113 ANOIΞΗ 2014 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ. Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση. Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου Το Μήνυμα της ΙΒΒΥ

Transcript

1 113 ANOIΞΗ 2014 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου Το Μήνυμα της ΙΒΒΥ

2 Ένα μαγέυτικό βιβλιό μέ όλόυς τόυς ήρωές των παραμυθιων! Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο Συνεχίστε να διαβάζετε! Mια φορά στης Παραμυθοχώρας τον καιρό, προκηρύχθηκε διαγωνισμός για το καλύτερο παραμύθι του κόσμου όλου! Καλεσμένοι όλοι οι ήρωες των παραμυθιών, το έπαθλο όμως ένα, και ποιος θα το κερδίσει; Ποιος ο ρόλος της Σταχτοπούτας, της Κοκκινοσκουφίτσας και του Κάπτεν Χουκ; Tι γυρεύει κοντά τους η Αλίκη από τη Χώρα των Θαυμάτων; Για ποιο λόγο εμφανίζεται ο φοβερός κριτήςέκπληξη; Θα τα καταφέρουν να βρουν τον νικητή; Ένας θα σηκώσει το κύπελλο και ποιος τελικά θα είναι αυτός; Οι απαντήσεις θα δοθούν σε αυτό το μαγευτικό παραμύθι με ένα απίστευτο και αναπάντεχο τέλος! Για παιδιά από 3 ετών Γνωρίζουμε ότι ο ρόλος του αναγνώστη είναι πολύ σημαντικός, όχι μόνο για το λογοτεχνικό κείμενο, αλλά και για όσους συμμετέχουν στην ίδια ανάγνωση. Ο αναγνώστης ζωντανεύει το νόημα του κειμένου, το επεξεργάζεται, το αναλύει, το μεταφράζει, αλλά και το οικειοποιείται με τον δικό του τρόπο. Η λογοτεχνία γίνεται έτσι τόπος ενασχόλησης, προβληματισμού και κέρδους για κάθε αναγνώστη. Όσα κερδίζει καθένας είναι όσα μπορεί να πάρει, να εισπράξει και να ωφεληθεί. Ο συγγραφέας είναι ο μεγάλος δωρητής και ο «αφέτης» σε ένα αγώνισμα που παίρνουν μέρος εκατοντάδες, χιλιάδες ή εκατομμύρια αναγνώστες. Η φαντασία του συγγραφέα πλάθοντας ιστορίες έρχεται και συναντιέται με τη φαντασία των αναγνωστών μέσω του κειμένου, μέσα από τη γλώσσα, μέσα από τις λέξεις. Συνάντηση που λαμβάνει χώρα στις λέξεις του λογοτεχνικού κειμένου, στις λέξεις που αποτελούν το πνεύμα και το νόημα της ιστορίας, τροφή της φαντασίας και τόπο συνάντησης των αναγνωστών. Στο μήνυμα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου ( ) η Ιρλανδή συγγραφέας Siobhán Parkinson σημειώνει σχετικά: «Κάθε αναγνώστης μιας ιστορίας έχει κάτι κοινό με κάθε άλλον αναγνώστη της. Ξεχωριστά ο καθένας, αλλά και μαζί κατά κάποιον τρόπο, ξαναδημιουργούν την ιστορία του συγγραφέα στη δική τους φαντασία μια πράξη που είναι ταυτόχρονα ιδιωτική και δημόσια, προσωπική και κοινή, ατομική και διεθνής. Κι αυτό ίσως είναι ό,τι καλύτερο μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι». Η λογοτεχνία λοιπόν στήνει γέφυρες και ενώνει τους ανθρώπους σε κοινά ιδανικά και στόχους. Γίνεται τόπος συνάντησης διαφορετικών ανθρώπων, λαών και πολιτισμών. Στο ανοιξιάτικο αυτό τεύχος των Διαδρομών οι αναγνώστες θα βρουν ενδιαφέροντα άρθρα, απόψεις και ποιήματα, το μήνυμα της ΙΒΒΥ, τα Νέα του τριμήνου, κ.ά. Ενσωματώσαμε επίσης ένα μικρό αφιέρωμα με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Κύπριου ποιητή Κώστα Μόντη ( ). Ιδού ένα δείγμα της ποιητικής του προσφοράς: ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΕΚ Δ Σ ΕΙ Σ ΨΥΧ Ο ΟΣ ΟΣ 19 Ο Σ ΨΥΧ Ο ΕΚ Δ ΕΙ ΓΙ Σ ΓΙ Ο Κυκλοφορεί και σε e-book. Αναζητήστε περισσότερους από 850 τίτλους στο Γίνετε μέλη δωρεάν στο ή καλώντας χωρίς χρέωση στο και κερδίστε προνόμια και δώρα. Ελάχιστοι μας διαβάζουν, ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας, μένουμε αδικαίωτοι κι αχειροκρότητοι σ αυτή τη μακρινή γωνιά, όμως αντισταθμίζει που γράφουμε Ελληνικά. Ο Διευθυντής

3 Περίοδος Γ : Άνοιξη 2014 Τεύχος 113 Mάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2014 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β : , τεύχη Περίοδος Α : , τεύχη 1-60) ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 3rd Period: Spring 2014 No 113 March - April - May 2014 Quarterly Publication (2nd Period: , No st Period: , No 1-60) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ CONTENTS Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, Αθήνα kyklos@greekibby.gr Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, vanagno@ece.uth.gr Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., Αthens kyklos@greekibby.gr Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, vanagno@ece.uth.gr Επισημάνσεις Ο εικονογράφος του τεύχους: Θοδωρής Τιμπιλής 4 6 Points This Issue s Illustrator: Thodoris Tibilis Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), , angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), Ελένη Ηλία (Ε.Η.), , eilia@hol.gr Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), , loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), , tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), , info@psarafti.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), , angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), Eleni Ilia (Ε.I.), , eilia@hol.gr Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), Iro Papamoschou (Ι.P.), iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), , loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), , tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), Litsa Psarafti (L.Ps.), , info@psarafti.gr Μια σφαιρική παρουσίαση των χαρακτήρων και των αφηγηματικών σχημάτων στο μυθιστορηματικό έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου της Έλενας Χ. Στανιού Παραμύθι, λαϊκή παράδοση και διαπολιτισμικότητα του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου και το Μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα A comprehensive presentation of the characters and narrative representations in Loty Petrovits-Andrutsopulou s work by Elena Ch. Staniou Fairy tale, folk tradition and transculturalism by Vassilis D. Anagnostopoulos International Children s Book Day and the Annual IBBY Message Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ΕΚΕΒΙ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN S BOOK YOUNG READER KIMENA (TEXTS) JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN S AND YA LITERATURE Βιβλιοπαρουσιάσεις (32 τίτλοι) Μικρό αφιέρωμα στη μνήμη του Κώστα Μόντη ( ) Book Presentations (32 titles) Kostas Montis, in memoriam ( ) Εικόνα Εξωφύλλου: Μια μεγάλη αγκαλιά του εικονογράφου Θοδωρή Τιμπιλή, Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Ελένη Βαζούρα, evazoura@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, Μεταμόρφωση Τηλ.: Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης Cover Illustration: A global embrace illustrated by Τhodoris Tibilis, Marketing, Public Relations and Advertisments: Εleni Vazoura, evazoura@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str Metamorfossi Τel.: Copy editor: Petros Yarmenitis Ποιήματα σχετικά με τα σχολεία και τους μαθητές με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου Η απουσία της μάνας στη ζωή των παιδιών μέσα από τη Λογοτεχνία για Παιδιά της Γιώτας Κούγιαλη Συνέντευξη της Γιώτας Κ. Αλεξάνδρου από την Αγγελική Βαρελλά Poems regarding schools and students on the occasion of International Children s Book Day. The absence of the mother in her children s lives as seen in Children s Literature by Giota Kougiali An interview with Giota Κ. Alexandrou by Angeliki Varella DTP: Σπυριδούλα Βονίτση DTP: Spyridoula Vonitsi Νέα 64 News Το περιοδικό εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές 73 Submission Guidelines Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

