ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης. ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Παρνασσός»

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Παρνασσός» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Ευστράτιος Μπουρδάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

2 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Μπουρδάκης Ε. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Παρνασσός». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Bourdakis E. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR Oros Parnassos». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΕΠ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...20 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρος Παρνασσός». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρος Παρνασσός», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

5 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει το νοτιοανατολικό και το βορειοδυτικό τμήμα του Παρνασσού καθώς και το βορειοδυτικό τμήμα του όρους Κίρφη στα όρια των νομών Βοιωτίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας στην Στερεά Ελλάδα. Η ορεινή αυτή περιοχή βρίσκεται στο νότιο τμήμα της οροσειράς της Πίνδου, μεταξύ των ορεινών όγκων της Οίτης και της Γκιώνας, της πεδιάδας του Βοιωτικού Κηφισσού, του Ελικώνα, της Κίρφης και του ελαιώνα της Άμφισσας. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όρια τους. Η προτεινόμενη περιοχή έχει ενιαίο οικολογικό χαρακτήρα και διαφέρει σε γενικά πλαίσια από την περιβάλλουσα περιοχή, καθώς περιλαμβάνει τον ορεινό όγκο του Παρνασσού, με πολυάριθμες ορθοπλαγιές και γυμνές βραχώδεις εκτάσεις, εκτεταμένα δάση ελάτης και πεύκης, θαμνώνες με αείφυλλα πλατύφυλλα στα χαμηλότερα υψόμετρα και υποαλπικά λιβάδια στις ψηλές κορυφές του. Μέρος της περιοχής καταλαμβάνει ο Εθνικός Δρυμός Παρνασσού, για τον οποίο εκκρεμεί ακόμα η θεσμοθέτηση των ορίων της Περιφερειακής Ζώνης Προστασίας. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

6 Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

7

8 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Παρνασσός»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 72 Gypaetus barbatus Γυπαετός Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 Ισχύει *, extinct 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός Ισχύει * 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο >1% πληθ ΕΕ 103 Falco peregrinus Πετρίτης Ισχύει * 334 Sylvia rueppelli Αιγαιοτσιροβάκος >1% πληθ ΕΕ Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Παρνασσός»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 74 Gyps fulvus Όρνιο >1% πληθυσμού Ελλάδας, extinct 76 Circaetus gallicus Φιδαετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 234 Apus melba Βουνοσταχτάρα >1% πληθυσμού Ελλάδας 246 Dryocopus martius Μαύρος Δρυοκολάπτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 250 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης Δρυοκολάπτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 269 Anthus campestris Ωχροκελάδα >1% πληθυσμού Ελλάδας 415 Emberiza hortulana Βλαχοτσίχλονο >1% πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

9 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Γυπαετός (Gypaetus barbatus) Κρισίμως Κινδυνεύον Χ Ο Γυπαετός φώλιαζε μέχρι τη δεκαετία τις αρχές της δεκαετίας του 90 στον Παρνασσό, με γνωστότερη τοποθεσία τα βράχια στο Ζεμενό. Δεν έχει παρατηρηθεί μετά το 1996 στον Παρνασσό. Έχει εξαφανιστεί από τις παραδοσιακές επικράτειες του στην Ηπειρωτική Ελλάδα (Μπουρδάκης 2003). Στην Ελλάδα, υπάρχει στην Κρήτη με 4 ζευγάρια και συνολικό πληθυσμό όχι περισσότερα από 25 άτομα, ενώ στην Ηπειρωτική Ελλάδα έχει καταγραφεί η παρουσία μεμονωμένων ατόμων του είδους σε τρία σημεία των βόρειων συνόρων της χώρας. Οικολογία. Απαντά κυρίως σε περιοχές μεσαίου μεγάλου υψομέτρου, (600 - >3.500 μ.), σε ανοικτές εκτάσεις χωρίς βλάστηση και στην αλπική ζώνη, όπου κατά κύριο λόγο αναζητά την τροφή του το καλοκαίρι. Φωλιάζει σε ήσυχα φαράγγια και απόκρημνες ορθοπλαγιές μέσα σε κοιλότητες ή πεζούλες σε κάθετους βράχους όπου γεννά 1-2 αυγά στα τέλη Δεκέμβρη ή Γενάρη (Μπουρδάκης 2003). Τρέφεται κατά 70-90% με κόκαλα κτηνοτροφικών ζώων κυρίως αιγοπροβάτων ή μικρών οπληφόρων, ακόμη και με νεκρά πουλιά. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους γύπες που ζουν σε αποικίες, ο γυπαετός αποτελεί χωροτακτικό είδος με μεγάλες επικράτειες οι οποίες μπορεί να φτάνουν τα τετ. χλμ.. Στην Ελλάδα οι επικράτειες κυμαίνονται στα 400 τ. χλμ.. Στην ίδια επικράτεια συχνά κατοικούν τρία ενήλικα πουλιά, πάντα δυο αρσενικά και ένα θηλυκό. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

