ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

Transcript

1 ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΚΟΣΜΑ ΣΕΒΑΣΤΗ 124/04 ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΛΑΤΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Η υποβολή της πτυχιακής διατριβής αποτελεί µέρος των απαιτήσεων για την απονοµή του πτυχίου στο Τµήµα Φυτικής Παραγωγής, της Σχολής Τεχνολογίας Γεωπονίας του Αλεξάνδρειου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος Θεσσαλονίκης. ΚΟΣΜΑ ΣΕΒΑΣΤΗ 124/04 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

3 Ευχαριστίες Καταρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω πάρα πολύ τους γονείς µου που κατάφεραν να µε σπουδάσουν και να προσφέρουν όσο περισσότερα υλικά αγαθά µπορούσαν όλα αυτά τα χρόνια. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους φίλους µου, Παναγιώτη, Γιώργο και Αλεξία που µε βοήθησαν στις όποιες δυσκολίες αντιµετώπισα σε σχέση µε την εργασία. Τέλος θα ήταν παράλειψή µου και ασέβεια να µην πω ένα µεγάλο και δηµόσιο ευχαριστώ, στον καθηγητή για τον οποίο έλαβε χώρα η εργασία, τον κύριο Γεώργιο Παλάτο, και ο οποίος µε δέχτηκε µε µεγάλη διάθεση και ευγένεια για συνεργασία.

4 Περιεχόµενα Εισαγωγή 1 Ιστοσελίδα αγροτουρισµού 2 Ο οδηγός του αγροτουρισµού 2 Αγροτουρισµός γενικά 3 ραστηριότητες στον Αγροτουρισµό 5 Πρόγραµµα LEADER 12 Σπουδές στον Αγροτουρισµό 22 ΕΛΛ.Κ.Α 29 Αγροτουρισµός και Περιφερειακή Ανάπτυξη «Philoxenia» Αγροτουριστικοί Συνεταιρισµοί 38 Αναπτυξιακές Εταιρίες 47 Προτάσεις εναλλακτικού τουρισµού 55 Αναφορά σε επιχειρήσεις που έχουν άµεση Σχέση µε τις κλίνες του Αγροτουρισµού 62 Επιπλωµένες κατοικίες «ΥΑΚΙΝΘΟΣ» 63 Ξενώνας «ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ» 70 Ξενώνας «ΓΑΙΑ» 79 Φωτογραφίες 84 Βιβλιογραφία 90

5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μέσα στο internet υπάρχουν διάφορα site τα οποία αναφέρουν πολλά και διάφορα στοιχεία για ότι έχει σχέση, µε θέµα τον Αγροτουρισµό. Έτσι λοιπόν εδώ πέρα µέσα από τα παρακάτω site παίρνουµε µία ιδέα: για το τι είναι Αγροτουρισµός, πως µπορεί κάποιος να ασχοληθεί µε τον Αγροτουρισµό, διάφορα µέρη σε ολόκληρη την Ελλάδα στα οποία υπάρχουν κλίνες στα πλαίσια του Αγροτουρισµού, πληροφορίες για συνέδρια ή εταιρίες που σχετίζονται µε τον Αγροτουρισµό και πολλά άλλα σηµαντικά πράγµατα στα οποία «λαµβάνει χώρα» ο Αγροτουρισµός Με βάση λοιπόν τις επεξηγήσεις που προηγήθηκαν µπορούµε να παραθέσουµε τα site τα οποία ήταν η πηγή πληροφοριών για την δηµιουργία αυτής της εργασίας είναι: In.gr Agrotourism.gr Όπως είναι φυσικό, µε βάση τη ρήση / έκφραση ότι µία εικόνα ισοδυναµεί όσο χίλιες λέξεις, θα ήταν ανούσιο αν, ενώ µιλάµε για Ελλάδα (Ο Αγροτουρισµός στην Ελλάδα) να µην υπήρχαν κάποιες φωτογραφίες µε τις αξιοζήλευτες οµορφιές της Ελλάδας, από πολλά µέρη της, στα οποία µάλιστα ασχολούνται και µε τον Αγροτουρισµό. Γι αυτό και τι καλύτερο από το να χρησιµοποιηθούν φωτογραφίες, ως «πηγές και µέσα πληροφοριών», από διάφορα έντυπα περιοδικά και εφηµερίδες γιατί η εκάστοτε φωτογραφία θα αντιπροσωπεύει την πραγµατικότητα, χωρίς ίχνος υποκειµενικότητας ή παραπλάνησης, αφού αυτού του είδους ενηµέρωση παρουσιάζει την καθηµερινότητα όσο γίνεται περισσότερο πιο κοντά στην αλήθεια. Μία ακόµη επισήµανση είναι πως µέσα από αυτήν την εργασία µπορούµε στο περίπου να δούµε τα χρώµατα και την αισθητική (πάλι µε βάση τις «πηγές» από τα έντυπα) που υπάρχουν στις κλίνες που υπάγονται στα πλαίσια του Αγροτουρισµού. 1

