Αναστάσιος Καρακατσάνης Πολιτικός Επιστήµων LLM στο Πανεπιστήµιο του Suderland Υποψήφιος διδάκτωρ στο Πανεπιστήµιο του East Anglia

Transcript

1 Η ΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΚΟΣΟΒΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ: ΟΨΕΙΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Αναστάσιος Καρακατσάνης Πολιτικός Επιστήµων LLM στο Πανεπιστήµιο του Suderland Υποψήφιος διδάκτωρ στο Πανεπιστήµιο του East Anglia Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Στο παρόν κείµενο γίνεται κριτική παρουσίαση του τρόπου που λειτουργεί η δυτική διπλωµατία στο πλαίσιο των περιφερειακών οργανισµών του ΝΑΤΟ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και των κρατών. Σκοπός είναι να διερευνηθεί η προσέγγιση της πολιτικής του δυτικού κόσµου σε θέµατα ασφάλειας και ειρηνευτικών επεµβάσεων. Μεθοδολογικά γίνεται συγκριτική µελέτη των τρόπων αντίδρασης της δυτικής διπλωµατίας στο Κόσοβο σε σχέση µε αυτήν στην Παλαιστίνη, προκειµένου να αναλυθούν οι δυναµικές που αναπτύσσονται στη διαµόρφωση των αντίστοιχων στάσεων. Επίσης αναλύεται ο τρόπος λειτουργίας των περιφερειακών οργανισµών σε θέµατα ασφαλείας, ιδίως στην περίπτωση του ΝΑΤΟ. Αξιολογείται η επιρροή των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ και των παραγόντων, τέλος, που επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική της υπερδύναµης, και διερευνάται η ικανότητα έκφρασης συγκροτηµένης εξωτερικής πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Χρησιµοποιώντας τη νεορεαλιστική µεθοδολογία διαπιστώνεται δηµοκρατικό έλλειµµα κατά την λήψη των αποφάσεων, τόσο σε επίπεδο κρατών όσο και σε επίπεδο περιφερειακών οργανισµών. Κύριος λόγος είναι η πρόταξη των συµφερόντων των επί µέρους κρατών, εντός και εκτός του πλαισίου των περιφερειακών οργανισµών που επικαλύπτουν τους διεθνώς θεσπισµένους κανόνες. Επιπλέον, γίνεται φανερός ο επηρεασµός της λήψης αποφάσεων, στα δύο προαναφερθέντα επίπεδα, από έξω-θεσµικούς παράγοντες. Αρκετοί αναλυτές διεθνών σχέσεων και εξωτερικής πολιτικής θα διαφωνήσουν µε την παράλληλη ανάπτυξη και σύγκριση δύο διεθνών θεµάτων, όπως το Κόσοβο και η Παλαιστίνη. Η σύγκριση όµως δεν γίνεται µε κριτήριο, εάν πρέπει να υπάρξει στρατιωτική επέµβαση στην Παλαιστίνη για ανθρωπιστικούς λόγους, όπως στο Κόσοβο, αλλά για να καταστεί εµφανές πως η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ µέσω του περιφερειακού οργανισµού ΝΑΤΟ ενεργούν βάσει συµφερόντων και όχι βάσει των διεθνών κανόνων. Οµάδες κρατών οριοθετούν, δηλαδή, και επιδιώκουν κοινά συµφέροντα µέσα από περιφερειακούς οργανισµούς, όπου κατά το νέο-ρεαλιστικό µοντέλο ανάλυσης αποτελούν ένα πλέγµα σχέσεων, στο οποίο αντανακλάται η διαφορά δυναµικότητας των κρατών. Ως αποτέλεσµα παρατηρείται ότι οι πολιτικές των

2 περιφερειακών οργανισµών εξυπηρετούν τα συµφέροντα των ισχυρότερων κρατών (International Security, , σ. 5, τ. 19, ν. 3). Ο αναβαθµισµένος ρόλος των παγκόσµιων και περιφερειακών οργανισµών, αναγνωρισµένων από τη διεθνή κοινότητα σε επίπεδο κρατών (international and regional institutions), εντείνει την παρουσία τους µετά το τέλος του Ψυχρού Πολέµου, επιδιώκοντας τη συνεργασία των κρατών µέσα από την αναγκαιότητα και την πραγµατικότητα της παγκοσµιοποίησης και της αλληλεξάρτησης (Sperling εκδ., 1999, σ. 4-6). Αυτοί οι δυο όροι ταλανίζουν την υδρόγειο και έχουν επιφέρει αλλαγή στη σχέση που οι θεωρητικοί προσδιόριζαν τις διεθνείς σχέσεις και την παγκόσµια πολιτική. Η στροφή έχει πραγµατοποιηθεί όχι µε πολιτικούς όρους, αλλά κυρίως µε βάση τις ανάγκες της οικονοµικής πραγµατικότητας που δηµιούργησε η επικράτηση του συστήµατος των «ελεύθερων αγορών». Οι σχέσεις των κρατών διαµορφώνονται στις δοµές µιας ανταγωνιστικής συµβίωσης µέσα από τα πρότυπα των προηγµένων τεχνογνωσιακά κοινωνιών. Κατά συνέπεια, υπάρχει µια βαθµιαία σύγκλιση στον τρόπο πρόσληψης της πολιτικής λόγω δηµιουργίας τεχνοκρατικών σχέσεων σε επίπεδο οργάνωσης των κρατών αλλά και των περιφερειακών οργανισµών. Οικονοµικοί αναλυτές, θεωρητικοί των διεθνών σχέσεων, αλλά και µια ευρύτερη κατηγορία κοινωνικών επιστηµόνων στρέφουν τις έρευνές τους προς την κατεύθυνση της παγκόσµιας αλληλεξάρτησης και της αναζήτησης λύσεων που θα οδηγούσαν στην εξαφάνιση των διακριτών και άνισων µοντέλων ανάπτυξης παγκοσµίως Η έλλειψη αυτής της ισορροπίας µπορεί να οδηγήσει σε µια σειρά πολέµων, οικονοµικών ή θεσµικών κρίσεων που ενδέχεται να υποβαθµίσει την ευκαιρία που προσέφερε η λήξη του Ψυχρού Πολέµου για µια ειρηνική συνύπαρξη µε λιγότερα δεινά για την ανθρωπότητα. Η υπόθεση αυτή οδηγεί αυτόµατα στην ενεργοποίηση πιο δραστήριας και ρεαλιστικής υποδοµής για τη διεθνή κοινότητα που θα ενισχύσει τη νοµιµότητά της και την ίση συµµετοχή των µελών της σε σχέση µε τις προηγούµενες απόπειρες (π.χ. Κοινωνία των Εθνών). Η λήψη αποφάσεων µε κριτήριο την κυρίαρχη δύναµη των κρατών και η θεσµοθέτηση εκπροσώπων τους σε διεθνείς, παγκόσµιους και περιφερειακούς οργανισµούς (πχ ΟΗΕ, ΝΤ, ΝΑΤΟ) δηµιουργεί περαιτέρω δυσκολίες συντονισµού και νοµιµοποίησης των οργανισµών αυτών. Η αναγκαιότητα των εννοιών παγκοσµιοποίηση και αλληλεξάρτηση στην αναζήτηση λύσεων εκδηµοκρατισµού των διεθνών και περιφερειακών (regionalism) θεσµών, οι οποίοι λειτουργούν ως τώρα, ή σε διακυβερνητικό ή σε τεχνοκρατικό επίπεδο, δυσχεραίνουν τον έλεγχο της εξουσίας από τους διεθνείς πολίτες ή τους εκλεγµένους αντιπροσώπους τους. Η ανάγκη εξυγίανσης σε δηµοκρατικό επίπεδο των παγκόσµιων και περιφερειακών οργανισµών απορρέει από την αύξηση της ανισότητας µεταξύ του ανεπτυγµένου και αναπτυσσόµενου κόσµου, την αύξηση των εθνικών συγκρούσεων και φυσικά την αύξηση του µεγέθους των τροµοκρατικών ενεργειών. Η οικονοµική σταθερά έρχεται σε άµεση συνάρτηση µε τις ακραίες πολιτικές επιλογές που έχουν επίσης άµεση σχέση µε το δηµοκρατικό έλλειµµα των διεθνών, περιφερειακών και παγκόσµιων οργανισµών

3 ΙΙ. Η ηθική αιτιολόγηση της επέµβασης και της µη επέµβασης Η παρακάτω ανάλυση δεν θα µπορούσε να αποτελέσει εφαλτήριο για αντίστοιχη επέµβαση του ΝΑΤΟ στην Παλαιστίνη, αλλά έχει ως στόχο να οριοθετήσει και να κάνει ορατές τις αντιφάσεις της πολιτικής των Ηνωµένων Πολιτειών και την αδυναµία της Ευρώπης να αρθρώσει πολιτικό λόγο. Όσα µπορεί να φαίνονται προφανή στους περισσότερους αναλυτές καταδεικνύουν την υπεροχή του δόγµατος των νεο-ρεαλιστών και την εφαρµογή του ινστιτουσιοναλισµού µόνο σε δευτερεύοντα θέµατα. Πάντως σύµφωνα µε τον Waltz οι περιφερειακοί οργανισµοί δεν λειτουργούν για λόγους είτε αδυναµίας συντονισµού είτε συµφερόντων και καταλήγουν πάλι στην αναπαραγωγή του υπάρχοντος συσχετισµού δυνάµεων (International Security, 2000, σ. 21, τ. 25, ν. 1). Η ηθική της µεταµοντέρνας περιόδου έχει δηµιουργήσει ένα τεράστιο και πολυσύνθετο πλέγµα από αντιφάσεις κι αντικρουόµενες δυναµικές. Η έννοια της παγκοσµιοποίησης για παράδειγµα ενώνει και διχάζει ταυτόχρονα, προκαλώντας συγκρούσεις και διαφοροποιήσεις, οι οποίες εξαφανίζονται µπροστά το όραµα της παγκόσµιας κοινωνίας που επαγγέλονται οι νόµοι της παγκόσµιας ελεύθερης αγοράς και της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Κάτι τέτοιο µοιάζει πολύ µακρινό σε σχέση µε τη σηµερινή πραγµατικότητα, ταιριάζει όµως σε µια δογµατική προσέγγιση από ηθικολογική άποψη, ότι µπορεί να υπάρξει ένα όραµα, όπου η παγκόσµια ηθική θα υφίσταται σε µια µόνο διάσταση. Η εφαρµογή τέτοιων θεωριών στη διεθνή πολιτική σκηνή σηµαίνει ότι για κάποιο λόγο µερικά κράτη είναι «πεφωτισµένα», ενώ άλλα όχι, και λειτουργούν για το «κοινό, παγκόσµιο καλό», περιφρουρώντας αξίες υψηλών ιδανικών, όπως οι ανθρωπιστικές αξίες. Η συγκεκριµένη υπόθεση βρίσκει αντίθετους τους περισσότερους ρεαλιστές, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι τα κράτη ως θεσµικές οντότητες -που συνήθως διαφέρουν σε πολιτική οργάνωση, εσωτερικούς κοινωνικούς θεσµούς και πολιτισµό- έχουν ως πρωταρχικό σκοπό τη διαιώνιση της ύπαρξής τους και την επέκτασης της επιρροής τους. Τα κράτη θα µπορούσαµε να πούµε ότι είναι οι θεµελιώδεις µονάδες µέτρησης της διεθνούς πολιτικής και παράλληλα νοµιµοποιούν τις ενέργειες άλλων κρατών. Η προκειµένη στήριξη της επιχειρηµατολογίας των κρατών-µελών του ΝΑΤΟ ότι η επέµβαση στο Κόσοβο είχε ως σκοπό την προστασία των µειονοτήτων και την αποφυγή της ανθρωπιστικής καταστροφής αντιφάσκει προς τα γεγονότα. Όπως δήλωσε ο πρώην Υπουργός Άµυνας των ΗΠΑ γερουσιαστής Cohen σε µια συνέντευξή του, «οι ανθρωπιστικοί λόγοι είναι µια µόνο παράµετρος της συνολικής απόφασης για την εξωτερική πολιτική» ( ind /shows/kosovo/ interviews/ cohen.html). Από την άποψη των ρεαλιστών, κανένα από τα κράτη του ΝΑΤΟ δεν είχε άµεσα συµφέροντα για την πραγµατοποίηση µιας δαπανηρής στρατιωτικής επέµβασης στα Βαλκάνια. Παρ όλα αυτά η ανάγκη για σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης και η απόφαση για επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη σήµαινε µια πιο ενεργή ανάµιξη σε θέµατα ασφάλειας σε - 3 -