10 Όρνιο (Gyps fulvus) Τρωτός/ Κρισίμως Κινδυνεύον Χ Το Όρνιο εξαφανίστηκε από αναπαραγόμενο είδος του Παρνασσού στο τέλος της δεκαετίας του 80 αρχές της δεκαετίας του 90. Αποικίες και κούρνιες υπήρχαν στη θέση Τσούκα πάνω από τη Γραβιά, στα βράχια πάνω και δυτικά από τους Δελφούς και στα βράχια του Ζεμενού. Αναφέρεται ότι φώλιαζε παλιότερα στα βράχια πάνω από την Τιθορέα και το Σερνικάκι. Το είδος πλέον περνά από την περιοχή μόνο κατά τις μετακινήσεις νεαρών ατόμων από βορειότερες αποικίες. Οικολογία. Τα Όρνια σχηματίζουν αποικίες και ζουν σε ανοιχτές, λοφώδεις και ορεινές περιοχές με αραιή φυτοκάλυψη, ενώ αποφεύγουν δασωμένες εκτάσεις, καθώς η πυκνή βλάστηση εμποδίζει τον εντοπισμό της τροφής τους (Μπουρδάκης 2003). Η κατανομή τους συνδέεται με την έντονη εκτατική κτηνοτροφία, αφού τα νεκρά κτηνοτροφικά ζώα μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους αποτελούν την κύρια πηγή τροφής του, αφού στις περισσότερες χώρες έχουν μειωθεί πολύ οι πληθυσμοί των μεγάλων μηρυκαστικών που αποτελούσαν τη φυσική πηγή τροφής του. Απαιτεί μεγάλες ασφαλείς ορθοπλαγιές και βράχια χαμηλού συνήθως υψομέτρου, με κατάλληλες θέσεις για φώλιασμα χωρίς ανθρώπινη όχληση, ακόμα κι εάν αυτά βρίσκονται σε μικρά νησιά ή πάνω από τη θάλασσα. Φωλιάζει σε αποικίες αρκετών ζευγαριών, ενώ σπάνια αναπαράγεται μοναχικά. Τρέφεται κυρίως με μαλακούς ιστούς ζώων, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους και ψάχνει την τροφή του σε ακτίνα έως χλμ, από την αποικία του. Εντοπίζει την λεία του με την οξύτατη όρασή του, αλλά και από τις κινήσεις άλλων πουλιών. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

11 Μεγάλοι αριθμοί Όρνιων μπορεί να συγκεντρωθούν σε πτώματα μεγάλων ζώων από μακρινή απόσταση, αφού περιπλανώμενα Όρνια που ψάχνουν για τροφή μπορεί να παρατηρηθούν πολύ μακρύτερα. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Σχεδόν Απειλούμενα Χ Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 4-5 ζευγάρια, στο νότιο κυρίως τμήμα του βουνού. Οικολογία. Είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή. Ο Φιδαετός προτιμάει ψηλά δέντρα για το φώλιασμα, αλλά αν δεν υπάρχουν, φτιάχνει τη φωλιά του σε ψηλούς θάμνους. Τρέφεται κυρίως με φίδια, αλλά και με σαύρες που βρίσκει σε ανοιχτές εκτάσεις με φρύγανα, αραιή δενδρώδη ή θαμνώδη βλάστηση, ανοίγματα δασών, οι βοσκότοποι και οι εκτατικές καλλιέργειες. Η αναπαραγωγική πυκνότητα του Φιδαετού σε κατάλληλο βιότοπο ποικίλει από 2 ζευγ/km 2 στην Ιταλία ως 15,7 ζευγ/km 2 στην ΒΕ Ελλάδα (Hagemeijer and Blair 1997). Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Κινδυνεύον Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