7 Ιστοσελίδα για πληροφορίες Αγροτουρισµού (in.gr) Ξεκινώντας την «περιήγησή» µας στην εργασία αυτή είναι απαραίτητο να κάνουµε µία αναφορά για το τι είναι Αγροτουρισµός. Είναι απαραίτητο να κατανοήσουµε την έννοια του Αγροτουρισµού, ώστε στη συνέχεια να µπορέσουµε να καταλάβουµε τα όποια προβλήµατα, ίσως, µπορεί να υπάρχουν στην εφαρµογή του, στην διάδοσή του, τα πλεονεκτήµατά του ή τα µειονεκτήµατά του κτλ. Αφού λοιπόν γίνει αυτή η αναφορά / διευκρίνιση, το site αυτό µας ενηµερώνει πως µπορούµε να κάνουµε σπουδές πάνω τον Αγροτουρισµό. Αν υπάρχουν κάποια παραδοσιακά προϊόντα που κατά προτίµηση χρησιµοποιούνται στον Αγροτουρισµό, όπως και για το αν υπάρχει παραδοσιακή κουζίνα. ίνεται επίσης το σχεδιάγραµµα ενός προγράµµατος «στήριξης» του Αγροτουρισµού καθώς και κάποιες χρήσιµες πληροφορίες για το αν πρέπει να ασχοληθούµε µε τον Αγροτουρισµό, τι ακριβώς είναι η αγροτουριστική φιλοξενία, πως είναι συνήθως ένας άνθρωπος ο οποίος επιλέγει να κάνει διακοπές / τουρισµό µε βάση τον Αγροτουρισµό, τι δραστηριότητες µπορεί να κάνει ένας αγροτουρίστας κτλ. Τέλος πληροφορούµαστε για τα αγροτουριστικά προγράµµατα που υπάρχουν ήδη ανά Νοµό της Ελλάδος. Ο Οδηγός του Αγροτουρισµού Φαίνεται πως δεν έχει γίνει σαφές για την ελληνική πραγµατικότητα, τι ακριβώς είναι ο Αγροτουρισµός. Πολλές ασαφείς τοποθετήσεις έχουν δηµιουργήσει µία σχετική σύγχυση. Ας δούµε πως τοποθετείται το Ελληνικό Κέντρο Αγροτουρισµού (ΕΛΛ.Κ.Α.), για το πώς ο Αγροτουρισµός νοείται στην Ελλάδα. 2

8 Η µορφή αυτή τουρισµού είναι: «Η παράλληλη ανάπτυξη δραστηριοτήτων που αποσκοπεί στην οικονοµική και την κοινωνική αναβάθµιση των αγροτικών χώρων και της υπαίθρου, µε την στήριξη της τοπικής αγροτικής παραγωγής, της εµπορίας, της ήπιας και µικρής κλίµακας προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών και της ανάδειξης του πολιτιστικού και φυσικού πλούτου κάθε περιοχής». Αγροτουρισµός γενικά Τι είναι ο Αγροτουρισµός Ο αγροτουρισµός δεν είναι παρά µία ήπια µορφή τουρισµού και ανάπτυξης της υπαίθρου. Είναι ουσιαστικά µία αναπτυξιακή διαδικασία, µία µορφή τουρισµού που δεν επεµβαίνει στο περιβάλλον, δεν το αλλοιώνει. Ο αγροτουρισµός φέρνει τον κάτοικο της πόλης στο περιβάλλον του χωριού, της επαρχίας, της αγροτικής ζωής και του δίνει τη «δυνατότητα» να ενσωµατωθεί µε τις τοπικές συνθήκες. εν δηµιουργεί υποδοµές και υπηρεσίες ειδικά γι αυτόν, µε την µορφή του µαζικού τουρισµού. εν χρησιµοποιεί µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες, εµπορικά κέντρα, κέντρα διασκέδασης και όλα όσα είναι συνυφασµένα µε τα µεγάλα τουριστικά ρεύµατα που κάθε χρόνο κατακλύζουν τα µεγάλα θέρετρα του κόσµου και τα οποία δεν επικεντρώνονται στην επαφή µε τον ντόπιο πληθυσµό, µε την κουλτούρα, τον πολιτισµό, τα ήθη και την νοοτροπία των κατοίκων. Ο αγροτουρισµός είναι µία αναπτυξιακή πρόταση η οποία µπορεί να συµβάλλει στην ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας, προσφέροντας οικονοµική άνθηση και ευµάρεια. Επιτρέπει την συνέχιση της παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων που πιθανώς να είχαν εκλείψει, διατηρεί ή αναβιώνει τέχνες που διαφορετικά θα είχαν «πεθάνει», συντηρεί τις µνήµες µε την αναβίωση εθίµων και παραδοσιακών εκδηλώσεων, γίνεται κανάλι επικοινωνίας των αποµονωµένων περιοχών και δίνει προοπτικές στους νέους της περιφέρειας. Στον αγροτουρισµό ο τουρίστας είναι επισκέπτης, φίλος, θαυµαστής του τόπου, είναι ένας ταξιδιώτης που αναζητά τα µυστικά του τόπου, στην αυθεντικότητα και την οµορφιά του, στην ήσυχη ζωή και την φυσική κληρονοµιά και όλα όσα µοναδικά και ξεχωριστά έχει να προσφέρει ο κάθε τόπος. Γι αυτό στον αγροτουρισµό φέρνουµε τον επισκέπτη σε επαφή µε την φύση, µε τη καλλιέργεια της γης, την περισυλλογή του καρπού, ο επισκέπτης 3