4 µια περιοχή που στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέµου, παρά τη σύγκρουση του Τίτο µε τη Μόσχα, θεωρείτο υπεύθυνο το «Σύµφωνο της Βαρσοβίας». Αντίστοιχα και στο θέµα της Παλαιστίνης η περίοδος που τα Αραβικά κράτη, οι χώρες της Μέσης Ανατολής και νοτιο-δυτικής Ασίας υιοθετούσαν σκληροπυρηνικές πολιτικές εναντίον της ύσης αποτελούν παρελθόν. Είναι φανερό ότι ακόµα και κράτη µε εξτρεµιστικές, κυρίως αντιαµερικανικές τάσεις, έχουν στραφεί προς πιο διαλλακτικές πολιτικές προσέγγισης των διεθνών θεµάτων, όπως π.χ. το Ιράν. Υπάρχουν τέλος κράτη, όπως η Σαουδική Αραβία, τα οποία -αν και µε µοναρχικό καθεστώς και µε µεγάλο έλλειµµα στα ανθρώπινα δικαιώµατα- έχουν υπάρξει σηµαντικός σύµµαχος των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ από το 90 και µετά. Παρατηρούµε λοιπόν µια στροφή αυτών των χωρών προς τη συνεργασία µέσω διεθνών και περιφερειακών οργανισµών, η οποία εκφράζει τις σύγχρονες δυναµικές της παγκοσµιοποίησης και της αλληλεξάρτησης. Μέσα από αυτή την οπτική, µια ειρηνευτική επιχείρηση στην Παλαιστίνη θα ήταν απαραίτητη, ώστε να διατηρήσει τις ισορροπίες και τη σταθερότητα της περιοχής, εφαρµόζοντας τις σταθερές της υτικής πολιτικής στη Γιουγκοσλαβία. Ένας άλλος παράγοντας, που έχει σηµαδέψει τη διεθνή σκηνή τον τελευταίο χρόνο και επιδρά στο Παλαιστινιακό άµεσα, είναι η τροµοκρατία. Οι δυτικές δηµοκρατίες, και ειδικά οι ΗΠΑ, έχουν γίνει ιδιαίτερα ευαίσθητες στο θέµα της τροµοκρατίας ύστερα από τις 11 Σεπτεµβρίου Αυτό δηµιούργησε αυτόµατα ένα µειονέκτηµα για την επίλυση του Παλαιστινιακού, αν ληφθεί υπόψη ότι µε την έναρξη της νέας Ιντιφάδα διάφορες Παλαιστινιακές οργανώσεις υιοθέτησαν σε µεγάλο βαθµό την τροµοκρατία ως µέθοδο αντίστασης εναντίον του Ισραήλ. Έτσι το χάσµα µεταξύ ύσης και Αραβικού κόσµου δείχνει να βαθαίνει γύρω από το εν λόγω πρόβληµα. Η στρατηγική της κυβέρνησης Bush να πατάξει µε βίαιο τρόπο την τροµοκρατία και η διαφηµιστική καµπάνια που έχει αναλάβει ανά τον κόσµο για την εµπέδωση του νέου στρατηγικού δόγµατος, δεν δείχνει να αγγίζει τους Άραβες συµµάχους στο Παλαιστινιακό. Οι Αραβικές κυβερνήσεις επιδίδονται σε µια σιωπηλή διαµαρτυρία για τη µη ενεργή επέµβαση της υτικής διπλωµατίας στο Ισραήλ. Η περιοδεία του Powell και η επίσκεψη του Σολάνα, µετά τα γεγονότα της Τζενίν, στο Ισραήλ είχαν µάλλον συµβολικό χαρακτήρα και σκόπευαν στη λήξη της στρατιωτικής κατοχής του Ισραήλ. Κι ενώ οι υτικές κυβερνήσεις δείχνουν να συµµερίζονται την αγωνία των Ισραηλινών για τις τυφλές τροµοκρατικές ενέργειες, οι Αραβικές χώρες την εκλαµβάνουν ως µια φυσική κατάληξη της χρόνιας κατοχής και βιαίας καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων από το Ισραήλ (Financial Times, 01/05/02 και 02/05/02). Κάνοντας τη σύγκριση µε το Κοσοβαρικό, µπορούµε να παρατηρήσουµε ότι στο Κόσοβο οι Αλβανοί απολάµβαναν µια σχετική αυτονοµία τον καιρό της ενοποιηµένης Γιουγκοσλαβίας και µόνο το χρονικό διάστηµα που ο Μιλόσεβιτς ανέλαβε την εξουσία και η Σερβία βρέθηκε σε συνθήκες πολέµου, καταπατήθηκαν τα µειονοτικά δικαιώµατα. Σε καµία περίπτωση δεν είναι ίδια η πρακτική του Ισραηλινού κράτους, που, κάτω από τη διαρκή αγωνία - 4 -

5 επιβίωσης, βρέθηκε να επιλέγει τη βία καταπατώντας ανθρώπινα και µειονοτικά δικαιώµατα τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Έχοντας τη δυτική ανοχή και οικονοµική και στρατιωτική επιχείρηση της Αµερικής, το Ισραήλ έχει καταπατήσει ή αγνοήσει αρκετές αποφάσεις του ΟΗΕ (181, 194, 242, 338, 1397), µε αποκορύφωµα τη συµφωνία του Όσλο, συνεχίζοντας τη διατήρηση και επέκταση των Εβραϊκών εποίκων (Financial Times, 04-05/05/02, Από την άλλη πλευρά, η Γιουγκοσλαβία δεν είχε δεχτεί ποτέ τροµοκρατικές επιθέσεις αυτοκτονίας της κλίµακας που δέχεται το Ισραήλ µετά την έναρξη της Ιντιφάδα. Ο UCK, αν και χρησιµοποίησε µεθόδους εκφοβισµού του Σερβικού πληθυσµού στο Κόσοβο, ουδέποτε κατέφυγε σε εκτεταµένη χρήση τροµοκρατικών ενεργειών προς αµάχους, αλλά εστίασε τις επιθέσεις του σε αστυνοµικά φυλάκια. Και στις δύο περιπτώσεις υπήρξαν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωµάτων µε θύµατα αµάχους, αφού σε µια ένοπλη σύγκρουση η ισχυρότερη πλευρά επιδίδεται σε αυθαιρεσίες και οι άγραφοι νόµοι του δίκαιου πολέµου (just war) αδυνατούν να εφαρµοστούν. Στο σηµείο αυτό είναι σηµαντικό να γίνει µια παρένθεση για να δούµε πως αντιµετωπίζει η δυτική κοινή γνώµη τις δύο κρίσεις. Ένα µεγάλο µέρος της πολιτικής ηγεσίας του ακαδηµαϊκού κόσµου και της κοινής γνώµης της ύσης υποστηρίζει την άποψη ότι η ανάγκη για ανθρωπιστική επέµβαση προήλθε από την κοινή γνώµη των δυτικών κοινωνιών (Hammond, Herman, έκδ. 2000, σ. 7). Η δυναµική της κοινής γνώµης λειτούργησε προς την κατεύθυνση ότι έπρεπε να υπάρξει κάποια αντίδραση στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων που ελάµβανε χώρα στο Κόσοβο. Αυτό οδήγησε τις κυβερνήσεις του ΝΑΤΟ να υιοθετήσουν την απόφαση της στρατιωτικής επέµβασης. Ακόµα κι αυτή η εικόνα δεν είναι όµως συµβατή µε την πρακτική εφαρµογή του ολικού βοµβαρδισµού της Γιουγκοσλαβίας και το βοµβαρδισµό των στόχων µε µηδενικές απώλειες για το ΝΑΤΟ. Εδώ υπήρξε µια διάσταση απόψεων µεταξύ των Ευρωπαίων και των Αµερικάνων εταίρων για τον τρόπο προσέγγισης της επιχείρησης. Η ανάπτυξη δυνάµεων εδάφους θα είχε ουσιαστικό ρόλο στην επέµβαση, λειτουργώντας ως ανάχωµα µεταξύ του UCK και των Σερβικών δυνάµεων. Ίσως ο στόχος αυτός θα ήταν εφικτός µε έναν πιο ενεργό ρόλο της Ρωσίας στη συνδιάσκεψη του Ραµπουγιέ. Η έκδηλη απόρριψη των Σερβικών θέσεων για διεθνή ειρηνευτική δύναµη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και η ανάγκη να συνεχίσει το ΝΑΤΟ την ειρηνευτική επέµβαση που είχε ξεκινήσει στη Βοσνία, οδήγησαν σε µονοµερείς ενέργειες κατά παραβίαση του ιεθνούς ικαίου και των αποφάσεων 1160 και 1199 του ΟΗΕ (Τσιτσελίκης 2001, σ , ΙΙΙ. Οικολογική καταστροφή: µια άλλη πτυχή της επέµβασης στο Κόσοβο Μια άλλη οπτική του βοµβαρδισµού της Γιουγκοσλαβίας είναι η οικολογική καταστροφή που προκλήθηκε κατά την περίοδο των νατοϊκών επιχειρήσεων. To θέµα των βοµβών απεµπλουτισµένου ουρανίου στο Κόσοβο αλλά και σε άλλες περιοχές της Γιουγκοσλαβίας είναι αρκετά πιθανόν ότι είχε συνέπειες στο περιβάλλον και τους κατοίκους. Οι περιοχές που βοµβαρδίστηκαν - 5 -

