Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι Φωνολογία Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

3 + Εισαγωγή στη Φωνολογία Εύβοια Καϊναδά Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

4 + Τι είναι φωνολογία; Η φωνολογία ερευνά/περιγράφει τη δομή (ή αλλιώς την οργάνωση) των φθόγγων μιας γλώσσας Εξετάζοντας μια γλώσσα, ο φωνολόγος ρωτά ανάμεσα σε άλλα Αν αλλάξω κάποια φωνητική λεπτομέρεια, πως θα επηρεαστεί το νόημα; Αν θέλω να αλλάξω το νόημα, τί πρέπει να αλλάξω; Αν δύο κομμάτια ομιλίας είναι φωνητικά διαφορετικά, αλλά εκφράζουν το ίδιο νόημα, πώς μπορεί αυτό να εξηγηθεί; Παραδείγματα Το /p/ από μόνο του δεν έχει κάποια σημασία, αλλά συνεισφέρει στη σημασία των λέξεων στις οποίες απαντάται, π.χ. /pis/ - /bis/ Στα Ελληνικά το ορθογραφικό «σ» μπορεί να προφερθεί είτε ως [s] είτε ως [z], π.χ. [spazmenos]. Αυτή η εναλλαγή είναι τυχαία ή συστηματική;

5 + Τι είναι φωνολογία; Το σύστημα φθόγγων μιας γλώσσας και η λειτουργία τους αποτελεί μέρος της γλωσσολογικής γνώσης του ομιλητή. Η φωνολογία προσπαθεί να αναπαραστήσει αυτή τη γνώση Η φωνολογία είναι αφηρημένη, θεωρητική και τυπική

6 + Φώνημα Ελαχίστη μονάδα με διαφοροποιητική αξία στη γλώσσα Αλλάζει τη σημασία της λέξης π.χ. /p/, /k/, /i/, /e/ Αφηρημένη ενότητα (όχι ένας ήχος) που αντιπροσωπεύει μια τάξη ήχων που είναι «ίδιοι» ως προς τον καθορισμό της σημασίας μιας λέξης Ένας από τα αντικείμενα της φωνολογίας είναι ο εντοπισμός των φωνητικών διαφορών που αλλάζουν τη σημασία των λέξεων και αυτών που δεν την αλλάζουν

7 + Φώνημα Προκειμένου να αποδείξουμε ότι ένας φθόγγος είναι φώνημα σε μια γλώσσα πρέπει να βρούμε τουλάχιστον ένα ζεύγος λέξεων που διαφέρουν μόνο προς αυτόν τον φθόγγο Ένα τέτοιο ζεύγος λέξεων ονομάζεται ελάχιστο ζεύγος πας πες /pas/- /pes/ πεις δεις /pis/ - /ðis/ cake take /keɪk/ - /teɪk/ sheep ship /ʃiːp/ - /ʃɪp/

8 + Αλλόφωνο Φωνητικές πραγματώσεις του κάθε φωνήματος Τα αλλόφωνα βρίσκονται σε συμπληρωματική κατανομή, όπου εμφανίζεται το ένα δεν εμφανίζεται το άλλο π.χ. κάτω [ˈkato] - κήπος [ˈcipos] Το φωνήμα /k/ εμφανίζει λοιπόν δυο αλλόφωνα στην Ελληνική, το [k] και το [c] Η επιλογή του ενός ή του άλλου εξαρτάται από το περιβάλλον, στην περίπτωσή μας από το φωνήεν που ακολουθεί [c] μπροστά από τα πρόσθια φωνήεντα /i, e/ [k] μπροστά από τα οπίσθια φωνήεντα /a, o, u/ Δεν αλλάζει τη σημασία της λέξης, π.χ. *[ˈkipos]

9 + Κατανομή φθόγγων Οι φθόγγοι μπορούν να βρίσκονται σε 1. Αντιθετική/φωνημική κατανομή 2. Συμπληρωματική/αλλοφωνική κατανομή 3. Ελεύθερη παραλλαγή Οι βασικότερες κατανομές είναι οι δύο πρώτες (όταν κάποιος ρωτάει σε τί κατανομή βρίσκονται κάποιοι ήχοι μεταξύ τους, έχει σχεδόν πάντα μόνο τις 2 πρώτες κατηγορίες κατά νου) Η τελευταία, μολονότι ενδιαφέρουσα, εξετάζεται συνήθως περισσότερο από κοινωνιογλωσσική σκοπιά (διάλεκτος, μόρφωση, ηλικία, κτλ)