9 µαθαίνει να φτιάχνει στον αργαλειό, να κεντάει, να παρατηρεί τα ζώα και τα πουλιά, να δοκιµάζει το κρασί και το τσίπουρο, να καταλαβαίνει τη σωστή ώρα του τρύγου. Του προτείνουµε δασώδη µονοπάτια, γαλήνιες λίµνες και ορµητικά ποτάµια και τον ξεναγούµε σε παλιές εκκλησίες και µοναστήρια, πέτρινα γεφύρια και αρχαιολογικά ευρήµατα. Στο σηµείο αυτό είναι πολύ σηµαντικός ο ρόλος των Γυναικείων Συνεταιρισµών τόσο σε επίπεδο παραγωγής προϊόντων όσο και σε επίπεδο φιλοξενίας. Οι Γυναικείοι Συνεταιρισµοί σε όλη την Ελλάδα παρασκευάζουν και πωλούν τα προϊόντα του τόπου τους, διατηρώντας και διαφυλάσσοντας τις πατροπαράδοτες συνταγές και τις παλιές τεχνικές και χειροτεχνίες που κληροδοτήθηκαν από γενιά σε γενιά. Στους περισσότερους συνεταιρισµούς λειτουργούν παράλληλα εκθετήρια προς πώληση των προϊόντων. Ο Αγροτουρισµός στην Ελλάδα ξεκίνησε και συνεχίζεται στο µεγαλύτερο ποσοστό του ως γυναικεία υπόθεση κατέχοντας έτσι µία παγκόσµια πρωτιά. εν είναι έτσι τυχαίο το γεγονός ότι ένα µέρος των αγροτουριστικών καταλυµάτων που λειτουργούν σήµερα, δεν είναι άλλα από τα σπίτια των γυναικών αυτών. Η Αγροτική τουριστική Φιλοξενία Στον αγροτουρισµό τα καταλύµατα δεν είναι µεγάλες, αχανείς και απρόσωπες µονάδες. Επιβάλλεται να είναι µικρές µονάδες, πλήρως εναρµονισµένες µε το περιβάλλον και την αρχιτεκτονική δόµηση του τόπου, δηµιουργηµένες ειδικά για τον σκοπό αυτό, είτε παλιά παραδοσιακά κτίσµατα που αναπαλαιώνονται. Στον Αγροτουρισµό µπορούν ακόµα να χρησιµοποιηθούν εγκαταλελειµµένα σπίτια ή οικισµοί, ακόµα και παλιά πέτρινα σχολεία, αρχοντικά οτιδήποτε φανερώνει την ιστορία του τόπου και αξίζει να διατηρηθεί. Είναι αξιοζήλευτο ότι στην Κύπρο διασώθηκαν µε αυτόν τον τρόπο, ολόκληρα χωριά και οικισµοί που είχαν εγκαταλειφθεί από την εσωτερική και εξωτερική µετανάστευση. 4

10 Τα καταλύµατα αγροτουρισµού µπορούν ακόµα να είναι δωµάτια (ειδικά κατασκευασµένα µε όλες τις ανέσεις), µέσα στον ευρύτερο χώρο ενός µεγάλου αγροτόσπιτου και αγροκτήµατος, (όπως συµβαίνει και στην γειτονική µας Ιταλία), όπου ο επισκέπτης έχει την εµπειρία της συνύπαρξης µε την οικογένεια. Θα πρέπει όµως να είναι πολύ προσεκτικά διαµορφωµένα, κατασκευασµένα µε όλο τον σεβασµό και την ακολουθία στα παραδοσιακά και αρχιτεκτονικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την περιοχή, αλλά και σε όλα εκείνα που συνθέτουν την µοναδικότητα της διαµονής στην επαρχία. Ο αστός επισκέπτης δεν αναζητά απλά κάποια ενοικιαζόµενα δωµάτια στη «µέση του πουθενά», ούτε ένα πρόχειρο και απρόσωπο περιβάλλον. εν αναζητά επίσης τη διακόσµηση του αστικού σπιτιού του, αλλά την χαρακτηριστική διακόσµηση του αγροτόσπιτου. Αυτό όµως σε καµία περίπτωση δε σηµαίνει ότι δεν αναζητά την άνεση, τις παροχές, την καθαριότητα που συνεπάγεται, τα οποία συνδυάζει µε την ζεστή φιλοξενία που θέλει να βρει σε έναν τόπο, ώστε να τον αισθανθεί οικείο, δικό του και να θέλει να ξανάρθει. Οι ραστηριότητες στον Αγροτουρισµό Ο αγροτουρίστας δεν αναζητά τις παθητικές διακοπές. Η παραµονή στην ύπαιθρο µπορεί να εµπλουτισθεί µε ποικίλες δραστηριότητες, µε τα λεγόµενα «σπορ κοντά στη φύση» ή «σπορ περιπέτειας». Ένα ορµητικό ποτάµι µπορεί να είναι µια θαυµάσια ευκαιρία για την διοργάνωση αθληµάτων όπως το ράφτινγκ ή τα κανώ. Τα περιπατικά µονοπάτια που διασχίζουν περιοχές της χώρας, όπως το Ε4 ή Ε9 αφορµή για την διοργάνωση οµάδων πεζοπορίας. Το Trekking, η ορειβασία, το ποδήλατο ή η κατάβαση βουνού, η τοξοβολία, η ιππασία όλες οι µορφές δραστηριοτήτων, που συνδυάζουν τον τουρισµό περιπέτειας µε την ενεργή συµµετοχή και δράση στη φύση, µπορούν να συµβάλλουν στον εµπλουτισµό του αγροτουριστικού «πακέτου». Ιδιαίτερη θέση όµως κατέχουν στον αγροτουρισµό οι δραστηριότητες που αξιοποιούν τα πολιτιστικά, θρησκευτικά, λαογραφικά, αρχιτεκτονικά, γαστρονοµικά στοιχεία της περιοχής. Έτσι η αξιοποίηση για την δυνατότητα επίσκεψης και ξενάγησης σε παλιά µοναστήρια, εκκλησίες, γεφύρια, οινοποιεία, τυροκοµία εργαστήρια χειροτεχνίας, η συµµετοχή σε πανηγύρια και τοπικές γιορτές, στο µάζεµα της ελιάς ή του τρύγου, ακόµα και τα µαθήµατα τοπικής κουζίνας, όλα µπορούν να προσδώσουν στον 5