6 θεωρήθηκαν στρατηγικοί στόχοι από τους νατοϊκούς εµπειρογνώµονες και περιελάµβαναν εργοστάσια χηµικών και άλλων τοξικών ουσιών. Οι µελέτες και τα γεγονότα δείχνουν ότι το ΝΑΤΟ γνώριζε από την αρχή ότι θα υπήρχαν συνέπειες από τη χρήση πολεµικού απεµπλουτισµένου ουρανίου. Σύµφωνα µε την επίσηµη ιστοσελίδα το Βρετανικό Υπουργείο Άµυνας ( και το NATO ( αλλά και οι κυβερνήσεις των χωρών µελών της Συµµαχίας είχαν ενηµερωθεί σε δύο επίπεδα για το θέµα αυτό. Πρώτον, µέσω των πρεσβευτών του ΝΑΤΟ, αλλά και των υπουργείων Αµύνης για τη λήψη µέτρων σε πιθανή στρατιωτική επιχειρησιακή δυνατότητα σε σηµεία που θα είχε προηγηθεί βοµβαρδισµός µε υλικό απεµπλουτισµένου ουρανίου. Οι πιο ενδεικτικές ήταν ότι οι στρατιώτες δεν έπρεπε να έρθουν σε επαφή µε πολεµικό υλικό που έχει δεχθεί επίθεση από βόµβες απεµπλουτισµένου ουρανίου, αν δεν είχαν εξοπλισθεί προηγουµένως µε αντίραδιενεργές και αντιτοξικές στολές. Το Βρετανικό Υπουργείο Αµυνας, αν και διαβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει ανησυχία µε τα πυροµαχικά του εν λόγω υλικού, δεν κάνει συγκεκριµένη δήλωση για τις συνέπειες έκθεσης στην περιοχή του Κοσόβου που περιλαµβάνει το βοµβαρδισµό απεµπλουτισµένου ουρανίου σε σκληρές επιφάνειες. Απεναντίας, παραδέχεται ότι εµφανίζονται αυξηµένα κρούσµατα καρκίνου και λευχαιµίας ανάµεσα στους στρατιώτες που υπηρέτησαν στο Κόσοβο, χωρίς ωστόσο να παραδέχεται ότι υπάρχει κάποια σύνδεση µεταξύ απεµπλουτισµένου ουρανίου και καρκίνου. Tο ΝΑΤΟ απέστειλε οδηγίες σε όλες τις µονάδες των κρατών-µελών που θα ελάµβαναν µέρος στην ειρηνευτική δύναµη στα πλαίσια της KFOR, οι οποίες έχουν δηµοσιοποιηθεί στην ιστοσελίδα του ΝΑΤΟ ( Η αντιφατικότητα της επέµβασης µε το σκοπό της είναι εµφανής, διότι -ενώ δηλώνεται δηµοσίως από τις δυτικές δηµοκρατίες ότι διεξάγεται ανθρωπιστικός πόλεµος- διαπιστώνεται αδιαφορία για τις µακροχρόνιες συνέπειες που θα υποστεί ο πληθυσµός για τον οποίο γίνεται ο πόλεµος. Το όλο θέµα ανακινήθηκε από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης κυρίως όµως από την ανάγκη ανάπτυξης νατοϊκών δυνάµεων στην περιοχή και όχι τόσο πολύ από την ευαισθησία για τους κατοίκους των περιοχών που βοµβαρδίστηκαν. Το γεγονός αυτό κάνει ακόµα πιο ευάλωτη την επίκληση της ανθρωπιστικής επέµβασης. Είναι γνωστό ότι η κοινή γνώµη και η πολιτική ηγεσία των δυτικών κοινωνιών δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία, όταν θίγονται συµφέροντα και θέµατα που αφορούν ατοµικά δικαιώµατα που προστατεύονται στο εσωτερικό του κάθε κράτους. Η απάντηση έρχεται από µια ανεπίσηµη πηγή (Σεµινάριο στο στρατιωτικό αρχηγείο του ΝΑΤΟ «SHAPE» για τα Πανεπιστήµια του UEA και Εδιµβούργου 19/03/02) από γάλλο αξιωµατούχο της στρατιωτικής αστυνοµίας που πήρε µέρος στην επιχείρηση SFOR στη Βοσνία. εν υπάρχει καταχώρηση του απεµπλουτισµένου ουρανίου ως ραδιενεργού ή τοξικού όπλου σε διεθνή συµφωνία, άρα το ΝΑΤΟ έχει το δικαίωµα χρήσης του συγκεκριµένου υλικού. Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και η οικολογική και οικονοµική καταστροφή που προκλήθηκε από το στρατηγικό βοµβαρδισµό του ΝΑΤΟ σε εργοστάσια πετροχηµικών, ηλεκτρικού ρεύµατος, αγωγών πετρελαίου, - 6 -

7 αυτοκινητοδρόµων, κ.λπ. Το οικολογικό πρόβληµα δηµιουργήθηκε από τα πετρελαϊκά κατάλοιπα και τα τοξικά απόβλητα των βοµβαρδισθέντων στρατιωτικών και βιοµηχανικών εγκαταστάσεων µε καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον. Το νερό και το έδαφος απορρόφησαν αυτή τη µόλυνση, καθιστώντας επικίνδυνα για τη δηµόσια υγεία κάθε καλλιέργεια και το νερό των ποταµών. Η µόλυνση των ποταµών κάνει το πρόβληµα υπαρκτό και για τις γειτονικές χώρες, κυρίως όσες διασχίζει ο ούναβης. Για παράδειγµα στο Πάντσεβο ο βοµβαρδισµός πετροχηµικού εργοστασίου είχε ως αποτέλεσµα τη διοχέτευση δύο χιλιάδων εκατό τόνων τοξικών ουσιών στην κοίτη του ποταµού, προκαλώντας καταστροφή στην τροφική αλυσίδα. Παρόµοιες καταστάσεις προέκυψαν από το βοµβαρδισµό εργοστασίων στο Κραούγκεβιτς µολύνοντας τον ποταµό Μοράβα και στο Μπορ, όπου ο βοµβαρδισµός ορυχείων και σταθµών ηλεκτρικής παραγωγής «πότισε» το έδαφος µε χηµικές και καρκινογόνες ουσίες ( en/ fact257. html). Αξίζει να σηµειωθεί ότι κανένας από αυτούς τους στόχους δεν είχε άµεσο αντίκτυπο για την προστασία του Κοσοβαρικού πληθυσµού. Αντίθετα, δηµιούργησε καταστροφικές συνθήκες σε πολίτες αµέτοχους για την κρίση του Κοσόβου. Συµπερασµατικά, οι στόχοι και οι σταθερές της δυτικής διπλωµατίας φαίνεται ότι εξαρτώνται κυρίως από παράγοντες πολιτικούς και οικονοµικούς και όχι από κανόνες ηθικής. IV. Οι αντιθέσεις της υτικής εξωτερικής πολιτικής και τα αίτια τους Ενδιαφέρουσες είναι οι παρατηρήσεις για τη διαφορετική πρόσληψη του Κοσοβαρικού και του Παλαιστινιακού ζητήµατος από την άποψη χάραξης της δυτικής στρατηγικής και την προβολή τους στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Στην Παλαιστίνη η κατάσταση, όπως έχει διαµορφωθεί, παρουσιάζεται ως αποτέλεσµα χρόνιας εθνικής διαµάχης. Η οπτική, ότι ένα κράτος καταπατά αυτόνοµες περιοχές και διαπράττει εγκλήµατα πολέµου χρησιµοποιώντας στρατιωτική δύναµη εναντίον πολιτών, είναι επιβεβαιωµένη και αρκετά ισχυρή και στις δύο περιπτώσεις. Η δυναµική επέµβαση στο Κόσοβο και η σχεδόν µη ανάµειξη στο Παλαιστινιακό από τη ύση αναγκάζει τον ερευνητή να αναζητήσει αλλού τα αίτια της πρακτικής «δύο µέτρα και δύο σταθµά». Οι περισσότεροι πολιτικοί αναλυτές προσδίδουν την «ιδιαιτερότητα» της Παλαιστίνης σε ιστορικούς παράγοντες, σε τακτικές εσωτερικής πολιτικής και µακροπρόθεσµων στρατηγικών στόχων, που απαιτούν σταθερές πρακτικές. Κάνοντας έναν απολογισµό της επέµβασης του ΝΑΤΟ στο Κοσυφοπέδιο µπορούµε να διαπιστώσουµε τα εξής: Πρώτον, λείπει κάθε αναλογία των µέσων που χρησιµοποιήθηκαν και των παράπλευρων ζηµιών που προκάλεσε για να επιτευχθούν οι στόχοι της Συµµαχίας. Το κύµα προσφύγων αυξήθηκε µε την έναρξη των βοµβαρδισµών του ΝΑΤΟ και οι απώλειες αµάχων ήταν γεγονός. Ένας από τους στόχους ήταν η αυτονοµία του Κοσόβου, η οποία πραγµατοποιήθηκε µε την παραβίαση της κυριαρχίας της Γιουγκοσλαβίας, βάζοντας τα θεµέλια για µελλοντική απόσχιση της Γιουγκοσλαβικής επαρχίας, αφού δεν απέµειναν εκεί παρά µόνον ελάχιστοι Σέρβοι κάτοικοι και ο διαχωρισµός της περιοχής είναι σχεδόν ολοκληρωτικός. Σηµαντικό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση έπαιξε η απόσυρση των παρατηρητών του ΟΑΣΕ και η - 7 -

