ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ : ΝΟΜΙΚΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ : ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ : ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας ΘΕΜΑ: Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Επιμέλεια: Χρονοπούλου Μαρία Αρ. Μητρώου : Τηλ. : ΑΘΗΝΑ

2 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΘΕΜΑ Η εργασία αυτή πραγματεύεται το θέμα του συνταγματικά κατοχυρωμένου θεσμού της κυβέρνησης, του συλλογικού αυτού κρατικού οργάνου που καλείται με όλο και περισσότερο αυξανόμενες αρμοδιότητες στο πέρας των χρόνων να χαράξει και να πραγματώσει την γενική πολιτική της κάθε χώρας. Εδώ θα αναλυθούν η σύνθεση και οι αρμοδιότητες των μελών της καθώς και των κυβερνητικών σχηματισμών που δημιουργούν τα μέλη αυτής κατά την άσκηση του συνταγματικά θεσπισμένου έργου της. Επιπρόσθετα θα επισημανθεί ο τρόπος ανάδειξης της κυβέρνησης, τα συστήματα ανάδειξης του πρωθυπουργού που αποτελεί κυρίαρχο όργανο της κυβέρνησης καθώς και των υπουργών. Τέλος θα αποτυπωθεί ο διαμοιρασμός του κυβερνητικού έργου στα προβλεπόμενα εκ του Συντάγματος υπουργεία με ιδιαίτερη αναφορά στην νομοθετικά και Συνταγματικά ρυθμιζόμενη ευθύνη (πολιτική ή κοινοβουλευτική, αστική και ποινική)των υπουργών, αναγκαία συνέπεια κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. 3

4 4

5 Πίνακας Περιεχομένων: Εισαγωγή 3 Ορισμός 7 Τυπική και ουσιαστική έννοια του όρου..7 Συνταγματική και κοινώς νομοθετική κατοχύρωση...7 Σύνθεση της κυβέρνησης..9 Ρόλος της κυβέρνησης 10 Τύποι κυβερνήσεων.11 Η ανάδειξη της κυβέρνησης 14 Τα δύο στάδια ανάδειξης της κυβέρνησης...15 Η απαλλαγή από τα καθήκοντα της..16 Η παύση της κυβέρνησης...18 Η ολομέλεια του υπουργικού συμβουλίου 19 Τα συλλογικά κρατικά όργανα 19 Τα υπουργεία 21 Ο Πρωθυπουργός 23 Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού 24 Συστήματα ανάδειξης του Πρωθυπουργού.26 Η αναπλήρωση του Πρωθυπουργού 33 Οι υπουργοί..38 Ευθύνη των υπουργών...44 Συμπεράσματα.61 Βιβλιογραφία.64 Νομοθεσία.65 Νομολογία.66 5

6 6

7 ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Ορισμός Ως κυβέρνηση ορίζεται το συλλογικό κρατικό όργανο, που συγκροτείται από τον Πρωθυπουργό και τα άλλα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου, τους Υπουργούς και ενδεχόμενα τους Υφυπουργούς. Ο όρος κυβέρνηση γίνεται καλύτερα αντιληπτός ειδομένος από δύο σκοπιές, την οργανική ή τυπική και από την ουσιαστική ή λειτουργική. Με την πρώτη αποδίδεται το συλλογικό κρατικό όργανο. Στην δεύτερη αποτυπώνεται η λειτουργία εκείνη κατά την οποία η κυβέρνηση καθορίζει την γενική πολιτική του κράτους και διαχειρίζεται τα πολιτικά πράγματα. Η δεύτερη ταυτίζεται με τον όρο διακυβέρνηση. Συνταγματική και κοινώς νομοθετική κατοχύρωση Σύμφωνα με το Σύνταγμα η κυβέρνηση αποτελεί καθοδηγητικό πολιτικό όργανο και ασκεί πολιτική εξουσία. Μαζί με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ασκεί την εκτελεστική λειτουργία (Σ 26 παρ.2) και έχει αυτοτελές δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας (Σ 73 παρ.1) καθώς επίσης πραγματώνει την πολιτική απόφαση του εκλογικού σώματος μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής μιας συγκεκριμένης πολιτικής. 7

8 Επιπρόσθετα η κυβέρνηση εξαρτάται μόνον από την απόλυτη εμπιστοσύνη της Βουλής. Τα πλαίσια καθορισμού της λειτουργίας της διατυπώνονται σαφώς στο Σύνταγμα 1975/1986/2001 στα άρθρα Σ 38, 41, 73, 74, 76, 81-83, 86). Πρωτοεμφανίζεται ως νομική έννοια στο Σύνταγμα του 1927 (άρθρο 87-93) και έκτοτε αποτυπώνεται σταθερά στο περιεχόμενο των ελληνικών Συνταγματικών κειμένων. Το ισχύον Σύνταγμα (1975/1986/2001) αφιερώνει αυτοτελές τμήμα για την κυβέρνηση στα άρθρα (τμήμα Δ). Δεν παραλείπεται όμως η αναφορά και σε άλλα άρθρα του συνταγματικού κειμένου όπως για παράδειγμα στα εξής : Άρθρο 37 (διορισμός Πρωθυπουργού και Κυβέρνησης), 38 (απαλλαγή της κυβέρνησης από τα καθήκοντά της),48 (συμμετοχή του Πρωθυπουργού ή της Κυβέρνησης στην έκδοση διατάγματος για την κατάσταση πολιορκίας), 89 παρ.4 (απαγόρευση συμμετοχής δικαστικών στην Κυβέρνηση ) κλπ. Αναφορικά στον κοινό νομοθέτη, μεγίστης σημασίας είναι ο νόμος 1558/1985 (Κυβέρνηση και κυβερνητικά όργανα) ο οποίος κατά κύριο λόγο ρυθμίζει τη συγκρότηση κα λειτουργία του Υπουργικού Συμβουλίου. Σύνθεση της κυβέρνησης 8

9 Κυβερνητικά μέλη είναι τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου. Η σύνθεση του κυβερνητικού συμβουλίου διακρίνεται σε α) στενή ή υποχρεωτική β) διευρυμένη ή δυνητική. Σύμφωνα με το Σύνταγμα στο υπουργικό συμβούλιο μετέχουν υποχρεωτικά ο πρωθυπουργός και οι με χαρτοφυλάκιο υπουργοί. Σύμφωνα με το άρθρο 81 παρ. 1 δεν υποχρεούνται να συμμετέχουν στο υπουργικό συμβούλιο οι αναπληρωτές υπουργοί και αυτοί χωρίς χαρτοφυλάκιο καθώς και οι υφυπουργοί. Όμως προβλέπεται η δυνατότητα συμμετοχής τους η οποία ρυθμίζεται από τον κοινό νομοθέτη στο νόμο 1558/1985. Συγκεκριμένα στο άρθρο 1 του 1558/1985 προβλέπεται η σύνθεση και η λειτουργία του υπουργικού συμβουλίου.*1 * 1:ν. 1558/1985 :άρθρο 1 1) το υπουργικό συμβούλιο αποτελείται σύμφωνα με το άρθρο 81 του Συντάγματος από τον Πρωθυπουργό και τους υπουργούς στους οποίους περιλαμβάνονται και οι αναπληρωτές και οι χωρίς χαρτοφυλάκιο υπουργοί. Οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης είναι μέλη του υπουργικού συμβουλίου και όταν απαλλάσσονται από τα καθήκοντα του υπουργού, σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 4. 2) Οι υφυπουργοί δεν αποτελούν μέλη του υπουργικού συμβουλίου. 3) Το υπουργικό συμβούλιο συγκαλείται από τον πρωθυπουργό ή τον αναπληρωτή του και βρίσκεται σε απαρτία όταν είναι παρόντα τουλάχιστον τα μισά μέλη. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών. Σε περίπτωση ισοψηφίας, υπερισχύει η γνώμη υπέρ της οποίας ψήφισε ο πρωθυπουργός. 4) Ο πρωθυπουργός μπορεί να προσκαλέσει να συμμετάσχουν σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου χωρίς δικαίωμα ψήφου οι υφυπουργοί ή να παραβρίσκονται άλλοι δημόσιοι λειτουργοί. 9

10 Διευρυμένη είναι η σύνθεση της κυβέρνησης εφόσον στο υπουργικό συμβούλιο συμμετέχουν και αναπληρωτές και χωρίς χαρτοφυλάκιο υπουργοί, όπως επίσης και οι υφυπουργοί. Ρόλος της κυβέρνησης Σε τρεις τουλάχιστον κατευθύνσεις θα πρέπει να προσανατολίζεται ο κυβερνητικός ρόλος με βάση τις νομικές και πολιτικές επιταγές. Κατ αρχήν ως επιλογή μέσα από την εκλογική διαδικασία και σύμφωνα με την έκφραση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας του λαού, η κυβέρνηση καλείται να διαμορφώσει τη γενική πολιτική της χώρας μορφοποιώντας την κατά βάση μέσω νομοθετικών ρυθμίσεων βασιζόμενη πάντα στην στήριξη της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και οπωσδήποτε έχοντας υπ όψιν της τις αναμενόμενες ή μη, κοινωνικές αντιδράσεις στην εκάστοτε ακολουθούμενη πολιτική της. Ο κυβερνητικός ρόλος συναντά προσκόμματα τα οποία τον κατευθύνουν και τον προσανατολίζουν. Ένα από αυτά είναι η διαδικασία -όλο και στενότερη και σε μεγαλύτερο βαθμό, ολοένα αυξανόμενη και εξελισσόμενη- ευρωπαϊκής ενοποίησης καθορίζοντας έτσι τα περιθώρια δράσης των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και γενικότερα των οργάνων των κρατών μελών. Επιπρόσθετα η παρουσία «ανεξάρτητων αρχών» συνταγματικά κατοχυρωμένων (Σ αρ. 101 Α) ή μη, μπορούν να αποτελέσουν τροχοπέδη στα πλάνα της 10

