ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Βάλια Κάλντα και κοιλάδα Αώου»

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Βάλια Κάλντα και κοιλάδα Αώου» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Καλλιόπη Στάρα και Ρήγας Τσιακίρης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

2 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Στάρα Κ. & Τσιακίρης Ρ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Βάλια Κάλντα και κοιλάδα Αώου». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Stara K. & Tsiakiris R.(2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR Valia Calda kai koilada Aoou». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...17 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Βάλια Κάλντα και κοιλάδα Αώου». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Βάλια Κάλντα και κοιλάδα Αώου», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

5 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει την κοιλάδα Βάλια Κάλντα και ορίζεται στα βόρεια από τις κορυφές Αβγό (2.177 μ.), Ράχη Κλεφτών (2.180 μ.) και το διάσελο Σταυρός και νότια από τις κορυφές Αυτιά (2.081 μ.), Φλέγκα (2157 μ.), Καπετάν Κλειδής (2.086 μ.), Μαυροβούνι (2.017 μ.) και Τρία Σύνορα (2.049 μ.), καθώς και από το διάσελο Σαλατούρα Μηλιάς. Δυτικό όριο αποτελεί η νοητή γραμμή που ενώνει τις κορυφές Αυγό και Αυτιά, περνώντας από το Αρκουδόρεμα, ενώ ανατολικά βρίσκονται οι κορυφές Αγκαθότοπος (1.924 μ.), Πυροστιά (1.966 μ.) και Κακοπλεύρι (2.150 μ.). Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο, με κορφές πάνω από μ. Το τοπίο χαρακτηρίζουν δάση κωνοφόρων και οξυάς, λιβάδια στο εσωτερικό της κοιλάδας, ποτάμια και μικρές λίμνες κοντά στις κορυφές (Φλέγκα και Αυγό). Στα χαμηλότερα μέρη (ως τα μ.) κυριαρχούν δάση Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra), κατά τόπους υπάρχουν δάση οξυάς (Fagus silvatica), τα ξέφωτα διατηρούν λιβάδια και θαμνώνες, ενώ στις ψηλότερες κορφές κυριαρχούν τα ρόμπολα (Pinus heldreichii). Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης ανήκει στην υδρολογική λεκάνη του Αώου, οι κύριες πηγές του οποίου βρίσκονται στο οροπέδιο Πολιτσές - Πέντε Αλώνια. Το βασικό ρέμα που διασχίζει την κοιλάδα και εμπλουτίζει τον Αώο όταν τον συναντά στην περιοχή "Σμιξώματα" σε υψόμετρο μ. είναι το Αρκουδόρεμα. Εμπλουτίζεται από πολλά μικρότερα ρέματα, με σημαντικότερα το ρέμα Σαλατούρα στα νότια και το ρέμα Βάλια Κάλντα στα βόρεια. Χαρακτηριστικό της περιοχής μελέτης αποτελούν επίσης μικρές ορεινές λίμνες και υδατοσυλλογές, όπως οι λίμνες της Φλέγκας. Η περιοχή συμπεριλαμβάνεται πλέον μαζί με τον Εθνικό Δρυμό Βίκου Αώου, στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

6 Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

7 GR ΒΑΛΙΑ ΚΑΛΝΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ ΑΩΟΥ GR ΤΚΣ:GR ; GR GR ΤΚΣ:GR GR GR ΤΚΣ:GR GR ΖΕΠ:GR GR Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ GR GR Ν. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΚΣ:GR Ν. ΤΡΙΚΑΛΩΝ Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ Οριογραμμή ΖΕΠ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ Οριογραμμή ΤΚΣ ΚΛΙΜΑΚΑ 1: EΓΣΑ87

8 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Βάλια Κάλντα και κοιλάδα Αώου»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική Ελληνική Κριτήριο ονομασία ονομασία Dryocopus martius Μαύρος Δρυοκολάπτης Ισχύει* * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1 του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Βάλια Κάλντα και κοιλάδα Αώου»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Κριτήριο 28 Ciconia nigra Μαύρος Πελαργός > 1 πληθυσμού Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός > 1 πληθυσμού Ελλάδας 244 Picus canus Σταχτής Δρυοκολάπτης > 1 πληθυσμού Ελλάδας 259 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης > 1 πληθυσμού Ελλάδας 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα λά > 1 πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