12 Ο Παρνασσός αποτελεί σημαντικό βιότοπο αναπαραγωγής του Χρυσαετού, όπου έχουν καταγραφεί σε έρευνα το (Μπουρδάκης αδημοσίευτα δεδομένα) 5 επικράτειες, πληθυσμός πολύ σημαντικός για το είδος στη νότια Ελλάδα. Κατά την έρευνα πεδίου φέτος καταγράφηκαν ενδείξεις παρουσίας του είδους σε δύο επικράτειες, στο κεντρικό και στο ανατολικό τμήμα του βουνού. Η μείωση είναι πολύ ανησυχητική και πιθανά να οφείλεται στην εκτεταμένη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για την «καταπολέμηση» λύκων και αλεπούδων, καθώς και τη λαθροθηρία λόγω της διάνοιξης δρόμων και στα πιο απρόσιτα σημεία του βουνού. Οικολογία. Ο Χρυσαετός αναπαράγεται στις αδιατάρακτες ορεινές περιοχές. Χρησιμοποιεί συνήθως μικρά ζωνάρια σε ορθοπλαγιές για να φτιάξει τη φωλιά του, αλλά και μεγάλα δέντρα αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα βράχια. Ο Χρυσαετός χρησιμοποιεί ανοιχτές εκτάσεις ως ενδιαιτήματα τροφοληψίας, ανάμεσα σε φυσικές περιοχές με δάσος και θάμνους ή γυμνές ράχες και ανοιχτούς βοσκοτόπους. Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Κινδυνεύον Χ Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του Χρυσογέρακου στον Παρνασσό εκτιμάται σε 0-1 ζευγάρια. Έχει καταγραφεί στην περιοχή του Ζεμενού, ενώ υπάρχουν παλιότερες αναφορές για το βορειοδυτικό τμήμα του βουνού (Hallmann 1996) και την περιοχή των Δελφών. Το Χρυσογέρακο φωλιάζει σε ορθοπλαγιές και κυνηγάει στις γύρω ανοιχτές ξηρές λιβαδικές, στεπικές, φρυγανικές περιοχές και το χειμώνα σε καλλιέργειες και υγροτοπικές εκτάσεις. Τρέφεται με μικρά ως μεσαίου μεγέθους πουλιά, αλλά και μικρά θηλαστικά, ερπετά και μεγάλα έντομα (Tucker and Heath 1994). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

13 Χαρακτηριστικός βιότοπός του είναι οι ξηρές ανοικτές, λοφώδεις, υποορεινές περιοχές. Κυνηγά σε περιοχές με αραιή βλάστηση διάσπαρτες από βράχια και αποφεύγει τις δασωμένες περιοχές. Απειλές. Η δραματική μείωση που γνώρισε το είδος την περίοδο οφειλόταν σε διάφορους παράγοντες, οι κυριότεροι από τους οποίους ήταν η λαθροθηρία, η συλλογή αυγών, η όχληση στους χώρους φωλεοποίησης από αναρριχητές, καθώς και η ρύπανση από φυτοφάρμακα. Σημαντικός ακόμη παράγοντας μείωσης είναι η αλλαγή του βιοτόπου του που προκαλείται από την εντατικοποίηση των καλλιεργειών και την μετατροπή άγονων ή ξηρικών εκτάσεων σε αρόσιμες εντατικές καλλιέργειες και τα εκτενή προγράμματα αναδάσωσης στεπικών και ξηρικών ηπειρωτικών περιοχών. Η κυριότερη ίσως απειλή που αντιμετωπίζει το Χρυσογέρακο είναι η κλοπή νεοσσών και αυγών από τις φωλιές του. Καθώς το πρόβλημα αυτό είναι πολύ οξύ διεθνώς, θα πρέπει να τηρηθεί αυστηρή μυστικότητα ως προς τις θέσεις φωλιάσματος του Χρυσογέρακου στην περιοχή. Πετρίτης (Falco peregrinus) Χ Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμάται σε τουλάχιστον 6-7 ζευγάρια περιφερειακά του ορεινού όγκου του Παρνασσού. Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε απόκρημνα βράχια και χαράδρες ή σε ψηλά δένδρα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι την υποαλπική ζώνη. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις με πουλιά μεσαίου μεγέθους, ανάλογα με την κατά τόπο διαθεσιμότητα, ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

