ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ (MBA) ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ (MBA) ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΕΠΙΓΕΙΩΝ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΩΝ ΥΝΑΜΕΩΝ ΓΙΑ ΑΜΕΣΗ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ : ΘΑΝΑΣΟΥΛΑΣ ΗΜΟΣ (Α.Μ. 105) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΓΙΑΝΝΙΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΙΟΥΛΙΟΣ 2011 ΠΑΤΡΑ

2 Πίνακας Περιεχοµένων Πρόλογος άσος ασική Έκταση Το φαινόµενο των ασικών Πυρκαγιών Χαρακτηριστικά καύσιµης ύλης Μετεωρολογικοί παράγοντες Γεωµορφολογικές συνθήκες ιαχείριση ασικών Πυρκαγιών Μοντέλα Χωροθέτησης Εισαγωγή στη χωροθέτηση εγκαταστάσεων (facility location) Προβλήµατα Κάλυψης (Covering Problems) Μοντέλο Συνόλου Κάλυψης (Set Covering Problem) Μοντέλο Μέγιστης Κάλυψης (Maximum Covering Location Model) Μοντέλο Επιπρόσθετης Κάλυψης (Backup Covering Location Model) Προβλήµατα ιακέντρων (Center Problems) Προβλήµατα ιαµέσων (Median Problems) Fixed Charge Facility Location Model Εφαρµογή των µοντέλων κάλυψης στις ανάγκες της δασοπυρόσβεσης I. Μοντέλο Συνόλου Κάλυψης (Set Covering Problem) II. Μοντέλο Μέγιστης Κάλυψης (Maximum Covering Location Model) III. Μοντέλο Επιπρόσθετης Κάλυψης (Backup Covering Location Model) Τελικά Συµπεράσµατα και Επεκτάσεις Επέκταση Επέκταση Βιβλιογραφία Παράρτηµα

3 Πρόλογος Οι καταστροφικές πυρκαγιές του 2007 και ιδιαίτερα δε η φονική πυρκαγιά που έλαβε χώρα στο νοµό Ηλείας στάθηκαν έναυσµα για την πραγµατοποίηση της παρούσας εργασίας ως µεταπτυχιακή διατριβή στα πλαίσια του µεταπτυχιακού προγράµµατος «Νέες Αρχές ιοίκησης Επιχειρήσεων» του τµήµατος ιοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστηµίου Πατρών. Κατεβαίνοντας στον τόπο καταγωγής των γονέων µου, νοµός Ηλείας, για τις Εθνικές Εκλογές (Σεπτέµβριος 2007), έντονη υπήρχε ακόµα η µυρωδιά του κάρβουνου, που άφησε πίσω της η καταστροφική πυρκαγιά, ένα µήνα µετά! Είχα δει εικόνες µέσω των δελτίων ειδήσεων αλλά δεν έφθαναν για να περιγράψουν την φρίκη που βίωσα αντικρίζοντας το θέαµα. Νεκρή γη! Το φαινόµενο των δασικών πυρκαγιών παίρνει τεράστιες διαστάσεις καθώς τα τελευταία 35 χρόνια οι δασικές πυρκαγιές αυξήθηκαν σε αριθµό και καιγόµενη έκταση, έκαψαν πολλαπλάσια έκταση από ότι ολόκληρο τον προηγούµενο αιώνα. Η παρούσα εργασία θέλει να τονίσει την αναγκαιότητα του δάσους στον άνθρωπο και στην καθηµερινότητά του, εισάγει τον αναγνώστη στη δασική πυρκαγιά και τους τρόπους διαχείρισή της, παρουσιάζει τα κυριότερα µοντέλα χωροθέτησης που εφαρµόζει η ιοίκηση Λειτουργιών στο φαινόµενο των δασικών πυρκαγιών και εφαρµόζει τα µοντέλα αυτά στη χωροθέτηση των επίγειων πυροσβεστικών δυνάµεων του νοµού Αχαΐας. Πιο αναλυτικά, η παρούσα εργασία αποτελείται από δύο µέρη. Το πρώτο µέρος αποτελείται από τα πρώτα τρία κεφάλαια και εισάγει τον αναγνώστη στη δασική πυρκαγιά. Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο ορίζουµε το δάσος δασική έκταση και παρουσιάζουµε την αναγκαιότητά του καθώς και τους κυριότερους κινδύνους που απειλούν το δάσος. Στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάζουµε τα θεµελιώδη στοιχεία της φωτιάς, τα είδη της δασικής πυρκαγιάς και τις αιτίες της και τέλος τους παράγοντες που διαµορφώνουν την συµπεριφορά µιας δασικής πυρκαγιάς. Ενώ στο τρίτο κεφάλαιο, γίνεται η εισαγωγή του αναγνώστη στη µεγάλη πρόκληση της διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών. Μέσα στα πλαίσια της διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών ξεκινά το δεύτερο µέρος και ιδιαίτερα δε µε το τέταρτο κεφάλαιο, στο οποίο παρουσιάζουµε και αναλύουµε τα κυριότερα µοντέλα χωροθέτησης που χρησιµοποιούνται από τη - 3 -

4 ιοίκηση Λειτουργιών στο φαινόµενο των δασικών πυρκαγιών. Ενώ στο πέµπτο κεφάλαιο, τρέχουµε τα παραπάνω µοντέλα, παρουσιάζουµε τα αποτελέσµατα αλλά και τα συγκρίνουµε µε την υφιστάµενη χωροθέτηση που ακολουθείται από την Π.Υ. όσον αφορά τη χωροθέτηση των επίγειων πυροσβεστικών οχηµάτων για άµεση καταστολή των δασικών πυρκαγιών

