Εργαστηριακή Άσκηση Συµπεριφοράς

Transcript

1 Εργαστηριακή Άσκηση Συµπεριφοράς Σκοπός της άσκησης είναι να παρατηρηθεί και να περιγραφεί η συµπεριφορά που παρουσιάζουν ερπετά και αµφίβια κατά την σύλληψη της τροφής τους. Σε περιβάλλον ελεγχόµενων συνθηκών σαύρες, φίδια και ουρόδηλα αµφίβια θα αφεθούν να θηρεύσουν τροφή που αποτελεί την φυσική τους λεία. Κάθε είδος έχει υιοθετήσει ένα συγκεκριµένο ρεπερτόριο συµπεριφοράς για την αντίληψη, την προσέγγιση, την σύλληψη, τον χειρισµό και τελικά την κατάποση της τροφής του. Στα πλαίσια της εργαστηριακής άσκησης θα παρατηρηθούν και καταγραφούν αυτοί οι συµπεριφορικοί µηχανισµοί µε τελικό σκοπό τον σχεδιασµό ενός ηθογράµµατος για το κάθε είδος. Ηθογράµµατα Το ηθόγραµµα προκύπτει από την διεξοδική καταγραφή της συµπεριφοράς των ζώων. Καθώς είναι πρακτικά αδύνατη η καταγραφή όλου του εύρους συµπεριφορικών αποκρίσεων, τα ηθογράµµατα διακρίνονται συνήθως σε επί µέρους συνιστώσες της γενικής βιολογίας του ζώου. Έτσι υπάρχουν ηθογράµµατα για την θερµορύθµιση εξώθερµών ζώων, για την τροφοληψία (της οποίας υποπερίπτωση είναι η θήρευση), την ανεύρεση συντρόφου κατά την αναπαραγωγή κτλ. Κάθε οµάδα ζώων έχει υιοθετήσει µια διαφορετική αλληλουχία συµπεριφοράς η οποία µπορεί να παροµοιαστεί µε µια ιδιότυπη χορογραφία που συνοδεύει τις κινήσεις του ζώου. Η χορογραφία αυτή µπορεί να διαφοροποιείται ανά οικογένεια ή ακόµη κατά γένος και είδος ενώ δεν λείπουν διαφοροποιήσεις και σε επίπεδο διαφορετικών πληθυσµών. Για τον σχεδιασµό ενός ηθογράµµατος προηγείται σχολαστική παρατήρηση και χαρακτηρισµός κάθε στοιχείου συµπεριφοράς του υπό µελέτη ζώου (κίνηση, στάση σώµατος, προσανατολισµός ως προς την πηγή ερεθίσµατος κτλ.) και κατάταξή τους σε

2 κατάλληλα διαµορφωµένο κείµενο. Θα πρέπει να τονιστεί ότι το ηθόγραµµα προκύπτει από την µελέτη πολλών ατόµων έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί η απώλεια πληροφορίας λόγω της διαφορετικότητας µεταξύ των ατόµων ενός πληθυσµού. Το κείµενο του ηθογράµµατος στη συνέχεια χρησιµοποιείται ως κενή µήτρα για την παρατήρηση διαφορετικών ατόµων. Για κάθε άτοµο συµπληρώνονται τα κελιά εκείνα που αντιστοιχούν σε συµπεριφορικές αποκρίσεις που εφαρµόζει το συγκεκριµένο άτοµο. Η απλή καταγραφή των συµπεριφορών µε αυτόν τον τρόπο προσφέρει µια ποιοτική προσέγγιση της συµπεριφοράς. Η ποσοτικοποίηση επιτυγχάνεται µε την λεπτοµερή σηµείωση και των συχνοτήτων που απαντάται η κάθε απόκριση. Συνήθως τα ηθογράµµατα συνοδεύονται από εικόνα ή σχέδιο όπου παρουσιάζονται µε επεξηγηµατικά σχόλια οι πιο ιδιάζουσες συµπεριφορές. Μέρος του ηθογράµµατος της σαύρας Lampropholis guichenoti (Scincidae) (από τους Torr και Shine 1994) ΑΝΑΜΟΝΗ: ένα ή περισσότερα µέλη του σώµατος ανασηκώνονται από το έδαφος και ακουµπούν στις πλευρικές θέσεις του σώµατος ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ: το κεφάλι και το πρόσθιο µέρος του σώµατος σηκώνονται από το έδαφος ενώ τα µάτια είναι ανοιχτά ΦΡΟΝΤΙΔΑ: η µια σαύρα περιποιείται την άλλη ΛΙΑΣΙΜΟ: το σώµα πλαταίνει, απλώνεται επάνω στο υπόστρωµα και προσανατολίζεται κατάλληλα προ την πηγή θερµότητας ΔΑΓΚΩΜΑ: η µια σαύρα αρπάζει µε τα σαγόνια της την άλλη ΓΥΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ: µια σαύρα γυρίζει το σώµα της κυλινδρικά ΚΥΝΗΓΗΤΟ: µια σαύρα ακολουθεί µια άλλη που διαφεύγει ΜΑΣΗΜΑ: κινήσεις της πάνω και κάτω γνάθου ΚΥΚΛΩΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ: κίνηση δύο ατόµων που ακολουθούν ένα κυκλικό µονοπάτι ΤΡΑΒΗΓΜΑ ΟΥΡΑΣ: πρόσθια κίνηση µε την περιοχή της αµάρας να είναι σε επαφή µε το υπόστρωµα ΑΦΟΔΕΥΣΗ: η ουρά σηκώνεται, το σώµα κινείται στα πρόσω ενώ το ζώο αφοδεύει ΚΑΤΑΠΟΣΗ: το ρύγχος εισέρχεται στο νερό και η ουρά προεκτείνεται ελαφρά και επιστρέφει στο στόµα