10 + Κατανομή φθόγγων Αντιθετική κατανομή Οι ήχοι βρίσκονται στο ίδιο περιβάλλον και και η αλλαγή από τον ένα στον άλλο αλλάζει τη σημασία ΦΩΝΗΜΑΤΑ Συμπληρωματική κατανομή Οι ήχοι δεν βρίσκονται στο ίδιο περιβάλλον ΑΛΛΟΦΩΝΑ Eλεύθερη Παραλλαγή Οι ήχοι μπορούν να βρεθούν στο ίδιο περιβάλλον χωρίς να αλλάξουν σημασία [ˈnikos] ~ [ˈɲikos] [aˈbeli] ~ [aˈmbeli] ~ [aˈmbeli] [aðelˈfos] ~ [aðeɾˈfos]

11 + Φώνημα vs. αλλόφωνο Οι άνθρωποι είμαστε εξαιρετικοί στο να κατηγοριοποιούμε προσληπτικές εμπειρίες ΤΡΑΠΕΖΙ ΚΑΡΕΚΛΑ Το ίδιο κάνουμε και στη γλώσσα. Ποτέ δύο ήχοι δεν είναι πανομοιότυποι. Ωστόσο, ακούμε τους ήχους ως «ίδιους» ή ως «διαφορετικούς» /k/ /t/

12 + Φώνημα ή αλλόφωνο; Παράδειγμα: Ιαπωνικά τριβόμενα

13 + Φώνημα ή αλλόφωνο; Παράδειγμα: Ιαπωνικά τριβόμενα Συμπληρωματική κατανομή

14 + Φώνημα ή αλλόφωνο; Παράδειγμα: Ιαπωνικά τριβόμενα ΑΛΛΟΦΩΝΑ του ίδιου φωνήματος

15 + Φώνημα ή αλλόφωνο; Αγγλικά [liːf] leaf [ɹiːf] reef [ǝlaiv] alive [ǝɹaiv] arrive [fiːl] feel [fiːɹ] fear Κορεάτικα [pul] [puɾi] φωτιά [tal] [taɾi] φεγγάρι [pal] [paɾi] πόδι [sal] [saɾi] σάρκα Είναι τα [l] και [ɹ] αλλόφωνα ενός φωνήματος ή είναι δύο διαφορετικά φωνήματα στα Αγγλικά; Τί συμβαίνει με τα [l] και [ɾ] στα Κορεάτικα;

16 + Πώς βρίσκουμε το είδος της κατανομής; Δηλαδή τη σχέση που υπάρχει μεταξύ των φθόγγων στο κάθε σύστημα; Συγκρίνοντας ζεύγη ήχων και εντοπίζοντας ελάχιστα ζεύγη Ελάχιστο ζεύγος: ζεύγος λέξεων που διαφέρουν μόνο ως προς ένα φθόγγο τη φορά Η διαδικασία ανεύρεσης ελαχίστων ζευγών μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε κατά πόσο έχουμε αλλόφωνα σε συμπληρωματική κατανομή ή διαφορετικά φωνήματα

17 + Πώς καταλαβαίνουμε τι είναι; Αν δύο ήχοι υπάρχουν στο ίδιο περιβάλλον Κατά πάσα πιθανότητα είναι φωνήματα (προσέξτε, θα μπορούσαν να είναι φθόγγοι σε ελεύθερη παραλλαγή, αλλά δεν το εξετάζουμε συνήθως αυτό) Πρέπει οι δύο λέξεις που περιέχουν τους δύο φθόγγους να αλλάζουν ως προς τη σημασία τους Αν δύο ήχοι δεν υπάρχουν στο ίδιο φωνολογικό περιβάλλον Κατά πάσα πιθανότητα είναι αλλόφωνα Σε αυτήν την περίπτωση, όμως, πρέπει να εξηγήσουμε σε ποιο φωνολογικό περιβάλλον απαντάται ο κάθε ήχος Για να είναι αλλόφωνα δεν μπορούν να εμφανίζονται ποτέ στο ίδιο περιβάλλον