5 1. άσος ασική Έκταση 1.1 Ορισµός Σύµφωνα µε ερµηνευτική δήλωση του άρθρου 24 του Συντάγµατος, η έννοια του δάσους και των δασικών εκτάσεων προσδιορίζεται ως ακολούθως: Ως δάσος ή δασικό οικοσύστηµα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών µε ξυλώδη κορµό επάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, µαζί µε την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν -µέσω της αµοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασή τους- ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές). ασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαµνώδης, είναι αραιά. Με δεδοµένο ότι οι θάµνοι είναι φυτά µε ξυλώδη κορµό, κατά τους ανωτέρω ορισµούς, µε τους οποίους δίνεται έµφαση στην οικολογική διάσταση του δάσους και ταυτίζεται η έννοια αυτού µε το δασικό οικοσύστηµα, η θαµνώδης βλάστηση θεωρείται ισότιµη αναφορικά µε τη συγκρότηση δασοβιοκοινότητας και τη δηµιουργία δασογενούς περιβάλλοντος. Οι δασικές εκτάσεις αφορούν καταστάσεις στις οποίες µπορεί να βρεθεί ένα δασικό οικοσύστηµα και οι οποίες µπορούν να διακριθούν µε µοναδικό κριτήριο την πυκνότητα των δασικών σχηµατισµών. 1.2 Σηµασία του άσους για τον άνθρωπο Είναι λίγο άβολο να µιλήσουµε για τις δασικές πυρκαγιές αν πρώτα δεν αναφερθούµε στο δάσος, αυτό καθεαυτό. Ιδιαίτερα σε µια κοινωνία, το οποίο το θεωρούν εµπόδιο είτε στην αύξηση της προσωπικής τους ιδιοκτησίας είτε στην ανάπτυξη της χώρας. εν είναι τυχαίο πως ο ορισµός του δάσους είναι πλέον υπό αµφισβήτηση. εν µπορούµε όµως να παραλείψουµε και όλους εκείνους, οργανωµένους και µη, οι οποίοι σέβονται το δάσος αλλά και προσπαθούν να το διασώσουν µέσα σε µεγάλες αντιξοότητες. Οι σχέσεις και οι δεσµοί του ανθρώπου µε το δάσος είναι τόσο παλιοί όσο και η ιστορία του. Ο άνθρωπος, στο δάσος, αναζήτησε για πρώτη φορά τροφή, είτε ως κυνηγός είτε ως συλλέκτης καρπών, καθώς και στέγη προστασία. Σύµφωνα µε τον - 5 -

6 οµότιµο καθηγητή ασολογίας, Σπύρο Ντάφη (2009), οι κοινωφελείς επιδράσεις και λειτουργίες, οι οποίες το καθιστούν διαχρονικά απαραίτητο για την ανάπτυξη και ευηµερία των ανθρώπινων κοινωνιών, αφορούν συνοπτικά στις ακόλουθες: 1. Παραγωγή ξύλου Το ξύλο, είτε ως πηγή ενέργειας (καυσόξυλα, ξυλοκάρβουνα), είτε ως ξυλεία κατασκευών, ναυπηγικής, επιπλοποιίας, διακόσµησης, βιοµηχανικό ή παραγωγής χάρτου, από αρχαιοτάτων χρόνων έως σήµερα, παίζει εξαιρετικά σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της οικονοµίας, της ευηµερίας και του πολιτισµού των ανθρώπινων κοινωνιών. Τα δασικά οικοσυστήµατα, όµως, προσφέρουν και µια σειρά ακόµη προϊόντων µε οικονοµική αξία όπως ο φλοιός, το ρετσίνι, το µέλι, φρούτα του δάσους (βατόµουρα, µύρτιλλα, κ.ά.), αρωµατικά φύλλα, φαρµακευτικά βότανα, θηράµατα, βοσκήσιµη ύλη κ.λπ. 2. Υδρονοµική επίδραση Η µεγαλύτερη υδρονοµική επίδραση του δάσους είναι η αποτροπή των πληµµυρών και η σηµαντική µείωση των πληµµυρικών αιχµών, καθώς και ο εµπλουτισµός των υπόγειων υδροφορέων. Η µεγάλη ταµιευτική ικανότητα του δασικού εδάφους το µετατρέπει σε µια τεράστια ρυθµιστική δεξαµενή, η οποία συγκρατεί το νερό κατά την περίοδο των βροχών και το αποδίδει κατά την περίοδο της ανοµβρίας, διατηρώντας σταθερή την παροχή των πηγών. Σηµαντική επίσης είναι και η επίδραση του δάσους στην ποιότητα του νερού. Η δασική φυλλάδα και το δασικό έδαφος δρουν ως ένα τεράστιο βιολογικό φίλτρο, µε αποτέλεσµα το νερό που «παράγεται» στο δάσος να είναι το καλύτερο από κάθε άποψη: οργανοληπτική, χηµική και µικροβιολογική. 3. Αντιδιαβρωτική επίδραση Το δάσος έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει σηµαντικό ρόλο, τόσο στη δηµιουργία του εδάφους (εδαφογένεση), όσο και στην προστασία και διατήρησή του. Ο µεγαλύτερος εχθρός του εδάφους είναι η διάβρωση, δηλαδή η παράσυρση στρωµάτων εδάφους από το νερό της βροχής ή από τον άνεµο. Το δάσος ασκεί πολύ µεγάλη και αποφασιστική επίδραση στην προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και συνεπώς από την υποβάθµιση και την ερηµοποίηση

7 4. Αντιανεµική προστασία Το δάσος επιδρά ως εµπόδιο στην κίνηση του αέρα και µπορεί να µεταβάλει την ταχύτητα, την κατεύθυνση καθώς και τη δοµή των ανέµων, τόσο στο εσωτερικό του, όσο και στην παρακείµενη γυµνή επιφάνεια. 5. Προστασία από τους θορύβους Ως θόρυβος νοείται ένας ισχυρός ή ανεπιθύµητος ήχος. Η έντασή τους µετριέται σε ντεσιµπέλ (db). Το δάσος µειώνει τους θορύβους. Εκτιµάται ότι, κατά µέσο όρο, το δάσος µειώνει τους θορύβους κατά 7 db ανά 30m απόστασης από την πηγή του θορύβου. Ο ελαφρύτερος ήχος που µπορεί να ακούσει το ανθρώπινο αυτί σε κατάσταση πλήρους ηχητικής γαλήνης αντιστοιχεί σε 0 db και ο υψηλότερος ήχος που δεν προκαλεί µόνιµη βλάβη σε 120 db. 6. Επίδραση του δάσους στη φωτεινή ακτινοβολία Το δάσος επηρεάζει πολύ, τόσο την ένταση του φωτός, όσο και τη σύνθεσή του (ποιότητα). Η ένταση του φωτός περιορίζεται µέσα στο δάσος στο 2-6 % του ολικού υπαίθριου φωτός, ανάλογα µε τη σύνθεση και τη δοµή του δάσους. Η σύνθεση του φωτός επηρεάζεται, επίσης, πολύ. Τα φύλλα των δένδρων προσροφούν για τη φωτοσύνθεση περισσότερο την πορτοκαλόχρωµη και την ερυθρή ακτινοβολία, ενώ αφήνουν να περάσει η πράσινη. Έτσι, το φως µέσα στο δάσος είναι πλουσιότερο σε πράσινη ακτινοβολία, γεγονός που επιδρά ευχάριστα στην όραση και κατευναστικά στο νευρικό σύστηµα, καταπραΰνοντας τα νεύρα του κουρασµένου από τη ζωής της πόλης επισκέπτη. 7. Επίδραση στη θερµοκρασία Το δάσος ασκεί ισχυρή επίδραση στη θερµοκρασία του αέρα και του εδάφους. Με την κοµοστέγη του, συγκρατεί µεγάλο µέρος της ακτινοβολίας, αντανακλά ένα µέρος της και συγχρόνως εµποδίζει τη έκλυση θερµικής ακτινοβολίας από το έδαφος στην ατµόσφαιρα. Μεγάλη επίδραση ασκεί, επίσης, το δάσος στη θερµοκρασία του αέρα, µε την κατανάλωση ενέργειας για τη διαπνοή των δένδρων, µειώνοντας τις υψηλές θερµοκρασίες, ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Η διαφορά της µέγιστης θερµοκρασίας του αέρα εκτός δάσους και εντός δάσους µπορεί να φθάσει έως 20 ο C. Παράλληλα, το δάσος ευνοεί τις χαµηλές θερµοκρασίες, αποτρέποντας τους παγετούς. 8. Επίδραση του δάσους στη σύνθεση του ατµοσφαιρικού αέρα Η σηµασία του δάσους στον κύκλο του οξυγόνου έχει υπερεκτιµηθεί. Ένα δάσος µέσης παραγωγικότητας αποδίδει στην ατµόσφαιρα, µέσω της φωτοσυνθετικής διαδικασίας, γύρω στους 4 τόνους οξυγόνου ανά εκτάριο. Αν από αυτό αφαιρέσουµε - 7 -