9 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Είδος με ευρεία κατανομή στη Ευρώπη, όπου υπολογίζεται ότι ζει ένας σχετικά μεγάλος πληθυσμός που αριθμεί τα ζευγάρια και παρουσίαζε σταθερότητα την εικοσαετία , αν και έχει μια τάση μείωσης σε κάποιες χώρες μετά το Ωστόσο η κατάσταση του πληθυσμού του στην Ευρώπη θεωρείται σταθερή (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα το είδος παρουσιάζει ευρεία κατανομή στις ορεινές περιοχές της χώρας ως τον Παρνασσό στα νότια και έχει καταγραφεί και στην Κεφαλονιά, το μόνο νησί της Μεσογείου όπου το είδος φωλιάζει (Handrinos & Akriotis 1997). Στην ευρύτερη περιοχή του Ε.Π.Β. Πίνδου ο Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) και ο Πευκοδρυοκολάπτης (Dendrocopοs major) αποτελούν τους πιο κοινούς δρυοκολάπτες του Πάρκου (Κομηνός 2008). Στη περιοχή μελέτης ο Μαύρος Δρυοκολάπτης απαντά κυρίως στα ώριμα δάση πεύκης. Σύμφωνα με τη μελέτη του Κομηνού (2004) στα γειτονικά δάση της Βωβούσας έχει μεγαλύτερη αφθονία σε θέσεις με απότομες πλαγιές που έχουν πολλά ξερά, σάπια, νεκρά, ιστάμενα ή κατακείμενα δέντρα όπου φωλιάζει σε απονεκρωμένα δέντρα μέσης στηθιαίας διαμέτρου 50 εκ. και μέσου ύψους 28 μέτρων (Κομηνός 2004). Υπολογίζεται ότι το είδος ίσως να έχει πάνω από 35 ζευγάρια στην περιοχή της ΖΕΠ, αν και δεν πρέπει να θεωρείται πολύ κοινός, αφού στα διαχειριζόμενα δάση ο πληθυσμός του πρέπει να έχει πρόσφατα μειωθεί (Κομηνός 2004). Οικολογία: Το είδος φωλιάζει σε πρωτογενή ή δευτερογενή δασικά οικοσυστήματα που διατηρούν ώριμα δέντρα, συνήθως σε ώριμα δάση κωνοφόρων. Τρέφεται με μυρμήγκια που συνιστούν το 97 της δίαιτάς του σε κάποιες περιοχές και έχει ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

10 υπολογιστεί ότι περίπου μυρμήγκια μπορεί να καταναλώσει σε ένα μόνο γεύμα. Σκάβει τη φωλιά του σε κορμούς και χρησιμοποιεί την ίδια φωλιά για σειρά ετών. Προτιμά τα ανοιχτά δάση για φωλεοποίηση και η πυκνότητα των πληθυσμών του εξαρτάται από την ποιότητα του βιοτόπου (Gorman 2004). Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Είναι κοινό επιδημητικό είδος στη χώρα μας με ευρεία εξάπλωση και υψομετρική κατανομή ( μ., Handrinos & Akriotis 1997). O ευρωπαϊκός πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε ζευγάρια, ενώ έχει υποστεί σοβαρότατη μείωση (περίπου 75) κυρίως τα έτη και θεωρείται «εξαντλημένο» πληθυσμιακά (depleted) (BirdLife International 2004). Θεωρείται αρκετά κοινό και ευρέως διαδεδομένο σε όλη τη χώρα όπου απαντά σε ποικιλία υψομέτρων από τα παράλια ως τα αλπικά λιβάδια. Ο πληθυσμός του στην Ελλάδα εκτιμάται σε ζεύγη (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή μελέτης απαντά στα αλπικά λιβάδια στα δασοόρια, κατά τόπους ίσως σε μεγάλες πυκνότητες. Οικολογία: Η Δεντροσταρήθρα είναι ένα μικρό στρουθιόμορφο εδαφόβιο πουλί που ανήκει στην οικογένεια των κορυδαλλών. Τρέφεται το χειμώνα με σπόρους, ενώ κατά την αναπαραγωγική περίοδο με σκαθάρια, αράχνες και άλλα ασπόνδυλα. Συνήθως προτιμά τα βοσκημένα και φτωχά εδάφη με γυμνό έδαφος και κοντό χόρτο ως περιοχές τροφοληψίας περιοχές με ψηλότερη βλάστηση για φώλιασμα και κούρνιασμα και θάμνους και δέντρα ως πόστα τραγουδιού (Tucker & Heath 1994). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