3 ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΜΑΤΙΩΝ: το κάτω βλέφαρο ανεβαίνει και καλύπτει το µάτι ΑΝΤΙΚΡΥΣΜΑ: δύο σαύρες στέκονται παράλληλα η µια στην άλλη µε πλευρικό προσανατολισµό αλλά κοιτάζοντας διαφορετικές κατευθύνσεις ΦΥΓΗ: µια σαύρα ξεφεύγει από άλλη που την κυνηγά ΑΠΟΤΡΑΒΗΓΜΑ: ταχεία οπίσθια κίνηση του κεφαλιού απέναντι σε κάποιο ερέθισµα ΔΑΓΚΩΜΑ ΤΡΟΦΗΣ: ένα τεµάχιο τροφής αρπάζεται µε τις σιαγώνες ΚΟΥΝΗΜΑ ΤΡΟΦΗΣ: ο θηρευτής κουνά ένα τεµάχιο τροφής βίαια από τη µια στην άλλη πλευρά του κεφαλιού ΚΛΙΣΗ ΚΕΦΑΛΙΟΥ: βραδεία κίνηση του κεφαλιού προς τα πάνω προς τα πάνω του κεφαλιού που συνοδεύεται από ταχεία κίνηση προς τα κάτω ΓΕΡΣΙΜΟ ΚΕΦΑΛΙΟΥ: το κεφάλι γυρίζει έτσι ώστε το ένα µάτι να βλέπει το ερέθισµα ΓΛΕΙΨΙΜΟ: η γλώσσα έρχεται σε επαφή µε το υπόστρωµα ΕΦΟΡΜΗΣΗ: ταχύ άλµα µιας σαύρας προς µια άλλη ΔΑΓΚΩΜΑ: µια σαύρα αρπάζει µια άλλη και την αφήνει σε ένα δευτερόλεπτο ΣΠΡΩΞΙΜΟ: µια σαύρα κινείται προς το µέρος µιας άλλης, την ακουµπά µε το ρύγχος της και στη συνέχεια την σπρώχνει ΕΚΔΥΣΗ: µια σαύρα κινείται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να τρίβει το σώµα της σε αντικείµενα και να εκβάλλει το εκδυόµενο δέρµα της ΕΝΕΔΡΑ: βραδεία προσέγγιση ενός αντικειµένου ΜΑΣΤΙΓΩΜΑ ΟΥΡΑΣ: κυµατοειδής κίνηση της ουράς από τη µια πλευρά στην άλλη ΣΥΣΠΑΣΗ ΟΥΡΑΣ :ταχεία κίνηση του οπισθίου τρίτου της ουράς ΕΚΤΙΝΑΞΗ ΓΛΩΣΣΣΑΣ: η γλώσσα προεκτείνεται ελαφρά και στη συνέχεια επιστρέφει στο στόµα. Διαφορετικές κινήσεις της ουράς