11 κυβέρνησης, μέσω της άσκησης της κυβερνητικής πολιτικής της. Τύποι κυβερνήσεων Βάσει διαφόρων κριτηρίων γίνεται στην επιστήμη η διάκριση των αντίστοιχων τύπων κυβερνήσεων. 1) Διάκριση βάσει των εκλογών (χρονικός άξονας η διεξαγωγή των εκλογών) Διακρίνονται σε: α ) προεκλογική : διορίζεται ή μετατρέπεται πριν από τις εκλογές και με σκοπό τη διεξαγωγή τους. Για την διεξαγωγή των εκλογών είτε διορίζεται "ειδική" κυβέρνηση ή "υπηρεσιακή κυβέρνηση", είτε ανασχηματίζεται η υπάρχουσα με υπηρεσιακούς υπουργούς. Κατά το παρελθόν ήταν αδιάφορο αν η κυβέρνηση που θα διεξήγαγε τις εκλογές ήταν κυβέρνηση πλειοψηφίας ή μειοψηφίας. Όμως κατά το νέο Σύνταγμα, δεν είναι δυνατός ο διορισμός κυβέρνησης μειοψηφίας ούτε και για την διεξαγωγή των εκλογών. Το νέο Σύνταγμα ορίζει με σαφήνεια τους κανόνες συγκρότησης της προεκλογικής κυβέρνησης. Τις εκλογές διεξάγει: α) Η κυβέρνηση πλειοψηφίας ή εφόσον δεν υπάρχει β) κυβέρνηση οικουμενική ή εφόσον δεν κατορθώνεται ο σχηματισμός της γ) δικαστική υπηρεσιακή κυβέρνηση.*2 *2: Σ άρθρα 37 παρ. 3 εδ. β, άρθρο 41 παρ. 1 11

12 β ) εκλογική: διορίζεται αμέσως μετά τις εκλογές και αποτελεί το αποτέλεσμά τους. γ ) μετεκλογική: όχι άμεσο αποτέλεσμα των εκλογών αλλά δημιούργημα μετεκλογικών (όχι προεκλογικών) συνασπισμών, ή κοινοβουλευτικών ανακατατάξεων, που δύναται να περιλαμβάνουν ανατροπή της εκφραζόμενης λαϊκής θέλησης. 2) Διάκριση σε κυβέρνηση μειοψηφίας ή πλειοψηφίας. Η διάκριση αυτή είναι ασύμβατη με την αρχή «η πλειοψηφία κυβερνά και η μειοψηφία ελέγχει».η κυβέρνηση μειοψηφίας δεν μπορεί να υπάρξει μετά την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση ( Σ αρ. 37, 38, 41) 3) Διάκριση σε κυβέρνηση άμεσης ή έμμεσης πλειοψηφίας (που συμπίπτει με τη διάκριση σε εκλογική και μετεκλογική) α ) άμεσης πλειοψηφίας : η κυβέρνηση που είναι άμεσο αποτέλεσμα των εκλογών. Η εκλογική κυβέρνηση είναι κυβέρνηση άμεσης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. β ) έμμεσης πλειοψηφίας : η κυβέρνηση είναι αποτέλεσμα κοινοβουλευτικών ανακατατάξεων ή μετεκλογικών συνασπισμών. (ταυτίζεται με την μετεκλογική) 4) Διάκριση με βάση την σύνθεσή της σε : α ) μονοκομματική : την αποτελεί ένα κόμμα 12

13 β ) κυβέρνηση συνασπισμού : την αποτελούν περισσότερα του ενός κόμματα (ευρύτερος ο όρος κυβέρνηση συνεργασίας η οποία τυγχάνει της στήριξης περισσότερων κοινοβουλευτικών κομμάτων χωρίς όμως αυτά να μετέχουν απαραίτητα στη σύνθεσή της) γ ) οικουμενική : την απαρτίζουν όλα τα κόμματα της Βουλής 5 ) Διάκριση με βάση το εύρος των αρμοδιοτήτων της σε : α ) τακτική: αναδεικνύεται για να ασκήσει το σύνολο των αρμοδιοτήτων της (καθορισμός της γενικής πολιτικής της χώρας) β ) έκτακτη: αναλαμβάνει προσωρινά την επίτευξη συγκεκριμένης αποστολής, είτε αυτό μπορεί να είναι διενέργεια εκλογών (κυβέρνηση άχρους), είτε η εξασφάλιση ομαλών συνταγματικοπολιτικών συνθηκών ύστερα από ανώμαλες και δύσκολες πολιτικά περιόδους. 6) Διάκριση ανάλογα με το αν αποτελείται από κοινοβουλευτικά ή εξωκοινοβουλευτικά μέλη ή αν συμμετέχουν υπουργοί και από τους δύο χώρους, σε : α ) κοινοβουλευτικής σύνθεσης β )εξωκοινοβουλευτικής σύνθεσης γ) μικτής σύνθεσης Βασικό κριτήριο για την διάκριση αυτή είναι αν υπάρχει ή όχι η κοινοβουλευτική ιδιότητα του Πρωθυπουργού, γιατί η ύπαρξη ορισμένων (όχι η 13

14 ακραία μορφή που όλοι είναι εξωκοινοβουλευτικοί) εξωκοινοβουλευτικών υπουργών δεν αρκεί για να χαρακτηρίσει εξωκοινοβουλευτική μια κυβέρνηση. 7) Ιδιάζουσα μορφή κυβέρνησης αποτελεί η λεγόμενη de facto κυβέρνηση η οποία αποτελεί εξωσυνταγματικό μόρφωμα που αναφύεται με την κατάλυση της συνταγματικής τάξης. Πλέον πρόσφατη υπήρξε αυτή της δικτατορίας της 21 ης Απριλίου 1967 που απομακρύνθηκε τον Ιούλιο του Η ανάδειξη της κυβέρνησης Ο όρος "ανάδειξη" αποδίδει το σύνολο της διαδικασίας, μέσα από την οποία αναδεικνύεται η κυβέρνηση. Η ποιοτική μεταβολή της Δημοκρατίας γενικότερα και του κοινοβουλευτικού συστήματος ειδικότερα, είχε ως αναγκαίο αποτέλεσμα την ποιοτική μεταβολή του τρόπου ανάδειξης της κυβέρνησης. Συνοπτικά, η μεταβολή αυτή βρίσκεται στο ότι, το όλο ζήτημα, ενώ στο παρελθόν ήταν ζήτημα αναγόμενο στην εξουσία του ανώτατου άρχοντα, σήμερα έχει διαφύγει από την εξουσία αυτή. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, δεν προσδιορίζει, απλώς διορίζει τον πρωθυπουργό και τους υπουργούς. Η ανάδειξη της κυβέρνησης δεν είναι πλέον ζήτημα αποκλειστικής αρμοδιότητας του ανώτατου άρχοντα, του οποίου η συμμετοχή έχει καταστεί τυπική. Η μετάβαση αυτή συνεπάγεται αναγκαία και μεταβολή του "νομικού χαρακτήρα" του όλου ζητήματος. Η άνοδος της κυβέρνησης από ζήτημα 14

15 αρμοδιότητας του ανώτατου άρχοντα, ανάγεται σε σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή δ ι α δ ι κα σ ί α. Και η αντιμετώπιση αυτή του ζητήματος είναι αναγκαία για την έρευνά του σε όλες τις φάσεις της εξέλιξής του. Δεν μπορεί πλέον να γίνεται λόγος για "δικαίωμα" του αρχηγού της εκτελεστικής εξουσίας, με βάση το οποίο αναδεικνύεται η κυβέρνηση. Ο διορισμός του πρωθυπουργού δεν αντιμετωπίστηκε αρχικά, ως ιδιαίτερο ζήτημα, αλλά στο γενικότερο πλαίσιο της ανάδειξης των υπουργών. Για την ανάδειξη του πρωθυπουργού και των υπουργών ίσχυαν οι ίδιοι νομικοί κανόνες. Ανάδειξη του πρωθυπουργού και ανάδειξη των υπουργών, κατά κανόνα και εκτός των περιπτώσεων ανασχηματισμού, συνέπιπταν χρονικά. Αυτό οφειλόταν στο ότι η όλη διαδικασία ανάδειξης ανήκε σε ένα και μόνο κρατικό όργανο, τον μονάρχη. Τα δύο στάδια ανάδειξη της κυβέρνησης άρχισαν να δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι με την δημοκρατικοποίηση του συστήματος ανάδειξης της κυβέρνησης. Ο διαχωρισμός των δύο σταδίων και η δημιουργία κανόνων ανάδειξης του πρωθυπουργού, βαίνει παράλληλα προς την δημοκρατικοποίηση της διαδικασίας ανάδειξης της κυβέρνησης. Τα δύο στάδια ανάδειξης της κυβέρνησης Η διαδικασία ανάδειξης του πρωθυπουργού χρονικά προηγείται και ακολουθεί η ανάδειξη των 15