11 Μαύρος Πελαργός (Ciconia nigra) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Περίπου ο μισός αναπαραγόμενος πληθυσμός του Μαύρου Πελαργού συγκεντρώνεται στην Ευρώπη, όπου υπολογίζεται ότι συγκεντρώνονται τουλάχιστον ζευγάρια με σπάνια και σποραδική κατανομή (Tucker & Heath 1994, BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο πληθυσμός του εκτιμάται στα ζεύγη (BirdLife International 2004) και ήταν από τον 19 ο αι. είδος σπάνιο, αν και με ευρύτερη κατανομή από ότι σήμερα (Handrinos & Akriotis 1997). Στην ευρύτερη περιοχή του ΕΠΒ Πίνδου ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε τουλάχιστον 5-7 ζεύγη, ενώ πιστεύεται ότι πιθανά υπάρχουν πάνω από 10 ζεύγη, πιθανότητα που χρειάζεται περισσότερη και πιο επισταμένη έρευνα (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης συγκεντρώσεις ατόμων και οικογενειακών ομάδων από 2-4 ζευγάρια παρατηρούνται εύκολα στην τεχνητή λίμνη των πηγών του Αώου. Μέγιστη παρατήρηση αφορά 22 άτομα το Σεπτέμβρη του 2006 (Νίκος Κανελόπουλος, προσωπική επικοινωνία). Οικολογία: Φωλιάζει σε χαμηλά και υγρά δάση και σε δάση κωνοφόρων και απαντά και στα ορεινά ως το υψόμετρο των μέτρων (Tucker & Evans 1994). Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα ή βράχια και τρέφεται σε ποτάμια, λίμνες και νερόλακκους με ψάρια, αμφίβια και έντομα, τα ενήλικα αναπαραγόμενα άτομα έως και σε 4-15 χιλιόμετρα μακριά από τη φωλιά τους. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

12 Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός του Χρυσαετού εκτιμάται σε ζευγάρια και αποτελεί το 5-24 του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο Χρυσαετός ήταν κοινός μέχρι τις αρχές του 19 ου αιώνα σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα, αλλά και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου). Η κατανομή του περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης, της ανατολικής και κυρίως δυτικής Μακεδονίας, καθώς και της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και τη Στερεά και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας (Handrinos & Akriotis 1997). Από τα νησιά απαντά στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο). Ο πληθυσμός του την δεκαετία του 1980 κυμαίνονταν σε ζευγάρια (Handrinos 1987) με τάση μείωσης, αφού το 1990 εκτιμήθηκε σε ή ζευγάρια (Tucker & Heath 1994, ΒirdLife International 2004). Στην ευρύτερη περιοχή του Ε.Π.Β. Πίνδου συνολικά εκτιμάται ότι υπάρχουν 8-10 επικράτειες, πιθανώς να είναι και περισσότερες καθώς υπάρχουν ανεξήγητα «κενά» στην κατανομή του σε κατάλληλο βιότοπο (Μιτσικέλι, Νότιο Μαυροβούνι, Όρλιακας) (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης παρατηρήθηκε να γυροπετά στα αλπικά λιβάδια του όρους Αυγό που αποτελεί έναν από τους κυνηγότοπούς του, ενώ εκεί κοντά πιστεύεται ότι φωλιάζει το ένα από τα δύο ζευγάρια που πιθανά φιλοξενεί η ΖΕΠ. Ακόμη ζευγάρια έχουν καταγραφεί στα ανατολικά, τα βόρεια και τα δυτικά και έτσι ο πληθυσμός αυτός εκτιμάται ότι αποτελεί τμήμα αυτού της ραχοκοκαλιάς της Βόρειας Πίνδου. Οικολογία. Το είδος περιορίζεται σε ορεινές περιοχές με βραχώδεις εξάρσεις (Handrinos & Akriotis 1997). Προτιμά τις ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και αποφεύγει τα δάση, αν και ενδέχεται να ενδημεί σε δασικές εκτάσεις χρησιμοποιώντας τα διάκενα ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