8 την κατανάλωση για τις ανάγκες του ίδιου του οικοσυστήµατος, µένει µια καθαρή παραγωγή από 2,5 τόνους ανά εκτάριο ή 250 γραµ. ανά τετραγωνικό µέτρο. Η καθαρή αυτή παραγωγή είναι σχεδόν δεκαπλάσια από οποιοδήποτε άλλο οικοσύστηµα. Σε σχέση όµως µε τα αποθέµατα οξυγόνου της ατµόσφαιρας τα οποία ανέρχονται σε 2,5 τόνους ανά τετραγωνικό µέτρο φαντάζει ελάχιστη. Ωστόσο, συµβάλλει αποφασιστικά στη διατήρηση της ισορροπίας του κύκλου του οξυγόνου. Από την άλλη, υπολογίζεται ότι τα τελευταία 50 έτη, η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα αυξάνεται κατά 0,2 % ετησίως. Το δάσος, µαζί µε τους ωκεανούς, αποτελούν τη βάση αναδραστικών µηχανισµών που ρυθµίζουν την ισορροπία του κύκλου του διοξειδίου του άνθρακα. Ένα εκτάριο δάσους µέσης παραγωγικότητας επεξεργάζεται κάθε έτος εκατοµµύρια m 3 αέρα για να προσλάβει 4 και πλέον τόνους διοξειδίου του άνθρακα. Έτσι, το δάσος συµβάλλει στη διατήρηση της περιεκτικότητας της ατµόσφαιρας, τόσο σε διοξειδίου του άνθρακα ως καταναλωτής, όσο και σε οξυγόνο ως παραγωγός. Η ανησυχία για την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα και τις συνέπειες που έχει στη µεταβολή του κλίµατος είναι εύλογη, αλλά θα έπρεπε να είναι ακόµη µεγαλύτερη για το ότι οι µεγαλύτεροι αναδραστικοί µηχανισµοί ρύθµισης του διοξειδίου του άνθρακα, όπως είναι τα δάση και οι ωκεανοί, χάνουν τη ρυθµιστική τους ικανότητα. Η επιφάνεια των δασών µειώνεται συνεχώς (ήδη έχουν καταστραφεί τα 2/3 των δασών του Πλανήτη), ενώ οι ωκεανοί χάνουν τη ρυθµιστική τους ικανότητα λόγω ρύπανσης. 9. άσος vs ρύπανση Το δάσος επιδρά ως παράγοντας απορρύπανσης κατά δύο τρόπους : Με φυσικοµηχανικά µέσα : συγκρατεί τα αιωρούµενα στερεά σωµατίδια (σκόνη, αιθάλη, κ.ά.) στην επιφάνεια των φύλλων, των κλαδιών και του φλοιού των δένδρων, των θάµνων και των χόρτων. Υπολογίζεται ότι, ένα εκτάριο δάσους πεύκης συγκρατεί έως 32 τόνους στερεών σωµατιδίων το έτος, ενώ ένα εκτάριο δάσους οξιάς 64 τόνους. Έτσι, δρα σαν ένα τεράστιο φίλτρο, απαλλάσσοντας την ατµόσφαιρα από αιωρούµενα σωµατίδια. Με βιοχηµικά µέσα : Απορρυπαίνοντας την ατµόσφαιρα µέσω του µεταβολισµού των δένδρων και άλλων φυτών. Η ικανότητα αυτή όµως είναι περιορισµένη, διότι πάνω από µια ορισµένη στάθµη συγκέντρωσης οι χηµικές αυτές ουσίες, κυρίως οξείδια θείου και αζώτου καθίστανται βλαπτικές για τα φυτά προκαλώντας συχνά τη νέκρωσή τους

