Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Υπουργείο Δικαιοσύνης

Transcript

1 Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Υπουργείο Δικαιοσύνης ΕΘΝΙΚΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ

2

3 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ

4 ISBN:

5 Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Υπουργείο Δικαιοσύνης ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Αθήνα, Νοέμβριος 2014

6

7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος... 9 Α Μέρος Εισαγωγή Υγεία και Ανθρώπινα Δικαιώματα Διεθνή και Ευρωπαϊκά Δεδομένα Συνταγματική Κατοχύρωση Το Δικαίωμα στην Υγεία Β Μέρος Χάρτα Δικαιωμάτων Εξαρτημένων Ατόμων Πίνακας Δικαιωμάτων Εξαρτημένων Ατόμων Γ Μέρος - Παράρτημα Πρόσφατη Νομοθεσία Εγκεκριμένοι από το Νόμο Φορείς Θεραπείας για τα Ναρκωτικά Βιβλιογραφία Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία... 35

8

9 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Συνεπείς στις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις Διεθνείς Συμβάσεις και το Σύνταγμα της Ελλάδας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, με κυρίαρχο εκείνο της προστασίας της ζωής και της υγείας η Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε συνεργασία με την Α Ψυχιατρική Κλινική του Αιγινήτειου Νοσοκομείου της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, προχώρησαν στην εκπόνηση της Χάρτας των Δικαιωμάτων των Εξαρτημένων Ατόμων. Η Χάρτα επιχειρεί να εξειδικεύσει τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, στην ομάδα των χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών εάν και εφόσον αυτοί προσφύγουν σε υπηρεσίες υγείας, αλλά κυρίως στα εξαρτημένα άτομα, δηλαδή στα άτομα που πληρούν ορισμένα διαγνωστικά κριτήρια για την εξάρτηση. Η Χάρτα αποτελεί το πρώτο σε ευρωπαϊκό επίπεδο εξειδικευμένο κείμενο αναγνώρισης, καταγραφής και διασφάλισης των δικαιωμάτων των χρηστών, στη θεραπεία, στην υγεία και στη ζωή. Καθορίζονται με σαφήνεια οι υποχρεώσεις της Πολιτείας, ως προς τις πρώτες υποδομές, τις υπηρεσίες και διαδικασίες που πρέπει να υπάρχουν για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των εξαρτημένων ατόμων. Ισχύουν και για τους εξαρτημένους τα γενικότερα δικαιώματα για θέματα υγείας ως προς την προσβασιμότητα, την διαθεσιμότητα, την αποδοχή και την ποιότητα. Με τη Χάρτα παρέχεται το δικαίωμα: Της καθολικής ισότιμης πρόσβασης σε φροντίδα υγείας για θεραπεία που πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμη, επαρκής και προσβάσιμη Της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας σε μονάδες που να πληρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές για τη λειτουργία τους Της παροχής υπηρεσιών με σεβασμό στην προσωπικότητα των ατόμων, λαμβάνοντας υπόψη τη διαφορετικότητα και τις εξειδικευμένες ανάγκες Της ίσης μεταχείρισης, ίσης ευκαιρίας για πρόσβαση σε άμεσα διαθέσιμες υπηρεσίες θεραπείας. 9

10 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο Με τη Χάρτα αυτή η Πολιτεία ικανοποιεί ένα χρόνια αίτημα των εξαρτημένων ατόμων και συμβάλλει σημαντικά στην προσπάθεια του Υπουργείου Υγείας και του Εθνικού Συντονιστή για τα Ναρκωτικά, για την αντιμετώπιση του μεγάλου αυτού κοινωνικού προβλήματος, της μάστιγας των ναρκωτικών. Ευχαριστούμε τις συντάκτριες της Χάρτας, κα Μένη Μαλλιώρη Αν. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ και κα Δανάη Παπαχριστοπούλου Νομικό, καθώς και το Σύλλογο Θεραπευομένων ΟΚΑΝΑ, τη Διεθνή Συνεργασία Πολιτικής για τα Ναρκωτικά (International Drug Policy Consortium), το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) και όσους συνέβαλαν με τις παρατηρήσεις και προτάσεις, κατά τη συζήτηση του Προσχεδίου στην Ημερίδα στην οποία μετείχε η Υφυπουργός Υγείας κα Αικατερίν Σιδηροπούλου Παπακώστα, αλλά και στη συνέχεια στη δημόσια Διαβούλευση. Όπως το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, έτσι και η Χάρτα δεν είναι στατικό κείμενο. Θα πρέπει να εμπλουτίζεται και να μετασχηματίζεται, κατά καιρούς, σε εναρμόνιση με τις εθνικές και διεθνείς προκλήσεις, τις ανάγκες των εξαρτημένων χρηστών, καθώς και τις απαιτήσεις της κοινωνίας των πολιτών. Αυτά βέβαια εναπόκεινται στις εκτιμήσεις του Υπουργείου Υγείας και της Εθνικής Συντονίστριας κατά των Ναρκωτικών, στους οποίους διαβιβάζεται και είναι αρμόδιοι για την πολιτική κατά των Ναρκωτικών. Γεώργιος Ι. Σούρλας Γενικός Γραμματέας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 10