8 περιθωριοποίηση της Ευρωπαϊκής διπλωµατίας ως παράγοντα επαφής µε ίσες σταθερές προς τα αντιµαχόµενα µέρη. Επίσης, ο ανθρωπιστικός στόχος που προβλήθηκε σε τόση έκταση από τους νατοϊκούς εκπροσώπους δεν απέφερε τα αναµενόµενα στους κατοίκους τους Κοσόβου, δεδοµένου ότι δεν υπήρξε ανάπτυξη ειρηνευτικής δύναµης εδάφους στην περιοχή. Η δυτική διπλωµατία προφασίσθηκε ότι µια ειρηνευτική δύναµη του ΟΗΕ θα είχε τα αποτελέσµατα της Βοσνίας. Γι αυτό, προωθήθηκε η λύση των δυνάµεων του ΝΑΤΟ µε την προοπτική της χρήσης βίας, προκειµένου να επιτευχθεί ο θεωρητικός σκοπός της υπεράσπισης αµάχων της µιας µόνο πλευράς. Οι εκτεταµένοι βοµβαρδισµοί προκάλεσαν όµως νέα θύµατα, οικονοµική και οικολογική καταστροφή και στην υπόλοιπη Γιουγκοσλαβία. Εξάλλου, επέτειναν τις συγκρούσεις του Σερβικού στρατού, των παραστρατιωτικών οργανώσεων και του UCK, δηµιουργώντας ακόµα µεγαλύτερο κύµα προσφύγων και µειώνοντας στο ελάχιστο το εγχείρηµα της ανθρωπιστικής παρέµβασης. Αν και το κύµα προσφύγων αυξήθηκε από τις πρώτες µέρες των βοµβαρδισµών, καµία προσπάθεια για επαναδιαπραγµάτευση δεν προωθήθηκε, διότι κάτι τέτοιο θα διακινδύνευε την αξιοπιστία και το κύρος του ΝΑΤΟ. Παράλληλα, ενώ η ειρηνευτική επιχείρηση του ΝΑΤΟ έπρεπε να έχει το στοιχείο της αµεροληψίας, εφόσον υποτίθεται ότι ήταν σύµφωνη µε τις αρχές και τους κανόνες του ΟΗΕ, η ταχύτατη αναγνώριση του UCK γεννά ερωτηµατικά για τα κίνητρα της Συµµαχίας. Η περιθωριοποίηση του εκλεγµένου αλβανόφωνου ηγέτη Ρουγκόβα και η αυξηµένη προβολή του UCK προκάλεσε την άµεση αντίδραση της Γιουγκοσλαβικής κυβέρνησης, οδηγώντας σε επιδείνωση τις ήδη τεταµένες σχέσεις µεταξύ Σέρβων και Αλβανών. Επίσης, µε την αποχώρηση των Σερβικών δυνάµεων το ΝΑΤΟ επέτρεψε την άµεση µετατροπή του UCK σε επίσηµη αστυνοµική δύναµη που είχε ως συνέπεια τη φυγή διακοσίων χιλιάδων Σέρβων από το Κόσοβο, αντιστρέφοντας το κύµα προσφύγων. Ο στόχος του ΝΑΤΟ για την επίτευξη µιας πλουραλιστικής και ανεκτικής δηµοκρατίας φαίνεται προς στιγµήν µακρινός. Τέλος, είναι πολύ πιθανή η επανέναρξη των εχθροπραξιών µετά την αποχώρηση της ειρηνευτικής δύναµης της KFOR. Όσο για την επιρροή των µέσων µαζικής ενηµέρωσης, ως µέσου πίεσης στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, οι γνώµες διίστανται. Αναλύοντας το επιχείρηµα της διπλωµατίας του ΝΑΤΟ για την ανθρωπιστική επέµβαση και το επιχείρηµα ότι οι υτικές κυβερνήσεις δέχτηκαν αφόρητη πίεση από το εσωτερικό τους, µπορεί να αντιταχθεί, ότι έτσι δηµιουργήθηκε η αφορµή για να δικαιολογηθεί η στρατιωτική επέµβαση, την οποία το ΝΑΤΟ επιζητούσε για ζωτικούς λόγους. Σίγουρο είναι ότι πολύ δύσκολα µέσα από µια εικόνα πολέµου είναι δυνατό να αποδοθούν ευθύνες στην ηγεσία για το πως λειτουργεί το σύστηµα πληροφόρησης στις υτικές κοινωνίες. Ας µην ξεχνάµε και την επιλεκτικότητα που διατήρησαν τα ελληνικά κανάλια στο Κόσοβο, κάνοντας λόγο πολύ αργότερα για τις εκκαθαρίσεις των παραστρατιωτικών Σερβικών οργανώσεων και προβάλλοντας πάντα ως κύρια την εικόνα ενός αδικαιολόγητου βοµβαρδισµού του ΝΑΤΟ, φτάνοντας να χαρακτηρίσουν τη - 8 -

9 νατοϊκή επιχείρηση ως έγκληµα κατά της ανθρωπότητας. Ταυτόχρονα, η ελληνική κυβέρνηση έκανε από την αρχή των βοµβαρδισµών διαβήµατα και απόπειρες, στο πλαίσιο της Συµµαχίας, για τερµατισµό των βοµβαρδισµών. Οι κινήσεις αυτές οφείλονταν κυρίως στην αγωνία της για τυχόν επέκταση των συγκρούσεων σε άλλες χώρες των Βαλκανίων, χωρίς ίσως να έχει κύριο γνώµονα τα ανθρωπιστικά κίνητρα απέναντι στους Κοσοβάρους ή Σέρβους. Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης σε περίοδο πολιτικών συγκρούσεων αντανακλούν ένα σύνθετο πλέγµα ιστορικών αξιών, που κατά κύριο λόγο εξαρτάται από προηγούµενες ιστορικές µνήµες και τα εθνικά συµφέροντα µέσα από το εκάστοτε προσδιορισµένο κοινωνικό γίγνεσθαι. ηλαδή, το κίνητρο του ανθρωπισµού είναι πολύ µακριά από τον επηρεασµό της διαδικασίας αποφάσεων των δυτικών κυβερνήσεων. Ισχύει µόνο στο µέτρο που έχει να κάνει µε την ευαισθησία της εσωτερικής γνώµης, η οποία συµφωνεί κατά κύριο λόγο µε την ορθολογιστική µεθοδολογία των νεοφιλελεύθερων (Wendt, 1999, σ. 35). Το εφαλτήριο ευαισθητοποίησης της κοινής γνώµης είναι συνάρτηση συµφερόντων σε διεθνές και κρατικό επίπεδο. Η απόφαση του πολέµου σε επεµβάσεις που δεν αφορούν συνθήκες άµυνας ανήκει αποκλειστικά στην αρµοδιότητα των κρατών. Αυτό γίνεται φανερό και µε την πρόσφατη Ισραηλινή εισβολή στην Παλαιστίνη, την επιχείρηση «Τείχος». Παρ ότι καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώµατα από ένα κράτος, η αντιµετώπιση του Ισραήλ από τις δυτικές κυβερνήσεις είναι επιεικώς ανεκτική. Η ανεκτικότητα των δυτικών κυβερνήσεων απέναντι στο Ισραήλ οφείλεται στις τροµοκρατικές ενέργειες των εξτρεµιστών Παλαιστινίων, χωρίς όµως να λαµβάνεται υπόψη η ιστορική συνέχεια και δίχως να γίνεται καταλογισµός ευθυνών για το πως φτάσαµε σε αυτήν την ακραία µορφή αντίδρασης. Επίσης, οφείλεται στους σταθερούς δεσµούς των ΗΠΑ µε το Ισραήλ, ως απόρροια της γεω-στρατηγικής θέσης του, σε µια περιοχή όπου τα περισσότερα κράτη δεν ανήκουν στη σφαίρα επιρροής της Ουάσινγκτον. Φανερή είναι, τέλος, και η απουσία ενιαίας κοινής Ευρωπαϊκής πολιτικής στο θέµα αυτό. Οι προαναφερθέντες παράγοντες έχουν ως συνέπεια να επιτείνουν τη σύγκρουση, θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής. Την ίδια στιγµή µη κυβερνητικές και κρατικές οργανώσεις κινητοποιούνται, διαδηλώνοντας την αντίθεση τους στην Ισραηλινή κατοχή. Τα δυτικά µέσα µαζικής ενηµέρωσης βρίσκονται σε µια µετέωρη κατάσταση, αντανακλώντας την ασυνέχεια των κυβερνήσεων τους, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στα καθηµερινά αιµατηρά γεγονότα, χωρίς όµως να κάνουν εκτενείς αναφορές στους λόγους που η κρίση οδηγήθηκε σε αυτό το σηµείο. Με αυτήν την εικόνα σύγχυσης, η ερµηνεία της δυτικής εξωτερικής πολιτικής αφήνει εύλογα υπόνοιες στήριξης προς την Ισραηλινή στρατηγική. Στο Κοσοβαρικό η όλη αντιµετώπιση της κοινής γνώµης ήταν διαφορετική. Ενώ η Γιουγκοσλαβία έκανε λόγο για Αλβανικές τροµοκρατικές ενέργειες από το 1997, η ανταπόκριση των δυτικών µέσων µαζικής ενηµέρωσης ήταν ελάχιστη, ενώ η ευαισθητοποίηση και η κριτική των δυτικών κυβερνήσεων µηδαµινή. Σε αυτό έχει ευθύνες και η κυβέρνηση του Μιλόσεβιτς µε τη - 9 -

10 συνεχιζόµενη αδιαλλαξία που έδειχνε από τις αρχές του 90, τότε που διαφάνηκε ο κίνδυνος διαµελισµού της Γιουγκοσλαβίας. Η τόνωση των εθνικιστικών συναισθηµάτων προκάλεσε πόλωση ανάµεσα στους Σέρβους και τους Αλβανούς στο Κοσσυφοπέδιο και τη δυσαρέσκεια των δυτικών. Η κυβέρνηση Μιλόσεβιτς φάνηκε διαλλακτικότερη, µόνον όταν παρουσιάστηκε ο κίνδυνος γενικευµένης σύρραξης, χωρίς όµως να υπάρχει ο χρόνος να αποτραπεί πλέον η ειληµµένη απόφαση των Νατοϊκών βοµβαρδισµών. Από τη στιγµή που είχε αποφασισθεί η διαχείριση της κρίσης στο ΝΑΤΟ, η ένοπλη σύγκρουση φαινόταν αναπόφευκτη. Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης λειτούργησαν ως µοχλός για να πάρουν την άτυπη έγκριση από την κοινή γνώµη που χρησίµευσε, στη συνέχεια, ως επιχείρηµα από τις νατοϊκές κυβερνήσεις για την στρατιωτική επέµβαση. Η παρέµβαση στο Κοσσυφοπέδιο από τις Σερβικές δυνάµεις θεωρήθηκε causus beli για το ΝΑΤΟ και σύµφωνα µε τη διακήρυξη των µελών του έγινε για λόγους ασφάλειας και σταθερότητας στην περιοχή. Η επανειληµµένη καταπάτηση των αποφάσεων των Ηνωµένων Εθνών από το Ισραήλ, όχι µόνο δεν έχει επικριθεί από την πολιτική των ΗΠΑ αλλά επιβραβεύεται µε ετήσια βοήθεια τριών δισεκατοµµυρίων δολαρίων. Χαρακτηριστική είναι και η απροθυµία ορισµένων µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ενεργήσουν ουσιαστικά µε µέτρα πέραν των διπλωµατικών δηλώσεων περί ειρήνης και παύσης των εχθροπραξιών. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο βασικός χρηµατοδότης της Παλαιστινιακής Αρχής και µε δική της πρωτοβουλία δηµιουργήθηκαν εµπορικές συναλλαγές, όπου η Παλαιστίνη αναγνωριζόταν ως υπεύθυνη για τη διαχείριση των προϊόντων της. Αντίθετα, το Ισραήλ δικαιολογείται να επεµβαίνει για λόγους ασφάλειας στη διεθνώς αναγνωρισµένη αυτόνοµη περιοχή της Παλαιστίνης και να χρησιµοποιεί οποιοδήποτε µέσο θεωρείται απαραίτητο για την επίτευξη του σκοπού του, δηλαδή την πάταξη της τροµοκρατίας. Ούτε το ΝΑΤΟ αλλά ούτε και το Συµβούλιο Ασφαλείας έχουν κάνει λόγο για εθνικές εκκαθαρίσεις, ενώ είναι γνωστή η επιχείρηση εποικισµού του Ισραήλ σχεδόν σε πολλές περιοχές της αυτόνοµης Παλαιστίνης. Η συνεχής εξάπλωση των Ισραηλινών εποίκων στα κατεχόµενα και η κατεδάφιση Παλαιστινιακών κτιρίων σε κάθε στρατιωτική επέµβαση των Ισραηλινών είναι µια τακτική που ακολουθούν επί µονίµου βάσεως οι Ισραηλινές κυβερνήσεις. Από το Όσλο, που αποφασίσθηκε η σταδιακή προσέγγιση των δύο αντιµαχόµενων παρατάξεων, απαραίτητη συνθήκη ήταν η αποχώρηση των Ισραηλινών εποίκων από τις κατεχόµενες περιοχές. Όµως κατά την περίοδο όχι µόνο δε µειώθηκε ο αριθµός των εποίκων αλλά χτίστηκαν νέες κατοικίες, οι µάλιστα επί ηµερών της µετριοπαθούς κυβέρνησης Mπάρακ. Πληθυσµιακά, ενώ η αύξηση των εποίκων γινόταν µε ετήσιο συντελεστή 53%, το 2000 είχε φτάσει το 72% (Βήµα, 17/12/2000). Στις περιοχές και γύρω από αυτές, όπου φυλάσσονται από τον ισραηλινό στρατό, δεν επιτρέπεται η ανέγερση Παλαιστινιακών οικηµάτων. Η ισραηλινή πολιτική βασίζεται, δηλαδή στη µετακίνηση του ισραηλινού πληθυσµού στις κατεχόµενες περιοχές και εκδίωξη των Παλαιστινίων µε προσπάθειες δηµιουργίας αµιγούς πληθυσµού. Όλα αυτά γίνονται, διότι οι ισραηλινές κυβερνήσεις γνωρίζουν ότι η Παλαιστινιακή