16 υπουργών. Παράλληλα όμως και όσον αφορά την διαδικασία ανάδειξης του πρωθυπουργού, έχουν διαμορφωθεί και ισχύουν διαφορετικοί κανόνες από εκείνους της διαδικασίας των υπουργών με αισθητή την υπεροχή της ανάδειξης του πρωθυπουργού. Αυτή η ίδια η διαφοροποίηση έχει λόγο ύπαρξης, μόνον εφόσον ο πρωθυπουργός αναδεικνύεται με άλλη διαδικασία και εφόσον έχει την εξουσία επιλογής των υπουργών. Η ουσιαστική διαφοροποίηση της διαδικασίας ανάδειξης του πρωθυπουργού από εκείνης των υπουργών -που αποτελεί άλλωστε απαραίτητη βάση για την ορθή ανάλυση και επεξεργασία του όλου θέματος της ανάδειξης της κυβέρνησης- είναι επίσης αισθητή στο συνταγματικό κείμενο. Το ζήτημα της ανάδειξης του πρωθυπουργού, δεν πρέπει ν' αναλύεται "συγχωνευμένα" με την γενικότερη ανάδειξη της κυβέρνησης. Δεν είναι βέβαια ορθή, ούτε άλλωστε δυνατή, η "απομόνωσή" του, το ίδιο όμως μεγάλη σύγχυση προκαλεί η "συγχώνευσή του". Η απαλλαγή από τα καθήκοντα Η τυπική πράξη του προέδρου της Δημοκρατίας, με την οποία τερματίζεται η άσκηση του αξιώματος των μελών του συγκεκριμένου υπουργικού συμβουλίου μετά την υποβολή της παραίτησης της κυβέρνησης, αλλά και δίχως παραίτηση στην εξαιρετική περίπτωση της καταψήφισης της κυβέρνησης, ενεργοποιεί την απαλλαγή της κυβέρνησης από τα καθήκοντά της. Η τυπική αυτή 16

17 πράξη έχει επομένως την μορφή π ρ ο ε δ ρ ι κ ο ύ δ ι α τ ά γ μ α τ ο ς. Η απομάκρυνση της κυβέρνησης εχει την αφορμή της σε αντικειμενικούς και περιοριστικά καθορισμένους στο Σύνταγμα λόγους, δηλαδή είτε μετά από παραίτηση, είτε μετά από καταψήφιση. Στις περιπτώσεις αυτές ο πρόεδρος της Δημοκρατίας οφείλει ν' απαλλάξει την κυβέρνηση από τα καθήκοντά της. Αποτέλεσμα της απαλλαγής είναι ο τ ε ρ μ α τ ι σ μ ό ς της άσκησης του αξιώματος των μελών του συγκεκριμένου υπουργικού συμβουλίου. Η απαλλαγή από τα καθήκοντα αναφέρεται στην "κυβέρνηση " ως σύνολο συγκεκριμένων φορέων του υπουργικού αξιώματος, συγκεκριμένων προσώπων. Όπως προκύπτει από τον ορισμό, η απαλλαγή της κυβέρνησης συντελείται είτε κατά κανόνα μετά την υποβολή παραίτησης, είτε στην εξαιρετική περίπτωση της καταψήφισης, χωρίς την υποβολή παραίτησης. Καταρχήν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας οφείλει να απαλλάξει την κυβέρνηση από τα καθήκοντά της, όταν υποβληθεί παραίτηση. Ο λόγος της υποβολής της παραίτησης είναι αδιάφορος. Παραίτηση πάντως οφείλει να υποβάλει η κυβέρνηση και στην περίπτωση, κατά την οποία καταψηφιστεί στο κοινοβούλιο. Η περίπτωση πάντως αυτή δεν είναι συνήθης στην πολιτική πρακτική, καθόσον η κυβέρνηση που γνωρίζει ότι δεν διαθέτει την πλειοψηφία υποβάλλει την παραίτησή της, χωρίς να αναμείνει καταψήφιση, έτσι ώστε να μην επωμιστεί πρόσθετο πολιτικό κόστος. Αλλά και αν καταψηφιστεί η κυβέρνηση, 17

18 υποβάλλει επίσης την παραίτησή της. Η ορθή οπωσδήποτε πρόβλεψη της β περίπτωσης του άρθρου 1 παρ. 1 αφορά την μάλλον απίθανη περίπτωση κατά την οποία αρνείται να παραιτηθεί κυβέρνηση που έχει χάσει την εμπιστοσύνη της βουλής. Όπως ορίζεται στο άρθρ. 35 παρ. 1 εδ. β, στην περίπτωση που η κυβέρνηση απαλλαγεί από τα καθήκοντά της, σύμφωνα με το άρθρο 38 παράγραφος 1, αν ο πρωθυπουργός δεν προσυπογράφει το οικείο διάταγμα, αυτό υπογράφεται μόνο από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η παύση της κυβέρνησης Παύση είναι ο με πρωτοβουλία του αρχηγού του κράτους τερματισμός του βίου της κυβέρνησης. Η παύση αναφέρεται στην "κυβέρνηση " ως σύνολο συγκεκριμένων φορέων του υπουργικού αξιώματος. Η παύση αποτελεί πράξη του αρχηγού του κράτους. Χαρακτηριστικό της παύσης είναι ότι ο τερματισμός του βίου της κυβέρνησης οφείλεται στην πρωτοβουλία του προέδρου της Δημοκρατίας. Δεν πρόκειται επομένως για παύση στις περιπτώσεις στις οποίες η απομάκρυνση της κυβέρνησης οφείλεται σε άλλους αντικειμενικούς λόγους, όπως είναι η καταψήφιση ή η παραίτηση. Η παύση ήταν "φυσική" συνέπεια του δικαιώματος που είχε ο αρχηγός του κράτους να επιλέγει την κυβέρνηση. Η απώλεια της αρμοδιότητας επιλογής της κυβέρνησης είχε ως αποτέλεσμα την κατάργηση της παύσης. Η παύση του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης προβλεπόταν στο 18

19 Σύνταγμα του 1975 καταργήθηκε όμως με την αναθεώρηση του 1986 και αντικαταστάθηκε από την "απαλλαγή από τα καθήκοντα". Το ισχύον Σύνταγμα αναφέρεται μόνο στην παύση των υπουργών, στο άρθρο 37 παρ. 1, η οποία πραγματοποιείται μετά από πρόταση του πρωθυπουργού στην ασυνήθη περίπτωση της άρνησης υποβολής παραίτησης του υπουργού. Η ολομέλεια του υπουργικού συμβουλίου Το ΥΣ συγκαλεί ο πρωθυπουργός ή ο αναπληρωτής του. Σε απαρτία βρίσκεται εφόσον είναι παρόντα τουλάχιστον τα μισά από τα μέλη του και για την λήψη αποφάσεων απαιτείται απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών. Σε περίπτωση ισοψηφίας υπερισχύει η γνώμη του προέδρου. Οι λεπτομέρειες της λειτουργίας του ΥΣ (όπως επίσης και των συλλογικών κυβερνητικών οργάνων) ρυθμίζονται με εσωτερικό κανονισμό. Ο κανονισμός αυτός εγκρίνεται με απόφαση του ΥΣ. Τα κυβερνητικά συλλογικά όργανα Τα κυβερνητικά συλλογικά όργανα ασκούν σημαντικό ποσοστό της κυβερνητικής εξουσίας. H διαδικασία συγκρότησής τους ορίζεται από τον νόμο. Τις συνεδριάσεις και την λήψη αποφάσεων των κυβερνητικών συλλογικών οργάνων διέπουν οι αρχές της συζήτησης, της φανερής ψηφοφορίας και της πλειοψηφίας. Σε περίπτωση ισοψηφίας υπερισχύει η γνώμη του προέδρου. 19

20 Ποια είναι τα συλλογικά κυβερνητικά όργανα; 1)Το κυβερνητικό συμβούλιο (ΚΥΣΥΜ) αποτελείται από τον πρωθυπουργό, ως πρόεδρο και τους υπουργούς προεδρίας της κυβέρνησης, εθνικής οικονομίας, εσωτερικών και δημόσιας τάξης, τον υπουργό υγείας πρόνοιας και κοινωνικών ασφαλίσεων. Αποφασίζει για κάθε θέμα γενικότερης σημασίας, παίρνει τα μέτρα που είναι αναγκαία για την εφαρμογή των αποφάσεών του και των αποφάσεων του υπουργικού συμβουλίου, από τα μέλη της κυβέρνησης και από άλλα συλλογικά κυβερνητικά όργανα. 2)Το κυβερνητικό συμβούλιο εξωτερικής πολιτικής και εθνικής άμυνας (ΚΥΣΕΑ) αποτελείται από τον πρωθυπουργό, ως πρόεδρο και τους υπουργούς προεδρίας της κυβέρνησης, εξωτερικών, εθνικής άμυνας, εθνικής οικονομίας, εσωτερικών και δημόσιας τάξης, τον υπουργό Αιγαίου και τους αναπληρωτές υπουργούς των υπουργείων εσωτερικών και εθνικής άμυνας, εφόσον υπάρχουν. 3)Το ανώτατο συμβούλιο οικονομικής πολιτικής (ΑΣΟΠ) αποτελείται από τον πρωθυπουργό, ως πρόεδρο και τους υπουργούς εθνικής οικονομίας, γεωργίας, εργασίας, βιομηχανίας, ενέργειας και τεχνολογίας και το διοικητή της τράπεζας Ελλάδας. Το ΑΣΟΠ αποφασίζει στο πλαίσιο των αποφάσεων του υπουργικού συμβουλίου και του ΚΥΣΥΜ, για κάθε θέμα οικονομικής πολιτικής γενικότερης σημασίας, παίρνει τα μέτρα που είναι αναγκαία για την εφαρμογή του οικονομικού προγράμματος της κυβέρνησης και παρακολουθεί, 20