11 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Α ΜΕΡΟΣ 11

12

13 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα συνιστούν μια μεγάλη κοινωνική και πολιτική αξία σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών καθώς και άλλοι Διεθνείς Οργανισμοί περιλαμβάνουν στους καταστατικούς τους χάρτες διατάξεις για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Το Ελληνικό κράτος έχει κατοχυρώσει τα δικαιώματα αυτά μέσω των Συνταγματικών του ρυθμίσεων και της επικύρωσης σχετικών διεθνών και ευρωπαϊκών δεσμευτικών κειμένων. Η Υγεία αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, η κατάκτηση του οποίου απαιτεί τη συνέργεια θεσμών, φορέων και ατόμων υπό την προϋπόθεση εναρμόνισης με τις βασικές αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι ο πρώτος Οργανισμός που αναγνώρισε την αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην υγεία και την κατοχύρωσε μέσω των διακηρύξεων και των διατάξεών του. Πράγματι, στην ιατρική επιστήμη η σχέση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της υγείας είναι αλληλένδετη και συμπληρωματική. Αποτελεί μία ουσιαστική συνιστώσα στην παροχή φροντίδας σε όλα τα επίπεδα και μια υποχρεωτική παράμετρο στον τρόπο αντίληψης και εφαρμογής της ιατρικής πράξης. Στην Ελλάδα και στον τομέα της Ψυχιατρικής (όπου ανήκουν και τα εξαρτημένα άτομα), ψηφίστηκε το 2005 ο Νόμος 3418/2005 σχετικά με τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας. Το άρθρο 28 του Νόμου αυτού, θεσπίζει το πλαίσιο των βασικών αρχών άσκησης του Ψυχιατρικού επαγγέλματος και μεταξύ άλλων αναφέρει ότι: «η παροχή φροντίδας από τον ιατρό γίνεται στο πλαίσιο σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». 13

14 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο Σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, η άσκηση και η προάσπιση αντίστοιχα «θεμελιωδών» ατομικών, αλλά και συλλογικών δικαιωμάτων, δέχεται σημαντικά πλήγματα. Αυτό παρατηρείται στο σύνολο των θεραπευομένων αλλά ιδιαίτερα και ειδικότερα στα άτομα με εξάρτηση από ναρκωτικά. Αν και έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην κατανόηση και την αποδοχή της εξάρτησης ως μιας χρόνιας νοσηρής κατάστασης, με αποδεκτές και αναμενόμενες εξάρσεις και υφέσεις, η αντίστοιχη πρόοδος για την αναγνώριση των εξαρτημένων ατόμων ως θεραπευομένων με δικαιώματα, είναι ακόμα βραδεία και δύσβατη. Και αυτό γιατί η εξάρτηση κυρίως από παράνομες ουσίες αποτελεί αντικείμενο αντιπαραθέσεων σε επιστημονικό, πολιτικό, ιδεολογικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Ευελπιστούμε η «Χάρτα των Δικαιωμάτων των Εξαρτημένων Ατόμων», να συμβάλει καθοριστικά στην άμβλυνση των αντιπαραθέσεων και να αποδώσει και σε αυτή την ομάδα πολιτών τα δικαιώματα που τους αναλογούν. Άλλωστε, στις μέρες μας φάνηκε περισσότερο παρά ποτέ ότι οι πολιτικοί θεσμοί και οι πολιτικές αποφάσεις μπορούν όχι μόνο να προασπίσουν και να προστατεύσουν την ατομική και δημόσια υγεία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά αντίθετα και να τα απειλήσουν. Το κείμενο αυτό αναφέρεται στους χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών, εάν και εφόσον αυτοί προσφύγουν σε Υπηρεσίες Υγείας, αλλά κυρίως στα εξαρτημένα άτομα, δηλαδή τα άτομα που πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια του ICD-10 για την εξάρτηση (όπως, σφοδρή επιθυμία ή καταναγκασμός για τη λήψη της ουσίας, ανοχή, εμφάνιση στερητικού συνδρόμου με τη διακοπή της λήψης της ουσίας, αφιέρωση αυξανόμενου χρόνου στην προσπάθεια απόκτησης της ουσίας). 14