18 + Αλλόφωνα και εναλλαγή Αγγλικά /l/ και /r/: Φωνήματα Κορεάτικα [l] και [r]: αλλόφωνα σε συμπληρωματική κατανομή Ελληνικά [r] και [ɾ]: αλλόφωνα σε ελεύθερη παραλλαγή Η έννοια εναλλαγή (alternation): Η αναγνώριση φωνημάτων και αλλοφώνων στηρίζεται σε αυτήν την έννοια δηλαδή ότι κάθε μόρφημα θα έπρεπε να προφέρεται με τον ίδιο τρόπο Αν, ωστόσο, το ίδιο μόρφημα το βρίσκουμε να προφέρεται με διαφορετικούς τρόπους των οποίων η εμφάνιση είναι συστηματική και εξηγείται με κανόνες βάση κάποιου φωνολογικού περιβάλλοντος (π.χ. θέση στη λέξη ή στη συλλαβή, εγγύτητα σε άλλους φθόγγους κλπ), τότε μιλάμε για εναλλαγή

19 + Φωνολογικό περιβάλλον Μιλήσαμε για το ότι, όταν έχουμε αλλόφωνα, αυτά δεν μπορούν να βρίσκονται στο ίδιο περιβάλλον Τι εννοούμε; Διάφορα φωνολογικά χαρακτηριστικά που βρίσκονται στην εγγύτητα των φθόγγων, και μπορούν να δώσουν έναν κανόνα που να εξηγεί την εναλλαγή των φθόγγων Θέση στη συλλαβή Θέση στη λέξη Χαρακτηριστικά φθόγγου που προηγείται/έπεται (διακριτικά χαρακτηριστικά) Συμμετοχή σε τονισμένη συλλαβή

20 + Διάκριση φωνητικής - φωνολογίας 2 παραδείγματα από τη λογοθεραπεία Ένα παιδί που αρθρώνει το /t/ και το /d/ σωστά (διάκριση άηχουηχηρού) δεν σημαίνει ότι τα έχει κατακτήσει στο φωνολογικό επίπεδο Χρησιμοποιεί /t/ στην αρχή λέξεων π.χ. /ˈtopi/ αλλά /d/ στη μέση των λέξεων π.χ. /kuˈdi/ Λανθασμένη χρήση των /t/ και /d/ σε συμπληρωματική κατανομή, to /d/ σαν αλλόφωνο toυ /t/ όταν ακολουθεί φωνήεν (ηχηρός φθόγγος) Ένα παιδί που αντί /s/ λέει /θs/ δεν έχει φωνολογική δυσκολία αλλά κάποια διαταραχή της άρθρωσης

21 + Σχέση αντίθεσης, ελάχιστα ζεύγη και φωνήματα δείτε τα παρακάτω: πρόκειται για ελάχιστα ζεύγη; beat [bit] [i] - boot [but] [u] bit [bɪt] [ɪ] - but [bʌt] [ʌ] bet [bɛt] [ɛ] - bought [bɔt] [ɔ] τι λέτε για τα επόμενα; seed [sid] - soup [sup] bar [bar] - rob [rab]

22 + Διάκριση φωνητικής - φωνολογίας 1 παράδειγμα από την εκμάθηση Γ2 Ένας μαθητής που παράγει σωστά το μακρό φωνήεν /iː/ (ee, ea στην ορθογραφία) δεν σημαίνει ότι το έχει κατακτήσει στο φωνολογικό επίπεδο Στην Αγγλική υπάρχει ένας (φωνολογικός) κανόνας που προστάζει ότι τα μακρά φωνήεντα (π.χ. /iː/) προφέρονται με την πλήρη διάρκειά τους όταν ακολουθεί ηχηρό σύμφωνο (ή δεν ακολουθεί σύμφωνο), π.χ. seed, see προφέρονται με κάπως πιο μικρή διάρκεια όταν ακολουθεί άηχο σύμφωνο τo /iː/ στο seed είναι πιο μακρό από το /iː/ στο seat