11 Αγροτουρισµό την ξεχωριστή τοπική ταυτότητα και να τον αναδείξουν σε µοναδικό προϊόν. Στον Αγροτουρισµό είναι σαφές πως αναζητάµε την αυθεντικότητα και την µοναδικότητα σε κάθε της µορφή και έκφραση. H Ελλάδα διαθέτει µια σηµαντική και αξιόλογη ποικιλοµορφία στα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά, που την κάνουν µια χώρα µοναδική. Βασιζόµενη σε αυτό µπορεί να αναδείξει αυτή την πολυµορφία χωρίς λόγο να υιοθετεί αντιγραφές και να οµοιογενοποιε το προϊόν του Αγροτουρισµού. Στην Ελλάδα υπάρχει ένα ανεκµετάλλευτο δυναµικό που µπορεί να δηµιουργήσει ένα εξειδικευµένο µοντέλο Αγροτουρισµού για κάθε περιοχή. εν υπάρχει λοιπόν κανένας τρόπος να µιµείται αντίστοιχα µοντέλα άλλα ούτε και να εφαρµόζει ένα συγκεκριµένο µοντέλο Αγροτουρισµού σε µια ενιαία κλίµακα. Είτε πρόκειται για καταλύµατα, είτε για επιχειρήσεις ή για όποιες δραστηριότητες Αγροτουρισµού, η διαφορά έγκειται στο να ανακαλύψουµε τα µοναδικά, πρωτότυπα στοιχεία της κάθε περιοχής, τους πόρους που κανείς ακόµα δεν έχει αναδείξει ή δεν έχει σκεφθεί να αξιοποιήσει. Όσο πιο πρωτότυπα, τόσο καλύτερα αναδεικνύουµε τον Αγροτουρισµό στην ιδιαίτερη και ποιοτική µορφή του. Η φαντασία και η έρευνα παίζουν µεγάλη σηµασία σ αυτή την προσπάθεια. Η αναβίωση των παραδόσεων του τόπου, τα ξεχασµένα έθιµα ή τα µουσικά ακούσµατα, οι αρχιτεκτονικές τάσεις, οι παλιές τέχνες, τα µνηµείο που σκέπασε ο χρόνος, η συµβολή των ηλικιωµένων να θυµηθούν παλιές συνήθειες, ιστορίες, ίχνη, µονοπάτια, συνταγές, παρασκευή ποτών. Τα πάντα στον Αγροτουρισµό έχουν σηµασία και µόνο οι ντόπιοι µπορούν να τα εντοπίσουν και να τα αναδείξουν. Η χώρα έχει το µοναδικό προνόµιο να διαθέτει ανεξάντλητους πόρους που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, σπάνια φυσική οµορφιά, ιστορία, παράδοση, γαστρονοµία, αρχιτεκτονική, παραδοσιακές τέχνες, µουσική παράδοση, πολιτισµό, θρησκευτικά µνηµεία, χωριά, παραδοσιακούς οικισµούς, βιότοπους, υγροβιότοπους, χλωρίδα και πανίδα, θρύλους, παραδόσεις, τοπικές γιορτές, πανηγύρια, θάλασσες, δάση, βουνά, µονοπάτια, φαράγγια, όλα σχηµατίζουν ένα σπάνιο µωσαϊκό, ένα πολύχρωµο καλειδοσκόπιο παραστάσεων, εικόνων και εµπειριών δηµιουργώντας έναν τόπο ευλογηµένο. Το πλεονέκτηµα είναι πως, η Ελλάδα απ άκρη σ άκρη διαφέρει! Είναι µια χώρα µε µοναδικότητα και ανοµοιογένεια κι αυτό στον Αγροτουρισµό δίνει το πλεονέκτηµα ανάδειξης αυτής της µοναδικότητας. 6

12 Μέσα από την ανάδειξη ενός τοπικού µοντέλου Αγροτουρισµού, που θα προκύψει από µια εξειδικευµένη µελέτη και καταγραφή, καλλιεργούµε τον µύθο του χωριού που τόσο έχουµε ανάγκη, την επιστροφή στις ρίζες και την πολιτιστική κληρονοµιά µας, την επαφή µε το σηµείο αναφοράς µας. Μπορούµε να βασίσουµε τον Αγροτουρισµό πάνω στα πετυχηµένα µοντέλα άλλων χώρων, όµως σίγουρα τα τοπικό χαρακτηριστικά µπορούν να διαµορφώσουν τον Αγροτουρισµό προσαρµοσµένο πάνω στις δικές µας ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες και τα πλεονεκτήµατα του κάθε τόπου. ραστηριότητες Η Περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας προσφέρει τη δυνατότητα για όλων των µορφών τις υπαίθριες δραστηριότητες, από τις πλέον ήπιες, όπως οι φυσιολατρικές διαδροµές, ως τις πλέον «σκληρές», όπως οι δύσκολες αναρριχήσεις, από τις κατ εξοχή συλλογικές, όπως η συµµετοχή σε παραδοσιακά έθιµα, ως τις κατ εξοχή µοναχικές, όπως η ζωγραφική απεικόνιση µοναδικών τοπίων και στιγµών της υπαίθρου κ.α. Φυσιολατρικές δραστηριότητες Ανάβαση στην ίρφυ µπάνιο στη Χιλιαδού Τοποθεσία: Στενή Νοµός: Ευβοίας Ανάβαση στη ίρφυ από τη Στενή. Ακολουθώντας χαραγµένο µονοπάτι που διασχίζει πανέµορφα δάση από καστανιές, έλατα και δρυς, σε 2 ώρες φτάνουµε στη θέση Λειρί στο ορειβατικό καταφύγιο (1100 µ.). Το µονοπάτι ως το καταφύγιο διακόπτεται από δασικούς δρόµους και χρειάζεται προσοχή για να µην χαθείτε. Από το καταφύγιο διασχίζοντας µια αρκετά απότοµη διαδροµή µετά από 2,5 ώρες φτάνουµε στην κορυφή έλφι (1743 µ.). Η θέα προς το Αιγαίο, αλλά και τον Ευβοϊκό κόλπο και την Στερεά είναι µοναδική. Επιστρέφουµε στο Λειρί και ακολουθώντας την διεύθυνση του δρόµου σε 1 ώρα φτάνουµε στους όµορφους Στρόπωνες, ένα ορεινό χωριό πράσινο και γραφικό. Παίρνοντας το µονοπάτι που ακολουθεί στην κοίτη του 7