14 αλλά και με ένα μεγάλο αριθμό άλλων ειδών πουλιών. Τον χειμώνα κυνηγάει και σε άλλες περιοχές από αυτές που φωλιάζει. Βουνοσταχτάρα (Apus melba) Περιφερειακά κυρίως του ορεινού όγκου του Παρνασσού αναπαράγονται περισσότερα από 80 ζευγάρια Βουνοσταχτάρων. Οικολογία. Η Βουνοσταχτάρα αναπαράγεται σε σπηλιές και σε ορθοπλαγιές και κυνηγά σε μεγάλη ποικιλία οικοτόπων από καλλιέργειες, δασικές εκτάσεις, ορεινές περιοχές μέχρι πόλεις. Τρέφεται με έντομα. Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Χ Το είδος καταγράφηκε σε δάση ελάτης μεγάλου σχετικά υψομέτρου. Οικολογία. Επιδημητικό είδος των ώριμων ορεινών δασών ελάτης, οξυάς ή μικτών δασών κωνοφόρων - φυλλοβόλων ως τα δασοόρια, με μεγάλο αριθμό υπερώριμων και κατακείμενων σάπιων δέντρων. Δάση τέτοιας δομής σπανίζουν λόγω της σύγχρονης ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

15 δασοπονικής εκμετάλλευσης και θα πρέπει να διατηρούνται σε ειδικά διαχειριζόμενες προστατευόμενες περιοχές. Οι επικράτειες του κατά την αναπαραγωγική περίοδο είναι μεγάλες, στην κεντρική Ευρώπη απαιτείται δάσος έκτασης τουλάχιστον εκταρίων (Snow and Perrins 1998). Η τροφή του αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων, ενήλικα κολεόπτερα, μυρμήγκια και άλλα είδη που βρίσκει μέσα στο ξύλο σάπιων δέντρων αλλά και στο έδαφος. Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Σχεδόν Απειλούμενο Χ Δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με το μέγεθος του πληθυσμού του, ενώ το είδος δεν καταγράφηκε στα χρονικά όρια της παρούσης μελέτης. Έχει καταγραφεί (Hallmann 1985, Holzinger 1990) σε δάση ελάτης, εντός του Εθνικού Δρυμού. Οικολογία. Ζει σε ώριμα δάση με μεγάλο αριθμό υπερώριμων και κατακείμενων σάπιων δέντρων, στις ορεινές κυρίως περιοχές. Δάση τέτοιας δομής σπανίζουν λόγω της σύγχρονης δασοπονικής εκμετάλλευσης και θα πρέπει να διατηρούνται σε ειδικά διαχειριζόμενες προστατευόμενες περιοχές. Η τροφή του αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων (Κολεόπτερων) που βρίσκει μέσα στο ξύλο σάπιων δέντρων. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

16 Ωχροκελάδα (Anthus campestris) Χ Είναι μεταναστευτικό είδος που φωλιάζει στην περιοχή μελέτης σε ξηρά βραχώδη λιβάδια μεσαίου και μεγάλου υψομέτρου. Οικολογία. Χαρακτηριστικό είδος των βοσκοτόπων της ημιορεινής ζώνης με βασικές απαιτήσεις σε ενδιαίτημα την παρουσία λιβαδικών εκτάσεων μαζί με θαμνώνες και γυμνά από βλάστηση τμήματα. Εμφανίζεται και σε φρυγανικά οικοσυστήματα. Τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα. Αιγαιοτσιροβάκος (Sylvia rueppelli) Σχεδόν Απειλούμενο Χ Ο Αιγαιοτσιροβάκος έχει καταγραφεί στην ημιορεινή ζώνη με αραιή μακία του νότιου Παρνασσού δυτικά και ανατολικά των Δελφών. Οικολογία. Αναπαράγεται σε ξηρές και θερμές περιοχές με σχετικά αραιή μακία με χαμηλά δέντρα και βραχώδεις πλαγιές, σε υψόμετρο συνήθως πάνω από 500 μέτρα. Ένα από τα ελάχιστα ενδημικά είδη της ανατολικής Μεσογείου, με περιορισμένη τοπική εξάπλωση κυρίως στη νότια και νησιωτική Ελλάδα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