4 Διαφορετικές θέσεις του σώµατος Πειραµατική διαδικασία Στον πάγκο της κάθε οµάδας υπάρχει ένα terrarium που περιέχει ένα ζώο. Για δέκα λεπτά πριν αρχίσει το κυρίως πείραµα παρατηρούµε προσεκτικά τα ζώα και καταγράφουµε την συµπεριφορά τους σχεδιάζοντας ένα αρχικό ηθόγραµµα. Στη συνέχεια, µε όσο το δυνατόν λιγότερες οχλήσεις, εισάγουµε στα terraria την λεία (πρόκειται για οργανισµούς που αποτελούν τη φυσική τροφή των ζώων που µελετάµε). Από το σηµείο αυτό ξεκινά το κυρίως µέρος του πειράµατος. Από την είσοδο της λείας κρατάµε χρόνο και ιδεατά µαγνητοσκοπούµε τις κινήσεις του θηρευτή. Σε κάθε οµάδα ένα άτοµο θα είναι υπεύθυνο για την καταγραφή του χρόνου, ένα άλλο για τη µαγνητοσκόπηση (µια απλή κάµερα από κινητό τηλέφωνο αρκεί), δύο θα καταγράφουν τις κινήσεις του θηρευτή και το πέµπτο τη συµπεριφορά της λείας. Σηµαντική λεπτοµέρεια: φροντίζουµε να κινούµαστε όσο το δυνατό λιγότερο, να µην κάνουµε θόρυβο και να µην προκαλούµε την προσοχή του ζώου!!! Για να καταφέρουµε να καταγράψουµε όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωµένα τις συµπεριφορικές αποκρίσεις θα πρέπει να ζώα να αισθάνονται όσο γίνεται πιο ήρεµα. Στο τέλος της άσκησης η κάθε οµάδα θα πρέπει να παραδώσει ένα ηθόγραµµα µε την ακόλουθη µορφή (παράδειγµα)

5 Συµπεριφορά (Αρχικά) Περιγραφή της συµπεριφοράς ΤΓ (τίναγµα γλώσσας) Το φίδι βγάζει την γλώσσα του και ταχύτατα την µαζεύει στο στόµα ΣΟ (σύσπαση ουράς) Η σαύρα κουνά δεξιά κι αριστερά το πίσω µέρος της ουράς της Ε (εφόρµηση) Το αµφίβιο επιτίθεται µε αυξηµένη ταχύτητα στη λεία του Παράλληλα µε την παρατήρηση θα πρέπει να καταγράφονται η συχνότητα της συγκεκριµένης συµπεριφοράς (πόσες φορές κατά τη διάρκεια της άσκησης) καθώς και ο χρόνος κατά τον οποίο συµβαίνει. Αφού ο θηρευτής παγιδεύσει τη λεία του αρχίζει το τρίτο µέρος της άσκησης που είναι η παρατήρηση του τρόπου χειρισµού και τελικά κατάποσης της τροφής. Θα πρέπει να καταγραφεί η σειρά κινήσεων στις οποίες καταφεύγει ο θηρευτής προκειµένου να προωθήσει τη λεία του µέσα στο στόµα του. Καθώς κανένα από τα ζώα που θα χρησιµοποιηθούν στην άσκηση δεν µασά την τροφή του, έχουν υιοθετήσει διαφορετικές τεχνικές χειρισµού της τροφής. Στην περίπτωση των σαυρών και των ουρόδηλων αµφιβίων το πείραµα θα επαναληφθεί µέχρι να σταµατήσουν να δείχνουν ενδιαφέρον για την τροφή οι θηρευτές (µέχρι σηµείου κορεσµού). Πόσο γρήγορα σκοτώνει τη λεία του ο θηρευτής; Είναι ίδιος ο χρόνος επίθεσης και θανάτωσης σε κάθε περίπτωση; Φτιάξτε ένα διάγραµµα µε το χρόνο που χρειάζεται ο θηρευτής για να σκοτώσει τη λεία του. Αυξάνεται ή ελαττώνεται µε την συνεχιζόµενη έκθεση στη λεία; Η συµπεριφορά επίθεσης είναι παγιωµένη ή τροποποιείται µε το χρόνο; Στην περίπτωση των φιδιών όπου η κατάποση της τροφής και προώθησή της στο στοµάχι είναι πιο χρονοβόρα, το πείραµα θα πραγµατοποιηθεί άπαξ. Με ποιό τρόπο καταφέρνουν τα φίδια να χειριστούν την τροφή τους δίχως τη βοήθεια των πρόσθιων άκρων; Πώς καταφέρνουν να οδηγήσουν την τροφή στο στοµάχι; Υπάρχουν συγκεκριµένες κινήσεις που επαναλαµβάνονται ανά χρονικά διαστήµατα ή δεν ακολουθείται κάποιο συγκεκριµένο πρότυπο;

6 ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Η κάθε οµάδα παραδίδει (ηλεκτρονική αποστολή) την αναφορά της το αργότερο µια εβδοµάδα µετά την εργαστηριακή άσκηση. Στη συνέχεια όλες οι αναφορές θα αναρτηθούν σε φάκελο στο e class. Οι οµάδες θα πρέπει να λάβουν όλες τις αναφορές, να συγκρίνουν τα ευρήµατά τους και να στείλουν µια τελική έκθεση µε τα αποτελέσµατα της σύγκρισης.