13 χειµάρρου φτάνουµε σε 1,15 ώρα στην µαγευτική Χιλιαδού για µπάνιο στα καταγάλανα νερά του Αιγαίου. Θα χρειαστούν ορειβατικά άρβυλα, αντιανεµικά για τις στάσεις, ένας χάρτης της ίρφυς και φυσικά µαγιώ. Προτεινόµενες εποχές άνοιξη, καλοκαίρι-φθινόπωρο. Περισσότερες πληροφορίες: Ορειβατικός Σύλλογος Χαλκίδας. Επίσκεψη στο «Καταφύγιο» Ιστιαίας Τοποθεσία: Ιστιαία Νοµός: Ευβοίας Καταφύγιο για όσους επιθυµούν να αποδράσουν από την πόλη και να βρεθούν σε ένα φιλικό περιβάλλον µε πληθώρα δραστηριοτήτων για µικρούς και µεγάλους. Στο Κέντρο Ιππασίας στις Καµατριάδες, στο όρος Τελέθριο µπορείτε να µείνετε και να κάνετε ιππασία, πεζοπορία, ορειβασία και ποδήλατο βουνού. Υπάρχουν σαράντα στρέµµατα µε καλλιέργειες, µεγάλο σπίτι µε καφέ εστιατόριο, όπου σερβίρετε σπιτικό φαγητό, και ένας περιφραγµένος χώρος µε παγόνια και ελάφια που θα ενθουσιάσει µικρούς και µεγάλους. Στο καταφύγιο θα µάθετε τα µυστικά της ιππασίας και µάλιστα δωρεάν. Για τους ήδη γνώστες η τιµή για την ιππασία είναι 30 ευρώ για µία ώρα και 15 ευρώ για µισή ώρα. Εάν θέλετε συνοδό, δεν υπάρχει χρέωση. Το ποδήλατο βουνού κοστίζει 4 ευρώ για ώρα και 10 ευρώ για όλη τη µέρα. ιαµονή: Στο καταφύγιο υπάρχουν εννέα δίκλινα δωµάτια µε ψυγείο, τηλεόραση, θέρµανση και δικό τους µπάνιο. Οι δύο µεγάλες σοφίτες διαθέτουν και κλιµατισµό. Η τιµή κυµαίνεται από 45 έως 60 ευρώ, ανάλογα µε το µέγεθος του δωµατίου Πληροφορίες Τηλέφωνο:

14 Αναρρίχηση στην Πλάκα της Συκιάς (Γκιόνα) Τοποθεσία: Γκιόνα - Θέση Πλάκα - Χωριό Συκιά Νοµός: Φωκίδας Αναρρίχηση στο ψηλότερο βουνό της Στερεάς, την Γκιόνα, µε τις ατέλειωτες ορθοπλαγιές όπως αυτή της Πλάκας στο χωριό Συκιά. Έχει ύψος 1000 µ. και µήκος 3 χλµ και αποτελεί πόλο έλξης για τους αναρριχητές. Στην ορθοπλαγιά έχουν χαραχτεί δεκάδες αναρριχητικές διαδροµές. Ανάµεσά τους ξεχωρίζουν: Των αισθήσεων - υσκολία VII -Vii+ Υψοµ. ιαφορά 250 µ. Η Χλόη - υσκολία VII -Vii+ Υψοµ. ιαφορά 200 ιαγώνιος - υσκολία VI Υψοµ. ιαφορά 280 µ Εξοπλισµός: αναρριχητικά παπούτσια- κράνος µπωντριέ σχοινιά καραµπίνες κ.α. κ Εκπαιδευτές µπορείτε να βρείτε από τις σχολές αναρρίχησης, που διοργανώνουν οι ορειβατικοί σύλλογοι και οι εξειδικευµένες εταιρίες. Πεζοπορία στο Φαράγγι του ηµοσάρη στη Κάρυστο Τοποθεσία : Κάρυστος Νοµός: Ευβοίας Το Φαράγγι του ηµοσάρι στην περιοχή Καρύστου είναι από τα οµορφότερα τοπία της Εύβοιας. Η διαδροµή αρχίζει από την Γιούδα, την κορφή της Όχης (1398 µ. υψόµετρο) και µετά από 10 χλµ. πεζοπορίας τερµατίζει στην παραλία του χωριού Καλλιανοί στο Αιγαίο. Το µονοπάτι ακολουθεί την κοίτη του οµώνυµου ποταµού, ο οποίος σε πολλά σηµεία είναι στρωµένος µε πέτρες (αρχαίο καλντερίµι). Η κατάβαση γίνεται µέσα σ ένα πανέµορφο τοπίο µε δάση από πλατάνια, αριές και καστανιές. Οι οικοτουρίστες και όσοι επιδίδονται στην παρατήρηση των πουλιών (bird watching) θα ανακαλύψουν έναν µοναδικό παράδεισο µιας και στην ευρύτερη περιοχή έχουν καταγραφεί 210 είδη πουλιών (τα 70 9