17 Βλαχοτσίχλονο (Emberiza hortulana) Χ Το Βλαχοτσίχλονο είναι κοινό είδος στα υποαλπικά και αλπικά λιβάδια του Παρνασσού, ενώ καταγράφηκε και στο Λιβάδι της Αράχωβας. Οικολογία. Καλοκαιρινός επισκέπτης που προτιμά ανοιχτές αγροτικές εκτάσεις με αραιά δέντρα, ενώ στη νότια Ευρώπη αναπαράγεται σε βραχώδεις λιβαδικές εκτάσεις με διάσπαρτους θάμνους και ελαιώνες (Tucker and Heath 1994). Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά στο έδαφος με σπόρους και μικρά ασπόνδυλα (Snow and Perrins 1998). Το είδος έχει γνωρίσει σημαντική μείωση σε όλο το εύρος της εξάπλωσής του στην Ευρώπη λόγω της εκμηχάνισης της γεωργίας και της ενόχλησης που προκαλείται ατά την περίοδο φωλεοποίησης. Φρυγανοτσίχλονο (Emberiza caesia) Χ Το Φρυγανοτσίχλονο έχει καταγραφεί στη ζώνη με αραία μακία και βραχώδεις εκτάσεις στα νότια τμήματα του Παρνασσού, μεταξύ των Δελφών και της Αράχωβας, ενώ έχει καταγραφεί στα Λιβάδια Αράχωβας (Hallmann 1985) καθώς και σε ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

18 βραχώδεις εκτάσεις στα υποαλπικά, κοντά στο χιονοδρομικό κέντρο της Φτερόλακκας (Προμπονάς Ν. προσ. επικ.). Οικολογία. Καλοκαιρινός επισκέπτης που προτιμά γυμνές πετρώδεις εκτάσεις με φρύγανα, αλλά και ηλιόλουστες ανοιχτές περιοχές με αραιούς θαμνώνες, μεμονωμένα δένδρα ή και ανοιχτά δρυοδάση. Απουσιάζει από γεωργικές εκτάσεις και πεδιάδες στα χαμηλά υψόμετρα. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά στο έδαφος με σπόρους, και μικρά ασπόνδυλα όταν ταΐζει τα μικρά του (Snow and Perrins 1998). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

19 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Ακατάλληλη διαχείριση δασών Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Ρύπανση από αγροχημικά που απορρέουν στους υδάτινους αποδέκτες, υφαλμύρωση αποδεκτών Εντατικής μορφής και σταβλισμένη κτηνοτροφία Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Κατασκευή δρόμων όλων των κατηγοριών, καθώς και σιδηροδρομικών γραμμών Οχλούσες δραστηριότητες αναψυχής Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) 1: Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

20 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΕΠ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ. Αντιμετώπιση του προβλήματος της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων και εκστρατεία ενημέρωσης κατά της χρήσης τους. Ενίσχυση της εκτατικής κτηνοτροφίας. Εκπόνηση σχεδίου επανάκαμψης επανεισαγωγής του Γυπαετού και του Όρνιου και υλοποίηση των μέτρων από τις αρμόδιες αρχές. Διατήρηση των εκτατικών μορφών αγροτικών εκμεταλλεύσεων, προστασία των θαμνοφραχτών και περιορισμό της χρήσης των φυτοφαρμάκων, δράσεις που χρηματοδοτούνται στα πλαίσια των αγροπεριβαλλοντικών μέτρων Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Χαμηλή Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

21 Διατήρηση ώριμων δένδρων και συστάδων Αποφυγή όχλησης στις θέσεις αναπαραγωγής (π.χ. κατασκευή νέων και ρύθμιση χρήσης υφιστάμενων δασικών δρόμων) Αποτελεσματική πρόληψη των πυρκαγιών Εφαρμογή των απαγορευτικών διατάξεων θήρας, ενίσχυση του ελέγχου της λαθροθηρίας Θεσμοθέτηση κατάλληλων μέτρων διαχείρισης και επέκταση των ορίων του Εθνικού Πάρκου και των ΚΑΖ, ώστε να διασφαλίζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών προτεραιότητας από υποβάθμιση, αλλοίωση οικοτόπων και ανθρώπινη όχληση. Απαγόρευση κατασκευής υποδομών (αιολικά πάρκα στο ΝΑ τμήμα της περιοχής αλλά και σε μεγαλύτερη ακτίνα) και δικτύων (δασικών δρόμων, μεταφοράς ρεύματος) που θα καθιστούν αδύνατη την επιβίωση του Γυπαετού στην περιοχή, σε περίπτωση μελλοντικής επανεισαγωγής του είδους στην Στερεά Ελλάδα. Επεξεργασία σχεδίων επανεισαγωγής απειλούμενων ειδών σε εθνικό επίπεδο. Απαγόρευση κατασκευής υποδομών (καθώς και επέκταση των χιονοδρομικών κέντρων) και δικτύων (δασικών δρόμων, μεταφοράς ρεύματος) στις περιοχές τροφοληψίας και φωλιάσματος του Χρυσαετού. Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Χρήση μπαρών ελεγχόμενης πρόσβασης οχημάτων για την απαγόρευση εισόδου οχημάτων στους δασικούς δρόμους στα αλπικά με εξαίρεση τους κτηνοτρόφους της περιοχής Απαγόρευση κατασκευής υποδομών (ανεξέλεγκτη δόμηση κατοικιών δεύτερης κατοικίας στους Δελφούς και στο Λιβάδι Αράχωβας) στην περιοχή κατανομής του Φρυγανοτσίχλονου Ενίσχυση της εκτατικής κτηνοτροφίας στη περιοχή κατανομής του Φρυγανοτσίχλονου Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