9 10. Το δάσος ως συντηρητής της βιοποικιλότητας Με τον ανεξέλεγκτο ρυθµό εξάπλωσης των ανθρώπινων κοινωνιών τείνουν να εξαφανισθούν, ή έχουν ήδη εξαφανισθεί, ζώα όλων των κατηγοριών, καθώς και πολλά είδη φυτών. Το δάσος χρησιµεύει, όχι µόνο ως καταφύγιο σωτηρίας αυτών των ειδών, αλλά και ως µια πολύτιµη φυσική τράπεζα γονιδίων. 11. Αισθητική και υγιεινή επίδραση του δάσους Το δάσος αποτελεί µια όαση φυσικής ζωής και έναν χώρο που εξασφαλίζει µια άλλη ποιότητα ζωής για τη σωµατική και πνευµατική υγεία του πληθυσµού. Ενός πληθυσµού που στην πλειονότητά του ζει, συνωστίζεται και ταλαιπωρείται καθηµερινά στις πολύβουες και ρυπασµένες πλέον πόλεις, και έχει απόλυτη ανάγκη επαφής µε τη φύση, τον καθαρό αέρα, το ήπιο φως και τη γαλήνη του δάσους. Τα παραπάνω κάνουν προφανές το γεγονός ότι είναι τόσες πολλές οι ωφέλειες από το δάσος, άµεσα οικονοµικές και κοινωφελείς, ώστε αν δε το είχαµε, θα έπρεπε να το εφεύρουµε. Αντιθέτως, το έχουµε και το καταστρέφουµε καθηµερινά µε την αδιαφορία µας. 1.3 Το ελληνικό δάσος Η µικρή σε έκταση Ελλάδα διαθέτει µεγάλη ποικιλία δασικών οικοσυστηµάτων, που ποικίλλουν από αλπικά έως υποτροπικά. Αυτό οφείλεται στο κλίµα που επικρατεί στη χώρα µας που µε την σειρά του επηρεάζεται από τον συνδυασµό της ποικιλίας του γεωγραφικού ανάγλυφου - µορφολογία εδάφους - µε την επίδραση της θάλασσας. Έτσι ενώ το κλίµα της Ελλάδας ανήκει στο µεσογειακό τύπο του εύκρατους κλίµατος, που χαρακτηρίζεται από θερµά και ξηρά καλοκαίρια και ήπιους υγρούς χειµώνες, διαφοροποιείται σηµαντικά µεταξύ των επιµέρους περιοχών της χώρας. Έτσι, περιγράφεται ως υγρό µεσογειακό στη υτική Ελλάδα, ως ξηρό µεσογειακό στις περιοχές γύρω από το Αιγαίο πέλαγος, ως ηπειρωτικό σε υψίπεδα της ηπειρωτικής Ελλάδα που απέχουν αρκετά από τη θάλασσα και ως ορεινό σε ορεινές περιοχές µε υψόµετρο µεγαλύτερο των µέτρων (ανάλογα µε το γεωγραφικό πλάτος της περιοχής). Υπό την επίδραση όλων των ανωτέρω, η δασική χλωρίδα της Ελλάδας παρουσιάζει µεσευρωπαϊκά στοιχεία, ευ-µεσογειακά στοιχεία, στοιχεία της ανατολικής Μεσογείου, ενδηµικά στοιχεία των Βαλκανίων και στοιχεία της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, δηλαδή έχει µια εντυπωσιακή ποικιλία δασικών - 9 -

10 οικοσυστηµάτων σε σχέση µε το µικρό µέγεθος της χώρας. Για αυτό, στην Ελλάδα απαντώνται περί τα είδη χλωρίδας, 436 είδη ορνιθοπανίδας και 116 είδη θηλαστικών. Η βλάστηση µπορεί να χωριστεί σε τρεις (3) µεγάλες κατηγορίες: στα δέντρα θάµνους, στους πόες και τα φρύγανα. Τα δέντρα, οι θάµνοι και τα φρύγανα έχουν ξυλώδη κορµό ενώ οι πόες στερούνται. Οι πόες στερούνται ξυλώδους κορµού και χωρίζονται σε δύο (2) µεγάλες κατηγορίες: τα ετήσια που ζουν λιγότερο από ένα χρόνο και είναι τα ξερά χόρτα που συναντούµε κατά την διάρκεια του καλοκαιριού και τα πολυετή τα οποία είναι πράσινα. Τα φρύγανα είναι ηµισφαιρικοί, χαµηλού ύψους, ακανθώδεις, γενικά φυλλοβόλοι θάµνοι που είναι προσαρµοσµένοι σε φτωχά εδάφη χαµηλής υγρασίας. Τα φρύγανα είναι πολύ διαδεδοµένα σε παραθαλάσσιες περιοχές ιδιαίτερα εκεί που υπάρχει έλλειψη νερού και ταυτόχρονα ασκείται έντονη βόσκηση (υπερβόσκηση), όπως το θυµάρι (Coridothymus capitatus), η ασφάκα (Phlomis fruticosa), η αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum), η λαδανιά (Cistus creticus), το λυχναράκι (Ballota acetabulosa) κ.λπ. Τα δέντρα και οι θάµνοι χωρίζονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες τα κωνοφόρα (αυτοφυή - θερµόβια κωνοφόρα - ψυχρόβια κωνοφόρα) και τα πλατύφυλλα (αείφυλλα - φυλλοβόλα). Αναλυτικότερα τα κωνοφόρα που συναντώνται στην Ελλάδα ως αυτοφυή είναι τα διάφορα είδη ελάτης (Abies sp.), ερυθρελάτης (Picea sp.), πεύκου (Pinus sp.), κυπαρίσσου (Cupressus sp.), κέδρου (Juniperus sp.), και το είδος Ίταµος (Taxus baccata). Από αυτά θερµόβια κωνοφόρα είναι τα πεύκα χαλέπιος (Pinus halepensis), τραχεία (Pinus brutia) και κουκουναριά (Pinus pinea), το κυπαρίσσι (Cupressus semprervirens), και µερικά είδη κέδρου. Ψυχρόβια κωνοφόρα είναι τα διάφορα είδη ελάτης (Abies alba, Abies cephalonica και Abies borisi Regis), η ερυθρελάτη (Picea abies), ο ίταµος, και από τα πεύκα τα είδη δασική (Pinus silvestris), µαύρη (Pinus nigra), ρόµπολο (Pinus heldreichii), και µακεδονίτικο (Pinus peuce). Το πουρνάρι (Quercus coccifera), αγριελιά (Olea europaea), σχίνος (Pistacia lentiscus) είναι µερικά από τα αείφυλλα πλατύφυλλα ενώ από τα φυλλοβόλα πλατύφυλλα έχουµε την καστανιά (Castanea sativa), το πλατάνι (Platanus orientalis), µερικά είδη δρυός (Qercus sp.) κλπ