11 µειονότητα στο Ισραήλ µε τον υπολογιζόµενο ρυθµό γεννήσεων θα φτάσει το 21% το 2005, ενώ το 2050 προβλέπεται να φτάσει το 35% του ισραηλινού πληθυσµού και θα ενισχύσει τα πληθυσµιακά ερείσµατα των Παλαιστινίων (Μcdowell, 1998, σ. 12). Οι ισραηλινοί έποικοι θα είναι ένα χαρτί στις διαπραγµατεύσεις, ενώ προς το παρόν αποτελούν τη δικαιολογία ισχυρής στρατιωτικής δύναµης στο Παλαιστινιακό χώρο. εν θα ήταν λοιπόν δίκαιο και πρέπον, κάτω από το επιχείρηµα της ανθρωπιστικής επέµβασης, να πραγµατοποιήσει το ΝΑΤΟ µια ειρηνευτική επιχείρηση υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για να σταµατήσει την ανθρωπιστική καταστροφή; εν θα πρέπει η διεθνής κοινότητα, και ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Ένωση ως χρηµατοδότης της Παλαιστίνης αλλά και ευρύτερων συµφερόντων στη Μέση Ανατολή, να σταµατήσει αυτή την αυθαίρετη χρήση βίας; V. Η εσωτερική πολιτική σκηνή της υπερδύναµης και η καταλυτική της επιρροή στον τρόπο που αναπτύσσεται η περιφερειακή πολιτική Μια άλλη δυναµική που προέρχεται από το χώρο της Παλαιστινιακής σύγκρουσης αλλά επηρεάζει σηµαντικά τη δυτική και κυρίως την Αµερικανική κοινή γνώµη είναι η Εβραϊκή ιασπορά. Ο ρόλος της, ευρύς και πολυπρισµατικός, έχει οδηγήσει να θεωρείται το Ισραήλ αποικία των ΗΠΑ, κατά τα λεγόµενα Βρετανού διπλωµάτη, που επιθυµεί έτσι να αποδώσει την ισχυρή σχέση των δύο χωρών, η οποία βασίζεται σε κοινούς τρόπους χάραξης στρατηγικής. Η ικανότητα του Εβραϊκού λόµπι να εκµεταλλεύεται τις θέσεις κλειδιά των µελών της κοινότητάς τους, σε συνδυασµό µε την πολύ καλή γνώση της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης των ΗΠΑ, αλλά και του ευρύτερου υτικού κόσµου, χρήζει την Εβραϊκή ιασπορά ως το κυριότερο όπλο της εξωτερικής πολιτικής του Ισραήλ. εν είναι τυχαίο ότι παράλληλα µε την επίθεση του ισραηλινού στρατού στις Παλαιστινιακές περιοχές υπήρξε άµεσα κινητοποίηση του Εβραϊκού λόµπι, που διοργάνωσε συνεντεύξεις τύπου ή άλλου είδους εκδηλώσεις, προκειµένου να επηρεάσουν την πολιτική ηγεσία της Αµερικής, αλλά και να προλάβουν τα δυτικά µέσα µαζικής ενηµέρωσης, κάνοντας λόγο για τις αιτίες που οδήγησαν στην επέµβαση αυτή και τονίζοντας τον αριθµό των τροµοκρατικών ενεργειών που έγιναν από την αρχή της Ιντιφάδας. Η πίεση που ασκήθηκε στην κοινή γνώµη των ΗΠΑ µετρίασε τις εντυπώσεις από την ισραηλινή επίθεση και συνέβαλε στην πολιτική της ουδέτερης, φαινοµενικά, γραµµής της Ουάσινγκτον. Συγκεκριµένα, η Αµερικανό-Ισραηλινή επιτροπή δηµοσίων σχέσεων ΑIPAC (American Israel Public Affairs Committee) είναι µία από της πέντε µεγαλύτερες οµάδες λόµπι των Ηνωµένων Πολιτειών στην Ουάσιγκτον, στην οποία εργάζονται εκατόν σαράντα υπάλληλοι, εκ των οποίων εφτά µόνιµοι υψηλά ιστάµενοι λοµπίστες. Η εκλογική δύναµη των Ισραηλο-Αµερικάνων συνιστά περίπου έξι εκατοµµύρια ψηφοφόρους, που εκλέγουν τριανταεπτά µέλη του Κογκρέσου, είκοσι εφτά βουλευτές και δέκα γερουσιαστές. Αντίστοιχα, οι Άραβες που δηµογραφικά αποτελούν τη µισή εκλογική δύναµη σε σχέση µε τους Ισραηλινούς έχουν µόνο έξι µέλη στο Κοινοβούλιο και κανένα στη Γερουσία (Financial Times /05/02)

12 Στο επίπεδο των µέσων µαζικής ενηµέρωσης η ευαισθητοποίηση του δυτικού κοινού απέναντι στο Ισραήλ διακατέχεται από συµπάθεια, λόγω των αλεπάλληλων τροµοκρατικών επιθέσεων, και την ταύτιση των Αµερικανών κυρίως πολιτών µε τους ισραηλινούς πολίτες στο θέµα της τροµοκρατίας. Εδώ υπάρχουν εµφανείς διαφορές µε το Κοσοβαρικό πρόβληµα. Πρώτον, δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις που άλλαξαν τη στρατηγική συµπεριφορά των ΗΠΑ απέναντι στην τροµοκρατία και, ως ένα βαθµό, των ευρωπαίων συµµάχων. εύτερο, ήταν εµφανής η αδυναµία της Σερβικής κοινότητας µέσα και έξω από τη Γιουγκοσλαβία να παρουσιάσει τον UCK ως τροµοκρατική οργάνωση. Αντίθετα, η Αλβανική ιασπορά ήταν εκείνη που κινητοποιήθηκε πιο ενεργά µε την προβολή του UCK από πολυεθνικές εταιρίες διεθνών δηµοσίων σχέσεων (Εuropean Security, 1999, σ , τ. 8, ν. 4). Αυτό βέβαια σε καµία περίπτωση δεν δικαιολογεί την ανύπαρκτη πολιτική κυρώσεων που θα έπρεπε να επιβληθεί στο Ισραήλ, επειδή παραβιάζει τη συνθήκη της Γενεύης και αγνοεί, κατ επανάληψη, τις αποφάσεις του ΟΗΕ. Αντίθετα, απολαµβάνει αντιµετώπιση ισότιµου εταίρου στη διεθνή σκηνή, αν και έχει παραβιάσει κάθε έννοια ατοµικών και µειονοτικών δικαιωµάτων. Τα επιχειρήµατα των Παλαιστινίων δεν έχουν την αρµόζουσα αποδοχή από το Συµβούλιο Ασφαλείας, διότι τα κράτη µέλη του δεν έχουν άµεσο συµφέρον στο status quo στην περιοχή. Επιπλέον, σύµφωνα πάντα µε τη ρεαλιστική µεθοδολογία, η περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι πολύ µεγάλης στρατηγικής σηµασίας, ώστε οι Ηνωµένες Πολιτείες και, κατά δεύτερο λόγο, οι Ευρωπαίοι εταίροι να επιτρέψουν µια αναδιανοµή της δύναµης που µπορεί να επιφέρει µια πιθανή αρνητική εξουσία για τη δυτική επιρροή στη γεωγραφική αυτή θέση. Η Ισραηλινή σταθερά στο χάρτη δείχνει να ξεφεύγει από τις παραδοσιακές ερµηνείες των ρεαλιστών αλλά και των ινστιτιουσιοναλιστών, δίνοντας χώρο στην ανάλυση ότι η εσωτερική πολιτική της υπερδύναµης µπορεί να προσδιορίσει το πλαίσιο σύγκρουσης σε διεθνείς συγκρούσεις. Η ινστιτουσιοναλιστική προσέγγιση δεν εφαρµόζεται στην περίπτωση αυτή, διότι δεν υπάρχει κανένας επίσηµος κρίκος που να δικαιολογεί την ειδική σχέση Ισραήλ-ΗΠΑ. Όµως λόγω της ανάγκης ισορροπίας δυνάµεων, που η διεθνής αλληλεξάρτηση και η ανάγκη για σταθερότητα επιβάλλει, η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έπρεπε να είναι πιο εύκολα προσαρµόσιµη. Σύµφωνα µε το επιχείρηµα των ρεαλιστών, τα κράτη ενεργούν µε βάση το συµφέρον τους και θα έπρεπε η Αµερικανική επιρροή να στρέφεται σταδιακά υπέρ των Παλαιστινίων. Η επανειληµµένη στήριξη των Αραβικών χωρών προς τις ΗΠΑ οφείλεται κυρίως στις ηγεσίες τους και στην ανάγκη να έχουν ισχυρούς συµµάχους για να παραµείνουν στην εξουσία. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν επιτρέπει πιο δυναµική ανάµειξη των Αραβικών χωρών. Και εδώ ο κύριος προσδιοριστικός παράγοντας προσέγγισης της σύγκρουσης είναι η εσωτερική πολιτική, η οποία επιβάλλει χαµηλούς τόνους, ώστε να µην υπάρχει πιθανότητα ενδογενούς δυναµικής που να ανατρέψει τα υπάρχοντα καθεστώτα. Παρ όλα αυτά, η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ βαδίζει σε τεντωµένο σχοινί, δεδοµένου ότι η δυσαρέσκεια των Αραβικών πληθυσµών είναι έκδηλη, αυξάνεται δε σε επικίνδυνο βαθµό και