21 εποπτεύει και συντονίζει την εφαρμογή του προγράμματος αυτού και των αποφάσεών του. 4)Η επιτροπή τιμών και εισοδημάτων αποτελείται από τον υπουργό εθνικής οικονομίας ως πρόεδρο, και τους υπουργούς Οικονομικών, Γεωργίας, Εργασίας, Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας και Εμπορίου. Η επιτροπή επεξεργάζεται και αποφασίζει, μέσα στο πλαίσιο που καθορίζουν οι αποφάσεις του υπουργικού συμβουλίου, του ΚΥΣΥΜ και του ΑΣΟΠ, μέτρα για τις τιμές, τα εισοδήματα και γενικότερα την εισοδηματική πολιτική και παρακολουθεί και συντονίζει την εφαρμογή τους. 5)Στο κυβερνητικό συμβούλιο πληροφορικής (ΚΥΣΥΠ) μετέχουν ο πρωθυπουργός, ως πρόεδρος και ως μέλη οι υπουργοί προεδρίας της κυβέρνησης, εθνικής άμυνας, εθνικής οικονομίας, εθνικής παιδείας και θρησκευμάτων, οικονομικών, μεταφορών και επικοινωνιών, βιομηχανίας, ενέργειας και τεχνολογίας. Το ΚΥΣΥΠ καθορίζει τις βασικές κατευθύνσεις για την ανάπτυξη της πληροφορικής στο πλαίσιο της κυβερνητικής πολιτικής. Τα υπουργεία Υπουργείο είναι κεντρική υπηρεσία συγκεκριμένου διοικητικού κλάδου της οποίας προΐσταται υπουργός. Το υπουργείο αποτελεί καθοδηγητική υπηρεσία ενταγμένη στην άμεση κρατική - διοικητική οργάνωση. Σε κάθε υπουργό είναι δυνατόν να ανατεθούν ένα ή περισσότερα υπουργεία. 21

22 Τα προβλεπόμενα από τον νόμο υπουργεία είναι κατά σειρά τάξης τα εξής: 1. Προεδρίας της κυβέρνησης 2.Εσωτερικών 3.Εξωτερικών 4.Εθνικής Άμυνας 5.Εθνικής Οικονομίας 6. Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. 7.Δικαιοσύνης 8.Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων 9.Πολιτισμού 10.Τουρισμού 11.Οικονομικών 12.Δημόσιας τάξης 13.Μακεδονίας και Θράκης 14.Αιγαίου 15.Γεωργίας 16.Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων 17.Εργασίας 18.Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας 19.Εμπορίου 20. Μεταφορών και Επικοινωνιών και 21.Εμπορικής Ναυτιλίας. 22

23 Ο ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ Η θέση του πρωθυπουργού στο υπουργικό συμβούλιο είναι ο πρώτος ανάμεσα σε ίσους. Από νομική άποψη η θέση του είναι ισχυρότερη από αυτή των υπουργών. Ο πρωθυπουργός κατέχει ιδιαίτερη θέση στην κυβέρνηση, συντονίζει το έργο της και προτείνει τους υπουργούς. Ο πρωθυπουργός εξασφαλίζει την ενότητα της κυβέρνησης και κατευθύνει τις ενέργειές της, καθώς και των δημόσιων γενικά υπηρεσιών για την εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής μέσα στο πλαίσιο των νόμων. Είναι δυνατό να προΐσταται ο πρωθυπουργός ενός ή περισσοτέρων ή και ουδενός υπουργείου. Ο "χωρίς χαρτοφυλάκιο" διορισμός του πρωθυπουργού είναι συνήθης διότι παρέχεται έτσι καλύτερα η δυνατότητα αφοσίωσης στο συντονιστικό έργο. Εκ του Συντάγματος απορρέουσες αρμοδιότητες του Πρωθυπουργού : α) Η πρόταση για τον διορισμό και την παύση των υπουργών και των υφυπουργών. β) Η προσυπογραφή του διατάγματος με το οποίο απαλλάσσεται η κυβέρνηση από τα καθήκοντά της. γ) Η προσυπογραφή του διατάγματος διάλυσης της βουλής στις περιπτώσεις των άρθρων 32 παρ. 4 και 41 παρ. 11 δ) Η προσυπογραφή του διατάγματος προκήρυξης εκλογών στην περίπτωση του άρθρ. 53 παρ. 11 Κατά τον ν άρθρ. 10 παρ. 1 ο πρωθυπουργός: 23

24 α) Προσδιορίζει επακριβώς την κυβερνητική πολιτική στα πλαίσια των αποφάσεων του υπουργικού συμβουλίου. β) Συντονίζει την εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής. γ) Επιλύει τις διαφωνίες ανάμεσα στους υπουργούς. δ) Εκπροσωπεί την κυβέρνηση. ε) Εποπτεύει για την εφαρμογή των νόμων από τις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα και για την λειτουργία τους προς το συμφέρον του κράτους και των πολιτών. στ) Δίνει την άδεια για την δημοσίευση οποιουδήποτε κειμένου στην εφημερίδα της κυβέρνησης. ζ) Ασκεί κάθε άλλη αρμοδιότητα που προβλέπει ο νόμος. Η ανάδειξη του πρωθυπουργού Κυρίαρχο ρόλο κατά την ανάδειξη της κυβέρνησης αποτελεί η ανάδειξη του Πρωθυπουργού. Στην ουσία των πραγμάτων οι δύο διαδικασίες ταυτίζονται. Εξελισσομένων των πραγμάτων η εξουσία επιλογής του πρωθυπουργού διέφυγε από την αρμοδιότητα του ανώτατου άρχοντα και περιήλθε σε άλλους συνταγματικούς παράγοντες. Διαφοροποιήθηκαν οι κανόνες ανάδειξης του πρωθυπουργού από εκείνες ανάδειξης των υπουργών και ρυθμίζονται λεπτομερειακά. Το νέο Σύνταγμα ως προς την διαδικασία επιλογής των υπουργών, παρέμεινε στην διάταξη του Συντάγματος του Αντίθετα, όμως, όσον αφορά την ανάδειξη του πρωθυπουργού, περιέχει πολλές και αναλυτικές διατάξεις, 24

25 που συμπληρώθηκαν και τροποποιήθηκαν με την πρόσφατη αναθεώρηση. Προσόντα απαραίτητα για την απόκτηση της ιδιότητας του Πρωθυπουργού : 1) Για να διοριστεί κάποιος πρωθυπουργός θα πρέπει να είναι Έλληνας πολίτης 2)να έχει την νόμιμη ικανότητα να εκλέγει και 3)να έχει συμπληρώσει το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας του κατά την ημέρα του διορισμού του στο πρωθυπουργικό αξίωμα. 4) Είναι δυνατός ο διορισμός στο πρωθυπουργικό αξίωμα είτε βουλευτή είτε και προσώπου που δεν έχει την βουλευτική ιδιότητα, όπως δηλαδή συμβαίνει και στην περίπτωση των υπουργών. Πρόταση, επιλογή και διορισμός του πρωθυπουργού Απαραίτητη είναι η διάκριση ανάμεσα στην π ρ ό τ α σ η, την ε κ λ ο γ ή και τον δ ι ο ρ ι σ μ ό του πρωθυπουργού. Η όλη διαδικασία ανάδειξης του πρωθυπουργού διακρίνεται σε τρία στάδια, την πρόταση προς εκλογή (ή επιλογή), την εκλογή (ή επιλογή) και τον διορισμό. Σε κάθε στάδιο πραγματοποιείται συγκεκριμένη, μερικότερη λειτουργία, που αναφέρεται στην ανάδειξη του πρωθυπουργού. Η διάκριση των τριών σταδίων ανάδειξης του πρωθυπουργού είναι αναγκαία, εφόσον οι μερικότερες λειτουργίες ασκούνται από διαφορετικούς φορείς, των οποίων η συμμετοχή στην ανάδειξη του πρωθυπουργού 25

26 αναγνωρίζεται από τα άρθρα 37 και 38 του ισχύοντος Συντάγματος. Στην σύγχρονη κομματική Δημοκρατία, τα πολιτικά κόμματα έχουν αποκτήσει δικαίωμα πρότασης προς εκλογή του πρωθυπουργού. Άλλο όργανο προσδιορίζει και άλλο διορίζει τον πρωθυπουργό. Σήμερα η διαδικασία ανάδειξης του πρωθυπουργού έχει αναχτεί σε σύνθετη διαδικασία. Το ίδιο το Σύνταγμα αναγνωρίζει την ύπαρξη των μερικότερων τριών σταδίων. Συστήματα ανάδειξης του πρωθυπουργού 1)άμεση ή έμμεση εκλογή του πρωθυπουργού 1 α )άμεση : στις σύγχρονες κομματικές κοινοβουλευτικές Δημοκρατίες, έχει αρχίσει να διαμορφώνεται και να επικρατεί η άμεση, απευθείας από τις εκλογές, ανάδειξη του πρωθυπουργού, στις περιπτώσεις, που η κοινοβουλευτική πλειοψηφία είναι άμεσο αποτέλεσμα των εκλογών. Στις περιπτώσεις αυτές η διαδικασία ανάδειξης εμφανίζεται ως εξής: τα πολιτικά κόμματα προτείνουν, ο λαός εκλέγει και o αρχηγός του κράτους διορίζει τον πρωθυπουργό. 1β)έμμεση : εφόσον κανένα κόμμα ή συνασπισμός δεν συγκέντρωσε κατά τις εκλογές την απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, όπως επίσης και σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις. Τα πολιτικά κόμματα προτείνουν, άλλο αρμόδιο κατά το Σύνταγμα κρατικό όργανο, εκλέγει (π.χ. η βουλή) ή επιλέγει (ο αρχηγός του κράτους) και στο τελικό στάδιο ο πρωθυπουργός διορίζεται από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας. Με την διαδικασία αυτή, πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. 26

27 2)Διάκριση με βάση αν προβλέπεται διαδικασία, αναφερόμενη στην ανάδειξη, που να προηγείται του διορισμού του πρωθυπουργού, στο εκάστοτε Σύνταγμα. Διάκριση σε : 2 α ) σύστημα διορισμού : το σύστημα εκείνο που ακολουθούν τα Συντάγματα εκείνα, που δεν προβλέπουν με ειδικές διατάξεις διαδικασία που να προηγείται του διορισμού. Ο διορισμός είναι το μοναδικό ρητά προβλεπόμενο στάδιο. Το σύστημα του διορισμού διακρίνεται σε σύστημα τυπικού και ουσιαστικού διορισμού. 2 α 1)σύστημα τυπικού διορισμού : Η μέθοδος αυτή ιστορικά προηγείται, δημιουργήθηκε την περίοδο της μοναρχίας και συνδέθηκε με την δημιουργία και την γένεση του υποτυπώδους και του πρώιμου κοινοβουλευτικού συστήματος. Με το σύστημα αυτό επιδιώχτηκε η ρύθμιση της κατά το παρελθόν αντίθεσης, ανάμεσα στο κοινοβούλιο και τον μονάρχη. Έτσι, ο μονάρχης παρακράτησε το δικαίωμα διορισμού της κυβέρνησης, της οποίας όμως η διατήρηση εξηρτάτο από την εμπιστοσύνη του κοινοβουλίου. Ο πρωθυπουργός επιλέγεται και διορίζεται από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας. 2 α 2)σύστημα τυπικού διορισμού: Η εξουσία του ανώτατου άρχοντα να επιλέγει τον πρωθυπουργό, απέκτησε σύντομα τυπικό χαρακτήρα, στις περιπτώσεις σχηματισμού απόλυτης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Και στο σύστημα του διορισμού, πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος, που διαθέτει στην 27

28 βουλή την απόλυτη πλειοψηφία, καθόσον κατά το κοινοβουλευτικό σύστημα, η κυβέρνηση πρέπει να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της βουλής. Δηλαδή η επιλογή γίνεται τυπικά από τον αρχηγό του κράτους, όπως και ο διορισμός. Πρωθυπουργός επιλέγεται και διορίζεται ο αρχηγός της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Τυπική είναι η επιλογή του προέδρου, σε όλες τις περιπτώσεις που υπάρχει απόλυτη πλειοψηφία στην βουλή είτε άμεση από τις εκλογές είτε έμμεση, σχηματιζόμενη στο κοινοβούλιο, κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Και στις περιπτώσεις "μετεκλογικής πλειοψηφίας", ο πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι υποχρεωμένος να επιλέξει τον πρωθυπουργό, που αυτή προτείνει, όπως σαφώς σήμερα προκύπτει από το άρθρο 37 παρ.2. Είναι συνταγματικά αδιάφορο σε ποιο χρονικό σημείο σχηματίζεται η κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η επιλογή πρωθυπουργού από τον ανώτατο άρχοντα, αποκτά ουσιαστικό περιεχόμενο, εφόσον δεν υποβάλλονται από τα πολιτικά κόμματα σχετικές προτάσεις ή, εφόσον υποβάλλονται περισσότερες προτάσεις, επομένως υπάρχουν περιθώρια επιλογής. Αυτό συμβαίνει εφόσον δεν είναι δυνατός ο σχηματισμός κυβέρνησης που μπορεί να εξασφαλίσει την εμπιστοσύνη της βουλής, πράγμα που οφείλεται στους εξής δύο λόγους: i) είτε διότι δεν υπάρχει απόλυτη πλειοψηφία και τα πολιτικά κόμματα δεν συμφωνούν στον σχηματισμό κυβέρνησης με πρωθυπουργό, πρόσωπο της κοινής εμπιστοσύνης τους και ii) είτε στην περίπτωση που ναι 28

29 μεν υπάρχει απόλυτη πλειοψηφία στην βουλή, πλην όμως αρνείται να σχηματίσει κυβέρνηση. Παρά τον τυπικό χαρακτήρα που έχει προσλάβει, το σύστημα του διορισμού έχει σημαντικά μειονεκτήματα σε σύγκριση με το γραπτό καθορισμό της διαδικασίας, που προηγείται του διορισμού, καθόσον ο ανώτατος άρχοντας καλείται να επιλέξει πρωθυπουργό σε περιπτώσεις αμφιβολίας. Ενώ αντίθετα, π.χ. με την μέθοδο της εκλογής από το κοινοβούλιο, αποτρέπονται σε κάθε περίπτωση αντικοινοβουλευτικές λύσεις. Το σύστημα αυτό ακολουθείται βασικά, αλλά όχι μόνον, από τα κράτη στα οποία έχει διατηρηθεί ο βασιλικός θεσμός. 2β) σύστημα προσδιορισμού : Κατά το σύστημα του προσδιορισμού, ο πρωθυπουργός προσδιορίζεται σύμφωνα με ρητά προβλεπόμενη στο Σύνταγμα διαδικασία, ήδη πριν τον διορισμό του. Το σύστημα προσδιορισμού δεν είναι ενιαίο, αλλά εμφανίζεται με διάφορες παραλλαγές στα διάφορα Συντάγματα, που ανάγονται κυρίως σε διαδικαστικά θέματα. Κυρίως εμφανίζεται με δύο μορφές: Ως σύστημα 2β1)εκλογής και ως 2β2)σύστημα πρότασης. Ορισμένα Συντάγματα είτε ανέθεσαν σε αντιπροσωπευτικό σώμα την εκλογή του πρωθυπουργού (2β1) είτε χωρίς να προβλέπουν εκλογή, προέβλεψαν άλλες διαδικασίες (π.χ. πρόταση 2β2). Δεν αποκλείεται βέβαια να ακολουθείται και "μικτό" σύστημα, όπως συνέβαινε με το ελληνικό Σύνταγμα του

30 2β1)σύστημα εκλογής: Στο σύστημα του προσδιορισμού ανήκει καταρχήν το σύστημα της εκλογής. Ορισμένα Συντάγματα καθιέρωσαν το αποκαλούμενο "συμβατικό σύστημα", κατά το οποίο ο πρωθυπουργός εκλέγεται από το αντιπροσωπευτικό σώμα και δεν επιλέγεται από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας1576. Το σύστημα αυτό, ακριβώς επειδή προηγείται η εκλογή του πρωθυπουργού, μπορεί να ονομαστεί σύστημα εκλογής και αποτελεί σημαντική εξέλιξη, καθόσον και τυπικά αφαιρεί την επιλογή από την αρμοδιότητα του ανώτατου άρχοντα. Με το σύστημα εκλογής εξασφαλίζεται η έκφραση της εμπιστοσύνης της βουλής, η οποία προηγείται "επίσημα" και όχι απλώς ως "δεδηλωμένη". Το σύστημα της εκλογής από την λαϊκή αντιπροσωπεία ακολουθείται, με διάφορες παραλλαγές από διάφορα Συντάγματα. 2β2) σύστημα της πρότασης : Το σύστημα της πρότασης έχει κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα με το σύστημα της εκλογής, ότι ο πρωθυπουργός προσδιορίζεται με ρητές συνταγματικές διατάξεις, ήδη πριν τον διορισμό του. Ναι μεν δεν προβλέπεται εκλογή, πλην όμως προβλέπεται προηγούμενη δεσμευτική, διαδικασία, προηγούμενη πρόταση. Κατά κυριολεξία το Σύνταγμα του 1975 εισήγαγε ένα μικτό σύστημα. Εφόσον υπήρχε απόλυτη πλειοψηφία, εφόσον δηλαδή μεσολαβούσε δεσμευτική πρόταση των πολιτικών κομμάτων, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν υποχρεωμένος να διορίσει τον προτεινόμενο. Εφόσον όμως δεν υπήρχε απόλυτη πλειοψηφία, (ή εφόσον 30

31 επαύετο η κυβέρνηση) ο πρόεδρος της Δημοκρατίας μετά την πρώτη ενδεχόμενα και την δεύτερη διερευνητική εντολή, ανακτούσε ελευθερία επιλογής. Με την πρόσφατη αναθεώρηση, ο συντακτικός νομοθέτης, δέσμευσε την επιλογή του προέδρου και στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει απόλυτη πλειοψηφία, ενώ παράλληλα καταργήθηκε η παύση. Εφόσον αποτύχουν οι διερευνητικές εντολές και δεν βρεθεί λύση βιώσιμης κυβέρνησης -και αφού κατά το άρθρο 37 παρ.3 εδ. β', ο πρόεδρος της Δημοκρατίας καλέσει τους αρχηγούς των κομμάτων- η χώρα οδηγείται οπωσδήποτε σε εκλογές. Οι συνταγματικές δεσμεύσεις του προέδρου της Δημοκρατίας επεκτάθηκαν και όσον αφορά τον πρωθυπουργό της προεκλογικής κυβέρνησης. Το νέο Σύνταγμα καθιερώνει κατά συνέπεια πλήρες σύστημα πρότασης, ως προς την ανάδειξη του πρωθυπουργού. Και το σύστημα της πρότασης εμφανίζεται με διάφορες παραλλαγές. Η διερευνητική διαδικασία Διερευνητική διαδικασία είναι η συνταγματική διαδικασία που μεσολαβεί όταν δεν υπάρχει η απαιτούμενη πλειοψηφία, προκειμένου να σχηματιστεί δεδηλωμένη. Προβλέπεται από το Σύνταγμα και ολοκληρώνεται σε δύο στάδια : a) Το στάδιο των διερευνητικών εντολών και b) Tο στάδιο της σύγκλησης των αρχηγών. a) Το πρώτο στάδιο της διερευνητικής διαδικασίας αποτελείται από τις διερευνητικές εντολές. α) Ο συντακτικός νομοθέτης προβλέπει καταρχήν την π ρ ώ τ η δ ι ε ρ ε υ ν η τ ι κ ή ε ν τ ο λ ή. Αν κανένα κόμμα δεν 31

32 διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού Κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Διερευνητική εντολή είναι η παρεχόμενη για την διακρίβωση του σχηματισμού δεδηλωμένης. Δεν πρόκειται για εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, δεν μεσολαβεί διορισμός πρωθυπουργού, ο εντολοδόχος συνυπάρχει με τον πρωθυπουργό της κυβέρνησης που έχει ήδη διοριστεί. Ο εντολοδόχος προσπαθεί να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία, τον σχηματισμό δηλαδή δεδηλωμένης προκειμένου να μετατρέψει την διερευνητική εντολή σε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Η πρώτη διερευνητική εντολή, όπως και οι επόμενες, ισχύει για τρεις ημέρες. β) Ο συντακτικός νομοθέτης προβλέπει και δεύτερη διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος αν δεν σχηματιστεί δεδηλωμένη με την πρώτη εντολή. γ) Αν δεν τελεσφορήσει και η δεύτερη προβλέπεται και τρίτη διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. δ) Είναι δυνατή η παροχή και τέταρτης διερευνητικής εντολής, αν κόμματα είναι ισοδύναμα σε βουλευτικές έδρες. Στην περίπτωση αυτή προηγείται το κόμμα που έλαβε περισσότερες ψήφους στις εκλογές. Νεοσχηματισμένο κόμμα με κοινοβουλευτική ομάδα, σύμφωνα με τα οριζόμενα στον 32

33 κανονισμό της βουλής, έπεται του παλαιότερου με ίσο αριθμό εδρών. b) Το δεύτερο στάδιο της διερευνητικής διαδικασίας είναι η σύγκληση των αρχηγών. Το στάδιο αυτό μεσολαβεί μόνον αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση κατά το πρώτο στάδιο των διερευνητικών εντολών. Κατά το στάδιο αυτό είτε επιβεβαιώνεται η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, είτε διακριβώνεται η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που διαθέτει την απαιτούμενη πλειοψηφία. Μόνον αν συμβεί το πρώτο προχωρεί ο πρόεδρος στον σχηματισμό προεκλογικής κυβέρνησης για την διεξαγωγή εκλογών. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ανατίθεται εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ή διερευνητική εντολή σε αρχηγό κόμματος, αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο, ή αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει την εντολή σ' αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. Η πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ημέρα που ο πρόεδρος της βουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον πρόεδρο της Δημοκρατίας τη δύναμη των κομμάτων στη βουλή η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής. Η αναπλήρωση του πρωθυπουργού Στην περίπτωση εκείνη που δημιουργείται το κενό της πρόσκαιρης ή οριστικής απουσίας του συγκεκριμένου 33

34 φορέα (προσώπου) του πρωθυπουργικού αξιώματος, η προσωρινή ανάθεση των πρωθυπουργικών καθηκόντων σε προκαθορισμένο φορέα συγκεκριμένου αξιώματος και μέχρι την ανάδειξη του νέου πρωθυπουργού, ονομάζεται αναπλήρωση του πρωθυπουργού. Η αναπλήρωση αφορά τον φορέα του αξιώματος και όχι το όργανο και έχει σε κάθε περίπτωση, είτε ως κύρια είτε ως επικουρική, έ κ τ α κ τ ο και π ρ ο σ ω ρ ι ν ό χαρακτήρα, ο οποίος και αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα του θεσμού. Και στις δύο κατηγορίες περιπτώσεων, κύριας και επικουρικής αναπλήρωσης, καθήκοντα πρωθυπουργού ασκεί ο πρώτος κατά σειρά αντιπρόεδρος ή υπουργός, εφόσον δεν έχει οριστεί αναπληρωτής από τον πρωθυπουργό. Διάκριση κύριας και επικουρικής αναπλήρωσης Η διάκριση βασίζεται στο αν υπάρχει πρωθυπουργός κατά την αναπλήρωση ή όχι. Κύρια αναπλήρωση: η πραγματοποιούμενη υποχρεωτικά προς αντικατάσταση του παραιτηθέντος ή εκλιπόντος πρωθυπουργού. Πραγματοποιείται εφόσον δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι πρωθυπουργός, φυσικά ή νομικά, δηλαδή εφόσον ο πρωθυπουργός έχει εκλείψει ή έχει παραιτηθεί. Έχει επιτακτικό χαρακτήρα και εκ του Συντάγματος καθώς είναι συνταγματική αναγκαιότητα ο διαρκής και αδιάλειπτος συντονισμός του κυβερνητικού έργου. Το χρονικό σημείο που προκύπτει το πρόβλημα της αναγκαιότητας της αναπλήρωσης προκύπτει ήδη την ίδια ημέρα απουσίας του πρωθυπουργού. Το ποιος είναι αναπληρωτής ρυθμίζουν ταυτόχρονα δύο διατάξεις 34

35 (Σ.1975/86 άρθρ. 38 παρ. 2 εδ. β και άρθρ. 81 παρ. 4.), οι οποίες αλληλοσυμπληρώνονται και δεν έρχονται σε αντίθεση, όπως φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Σύμφωνα με την συνδυασμένη και συστηματική ερμηνεία των διατάξεων αυτών: α) Καθήκοντα πρωθυπουργού ασκεί ο υπουργός που έχει ορισθεί από τον πρωθυπουργό ως αναπληρωτής ανεξάρτητα από την σειρά προβαδίσματος. Η ρύθμιση αυτή του άρθρου 81 παρ. 5 δεν περιορίζεται στις περιπτώσεις επικουρικής αλλά έχει εφαρμογή και σε εκείνες της κύριας αναπλήρωσης. β) Αν ο πρωθυπουργός δεν έχει ορίσει αναπληρωτή, καθήκοντα πρωθυπουργού ασκεί κατά το άρθρο 38 παρ. 2 εδ. β ο πρώτος κατά σειρά αντιπρόεδρος ή υπουργός. Ο αναπληρωτής αναλαμβάνει καθήκοντα αμέσως μετά τον θάνατο ή την παραίτηση και εωσότου διοριστεί ο νέος πρωθυπουργός. Το αργότερο μέσα σε τρεις ημέρες από τον θάνατο ή την παραίτηση του πρωθυπουργού η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος προτείνει τον νέο πρωθυπουργό. Ο συντακτικός νομοθέτης θέτει, πολύ ορθά, σύντομο, τριήμερο χρονικό διάστημα έτσι ώστε να μην παρατείνεται η εκκρεμότητα και το κενός εξουσίας που προκαλεί η απουσία πρωθυπουργού. Και από αυτή τη ρύθμιση συνάγεται με σαφήνεια ότι η κύρια αναπλήρωση είναι ζήτημα ορισμένων μόνον ημερών. Αμέσως με την υποβολή της πρότασης της κοινοβουλευτικής ομάδας ο πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει τον προτεινόμενο πρωθυπουργό. Επικουρική αναπλήρωση : Ε π ι κ ο υ ρ ι κ ή είναι η δυνητική αναπλήρωση που πραγματοποιείται εφόσον 35

36 κωλύεται ο πρωθυπουργός. Η επικουρική αναπλήρωση συντελείται, εφόσον υ π ά ρ χ ε ι πρωθυπουργός. Το βασικό αυτό γνώρισμα διακρίνει την επικουρική από την κύρια αναπλήρωση. Η παρουσία του πρωθυπουργού είναι φυσική, δηλαδή βρίσκεται εν ζωή και σε θέση να ασκήσει τα καθήκοντά του και νομική, δηλαδή ο πρωθυπουργός δεν έχει υποβάλει παραίτηση. Η επικουρική αναπλήρωση πραγματοποιείται σε περίπτωση οιουδήποτε κωλύματος, πχ ασθένειας, απουσίας κλπ, του πρωθυπουργού. Από το ότι στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει πρωθυπουργός, αλλά απλά και μόνον κωλύεται, προκύπτει ο δυνητικός χαρακτήρας της αναπλήρωσης. Ο συντακτικός νομοθέτης δεν επιβάλλει την επικουρική αναπλήρωση, αλλά την αφήνει στην κρίση του πρωθυπουργού. Αδυναμία του πρωθυπουργού: ο πρωθυπουργός δεν έχει εκλείψει κατά φυσική κυριολεξία, πλην όμως δεν υπάρχει κατά νομική κυριολεξία διότι δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του. Το βασικό ζήτημα που γεννάται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση - και της οποίας η λύση εξαρτάται από το μέγεθος της αδυναμίας - είναι αν υπάρχει πρωθυπουργός, όπως απαιτεί το Σύνταγμα και απλώς κωλύεται, ή αν αντίθετα ο πρωθυπουργός έχει εκλείψει. Στην πρώτη περίπτωση θα εφαρμοστεί το άρθρο 81 παρ. 5, (επικουρική αναπλήρωση) ενώ στην δεύτερη το άρθρο 38 παρ. 2 (κύρια αναπλήρωση). Πρωθυπουργός δεν υπάρχει κατά την έννοια του Συντάγματος, αν υφίσταται μεν από φυσική άποψη, δεν είναι όμως ικανός να ασκήσει τα καθήκοντά 36

37 του. Πρόκειται για την εξαιρετικά δύσκολη και συνταγματικοπολιτικά ευαίσθητη περίπτωση κατά την οποία ναι μεν βρίσκεται ο πρωθυπουργός στη ζωή, πλην όμως η φυσική του κατάσταση είναι τέτοια, που δεν του επιτρέπει την άσκηση των καθηκόντων του και εύλογα εικάζεται, ότι δεν θα επανέλθει σε σύντομο τουλάχιστον χρονικό διάστημα. Δεν πρόκειται κατά συνέπεια για τις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες ο πρωθυπουργός έχει ολιγοήμερο και σε κάθε περίπτωση χρονικά προσδιορίσιμο πρόβλημα. Παρά την ασάφεια του θέματος και τις ιδιαιτερότητες που έχει κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, είναι βέβαιο ότι το ερώτημα αφορά μόνο τις πολύ σοβαρές εκείνες περιπτώσεις ολικής μάλλον ή ιδιαίτερα σημαντικής αδυναμίας άσκησης καθηκόντων, οι οποίες έχουν διαρκέσει ή προβλέπεται να διαρκέσουν περισσότερο χρονικό διάστημα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, που πασίδηλα ο πρωθυπουργός δεν μπορεί να ανταποκριθεί, είναι απαραίτητη η εφαρμογή του άρθρου 38 παρ. 2 διότι ο πρωθυπουργός έχει εκλείψει. Από την στιγμή κατά την οποία ο πρωθυπουργός δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του επιβάλλεται α μ έ σ ω ς η αντικατάστασή του. Αυτό προκύπτει από το άρθρο 38 παρ. 2, το οποίο ορίζει το αργότερο μέσα σε τρεις ημέρες... Η ρύθμιση είναι δικαιολογημένη λόγω του επείγοντος του όλου θέματος. Σύμφωνα με τα παραπάνω, πρέπει να γίνει δεκτό ότι πρωθυπουργός δεν υπάρχει κατά τις απαιτήσεις του συντακτικού νομοθέτη και ότι επιβάλλεται για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος η εφαρμογή της διάταξης άρθρου 38 παρ.2, δηλαδή η 37

38 ανάδειξη νέου πρωθυπουργού σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από την έναρξη της αναπλήρωσης. Η λύση αυτή αποτελεί επιταγή του συντακτικού νομοθέτη, Ακριβώς επειδή ο αναπληρωτής του πρωθυπουργού δεν είναι πρωθυπουργός υπάρχει στις περιπτώσεις αυτές θεσμικό κενό στην λειτουργία του πολιτεύματος, το οποίο πρέπει το συντομότερο να καλυφθεί, λαμβανομένου μάλιστα υπόψη του λεγομένου πρωθυπουργοκεντρικού χαρακτήρα του πολιτεύματος. Άλλωστε τίποτε δεν εμποδίζει την επάνοδο του πρωθυπουργού, εφόσον η αποκατάσταση της υγείας του το επιτρέψει. Οι υπουργοί Οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης Η ύπαρξη αντιπρόεδρου της κυβέρνησης δεν είναι υποχρεωτική κατά το Σύνταγμα. Όπως ορίζει, με διάταγμα που προκαλεί ο πρόεδρος της κυβέρνησης μπορεί να διοριστούν ένας ή περισσότεροι από τους υπουργούς αντιπρόεδροι του υπουργικού συμβουλίου. Ο αντιπρόεδρος μπορεί να προΐσταται ενός ή και περισσοτέρων ή και ουδενός υπουργείου. Ο υπουργός που διορίζεται αντιπρόεδρος της κυβέρνησης μπορεί να απαλλαγεί από τα υπουργικά του καθήκοντα με προεδρικό διάταγμα που εκδίδεται μετά από πρόταση του πρωθυπουργού. Οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης διατηρούν την ιδιότητα του μέλους του υπουργικού συμβουλίου και στην περίπτωση που απαλλαγούν από τα υπουργικά τους καθήκοντα. Ο αριθμός των αντιπροέδρων δεν καθορίζεται από το Σύνταγμα. 38

39 Υπουργοί Ιδιότητες υπουργών : Α)αποτελούν μέλη του συλλογικού οργάνου του υπουργικού συμβουλίου. Β)μονοπρόσωπα κυβερνητικά όργανα, προϊστάμενα ενός κλάδου της Διοίκησης. Προϋποθέσεις συνταγματικά απαιτούμενες για τον διορισμό υπουργού Α)να είναι Έλληνας πολίτης Β) να έχει συμπληρώσει το 25 ο έτος της ηλικίας του Γ)να μην έχει χάσει την νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν Δ)δεν είναι απαραίτητη η βουλευτική ιδιότητα για τον διορισμό του Ε)οποιαδήποτε επαγγελματική του δραστηριότητα αναστέλλεται κατά τη διάρκεια της υπουργικής του θητείας (αρ. 18 ν. 1558/1985) Για την ανάληψη των καθηκόντων τους οι υπουργοί δίνουν τον οριζόμενο όρκο, ενώ οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι ορκίζονται στον τύπο της δικής τους θρησκείας και οι άθεοι ορκίζονται χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο. Όπως ορίζει το Σ στο άρθρο 37 παρ. 1 οι υπουργοί διορίζονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και ύστερα από πρόταση του Πρωθυπουργού η οποία και έχει δεσμευτικό χαρακτήρα γι αυτόν. 39

40 Αρμοδιότητες Υπουργών Α) Κάθε υπουργός προΐσταται κατά κανόνα ενός υπουργείου Β)Είναι όμως δυνατό να προΐσταται και περισσοτέρων ή και ουδενός υπουργείου Γ) Έχουν την ανώτατη διεύθυνση των υπηρεσιών του υπουργείου τους και κατευθύνουν, συντονίζουν, εποπτεύουν και ελέγχουν την δράση τους, καθώς και των υπαγόμενων σ' αυτούς υπαλλήλων και δημόσιων λειτουργών Δ)Εποπτεύουν συντονίζουν και κατευθύνουν τις ενέργειες των υφυπουργών που έχουν διοριστεί στο υπουργείο τους. Ε)Ασκούν την νομοθετική πρωτοβουλία σε θέματα της αρμοδιότητάς τους σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του Συντάγματος και του Κανονισμού της Βουλής ΣΤ)Προτείνουν την έκδοση των κανονιστικών και εκτελεστικών διαταγμάτων που αφορούν θέματα της αρμοδιότητάς τους και εκδίδουν τις κανονιστικές πράξεις κατ εξουσιοδότηση των νόμων Ε)Ασκούν κάθε άλλη αρμοδιότητα που τους παρέχουν το Σύνταγμα και οι νόμοι ή που τους αναθέτει ο πρωθυπουργός. Η σειρά προβαδίσματος των υπουργών καθορίζεται από την σειρά των υπουργείων. Σε περίπτωση απουσίας ή κωλύματος υπουργού, ορίζεται από τον πρωθυπουργό άλλος υπουργός ή υφυπουργός ως αναπληρωτής του. Αν δεν οριστεί αναπληρωτής, ο κωλυόμενος υπουργός αναπληρώνεται 40

41 από τον αναπληρωτή υπουργό ή τον υφυπουργό του υπουργείου του, εφόσον υπάρχει. Αν δεν υπάρχει στο συγκεκριμένο υπουργείο αναπληρωτής υπουργός ή υφυπουργός, ο κωλυόμενος υπουργός αναπληρώνεται από άλλον υπουργό σύμφωνα με την σειρά προβαδίσματος. Κατηγορίες- Είδη Υπουργών Α)Αναπληρωτές Β)Άνευ χαρτοφυλακίου Γ)Υφυπουργοί Α)Έχουν την υπουργική ιδιότητα, αποτελούν δηλαδή και μέλη του υπουργικού συμβουλίου. Ο αναπληρωτής υπουργός διορίζεται σε θέση εντασσόμενη είτε στον Πρωθυπουργό, είτε σε κάποιο υπουργείο. Οι αρμοδιότητές του καθορίζονται με απόφαση του Πρωθυπουργού που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Με την απόφαση αυτή είναι δυνατή η ανάθεση σε αναπληρωτή υπουργό αρμοδιοτήτων άλλου υπουργείου, συναφών προς τις αρμοδιότητές του. Η σειρά προβαδίσματος των αναπληρωτών υπουργών είναι ανάλογη με εκείνη των υπουργείων στα οποία έχουν διοριστεί. Μεταξύ περισσοτέρων αναπληρωτών υπουργών του ίδιου υπουργείου προηγείται ο αρχαιότερος στο συγκεκριμένο υπουργείο και εφόσον έχουν διοριστεί ταυτόχρονα προηγείται εκείνος του οποίου το όνομα βρίσκεται πρώτο στην πράξη διορισμού. Σε περίπτωση κωλύματος ή απουσίας 41

42 αναπληρωτή υπουργού, αναπληρώνεται από άλλο μέλος της κυβέρνησης ή υφυπουργό, τον οποίο ορίζει ο πρωθυπουργός. Αν δεν οριστεί αναπληρωτής τις αρμοδιότητές του ασκεί ο υπουργός του οικείου υπουργείου. Β) Ισχύουν τα αυτά ως προς την υπουργική ιδιότητά τους, τον τρόπο διορισμού τους και την ανάθεση των αρμοδιοτήτων τους με εκείνα για τους αναπληρωτές. Οι αρμοδιότητές που τους ανατίθενται μπορεί να ανήκουν στον Πρωθυπουργό ή σε υπουργούς. Την σειρά προβαδίσματος των υπουργών χωρίς χαρτοφυλάκιο προσδιορίζει ο χρόνος διορισμού τους και αν έχουν διοριστεί ταυτόχρονα η σειρά του ονόματός τους στην πράξη διορισμού. Τον υπουργό χωρίς χαρτοφυλάκιο αναπληρώνει το μέλος της κυβέρνησης ή υφυπουργός που ορίζει ο πρωθυπουργός. Αν δεν οριστεί αναπληρωτής τις αρμοδιότητες του κωλυόμενου υπουργού χωρίς χαρτοφυλάκιο ασκεί ο πρωθυπουργός ή ο καθ ύλην αρμόδιος υπουργός. Η χρησιμότητα θεσμοθέτησης και πρόβλεψής τους έγκειται στην ανάγκη υποβοήθησης του έργου του Πρωθυπουργού. Γ) Η ύπαρξη της υπουργικής τους ιδιότητας επαφίεται στον κοινό νομοθέτη. Κατά την ισχύουσα νομοθετική ρύθμιση οι υφυπουργοί δεν αποτελούν μέλη του υπουργικού συμβουλίου αλλά είναι δυνατό να τους 42

43 ζητηθεί από τον Πρωθυπουργό η συμμετοχή τους στο υπουργικό συμβούλιο χωρίς όμως τη δυνατότητα ψήφου. Η διαδικασία ανάδειξής τους ταυτίζεται με αυτήν της ανάδειξής των υπουργών. Η ανάθεση των αρμοδιοτήτων τους προκύπτει από κοινή απόφαση Πρωθυπουργού και αρμόδιου υπουργού. Αν η απόφαση δεν ορίζει διαφορετικά η νομοθετική πρωτοβουλία και οι άλλες κοινοβουλευτικές αρμοδιότητες, καθώς και η κανονιστική εξουσία παραμένουν στον υπουργό. Είναι επίσης δυνατόν να προβλέπεται η παράλληλη και από τον υπουργό άσκηση αρμοδιοτήτων που ανατίθενται σε υφυπουργό. Κατά το Σύνταγμα, νόμος ρυθμίζει τη θέση των μόνιμων υπηρεσιακών υφυπουργών. Εκτός από τους πολιτικούς υφυπουργούς προβλέπονται και οι μόνιμοι υπηρεσιακοί υφυπουργοί. Οι υφυπουργοί αυτοί είναι ανώτατοι δημόσιοι υπάλληλοι που απολαύουν μονιμότητα. Προέρχονται από την διοίκηση και δεν ανήκουν στην πολιτική κυβερνητική ηγεσία. Οι μόνιμοι υπηρεσιακοί υφυπουργοί δεν είναι μέλη του υπουργικού συμβουλίου. Ο θεσμός αποσκοπεί στην αξιοποίηση στελεχών με πολύχρονη και βαθειά γνώση στου αντικειμένου και στην εξασφάλιση της συνέχειας της διοίκησης. Η σειρά προβαδίσματος των υφυπουργών είναι ανάλογη με εκείνη των υπουργείων στα οποία έχουν διοριστεί. Μεταξύ περισσοτέρων υφυπουργών του ίδιου υπουργείου προηγείται ο αρχαιότερος στο συγκεκριμένο υπουργείο και εφόσον έχουν διοριστεί ταυτόχρονα προηγείται εκείνος του οποίου το όνομα βρίσκεται πρώτο 43

44 στην πράξη διορισμού. Εφόσον κωλύεται ο υφυπουργός τις αρμοδιότητές του ασκεί ο αρμόδιος υπουργός. Ευθύνη των υπουργών Ο θεσμός της ευθύνης των υπουργών αποτελεί αναγκαιότητα για την ομαλή ύπαρξη και εξέλιξη του δημοκρατικού πολιτεύματος. Κατάγεται από το αγγλικό πολίτευμα και μεταδόθηκε στα υπόλοιπα Ευρωπαϊκά κράτη δεχόμενο τις αναμενόμενες επιδράσεις. Μπορούμε να διαχωρίσουμε την ευθύνη των υπουργών σε τρεις υποκατηγορίες. Την ποινική, την αστική και την κοινοβουλευτική (ή πολιτική). Α) Κοινοβουλευτική ή πολιτική ευθύνη Με την απόκτηση της εμπιστοσύνης του Κοινοβουλίου, η Κυβέρνηση, αναλαμβάνοντας τις αρμοδιότητες της κυβερνητικής λειτουργίας αποκτά και πολιτική ευθύνη απέναντί του για τις επιλογές και τις ενέργειές της. Υπό την εκδοχή αυτή ο θεσμός της πολιτικής αυτής ευθύνης συνεπάγεται την υποχρέωση της κυβέρνησης, με τήρηση των δικαιϊκά καθορισμένων διαδικασιών να παρέχει κάθε πληροφορία ή διευκρίνιση για το έργο της, να λογοδοτεί γι αυτό και να παραιτείται αν η Βουλή άρει την εμπιστοσύνη της. Με άλλες λέξεις οι διαδικασίες του κοινοβουλευτικού ελέγχου από τις ηπιότερες έως τις πιο αυστηρές αποσκοπούν να εξασφαλίσουν την ενημέρωση της Βουλής για την καλή ή κακή συνολική και κατά τομέα χρήση της εμπιστοσύνης που εναπόθεσε στην Κυβέρνηση. Και αν εντοπιστεί από 44

45 την άσκηση του κοινοβουλευτικού ελέγχου εντοπιστεί τομέας όπου η κυβέρνηση ή μέλος της ή Υφυπουργός με πράξη του ή παράλειψη ενήργησαν εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος τότε μέσω των διαδικασιών του άρθρου 84 παρ. 2-7 του Συντάγματος, η Βουλή συζητά και ψηφίζει πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης στο σύνολό της ή κατά μεμονωμένου Υπουργού ή Υφυπουργού. Από το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας θα κριθεί αν η Βουλή διατηρεί την εμπιστοσύνη της ή αν την αίρει οπότε ως κύρωση για την άρση αυτή επιβάλλεται στην κυβέρνηση η υποχρέωση να παραιτηθεί. Β ) Αστική ευθύνη Αστική υπουργική ευθύνη είναι η υποχρέωση των υπουργών προς αποζημίωση των ζημιωθέντων για τις ζημίες τις οποίες προκάλεσαν με παράνομες πράξεις τους και για τις οποίες προηγήθηκε ποινική καταδίκη. α) Η αστική υπουργική ευθύνη είναι ευθύνη αποζημίωσης των ζημιωθέντων, προκειμένου να επέλθει αποκατάσταση των ζημιών. Για την ύπαρξη επομένως αστικής ευθύνης είναι απαραίτητη η ύπαρξη ζημίας. β) Η αστική ευθύνη είναι ευθύνη έναντι του ζημιωθέντος, είναι επομένως ευθύνη έναντι οιουδήποτε προσώπου υπέστη ζημία, φυσικού ή νομικού ή και αυτού του δημόσιου. γ) Κατά την ισχύουσα ρύθμιση, προϋπόθεση της αστικής ευθύνης του υπουργού είναι η προηγούμενη ποινική καταδίκη. Αγωγή αποζημίωσης γεννάται μόνον 45