11 Η χαλέπιος πεύκη φύεται στην ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ η τραχεία πεύκη φύεται από τη νοητή γραµµή Θάσου Κρήτης και ανατολικότερα. Κατά κανόνα τα δάση των δύο αυτών ειδών έχουν κάτω από τις κόµες των δένδρων έναν υπόροφο αείφυλλων θάµνων, µε αποτέλεσµα να είναι ιδιαίτερα εύκολο σε περίπτωση πυρκαγιάς να φθάσουν οι φλόγες στην κόµη. Μακριά από τις µεγάλες πόλεις, σε σχετικά µεγαλύτερο υψόµετρο ή εισχωρώντας στο εσωτερικό της χώρας, η βλάστηση αλλάζει, καθώς αρχίζει µια ζώνη όπου κυριαρχούν είδη δρυός, αρχικά η χνοώδης δρυς (Quercus pubescens) και υψηλότερα η πλατύφυλλη δρυς (Quercus frainetto), η ευθύφλοιος δρυς (Quercus cerris), καθώς και άλλα φυλλοβόλα πλατύφυλλα είδη. Στην ηµιορεινή αυτή περιοχή ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι γενικά µικρότερος από ό,τι στη χαµηλότερη ζώνη, καθώς η θερµοκρασία είναι σχετικά µικρότερη, η ετήσια βροχόπτωση µεγαλύτερη και η άνοµβρη θερινή περίοδος διαρκεί λιγότερο. Σε µεγαλύτερο υψόµετρο εµφανίζονται τα δάση της οξιάς, της ελάτης και των ορεινών παραµεσόγειων κωνοφόρων, ενώ στις ακόµη υψηλότερες δασωµένες πλαγιές των ορέων υπάρχει µια ζώνη ψυχρόβιων κωνοφόρων. Εκεί οι πυρκαγιές είναι ιδιαίτερα σπάνιες και εµφανίζονται µόνο σε χρονιές µε εξαιρετικά ακραίες κλιµατικές συνθήκες. 1.4 Οι κίνδυνοι που απειλούν το ελληνικό δάσος Οι κυριότεροι κίνδυνοι που απειλούν τα δάση µας είναι οι εξής: Οι αλόγιστες υλοτοµίες οδήγησαν κατά το παρελθόν αλλά και οδηγούν στην καταστροφή των δασών. Ιδιαίτερα δε όταν πραγµατοποιείται χωρίς εξασφάλιση αναγέννησης οδηγεί στην έντονη διάβρωση του εδάφους και στη µείωση της δυνατότητας παραγωγής. Η πυρκαγιά αποτελεί τον δούρειο ίππο της ολοκληρωτικής καταστροφής του δάσους. Αν και ο ρόλος της είναι διττός, δηλαδή καταστροφικός αλλά και αναγεννητικός. Η φωτιά, όσο και αν φαίνεται παράξενο, είναι απαραίτητο στοιχείο για την υγιή λειτουργία του δάσους. Όταν ο ρυθµός παραγωγής µε τον οποίο παράγεται η βιοµάζα (χόρτα, φύλλα, κλαδιά κλπ) µε τη φωτοσύνθεση είναι µεγαλύτερος από το ρυθµό διάσπασης της νεκρής βιοµάζας µέσω της δράσης των µικροοργανισµών και της σήψης, δηµιουργείται ένα πλεόνασµα το οποίο οδηγεί σε συσσώρευση αυτής και τέλος στη µείωση της δυνατότητας της ανανέωσης του

12 οικοσυστήµατος. Με άλλα λόγια, αν η πλεονάζουσα βιοµάζα δεν αποµακρυνθεί µε κάποιο τρόπο, όπως µε τη βόσκηση των ζώων, την απόληψη ξυλείας και άλλους τρόπους, ο φυσικός εναλλακτικός µηχανισµός είναι η φωτιά. Μάλιστα κάποια είδη βλάστησης εξασφαλίζουν τη διαιώνισή τους µε την εµφάνιση της φωτιάς (στη φυσικής τους όµως συχνότητας). Παραδείγµατα αποτελούν η άµεση πρεµνοβλάστηση πολλών δασικών ειδών όταν καεί το υπέργειο τµήµα τους ( π.χ. πουρνάρι, σχίνος, κουµαριά κ.α.) και η αποθήκευση σπόρων στους κώνους των πεύκων, που απελευθερώνονται κατά ή αµέσως µετά την πυρκαγιά. Η ανθρώπινη όµως δραστηριότητα διαταράσσει αυτή τη φυσική συχνότητα εµφάνιση της φωτιάς µε αποτέλεσµα αν συνδυαστεί µε υπερβόσκηση των καµένων εκτάσεων να οδηγήσει σε απώλεια της βλάστησης και στην αδυναµία παροχής προστασίας από πληµµυρικά φαινόµενα. Επίσης µπορεί να οδηγήσει και σε οριστική απώλεια του δάσους αν τεθεί θέµα αλλαγής χρήσεως γης. Ένας από τους σηµαντικότερους κινδύνους για τα δάση, στις µέρες µας, είναι η αλλαγή χρήσεων γης. Συχνά οι άνθρωποι είτε µε ληστρικές υλοτοµίες είτε µε εµπρησµούς είτε µε εκτεταµένες εκχερσώσεις εξασφαλίζουν καλλιεργήσιµη γη, βοσκότοπους και γη για οικιστική ανάπτυξη. Παροχής βοσκήσιµης γης. Εξαιτίας είτε της ανθρώπινης απληστίας είτε της έλλειψης κατανόησης των κανόνων της φυσικής ισορροπίας η βόσκηση συχνά καταλήγει σε υπερβόσκηση. Ο όρος «υπερβόσκηση» αναφέρεται στη βόσκηση µεγαλύτερου αριθµού ζώων ή για περισσότερο χρόνο από όσο µπορεί να αντέξει το οικοσύστηµα χωρίς να υποβαθµιστεί, µειώνοντας τη δυνατότητα για µελλοντική παραγωγή. Όπως είπαµε παραπάνω το δάσος αποτελεί βιοχηµικό φίλτρο µέχρι κάποιων ορίων. Πάνω από µια ορισµένη στάθµη συγκέντρωσης χηµικών ουσιών, κυρίως οξείδια θείου και αζώτου, εµφανίζονται συµπτώµατα τοξικότητας και είναι δυνατόν να προκληθεί νέκρωση των φυτών. Τεράστιο πρόβληµα, στη χώρα µας, αποτελούν οι ανεξέλεγκτες χωµατερές, οι οποίες αφενός ρυπαίνουν το σύνολο των δασών µας που είναι κοντά σε οικισµούς, προκαλώντας αισθητική υποβάθµιση του τοπίου, αφετέρου αποτελούν µόνιµο κίνδυνο πρόκληση πυρκαγιάς. Τέλος, οι ασθένειες, τα παράσιτα και τα δασικά έντοµα αποτελούν µεγάλο κίνδυνο για το δάσος. Στη χώρα µας ορισµένα είδη, όπως η φτελιά, η καστανιά, το πλατάνι και το κυπαρίσσι, κινδυνεύουν σοβαρά λόγω ασθενειών, οι οποίες, εφόσον

13 δεν ληφθούν µέτρα, µπορούν να τα εξαφανίσουν. Γενικά, ο κίνδυνος των ασθενειών και των εντόµων αυξάνεται όταν το δάσος δεν είναι σε καλή οικολογική κατάσταση