15 φωλιάζουν: ποντικοβαρβακίνα, βραχοκιρκίνεζο, φιδαετός, σπιζαετός, πετρίτης κ.α.) και περισσότερα από 600 είδη σπάνιων και τοπικών ενδηµικών φυτών: staclus euboica, viola euboica, η παιώνια, πρίµουλες κ.α.υµένες εταιρείες. Αθλητισµός Rafting στους υδάτινους δρόµους της Ευρυτανίας Τοποθεσία: Καρπενήσι Νοµός: Ευρυτανίας Οι υδάτινοι δρόµοι της Ευρυτανίας (τα ποτάµια Καρπενησιώτης, Κρικελλοπόταµος, Τρικεριώτης, Μέγδοβας (Ταυρωτός), Αχελώος, Αγραφιώτης), προσφέρουν τη δυνατότητα να προσεγγίσει κανείς την παρθένα φύση και να νιώσει νέες συγκινήσεις. Μπορεί να τα διασχίσει είτε περπατώντας (river trekking), είτε κατεβαίνοντας µε κανό καγιάκ, είτε µε βάρκα raft (Μέγδοβας, Αχελώος, Τρικεριώτης). Rafting σηµαίνει κατάβαση ποταµού µε φουσκωτή βάρκα και στην Ελλάδα εµφανίστηκε πριν µια δεκαετία περίπου. Η κωπηλασία στα δύσκολα και στενά περάσµατα, τα παιχνίδια στα ποτάµια, οι βουτιές ακούσιες ή εκούσιες οι δίνες και η προσέγγιση καταρραχτών, ανεβάζουν την αδρεναλίνη στα ύψη. Τα βαθιά φαράγγια, τα µικρά ποταµάκια και οι καταρράχτες, που συναντάµε στις ποτάµιες διαδροµές, τα πέτρινα γεφύρια, τα δέντρα, και τα πουλιά µας µυούν στους µυστικούς κώδικες στης φύσης. Καταβάσεις γίνονται συνήθως απ τον εκέµβρη ως τον Μάιο (ανάλογα µε την ποσότητα του νερού στα ποτάµια) και διαρκούν από 1 ως 3 ώρες. Οι καταβάσεις χαρακτηρίζονται από τον βαθµό δυσκολίας: Αχελώος 1 ος βαθµός (πολύ εύκολη), Μέγδοβας 2 ος βαθµός και Τρικεριώτης 3 ος βαθµός. Τον απαραίτητο εξοπλισµό (φουσκωτή βάρκα raft 8-10 ατόµων), κράνος, ειδική στολή-neopropen, σωσίβιο, κουπί), καθώς και την µεταφορά και την διάθεση έµπειρων οδηγών αναλαµβάνουν οι 2-3 εταιρείες που οργανώνουν καταβάσεις στην Ευρυτανία. 10

16 Σκι στην Αράχοβα Τοποθεσία: Αράχοβα - Παρνασσός Νοµός: Βοιωτίας Λίγα χλµ. από την Αράχοβα ο Παρνασσός, χιονοσκεπής για µεγάλο διάστηµα κάθε χρόνο, δίνει πολλές δυνατότητες στους πιο δραστήριους του χειµερινού τουρισµού, στις οργανωµένες χιονοδροµικές πίστες του. Σλάλοµ και καταβάσεις για τους κλασσικούς σκιέρ, φιγούρες, ταχύτητα, ελιγµοί και άλµατα για τους οπαδούς του Snowboard. Και για όσους θέλουν να ξεφύγουν απ τις πίστες και το πλήθος, ορειβατικό σκι και langlauf (σκι δρόµων αντοχής) στις απόκρηµνες πλαγιές και στο απάτητο χιόνι απ τον εκέµβριο ως τον Μάρτιο. Κι ακόµη νυχτερινό σκι και χάπενινγκ στο χιονοδροµικό κέντρο Παρνασσού, στα Κελάρια, στη Φτερόλακα ή στο χιονοδροµικό κέντρο του Α.Ο.Φ.Σ. (Αθηναϊκός Όµιλος Φίλων Σκι) γνωστό και ως ski club., στον Παρνασσό. Εκµάθηση τεχνικής για αρχάριους ή για χιονοδρόµους υψηλού επιπέδου και εξοπλισµό, παρέχουν οι πολλές σχολές σκι που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Windsurfing στο Μαρµάρι Ευβοίας Τοποθεσία: Μαρµάρι Νοµός: Ευβοίας Το windsurfing είναι ένα συναρπαστικό άθληµα, για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλλου. Λίγες ώρες στο νερό φτάνουν για να µυηθεί κάποιος στα βασικά, δηλαδή να στέκεται όρθιος και να στρίβει. Απαραίτητη προϋπόθεση βέβαια να γνωρίζει κολύµβηση. Οι σταθεροί βόρειοι άνεµοι, η διάρκειά τους, η κλειστή και ασφαλής θάλασσα, µεταξύ των δυτικών ακτών της Ν. Εύβοιας και των νησιών Πεταλιοί, καθώς και τα ισχυρά ρεύµατα στο στενό κανάλι, κάνουν το 11

17 Μαρµάρι της Ν. Εύβοιας ιδανικό τόπο για windsurfing. Αυτό αναφέρεται συχνά και στα εξειδικευµένα στο windsurfing ευρωπαϊκά περιοδικά και από τους οργανωµένους φορείς του. Η πιο αξιόλογη από τις παραλίες της περιοχής όπου µπορούν να οργανώσουν τις «εξόδους» τους οι λάτρεις του αθλήµατος, είναι της Χρυσής Άµµου. Η ξενοδοχειακή υποδοµή και οι τουριστικοί πόροι στο Μαρµάρι και την Κάρυστο αλλά και τα Στύρα µπορούν να ικανοποιήσουν και ευρύτερα ενδιαφέροντα των επισκεπτών. Πληροφορίες σχετικές δίνουν και οι Σύνδεσµοι Επιχειρήσεων Τουρισµού Μαρµαρίου (τηλ: ) και Καρύστου (τηλ: ). Περισσότερες Πληροφορίες: Χιονοδροµικό κέντρο Παρνασσού LEADER Η πρωτοβουλία LEADER I αποτέλεσε την αρχή µίας νέας προσέγγισης στην πολιτική αγροτικής ανάπτυξης, η οποία στηριζόταν στην ολοκληρωµένη και συµµετοχική προσέγγιση σε τοπικό επίπεδο. Η εφαρµογή της ξεκίνησε το 1991 δίνοντας την ευκαιρία στις τοπικές κοινωνίες να σχεδιάσουν και να επιλέξουν οι ίδιες τον τρόπο και τη «διαδροµή» ανάπτυξής τους. Τα ενθαρρυντικά αποτελέσµατα της πρώτης πειραµατικής εφαρµογής και η διαπίστωση ότι η πρωτοβουλία συνέβαλε, αντιστρόφως ανάλογα µε τον προϋπολογισµό της, στην ενεργοποίηση του τοπικού πληθυσµού, οδήγησαν σε ένα πιο συστηµατικό και ολοκληρωµένο σχεδιασµό της LEADER II. Η εφαρµογή της πρωτοβουλίας συνεχίστηκε κατά την Γ Προγραµµατική Περίοδο µέσω της LEADER PLUS, η οποία κινήθηκε στη λογική και τη φιλοσοφία των προηγούµενων εφαρµογών, επιδιώκοντας ωστόσο να ανακαλύψει τρόπους αντιµετώπισης των δυσµενών επιπτώσεων των διαρθρωτικών δοµών και πολιτικών στον αγροτικό χώρο. Η πρωτοβουλία LEADER, µετά την εµπειρία τριών περιόδων προγραµµατισµού, έχει φτάσει σε επίπεδο ωριµότητας που δίνει τη δυνατότητα στις αγροτικές περιοχές να εφαρµόσουν ευρύτερα την προσέγγιση LEADER εξυπηρετώντας βασικούς στόχους του Προγράµµατος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ)

