Σχεδιάζοντας μια λεξικογραφική βάση δεδομένων. Άννα Ιορδανίδου

Transcript

1 Σχεδιάζοντας μια λεξικογραφική βάση δεδομένων Άννα Ιορδανίδου

2

3

4 αλλάζω [alázo] -ομαι P2.2 : 1α.δίνω σε κτ. διαφορετική μορφή από αυτή που είχε αρχικά, το μεταβάλλω ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του ή ως προς το περιεχόμενό του, ως προς την ουσία του: ~ το αρχιτεκτονικό σχέδιο του σπιτιού / το πλάτος του δρόμου / τους όρους της διαθήκης / το πρόγραμμα της εκδρομής, τροποποιώ. Θα την αλλάξω τη φούστα, θα αλλάξω το σχέδιό της. Tο άλλαξε το υπνοδωμάτιο και το έκανε τραπεζαρία, άλλαξε τη χρήση του, το μετέτρεψε. κάνω κπ. ή κτ. να γίνει ή να φαίνεται διαφορετικό: H βιοπάλη / η εφηβεία τον άλλαξε, σωματικά ή ψυχικά. Tο νεανικό ντύσιμο αλλάζει τον άνθρωπο, τον δείχνει νέο. Tον κακό χαρακτήρα δύσκολα τον αλλάζεις. Aγωνίστηκε για να αλλάξει την κοινωνία. H τεχνολογία άλλαξε τη ζωή μας.άλλαξε τη φωνή του για να μην τον αναγνωρίσουν, την παραμόρφωσε. β. γίνομαι διαφορετικός: O καιρός άρχισε να αλλάζει. Όλα αλλάζουν στη ζωή, τίποτα δε μένει ίδιο. H συμπεριφορά του δεν άλλαξε καθόλου. Δεν άλλαξες, είσαι όπως παλιά. Eίσαι πολύ αλλαγμένη, στην όψη, στο χαρακτήρα κτλ. Tο τοπίο το βρίσκω εντελώς αλλαγμένο. (έκφρ.) αλλάζει το πράγμα / η υπόθεση / το θέμα / το ζήτημα, όταν κτ. το τοποθετούμε σε νέα βάση, το εξετάζουμε από άλλη σκοπιά: Aν είναι όπως μου τα λες, τότε αλλάζει το πράγμα. Aν δε θέλεις, αλλάζει η υπόθεση. κτ. αλλάζει χέρια*. γ. δημιουργώ κάποια ποικιλία σε μια μονότονη κατάσταση: Aς βγούμε έξω σήμερα το βράδυ, για να αλλάξουμε λίγο. 2α1. αντικαθιστώ κτ. με άλλο όμοιο, παρόμοιο ή διαφορετικό: ~ κλειδαριά στην πόρτα / τις σόλες στα παπούτσια / τις ταπετσαρίες. Θα αλλάξω αυτοκίνητο / έπιπλα, θα πάρω καινούρια. Θα τα αλλάξω τα παπούτσια, θα τα επιστρέψω και θα πάρω άλλα πιο κατάλληλα. ~ τηλέφωνο / αριθμό τηλεφώνου / διεύθυνση. ~ γνώμη / διάθεση. Aς αλλάξουμε θέμα συζητήσεως. ~ χρώμα*. (έκφρ.) δεν άλλαξε ούτε ένα γιώτα*. πηγαίνω κάπου αλλού: Άλλαξα σπίτι / δρόμο / γειτονιά, μετακόμισα. Άλλαξα ξενοδοχείο / σχολείο. ~ τρένο / αεροπλάνο, επιβιβάζομαι σε άλλο τρένο, αεροπλάνο κτλ. α2. διακόπτω κάποια σχέση (φιλίας, εργασίας κτλ.) και δημιουργώ νέα: Aλλάζει συνεχώς φίλους / δουλειές. Έχει αλλάξει δύο γυναίκες, παντρεύτηκε δύο φορές. ~ γιατρό / δάσκαλο. Tο σπίτι άλλαξε ιδιοκτήτη. ~ θρησκεία / υπηκοότητα. α3. για κπ. ή για κτ. που διαδέχεται κπ. ή κτ. άλλο: Άλλαξε η κυβέρνηση / ο υπουργός. ΦP ~ την πίστη* / τον αδόξαστο* / τα φώτα* / την Παναγία* σε κπ., ταλαιπωρώ, βασανίζω πολύ. ~ τροπάρι* / τροπάριο. β1. βγάζω τα ρούχα που φορώ και βάζω άλλα καθαρά ή κατάλληλα για κάποια συγκεκριμένη απασχόληση ή περίσταση: Aλλάζει κάθε μέρα (εσώρουχα / πουκάμισο). Mόλις μπαίνω στο σπίτι ~ (ρούχα / παπούτσια). (έκφρ.) ~ κτ. / κπ. σαν τα πουκάμισα*. (γενικότ.) για ασπρόρουχα ή για άλλα είδη προσωπικής χρήσης: Πρέπει να αλλάξω το τραπεζομάντιλο γιατί λερώθηκε. ~ τα πιάτα της σούπας για να σερβίρω το ψάρι. Tα σεντόνια αλλάχτηκαν χτες. Oι πετσέτες δεν είναι αλλαγμένες. ΠAP Άλλαξε ο Mανολιός κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς, για επιφανειακή και όχι ουσιαστική αλλαγή. O λύκος* κι αν εγέρασε κι άλλαξε το μαλλί του, μήτε τη γνώμη άλλαξε μήτε και τη βουλή του. β2. καθαρίζω κπ. και του βάζω καθαρά ρούχα: ~ το μωρό, του αλλάζω τις πάνες, τα εσώρουχα. ~ τον άρρωστο. ~ το τραύμα / την πληγή, βάζω καθαρούς επιδέσμους, κάνω αλλαγή. γ. ανταλλάσσω, κάνω ανταλλαγή: Aλλάξαμε ποδήλατα, μου έδωσε το δικό του και πήρε το δικό μου. Άλλαξε το λάδι της σοδειάς του με δέκα αγελάδες. Θέλεις να αλλάξουμε θέσεις, για να βλέπεις καλύτερα; Aλλάξαμε επιστολές, είχαμε αλληλογραφία. (έκφρ.) δεν τον / το ~ με τίποτα, για να δηλώσουμε ότι είμαστε απόλυτα ικανοποιημένοι από κπ. ή από κτ.: Aυτή τη μοδίστρα / αυτό το σπίτι δεν την / το ~ με τίποτα. O ιερέας άλλαξε τα δαχτυλίδια στους μελλονύμφους, τα δαχτυλίδια των αρραβώνων. (έκφρ.) άλλαξαν δαχτυλίδια*. (μτφ.): Aλλάξαμε σκληρά λόγια / φιλοφρονήσεις...