14 2. Το φαινόµενο των ασικών Πυρκαγιών 2.1 Τα θεµελιώδη στοιχεία της φωτιάς Η φωτιά είναι αποτέλεσµα µιας χηµικής διεργασίας, για την οποία απαιτείται η συνύπαρξη τριών (3) θεµελιωδών στοιχείων κατάλληλα συνδυασµένων µεταξύ τους. Τα στοιχεία αυτά είναι η καύσιµη ύλη, η θερµότητα και το οξυγόνο. Το γνωστό τρίγωνο της φωτιάς. ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΦΩΤΙΑ ΟΞΥΓΟΝΟ ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ Σχήµα 1: Το τρίγωνο της φωτιάς Αν αφαιρεθεί έστω και µία από τις πλευρές του τριγώνου τότε το τρίγωνο παύει να υπάρχει. Το ίδιο ισχύει και για την ύπαρξη της φωτιάς εάν αφαιρεθεί η καύσιµη ύλη, το οξυγόνο ή η θερµότητα. Επάνω σε αυτή την αρχή στηρίζονται όλες οι µέθοδοι πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών. Η καύση του ξύλου είναι µια εξώθερµη αντίδραση. Είναι δύσκολο να πούµε σε ποια θερµοκρασία αρχίζει η εξώθερµη αυτή αντίδραση. Για να αρχίσει η καύση, πρέπει η θερµοκρασία της καύσιµη ύλης να ανεβεί στο σηµείο ανάφλεξης, που εξαρτάται από το είδος της καύσιµη ύλης και την περιεχόµενη υγρασίας της. Κάτω από κατάλληλες συνθήκες, αυτό που χρειάζεται για να αρχίσει µια φωτιά είναι µια, πολλές φορές, µικρή πηγή θερµότητας, όπως π.χ. ένα αποτσίγαρο, ένα αναµµένο σπίρτο, ένας σπινθήρας από αλυσοπρίονο, αυτοκίνητο, θεριζοαλωνιστική µηχανή, κεραυνό κ.λπ. Η ποσότητα της θερµότητας µπορεί να είναι µικρή, αν όµως αυτή είναι αρκετή και ανεβάσει µέρος της καύσιµης ύλης ως τη θερµοκρασία ανάφλεξης, τότε µπορεί να αρχίσει φωτιά. Για να αρχίσει η ανάφλεξη της δασικής ύλης, η

15 θερµοκρασία της πρέπει να ανέβει γύρω στους 300 ο C ή 350 ο C (Pyne, 1984) και να συνεχίσει πρέπει να υπάρχει καύσιµη ύλη και οξυγόνο. Ειδικότερα, κατά τη καύση της δασικής ύλης στο ύπαιθρο έχουµε: πρώτα το στάδιο της προθέρµανσης του υλικού, που προθερµαίνεται από τη φωτιά της πυρκαγιάς. Κατά την προθέρµανση, η καύσιµη δασική ύλη χάνει σιγά σιγά την υγρασία της. Μετά την αποµάκρυνση του νερού, η προθέρµανση συνεχίζεται και έχουµε την λεγόµενη πυρόλυση δηλ. την έκλυση πτητικών ουσιών που συµβαίνει (περίπου στους 190 ο C). Στο δεύτερο στάδιο συνεχίζεται το χάσιµο των πτητικών ουσιών και αρχίζει σιγά σιγά (στους 280 ο C περίπου) η πυράκτωση (κοκκίνισµα) της καύσιµη ύλης, ενώ οι πτητικές ουσίες καίγονται µεταξύ 380 ο C ο C. Η φλόγα που βλέπουµε πάνω από το ύψος των δέντρων ή µιας στοιβάδας ξύλων είναι ακριβώς αυτή η καύση των πτητικών ουσιών, που δίνουν αόρατους υδρατµούς και διοξείδιο του άνθρακα. Εάν η καύση δεν είναι πλήρης, τότε µέρος των πτητικών ουσιών συµπυκνώνεται σε µορφή υγρών ή στερεών σταγόνων πάνω από τη φωτιά, ενώ οι σταγόνες αυτές µας δίνουν το γνωστό µας καπνό. Μέρος επίσης των υδρατµών συµπυκνώνεται και µας δίνει καπνό λευκωπού χρώµατος. Στο τρίτο στάδιο, το ξύλο που έγινε άνθρακας κατά τη δεύτερη φάση, καίγεται και αφήνει ως υπόλειµµα στάχτη. Η θερµότητα της φλόγας µεταδίδεται στη γύρω καύσιµη ύλη και την προθερµαίνει ώσπου να φθάσει και αυτή σε θερµοκρασία ανάφλεξης. Η µετάδοση της θερµότητας γίνεται µε τους εξής τρόπους: µε επαφή από ένα σηµείο της καύσιµης ύλης σε ένα άλλο, χάρη στην αγωγιµότητα αυτής στη θερµότητα µε επαγωγή, δηλαδή µε µεταφορά και διάχυση των θερµών αερίων της καύσης και µε ακτινοβολία που προέρχεται από τη φλόγα Από τους τρεις αυτούς τρόπους η επαφή έχει πολύ µικρό ρόλο στην εξάπλωση της πυρκαγιάς, λόγω της µικρής θερµικής αγωγιµότητας της δασικής καύσιµης ύλης. Η µεταφορά θερµότητας µε επαγωγή (µεταφορά) θερµών αερίων είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατική. Η συνεισφορά της επαγωγής στη συνολική θερµότητα που προθερµαίνει την καύσιµη ύλη στις δασικές πυρκαγιές είναι εξαιρετικά µεταβλητή, αυξάνεται δε σηµαντικά στο µέτωπο της πυρκαγιάς όταν φυσάει ισχυρός άνεµος, που µεταφέρει τα θερµά αέρια µπροστά από τη φωτιά, και γίνεται ακόµη µεγαλύτερη