13 για ανεύρεση τροφής (Adamakopoulos et al. 1995). Ο Χρυσαετός φωλιάζει κυρίως σε βράχια ( μ., Handrinos 1987) αν και έχει καταγραφεί φώλιασμα και σε δέντρα σε περιοχές με αφθονία τροφής. Η δίαιτά του αποτελείται κυρίως από πουλιά και θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους, καθώς και νεκρά ζώα, ειδικά το χειμώνα (Handrinos 1987, Hallmann 1989, Handrinos & Akriotis 1997). Στην ηπειρωτική Ελλάδα τα ερπετά αποτελούν βασική πηγή τροφής με κύριο αντιπρόσωπο τις χελώνες (Handrinos & Akriotis 1997). Σταχτής Δρυοκολάπτης (Picus canus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Επιδημητικό είδος με ευρεία κατανομή στην ηπειρωτική Ευρώπη όπου υπολογίζεται ότι ζει ένας σχετικά μεγάλος πληθυσμός που αποτελεί σχεδόν το 1/4 του παγκόσμιου πληθυσμού του και αριθμεί περίπου ζευγάρια. Παρουσίασε μια σοβαρή μείωση την εικοσαετία , μα έκτοτε οι πληθυσμοί του παρέμειναν σταθεροί ή με τάση αύξησης. Ωστόσο η κατάσταση του πληθυσμού του δεν έχει επανέλθει και το είδος θεωρείται πληθυσμιακά «εξαντλημένο» (Depleted) (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα παρουσιάζει πολύ σποραδική κατανομή και απαντά σε απομονωμένους υπο-πληθυσμούς κυρίως στην κεντρική και βόρεια ηπειρωτική χώρα, που εκτιμάται ότι αφορούν περίπου σε ζεύγη (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή της Βάλια Κάλντα το είδος έχει φωτογραφηθεί στο Αρκουδόρεμα, σε συστάδα πλατύφυλλων (Τσιακίρης κ.α. 2008) ενώ υπάρχει ακόμη μία ανεπιβεβαίωτη αναφορά (Κατή & Παπαϊωάννου 2004). Εκτιμούμε ότι ένας μικρός πληθυσμός του ενδημεί στην περιοχή μελέτης, αν και μάλλον περιορίζεται στα χαμηλότερα υψόμετρα, σε ώριμα δάση φυλλοβόλων με νεκρά δέντρα όρθια ή κατακείμενα τα οποία καταλαμβάνουν πολύ μικρή έκταση για να συντηρήσουν κάποιο ικανό πληθυσμό του είδους (Κομηνός 2008). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

14 Οικολογία: Ο Σταχτής Δρυοκολάπτης χρειάζεται βλάστηση με μεγάλη ποικιλία δομής για να καλύψει τις ανάγκες του σε φώλιασμα και διατροφή. Τέτοιες συνθήκες απαντούν συνήθως σε φυσικά μη διαχειριζόμενα ορεινά δασικά οικοσυστήματα, αλλά μπορεί επίσης να τις εκπληρώνουν και οπωρώνες, πάρκα ή παραποτάμιες περιοχές με πυκνή βλάστηση. Επίσης το είδος απαντά και σε περιοχές με χαμηλή βλάστηση σε λιβάδια και στα δασοόρια, όπου αναζητά μυρμήγκια για να τραφεί στο έδαφος (Tucker & Heath 1994). Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Επιδημητικό είδος με ευρεία κατανομή στη Ευρώπη, όπου υπολογίζεται ότι ζει ένας σχετικά μεγάλος πληθυσμός που αποτελεί σχεδόν το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού του και αριθμεί περίπου ζευγάρια. Παρουσίαζε σταθερότητα την εικοσαετία , μα παρουσίασε τάσης μείωσης σε κάποιες χώρες μετά το Ωστόσο η κατάσταση του πληθυσμού του στην Ευρώπη θεωρείται σταθερή ή οι πληθυσμοί του αυξάνουν και για το λόγο αυτό αξιολογείται ως Ασφαλές (Secure) (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα το είδος παρουσιάζει ευρεία κατανομή και απαντά στα νότια ως τον Ταΰγετο, που αποτελεί πιθανότατα το νοτιότερο άκρο της εξάπλωσης του στη Δυτική Παλαιαρκτική. Σπάνιο στην Ελλάδα δε φαίνεται να έχει υποστεί κάποια μείωση στους πληθυσμούς του στη χώρα, όπου εκτιμάται ότι υπάρχουν ζεύγη που ανήκουν στη φυλή D. l. lilfordi (Handrinos & Akriotis, 1997). Στην περιοχή της Βάλια Κάλντα το είδος θεωρείται ιδιαίτερα σπάνιο και δεν καταγράφηκε κατά την έρευνα πεδίου. Ωστόσο από παλιότερες παρατηρήσεις, φωτογραφίες και μαρτυρίες εκτιμούμε ότι ένας μικρός πληθυσμός του ενδημεί στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