5 Λεξικογραφικές απαιτήσεις για το σχεδιασμό βάσεων δεδομένων Επιλογή πληροφορίας μικροδομής για κάθε εγγραφή: λήμμα, ερμήνευμα, συνώνυμα, αντίθετα, ετυμολογία, συντακτική πληροφορία κτλ. Προσδιορισμός δομικών ενοτήτων εγγραφής: εισόδιο (μορφολογικό) λήμμα, σημασία κτλ. Οργάνωση σχέσεων μεταξύ των δομικών ενοτήτων και των πληροφοριών μικροδομής, π.χ. το ερμήνευμα είναι πληροφορία που αφορά τη σημασία το «ερμήνευμα» είναι κομμάτι της δομικής ενότητας «Σημασία» Κάθε είδος πληροφορίας θα πρέπει ιδανικά να αντιστοιχεί σε διαφορετικό πεδίο στη βάση δεδομένων, π.χ. εισόδιο λήμμα πεδίο «λήμμα», ερμήνευμα1 πεδίο «ερμήνευμα1», ερμήνευμα2 πεδίο «ερμήνευμα2» κτλ.

6 Τι κερδίζω από την οργάνωση του περιεχομένου σε βάση δεδομένων; Αποφυγή λαθών (παραλείψεων, διαφοροποιήσεων κτλ.) κατά την κωδικοποίηση Εύκολο και αποτελεσματικό έλεγχο / επιμέλεια της κωδικοποιημένης πληροφορίας Αναζήτηση και ανάσυρση περιλαμβανόμενης πληροφορίας Εύκολη δημιουργία διαφορετικών εκδόσεων από ένα λεξικό (ορθογραφικών, ετυμολογικών, θεματικών ή ειδικών επιστημονικών λεξικών)

7 Παράδειγμα δομής λεξικογραφικής εγγραφής μονόγλωσσο ερμηνευτικό λεξικό για αλλόγλωσσους μαθητές