23 + Μοντέλο Γραμματικής Λεξικό Μορφολογία Φωνολογία Φωνητική ΥΔ ΕΔ Λεξικό: το νοητικό λεξικό που περιέχει όλα τα μορφήματα (& άλλες πληροφορίες, π.χ. εξαιρέσεις/ανώμαλοι τύποι) Μορφολογία: ο μηχανισμός της γραμματικής που δημιουργεί λέξεις Η ΥΔ (Υποκείμενη Δομή) είναι το εξαγόμενο της μορφολογίας και το εισαγόμενο της φωνολογίας Φωνολογία: ο τομέας της γραμματικής που διαμορφώνει την ΥΔ σύμφωνα με διάφορες γραμματικές ανάγκες Φωνητική: το στάδιο κατά το οποίο δίνονται οδηγίες στους αρθρωτές για την προφορά του εξαγομένου των προηγούμενων επιπέδων και τη δημιουργία της ΕΔ (Επιφανειακή Δομή)

24 + ΔΙΑΚΡΙΤΙΚA ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚA

25 + Διακριτικά Χαρακτηριστικά (ΔΧ) Ο φθόγγος δεν αποτελεί μια ενιαία μονάδα, αλλά σύνθεση διαφόρων χαρακτηριστικών, τα οποία μπορούν να πάρουν μία εκ των δύο τιμών +Α (είναι Α) ή Α (δεν είναι Α) Π.χ. [+ηχηρό] (είναι ηχηρό) ή [-ηχηρό] (δεν είναι ηχηρό, άρα είναι άηχο) Χρησιμοποιώντας τα ΔΧ μπορούμε να ορίσουμε, και να αναφερθούμε μοναδικά στον κάθε φθόγγο Π.χ. το [f] είναι [+διαρκές, +χειλικό, -ηχηρό]

26 + Βασικά ΔΧ συμφώνων Κύρια διάκριση [+ συμφωνικό] [+/- αντηχητικό] Τόπος άρθρωσης [+/- χειλικό], [+/- κορωνιδικό], [+/-υπερωικό] Τρόπος άρθρωσης [+/- διαρκές] +=τριβόμενα, -=έκκροτα [+/- έρρινο] [+/- πλευρικό] Ηχηρότητα [+/- ηχηρό]

27 + Βασικά ΔΧ φωνηέντων Κύρια διάκριση [- συμφωνικό] Τόπος άρθρωσης [+/- πρόσθιο] +=πρόσθιο, -=κεντρικό ή οπίσθιο [+/- ψηλό] [+/- χαμηλό] Στρογγυλότητα [+/- στρογγυλό] Προωθημένο Ρίζα Γλώσσας [+/- ΠΡΓ] +=i,e,u -=ɛ,ɪ,ʊ [+ψ,-χ]=i,u [-ψ,+χ=a] [-ψ,-χ]=e,o

28 + Σε τι εξυπηρετούν τα ΔΧ; Στη γενίκευση διαφόρων διαδικασιών Σκεφτείτε Πιθανός τρόπος ανάλυσης Είναι όμως οικονομικός; Όχι - πολλοί κανόνες για να εκφράσουμε το ίδιο πράγμα Ποιο έρρινο θα υποθέσουμε ότι είναι το βασικό στο άρθρο; Το n, ŋ ή το m; Μπορείτε να σκεφτείτε γιατί;

29 + Φυσικές Κατηγορίες (Natural Classes) Πιο οικονομικός, και ταυτόχρονα πιο γενικός τρόπος /n/ [α Τόπος] /. [α Τόπος] Ο κανόνας αυτός καταφέρνει να εκφράσει το γεγονός ότι το /n/ συστηματικά αλλάζει τον τόπο άρθρωσής του ανάλογα με τον τόπο του συμφώνου που το ακολουθεί Σε αυτήν την περίπτωση ο Τόπος σχηματίζει μια φυσική κατηγορία: μια ομάδα φθόγγων που μοιράζονται ένα ή και περισσότερα ΔΧ Οι φωνολογικοί κανόνες, όπως αυτοί που είδαμε μόλις (αφομοίωση ως προς τον τόπο άρθρωσης) κατά κανόνα επιδρούν σε ομάδες φθόγγων, και όχι σε μεμονωμένους φθόγγους Η περιγραφή των φωνολογικών κανόνων συνήθως μπορεί να γίνει με τη χρήση των ΔΧ που διακρίνουν αυτή τη φυσική κατηγορία φθόγγων

30 + Φυσικές κατηγορίες Συνέπειες: Οι κανόνες που εκφράζονται με βάση φυσικές κατηγορίες κάνουν προβλέψεις Κάποιες κατηγορίες αποκλείονται πρακτικά. Προσπαθείστε να καταλάβετε ποια από τις παρακάτω κατηγορίες εναλλαγών δεν μπορεί να ισχύσει με βάση τις φυσικές κατηγορίες ποιες εναλλαγές είναι απίθανο να συμβούν παράλληλα, και γιατί; ɣ/ [k], /

31 + Φωνολογικές διαδικασίες Παράδειγμα: Αφομοίωση ως προς τον τόπο άρθρωσης στα Λιθουανικά Παράδειγμα: Αφομοίωση ως προς την ηχηρότητα στα Ρώσικα

32 + (Συχνές) Φωνολογικές Διαδικασίες Επένθεση Αποβολή Αφομοίωση (συχνότερα τόπου ή ηχηρότητας) Ανομοίωση Συγχώνευση

33 + Φωνολογικοί κανόνες Διαδικασία παραγωγής: ο φωνολογικός κανόνας υποκείμενη δομή επιφανειακή δομή/ συγκείμενο Οι φων. κανόνες προτάθηκαν πρώτη φορά από τους Chomsky και Halle (1968) με σκοπό να εκφράσουν τις φωνολογικές διαδικασίες. Έχουν πλέον κατά κύριο λόγο αντικατασταθεί από άλλο φορμαλισμό (Θεωρία του Βέλτιστου, Prince and Smolensky 1993/2004), αλλά είναι χρήσιμοι για την κατανόηση και την έκφραση των διαδικασιών σε περιγραφικό επίπεδο Όταν διαπιστώνετε μια φωνολογική διαδικασία, πρώτα να την κατανοείτε με δικά σας λόγια και έπειτα θέστε την με μορφή κανόνων

34 + Φωνολογικοί κανόνες Οι φωνολογικοί κανόνες έχουν τη γενική δομή: A B / C D A = στόχος, Β = εξαγόμενο, C/D = περιβάλλον, = θέση εξαγομένου Το A τρέπεται σε B (A B) όταν το C προηγείται (/C ) και/ή το D ακολουθεί (/ D) Η παραπάνω δομή είναι απλώς ένα γενικό μοντέλο μην περιμένετε όλους τους κανόνες να συμμορφώνονται σε αυτήν.

35 + Φωνολογικοί κανόνες Λεξιλόγιο των Κανόνων A στόχος του κανόνα, στοιχείο της Υ2 τρέπεται σε B η μετατροπή / στο περιβάλλον... _ θέση του στόχου Α C στοιχείο γειτονικό στα αριστερά του Α (προαιρετικό) D στοιχείο γειτονικό στα δεξιά του Α (προαιρετικό) # όριο λέξης Ø μηδέν / κενό / τίποτα /X/ Υποκείμενη Δομή [X] Επιφανειακή Δομή

36 + Φωνολογικοί κανόνες Χαρακτηριστικά παραδείγματα κανόνων Επένθεση Ø A / B _ C «Πρόσθεσε το Α μεταξύ κάθε ακολουθίας BC» Ø A / _# «Πρόσθεσε το Α στο τέλος της λέξης» Αποβολή A Ø / B _ C «Αφαίρεσε το A μεταξύ των B και C» A Ø / #_ «Αφαίρεσε το Α από την αρχή της λέξης»

37 + Φωνολογικές διαδικασίες Σε μερικές εναλλαγές είναι σαφές ποια είναι η υποκείμενη δομή Παράδειγμα: Γαλλικά Η «βασική» πραγμάτωση του «go by» έχει [s], αλλά σε κάποια περιβάλλοντα τελειώνει σε [z].

38 + Φωνολογικές διαδικασίες Αυτές οι εναλλαγές συχνά περιγράφονται ως διαδικασίες που αλλάζουν τη βασική πραγμάτωση σε κάτι άλλο Αφομοίωση: η βασική πραγμάτωση άλλαξε να ομοιάζει περισσότερο στον διπλανό ήχο /s t k/ γίνονται ηχηρά, όπως ο επόμενος ήχος [- ηχηρό] [+ηχηρό] / [+ηχηρό]

39 + Φωνολογικές διαδικασίες Παράδειγμα: Αφομοίωση

40 + Φωνολογικές διαδικασίες Παράδειγμα: Αφομοίωση

41 + ΣΥΛΛΑΒH

42 + Συλλαβή Μια φωνολογική κατηγορία πάνω από το τεμάχιο/φθόγγο αλλά κάτω από τη λέξη, π.χ. ['pa.li], [po.'te], [ka.'nis]

43 + Γιατί χρειαζόμαστε τη Συλλαβή; Κατανομή φωνημάτων (φωνοτακτική) Δομική περιγραφή φωνολογικών διαδικασιών Στόχος μορφολογικών διαδικασιών Τεμαχισμός λέξεων σε συλλαβές από ομιλητές αν ζητηθεί Γλωσσικά παιχνίδια Λάθη

44 + Δομή Συλλαβής σ Ρ σ Εμ Ρ Π Εξ = συλλαβή = έμβαση = ρίμα = πυρήνας = έξοδος Εμ Π Εξ

45 + Συλλαβή Το μόνο απαραίτητο συστατικό για να έχουμε μία συλλαβή είναι ο πυρήνας Το καθένα από τα συστατικά της δομής μπορεί να είναι είτε απλό είναι σύνθετο (δηλαδή να αποτελείται από 2 συνήθως - στοιχεία) Σύνθετος πυρήνας: pool [pu:l] vs pull [pʊl] Σύνθετη έμβαση: clock vs lock Σύνθετη έξοδος: help vs hell Μερικά παραδείγματα από τα Ελληνικά: [ka.'la] ['a.ti] ['al.sos] ['pe.tra] ['pli.γma] ή ['pliγ.ma];

46 + Κάτι ενδιαφέρον Κάποια φωνήεντα έχουν μεγαλύτερη ένταση από άλλα db διαφορετικών φωνηέντων σε σχέση με το [α] (Fonagu 1966) [α] : 0.0 [e] : -3.6 [o] : -7.2 [i] : -9.7 [u] : -12.3

47 + Αντηχητικότητα Όταν όλες οι παράμετροι κρατιούνται σταθεροί, κάποιοι ήχοι είναι εγγενώς πιο αντηχητικοί από άλλους Βασική φωνητική αρχή (Course in Phonetics): The sonority of a sound is its loudness relative to that of other sounds with the same length, stress and pitch. The syllable is the phonological unit which organises segmental melodies in terms of sonority (Blevins 1995: 207) Η ηχηρότητα ενός ήχου, βεβαίως, εξαρτάται από το συγκείμενο Μπορεί να διαφέρει εξαιρετικά από ομιλητή σε ομιλητή, μεταξύ του ίδιου ομιλητή σε διαφορετικές καταστάσεις, και σε διαφορετικά περιβάλλοντα ομιλίας. Αντηχητικότητα: αντιληπτική ιδιότητα που χαρακτηρίζει τους ήχους ως προς την έντασή τους και την τάση τους για αυθόρμητη ηχηρότητα (spontaneous voicing)

48 + Αντηχητικότητα (από τον Ladefoged)

49 + Κλιμακα αντηχητικότητας (η πιο κοινά αποδεκτή) χαμηλά φωνήεντα υψηλή αντηχητικότητα μέσα φωνήεντα υψηλά φωνήεντα ημίφωνα υγρά έρρινα τριβόμενα κλειστά χαμηλή αντηχητικότητα

50 + Αντηχητικότητα και συλλαβές Μια παλιά ιδέα (Pike 1943): οι συλλαβές οργανώνονται γύρω από κορυφές σε αντηχητικότητα Αυτό είναι η λεγόμενη Sonority Sequencing Principle (SSP), ή αλλιώς Αλληλουχία Αντηχητικότητας «Τα τεμάχια μιας συλλαβής πρέπει να διατάσσονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η αντηχητικότητα να αυξάνεται από την έμβαση στον πυρήνα (όπου και κορυφώνεται) και να μειώνεται από τον πυρήνα προς την έξοδο» Π.χ. η λέξη [bæd] είναι καλοσχηματισμένη στα Αγγλικά [æ] υψηλή αντηχητικότητα [b] [d] χαμηλή αντηχητικότητα