4 επισημάνσεις πρέπει να μάθουμε στα Ο φόρος σε φοράδα 5 4 επισημάνσεις επισημάνσεις Για την τηλεόραση, το διαδίκτυο, το βιβλίο Μας θέτουν συχνά το ερώτημα: «Υπάρχει λύση απέναντι στο διαδίκτυο και την τηλεόραση, που θεωρούνται εχθροί του βιβλίου;» Η απάντησή μας είναι η εξής: Κάθε λύση προϋποθέτει πρόβλημα. Κι εμείς δεν βλέπουμε κανένα πρόβλημα, όταν γίνεται σωστή χρήση των μέσων που είναι πια μέρος της ζωής μας. Τα προβλήματα δημιουργούνται από την κατάχρηση ή την κακή χρήση του διαδικτύου και από την πολύωρη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων, που συχνά είναι και χαμηλότατης ποιότητας. Επομένως, το πρώτο που χρειάζεται είναι: Για μεν το διαδίκτυο, ενημέρωση των παιδιών για τους κινδύνους που ενεδρεύουν. Για δε την τηλεόραση, αυστηρή επιλογή, άρα και όριο στην τηλεθέαση. Αυτά είναι που παιδιά μας με νηφάλια συζήτηση και συνεργασία, και όχι με απαγορεύσεις ή φωνές που φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Ετσι, ασφαλώς, θα μένει χρόνος για το ποιοτικό διάβασμα. Από κει και ύστερα, ως προς την τηλεόραση, υπάρχουν κάποια σοβαρά προβλήματα. Αναφέρουμε για παράδειγμα τρία: Πρόβλημα είναι να χρησιμοποιούνται παιδιά σε διαφημίσεις πράγμα απαράδεκτο. Πρόβλημα είναι να υπάρχουν διαφημίσεις που απευθύνονται σε παιδιά, γεγονός επίσης απαράδεκτο και μάλιστα εν καιρώ οικονομικής κρίσης. Πρόβλημα είναι και μάλιστα εξοργιστικό το να χαρακτηρίζονται «κατάλληλες για όλους» εκπομπές και «σειρές» που μόνο κατάλληλες για παιδιά δεν είναι. Για τη λύση τέτοιων προβλημάτων χρειάζονται έντονες και διαρκείς διαμαρτυρίες από τους τηλεθεατές. Λ.Π.-Α. Έμμετρη επισήμανση με σατιρική διάθεση από τη Θέτη Χορτιάτη Φορολογικά τα μέτρα γιά λογάριασε και μέτρα Είναι αφόρητοι οι φόροι μας τσουλάει κατηφόρι όλο πιο πάνω φόροι ξεπουλώ το πανωφόρι. Τάχα φοριούνται οι φόροι κι αν στο μισό οι φόροι θα γίνουν μισοφόρι; Ίσοι μισθοί και φόροι λέγονται μισθοφόροι; Μήπως δρεπανηφόροι; ψάχνει φοροφυγάδα τον πιάνει επ αυτοφώρω σε μπάνκα πλουτοφόρο τον πάει στο αυτόφωρο το βρίσκει ανυπόφορο Ήτανε, λένε, μια φορά μεροδούλι- μεροφάι τώρα άλλος γδυτός, άλλος φορά πολλοί οι φοροδούλοι, πιότεροι φοροφάγοι

5 ο εικονογράφος του τεύχους ΘΟΔΩΡΗΣ ΤΙΜΠΙΛΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ Τριγωνοψαρούλη, μην εμπιστεύεσαι ΠόΤΕ... αχινό! 6 Ο Θοδωρής Τιμπιλής είναι εικονογράφος και έχει βραβευθεί τόσο σε ελληνικούς όσο και σε διεθνείς διαγωνισμούς. Δημιουργεί cartoon εικονογραφήσεις για διάφορες εταιρίες όπως: The Coca Cola company, Procter & Gamble, ΦΑΓΕ, NOYNOY, ΔΕΛΤΑ, ΕΒΓΑ, Dannonino, Lacta, Oxford University Press, Fiat, Unilever, Algida, Carrefour, κ.ά. Συνεργάζεται με διαφημιστικές εταιρίες σε όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων οι DDB New York, BBDO, McCann, JWT, Saatchi & Saatchi, Ogilvy & mather, Publicis, FCB, Leo Burnett, για τις οποίες σχεδιάζει κυρίως cartoon χαρακτήρες και mascot για παιδικά προϊόντα. Περισσότερες εικονογραφήσεις του μπορείτε να δείτε στο: ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ χ Γιώργος Λεμπέσης, Βυθούγεννα, Εκδόσεις Ψυχογιός, o Think success, make it happen, Εκδόσεις British Council, χ Give your child a head start, Εκδόσεις British Council, o Σωτηρούλα Καλιοντζοπούλου, Τα δίδυμα ζιζάνια αμολάνε χαρταετό, Εκδόσεις Πατάκη, χ Megan Roderick Michailidis-Tamzin Thompson, Grammar Heroes 2, Εκδόσεις Oxford University Press, o Ηλίας Γκάρλας, Πού είναι το σύνθημα, οέο;, Απόλλων, χ Fotini Kouloheri, Rainbow A, Εκδόσεις Oxford University Press, o Fotini Kouloheri, Rainbow B, Εκδόσεις Oxford University Press, ΝΕΟ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ Διαβάστε όλες τις περιπέτειες του Τριγωνοψαρούλη! ΕικόνΕΣ: ΛΗδΑ ΒΑρΒΑρόύΣΗ

6 Ζαΐρη), Εκδόσεις Μίνωας, χ Σωτηρούλα Καλιοντζοπούλου, Τα δίδυμα ζιζάνια και οι φίλοι τους τα ζώα, Εκδόσεις Πατάκη, o Megan Roderick Michailidis-Tamzin Thompson, Grammar Heroes 1, Εκδόσεις Oxford University Press, χ Σωτηρούλα Καλιοντζοπούλου, Τα δίδυμα ζιζάνια και η παρέα τους, Εκδόσεις Πατάκη, o Graham Burton, Heroes, Εκδόσεις Oxford University Press, χ Jayne Wildman-Tamzin Thompson, Heroes 1, Εκδόσεις Oxford University Press, o Jayne Wildman-Tamzin Thompson, Heroes 2, Εκδόσεις Oxford University Press, χ Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Η πριγκίπισσα και το ρεβίθι (Διασκευή: Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη), Εκδόσεις Μίνωας, o Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Οι έντεκα κύκνοι (Διασκευή: Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη), Εκδόσεις Μίνωας, χ Rebbecca Robb Benne, Grammar Team 3, Εκδόσεις Oxford University Press, o Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Το άσχημο παπάκι (Διασκευή: Ρένα Ρώσση- χ Emmanuel Ninos-Rebbecca Robb Benne, Grammar Team 2, Εκδόσεις Oxford University Press, o Αντίο, καλή μας δραχμή, Εκδόσεις Καμπανάς, χ Fotini Kouloheri, Grammar Team 1, Εκδόσεις Oxford University Press, o Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Η τοσοδούλα (Διασκευή: Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη), Εκδόσεις Μίνωας, χ Θοδωρής Τιμπιλής, Ο μικρός Οδυσσέας, Εκδόσεις Wired Art, o H. Q. Mitchell-S. Parker, Zoom c, Εκδόσεις MM Publications, χ Τα τρία γουρουνάκια, Εκδόσεις Καμπανάς, o E. Moutsou-S. Parker, Plus Elementary, listening, speaking, reading, writing, Εκδόσεις MM Publications, χ Η χιονάτη και οι εφτά νάνοι, Εκδόσεις Καμπανάς, o E. Moutsou-S. Parker, Plus Beginners, listening, speaking, reading, writing, Εκδόσεις MM Publications, χ H. Q. Mitchell-S. Parker, Zoom b, Εκδόσεις MM Publications, o H. Q. Mitchell-S. Parker, Zoom a, Εκδόσεις MM Publications, χ H. Q. Mitchell, Back to the Dreamtime, Εκδόσεις MM Publications, ΜΙΑ ΣΦΑΙΡΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΛΟΤΗΣ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ- ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ* Έλενα Χ. Στανιού Νηπιαγωγός, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Υπ. Δρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας «Η τέχνη της αφήγησης, άρρηκτα συνυφασμένη με τη μυθοπλασία, συναντά την πλήρωση των δυνατοτήτων της στο πλούσιο έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου», αναφέρει χαρακτηριστικά η Τζίνα Καλογήρου. Και συνεχίζει τονίζοντας πόσο άνετα κινείται, τόσο στο χώρο του παραμυθιού όσο και στο χώρο του μυθιστορήματος, λόγω της μεγάλης της συγγραφικής εμπειρίας. Σε όλα της τα έργα η Πέτροβιτς δημιουργεί με ιδιαίτερη δεξιότητα την πλοκή. Οι ανισοχρονίες, η συνεπαγωγή και η συνέπεια στη διάρθρωση των γεγονότων, το κλίμα του μυστηρίου και της εναγώνιας αναμονής, συντελούν στη σαγήνευση του αναγνώστη και τροφοδοτούν το ενδιαφέρον του από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα 1. Ο αναγνώστης, σε κάθε έργο της Πέτροβιτς που αποτελεί μέρος μιας μεγάλης ενιαίας αφήγησης, αντλεί την * Η παρούσα εργασία αποτελεί τμήμα της Διδακτορικής Διατριβής που εκπονεί η συγγραφέας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με Επιβλέπουσα την κ. Τασούλα Τσιλιμένη, Αν. Καθ. Παν. Θεσσαλίας.