8 Εισόδιο λήμμα συνοδευτικοί τύποι γραμματική κατηγορία γένος (ουσ.) προφορά συλλαβισμός μορφολογική πληροφορία πραγματολογική πληροφορία ετυμολογία οικογένειες λέξεων σημείωση (για προφορά, κλίση, χρήση κτλ.) Σημασία υπολημματικός τύπος σημασίας μορφολογική πληροφορία ερμήνευμα συντακτική πληροφορία πραγματολογική πληροφορία θεματικό πεδίο εικόνα παραδείγματα συνώνυμα αντίθετα συντακτική πληροφορία

9 εισόδιο λήμμα είδη (1) Είδη: μονολεκτικοί τύποι πολυλεκτικά σύνολα σύμπλοκοι τύποι (ονοματικές φράσεις), π.χ. παιδική χαρά, μακριά γαϊδούρα, ιπτάμενο δελφίνι, ηλεκτρονικός υπολογιστής εκφράσεις με κλιμακούμενο βαθμό παγίωσης: το γλεντάω, ρίχνω άδεια να πιάσω γεμάτα, φάε τη γλώσσα σου, βγαίνω από τα ρούχα μου, μου τη δίνει, στα γρήγορα, βρέξει χιονίσει κ.ά.

10 εισόδιο λήμμα παρουσίαση πολυλεκτικών σχηματισμών (2) Πλεονεκτήματα αυτόνομης παρουσίασης: διευκολύνει τη χρήση λεξικού κατά την παραγωγή πληροφορίας διευκολύνει την αναζήτηση εγγυάται μεγαλύτερες πιθανότητες για τον εντοπισμό περιορίζει πολλαπλές καταχωρίσεις και παραπομπές *** Παρουσίαση αλφαβητικά με βάση την πρώτη μη λειτουργική λέξη Μειονέκτημα: αδυναμία ομαδοποιήσεων των σημασιολογικών συσχετίσεων

11 εισόδιο λήμμα συνοδευτικά στοιχεία (3) άρθρο για εμφανή δήλωση του γένους, π.χ. (ΟΥΣ) ο άνθρωπος, όχι άνθρωπος (αρσ.) ή άνθρωπος (ο) (ΕΠΙΘ) ο καλός, η καλή, το καλό τύπος παθητικής φωνής, όταν υπάρχει, π.χ. ανακατεύω, ανακατεύομαι εναλλακτικοί τύποι του ΕΛ διαφορετικά γένη του λήμματος των ουσιαστικών όταν έχουν την ίδια σημασία, π.χ. ο κρίνος, το κρίνο, ο τζίτζικας, το τζιτζίκι όταν δε διαφοροποιούνται υφολογικά, π.χ. χτες και χθες, ο αρχιτέκτονας, η αρχιτέκτονας και η αρχιτεκτόνισσα ορθογραφικές εκδοχές: ακολουθείται η σχολική γραμματική

12 εισόδιο λήμμα μορφολογική πληροφορία (4) Συνήθης πρακτική: κλιτικά παραδείγματα σε παράρτημα του λεξικού δήλωση της κλίσης δίπλα από το λήμμα (π.χ. αρχικοί χρόνοι: πηγαίνω, πήγα) Ηλεκτρονικές εκδόσεις: δυνατότητα αναγωγής σε κλιτικά παραδείγματα Έντυπες εκδόσεις: γραμματικό σχόλιο, συνήθως στο περιθώριο, που επισημαίνει ιδιομορφίες στην κλίση π.χ. Η λέξη ευχαρίστηση δεν έχει πληθυντικό αριθμό

13 Η γραμματική κατηγορία ως κριτήριο διάκρισης λημμάτων γραμματική κατηγορία, π.χ. 1. Λ1: αγαπάω/ώ Λ2 : αγάπη διαφορετική χρήση 2. ουσιαστικοποιημένα επίθετα, π.χ. Λ1 (ΕΠΙΘ.) άγιος, άγια, άγιο, Λ2 (ΟΥΣ.) ο άγιος, η αγία επιθετοποιημένες μετοχές, π.χ. Λ1: λυπάμαι, Λ2: λυπημένος Λ1: θλίβομαι, Λ2: θλιμμένος

14 σημασία κριτήρια διάκρισης σημασιών (2) Ενδεικτικά κριτήρια διάκρισης: αυτοπαθητική και αλληλοπαθητική σημασία, π.χ. πλένομαι, αγαπιόμαστε κτλ. (Ο Γιάννης και η Μαρία πλένονται = πλένουν τον εαυτό τους και δεν πλένει ο ένας τον άλλον, όπως γίνεται όταν αγαπιούνται) αιτιακή και μη αιτιακή σημασία, π.χ. ΣΗΜ1 κόβω το ψωμί με το μαχαίρι, ΣΗΜ2 το μαχαίρι κόβει *** Η διαδοχική τους αρίθμηση βοηθάει στην κατανόηση της σημασιοσυντακτικής τους συσχέτισης διαφορετικές προτιμήσεις επιλογής (selectional preferences) Παράδειγμα: σημαντικός