18 Μέσω της προσέγγισης LEADER θα εφαρµοστούν στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης µε ολοκληρωµένο και πολυτοµεακό χαρακτήρα σε σαφώς προσδιορισµένες αγροτικές περιοχές µικρότερες της περιφέρειας. Η εκπόνηση και εφαρµογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης θα πραγµατοποιηθεί µέσω της «εκ των κάτω προς τα άνω προσέγγισης» από τοπικά εταιρικά σχήµατα δηµοσίου ιδιωτικού τοµέα (Οµάδες Τοπικής ράσης Ο.Τ..) που δραστηριοποιούνται στην προτεινόµενη περιοχή παρέµβασης. Οι Οµάδες Τοπικής ράσης που θα εκπονήσουν και θα εφαρµόσουν τη στρατηγική τοπικής ανάπτυξης θα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικές των δηµοσίων και ιδιωτικών φορέων της περιοχής αναφοράς τους. Οι Ο.Τ.. συνιστούν κοινή δοµή µε νοµική µορφή αυτή της Ανώνυµης Εταιρείας ή Κοινοπραξία. Ως ενδεικτικοί εταίροι - µέτοχοι θα µπορούσαν να αναφερθούν: ήµοι ή Κοινότητες, Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις ή και άλλοι φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΚΕ ΚΕ, ΕΝΑΕ, ΤΕ Κ, Σύνδεσµοι και οι Ανώνυµες Αναπτυξιακές Εταιρείες Ο.Τ.Α.), φορείς του ευρύτερου ηµοσίου τοµέα, συνεταιρισµοί και ενώσεις αυτών, Επιστηµονικοί Φορείς, Επιµελητήρια, Φορείς συλλογικών, κοινωνικών και οικονοµικών συµφερόντων, καθώς και τραπεζών και πιστωτικών ιδρυµάτων. Το σχετικό καταστατικό σύστασης πρέπει να διασφαλίζει την εύρυθµη λειτουργία της εταιρικής σχέσης και την ικανότητα διαχείρισης δηµοσίων κονδυλίων. Στο επίπεδο λήψης αποφάσεων, οι οικονοµικοί και κοινωνικοί εταίροι καθώς και άλλοι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να αποτελούν τουλάχιστον το 50% της τοπικής εταιρικής σχέσης. Το επίπεδο λήψης αποφάσεων µπορεί να συµπίπτει µε το ιοικητικό Συµβούλιο (.Σ.) του Φορέα, εφόσον αυτό καλύπτει την αναγκαία σύνθεση. Σε αντίθετη περίπτωση, ως επίπεδο λήψης απόφασης ορίζεται ειδική επιτροπή µε απόφαση του.σ. και µε την έγκριση της γενικής συνέλευσης της εταιρικής σχέσης στην οποία καθορίζονται : Η σύνθεσή της, η οποία πρέπει να ικανοποιεί το ανωτέρω ποσοστό, ενώ παράλληλα η συµµετοχή φορέων του ηµόσιου τοµέα να µην είναι µικρότερη του 30%. 13

19 Όλες οι αρµοδιότητες που µεταβιβάζονται στην ειδική επιτροπή, προκειµένου να επιτευχθεί η αποτελεσµατική υλοποίηση των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης. Τα φυσικά πρόσωπα που θα συµµετέχουν στην επιτροπή αυτή θα πρέπει να καθορίζονται µε αποφάσεις των αρµοδίων αποφασιστικών οργάνων των αντίστοιχων φορέων. Η διαδικασία επιλογής των Ο.Τ.. θα είναι ανοικτή στις σχετικές αγροτικές περιοχές και θα διασφαλίζει την άµιλλα µεταξύ αυτών που προτείνουν στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό µέσω του Άξονα 4 θα υλοποιηθούν δράσεις που αποσκοπούν : στην αύξηση της προστιθέµενης αξίας των γεωργικών και δασοκοµικών προϊόντων στη διαφοροποίηση προς µη γεωργικές δραστηριότητες στη στήριξη της δηµιουργίας και ανάπτυξης πολύ µικρών επιχειρήσεων στην ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων σε βασικές υπηρεσίες για την οικονοµία και τον αγροτικό πληθυσµό στην ανακαίνιση και ανάπτυξη χωριών στη διατήρηση και αναβάθµιση της αγροτικής κληρονοµιάς Παράλληλα θα ενισχυθεί η συνεργασία και δικτύωση µεταξύ περιοχών, φορέων και κλάδων προκειµένου να αναπτυχθούν νέοι τρόποι και διαδικασίες για την αντιµετώπιση των προβληµάτων των επιλεγµένων αγροτικών περιοχών. Στο πλαίσιο των παρεµβάσεων θα επιδιωχθεί η στήριξη της καινοτοµίας σε όλους τους τοµείς της τοπικής οικονοµίας και η ενίσχυση καινοτόµων 14