13 δεν θα µπορεί να ελεγχθεί προοπτικά από τις τοπικές κυβερνήσεις, λόγω των ασύµµετρων συµπεριφορών της Ουάσινγκτον. Η επιχείρηση στο Αφγανιστάν και όλη η επιχειρηµατολογία του Αµερικανού προέδρου George Bush για τον άξονα του κακού και τους εξτρεµιστές µουσουλµάνους λειτουργούν ως εφαλτήριο αντιδυτικών δυναµικών, κυρίως στα Αραβικά κράτη. Η φανερή πλέον µη στήριξη της Αµερικανικής πρωτοβουλίας για επέµβαση στο Ιράκ είναι σηµάδι της αναγκαιότητας πιο εξισορροπηµένης πολιτικής. Επιστρέφοντας στους δεσµούς Ισραήλ και ΗΠΑ, πρέπει να παρατηρήσουµε ότι η σχέση αυτή προσλαµβάνει χαρακτήρα «ταµπού» για την πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ. Παρατηρείται µια αξιόλογη ικανότητα συντονισµού του ισραηλινού λόµπι µε την εκάστοτε ισραηλινή κυβέρνηση που επηρεάζει διάφορα επίπεδα και κλιµάκια στις ΗΠΑ. Το Εβραϊκό λόµπι των ΗΠΑ είναι άριστος γνώστης της αµερικανικής εσωτερικής πολιτικής και, σε συνδυασµό µε πρόσωπα σε θέση κλειδιά και την πραγµατοποίηση των κατάλληλων διπλωµατικών ελιγµών τη σωστή στιγµή, έχει επιτύχει θεαµατικά αποτελέσµατα. Τα γεγονότα όµως δεν είναι µόνο αποτέλεσµα της Αλβανικής και Ισραηλινής διασποράς και της εκµετάλλευσης των προνοµιακών τους θέσεων. Υπάρχει µια δυσκαµψία στις κυβερνήσεις των ΗΠΑ να αναγνωρίσουν την αλλαγή των συνθηκών και πολύ περισσότερο να προσαρµοστούν σε αυτές. Η αδυναµία της υπερδύναµης να επιτύχει ευέλικτες και αποτελεσµατικές πολιτικές είναι απόρροια δύο παραγόντων. Πρώτον, εξαιτίας της ανάγκης διατήρησης µιας ισχυρής στρατιωτικής µηχανής, που οφείλεται κυρίως στις παραδοσιακές προσεγγίσεις των ρεαλιστών, σύµφωνα µε τις οποίες η ισχύς εγγυάται την ασφάλεια του κράτους. Καµία αµερικανική κυβέρνηση δεν έχει διαφύγει από τις βασικές αρχές του δόγµατος αυτού, πυροδοτώντας ή επεµβαίνοντας συστηµατικά σε συγκρούσεις µονοµερώς, άµεσα ή έµµεσα. Εξάλλου, η ανάπτυξη µιας τεράστιας στρατιωτικής µηχανής δηµιουργεί συµφέροντα και ανάγκες για να διατηρεί ισορροπίες στη λειτουργία της εγχώριας οικονοµίας. εύτερον, είναι φανερό ότι σχεδόν όλοι οι Αµερικάνοι Πρόεδροι δεσµεύονται στην εικόνα που διαµορφώνεται από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, δηµιουργώντας ρεύµατα πίεσης υπέρ ή κατά στρατιωτικών επεµβάσεων και ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Πέραν από τα µέσα ενηµέρωσης υπάρχουν και οι δυνάµεις που ασκούν µε έµµεσο τρόπο πίεση στην Ουάσινγκτον µέσω του σύνθετου πλέγµατος εξουσίας. Τα διάφορα βιοµηχανικά, εθνικά και πολιτικά λόµπι που λειτουργούν σε ένα αναγνωρισµένο, αλλά όχι θεσµοποιηµένο, παράπλευρο δίκτυο επηρεάζουν σηµαντικά τη λήψη αποφάσεων και τη στρατηγική της αµερικάνικης κυβέρνησης. Η λειτουργία τέτοιων παράπλευρων σωµάτων που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων για την εξωτερική πολιτική λειτουργούν µε κοντόφθαλµες και καιροσκοπικές στρατηγικές και αντιδηµοκρατικό τρόπο. VI. Περιφερειακοί οργανισµοί και δηµοκρατία Αναλύοντας το πλαίσιο µέσα στο οποίο λειτουργεί η Ατλαντική Συµµαχία, και εξετάζοντας πως φτάνουµε στη λήψη µιας απόφασης, όπως η επέµβαση στο

14 Κόσοβο ή η µη επέµβαση στην Παλαιστίνη, πρέπει να δούµε τα αντανακλαστικά της υτικής Κοινωνίας σε επίπεδο κρατών. Υπάρχει µια άµεση σύνδεση µεταξύ τριών παραγόντων που είναι εµφανείς και στις δυο συγκρούσεις, προσδιορίζουν δε τον τρόπο, µε τον οποίο λαµβάνεται η απόφαση επέµβασης ή µη επέµβασης. Πρώτον, ο νοµικός παράγοντας, ο οποίος προσδιορίζεται από το Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών και το ιεθνές ίκαιο. εύτερο, τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης που ασκούν ένα µέτρο πίεσης στις κυβερνήσεις και σε θεωρητικό επίπεδο εκφράζουν την οπτική της εσωτερικής κοινής γνώµης. Μπορεί όµως να λειτουργήσουν και προς την αντίθετη κατεύθυνση, συµπορευόµενα µε τις επιταγές των κυβερνήσεών τους επηρεάζοντας τους πολίτες θετικά προς την αποδοχή και συνδιαµόρφωση των κυβερνητικών αποφάσεων. Τέλος, ο πολιτικός παράγοντας, ο οποίος διαµορφώνεται από τους δύο προηγούµενους αλλά και τις άτυπα οργανωµένες οµάδες που ασκούν πίεση σε κρατικό και διεθνές επίπεδο. Αυτές οι οµάδες, τα λεγόµενα λόµπι, έχουν καθιερωθεί επηρεάζοντας τη διαµόρφωση στρατηγικής των κρατών, λειτουργούν δε εξω-θεσµικά και χωρίς δηµοκρατικές διαδικασίες. Στη λήψη της τελικής απόφαση τον πιο κρίσιµο και καθοριστικό λόγο έχει η επίσηµη κυβέρνηση, η οποία ακολουθεί µια συγκεκριµένη στρατηγική για τα συµφέροντα της χώρας µε πολλές συνιστώσες. Στη συνέχεια, το διακρατικό σύστηµα του ΝΑΤΟ λειτουργεί ως µια διαπραγµατευτική διαδικασία µε τους κανόνες του περιφερειακού οργανισµού. Αν λάβουµε υπόψη µας τη θεωρητική των νεορεαλιστών µέσα στα πλαίσια αυτής της διαπραγµάτευσης, το ισχυρότερο κράτος διατηρεί συγκριτικό πλεονέκτηµα, δεδοµένου ότι η οργάνωση στηρίζεται σε ένα πυρήνα ισχυρών κρατών που λειτουργούν µε τρόπους ώστε να µπορούν να ξεπεράσουν την ανασταλτικότητα του βέτο. Στο Κόσοβο το είδαµε µε την προσέγγιση που υιοθετήθηκε από τη στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ και επιβλήθηκε και στη Νατοϊκή επιχείρηση. Το δόγµα των µηδενικών απωλειών (zero casualty) είχε ως αποτέλεσµα τον ολοκληρωτικό βοµβαρδισµό της Γιουγκοσλαβίας µε τις γνωστές συνέπειες. Αντίστοιχα, στο Παλαιστινιακό το ΝΑΤΟ δεν αναµείχθηκε ούτε και προβλήθηκε ως µέσο επίλυσης της κρίσης, ούτε σε διπλωµατικό αλλά ούτε και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Η θέση του ΝΑΤΟ συνδέεται άµεσα µε τη στρατηγική της µη ανάµιξης των ΗΠΑ, προσδιοριζόµενη από την ειδική τους σχέση µε το Ισραήλ. Αν και το ΝΑΤΟ θα έπρεπε ως παράγοντας σταθερότητας να αναλάβει ευθύνες για την ανατολική Μεσόγειο, η µη συµµετοχή του οφείλεται σε διµερείς σχέσεις µεταξύ Ισραήλ και διαφόρων κρατών-µελών της Συµµαχίας. Χαρακτηριστικά ανενεργή είναι και η εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Παλαιστίνη που περιορίζεται σε φραστικά «ραπίσµατα» και επιπλήξεις προς την κυβέρνηση του Ισραήλ. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο µεγαλύτερος εµπορικός εταίρος του Ισραήλ µε 34% του εµπορίου του. Οι εισαγωγές από το Ισραήλ ανέρχονται σε 7,6 δισεκατοµµύρια δολάρια και οι εξαγωγές 13,9 δισεκατοµµύρια δολάρια, καθιστούν δε εµφανή τη στενή σχέση Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ισραήλ και την πίεση που θα µπορούσαν να ασκήσουν στην Ισραηλινή κυβέρνηση. (Financial Times, 15/04/2002)