16 αυτή η συνεισφορά όσο υψηλότερη είναι η καύσιµη ύλη. Η ύπαρξη µεγάλης κλίσης στο έδαφος, όταν ο άνεµος φυσάει προ τα πάνω στην πλαγιά, αυξάνει τη συνεισφορά της επαγωγής ακόµη περισσότερο. Η ακτινοβολία που προέρχεται από τη φλόγα είναι ο σηµαντικότερος τρόπος µεταφοράς θερµότητας και παίζει πάντοτε σηµαντικό ρόλο στην εξάπλωση της πυρκαγιάς. Η ένταση της προσπίπτουσας ακτινοβολίας αυξάνεται αντιστρόφως ανάλογα προς το τετράγωνο της απόστασης από την πηγή. Η αρχή αυτή έχει µεγάλη σηµασία για την κατανόηση της σηµαντικότατης αύξησης της έντασης της προσπίπτουσας ακτινοβολίας στην καύσιµη ύλη, όταν µειώνεται η απόσταση της φλόγας από αυτήν, είτε λόγω της κλίσης του εδάφους είτε λόγω της κλίσης της φλόγας µε την επίδραση του ανέµου. Ένας τέταρτος µηχανισµός µετάδοσης των πυρκαγιών είναι η µετάδοση µε µικρά φλεγόµενα κοµµάτια καύσιµης ύλης, τις λεγόµενες «καύτρες». Μια νέα φωτιά που ανάβει από καύτρα ορίζεται ως η φωτιά που ανάβει έξω από την περίµετρο της κύριας πυρκαγιάς από σπινθήρες ή αναµµένα µικρά τεµάχια καύσιµης ύλης, που µεταφέρονται από τον αέρα ή που κατρακυλούν. Κάτω από συνθήκες που ευνοούν τον τρόπο αυτό µετάδοσης, ακόµη και σχετικά αργά κινούµενες πυρκαγιές είναι δυνατόν να γίνουν επικίνδυνες και µάλιστα χωρίς προειδοποίηση, καθώς µπορούν να υπερπηδήσουν και τις πλατύτερες αντιπυρικές ζώνες εγκλωβίζοντας απλούς πολίτες και δασοπυροσβέστες. 2.2 Ένταση της φωτιάς (πυρκαγιάς) Ως ένταση της φωτιάς (πυρκαγιάς) εννοείται η θερµική ενέργεια που εκλύεται από µία φωτιά και µετριέται σε θερµότητα (calories ή cal.) ή ισχύ (watts). Μπορούµε ακόµη να την εκφράσουµε ως ένταση ακτινοβολίας, που αναφέρεται στη θερµική ακτινοβολία που εκλύεται από µια πυρκαγιά, την µετρούµε σε ορισµένη απόσταση στη έδαφος ή κοντά στην επιφάνεια του εδάφους και την εκφράζουµε σε cal/cm 2 /s (δευτερόλεπτο) (Chandler et al. 1983). Ένταση (µεταβιβαζόµενη) είναι η ένταση που απαιτείται για την ανύψωση των καιγόµενων αερίων και του εισερχοµένου αέρα στη ζώνη της καύσης και την µετρούµε µε Kcal/m 2 ή Kw/m 2. Ένταση αντίδρασης είναι η συνολική θερµότητα που εκλύεται από τη µονάδα καιγόµενης καύσιµης ύλης δια του χρόνου καύσης. Ενώ η συνολική ένταση της

17 φωτιάς είναι η συνολική θερµότητα που εκλύεται από µια πυρκαγιά και µετριέται σε χιλιοτόνους/λεπτό ή µεγατόνους/ώρα. Η ένταση του µετώπου της πυρκαγιάς που ονοµάζεται και ένταση του Byram, εξαρτάται από την εκλυόµενη θερµότητα ανά µονάδα επιφανείας και την ταχύτητα επέκταση της πυρκαγιάς. (Byram 1959) I=0,007 HWP όπου I = ένταση του µετώπου της πυρκαγιάς σε Kw/m. H = εκλυόµενη θερµότητα σε cal/g W = ποσότητα καιόµενης ύλης σε τον. /ha. R = ταχύτητα διάδοσης πυρκαγιάς m/λεπτό. Η ένταση του µετώπου της πυρκαγιάς είναι ισοδύναµη µε την εκλυόµενη θερµότητα ανά µονάδα µήκους του µετώπου στη µονάδα του χρόνου και είναι ίση µε την ένταση αντίδρασης πολλαπλασιαζόµενη µε το βάθος του µετώπου της πυρκαγιάς. Στην πράξη βρέθηκε ότι η ένταση του µετώπου της πυρκαγιάς είναι ανάλογη µε το ύψος της φλόγας : I = 273 (h) 2,17, όπου h = ύψος της φλόγας σε µέτρα. Ύψος φλόγας Ένταση µετ. πυρκαγιάς Σβήσιµο 1m + λίγο περισσότερο Kw/m Όριο κατάσβεσης µε εργαλεία 2,5 m Λιγοτ Kw/m Με βαριά µηχανήµατα Kw/m ηµιουργία νέων εστιών Kw/m εν καταπολεµείται 20 m Πάνω από Kw/m εν καταπολεµείται Πίνακας 1: Σχέσεις ύψους φλόγας, έντασης µετώπου πυρκαγιάς και τρόποι κατάσβεσης Υπόψη ότι στις δικές µας πυρκαγιές χαλεπίου και τραχείας πεύκης, το ύψος της φλόγας φτάνει περίπου το διπλάσιο του ύψους των δέντρων δηλαδή µέτρα. 2.3 Είδη ασικών Πυρκαγιών Οι δασικές πυρκαγιές δεν είναι όλες ίδιες. Έτσι οι πυρκαγιές διαφέρουν µεταξύ τους ως προς την προέλευσή τους, τον τρόπο εξάπλωσης, την ταχύτητα εξαπλώσεως, το µέγεθος της βλάβης που αυτές προξενούν κ.λπ. Οι δασικές πυρκαγιές, ανάλογα µε τον τρόπο εξάπλωσης τους και ανάλογα µε τη θέση τους στην επιφάνεια του εδάφους, διακρίνονται σε:

18 Πυρκαγιές εδάφους ή υπόγειες: είναι σπάνιες πυρκαγιές στη χώρα µας. Καίνε κατά κανόνα την καύσιµη ύλη που συσσωρεύεται στο έδαφος (ηµιαποσυντεθειµένα ή «χωνεµένα» φύλλα και βελόνες) ή κάτω από αυτό (τύρφη κ.λπ.). Τροφοδοτούνται µε ελάχιστο οξυγόνο, βγάζουν λίγο ή καθόλου καπνό και εξαπλώνονται µε πολύ αργό ρυθµό και γενικά σβήνονται δύσκολα όπως π.χ. στις βαθιές τύρφες. Πυρκαγιές επιφανείας ή έρπουσες: διαδίδονται πολύ γρήγορα, επειδή υπάρχει άφθονος αέρας και οξυγόνο, άφθονη φλόγα και θερµοκρασία. Ο καπνός των πυρκαγιών αυτών εξαπλώνεται σε µικρό ύψος, στα δικά µας όµως πλατύφυλλα και στα δάση χαλεπίου και τραχείας φθάνει σε µεγάλο ύψος και έχει χρώµα µαυρωπό λευκωπό. Είναι οι πιο συνηθισµένες στη χώρα µας. Καίνε τη νεκρή καύσιµη ύλη ( βελόνες, φύλλα, κλαδάκια κ.λπ.), η οποία βρίσκεται σε επαφή µε το έδαφος ή τη ζωντανή βλάστηση (χόρτα, πόες, θάµνοι, νεαρά δένδρα) που αναπτύσσεται πάνω από αυτό. Τα χαρακτηριστικά των πυρκαγιών αυτών διαφέρουν σηµαντικά κατά περίπτωση. Ανάλογα µε την καύσιµη ύλη και τις επικρατούσες συνθήκες οι πυρκαγιές αυτές µπορεί να είναι από ασήµαντες και εύκολα ελεγχόµενες έως εξαιρετικά σοβαρές και δύσκολες στην αντιµετώπισής τους. Πάντως, κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η ύπαρξη άφθονης φλόγας, καθώς υπάρχει πάντα το απαραίτητο οξυγόνο για την τροφοδοσία τους. Πυρκαγιές κόµης ή επικόρυφες. Σε αυτές καίγεται η κόµη των δέντρων. Τα δέντρα νεκρώνονται. Οι πυρκαγιές του είδους αυτού γίνονται σε φυτικά είδη που η κόµη είναι εύφλεκτη π.χ. στα κωνοφόρα, και κυρίως στη χαλέπιο και τραχεία πεύκη, τα φύλλα των φυλλοβόλων πλατύφυλλων είναι γενικά πράσινα και δεν καίγονται ή καίγονται δύσκολα. Στην Ελλάδα πολλές φορές έχουµε µικρές ή µεγάλες µικτές πυρκαγιές, που προέρχονται από πυρκαγιές έρπουσες. ηλαδή στα δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης καίγεται ο υπόροφος που µεταδίδει τη φωτιά στην κόµη. Αντίθετα πυρκαγιές καθαρά κόµης φαίνεται να έχουµε σπάνια. Στις πυρκαγιές του είδους αυτού ο άνεµος παρασύρει σε αρκετή απόσταση καιγόµενα φύλλα, κλαδάκια οπότε δηµιουργούνται νέες εστίες πυρκαγιών. Η ταχύτητα της πυρκαγιάς στη κατηγορία αυτή είναι µεγαλύτερη από την ταχύτητα της έρπουσας πυρκαγιάς. Ο καπνός υψώνεται πάνω από το δάσος σε σχήµα µανιταριού, ενώ το χρώµα του είναι σκοτεινότερο από τον καπνό της έρπουσας πυρκαγιάς