15 Οικολογία: Ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης είναι πουλί των βουνών που απαντά σε ώριμα ελατοδάση στα νότια όρια της εξάπλωσής του και σε άλλους τύπους δασών, όπως σε δάση οξυάς ή μαύρης πεύκης βορειότερα (Handrinos & Akriotis, 1997). Περισσότερο από κάθε άλλο δρυοκολάπτη έχει την ανάγκη υπέργηρων και ώριμων δέντρων, όχι μόνο γιατί τα χρησιμοποιούν τα ξυλοφάγα έντομα με τα οποία τρέφεται, αλλά και γιατί εκεί σκάβει τις φωλιές του. Εκτιμάται ότι γενικότερα στην Ευρώπη ο βιότοπός του έχει υποβαθμιστεί, καθώς τα δάση της Ευρώπης στο παρελθόν ήταν καλύτερης ποιότητας και σε μεγαλύτερο όγκο νεκρού ξύλου από ότι τα σύγχρονα δάση (Gorman 2004). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

16 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών Οχλούσες δραστηριότητες αναψυχής Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων) 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

17 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Σχέδιο Διαχείρισης για τη ΖΕΠ. Θεσμοθέτηση Καταφυγίου Άγριας Ζωής για την προστασία των ειδών χαρακτηρισμού. Υλοποίηση προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας, με έμφαση στα είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ Υιοθέτηση φιλικών για τη βιοποικιλότητα και τα είδη χαρακτηρισμού πρακτικών δασοκομικής διαχείρισης. Διατήρηση υπερώριμων δασών, καθώς αποτελούν βασικό χώρο φωλιάσματος και διατροφής για τον Μαύρο Δρυοκολάπτη, αλλά και για άλλα είδη οριοθέτησης. Απαγόρευση της πρόσβασης, επόπτευση - φύλαξη των θέσεων φωλεοποίησης των μεγάλων αρπακτικών Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

18 Μέτρο Έλεγχος της πρόσβασης με την χρήση μπαρών ελεγχόμενης πρόσβασης οχημάτων Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την στήριξη της εκτατικής και ημινομαδικής κτηνοτροφίας Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για τη διατήρηση αραιών θαμνολίβαδων και μεμονωμένων δέντρων στην ημιορεινή ζώνη Διατήρηση υγρολίβαδων και διαχείριση αποκατάσταση μικρών εποχιακών υγροτόπων. Ενίσχυση των πληθυσμών του αγριόγιδου με κατάλληλες διαχειριστικές παρεμβάσεις. Η αύξηση των πληθυσμών του αγριόγιδου, του οποίου τα νεαρά άτομα αποτελούν θήραμα του Χρυσαετού, θα έχει αποτέλεσμα και την ελαχιστοποίηση των επιθέσεων σε νεαρά κτηνοτροφικά ζώα, γεγονός που μάλλον συνέβαινε συχνά και στο πρόσφατο παρελθόν και αποτελούσε βασική αιτία θανάτωσης των Χρυσαετών στην περιοχή του Ζαγορίου (π.χ. φαράγγι Βοϊδομάτη, Βίκου, Μιτσικέλι). Περιορισμός της ξυλώδους βλάστησης στα δασοόρια και στα δασικά διάκενα, διαμέσου της βόσκησης αιγοπροβάτων, επανεγκατάστασης αγρίων οπληφόρων ή της χρήσης της φωτιάς σε μικρή και ελεγχόμενη κλίμακα Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