15 Είναι λοιπόν φανερή η έλλειψη δηµοκρατικής νοµιµοποίησης στους περιφερειακούς οργανισµούς, όπως το ΝΑΤΟ. εν υπάρχει σε κανένα επίπεδο άµεση ή έµµεση συµµετοχή των πολιτών. Η λειτουργία σε διακρατικό επίπεδο γίνεται µέσα από το νεορεαλιστικό πρίσµα, όπου το ισχυρότερο κράτος δεν επιβάλλει τα συµφέροντα του ωµά, µπορεί όµως να ασκήσει πιέσεις σε άλλα επίπεδα, χρησιµοποιώντας τα πλεονεκτήµατα που η διεθνής αλληλεξάρτηση µέσω της παγκοσµιοποίησης του προσφέρει. Το πλαίσιο ενός περιφερειακού οργανισµού εξασφαλίζει τη «σιωπή» των µικρότερων κρατών σε θέµατα ασφάλειας ή και τη συγκατάβασή τους, εφόσον πρόκειται για θέµατα που δεν απειλούν τη ζωτική τους ασφάλεια. Έτσι η προώθηση πολιτικής µέσω ενός οργανισµού που έχει διεθνή υπόσταση προσφέρει µεγαλύτερο κύρος και νοµιµότητα στις ενέργειες των ισχυρότερων κρατών. Η συγκατάβαση των µικρότερων κρατών γίνεται µε σκοπό να βρεθούν στο πλευρό των νικητών και να επιτύχουν την ευνοϊκή στάση των µεγάλων Συµµάχων σε άλλα θέµατα, χρησιµοποιώντας το διπλωµατικό πλεονέκτηµα για να αναβαθµίσουν τη θέση τους σε σχέση µε υπόλοιπα κράτη, που πιθανόν δεν ανήκουν στον ίδιο οργανισµό. Πάντως µετά το βοµβαρδισµό της Γιουγκοσλαβίας και την 11η Σεπτεµβρίου παρατηρείται προσπάθεια δηµιουργίας µιας πιο εύπλαστης στάσης της Νατοϊκής συµµαχίας για τη λήψη αποφάσεων σε θέµατα επέµβασης των συµµαχικών δυνάµεων. Πρώτον, υπάρχει η δυνατότητα επιχειρήσεων, κατ επέκταση του δόγµατος της συλλογικής άµυνας, κατά το οποίο µόνο µε την ενεργοποίηση του άρθρου 5 του καταστατικού του ΝΑΤΟ δηµιουργείται η υποχρέωση επιχειρησιακής ενέργειας από τα κράτη-µέλη. Η ανάληψη της ειρηνευτικής στρατιωτικής επέµβασης στο Κόσοβο από το ΝΑΤΟ σηµαδεύει την ενεργοποίησή του από απλή συµµαχία σε περιφερειακό οργανισµό µε πολιτικό προσανατολισµό. Αυτή η ενέργεια κατέστησε φανερό ότι το ΝΑΤΟ, υπερβαίνοντας τις διαδικασίες που προβλέπει το καταστατικό του ΟΗΕ, προσπάθησε να θεσµοποιήσει την περιφερειακή πρωτοβουλία. Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί ότι στην ενεργή ανάµειξη στο Κόσοβο παίζει ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση και η επέκταση του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη, όπου µε τα νέα δεδοµένα υπάρχουν ορατά συµφέροντα για τις Συµµαχικές δυνάµεις. Η επιτυχής στρατιωτική επιχείρηση σε έναν εθνοµειονοτικό πόλεµο λειτούργησε ως «µάρκετινγκ» για την ασφάλεια της ανατολικής Ευρώπης, ενισχύοντας τις τάσεις ένταξης στο ΝΑΤΟ των ανατολικών χωρών. εύτερον, γίνεται ορατή η προσπάθεια απεµπλοκής του νοµικού πλαισίου, ώστε οι χώρες που θέλουν να πάρουν µέρος σε µια επέµβαση, όπως π.χ. στο Αφγανιστάν, όπου χρησιµοποιήθηκε υλικό του ΝΑΤΟ και αναπτύχθηκαν τεχνικές συντονισµού και αναγνώρισης που χρησιµοποιούνται στο πλαίσιο της Συµµαχίας µεταξύ των κρατών-µελών της. Στο ίδιο επίπεδο σχεδιάζεται και η Ευρωπαϊκή άµυνα και δηµιουργείται το ερώτηµα κατά πόσο είναι διατεθειµένα τα µέλη της να προχωρήσουν σε πολιτική ένωση και να απεξαρτητοποιηθούν από την Αµερικανική ηγεσία σε επίπεδο ασφαλείας αλλά και εξωτερικής πολιτικής

16 ιευρύνοντας τη σύνδεση διεθνούς ισορροπίας και δηµοκρατίας, το πρώτο αυτονόητο και ρεαλιστικό επιχείρηµα είναι ότι οι ανάγκες της νέας υλικοτεχνικής εποχής και η επικράτηση ενός ηµιελεύθερου συστήµατος οικονοµίας, έχουν δηµιουργήσει την ανάγκη ύπαρξης στενότερων δεσµών µεταξύ των κρατών. Η εντατικοποίηση των παραγόντων παγκοσµιοποίηση και αλληλεξάρτηση µεταξύ κρατών και άλλων οργανισµών της διεθνούς κοινότητας είναι γεγονός, όπως και η αναγκαιότητα για τη διατήρηση της ειρήνης, της διεθνούς νοµιµότητας και τη διεθνή συνεργασία. Είναι απαραίτητος ένας διαχωρισµός µεταξύ των όρων ανεξαρτησία των κρατών και ισότιµη συνεργασία µέσα από τους διεθνείς θεσµούς και τους περιφερειακούς οργανισµούς σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο. Η άλλη διάσταση των δύο προαναφερθέντων εννοιών, είναι πως έχουν δηµιουργήσει ένα τεχνοκρατικό πλέγµα σχέσεων σε επίπεδο κορυφής -σε κρατικό, εταιρικό και προσωπικό επίπεδο- που δηµιουργεί ένα τεράστιο δηµοκρατικό έλλειµµα σε διεθνές επίπεδο. Η δηµοκρατία έχει προσλάβει τέτοιο βαθµό τεχνοκρατικής διάστασης, ώστε η επιθυµία, η δυνατότητα και η αποτελεσµατικότητα έκφρασης γνώµης του πολίτη να χάνεται µέσα στην πολυπλοκότητα του συστήµατος. Η απόκτηση µιας µορφής πιο άµεσου παρεµβατισµού των πολιτών στους διεθνείς και παγκόσµιους οργανισµούς θα δηµιουργούσε µια δικλείδα ασφαλιστικού ελέγχου στην τεχνοκρατική διαχείριση των κοινών και τη λήψη αποφάσεων της πολιτικής elite. Τα τελευταία γεγονότα της Παλαιστινιακής κρίσης ενισχύουν τις απόψεις των νεο-ρεαλιστών, ότι το ΝΑΤΟ θα παίξει ένα ρόλο τυπικό ως κέλυφος όστρακου και θα είναι ένας οργανισµός όπου τα κράτη θα το χρησιµοποιούν µόνο για διεθνείς δηµόσιες σχέσεις µε αποτέλεσµα να επιβάλλονται οι στρατηγικές του ισχυρότερου (International organization, 1999, σ. 346, τ. 53, ν. 2). Από δηµοκρατική σκοπιά αυτή είναι και η µεγαλύτερη πρόκληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να δηµιουργήσει τους θεσµούς κλειδιά, ώστε να εκπροσωπείται ο πολίτης µέσα στα δικά της πλαίσια και παράλληλα να δηµιουργήσει τις βάσεις δηµοκρατικής λειτουργίας της ιεθνούς κοινότητας. Θα ήταν σαν να εθελοτυφλούµε, αν παραβλέψουµε τις δυναµικές της παγκοσµιοποίησης, που κάνουν εµφανή την ανάγκη διαδικασιών πρόληψης των διεθνών εντάσεων, αφού το επίπεδο της παγκόσµιας αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης κινείται µε γρήγορους ρυθµούς προς την εξάλειψη της δηµοκρατικότητας των εσωτερικών πολιτικών. Τα πλέγµατα εξουσίας των δυτικών κρατών έχουν αναπαραχθεί και σε περιφερειακό επίπεδο, µε πιο απτό παράδειγµα το ΝΑΤΟ. Η βόρειο-ατλαντική συµµαχία έχει αποκτήσει µια νέα δυναµική την τελευταία δεκαετία καθώς δεν υπάρχει το αντίπαλο δέος, προσπαθώντας να παίξει ηγετικό ρόλο στο επίπεδο της περιφερειακής ασφάλειας και σταθερότητας. Η διαφοροποίηση της θέσης της Συµµαχίας στις δυο κρίσεις έχει να κάνει µε την έλλειψη του ελέγχου εξουσίας από τους πολίτες και τη λειτουργία του οργανισµού σε διακυβερνητικό επίπεδο. Το διακυβερνητικό σύστηµα στηρίζεται σε µεγάλο βαθµό στην επιβολή των συµφερόντων του ισχυρότερου, ενώ ταυτόχρονα οι πιέσεις των άτυπων οµάδων στις κυβερνήσεις αυτών των κρατών αντανακλώνται, όπως προαναφέρθηκε, και µέσα στον οργανισµό. Για το ΝΑΤΟ, ως πολιτικό-στρατιωτικό οργανισµό, η

17 δηµοκρατική διαδικασία είναι αναγκαίος παράγοντας, πέρα από το διακυβερνητικό επίπεδο, ώστε να µετεξελιχθεί σε έναν οργανισµό ανεξάρτητο από κρατικές τακτικές. Παράλληλα, ο εκδηµοκρατισµός του ΝΑΤΟ θα του δώσει νοµιµότητα απέναντι στους υπόλοιπους διεθνείς οργανισµούς. Μια δηµοκρατικότερη διαδικασία λήψης των αποφάσεών του θα ταυτιζόταν µε το σκοπό του, δηλαδή την περιφρούρηση των δυτικών δηµοκρατιών, και θα το έβγαζε από το τέλµα της αντιφατικότητας του ρόλου του. Ενώ υπερασπίζεται τις δυτικές δηµοκρατίες τα κέντρα λήψης αποφάσεων λειτουργούν σε µεγάλο βαθµό τεχνοκρατικά και σε επίπεδο κρατών συγκεντρωτικά, µε αποτέλεσµα οι αποφάσεις του να επιβάλλονται στους πολίτες, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα ελέγχου από τους τελευταίους. Η δηµοκρατικότητα της λήψης αποφάσεων σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο είναι το ίδιο αναγκαία και επιτακτική όσο και στο κρατικό επίπεδο, αν αποφασισθεί να υπάρξει διεθνές δίκαιο και ισονοµία πολιτών ανά τον κόσµο. Αν και η συµµετοχή των πολιτών στα κοινά δεν είναι πανάκεια για τη λήψη αποφάσεων, είναι σίγουρο ότι θα επιφέρει µια αναδιανοµή εξουσίας ανά τακτά χρονικά διαστήµατα, δυσκολεύοντας την κατεστηµένη πολιτική των λόµπι και των άτυπων κυβερνήσεων σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. VII. Συµπεράσµατα Aπό την παραπάνω ανάλυση προκύπτουν τα εξής συµπεράσµατα. ιαπιστώνεται η επιλεκτική προτεραιότητα υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων της δυτικής διπλωµατίας, σύµφωνα µε τα κοινά συµφέροντα του υτικού συνασπισµού στα πλαίσια της ενιαίας αµυντικής πολιτικής. Επίσης, φανερή είναι η διάσταση προσέγγισης του τρόπου ενέργειας µεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ηνωµένων Πολιτειών καθώς και της αδυναµίας της Ευρώπης να σχηµατίσει κοινή και αποτελεσµατική εξωτερική πολιτική. Ο περιορισµός του ρόλου του ΟΑΣΕ στο Κόσοβο αλλά και η έλλειψη ουσιαστικής παρέµβασης στην Παλαιστίνη αποδεικνύουν την αδυναµία της Ευρώπης να παίξει ένα ρυθµιστικό ρόλο. Εξάλλου, παρατηρείται δηµοκρατικό έλλειµµα στη λήψη αποφάσεων στο επίπεδο λειτουργίας της δυτικής δηµοκρατίας, σε θέµατα ασφάλειας και διαχείρισης κρίσεων. Οι παράγοντες αυτοί, όπως υπογραµµίστηκε παραπάνω, παραβιάζουν βασικές δηµοκρατικές αρχές και ευνοούν οργανώσεις που δρουν και επηρεάζουν εξωθεσµικά τη λήψη αποφάσεων. Αποτέλεσµα είναι να υπονοµεύουν τους δηµοκρατικούς θεσµούς των δυτικών κοινωνιών, δηµιουργώντας αντιδηµοκρατικές δυναµικές που δεν είναι ξεκάθαρο αν εξυπηρετούν τα συµφέροντα του δικού τους κράτους. Επίσης, άµεσα συνδεδεµένη µε τα θέµατα ασφαλείας είναι η εσωτερική πολιτική των δυτικών κρατών. Οι κυβερνήσεις, µέσω των µέσων µαζικής ενηµέρωσης, προβάλουν σχεδιασµένες τακτικές για διεθνή θέµατα που εξυπηρετούν, θεωρητικά, τα κρατικά συµφέροντα. Έτσι ασκούν πίεση στην εσωτερική κοινή γνώµη, προκειµένου οι πολίτες να αποδεχθούν τις τακτικές αυτές ως εθνικό συµφέρον και να νοµιµοποιήσουν τις αποφάσεις τους. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων, λοιπόν, λαµβάνεται από την κορυφή της