22 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BirdLife International Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No.12). Bourdakis S. & Vareltzidou, S Greece pp In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p Geroudet, Ρ Notes d' ornithologie grecque: Le Parnasse. Nos Oiseaux 26: Grimmett, R. F. A. and Jones, T. A Important Bird Areas in Europe. Cambridge, UK: International Council for Bird Preservation (ICBP Technical Publication 9). Hagemeijer, E.J.M. and M.J. Blair (Editors) The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London. Hallmann, B Important Bird Areas in the European Community: preliminary list of the Important Bird Areas in Greece. Unpublished report to the Commission of the European Communities. Hallmann, B The wildlife of mount Parnassos. Αδημοσίευτη αναφορά, Υπουργείο Γεωργίας Hallmann, B Greece's Endangered Birds of Prey, Eleventh hour for 10 species, WWF Ellas, 72p. (unpublished report) Handrinos, G. and Akriotis, T The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. Hatzirvasanis, V. (compiler) Important Bird Areas in Greece: 107. Southern and eastern part of Mount Parnassos. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Heath, M.F. and Evans, M.I. eds Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International (Birdlife Conservation Series No. 8). Holzinger, J Weissruckenspecht (Dendrocopos leucotos Bechstein, 1803), Brutvogel auf dem Peloponees. Kartierung medit. Brutvogel 4: Holzinger, J Schnnefind (Montifringilla nivallis) Brutvogel in Griechenland. J. Orn. 134: 405- ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

23 Snow, D. and Perrins, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. Tucker, G. M. and Heath, M. F. (eds.) (1994) Birds in Europe: Their Conservation Status. BirdLife International, Cambridge (BirdLife Conservation Series No. 3). Αδαμακόπουλος Τ., Ματσούκα Π. και Β. Χατζηρβασάνης Τα βουνά της Ρούμελης, Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος. Σχέδιο Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού. Υπουργείο Γεωργίας. Γεωργίου Κ., Αριανούτσου Μ., Παπαβασιλείου Σ., Λεγάκις Α., Βαλάκος Ε., Καζαντζίδης Σ., Ακριώτης Τ GR Εθνικός Δρυμός Παρνασσού, Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων για τους επιλέξιμους τόπους Κοινοτικού Ενδιαφέροντος, Φύση ΕΚΒΥ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας: Μια γνωριμία με τους σημαντικούς βιοτόπους της Ελλάδας. Ειδική Έκδοση, Αθήνα. 272 σ. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Νότιο και ανατολικό τμήμα όρους Παρνασσού» με κωδικό ΣΠΠΕ GR107. ΕΟΕ: Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ Μπουρδάκης Σ Εντοπισμός και χαρτογράφηση των αναπαραγωγικών περιοχών και αποικιών των ειδών Όρνιο, Μαυρόγυπα, Γυπαετό, Ασπροπάρη, Χρυσαετό και Βασιλαετό στην Ελλάδα. Αναφορά προγράμματος: «Άμεσες ενέργειες για την προστασία των απειλούμενων αρπακτικών στην Ελλάδα». Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Μπουρδάκης Σ. 2003a Ζώνες Ειδικής Προστασίας και Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας. 18 χρόνια εφαρμογής της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και του θεσμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας στην Ελλάδα. Πρόγραμμα «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξι απειλούμενων αρπακτικών πουλιών στην Ελλάδα», Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, ΥΠΕΧΩΔΕ Σφήκας Γ Τα Εθνικά Πάρκα της Ελλάδας. Εκδόσεις Explorer. Αθήνα. 360 σελ. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

24 Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22