7 10 αίσθηση του ενιαίου, αλλά και του δημιουργικού αποσπάσματος, ώστε κάθε φορά να περιμένει το επόμενο σε μια πορεία συμπλήρωσης του όλου. Και αυτό γιατί συναντά ήρωες προηγούμενου μυθιστορήματος, σε επόμενα μυθιστορήματά της. Έτσι, το λογοτεχνικό γεγονός βρίσκεται εν δυνάμει σε αυτό το «ενιαίο μυθιστόρημα», όπου πραγματοποιείται σταδιακά και η μυθιστορηματική ενηλικίωση των ηρώων 2. Σύμφωνα με την ίδια τη συγγραφέα, όταν δημιουργήσει τον πυρήνα του μυθιστορήματος, σειρά έχει η πλοκή, μια πλοκή ενδιαφέρουσα και συναρπαστισης των ηρώων. Έτσι, τις πιο 11 κή. Γράφει μία σύντομη περίληψη της ιστορίας ή, ακόμη, τη χωρίζει πρόχειρα σε ενότητες ή κεφάλαια. Αν και το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα εξαρτάται κυρίως από τους χαρακτήρες που θα πάρουν μέρος στην υπόθεση 3. Η Λότη Πέτροβιτς λέει χαρακτηριστικά ότι «όταν ο πυρήνας ενός μυθιστορήματος δημιουργηθεί, τότε χρειάζεται η σάρκα της πλοκής για να τον ντύσει. Ωστόσο, το πώς ακριβώς θα εξελιχθούν τα πράγματα θα το καθορίσουν οι χαρακτήρες, οι οποίοι θα ζήσουν τα γεγονότα και θ αποφασίσουν πώς και πότε θα κινηθούν και θα δράσουν» 4. Οι χαρακτήρες της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, όπως λέει η ίδια, έχουν γεννηθεί από την πραγματικότητα, αλλά τελικά πλάστηκαν από τη φαντασία της. Τα πρώτα τους κύτταρα τις πιο πολλές φορές είναι πραγματικά, ανήκουν σε μεγάλους ή μικρούς που γνώρισε στο παρελθόν, ανήκουν στο στενό ή ευρύτερο περιβάλλον της. Όμως εξελίσσονται, μεγαλώνουν διαφορετικά και γίνονται άλλα πρόσωπα. Άλλοτε πάλι αποτελούν τμήματα πραγματικών ανθρώπων ή του ίδιου της του εαυτού, και διαμορφώνουν τη δική τους προσωπικότητα, καθορίζουν τη ζωή τους και αρχίζουν να υπάρχουν ως πρόσωπα ολοζώντανα. Στη συνέχεια τους πλάθει με τη φαντασία της τόσο ζωντανά, ώστε να μπορεί να περιγράψει κάθε τι που τους αφορά. Σκιαγραφεί την προσωπικότητά τους, καταγράφει τις ιδιομορφίες, τις συνήθειες, τα χαρακτηριστικά τους. Μάλιστα, εμφανίζονται τόσο ζωντανοί, που σαν παλιοί γνώριμοι συνεχίζουν τη μυθιστορηματική τους πορεία και στα επόμενα κείμενά της 5. Σημαντικό ρόλο παίζει, κατά τη γνώμη της συγγραφέως, ο τρόπος αφήγησης και παρουσίασης των χαρακτήρων, ο τρόπος περιγραφής των γεγονότων και των καταστάσεων, αλλά και ο τρόπος παρουσίασης και δρά- πολλές φορές παρακάμπτει την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, όπως και την τριτοπρόσωπη αφήγηση του παντογνώστη αφηγητή, και από την οπτική γωνία ενός παιδιού μόνο, καθώς και την ευθύγραμμη πορεία της ιστορίας, με μερικές απλές αναδρομές στο παρελθόν [Ο μικρός αδερφός (1976), Για την άλλη πατρίδα (1978), Ζητείται μικρός (1982), Στο τσιμεντένιο δάσος (1981), Ιστορίες που ταξιδεύουν (1986)], προχωρά στα εξής: Στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση περισσότερων του ενός ηρώων [Σπίτι για πέντε (1987), Λάθος, κύριε Νόιγκερ! (1989)] ή στην ανάμιξη τριτοπρόσωπης και πρωτοπρόσωπης αφήγησης ή εσωτερικού μονολόγου [Τραγούδι για τρεις (1992), Γιούσουρι στην τσέπη (1994)], ώστε να απεικονίζεται όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένα η πολυπλοκότητα της πραγματικότητας. Στο συνδυασμό διαφορετικών αφηγηματικών χρόνων και στη μείξη παρόντος και παρελθόντος [Τραγούδι για τρεις (1992), Γιούσουρι στην τσέπη (1994), Λάθος, κύριε Νόιγκερ! (1989)], ώστε να διευρύνεται η έννοια του χρόνου και να συλλαμβάνεται, όσο γίνεται, η διαφορετική για την κάθε ροή βίωση και σημασία του 6.

8 12 Ωστόσο, όπου κρίνεται απαραίτητο από το ύφος και τη μορφή του μυθιστορήματος, επιλέγονται τόσο η πρωτοπρόσωπη όσο και η τριτοπρόσωπη αφήγηση. Έτσι, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση που συναντάμε στα μυθιστορήματα Σπίτι για πέντε, Λάθος, κύριε Νόιγκερ!, Τραγούδι για τρεις και Ποιος θα γράψει για το σκύλο μας; είναι η αυτοδιηγητική αφήγηση, η αφήγηση των προσωπικών εμπειριών του αφηγητή. Με τον τρόπο αυτό προβάλλεται η προσωπική αλήθεια καθενός από τους ήρωες, δίνεται έμφαση στην προσωπικότητα και το χαρακτήρα του, ενώ προσδίδεται αμεσότητα και ζωντάνια στο λόγο 7. Στο μυθιστόρημα Σπίτι για πέντε, τέσσερα πρόσωπα με τέσσερις διακοπτόμενους και επανερχόμενους μονολόγους, δηλαδή μέσα από πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ξετυλίγουν μία ιστορία με κωμικοτραγικά γεγονότα. Δύο παιδιά και δύο ενήλικες αφηγούνται την ιστορία με διαφορετικό κειμενικό λόγο ο καθένας, δηλαδή προφορικό ημερολόγιο, επιστολή και τηλεφωνήματα. Κάθε αφηγητής εστιάζει στα πρόσωπα που απασχολούν και επηρεάζουν τη ζωή του 8. Είναι, δηλαδή, αξιοπρόσεχτο το ότι το κείμενο αυτό δουλεύει μία ιστορία από τέσσερις διαφορετικές σκοπιές. Ο εξωτερικός μύθος είναι κοινός για τα τέσσερα πρόσωπα του έργου, όπως κοινό είναι και το σπίτι που θα τα ενώσει, με συνδετικό κρίκο, ωστόσο, το πέμπτο αναμενόμενο πρόσωπο. Μέχρι τότε όμως, το κάθε άτομο κουβαλά μέσα του τη δική του ανάγνωση της ιστορίας, τον δικό του μονόλογο, που θέλει να εγγραφεί κάπου, να γίνει αφήγημα 9. Η σαφής διάκριση του σκηνικού ανάμεσα στο καθημερινό υλικό της κοινής ιστορίας των προσώπων και στην έγγραφη προβολή της δεν αποκλείει και τη συχνή αλληλοεμπλοκή τους. Γιατί η κοινή ιστορία λειτουργεί πάντα ως νωπή ανάμνηση στο νου των προσώπων. Υπάρχει, δηλαδή, το καθημερινό σκηνικό ως πρώτη ύλη, αλλά αναδιαμορφώνεται σε κάθε ανάγνωση, ανάλογα με το πρόσωπο που σχολιάζει και καταθέτει τις εμπειρίες του. Οι φωνές που «ακούγονται» στο κείμενο διηγούνται μία εν εξελίξει ιστορία. Οι χρόνοι της αφήγησης δεν είναι μόνο παρελθοντικοί, γιατί δεν αποτυπώνουν μόνο κάτι που συνέβη, αλλά και κάτι που συμβαίνει εκείνη τη στιγμή 10. Ο επαναληπτικός τρόπος αφήγησης, ο οποίος αναπαράγει περισσότερο από μία φορά κάτι που συνέβη, συνδέεται με τη γενικό- ΣΧΕΔΟΝ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΜ! Τα μικρά πνεύματα των σελίδων! Κείμενα & Εικονογράφηση Κατερίνα Κρις Για παιδιά από 6 έως ετών Τι κάνεις όταν σου κατεβαίνει μια ωραία ιδέα; Λες... «χμ!» Και ξαφνικά αρχίζεις να γράφεις σαν τρελός! Τι είναι αυτή η ακατανίκητη δύναμη; Πώς λέγεται; Από πού έρχεται; Μην πανικοβάλλεσαι! Αυτή η έμπνευση, αυτή η ξαφνική αναλαμπή... είναι τα πανέξυπνα Χμ! Ετοιμάσου λοιπόν να μάθεις σχεδόν τα ΠΑΝΤΑ για τους αόρατους αυτούς συνεργάτες σου: Τα Χμ! Αγγέλα Μάλμου ΙΓΜΑ, Η ΑΝΑΤΟΛΗ Ένα ταξίδι στην προϊστορία Το βιβλίο Ίγμα, η Ανατολή τιμήθηκε το 2012 από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά με το βραβείο που αθλοθέτησαν οι εκδόσεις Κέδρος στη μνήμη της σπουδαίας συγγραφέα Κίρας Σίνου, που ασχολήθηκε συστηματικά στα βιβλία της με την προϊστορία. Μια περιπέτεια που μας ταξιδεύει στα προϊστορικά χρόνια, όπως τα έζησαν οι πρόγονοί μας στον ελλαδικό χώρο. Για παιδιά από 11 ετών Ουρανία Τουτουντζή Ο ΠΙΟ ΣΟΦΟΣ ΑΠ ΟΛΟΥΣ Ένα μυθιστόρημα για τους Επτά Σοφούς Ένα βιβλίο που μας ταξιδεύει από τον καιρό του Τρωικού Πολέμου ως τα χρόνια των Επτά Σοφών και ως τη σημερινή εποχή. Ένα βιβλίο που μας βοηθάει να γνωρίσουμε από κοντά το Θαλή το Μιλήσιο, το Σόλωνα τον Αθηναίο, το Χίλωνα το Λακεδαιμόνιο, κι άλλους ακόμη από τους αρχαίους σοφούς, των οποίων τα λόγια είναι σήμερα κάτι περισσότερο από επίκαιρα. Για παιδιά από 11 ετών σε όλα τα βιβλιοπωλεία