15 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Διεθνή και ευρωπαϊκά δεδομένα Η σχέ ση των ανθρωπί νων δικαιωμά των και της υγεί ας εί ναι σαφώ ς αποτυπωμέ νη στα κεί μενα των διεθνώ ν οργανισμώ ν, οι οποί οι αναγνώ ρισαν τη σχέ ση αυτή και την κατοχύ ρωσαν μέ σω διακηρύ ξεων και διατά ξεων. Το δικαίωμα προστασίας της υγείας κατοχυρώνεται σε διάφορες διεθνείς συνθήκες και διακηρύξεις. Ενδεικτικά παρατίθενται τα σημαντικότερα διεθνή κείμενα, τα οποία έχουν όλα υπογραφεί και επικυρωθεί και από την Ελλάδα. Προοίμιο Καταστατικού Χάρτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Νέα Υόρκη (1946), όπου ως υγεία ορίζεται, «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας» Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1948). Διεθνές Σύμφωνο για τα οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά δικαιώματα από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (1966). Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης από το Συμβούλιο της Ευρώπης (1966) Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας του Ανθρώπου σε σχέση με τις εφαρμογές της Βιολογίας και της Ιατρικής, Συμβούλιο Ευρώπης (1997) Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Νίκαια 2000), τον οποίο από τον Δεκέμβριο του 2009, η Συνθήκη της Λισαβόνας κατέστησε νομικά δεσμευτικό κείμενο, ισότιμο με τις Συνθήκες για την Ευρωπαϊκή Ένωση. 15

16 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο Συνταγματική Κατοχύρωση Στο Σύνταγμα της Ελλάδας υπάρχει μια τριπλή διάκριση δικαιωμάτων σε πολιτικά, ατομικά και κοινωνικά. Το δικαίωμα στην υγεία (άρθρο 21) του Συντάγματος συγκαταλέγεται στα κοινωνικά δικαιώματα, δηλαδή καθιερώνει την υποχρέωση του κράτους για θετικές παρεμβάσεις και παροχή υπηρεσιών και αγαθών. Η παρουσία του άρθρου 21 στο Σύνταγμα ανάγει την υγεία σε θεμελιώδες δικαίωμα και της παρέχει την ανώτερη προστασία στο ελληνικό πολίτευμα, δηλαδή τη συνταγματική. «Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων» (άρθρο 21 παρ. 3 Συντ.) Το Δικαίωμα στην Υγεία Η έννοια της υγείας έχει αποδειχθεί ότι είναι δύσκολο να ορισθεί και κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί επιφυλάξεις για την πληρότητα και τη σαφήνεια του ορισμού της, όπως προκύπτει και από το προοίμιο του Καταστατικού Χάρτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, όπου ως υγεία ορίζεται, «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Με βάση αυτόν τον ορισμό της Υγείας, τα εξαρτημένα άτομα περιλαμβάνονται στα μη υγιή άτομα 1, καθώς απουσιάζει από αυτά κάποια ασθένεια ή αναπηρία, αλλά είναι εμφανές ότι δεν βρίσκονται σε κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής ή κοινωνικής ευεξίας. Επομένως, η υποχρέωση του κράτους να διασφαλίσει με κάθε τρόπο το δικαίωμα 1 Πρβλ: Ιστορικά, η εξάρτηση από οπιοειδή θεωρήθηκε συχνά ως έλλειψη «θέλησης», αποδιδόταν, δηλαδή, στον αδύναμο χαρακτήρα του ατόμου. Με τις πρόσφατες προόδους, όμως, στην κατανόηση των βιολογικών μηχανισμών πίσω από την εξάρτηση και τις προεκτάσεις της, είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι, ανεξάρτητα από τις αιτίες της χρήσης οπιοειδών, οι νευρολογικές μεταβολές που συντελούνται από την εξάρτηση συνθέτουν μια εγκεφαλική διαταραχή. Επομένως, η εξάρτηση από οπιοειδή μπορεί να θεωρηθεί μια ιατρική κατάσταση με σύνθετους κοινωνιολογικούς και ατομικούς καθοριστικούς παράγοντες. Η εξάρτηση από οπιοειδή χαρακτηρίζεται από μια σειρά συμπτωμάτων, τα οποία έχουν μακροπρόθεσμες προγνωστικές προεκτάσεις και για τα οποία υπάρχουν θεραπευτικές επιλογές. (World Health Organization 2004) 16