19 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adamakopoulos T, Gatzouannis S, Poirazidis C, eds Special Environmental Study of Dadia Forest. WWF Greece, Unpublished Study, Athens. Bibby CJ, Burgess DN, Hill DA, Bird census techniques. BTO, RSPB, Academic press, Harcourt Brace & Company, London. BirdLife International, Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No. 12). Bourdakis S, Vareltzidou S, Greece. In Heath MF, Evans MI, eds. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8: Fuller MR, Mosher JA, Raptor Survey Techniques. In: Giron Pendleton BA, Millsap BA, Cline KA, Bird DM, eds. Raptor Management Techniques Manual. Institute of Wildlife Research, National Wildlife Federation. Scientific and Technical Series No 10, Washington DC, US: pp Gorman G, Woodpeckers of Europe. A study of the European picidae. Bruce Coleman, Great Britain. Hallmann B, Status and distribution of the Aquila in Greece. Biol. Gallohellenica 15: Handrinos G, The Golden Eagle in Greece. Actes 1er Coll. Intern. Aigle Royal en Europe, Arvieux, June 1986 : Handrinos G. Akriotis T, The Birds of Greece. Helm Publications, London, UK. Kominos Th, The relationship between forest structure and woodpeckers in a managed Black Pine (Pinus nigra) forest in N. Pindos Mt Range, NW Greece. MSc thesis, Faculty of Science and Engineering, Department of Biological Sciences, Manchester Metropolitan University. Pedrini P, Sergio F, Golden Eagle Aquila chrysaetos density and productivity in relation to land abandonment and forest expansion in the Alps. Bird Study, 48: Tsachalidis ET, Poirazidis K, Nesting habitat selection of the black stork in Dadia National Park, northeastern Greece. In conference proceedings: Sustainable Management and Development of Mountainous and Island Areas, Vol. II, Naxos, Greece: Tucker GM, Heath MF, Birds in Europe: their conservation status. BirdLife Conservation Series No. 3. Cambridge, UK. Vlachos CG, Bakaloudis DE, Alexandrou OG, Bontzorlos VA, Papakosta MA, Factors affecting the nest site selection of the black stork, Ciconia nigra in the Dadia Lefkimi Soufli National Park, north-eastern Greece. Folia Zoologica, 57.3: ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

20 Δημαλέξης Α, Μπουρδάκης Σ, Χατζηχαραλάμπους Ε, Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Κατή Β, Παπαϊωάννου Χ, Ανάλυση της βιοκοινότητας των στρουθιόμορφων πουλιών (Passeriformes) στην ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Δρυμού Πίνδου και διαχειριστικές εφαρμογές. Πίνδος Περιβαλλοντική, Πρόγραμμα Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ, «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη» του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.. Κομηνός Θ, Σχέδιο παρακολούθησης των δρυοκολαπτών στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Στο: Τσιακίρης Ρ, Σιδηρόπουλος Λ, Κομηνός Θ, Μπούνας Τ, Σύστημα Επιστημονικής Παρακολούθησης για τα «Είδη Προτεραιότητας Διατήρησης της Ορνιθοπανίδας του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Ιωάννινα: Παπαϊωάννου Χ, Προστατευόμενη Περιοχή Βόρειας Πίνδου. Α Έκδοση, ΗΠΕΙΡΟΣ Α.Ε., Ιωάννινα. Σφήκας Γ, Τα εθνικά Πάρκα της Ελλάδας. Εκδόσεις Explorer, Αθήνα. Τσιακίρης Ρ, Η ορνιθοπανίδα του Ζαγορίου. Στο: Μερτζάνης, Γ. (υπευθ. Εκδ.) Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη της Πίνδου-Ζαγορίου. Life96 NAT/GR/3222. Τεύχος 1. Πρόγραμμα ΑΡΚΤΟΣ ΙΙ: «Διατήρηση της καφέ αρκούδας (Ursus arctos) και των βιοτόπων της στην Ελλάδα». Θεσσαλονίκη. Τσιακίρης Ρ, Σιδηρόπουλος Λ, Κομηνός Θ, Μπούνας Τ, Σύστημα Επιστημονικής Παρακολούθησης για τα «Είδη Προτεραιότητας Διατήρησης της Ορνιθοπανίδας του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Ιωάννινα, Σελ.152. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

21