20 παρεµβάσεων µε θετικά αποτελέσµατα στην ανταγωνιστικότητα των περιοχών παρέµβασης και τη δηµιουργία θέσεων απασχόλησης. Οι τρεις εφαρµογές της πρωτοβουλίας LEADER περιορίστηκαν σε περιοχές που παρουσίαζαν τα µεγαλύτερα διαρθρωτικά προβλήµατα και ειδικότερα κυρίως σε ορεινές και µειονεκτικές. Ωστόσο, µετά την εµπειρία των εφαρµογών αυτών, στο πλαίσιο του ΠΑΑ και λαµβάνοντας υπόψη την ανάγκη ισόρροπης ανάπτυξης του αγροτικού χώρου αλλά κυρίως την ανάγκη αντιµετώπισης των προβληµάτων των περιοχών που πλήττονται άµεσα από την εφαρµογή της ΚΑΠ, η προσέγγιση LEADER θα αφορά ορεινές, µειονεκτικές, αλλά και πεδινές, συµπεριλαµβανοµένων νησιωτικών περιοχών της Χώρας, µε ιδιαίτερη µέριµνα για τις περιπτώσεις πυρόπληκτων περιοχών από τις πρόσφατες πυρκαγιές (Ιούλιος Αύγουστος Λίγα λόγια για το Πρόγραµµα Το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΣΣΑΑ) καθορίζει τις προτεραιότητες της Ελλάδας για την περίοδο , σύµφωνα µε το άρθρο 11 του Κανονισµού (ΕΚ) 1698/2005 για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), στον οποίο ορίζεται ότι η εθνική στρατηγική αγροτικής ανάπτυξης θα εφαρµοστεί µέσω του Προγράµµατος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης για την Ελλάδα εστιάζεται σε τρεις βασικούς άξονες: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τοµέα της γεωργίας και της δασοκοµίας Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονοµίας συνεπικουρούµενους από ένα τέταρτο οριζόντιο άξονα LEADER, που βασίζεται στην εµπειρία που αποκτήθηκε από τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες Leader των προηγούµενων προγραµµατικών περιόδων 15

21 Το Προφίλ του Αγροτουρίστα Ποιο είναι το κοινό που επιλέγει τον αγροτουρισµό; Ποιες είναι οι προτιµήσεις και τα κίνητρα των ανθρώπων, που η διαµονή στη φύση και η επιστροφή σε έναν τρόπο ζωής πιο ήρεµο και παραδοσιακό τους συγκινεί τόσο ώστε, να αντιπροσωπεύουν ένα ολόκληρο τµήµα της αγοράς; Οι αγροτουρίστες αναζητούν ξεκούραση, χαλάρωση σε ένα ήρεµο περιβάλλον, σε µια προσπάθεια να αποκοπούν προσωρινά από την αστική τους καθηµερινότητα. Επιζητούν την επαφή µε την φύση, προκειµένου να γνωρίσουν τόσο την αγροτική ζωή όσο και τους αγρότες, τους ντόπιους που θα τους µυήσουν σε ένα διαφορετικό και άγνωστο για πολλούς από αυτούς τρόπου ζωής. Θέλουν να απολαύσουν την αυθεντικότητα της επαρχιακής ζωής, την ανεπιτήδευτη φιλοξενία, την καθαρότητα του τοπίου και την καθαριότητα του περιβάλλοντος, τα παραδοσιακά, σπιτικά εδέσµατα, να γίνουν κοινωνοί σε µια ζωή που έχει να τους πει πολλά για το κοντινό παρελθόν τους. Οι τουρίστες αυτοί θεωρούνται πολυταξιδεµένοι και έµπειροι. Είναι άτοµα που έχουν ήδη γευθεί τους τουριστικούς προορισµούς µε την µορφή του µαζικού τουρισµού και κορεσµένοι από το συγκεκριµένο πρότυπο, αναζητούν στον προορισµό µια νέα διάσταση, εντρυφώντας στην πολιτιστική και φυσιολατρική του υπόσταση αλλά και στην δυνατότητα για ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία. Οι αγροτουρίστες ανήκουν σε ένα ευρύ ηλικιακό φάσµα. Σε χώρες της Ευρώπης που ο αγροτουρισµός έχει παράδοση δεκαετιών, αποτελεί έναν τρόπο ζωής ο οποίος απευθύνεται σε όλη την οικογένεια και διεκδικεί το ήµισυ των ετήσιων οικογενειακών διακοπών. Τα νεότερα άτοµα είναι αυτά που προτιµούν να συνδυάζουν το πακέτο αγροτουρισµού µε «σπορ περιπέτειας», ενώ οι µεγαλύτεροι µε πιο ήπιες δραστηριότητες, µε περιηγήσεις πολιτιστικού, θρησκευτικού, λαογραφικού κλπ. περιεχοµένου. Από τα σπουδαιότερα όµως χαρακτηριστικά που διακρίνουν τα άτοµα που επιλέγουν τον αγροτουρισµό είναι το υψηλά οικονοµικό αλλά και µορφωτικό τους επίπεδο. Τα άτοµα αυτά θεωρούνται ότι έχουν αυξηµένη οικολογική συνείδηση, πολυποίκιλα ενδιαφέροντα, διάθεση για µόρφωση και πολιτιστική προσέγγιση. εν παρασύρονται από τον µιµητισµό και τα πρότυπα της καταναλωτικής κοινωνίας, είναι εκλεπτυσµένοι και µε υψηλές απαιτήσεις ως προς την ποιότητα και το επίπεδο των υπηρεσιών που τους παρέχονται. Σε όλο τον κόσµο ο αγροτουρίστας θεωρείται ποιοτικός, υψηλών προδιαγραφών και σηµαντικής αγοραστικής δύναµης. Ξέρει ακριβώς τι ζητάει και δεν αρκείται σε καταστάσεις που δεν τον ικανοποιούν. 16