9 14 τερη τεχνική του επιστολικού μυθιστορήματος και ανάγεται στον 18 ο αιώνα. Σύμφωνα με αυτό, σημειώνεται μία μετατόπιση της προοπτικής της γραφής από το μονόλογο του παντογνώστη συγγραφέα προς τη διαλογική περιφέρεια της άποψης των μυθιστορηματικών προσώπων. Οι διαδοχικές αναγνώσεις της πραγματικότητας, μέσα από την οπτική των προσώπων που τη συνιστούν, ξεπερνούν, χωρίς να καταργούν, τον πρωτογενή αντικειμενικό ρεαλισμό, προς μία υποκειμενικότερη πολυφωνία. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα αφήγημα εξωτερικής εστίασης, με αφηγητές που λειτουργούν συγχρόνως ως εξωτερικοί παρατηρητές τα ίδια τα πρόσωπα του έργου. Έτσι, το προφορικό ημερολόγιο έρχεται να αποτυπώσει στην ταινία του μαγνητοφώνου που λειτουργεί σαν ένα είδος καταφύγιου εξομολόγησης των μυθιστορηματικών προσώπων που το χρησιμοποιούν ό,τι θα αποτυπωνόταν άλλοτε στο χαρτί ως επιστολή ή σελίδα ημερολογίου. Μάλιστα, ο Philippe Lejeune θα πει για το μαγνητόφωνο: «Κάθε άνθρωπος κουβαλά μέσα του κάτι σαν πρόχειρο τετρά- και στο Μυστήριο του καλοκαιρινού Αγιοβασίλη, η αφήγηση είναι τριτοπρό- 15 διο, συνεχώς αναδιαμορφούμενο, της αφήγησης της ζωής του: είναι αυτό που προσπαθεί να αιχμαλωτίσει, με το μαγνητόφωνο, η προφορική ιστορία» 11. Ταυτόχρονα, σημειώνονται και τηλεφωνήματα και γράμματα από τους γονείςχαρακτήρες της ιστορίας. Όλα όμως καταγράφουν την πραγματικότητα των ηρώων από την οπτική γωνία του καθενός. Μια πραγματικότητα σύγχρονη και αληθοφανή, όπου ο νεαρός αναγνώστης θα μπορούσε πολύ εύκολα να αναγνωρίσει στα πρόσωπα των ηρώων κάποια πρόσωπα γνωστά του, που το καθένα σηκώνει μέσα του κάποιο φορτίο από μνήμες τις οποίες θέλει να ξεπεράσει για κάτι καινούργιο, για μιαν άλλη, πιο όμορφη ζωή 12. Στο κοινωνικό μυθιστόρημα Λάθος, κύριε Νόιγκερ!, οι ήρωες αφηγούνται ταυτόχρονα την ιστορία μέσα από διαφορετικούς κειμενικούς τύπους (αναφορές, επιστολές, ημερολόγιο, αφήγηση) στους οποίους κάθε αφηγητής εστιάζει στους υπόλοιπους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες 13. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα με άρτια δομή και εσωτερική ισορροπία, με πλούσια και σύνθετη πλοκή, αλλά και ενδιαφέρον θέμα, όπου ζωντανεύουν στη μνήμη και ανακαλούνται ιστορικά πρόσωπα, γεγονότα, αρχαιολογικές μαρτυρίες, βυζαντινές και ιδιαίτερα του αιώνα μας. Τα πρόσωπα, ηθικά άρτια και ολοκληρωμένα, ξεκάθαρα τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά, χρησιμοποιούν με ωριμότητα και τέχνη την ελληνική γλώσσα απευθυνόμενα όχι μόνο σε νεαρούς, αλλά και σε ενήλικες αναγνώστες 14. Στο μυθιστόρημα Για την πατρίδα, το οποίο βασίζεται σε πραγματικά περιστατικά, σε αληθινές ιστορίες προσφύγων που μετακινήθηκαν στην πενταετία , μέσα από τα μηνύματα αγάπης, ειρήνης, ανθρωπιάς, πίστης στην ελευθερία και στη ζωή και αγάπης για την πατρίδα, που είναι διάχυτα σε όλο το κείμενο, οι χαρακτήρες του διαγράφονται στέρεα και ολοκληρωμένα. Διαθέτουν ψυχική δύναμη και αντοχή, δύναμη για αντίσταση στην εμπλοκή των καιρών, ενώ γενικά τους διακρίνει μία εσωτερική αρχοντιά. Σε όλο το έργο οι χαρακτήρες είναι σφικτά δεμένοι με έναν στέρεο κρίκο, το πάθος για γυρισμό στην ελεύθερη πατρική γη, κάτι που θα προσπαθήσουν να πετύχουν ακόμη και με οποιαδήποτε δοκιμασία και θυσία. Το ύφος του μυθιστορήματος είναι απλό, με έναν, ωστόσο, δυνατό ρεαλισμό, που τον προσδίδουν ιδιαίτερα οι ζωντανοί και λιτοί διάλογοι. Η περιπετειώδης πλοκή, αλλά και το συναίσθημα της αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας που διαδέχονται το ένα το άλλο, η χαρά, ο πόνος, η ελπίδα και η απογοήτευση, η προσμονή για κάτι καλύτερο, η δραματικότητα και η επικαιρότητα που παρουσιάζει το κείμενο, κάνουν το μυθιστόρημα ιδιαίτερα συναρπαστικό 15. Στα μυθιστορήματα Καναρίνι και μέντα και Ο κόκκινος θυμός οι χαρακτήρες παρουσιάζονται ακέραιοι και ψυχολογημένοι, δημιουργώντας στον αναγνώστη ένα αίσθημα πληρότητας, βαθιά ικανοποίηση και υψηλή συγκίνηση, βιώνοντας τις σφοδρές συγκρούσεις και τις περιπέτειες των μυθιστορηματικών προσώπων, καθώς ακολουθούν τα βήματά τους, και ανησυχώντας για την τύχη τους. Ωστόσο, με την ολοκλήρωση του κειμένου επέρχεται ένα αίσθημα ανακούφισης, ασφάλειας και ισορροπίας. Στον Κόκκινο θυμό, όπως σωπη και πρωτοπρόσωπη στους πλούσιους διαλόγους και ενισχύεται με διάφορα μέσα, όπως επιστολές, συνεντεύξεις σε εφημερίδες, το λεξικό ζωγράφων, το διαδίκτυο, CD, κ.ά. Ακόμη, ιδιαίτερης προσοχής χρήζει και η ιδεολογία του κειμένου, κατά την οποία γίνεται αισθητό ένα διάχυτο πνεύμα ανθρωπιάς, αλληλεγγύης, σεβασμού στον άνθρωπο 16. Ας μην ξεχνάμε δε, ότι τα λογοτεχνικά κείμενα, ιδιαίτερα αυτά που απευθύνονται στο νεανικό αναγνωστικό κοινό, αποτελούν φορείς κοινωνικών αξιών και συ-

10 16 μπεριφορών της απτής πραγματικότητας, αλλά και ουσιαστικά μέσα κοινωνικοποίησης και διαμόρφωσης ιδεολογικών στάσεων του αναγνώστη 17. Στον Κόκκινο θυμό η οπτική του αναγνώστη ταυτίζεται με τον νεαρό πρωταγωνιστή Απελλή έτσι, υπάρχει η δυνατότητα να εισερχόμαστε στον εσωτερικό του κόσμο. Άξονας του μυθιστορήματος Ο κόκκινος θυμός είναι η αγάπη. Και η συγγραφέας δομεί όλο το μυθιστόρημα πάνω σε δύο φαινομενικά αντιθετικά συναισθήματα, την αγάπη και το θυμό, που ίσως, μερικές φορές, να ταυτίζεται με το μίσος. Και τα δύο είναι έντονα, ταράζουν, συγκλονίζουν και σημαδεύουν τον αναγνώστη, βάφουν τη ζωή του με κόκκινο, το χρώμα που ερεθίζει την όραση και επιβάλλεται στη μνήμη, καθώς βλέπει να καταγράφονται στις σελίδες αυτού του βιβλίου σχέσεις αγάπης που προκαλούν θυμό. Η συγγραφέας κυριολεκτικά τις «ζωγραφίζει», αν σκεφτεί κανείς ότι η ζωγραφική είναι η μεγάλη αγάπη που ενώνει τα τέσσερα κεντρικά πρόσωπα αυτού του μυθιστορήματος: Ο Απελλής και η Κλειώ, η μητέρα του, μοιράζονται το ίδιο εργαστήρι. Η Νιόβη θα τραβήξει το ενδιαφέρον του Απελλή στην αυλή του σχολείου, την ώρα που ζωγραφίζει στο μπλοκ της μια μεγάλη σκουριασμένη άγκυρα, ριγμένη στη στεριά. Ο Μάικ Τζίσεν, ο βιολογικός του πατέρας, θα γνωρίσει τον Απελλή μέσα από τους πίνακές του, ενώ, όπως θα στη Σχολή Ηλιάδη, όπου παρακολουθούσαν και οι δύο μαθήματα ζωγραφικής. Όλες οι διαπροσωπικές σχέσεις στο κείμενο αυτό υφαίνονται γύρω από τη σχέση μητέρας-γιου, όπως αυτή προβάλλεται στους δύο πίνακες που κυριαρχούν στο λογοτέχνημα: Ο ένας ανήκει στην Κλειώ και απεικονίζει τον Απελλή 11 χρονών, με ένα ψάθινο καπέλο. Ο πίνακας αυτός δεσπόζει στον κεντρικό χώρο του σπιτιού και αποτυπώνει ξεκάθαρα την αγάπη που τρέφει η Κλειώ για το γιο της. Είναι ένα έργο που περιλαμβάνεται σε όλες τις ατομικές εκθέσεις της, αλλά πάντα με την ένδειξη «Δεν πωλείται». Ο άλλος πίνακας είναι έργο του Απελλή. Είναι ο «κόκκινος θυμός», στον οποίο αποτυπώνει, χωρίς ο ίδιος να το έχει συνειδητοποιήσει, τα συναισθήματα που τον προκαλούν. Η Νιόβη είναι εκείνη που θα αποκρυπτογραφήσει πρώτη αυτό το έντονο συναίσθημα 18 : «Δεν ξέρω τι έχεις κατά νου, εγώ πάντως βλέπω ήδη ζωγραφισμένο κάποιο έντονο συναίσθημα, καλά κρυμμένο κάτω από μια φαινομενική αταξία, είπε η Νιόβη συλλογισμένη» 19. Κλειώ και Απελλής, μάνα και γιος. Πρόκειται για δύο κόσμους με κοινή αρχή. Είναι δύο όντα με αυτόνομη πορεία στη ζωή, άρα και στην τέχνη. Δεν είναι τυχαίο που οι δύο πίνακες διαφοροποιούνται ως προς την τεχνοτροπία: Ο εξπρεσιονισμός της Κλειώς και ο κυβισμός του Απελλή έχουν κοινό πεδίο συνάντησης την τέχνη της ζωγραφικής. Η Κλειώ εκφράζει την αγάπη της και ο Απελλής το θυμό του, έναν θυμό που προκαλείται από τον ασφυκτικό κλοιό της αγάπης. Βέβαια, η αποκάλυψη της ταυτότητας του Μάικ Τζίσεν θα διώξει για πάντα αυτό το αποκαλυφθεί στο τέλος, η γνωριμία του με τη 15χρονη τότε Κλειώ είχε γίνει αρνητικό συναίσθημα από την ψυχή του Απελλή, και αυτή η λύτρωση θα απο- 17 τυπωθεί στον τελειωμένο πίνακα: «Στο κέντρο δέσποζε τώρα ένα σχήμα πυρίμορφο, κάτι σαν κόκκινη φλόγα. Πύρινη αγάπη, έτσι θα τ ονομάτιζε. Γιατί τώρα ήταν σίγουρος, αγάπη άχνιζε ο πίνακάς του. Τ άλλα σχήματα, τα οργισμένα, έδειχναν να λιώνουν κάτω απ τη φλόγα. Ο πορφυρός θυμός είχε σβήσει» 20. Στο βιβλίο Τα τέρατα του λόφου παρατηρείται εναλλαγή του ετεροδιηγητικού αφηγητή με ένα από τα βασικά πρόσωπα της ιστορίας, την Ειρήνη, η οποία στέλνοντας στη γιαγιά της στην Αμερική ηλεκτρονικά μηνύματα παρέχει στον αναγνώστη πληροφορίες για όσα συμβαίνουν στη δική της ζωή, καθώς και των άλλων λογοτεχνικών προσώπων. Το αναγνωστικό ενδιαφέρον διατηρείται αμείωτο, καθώς τα κρισιμότερα γεγονότα αποδίδονται μέσα από την οπτική των προσώπων τα οποία αφορούν 21. Έτσι, στα Τέρατα του λόφου η συγγραφέας εναλλάσσει, σε ένα προς ένα στα είκοσι κεφάλαια του βιβλίου, την τριτοπρόσωπη αφήγηση με μεταβλητή εστίαση στην πρωτοπρόσωπη επιστολικής μορφής αφήγηση, με αφηγήτρια την Ειρήνη. Με τις αφηγηματικές αυτές τεχνικές ανανεώνεται η μορφή του νεανικού μυθιστορήματος, καθώς η συγγραφέας προσπαθεί με επιτυχία, μέσα από την εναλλαγή των αφηγητών και μέσα από τη μεταβλητή εστίαση σε διάφορους ήρωες, να σηματοδοτήσει την τόσο σύνθετη πραγματικότητα που διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις. Μάλιστα, ο έφηβος αναγνώστης με αυτόν τον τρόπο αναγνωρίζει τη συνθετότητα των κοινωνικών καταστάσεων και των ιδεολογικών συγκρούσεων που καθορίζουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές 22. Στο μυθιστόρημα Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια έχουμε μία πολυσύνθετη λειτουργία του παντοδύναμου αφηγητή. Το αυτοδιηγητικό στοιχείο έργων της συγγραφέως, όπως είναι το Γιούσουρι στην τσέπη και το Λάθος, κύριε Νόιγκερ!,