15 σημασία υπολημματικός τύπος σημασίας (1) Υπολημματικός Τύπος Σημασίας (ΥΤΣ) = αντιπροσωπευτικός κλιτικός τύπος δήλωσης σημασίας, π.χ. αποδοχή βρέχω αγαπάω/ώ αποδοχές βρέχει αγαπιόμαστε Παραγωγή: αποτρέπονται λάθη όπως: * Η αποδοχή μου αυτό το μήνα ήταν πολύ υψηλή. * Η Μαρία δεν αγαπιέται με το Γιάννη. Πρόσληψη: εύκολος εντοπισμός & αποτελεσματική ταύτιση της σημασίας

16 σημασία ορισμοί (3) (Landau, 1984): όταν ένας ορισμός αποτυγχάνει στο βασικό του σκοπό, να δώσει δηλαδή ικανή και άμεση πληροφορία στον αναγνώστη ώστε να φανταστεί έστω και κατά προσέγγιση τη σημασία μιας λέξης στο συγκείμενο, δεν έχει καμία αξία ως ορισμός Χαρακτηριστικά προτεινόμενου σχήματος ορισμών

17 Καταστασιακοί ορισμοί αρρωσταίνω ΛΜπ ΛΤρ όταν αρρωσταίνουμε,, η κατάσταση της υγείας μας δεν είναι καλή, και συνήθως έχουμε πυρετό ή πονάμε προσβάλλομαι από νόσο, παθαίνω κάποια ασθένεια όπου αρρώστια: η ασθένεια (για άνθρωπο ή ζώο) προσβάλλομαι από αρρώστια, είμαι άρρωστος, ασθενής όπου αρρώστια: η ασθένεια νόσος αθωότητα ΛΜπ ΛΤρ όταν κάποιος αποδεικνύει την αθωότητά του, δείχνει με στοιχεία ότι δεν έκανε αυτό για το οποίο τον κατηγορούν η ιδιότητα του αθώου η ιδιότητα του αθώου ανθρώπου

18 Συντακτικό σχήμα διατύπωσης αποκλείω ΛΜπ ΛΤρ αποκλείουμε κάποιον από ένα διαγωνισμό, έναν αγώνα κ.ά. όταν δεν τον αφήνουμε να πάρει μέρος σε αυτόν απαγορεύω δεν επιτρέπω σε κάποιον /κάτι τη τη συμμετοχή κάποιου σε κάτι συμμετοχή

19 σημασία παραδείγματα (4) Να αντανακλούν: συντακτικές δομές: Ειδικά για τα ρήματα, η παθητική φωνή να δίνεται σε παράδειγμα κάθε σημασίας, που έχει και ενεργητική και παθητική φωνή. π.χ. Τον σκότωσε με μαχαίρι. Σκοτώθηκαν 20 άτομα το προηγούμενο Σαββατοκύριακο στην εθνική οδό. προτιμήσεις επιλογής, π.χ. Τον πυροβόλησε και τον σκότωσε πάνω στον καβγά. Ο σεισμός στην Τουρκία σκότωσε 62 άτομα. Αγόρασε ειδικό φάρμακο για να σκοτώσει τα ποντίκια στον κήπο του. Περισσότερα από άτομα σκοτώθηκαν από τον εχθρικό στρατό. αποχρώσεις της σημασίας, με διαφορετικά συνώνυμα ή/και αντώνυμα, π.χ. Στο δικαστήριο αποδείχτηκε ότι οι κατηγορίες εναντίον του ήταν αληθινές. (= πραγματικός ψεύτικος) Μου διηγήθηκε μια αληθινή ιστορία με αστυνομικούς και ληστές. (= πραγματικός φανταστικός)

20 ζητήματα παρουσίασης Παραγραφοποίηση ορισμών για εύκολο εντοπισμό της ενότητας πληροφοριών που αφορούν τη σημασία Συνώνυμα και αντώνυμα ακολουθούν το παράδειγμα στο οποίο αντιστοιχούν Συντακτική, μορφολογική και πραγματολογική πληροφορία σε ειδική στήλη (περιθώριο), ώστε να μη δυσχεραίνεται η αναζήτηση με συνοδευτικές πληροφορίες

21 το λεξικό στο διαδίκτυο Πρόγραμμα «Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων»