ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Η αισθητική προσπαθεί να προσεγγίσει την τέχνη µε επιστηµονικό τρόπο χωρίς να γίνεται απόλυτη επιστήµη γιατί η τέχνη πάντα ξεφεύγει από νόρµες, όρια κλπ. Βέβαια δηµιουργεί άλλες νόρµες, άλλες αρχές, δικές της, καινούριες, που η αισθητική προσπαθεί να τις αναδείξει, να τις βγάλει στην επιφάνεια για να τις καταλάβουµε. 1 στοιχείο: ο χρόνος / η χρονικότητα Αισθητική δεν υπάρχει έξω από ένα χρονικό περιορισµό. Ο καλλιτέχνης δηµιουργεί ένα έργο σε µια συγκεκριµένη εποχή. Αυτό έχει στον καλλιτέχνη και µια άλλη διάσταση: µετατρέπει τα βιώµατα του, τα στοιχεία της εποχής του σε τέχνη, σε έργο τέχνης. Αυτό το ειδικό στοιχείο µας απαγορεύει να το γενικεύσουµε τόσο όσο για να το κάνουµε αχρονικό, να το βγάλουµε έξω από τα χρονικά του όρια. (το Μοντέρνο είναι ένα κίνηµα που ξεκίνησε από τον Πικάσο. Το Μεταµοντέρνο εµφανίστηκε από το 1978 και κράτησε µόνο για δέκα χρόνια. Μετά εµφανίστηκε µια νέα τάση, τελείως διαφορετική.) Το 1990 εµφανίστηκε µια νέα κατάσταση που δηµιούργησε νέες καταστάσεις: εµφάνιση video, computer κλπ. Ξεφύγαµε από την κυριαρχία του σχεδίου (από το χαρτί και το µολύβι). Αυτή η νέα περίοδος φέρνει έντονα τα προβλήµατα, τα στοιχεία, την προβληµατική αυτής της δεκαετίας και όχι παλαιότερων εποχών. 2 στοιχείο: το υλικό ( και όχι υλικά) Το υλικό δεν περιορίζεται στο σύνολο των υλικών, ξεπερνάει αυτό που είναι αθροιστικά τα υλικά. Είναι η συνολική αντιµετώπιση που έχει ο καλλιτέχνης για τα υλικά. ιαµορφώνει το δικό του υλικό, που είναι χαρακτηριστικό της τέχνης του.

2 Μέχρι τα µέσα της δεκαετίας του '80 ο καλλιτέχνης προσπαθούσε εσωτερικεύοντας την επαφή του µε τα υλικά να διαµορφώσει µια προσωπική χρήση των υλικών, να δώσει µια άλλη υφή (όχι στυλ-αδόκιµος όρος). Αυτή η αυτονόµηση του υλικού ξεκίνησε από τον Πικάσο, που ξέφυγε από το ρεαλιστικό, παραδοσιακό τρόπο ζωγραφικής. Ο Πικάσο βάζει τέρµα στην αναπαράσταση αυτού που βλέπουµε. Προσπαθεί να συλλάβει αυτό που είναι κρυµµένο µέσα σ' αυτό που βλέπουµε, να αναδείξει τον εσωτερικό κόσµο αυτού που ποζάρει, περνώντας µέσα από τον εσωτερικό κόσµο του καλλιτέχνη. Παύει να είναι η τέχνη µια απλή αναπαράσταση του visible (αυτού του οποίου οράται). Αυτή η νέα πρακτική ζωγραφικής ανέδειξε το υλικό (και όχι τα υλικά). Εισάγονται τώρα τα προσωπικά στοιχεία, οι ιδιοµορφίες, οι ιδιαιτερότητες του καλλιτέχνη. Αυτό που είπαµε για το χρόνο, το υλικό και τη σύνθεση γενικά ισχύει για όλους του καλλιτέχνες, για όλα τα ρεύµατα εκτός από τον Ντυσάν, ο οποίος ήθελε να αποφύγει να κάνει τέχνη. Χρησιµοποιούσε αντικείµενα καθηµερινά και ευτελή και έφτιαχνε συνθέσεις. Ήθελε αυτό που κάνει να µην έχει καµιά καλλιτεχνική αξία (=αντιτέχνη) «Η τέχνη αξίζει µόνο στο βαθµό που κοινωνικοποιείται», διαφορετικά η τέχνη ασχολείται σε ένα επίπεδο ατοµικοτήτων και µπορεί να φτάσει σε βαθµό ακατανοησίας. Οι αλλαγές στην κοινωνία δηµιουργούν νέα δεδοµένα, νέες τεχνοτροπίες αλλά πολύ συχνά και καταστροφές. Ανεξαρτήτως του τι φταίει γι' αυτές τις αλλαγές στην κοινωνία δηµιουργούνται και καταστροφές. Καλλιτέχνες και ρεύµατα που είχαν φτάσει στο ζενίθ ξεχνιούνται και χάνονται. Μόνο ο Πικάσο κατάφερε να διατηρηθεί διαχρονικά. Γιατί όµως έγινε αυτό; Γιατί όλες αυτές οι τεχνοτροπίες έπαψαν να έχουν κάποια αξία. Από τα µέσα της δεκαετίας του '70, όταν έγινε η αλλαγή στην Αµερική, έπαψαν πια οι νέοι καλλιτέχνες να ασχολούνται µε την Ιστορία της Τέχνης. Στη δεκαετία του '80 η µνήµη γι' αυτή την ιστορία έχει κατά πολύ ατονήσει.

3 Εκτός από την κανονική χρονικότητα υπάρχει και η βίωση της χρονικότητας από τους καλλιτέχνες. Έχουµε µπει σε µια περίοδο όπου ζούµε µια αχρονική δοµή, ανιστορική και η τέχνη αντιλαµβάνεται ως µια ατοµοκεντρική δηµιουργία χωρίς ιστορία και χωρίς ανάγκη δικαιολόγησης της απουσίας της ιστορίας. Και η αισθητική ως µια θεωρητικοποίηση που ήτανε της Τέχνης, έπαψε πια να έχει αντικείµενο. Υπάρχει διαφορά αισθητικής της µοντέρνας τέχνης και αισθητικής µέχρι την µοντέρνα τέχνη. Χρειάζεται µια αποσαφήνιση της σύνδεσης της τέχνης µε τα διάφορα πολιτισµικά µοντέλα που λειτούργησαν κατά εποχές. Στην εποχή της παγκοσµιοποίησης µας ενδιαφέρουν τα γνήσια παραδοσιακά στοιχεία και µορφές επανόδου της µνήµης της ιστορίας. 3 στοιχείο: η µορφή (η φόρµα) από εκεί µπορούµε να ξεκινήσουµε την προσέγγιση της τέχνης (ζωγραφικής, µουσικής, γλυπτικής, ποίησης) Ο 20 ος αιώνας οδηγεί σε µια ριζική αλλαγή στην προσέγγιση των µέσων, των υλικών κλπ. ανεξαρτήτως της µορφής της τέχνης (µουσική, ποίηση, ζωγραφική κλπ.) Αισθητική υπάρχει µόνο για τη µοντέρνα τέχνη. Ο µοντερνισµός είναι το κυρίαρχο κίνηµα. Έγινε µόδα αλλά ποτέ δεν έγινε εξουσία, δεν έγινε µια µοντέρνα ιδεολογία που να τη χρησιµοποιούν οι κρατούντες. Ο Μοντερνισµός διατήρησε µια αυτονοµία, µια αντίσταση ενάντια σε κάθε µορφή εξουσίας, κυριαρχίας... Τι προέχει το υλικό ή η µορφή; Η σχέση µορφής και υλικού µας οδήγησε στο συµπέρασµα ότι δεν υπάρχει µορφή χωρίς υλικό αλλά και η χρήση νέων υλικών οδηγεί σε νέες µορφές τέχνης. Υπάρχει λοιπόν µια σχέση διαλεκτική ανάµεσα σε αυτά τα δύο. Αυτά τα τρία (3) στοιχεία δηλαδή η χρονικότητα, το υλικό και η µορφή συνθέτουν τις αρχές του Μοντερνισµού, που παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά

4 µεταξύ των καλλιτεχνών αλλά και διαφοροποιήσεις. Αν ανατραπεί αυτή η σχέση µεταξύ των τριών αυτών στοιχείων, θα πάψουµε να µιλάµε για Μοντερνισµό. Από το '85 και µετά επικράτησε ο Μεταµοντερνισµός ως τέχνη αντίθετη του Μοντερνισµού. Ήθελε να ακυρώσει ό,τι έκανε ο µοντερνισµός, να ακυρώσει τις µοντέρνες µορφοποιήσεις και ιδέες του µοντερνισµού, να ακυρώσει τη σχέση των τριών αυτών στοιχείων, που είναι κυρίαρχα στον Μοντερνισµό. Χαρακτηριστικά του Μοντερνισµού (δεν είναι τα κύρια χαρακτηριστικά, άλλοτε καθορίζουν περισσότερο και άλλοτε λιγότερο την τέχνη των καλλιτεχνών - είναι αναλύσεις, εκφάνσεις των τριών κύριων χαρακτηριστικών) 1. σχέση µορφής και περιεχοµένου (επίσης αλληλένδετα) Το περιεχόµενο έχει πολλές σηµατοδοτήσεις, πολλά επίπεδα ανάλυσης (π.χ. σε λογοτεχνία: σύνταξη, ορθογραφία, τρόπος γραφής αλλάζουν κατά καιρούς και µέσα από αυτά ο συγγραφέας φτάνει στη µορφή για να δώσει τέλος κάποιο περιεχόµενο, πολύ βασικό για να υπάρξει κείµενο.) Υπάρχουν βέβαια και οι αφαιρετικές µορφές στη λογοτεχνία, οπότε ξεφεύγουµε από το απλό, το καθηµερινό, το κατανοητό, µε αποτέλεσµα αυτό να δυσκολεύει την κατανόηση του περιεχοµένου. Όσο εµβαθύνουµε στο περιεχόµενο, τόσο πιο πολύ το κατανοούµε αλλά πλήρης κατανόηση του περιεχοµένου δε θα υπάρξει ποτέ. Προσπαθώντας να κατανοήσουµε το περιεχόµενο περνάµε στην ερµηνεία του έργου, στην ανάλυση του. Προχωρούµε σε δύο επίπεδα: και αναλύοντας το ίδιο το έργο τέχνης αλλά και αναλύοντας τις κριτικές και τις αναλύσεις που έχουν προηγηθεί γι' αυτό το έργο. Για να φτάσουµε στην αισθητική πρέπει να φτάσουµε και στη σύνθεση των ιδεών, το concept του δηµιουργού, να εµβαθύνουµε πολύ στο περιεχόµενο.

5 Η παλιότερη τέχνη -ως τον ιµπρεσιονισµό- δεν είχε τόσα περιεχόµενα. Στη συνέχεια αποκτά περιεχόµενο σε περισσότερα επίπεδα, αρχίζει να γίνεται περισσότερο ουσιαστική, να ασχολείται µε τα σύγχρονα προβλήµατα και όχι µόνο να προβάλλει και να αναπαριστά το ωραίο, τη φύση κλπ. ή για να στολίζει τα σαλόνια των ευγενών. Αργότερα λοιπόν η τέχνη αποκτά µια τάση προς την αυτονοµία. Ο καλλιτέχνης γίνεται αυτόνοµος, ξεφεύγει από επιδράσεις βασιλιάδων και ευγενών και παρουσιάζουν µια νέα τέχνη, µε περιεχόµενο διαφορετικό από αυτό που περίµεναν να δουν και να αγοράσουν οι πλούσιοι και οι ευγενείς. Από τον ιµπρεσιονισµό και µετά άρχισε να εµφανίζεται αυτή η τάση. Το περιεχόµενο παύει να έχει ένα στενό ορίζοντα (δηλ. την απλή αναπαράσταση του κόσµου όπως τον έβλεπαν (ή καλύτερα τον αντιλαµβάνονταν). Άλλο σηµείο καµπής εκείνη την εποχή : η ανάπτυξη των επιστηµών µε αποτέλεσµα να κατανοήσουν καλύτερα τα φαινόµενα της φύσης και να µην αρκεί η απλή αναπαράσταση της. 2. το θέµα της ιδεολογίας οι καλλιτέχνες άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι το να ζωγραφίζουν τη φύση δεν είναι τόσο απλή υπόθεση, τόσο ναϊφ. Το να ξεφύγουν από τα κλισέ της αστικής τέχνης και την απλή αναπαράσταση του visible ήταν πολύ σηµαντικό. Οι παραδοσιακοί ζωγράφοι δούλευαν κυρίως µε µοντέλα. Οι πρωτοπόροι, µε βάση την πίστη στο νέο, στην πρόοδο, άρχισαν να συγκροτούν τη µοντερνιστική ιδεολογία, που αποτέλεσε µια αντίδραση στις µερικές ιδέες για τη φύση και τον κόσµο που κυριαρχούσε ως τότε. Με τον Γκωγκέν, η ιδεολογία γίνεται πρωτοκαθεδρία. ε µας ενδιαφέρει η πρόοδος για την πρόοδο. Ο άνθρωπος της προόδου δεν είναι αναγκαστικά πιο ευτυχισµένος από τον άνθρωπο της φύσης. Η τέχνη αποκτά ιδεολογική συγκρότηση, βάθος, οντότητα. Η τέχνη δεν έχει πλέον σηµασία ως σχέδιο, χρώµα, υλικό κλπ., αλλά µόνο στο βαθµό που αποκτά ιδεολογικό περιεχόµενο.

6 Ο Μοντερνισµός ταυτίζεται µε την εµφάνιση µιας κριτικής ιδεολογίας. 3. η θεώρηση του κόσµου περίπου ταυτίζεται µε την ιδεολογία αλλά η θεώρηση του κόσµου είναι γενικότερη. Μέχρι το 1910, οπότε και αρχίζουν να συγκροτούνται τα κινήµατα της ζωγραφικής, δεν υπάρχει συγκροτηµένη θεώρηση του κόσµου. Τους καλλιτέχνες ενδιαφέρουν συγκεκριµένα πράγµατα. εν µπορούν να συλλάβουν τη γενική θεώρηση του κόσµου. Υπάρχουν και καλλιτέχνες που αποφεύγουν κάθε θεώρηση του κόσµου προτάσσοντας το υλικό. Είναι δύσκολο η θεώρηση του κόσµου να φανεί µέσα στο έργο. Μετά το 1960 η θεώρηση του κόσµου γίνεται πιο explicite στα έργα, πιο φανερή, πιο συγκεκριµένη. Η µοντερνιστική προβληµατική αναδείχθηκε κυρίως µέσα από τη ζωγραφική (και σε µικρότερο βαθµό στη γλυπτική) και όχι µέσα από άλλες µορφές τέχνης. Η µοντέρνα πρακτική συνδέθηκε µε την πρωτοπορία κυρίως από την εποχή του Γκωγκέν και µετά. Ο Γκωγκέν είχε αλλάξει µεθοδολογία. Ο ιµπρεσιονισµός ήταν δέσµιος του πραγµατικού µοντέλου και προσπαθούσε να το σπάσει προβάλλοντας το βάθος του. Ο Γκωγκέν δε δουλεύει γρήγορα, επιφανειακά, στιγµιαία. Οι άλλοι δεν κατάφεραν να δηµιουργήσουν µε τα έργα τους µια χαρά, µια ευτυχία. εν εισάγουν µια αλλαγή στο σύστηµα, µια αναταραχή. Μπορεί να είναι η άκρη του συστήµατος αλλά δεν είναι κάτι διαφορετικό. Συνεχίζουν το σύστηµα. εν κατάφεραν να εγκαταστήσουν µέσα στους πίνακες τους το κέντρο της picturalité, της πλαστικότητας : περίοδος πρωτοπορίας. Πάρα πολλοί ζωγράφοι. Όλος ο κόσµος συζητά παθιασµένα για τη ζωγραφική. Η ζωγραφική εκδηµοκρατίζεται. εν είναι µόνο για µερικού µαικήνες ή δούκες, είναι για όλο τον κόσµο. Οργανώνονται σαλόνια όπου συζητείται έντονα κάθε θέµα γύρω από τη ζωγραφική. Μεγάλοι

7 ποιητές (Μπωντλέρ, Ρενµπώ) κάνουν κριτικές για ζωγραφική. Ποίηση και ζωγραφική συναντιούνται. Οι ποιητές προσπαθούν να αναλύσουν µε λόγια τους πίνακες. Ο Σεζάν προσπαθεί να αναλύσει τη ζωγραφική. Με αυτόν εισάγονται οι έννοιες της ανάλυσης και σύνθεσης. Είναι πρωτοπόρος του αναλυτικού κυβισµού. Οι fauve ψάχνουν την απελευθέρωση στη ζωγραφική µέσω της απελευθέρωσης του χρώµατος, την ανάδειξη της οµορφιάς του χρώµατος µέσα από πιο φίνο matériau (υλικό) και όχι το παχύρρευστο του Γκωγκέν. Μετά έρχονται οι κυβιστές (στηριζόµενοι κυρίως στον Σεζάν) που πετυχαίνουν το σπάσιµο της εικόνας, την ανάλυση του πίνακα σε περισσότερα επίπεδα, τη συνοχή µόνο σε επίπεδο πνευµατικό, ιδεολογικό. Αυτό αποτέλεσε µια επανάσταση στη ζωγραφική. Οδηγούµαστε τώρα σε µορφές οργανικές και αφηρηµένες. (Αφηρηµένη τέχνη - χωρίς σαφείς κοινωνικές, ιδεολογικές κλπ. άµεσες αναφορές). Συγχρόνως εµφανίζεται και αλλαγή στη γλυπτική µε τον Ροντέν (µεγάλος καλλιτέχνης και δάσκαλος) και τον Μπρανκούζι (µαθητή του Ροντέν που όµως δουλεύει µόνος του και ξεπερνώντας την επίδραση του εµπρεσιονισµού, µπαίνει πιο γρήγορα στο µοντερνισµό και το κυβισµό. Η γλυπτική µπαίνει πιο γρήγορα στο µοντερνισµό απ' ότι η ζωγραφική, που ακολούθησε µακρά και βασανιστική πορεία ως τη µοντέρνα τέχνη του Πικάσσο. Το ίδιο φαινόµενο εµφανίζεται και στη Μουσική (σχολή της Βιέννης, Σέµπεργκ οποίος και εισάγει την ατονική µουσική, ένα είδος αφηρηµένης ζωγραφικής. Με αυτόν έχουµε µια ρήξη στην κλασσική µουσική και εµφάνιση της µοντέρνας µουσικής.) Επίσης και στην αρχιτεκτονική έχουµε το ίδιο φαινόµενο (Μπουλέζ, Κορµπυζιέ κλπ = κτίρια χωρίς πολλά στολίδια, απλές γραµµές, λευκό χρώµα, µεγάλα παράθυρα προς το φως, κύβοι κλπ.)

8 Στη λογοτεχνία, η τάση για µοντερνισµό εµφανίζεται µε τον Κάφκα (καθυστέρησε λίγο). Με τους ρώσους συγγραφείς είχαµε µια πρωτοπορία αλλά µόνο στο περιεχόµενο και όχι στη µορφή. Στην ποίηση εµφανίζεται ο Πάουντ που πάει κατευθείαν σε αφαιρετικές µορφές. ιατήρησε ένα στοιχείο αµεσότητας αλλά πολύ δύσκολα τα ποιήµατα του γίνονται κατανοητά. Αυτό το πετυχαίνει µε µια δόµηση στο στίχο και τις λέξεις που χρησιµοποιεί. Γύρω στο 1910 λοιπόν, το ρεύµα του µοντερνισµού γενικεύεται σε όλα τα είδη της τέχνης. Όσο αναφορά στη χρονικότητα έχουµε µια διπλή υπόσταση: - Η ζωγραφική δηµιουργεί µια νέα δοµή στο χρόνο, ως µια διαδοχή διαφορετικών στιγµών µέσα στη διαδοχή της ιστορίας της τέχνης - Όταν εµφανίστηκε µια νέα τάση, αυτή η τεχνοτροπία άντεξε στο χρόνο για πολλά χρόνια, δεν επηρεάστηκε από καινούρια πράγµατα. Αλλαγές γίνονταν αλλά σε ένα συγκεκριµένο πλαίσιο, όχι αλλαγές γενικού πλαισίου. Ο µοντερνισµός επηρεάστηκε και από τις δυο αυτές καταστάσεις. Έχουµε δηλαδή προσλήψεις της χρονικότητας ως διαρκούς αλλαγής αλλά και παραµένουν κάποιες µορφές αχρονικές, αλλά παρόλα αυτά µοντέρνες. Μορφές που παρέµειναν αναλλοίωτες στο πέρασµα του χρόνου αλλά στηρίχτηκαν σε νέα στοιχεία, µοντέρνα, επαναστατικά, (βέβαια οι µορφές αυτές δεν είναι απόλυτα στατικές και σταθερές αλλά είναι σταθερές ως προς ορισµένες βασικές αρχές.) π.χ. ο Ματίς παρέµεινε για όλη του τη ζωή "fauve". Η τάση προς τις διαρκείς εναλλαγές παρουσιάζεται για πρώτη φορά µέσα σ' αυτά τα χρόνια ( ). Η µοντέρνα τέχνη δε διαµορφώνει µε τα ρεύµατα της στυλ (δηλ. αυστηρά δοµηµένα όπως µπαρόκ, γοτθικό κλπ.). Έχει τεχνοτροπίες, ρεύµατα, τάσεις, υλικό που αλλάζει αλλά όχι στυλ. Οι διαφορές µεταξύ των µοντέρνων και των παραδοσιακών ζωγράφων είναι τεράστιες. Νέα µορφή, νέο περιεχόµενο, µορφές που αλλάζουν συνέχεια (µορφές νέων ρευµάτων αλλά και νέες µορφές µέσα σε κάθε ζωγράφο), αλλαγές στην ιδεολογία.

9 Σύστηµα Αντισύστηµα Απόσπασµα - Ολότητα

10