11 δυνατότητα στον αναγνώστη να παρακολουθήσει τη ροή και την εξέλιξη των 18. Τζαφεροπούλου, Μ.-Μ. (2008), «Ο κόκκινος θυμός», στο: Β. Δ. Αναγνωστόπουλος (επιμ.), εδώ μεταλλάσσεται ως προς τη συμμετοχή του αφηγητή στην ιστορία. Η αφήγηση είναι δευτεροπρόσωπη, όπου το δεύτερο πρόσωπο υποκρύπτει το συγγραφικό «εγώ», το οποίο δηλώνεται και από την Πηνελόπη, την αδερφή της Ρούλης και συγγραφέα του μυθιστορήματος. Κρατώντας την απόσταση που επιθυμεί από τα γεγονότα, παρουσιάζεται, από τη μια μεριά, ως ετεροδιηγητικός αφηγητής, αλλά αφού υπάρχει ταυτοπροσωπία μεταξύ αυτού και της αδερφής της κεντρικής ηρωίδας είναι ταυτόχρονα και ομοδιηγητικός 23. Ο μυθιστορηματικός κύκλος της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, που είχε ανοίξει με το μυθιστόρημα Ο μικρός αδερφός, κλείνει με το μυθιστόρημα Η προφητεία του κόκκινου κρασιού. Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, μέσα από τις ιστορικές μνήμες που ανασύρει για πρόσωπα και γεγονότα, ο αναγνώστης παρακολουθεί τα αφηγηματικά πρόσωπα να εναλλάσσονται στο παρόν και το παρελθόν, κάτι που προσδίδει ποικιλία στο λόγο και κάνει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα την εξιστόρηση των γεγονότων 24. Οι ψυχολογικά άρτιοι, δομημένοι και ακέραιοι χαρακτήρες του μυθιστορήματος ακολουθούν την τριτοπρόσωπη αφήγηση που επιλέγει η συγγραφέας, σκιαγραφώντας την έντονη προσωπικότητα και τη δυναμική παρουσία τους μέσα στο κείμενο, δίνοντας έτσι τη γεγονότων, κερδίζοντας ταυτόχρονα σημαντικές εμπειρίες που αφορούν τόσο στους ήρωες και την ιστορία τους όσο και στον ίδιο τον εαυτό τους 25. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Καλογήρου, Τ. (2006), «Το πρίσμα και το κάτοπτρο: Η συγκρότηση της αφήγησης στα παραμύθια της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Κάθε μέρα παραμύθι, κάθε βράδυ καληνύχτα», στο: Γ. Παπαντωνάκης (επιμ.), Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας (σσ ). 2. Παπαδάτος, Γ. (2008), «Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια ή οι δυνατότητες της αφήγησης των άστρων», στο: Β. Δ. Αναγνωστόπουλος (επιμ.), Το υφαντό της Πηνελόπης Διαχρονικές αναγνώσεις για την προσωπικότητα και το έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 3. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (2002), Το μικρόβιο της ευεξίας Γράφοντας βιβλία για παιδιά (σ. 117), Αθήνα: Πατάκης. 4. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (1998), «Ο συγγραφέας βιβλίων για παιδιά μπροστά στη λευκή σελίδα», στο: Ι. Ν. Βασιλαράκης (επιμ.), Σύγχρονες οπτικές και προοπτικές της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους (σσ ), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός. 5. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (2002), Το μικρόβιο της ευεξίας Γράφοντας βιβλία για παιδιά (σσ ), Αθήνα: Πατάκης. 6. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (1998), «Ο συγγραφέας βιβλίων για παιδιά μπροστά στη λευκή σελίδα», στο: Ι. Ν. Βασιλαράκης (επιμ.), Σύγχρονες οπτικές και προοπτικές της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους (σσ ), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός. 7. Γεωργοπούλου, Α. (1999), «Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση στο μυθιστορηματικό έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου», περ. Διαδρομές 56 (Χειμώνας 1999), Παπαντωνάκης, Γ. Δ. (2009), Θεωρίες λογοτεχνίας και ερμηνευτικές προσεγγίσεις κειμένων για παιδιά και για νέους (σσ. 412, 418, ), Αθήνα: Πατάκης. Βλ. σχετικά και Μ. Καρπόζηλου (2002), Το παιδί στην χώρα των βιβλίων (σ. 76), Αθήνα: Καστανιώτης. 9. Βασιλαράκης, Ι. Ν. (2005), Γλώσσα και πράξη της παιδικής λογοτεχνίας Δοκίμια-Αναγνώσεις κειμένων (σ. 204), Αθήνα: Gutenberg. 10. Βασιλαράκης, Ι. Ν. (2005), Γλώσσα και πράξη της παιδικής λογοτεχνίας Δοκίμια- Αναγνώσεις κειμένων (σ. 205), Αθήνα: Gutenberg. 11. Philippe Lejeune, Ρ. (1986), Moi aussi (σ. 32), Paris: Seuil. 12. Βασιλαράκης, Ι. Ν. (2005), Γλώσσα και πράξη της παιδικής λογοτεχνίας Δοκίμια- Αναγνώσεις κειμένων (σσ ), Αθήνα: Gutenberg. 13. Παπαντωνάκης, Γ. Δ. (2009), Θεωρίες λογοτεχνίας και ερμηνευτικές προσεγγίσεις κειμένων για παιδιά και για νέους (σ. 446), Αθήνα: Πατάκης. 14. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (2008), «Λάθος, κύριε Νόιγκερ!», στο: Β. Δ. Αναγνωστόπουλος (επιμ.), Το υφαντό της Πηνελόπης Διαχρονικές αναγνώσεις για την προσωπικότητα και το έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 15. Κολιός, Χ. (2008), «Για την άλλη πατρίδα», στο: Β. Δ. Αναγνωστόπουλος (επιμ.), Το υφαντό της Πηνελόπης Διαχρονικές αναγνώσεις για την προσωπικότητα και το έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 16. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (2008), «Σκέψεις για τη λογοτεχνία με αφορμή τα μυθιστορήματα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Καναρίνι και μέντα και Ο κόκκινος θυμός», στο: Β. Δ. Αναγνωστόπουλος (επιμ.), Το υφαντό της Πηνελόπης Διαχρονικές αναγνώσεις για την προσωπικότητα και το έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 17. Τσιλιμένη, Τ. (2009), «Έμφυλες αναπαραστάσεις στο Ανθολόγιο λογοτεχνικών κειμένων για το Νηπιαγωγείο του ΥΠΕΠΘ», περ. Διαδρομές 93 (Άνοιξη 2009), Το υφαντό της Πηνελόπης Διαχρονικές αναγνώσεις για την προσωπικότητα και το έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 19. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (2007), Ο κόκκινος θυμός (σ. 113), Αθήνα: Πατάκης. 20. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (2007), Ο κόκκινος θυμός (σ. 270), Αθήνα: Πατάκης. 21. Ηλία, Ε. (2009), «Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία σε πρόσφατα λογοτεχνικά έργα της Αγγελικής Βαρελά και της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου», στο: Τ. Τσιλιμένη (επιμ.), Σύγχρονα κοινωνικά θέματα στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία Ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της σημερινής κοινωνίας (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 22. Ακριτόπουλος, Α. Ν. (2009), «Βία, ρατσισμός και εγκληματικότητα στο σύγχρονο νεανικό μυθιστόρημα», στο: Τ. Τσιλιμένη (επιμ.), Σύγχρονα κοινωνικά θέματα στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία Ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της σημερινής κοινωνίας (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 23. Παπαδάτος, Γ. (2008), «Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια ή οι δυνατότητες της αφήγησης των άστρων», στο: Β. Δ. Αναγνωστόπουλος (επιμ.), Το υφαντό της Πηνελόπης Διαχρονικές αναγνώσεις για την προσωπικότητα και το έργο της Λότης Πέτροβιτς- Ανδρουτσοπούλου (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 24. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (2008), «Χυμένο κόκκινο κρασί», στο: Β. Δ. Αναγνωστόπουλος (επιμ.), Το υφαντό της Πηνελόπης Διαχρονικές αναγνώσεις για την προσωπικότητα και το έργο της Λότης Πέτροβιτς- Ανδρουτσοπούλου (σσ ), Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού. 25. Τσιλιμένη, Τ. & Σταυρουλάκη, Ε. (2008), «Αφήγηση ιστοριών: Ο φυσικός τρόπος μέσα από τον οποίο μαθαίνουμε τον κόσμο μας και τα συναισθήματά μας», περ. Διαδρομές 90 (Καλοκαίρι 2008),

12 Οικογένεια Οικογένεια Οι ημέρες της εβδομάδας «Φρέσκα» Φρούτα για μικρούς βιβλιοφάγους! Κοινωνία Φιλία Νέο Δ Κοινωνική συμπεριφορά Γλώσσα Απώλεια Νέο Νέο Νέο Καθαριότητα Υγιεινή Αθλητισμός Συνεργασία ιασκεδαστικά, πολύχρωμα Φρούτα, μια πρώτη γεύση από το πολύχρωμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα, που «μεγαλώνουν» παρέα με το παιδί! Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρμονισμένη με τον γλωσσικό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει να διαχειρίζεται συναισθήματα και εσωτερικές συγκρούσεις, μα πάνω απ όλα να αγαπήσει το διάβασμα. Τα Φρούτα έχουν σκοπό να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει σταδιακά τον γραπτό λόγο μέσω της ανάγνωσης μαζί με τον γονιό του. Τα Φρούτα αποτελούν, επίσης, πολύτιμα εργαλεία κάθε δασκάλου σε όλες τις τάξεις του σχολείου, αφού μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης Φιλαναγνωσίας. Κοινωνία Φ ιλία Φιλία Φρούτα επιμελημένα με παιδαγωγικό προσανατολισμό από αγαπημένους Έλληνες και ξένους συγγραφείς και εικονογράφους, που οξύνουν τη φαντασία κι αποτελούν μια πρωτότυπη μαθησιακή εμπειρία για το σπίτι ή το σχολείο. Νέο Νέο ΕΚ Δ Σ ΟΣ ΟΣ 19 Ο Ο ΕΚ Δ Ε Σ ΨΥΧ ΕΙ Ο ΓΙ Σ ΓΙ Ο Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 850 τίτλους στο ΙΣ ΨΥΧ Γίνετε μέλη δωρεάν στο ή καλώντας χωρίς χρέωση στο και κερδίστε προνόμια και δώρα.