17 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ των πολιτών του στην υγεία, εκτείνεται και στις ενέργειες αυτές που θα οδηγήσουν στην πρόληψη, απεξάρτηση, σταθεροποίηση, ομαλή και πλήρη ένταξη των εξαρτημένων ατόμων. Προχωρώντας στην ερμηνεία του συνταγματικού δικαιώματος, διαπιστώνεται ότι το κράτος υποχρεούται να παρέχει τις απαραίτητες υποδομές για υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης όλων των πολιτών, τόσο σε επίπεδο θεραπείας όσο και πρόληψης. Η θετική παρέμβαση του κράτους, σημαίνει ότι οφείλει να αναθέσει στον κοινό νομοθέτη τη σχεδίαση και ψήφιση νόμων που θα προβλέπουν τον τρόπο με τον οποίο, πρακτικά πλέον, θα διασφαλίζεται η προστασία της υγείας όλων των πολιτών στην επικράτεια. Συμπληρωματικά με τη επιταγή του άρθρου 21 παρ. 3 του Συντάγματος και στο άρθρο 11 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη 2, που υπογράφτηκε στο Τορίνο το 1961 και ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με τον νόμο 1426/1987, επαναλαμβάνεται η υποχρέωση του κράτους για προστασία της υγείας και εξειδικεύονται οι ενέργειες, στις οποίες πρέπει να προβεί η πολιτεία για να εξασφαλίσει την πρακτική εφαρμογή των θεωρητικών κανόνων. Επιπλέον, εκτός από το κοινωνικό δικαίωμα της προστασίας της υγείας, το Σύνταγμα κατοχυρώνει και το αντίστοιχο ατομικό δικαίωμα στο πέμπτο άρθρο του. «Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας» (άρθρο 5 παρ.5 εδ. α Συντ) 2 Άρθρο 11 Ν.1426/1987 Δικαίωμα για προστασία της υγείας: Για εξασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος για προστασία της υγείας τα Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να λαμβάνουν είτε απευθείας είτε με τη συνεργασία δημοσίων και ιδιωτικών οργανώσεων κατάλληλα μέτρα που θα αποσκοπούν ιδίως: 1. Να εξαφανίζουν κατά το δυνατόν τα αίτια μη ικανοποιητικής υγείας. 2. Να προβλέπουν συμβουλευτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες διαφώτισης σε ό,τι αφορά τη βελτίωση της υγείας και την ανάπτυξη της συναίσθησης ατομικής ευθύνης στον τομέα της υγείας. 3. Να προλαβαίνουν, κατά το δυνατόν, τις επιδημικές, ενδημικές και άλλες ασθένειες. 17

18 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο Με το ατομικό δικαίωμα της προστασίας της υγείας θεμελιώνεται αξίωση του φορέα του δικαιώματος απέναντι στο κράτος για αποχή από παρεμβάσεις στην ιδιωτική σφαίρα δράσης του. Εκτός δηλαδή από τις θετικές ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβαίνει το κράτος για να διασφαλίζει την προστασία της υγείας των πολιτών του (κοινωνικό δικαίωμα), πρέπει επίσης να απέχει από τυχόν βλαπτικές ενέργειες ή να εξασφαλίζει την προστασία από βλαπτικές ενέργειες τρίτων στην υγεία του ατόμου. Μια πολύ σημαντική πτυχή του ατομικού δικαιώματος για προστασία της υγείας, είναι η κατοχύρωση της συναίνεσης του ενδιαφερόμενου («συναίνεση του ασθενούς μετά από ενημέρωση» 3 ), ως ουσιώδους στοιχείου για οποιαδήποτε ιατρική παρέμβαση ή επέμβαση. Απαγορεύεται καταρχήν οποιαδήποτε ιατρική πράξη χωρίς τη δεδηλωμένη συμφωνία του θεραπευόμενου. Επιπρόσθετο νομικό εργαλείο προς αυτήν την κατεύθυνση αποτελεί και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας του Ανθρώπου σε σχέση με τις εφαρμογές της Βιολογίας και της Ιατρικής, η οποία ενσωματώθηκε στην Ελληνική νομοθεσία με τον νόμο 2619/1998, όπου προβλέπεται ότι, η ελεύθερη συναίνεση του ατόμου κατόπιν σχετικής ενημέρωσης, είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε επέμβαση σε θέματα υγείας. Σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση Οικονομικών, Κοινωνικών και Πολιτισμικών Δικαιωμάτων, το δικαίωμα στη υγεία εμπεριέχει τέσσερις υποχρεώσεις: την προσβασιμότητα, την διαθεσιμότητα, την αποδοχή και την ποιότητα. Με βάση αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές από το Σύνταγμα και τις Διεθνείς Συμβάσεις, η ελληνική πολιτεία οφείλει να μερινά για τη νομοθέτηση και την πρακτική εφαρμογή του ειδικότερου πλαισίου εντός του οποίου υλοποιείται η αποτελεσματική προστασία του δικαιώματος του ανθρώπου στο αγαθό της υγείας. 3 Παρ. Άρθρο 12 Ν. 3418/2005 «Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας» 18

19 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Β ΜΕΡΟΣ 19

20

21 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Χάρτα Δικαιωμάτων των Εξαρτημένων Ατόμων ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Ή ΑΠΟΡΡΙΨΗΣ ΤΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ Η θεραπεία πρέπει να αποτελεί προϊόν ελεύθερης επιλογής του θεραπευόμενου και να γίνεται με βάση τις αρχές της ιατρικής δεοντολογίας. Κανένας δεν μπορεί να υποχρεωθεί σε θεραπεία. Το εξαρτημένο άτομο ενημερώνεται αναλυτικά και αποφασίζει ελεύθερα το είδος της θεραπείας, από τις διαθέσιμες, που θέλει να ακολουθήσει. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ, ΙΣΟΤΙΜΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΕ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ. ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ Η θεραπεία πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμη, επαρκής και προσβάσιμη. Επειδή οι εξαρτημένοι μπορεί να μην είναι απολύτως αποφασισμένοι να ξεκινήσουν θεραπεία, είναι σημαντικό να διατίθενται οι υπηρεσίες τη στιγμή που το άτομο απευθύνεται σε αυτές για θεραπεία. Ορισμένοι θεραπευόμενοι μπορεί να φύγουν εάν η θεραπεία δεν είναι άμεσα διαθέσιμη ή προσβάσιμη. Όπως και με τις άλλες χρόνιες ασθένειες, όσο νωρίτερα ξεκινήσει η θεραπεία, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες για επιτυχή έκβαση. Η διαθεσιμότητα και η προσβασιμότητα της θεραπείας αφορά και άλλα ζητήματα, όπως η γεωγραφική κάλυψη ή τα ωράρια λειτουργίας των προγραμμάτων. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ Τα στοιχεία του θεραπευόμενου και της θεραπείας είναι απόρρητα. Στο πλαίσιο παρακολούθησης ενός θεραπευτικού προγράμματος, ο 21

22 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο θεραπευτής χρειάζεται να καταγράφει πληροφορίες που πολλές φορές αποτελούν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα του θεραπευόμενου. Η διασφάλιση της εχεμύθειας από το προσωπικό και του προσωπικού απορρήτου είναι ουσιώδης. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕ- ΝΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗ ΓΝΩΣΗ ΚΑΤΟΠΙΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Το προσωπικό του θεραπευτικού κέντρου έχει υποχρέωση να ενημερώνει διεξοδικά και εμπεριστατωμένα τον θεραπευόμενο σχετικά με τους διαθέσιμους τρόπους θεραπείας και να απαντά σε όλες του τις απορίες, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η δυνατότητα ελεύθερης επιλογής της θεραπείας. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΛΗΨΗ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΟΛΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Για την ολιστική προσέγγιση και την εξατομικευμένη θεραπευτική πρόταση πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το στάδιο και η βαρύτητα της εξάρτησης, το ατομικό ιστορικό, το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, η οικογενειακή κατάσταση, τα συνυπάρχοντα ψυχικά ή σωματικά προβλήματα, έτσι ώστε να προσαρμόζεται η θεραπεία στις ανάγκες του κάθε ξεχωριστού ατόμου. Στον κάθε θεραπευόμενο πρέπει να προτείνεται η ενδεδειγμένη για τις ανάγκες του θεραπευτική προσέγγιση και να του προτείνεται η παραπομπή στο κατάλληλο πλαίσιο. Πρέπει επίσης να παρέχεται στο εξαρτημένο άτομο η δυνατότητα συνδυασμού των θεραπευτικών προσεγγίσεων όπως η φαρμακευτική θεραπεία, η ψυχοκοινωνική παρέμβαση και η κάλυψη προβλημάτων σωματικής υγείας, καθώς και η διευκόλυνση στην επικοινωνία με σχετικές υπηρεσίες. 22

23 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Ο θεραπευόμενος θα πρέπει να έχει επίσης πρόσβαση σε βοήθεια για την αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων που ενδεχομένως αντιμετωπίζει. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Η Πολιτεία θα πρέπει να ορίζει τα κριτήρια ποιότητας και τις ελάχιστες προδιαγραφές για τη λειτουργία των διαθέσιμων θεραπευτικών υπηρεσιών κάθε τύπου 4. Θα πρέπει επίσης να προσδιορίζεται, μια ιεραρχημένη λογοδοσία, η συστηματική παρακολούθηση και εξωτερική αξιολόγηση των υπηρεσιών, η σχέση κόστους-ωφέλειας και η διαφάνεια στην επιλογή των σχετικών χρηματοδοτήσεων. Στην αξιολόγηση θα πρέπει να εκφράζουν την άποψή τους κι οι ίδιοι οι θεραπευόμενοι για την ποιότητα των υπηρεσιών που τους παρέχονται. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΑΠΡΟΣΚΟΠΤΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ Πρέπει να διασφαλίζεται η προσβασιμότητα του εξαρτημένου σε ιατρικές εξετάσεις και στη θεραπεία οργανικών παθήσεων (π.χ. μολυσματικών ασθενειών), ιδιαίτερα των εξαρτημένων που δεν έχουν κοινωνική ασφάλιση. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΜΕ ΣΕΒΑΣΜΟ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ Κάθε εξαρτημένο άτομο είναι μια ξεχωριστή περίπτωση με διαφορετικότητα και εξατομικευμένες ανάγκες. Τα ιδιαίτερα και ειδικά χαρακτηριστικά κάθε εξαρτημένου πρέπει να γίνονται σεβαστά μέσα από συγκεκριμένο πλαίσιο κανόνων, όπου προσδιορίζονται με σαφήνεια τα δικαιώματα αλλά και οι υποχρεώσεις κάθε ατόμου. 4 Παραδείγματα διεθνών κατευθυντήριων γραμμών για τη θεραπεία: United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) and World Health Organization (WHO). (2008) Principles of drug dependent treatment. Discussion paper. A. Uchtenhagen, M. Schaub Minimum Quality Standards in Drug Demand Reduction EQUS. Research Institute for Public Health and Addiction, Zurich.National Institute on Drug Abuse (NIDA) (2012). Principles of drug addiction treatment. A research-based guide. Third edition. 23

24 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο Ένα άλλο ζήτημα είναι η αποδοχή της θεραπείας από πληθυσμιακές ομάδες με εξειδικευμένο κοινωνικό προφίλ, όπως οι εθνοτικές ομάδες, οι γυναίκες, οι έφηβοι, κλπ. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΕΩΝ Πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για τη συμμετοχή εκπροσώπων των εξαρτημένων ατόμων στις περιπτώσεις που διαμορφώνονται και λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με την χάραξη και εφαρμογή των πολιτικών κατά των εξαρτήσεων 5. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΓΙΑ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Η θεραπεία πρέπει να παρέχεται από επαγγελματίες της υγείας με την κατάλληλη κατάρτιση. Η πολιτεία οφείλει να διασφαλίσει την παροχή εξειδικευμένης εκπαίδευσης για την κλινική αντιμετώπιση των εξαρτήσεων. Οι υπηρεσίες οφείλουν να απασχολούν ειδικευμένο και έμπειρο προσωπικό για την κλινική διαχείριση της εξάρτησης. Παράλληλα, αποτελεί κοινή πρακτική η εθελοντική ή αμειβόμενη απασχόληση ειδικά εκπαιδευμένων απεξαρτημένων ή σταθεροποιημένων ατόμων, στα προγράμματα μείωσης της ζήτησης, υπό την εποπτεία των εξειδικευμένων επαγγελματιών των υπηρεσιών. 5 Αν και η σημασία της συμμετοχικότητας στη λήψη πολιτικών αποφάσεων για την υγεία έχει πολλαπλώς τονιστεί, πουθενά ίσως δεν είναι πιο καθοριστική από τον τομέα της εξάρτησης, δεδομένου ότι το άτομο που την έχει αντιμετωπίσει και έχει υποστεί τις πολλαπλές και πολυεπίπεδες σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες είναι ο πλέον κατάλληλος σύμβουλος στη διαμόρφωση της απόφασης για τη συνολική διαχείριση του φαινομένου. 24

25 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ Ειδικά για τη θεραπεία της εξάρτησης από ναρκωτικά, η ίση ευκαιρία για πρόσβαση σε άμεσα διαθέσιμες υπηρεσίες θεραπείας διαφυλάσσει πρωτίστως το δικαίωμα του εξαρτημένου ατόμου στη ζωή και συνιστά το πλέον θεμελιώδες ίσως δικαίωμα έναντι του συστήματος υγείας και κοινωνικής φροντίδας. Η ικανοποίηση της ίσης μεταχείρισης σηματοδοτεί την έναρξη μιας θεραπευτικής πορείας αρχικά προς τη ζωή και σταδιακά προς την υπέρβαση της εξάρτησης, ενώ η άρνησή της συνεπάγεται ουσιαστικά την «καταδίκη» του ατόμου στην ουσιοεξάρτηση, τον κοινωνικό στιγματισμό και, πιθανόν, τον θάνατο. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΟΔΥΝΑΜΙΑ ΤΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ Σύμφωνα με τον Σωφρονιστικό Κώδικα εξασφαλίζεται η υγειονομική περίθαλψη των κρατουμένων στο ίδιο επίπεδο με αυτήν που παρέχεται στον γενικό πληθυσμό. Πρέπει, επομένως, να διασφαλίζεται η πρόσβαση των εξαρτημένων κρατουμένων στη θεραπεία, όλων των τύπων, τις παρεμβάσεις πρόληψης των μολυσματικών ασθενειών και μείωσης της βλάβης, καθώς και στη θεραπεία των οργανικών και ψυχιατρικών ασθενειών που συχνά συνυπάρχουν με την εξάρτηση. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ Η εργασιακή απασχόληση αποτελεί θεμελιώδη συνιστώσα της κοινωνικής επανένταξης. Πρέπει να παρέχεται βοήθεια και στήριξη του εξαρτημένου στην εύρεση εργασίας μέσα από ειδικά προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και επιδοτήσεων. 25

26 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας ή η διδασκαλία στο πλαίσιο των θεραπευτικών προγραμμάτων θα πρέπει να κατοχυρωθούν για κάθε εξαρτημένο που έχει εγκαταλείψει το σχολείο, καθώς επίσης και ειδικά ευεργετήματα (π.χ. μόρια) για απεξαρτημένους χρήστες που επιθυμούν να συνεχίσουν στην ανώτερη εκπαίδευση. Η εκπαίδευση κι η κατάρτιση θα πρέπει να είναι δικαίωμα όλων των θεραπευομένων, συμπεριλαμβανομένων και των θεραπευομένων-κρατουμένων σε σωφρονιστικά καταστήματα. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΥ Η ακριβής και με αντικειμενικό τρόπο αναφορά στα θέματα των εξαρτήσεων συμβάλλει καθοριστικά στην καταπολέμηση του στίγματος που σε μεγάλο βαθμό προκαλείται από την άγνοια και την επιλεγμένη ενημέρωση. Η «αντικατάσταση» της λανθασμένης αντίληψης από την επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση θα συνδράμει καθοριστικά στην κατανόηση και στη στήριξη των εξαρτημένων ατόμων. Στη διαδικασία ενημέρωσης της κοινής γνώμης και της δημιουργίας ενός νέου τρόπου σκέψης που θα πολεμά το στίγμα και τη διάκριση, να λαμβάνεται μέριμνα για την αξιοποίηση και την συμμετοχή των θεραπευομένων ατόμων. 26

27 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΣΩΣΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ: ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Η κοινωνία πρέπει να «εκπαιδευτεί» με την κατάλληλη, συστηματική και συνεπή επικοινωνία στην εμπεριστατωμένη γνώση για την εξάρτηση και να υιοθετήσει ένα διαφορετικό πολιτισμό επικοινωνίας, τέτοιο που να σέβεται την προσωπικότητα των εξαρτημένων ατόμων, να στηρίζει και να συνδράμει στις προσπάθειές τους για θεραπεία και αποκατάσταση, ως βασικό νομικό και ηθικό τους δικαίωμα. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ (ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ) Εκστρατεία ενημέρωσης όλων των χρηστών με θέμα την ασφαλή χρήση και αύξηση προγραμμάτων μείωσης της βλάβης. 27

28 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Δικαίωμα επιλογής ή απόρριψης της φροντίδας Δικαίωμα καθολικής, ισότιμης πρόσβασης σε φροντίδα υγείας. Διαθεσιμότητα και προσβασιμότητα Δικαίωμα στο απόρρητο Δικαίωμα επιλογής από τον θεραπευόμενο της ενδεδειγμένης θεραπείας που βασίζεται στη γνώση κατόπιν ενημέρωσης Δικαίωμα στη λήψη εξατομικευμένης ολιστικής θεραπείας Δικαίωμα στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας Δικαίωμα απρόσκοπτης πρόσβασης στη φροντίδα Δικαίωμα στην παροχή υπηρεσιών με σεβασμό στην προσωπικότητα του ατόμου Δικαίωμα συμμετοχής των εξαρτημένων στη διαμόρφωση αποφάσεων σχετικά με την πολιτική κατά των εξαρτήσεων Δικαίωμα στην παροχή υπηρεσιών υγείας από εξειδικευμένο προσωπικό Δικαίωμα στην ίση μεταχείριση Δικαίωμα στην ισοδυναμία της φροντίδας Δικαίωμα στην εργασία Δικαίωμα στην απαγόρευση των διακρίσεων και του στιγματισμού Δικαίωμα στη σωστή πληροφόρηση: αντιμετωπίζοντας το στίγμα της εξάρτησης από ναρκωτικά Δικαίωμα στην προστασία της ανθρώπινης ζωής (μείωση της βλάβης). 28