18 πυραµίδας και κατευθύνεται προς τη βάση µε ελάχιστο έλεγχο, ενώ συνήθως οι οµάδες ελέγχου δεν έχουν την ίδια πρόσβαση στα κέντρα εξουσίας. Παρόµοιο έλλειµµα δηµοκρατίας στη λήψη αποφάσεων παρατηρείται και στους περιφερειακούς οργανισµούς και συγκεκριµένα στο ΝΑΤΟ, καταρρίπτοντας έτσι τα επιχειρήµατα των ινστιτουσιοναλιστών για ισότιµη συνεργασία των κρατών µέσα στα πλαίσια τους. Ο επιλεκτικός ρόλος της δυτικής διπλωµατίας γίνεται εµφανής στους εκ διαµέτρου αντίθετους τρόπους αντιµετώπισης των δύο κρίσεων και µεγενθύνει το έλλειµµα δηµοκρατικότητας στους περιφερειακούς οργανισµούς. Ο ηγεµονικός ρόλος των ΗΠΑ µέσα στη Συµµαχία προσδιορίζει, τέλος, τα όρια της δυτικής διπλωµατίας, διανέµοντας δεύτερους ρόλους στα υπόλοιπα δυτικά κράτη. Συνδυάζοντας τα σηµεία αυτά, παρατηρούµε την έλλειψη ανεξάρτητων πρωτοβουλιών και στις δύο κρίσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό οφείλεται στην ασυµφωνία των µελών για τη χάραξη κοινής πολιτικής στο πλαίσιό της, την καχυποψία και τον ανταγωνισµό που υπάρχει ανάµεσα στα µεγάλα κράτη της Ευρώπης και εκφράζεται µέσα από τις ξεχωριστές ιδιοτελείς στρατηγικές τους. Επιπλέον, παρατηρείται πολιτική και στρατιωτική εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ. Ο τρόπος λειτουργίας και η λήψη αποφάσεων του ΝΑΤΟ εναποτίθεται στο κράτος που διαθέτει τη δυνατότητα διάθεσης τεχνολογικά ανεπτυγµένου στρατιωτικού υλικού και υψηλό ποσοστό δαπανών για στρατιωτικές επιχειρήσεις. Προκειµένου να αποφευχθούν τα λάθη του Κοσόβου µε όλες τις πολιτικές συνέπειες τους, αλλά κυρίως τις ανθρωπιστικές και οικολογικές καταστροφές που επέφεραν όχι µόνο στη Γιουγκοσλαβία αλλά και την εν γένει περιοχή της Νότιο-ανατολικής Ευρώπης, θα πρέπει να τροποποιηθούν οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η δηµιουργία θεσµών µε συµµετοχή του πολίτη στη λήψη αποφάσεων και στη διαδικασία ελέγχου των πολιτικό-στρατιωτικών οργανισµών, όπως το ΝΑΤΟ ή του µελλοντικού ευρωστρατού, είναι αναγκαία µε την παράλληλη διακρατική διαδικασία αποφάσεων. Για να µπορέσει η ύση να προσεγγίσει τους άξονες της παγκοσµιοποίησης και της αλληλεξάρτησης µέσα από τις δηµοκρατικές πρακτικές αυτές οι αλλαγές είναι επιβεβληµένες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ιονύσης Γάγγας, ιεθνές ίκαιο των ενόπλων συγκρούσεων, Ι. Σιδέρης, Xρ. Κ. Γιαλουρίδης - Β.. Κεφαλά, Κόσοβο: Η εικόνα του πολέµου (Όψεις σύγχρονου µιλιταριστικού ανθρωπισµού), Σιδέρης, Αθήνα Εφαρµογές του ιεθνούς Ανθρωπιστικού ικαίου στην Ελλάδα, Πρακτικά Ηµερίδας, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή Β. Καρακωστάνογλου - Κ.. Κεντρώτης - Ε. Μαντά - Σ. Σφέτας, Το Κόσοβο και οι Αλβανικοί πληθυσµοί της Βαλκανικής, Ίδρυµα µελετών χερσονήσου του Αίµου, Θεσσαλονίκη

19 ηµήτρης Λιακόπουλος, Το ίκαιο στην Ανθρωπιστική Επέµβαση, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Παρούλα Νάσκου-Περράκη, Προς µια διεθνή ανθρωπιστική τάξη. Τα ιεθνή Ποινικά ικαστήρια, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή Σωτήρης Ντάλης, Η Γιουγκοσλαβία στη µετα-μιλόσεβιτς εποχή, Ι. Σιδέρης, Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Το ιεθνές Ποινικό ικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία και η εξέλιξη του ιεθνούς Ανθρωπιστικού ικαίου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή Θάνος Ντόκος - Φ. Πιέρρος (επιµ.), Τα Βαλκάνια µετά τον πόλεµο του Κοσσυφοπεδίου, Ι. Σιδέρης, Α. Παναγιωταρέα (εκδ.), Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης στον πόλεµο του Κοσόβου, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη Σ. Πέρες, Μάχη για την ειρήνη, Νέα Σύνορα - Λιβάνης, Aθήνα Στέλιος Περράκης, Το ιεθνές ικαστήριο των Ηνωµένων Εθνών, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Τ. Τέλογλου, Η Γερµανική πολιτική στη Γιουγκοσλαβία, Πόλις, Αθήνα Κ. Τσιτσελίκης, Επιβάλλοντας την ειρήνη. Η νοµιµότητα των στρατιωτικών επεµβάσεων και τα όρια του ανθρωπισµού, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή Κώστας Χατζηκωνσταντίνου, Προσεγγίσεις στο ιεθνές Ανθρωπιστικό ίκαιο, Ι. Σιδέρης, Λ. Χατζηπροδροµίδης, Η δολοφονία της Γιουγκοσλαβίας, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη Κωνσταντίνου Χορτάτου, Τα Ηνωµένα Έθνη και η Ίδρυσις ιεθνούς Ποινικού ικαστηρίου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή Θ. Χούπης, Νοτιοανατολική Ευρώπη: παράπλευρες ζηµιές, παράπλευρες εικόνες, Κυροµάνος, Θεσσαλονίκη ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Agnew J., 1999, Geopolitics: re- visioning world politics, Routledge, New York. Akiva Or., 1994, Israel: Politics, Myths and Identity Crises, London, Pluto Press. Ali T. (ed.), 2000, Masters of the Universe?, R. R. Donnelley & Sons Co. Buzan B., R. Little, 2000, International Systems in World History, Oxford University Press. Carey R. (ed.), 2001, The new Indifada resisting Israel s apartheid, London, Vergo. Carpenter T. G., 1995, The Future of NATO, Frank Cass & Co. LTD, London. Cattan H., 1988, The Palestine Question, London, Croom Helm

20 Chomsky N., 1999, The New Military Humanism: lessons from Kosovo, Greek ed. Scripta, Athens. Clark R.& Co, 1998, NATO in the Balkans, International Action Center, Greek ed. Proskinio, Halandri. Clark I., 1999, Globalization and International Relations Theory, Oxford University Press. Clark W., 2001, Waging modern war, Public Affairs LTD, UK. Cohen-Almagor R. (ed.), 2000, Liberal Democracy and the Limits of Tolerance, Michigan, The University of Michigan Press. Connaughton R., 1992, Military intervention in the 1990s, Routledge London. Cubert, Harold M., 1997, The PFLP s chandging role in the Middle East, London, F. Cass. Daalder I. H. & M.E. O Hanlon, 2000, Winning Ugly: NATO s war to save Kosovo, Washington D.C. Denitch B., 1994, Ethnic Nationalism: The Tragic Death of Yugoslavia, Minesota s University Press. Garaudy R., 1983, The case of Israel, London, Shorouk International. General Sir H. Beach & R. Isbister, 2000, Old Wine, new Bottle: the Just War tradition and humanitarian intervention, ISIS. Gordon P. H., 1997, NATO s transformation, Rownman&Littlefield, London. Gresh A., 1988, The PLO The Struggle Within, Zed Books Ltd, London and New Jersey. Haglund D. G. (ed.), 1993, From Euphoria to Hysteria: Western European Security after the Cold War, Westview Press, Oxford. Hammond P., Herman E. S., 2000, Degraded Capability: The Media and the Kosovo crises, Athenaum press, Gateshead. Harkavy R. E., 1975, The Arms Trade International Systems, Ballinger. Honig J. W., 1991, NATO: An Institution Under Threat?, Westview Press, Boulder, Colorado. Hunter F. R,1991, The Palestinian Uprising A war by other Means, London-New York, IB Taurs& Co Ltd Publishers. Karsh Ε., G. Mahler (ed.), 1994, Israel at the Crossroads, British Academic Press London. Khaldor M., 1999, New & Old Wars, Polity Press, Oxford. Kotek J., Susskind S., Kaplan S. (ed.), 1996, Brussels and Jerusalem: From Conflict to Solution, Jerusalem Brussels, the Truman Institute and Centre d` Etudes des Relations Internationales et Strategiques. Lucaks Y., 1992, The Israeli-Palestinian Conflict (a documentary record ), Cambridge, Cambridge University Press. Malcolm N., 1998, Kosovo: A short history, Macmillan, London. Mcdowall D., 1998, The Palestinians, London, Minority Rights Group International. Meier V., 1999, Yugoslavia: A history of demise, Routledge, New York. Morris B., 1994,1948 and After- Israel and the Palestinians, Clarendon Press, Oxford