13 του ανθρώπινου πολιτισμού, που διαρρέουν, όπως οι ποταμοί μια πεδιάδα, την μύθου και της μυθολογίας, στο χώρο της ιστορίας και της παράδοσης, στο ΠΑΡΑΜΥΘΙ, ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ * Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Το ότι η ιστορία της σύγχρονης εποχής, κυρίως κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, δε γράφεται από εθνικούς ιστορικούς συγγραφείς αλλά υπαγορεύεται από γεγονότα με παγκόσμια εμβέλεια, όπως η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η μετανάστευση, η υψηλή τεχνολογία, η δημιουργία μεγάλων πολιτικών και κοινωνικών σχηματισμών και άλλα παρόμοια, είναι αλήθεια και πραγματικότητα μη αναστρέψιμη. Επίσης, το ότι οι λαοί επικοινωνούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ουσιαστικότερα και καλλιεργούν σχέσεις ειρηνικότερες, είναι επίσης αλήθεια. Τέλος, το ότι ο πολιτισμός, υλικός και πνευματικός, ενώνει τους ανθρώπους, είναι και αυτό αλήθεια. Όμως, τα δύο θεμελιώδη στοιχεία ψυχή και τη μνήμη όλων, αθόρυβα και δημιουργικά, είναι το παραμύθι και η λαϊκή παράδοση. Γεννήματα καθώς είναι της μακραίωνης ιστορίας των λαών, είναι φυσικό να εκφράζουν και να διατηρούν ακμαία τη λαϊκή ψυχή. Μια ψυχή κατά κανόνα απαλλαγμένη από φανατισμό, ρατσιστικές και εθνικιστικές διαθέσεις, θετική και καταφατική στην ξενότητα, ως ανθρώπινη περιπέτεια. Τόσο το παραμύθι όσο και η λαϊκή παράδοση συνδέονται με το φαινόμενο της διαπολιτισμικότητας, ένα φαινόμενο όχι μόνο σημερινό, αλλά παλαιότατο. Σήμερα ζούμε σε κοινωνίες πολυπολιτισμικές που επιθυμούμε να γίνουν διαπολιτισμικές, θέλουμε να αντιμετωπίσουμε με σεβασμό και αποδοχή τους «άλλους», να επιλύσουμε μαζί τις δυσκολίες και τα προβλήματα συνύπαρξης, θετικά και αισιόδοξα. Όπως γνωρίζουμε, είναι πλούσια η βιβλιογραφία που αναφέρεται στη γένεση και στη διάδοση των παραμυθιών, των φανταστικών δηλαδή ιστοριών που κινούνται έξω από το χρόνο, έξω από τον τόπο, που δεν υπακούουν σε λογικές κατηγορίες και τα πάντα είναι πιθανά και δυνατά. Γεγονός πάντως είναι ότι το λαϊκό παραμύθι το καθαυτό παραμύθι ή το διηγηματικό, η νουβέλα, το παραμύθι για ζώα ή οι ευτράπελες ιστορίες αποτελεί για όλους, μικρούς και μεγάλους, γοητευτικό ακρόαμα και ανάγνωσμα. Και παρά τη ραγδαία εξέλιξη των συνθηκών ζωής, εξακολουθεί να ζει στην καρδιά και τα χείλη του σύγχρονου ανθρώπου. Ως κατ εξοχήν ανθρωπολογικό αφηγηματικό είδος ικανοποιεί τη βαθύτατη ανάγκη του καθενός, όπου γης, για παρηγοριά και ελάφρυνση της ψυχής από τον καθημερινό βιοτικό μόχθο, αλλά και για διασκέδαση και * Ομιλία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στις 30/4/08 (υπεύθυνη Συνεδρίου: Άλκηστις Κοντογιάννη). προειδοποίηση για τους κινδύνους στη ζωή. Πάντοτε ο υπεριστορικός άνθρωπος, παντού στον κόσμο, θα αισθάνεται όπως αισθανόταν κατά την πρώτη εμφάνισή του στον πλανήτη, έντονη την ανάγκη να ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο, να πολεμάει το κακό και ν ανταμείβει το καλό, να πιστεύει στην αίσια έκβαση σε ό,τι επιχειρεί, παρά τις παντοειδείς δοκιμασίες και εμπόδια που συναντά στο δρόμο του. Το παραμύθι από την άποψη αυτή καθίσταται μια διεθνής γλώσσα, υπερτοπική, υπερχρονική και πανανθρώπινη. Ενώνει λαούς και ανθρώπους, γίνεται γέφυρα επικοινωνίας και βαθύτερης γνωριμίας, αφού στην παραμυθιακή ιστορία αποτυπώνονται στοιχεία της ζωής που ισχύουν παντού και πάντα, όπως η πείνα, η ατεκνία, η τεμπελιά, ο έρωτας, η εξουσία, η απληστία, η πονηριά, η ανοησία, το κακό και το καλό, κ.ά. Ανιχνεύοντας πραγματολογικά ένα λαϊκό παραμύθι οδηγούμαστε στην κρυμμένη πλευρά της εθνικής και διεθνικής μας ταυτότητας, στην αποκάλυψη πολιτισμικών και άλλων στοιχείων όπως διαστρωματώσεις, επιδράσεις και αφομοιώσεις ξενικών χαρακτηριστικών. Κάτω από την κρούστα των λέξεων και των απλών ή απλοϊκών νοημάτων ανακαλύπτουμε σε λανθάνουσα κατάσταση τον πολιτισμό μας. Έτσι, με την αναδίφηση αυτή, μια λέξη μπορεί να γίνεται παράθυρο ανοικτό ή μεγάλη πύλη που μας οδηγεί στον κόσμο του χθες και στο σήμερα. Θα επαναλάβω εδώ ό,τι εισαγωγικά σημειώνω στο βιβλίο μου Λαϊκή Παράδοση Επιβίωση και αναζήτηση, προβλήματα και προβληματισμοί: «Μιλώντας για την παράδοση, ουσιαστικά μιλάμε για το εμπράγματο παρελθόν: τον βιωμένο άμεσα ή έμμεσα χώρο και χρόνο, τις ιδέες, τις αξίες και τα πρωταρχικά ριζώματα και όνειρα, γλώσσα, θρησκεία, ήθη κι έθιμα, τη μουσική, την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, την πνευματική δημιουργία, τα πολιτισμικά κατορθώματα του λαού. Είναι ό,τι έχει περάσει ως βαθύτερο, υποστασιακό γνώρισμα στο DNA του λαού, ως συνήθεια και δύναμη ζωής. Είναι οι πρόγονοί μας που ξαναζούν στη φωνή μας, στα σουσούμια του σώματος, στην ψυχή, στις προοπτικές μας.»η λαϊκή παράδοση μοιάζει με ένα βαθύρριζο και πολύκλαδο δέντρο. Ο κορμός του με διακριτά διαζώματα και στρώματα συμβολίζει την ιστορία μας:

14 της Ενωμένης Ευρώπης. Παρατηρείται έντονη στροφή από την απολαυστική Τα αρχαία χρόνια, τα βυζαντινά, την Τουρκοκρατία και το ελεύθερο ελληνικό κράτος. Λαοί που δεν φροντίζουν το δέντρο της παράδοσης αργά ή γρήγορα σβήνουν από το προσκήνιο της ιστορίας.»μην εμπιστεύεστε όσους περιφρονούν την παράδοση. Είναι άνθρωποι αστόχαστοι και επιζήμιοι για το λαό.»όλοι λοιπόν οι λαοί έχουν παράδοση προφορική και γραπτή, στην οποία περιλαμβάνεται ό,τι παραδίδεται διαδοχικά από την παλαιότερη στη νεότερη γενιά». Επεκτείνοντας την παρομοίωση της λαϊκής παράδοσης με δέντρο, θα πρόσθετα μια παροιμία του λαού μας: «Όταν οι ρίζες σαπίζουν, το δέντρο πέφτει». Κινδυνεύει ή όχι η παράδοση σήμερα, και αν ναι από τι και από ποιον κινδυνεύει; Θα ήταν επιπόλαιη η απάντησή μου με ένα ναι ή ένα όχι. Συνήθως τα περισσότερα πράγματα στη ζωή έχουν διπλή όψη, όπως τα νομίσματα. Είναι γεγονός, κατά τη γνώμη μου, ότι η λαϊκή παράδοση δείχνει κατά τα τελευταία χρόνια να υποχωρεί και να καταλαμβάνουν το χώρο που ελευθερώνεται η παγκοσμιοποίηση και ο μοντερνισμός ή ακόμη και ο μεταμοντερισμός. Και λέω «δείχνει», γιατί από μιαν άλλη οπτική γωνία βλέπουμε κάτι διαφορετικό, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, ιδιαίτερα θέαση προς τη στοχαστική μελέτη της λαϊκής παράδοσης. Συνειδητοποιείται ότι είναι η κιβωτός με τις αναλλοίωτες παρακαταθήκες της ιστορίας και συνακόλουθα της ταυτότητας του λαού και του έθνους. Όλοι οι λαοί στρέφονται προς το πολιτιστικό παρελθόν και ιδιαίτερα προς τη λαϊκή παράδοση για να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, να εμβαθύνουν στη γνώση του εαυτού τους, αναγκαίος ηθικός εξοπλισμός όλο αυτό για τη συνέχιση της δημιουργικής παρουσίας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, αλλά και ηθικός εξοπλισμός εμπρός στη φοβική παγκοσμιοποίηση. Η επιβίωση της λαϊκής παράδοσης ενισχύεται με την ανάλογη γνώση καθώς και με την αναβίωση ξεχασμένων μορφών πολιτισμού. Εδώ όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος του φτηνού φολκλόρ, να εκπέσει σε τουριστικό θέαμα για οικονομικούς σκοπούς. Η διαπολιτισμικότητα δεν υπονομεύει αλλά ενισχύει και εμπλουτίζει την εθνική μας παράδοση, όπως η γνωστική και συναισθηματική προσέγγιση του γειτονικού περιβάλλοντος δημιουργεί εχέγγυα ασφάλειας και αγαστής συνύπαρξης μεταξύ των γειτόνων. Διαπολιτισμικότητα σημαίνει διάλογος, συνομιλία μεταξύ των πολιτισμών, αλλά και ταυτόχρονα νέα πολιτισμική εικόνα μιας κοινωνίας. Είναι φανερό ότι οδηγούμαστε αργά ή γρήγορα σε σύνθεση διάφορων και διαφορετικών στοιχείων μέσω της διαπολιτισμικότητας. Η ανάμειξη, η αφομοίωση και η μίμηση κυρίως η παραγωγική και όχι η παθητική πολιτιστικών στοιχείων μεταξύ των λαών παρατηρούνται πάντοτε και παντού. Να θυμίσω την αλληλεπίδραση μεταξύ των λαών της Ανατολής, των Ασσυρίων και των Βαβυλωνίων, και μεταξύ των πολιτισμών της Δύσης, των Ελλήνων και των Ρωμαίων. Ο πολιτισμός της Ευρώπης πολλά οφείλει στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό, η πρόσληψη του οποίου επιτεύχθηκε μέσω του Ανθρωπισμού και της Αναγέννησης, κατά τον 15 ο και 16 ο αι. μ.χ. Ιδιαίτερα ο πολιτισμός των Βαλκανίων έχει επηρεαστεί και από λαούς οι οποίοι κατέκλυσαν τη Βαλκανική ήδη από τον 7 ο αι. μ.χ., όπως οι Σλάβοι, ή την υπέταξαν για αιώνες μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1453 μ.χ., όπως οι Τούρκοι. Η σημερινή πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από τη νόμιμη και λαθραία μετανάστευση, σε τέτοιο βαθμό ώστε να αντιμετωπίζεται από τον ΟΗΕ αλλά και την Ενωμένη Ευρώπη ως φαινόμενο που εγκυμονεί κινδύνους, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα. Η Ελλάδα υπήρξε ανέκαθεν το σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μια θετική διάδραση μεταξύ των γειτονικών πολιτισμών. Άλλωστε, τον πολιτισμό και την παράδοση επηρεάζουν και μεταβάλλουν όχι μόνο οι μεταναστεύσεις των λαών, αλλά και τα ταξίδια, οι πόλεμοι και οι κλιματολογικές συνθήκες, όπως και η εμφάνιση κατά τις τελευταίες δεκαετίες της παγκοσμιοποίησης, που ξεκίνησε ως οικονομικό φαινόμενο, με την «κόκα-κόλα» και το «τζιν», και πέρασε στη

15 σμικά στοιχεία που παραπέμπουν σε ιστορικές συνάφειες και αλληλεπιδράσεις. Η λαϊκή παράδοση και το λαϊκό παραμύθι συμβάλλουν ουσιαστικά στη σύσφιξη των φιλικών σχέσεων και στην απάμβλυνση των όποιων διαφορών. Προβάλλουν κοινά ανθρωπολογικά στοιχεία και συρρικνώνουν ιδεολογικές και θρησκευτικές διαφορές και διαφοροποιήσεις. Ας μην τρέφουμε αυταπάτες: η έννοια της εθνικής ταυτότητας υπάρχει, και σε καμία περίπτωση δεν μιλάμε για εκπτώσεις πατριωτισμού και μνήμης ιστορικής. Είμαστε όμως υποχρεωμένοι, μέσα σε μια διαπολιτισμική και παγκόσμια κοινωνία, να συνυπάρξουμε όχι μόνο για το καλό το δικό μας αλλά για το καλό όλων, προβάλλοντας και αναδεικνύοντας εκείνα που μας ενώνουν, όπως το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης, το όραμα της ειρήνης και η καταδίκη του πολέμου, η τεχνολογία και η κατάκτηση του ηλεκτρονικού αλφαβητισμού, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, ο αμοιβαίος σεβασμός και άλλα πολλά. Όχημα ασφαλές και τελεσφόρο αποτελούν το λαϊκό παραμύθι και η λαϊκή παράδοση, προκειμένου να εξασφαλίσουμε μια διαπολιτισμική ειρήνη που θα φέρει τη γενικότερη κοινωνική ειρήνη και ευημερία. Θα ήθελα να κλείσω αυτές τις λίγες σκέψεις με το ακόλουθο ποίημα: Τ ΑΚΡΟΚΕΡΑΜΑ Ο παππούς, η γιαγιά, η μάνα, ο πατέρας, τ αδέρφια, τα ξαδέρφια, οι φίλοι, οι συγγενείς, οι πρόγονοι, όλοι ακροκέραμα της ψυχής. 27 βιομηχανία του θεάματος και των άλλων μορφών πολιτισμού. Η συνείδηση για την πολυπολιτισμική κοινωνία (multi-culti) είναι γέννημα της εποχής μας και περιλαμβάνει το χρέος να κατανοούμε την κοινή μοίρα των ανθρώπων και να δείχνουμε αλληλεγγύη και ανθρωπιά. «Έγινε ο κόσμος γειτονιά και η οικουμένη σπίτι», θα πει ο ποιητής. Όπως είναι φυσικό, στην αξιοποίηση της διαπολιτισμικότητας εμπλέκεται και η εκπαίδευση, υλοποιώντας τη διαθεματικότητα, την προσέγγιση της γνώσης μέσα από διάφορα και διαφορετικά γνωστικά πεδία. Έτσι, με αφορμή λ.χ. σχολικές ή θρησκευτικές γιορτές, μπορεί να αξιοποιούνται διαφορετικά αλλά ομόλογα πολιτιστικά στοιχεία, και έτσι οι μαθητές να κατανοούν το διαφορετικό και τη διαφορετικότητα. Κάθε αλλοδαπός, όπως κάθε γηγενής, είναι φορέας πολιτισμού. Κουβαλά μνήμες από την ιστορία του τόπου του και των προγόνων του και συμμετέχει στη νέα πατρίδα του με την κληρονομημένη πολιτισμική προίκα. Η ξενότητα, λοιπόν, μπορεί να καταπολεμηθεί μέσα από την αξιοποίηση της διαπολιτισμικότητας, της λαϊκής παράδοσης και του λαϊκού παραμυθιού. Νομίζω πως γίνεται κατανοητό πλέον ότι, σύμφωνα με όσα έχουν αναπτυχθεί ως εδώ, οι χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα αυτό, (Ελλάδα, Τουρκία, Σλοβενία, Εσθονία), συνδέονται πολλαπλώς και κυρίως με πολιτι- Αυτά τ ακροστόλια με τα παράξενα μεγάλα μάτια κι άγρυπνα βλέμματα, ήρεμα και αγριωπά κοιτάζουν ανύσταχτα, παρατηρούν και καταγράφουν. Χαίρονται ή μελαγχολούν, μας γνέφουν με τον τρόπο τους. Μετακινούνται, ομορφαίνουν, σπάζουν, σπαράζουν ή γιγαντώνουν κοσμώντας τη στέγη του ναού μέσα μας. Πήλινα, έγχρωμα, εγχάρακτα, περίτεχνα, ανάγλυφα, βαμμένα κόκκινα ορθοκέραμα. Όλα προστάτες και τιμωροί και Εστιάδες κι αντιστύλια ζωής. Τ ακροκέραμα της ψυχής.