29 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Γ ΜΕΡΟΣ 29

30

31 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Πρόσφατη Νομοθεσία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Το 2013 ψηφίσθηκε ο ισχύων Κώδικας για τα Ναρκωτικά με τον Ν. 4139/2013. Ο νέος κώδικας έφερε καινοτομίες σε σχέση με τον μέχρι τότε ισχύοντα Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά (Ν.3459/2006). Σχετικά με την κατοχή, προμήθεια και καλλιέργεια κάνναβης για αποκλειστικά ατομική χρήση προβλέπεται πταισματική ποινή (πέντε μήνες). Ακόμη, δίνεται η δυνατότητα στο δικαστήριο να αφήσει τον δράστη ατιμώρητο, κατόπιν συνεκτίμησης των συνθηκών τέλεσης της πράξης, της προσωπικότητας του χρήστη και τις πιθανότητες επανάληψης της πράξης. Ακόμη, καινοτόμα είναι η διάταξη που εισάγει τη δυνατότητα χρήσης επιπρόσθετων αποδεικτικών μέσων εκτός της πραγματογνωμοσύνης- για τη διαπίστωση εξάρτησης του κατηγορουμένου. Τέλος, στην κατεύθυνση της πραγμάτωσης του δικαιώματος της ισοδυναμίας της φροντίδας, καθιερώνεται η δυνατότητα συμμετοχής των προσώπων που κρατούνται σε σωφρονιστικά καταστήματα σε εγκεκριμένα από τον νόμο προγράμματα απεξάρτησης. Εγκεκριμένοι από τον νόμο φορείς θεραπείας για τα ναρκωτικά Οι εγκεκριμένοι φορείς για την παροχή θεραπείας για τα ναρκωτικά, σύμφωνα με τον Νόμο 4139/13 είναι, ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ και τα ειδικά προγράμματα στα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία Αθήνας (18 ΑΝΩ) και Θεσσαλονίκης (ΙΑΝΟΣ και ΑΡΓΩ): Ο ΟΚΑΝΑ (Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών είναι ΝΠΙΔ, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και ιδρύθηκε το 1993 με τον Νόμο 2161/93. Είναι ο μόνος από τον Νόμο υπεύθυνος φορέας για τη λειτουργία προγραμμάτων υποκατάστασης (της φαρμακευτικής θεραπείας της εξάρτησης). Ο Οργανισμός έχει επίσης και προγράμματα μείωσης της βλάβης και παρεμβάσεις εκτός δομών. 31

32 ΕΚΠΑ Ιατρική Σχολή Α Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκομείο Το ΚΕΘΕΑ (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων gr), είναι αυτοδιοικούμενο ΝΠΙΔ, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και ιδρύθηκε το 1987 με τον Νόμο Αποτελεί την πρώτη προσπάθεια για θεραπευτική αντιμετώπιση των εξαρτημένων με στόχο την πλήρη αποχή από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών χωρίς τη χρήση υποκαταστάτων. Το ΚΕΘΕΑ δραστηριοποιείται και στη μείωση της βλάβης με παρεμβάσεις εκτός δομών. Το 18 ΑΝΩ, το οποίο ιδρύθηκε το 1969, λειτουργεί στο πλαίσιο του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής ( Εφαρμόζει «στεγνά» προγράμματα, δηλαδή ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις (εσωτερικής παραμονής και εξωτερικής διαμονής) στην περιφέρεια Αττικής. Το πρόγραμμα «ΑΘΗΝΑ», το οποίο αποτελεί συνεργασία της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών του Αιγινητείου Νοσοκομείου και του ΟΚΑΝΑ. Κύρια θεραπευτική μέθοδος του προγράμματος είναι η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση του χρήστη σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο (γνωσιακή/συμπεριφορική/συστημική ψυχοθεραπεία). Το πρόγραμμα είναι «στεγνό» και απευθύνεται σε άτομα στην περιφέρεια Αττικής. Στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ) λειτουργούν δύο «στεγνά» τμήματα για τα ναρκωτικά. α) Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων «ΙΑΝΟΣ» ( από το 1992, στο πλαίσιο του οποίου λειτουργούν προγράμματα εσωτερικής παραμονής και εξωτερικής διαμονής και β) το Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων «ΑΡΓΩ» ( ένα «ανοιχτό θεραπευτικό» πρόγραμμα με εμβέλεια από τη Λάρισα ως τα όρια των Νομών Σερρών και Καβάλας. Περισσότερες πληροφορίες για τα προγράμματα μείωσης της ζήτησης των ναρκωτικών, αναφέρονται στην Ετήσια Έκθεση για την Κατάσταση των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα του ΕΚΤΕΠΝ (Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά), προσβάσιμη από τον δικτυακό τόπο: 32

33 XAΡΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Βιβλιογραφία Βασιλόπουλος Α. Το δικαίωμα προστασίας της υγείας. Διοικητική Ενημέρωση, τ. 46, Ιούλιος Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ). Ετήσια έκθεση για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, Χρυσόγονος Κ. Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα. Νομική Βιβλιοθήκη. Αθήνα, National Institute of Drug Abuse (NIDA) Principles of drug addiction treatment: a research-based guide. U.S. Department of Health and Human Services, United Kingdom Department of Health. Clinical Management of Drug Dependence in the Adult Prison Setting, United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) and World Health Organization (WHO). Principles of Drug Dependence Treatment. Discussion Paper, World Health Organization (WΗΟ) Neuroscience of psychoactive substance use and dependence. Geneva, World Health Organization (WHO). Guidelines for the Psychosocially Assisted Pharmacological Treatment of Opioid Dependence. Geneva, Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Κοκκέβη Α., Κίτσος Γ., Φωτίου Α. Καπνός, Οινοπνευματώδη, Ναρκωτικά: Η πορεία της χρήσης από τη δεκαετία του 80 έως σήμερα. Αθήνα, Εκδόσεις ΒΗΤΑ,