51 + Αντηχητικότητα και συλλαβές Παράδειγμα: και το [blænd] δουλεύει Κορυφή αντηχητικότητας Πυρήνας [l] [æ] [n] υψηλή αντηχητικότητα [b] [d] χαμηλή αντηχητικότητα Έμβαση Έξοδος

52 + Αλληλουχία αντηχητικότητας Η έμβαση πρέπει να ανεβαίνει σε αντηχητικότητα όσο πλησιάζει την συλλαβική κορυφή Παραδείγματα: Κλειστό - {υγρό/ημίφωνο} Τριβόμενο - {υγρό/ημίφωνο} πλήθος φλόγα Η έξοδος πρέπει να πέφτει σε αντηχητικότητα καθώς απομακρύνεται από τη συλλαβική κορυφή

53 + Αρχή Μέγιστης Έμβασης «Πρώτα πρέπει η έμβαση να γίνει όσο μεγαλύτερη γίνεται και έπειτα η δημιουργείται μια αποδεκτή έξοδος» Η αρχή βασίζεται στο ότι καθολικά οι γλώσσες προτιμούν να συλλαβοποιήσουν μια ακολουθία ΦΣΦ ως Φ.ΣΦ και όχι σαν ΦΣ.Φ

54 + Προβλήματα αντηχητικότητας Δεν εξηγούνται τα πάντα με την Αντηχητικότητα Συμπλέγματα Ελληνικών 1. [pt] πτήση, [kt] κτήμα, [fθ] φθορά, [xθ] χθες Ίσως η σταθερή αντηχητικότητα επιτρέπεται στα Ελλην. Αλλά τότε: γιατί *[ml] ή *[nr]; 2. [ft] φτάνω, [xt] χτίζω, [sp] σπάω, [sk] σκάω Αντίστροφη αντηχητικότητα; 3. [mn] μνήμη, [vð] βδέλλα, [vγ] βγαίνω Αλλά γιατί *[nm], *[ðv], *[γv];

55 + Αντηχητικότητα & άλλοι παράγοντες Συμπέρασμα: Η Αντηχητικότητα από μόνη της δεν επαρκεί Άλλοι καθοριστικοί παράγοντες: Μορφολογικά όρια: στα όρια μορφημάτων βρίσκουμε περισσότερα συμπλέγματα απ ό,τι μέσα στα μορφήματα εκ-πίπτω, εκ-βάλλω, συν-δέω, έμ-βασμα Φωνοτακτική των συμπλεγμάτων *tl, *dl σε πολλές γλώσσες πιθανώς λόγω του ίδιου τόπου άρθρωσης *Κορων *Κορων Θέση στη λέξη: γενικά στις γλώσσες, βρίσκουμε πιο πολλές αντιθέσεις (άρα και περισσότερα συμπλέγματα) σε αρχική θέση παρά στα μέσα της λέξης

56 + Κάποιοι Όροι Σύμπλεγμα: όταν η έμβαση, ο πυρήνας ή η έξοδος αποτελείται από 2 και πάνω φθόγγους Ανοιχτή συλλαβή: η συλλαβή χωρίς έξοδο Κλειστή συλλαβή: η συλλαβή με έξοδο Φωνοτακτικοί περιορισμοί: οι περιορισμοί σε κάθε γλώσσα που καθορίζουν τους επιτρεπτούς τρόπους συνδυασμών φωνημάτων στις συλλαβές Φωνολογικά σύνθετη και απλή συλλαβή: απλή όταν δεν αποτελείται από σύμπλεγμα σύνθετη όταν περιέχει σύμπλεγμα Μορφολογικά σύνθετη και απλή λέξη: απλή όταν δεν έχει προσφύματα

57 Τέλος Ενότητας

58 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

59 Σημειώματα

60 Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.

61 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου. «Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι. Φωνολογία». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

62 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1]