19 2.4 Παράγοντες που επηρεάζουν την συµπεριφορά των ασικών Πυρκαγιών Το πώς θα συµπεριφερθεί η κάθε πυρκαγιά εξαρτάται από τους παράγοντες που την επηρεάζουν και εµπίπτουν στις παρακάτω βασικές κατηγορίες: Χαρακτηριστικά καύσιµης ύλης Το σύνολο του δάσους αποτελεί καύσιµη ύλη καθώς όλα τα µέρη του είναι αναφλέξιµα υλικά. Ο τρόπος, ωστόσο, που τα υλικά αυτά αναφλέγονται και η επίδρασή τους στη συµπεριφορά της φωτιάς ποικίλλει ανάλογα µε τη διάταξή τους στο χώρο, την ποσότητά τους, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τη θερµοκρασία τους και την περιεχόµενη σε αυτά υγρασία. Η διάταξη στο χώρο κατατάσσει την καύσιµη ύλη σε υποεδάφια, επιεδάφια και εναέρια. Η υποεδάφια καύσιµη ύλη περιλαµβάνει όλα τα αναφλέξιµα υλικά που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια καθώς επίσης το βαθύ χούµο, τις ρίζες και σάπιους µισοθαµµένους κορµούς και κλαδιά. Η ύλη αυτή καίγεται πάντοτε µε αργούς ρυθµούς οπότε η συνεισφορά της στην εξάπλωση της φωτιάς είναι µικρή. Αντίθετα, µπορεί να διατηρήσει τη φωτιά για ώρες ή και ηµέρες µετά την κατάσβεση της φλόγας από τους πυροσβέστες, αποτελώντας πηγή αναζωπυρώσεων. Η επιεδάφια καύσιµη ύλη περιλαµβάνει όλα τα αναφλέξιµα υλικά που βρίσκονται στο έδαφος ή ακριβώς επάνω από αυτό π.χ. χούµος ( νεκρή καύσιµη ύλη η οποία έχει αποσυντεθεί σε βαθµό που µην είναι αναγνωρίσιµη η προέλευσής της), ο ξυροφυλλοτάπητας, χόρτα, σχετικά µικροί θάµνοι, νεαρά δενδρύλλια, νεκροί κατακείµενοι κορµοί, τα διάφορα κλαδιά στο έδαφος και τα πρέµνα ( η βάση του δένδρου η οποία όταν υλοτοµηθεί παραµένει µαζί µε τις ρίζες στο δάσος. Η αρχική ανάφλεξη των περισσοτέρων πυρκαγιών γίνεται στην επιεδάφια καύσιµη ύλη. Η εναέρια καύσιµη ύλη περιλαµβάνει όλα τα πράσινα και νεκρά υλικά που βρίσκονται στην κόµη, µακριά από το έδαφος. Η ανάφλεξη της εναέριας καύσιµης ύλης κατά κανόνα αυξάνει κατά πολύ το µήκος της φλόγας και την ένταση της πυρκαγιάς. Παράλληλα, δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για τη µετάδοση της πυρκαγιάς σε µεγάλες αποστάσεις µε καύτρες. Η ποσότητα της καύσιµης ύλης, µετρούµενη σε τόνους ανά στρέµµα ή σε κιλά ανά τετραγωνικό µέτρο, είναι ένας από τους βασικότερους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η ένταση της πυρκαγιάς, όπως είδαµε παραπάνω. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουµε την επίδραση που έχουν δύο άλλα χαρακτηριστικά της καύσιµης ύλης

20 πάνω στην ένταση της πυρκαγιάς. Όσο µικρότερες οι διαστάσεις της καύσιµης ύλης υπό κατάλληλες συνθήκες δίνουν πυρκαγιές ταχύτατης εξάπλωσης και αρκετά µεγάλης φλόγας, η οποία, όµως, έχει µικρό βάθος και διάρκεια. Και όσο µεγαλύτερο βαθµό συµπίεσης έχει τόσο το οξυγόνο σχετικά περιορισµένο είναι και η ακτινοβολία µε δυσκολία φθάνει στο εσωτερικό του στρώµατος της καύσιµης ύλης για να την προθερµάνει, οπότε και η ανάφλεξη και η καύση της καθυστερούν αντίστοιχα. Η περιεχόµενη υγρασία στην καύσιµη ύλη, δηλαδή η ποσότητα γραµµαρίων νερού που περικλείεται σε κάθε γραµµάριο ξερής βιοµάζας, παίζει έναν ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο στην συµπεριφορά της φωτιάς. Ίσως να είναι και ο σπουδαιότερος παράγοντας που επιδρά στην έναρξη και επέκταση των δασικών πυρκαγιών, όταν δεν φυσάει ισχυρός άνεµος. Όσο µεγαλύτερη είναι η περιεχόµενη υγρασία τόσο περισσότερη ενέργεια απαιτείται για να ανέβει η θερµοκρασία της καύσιµης ύλης στους 300 o C και να αναφλεγεί, γιατί πρέπει πρώτα να εξατµισθεί το περιεχόµενο νερό στους 100 ο C. Η θέρµανση και η εξάτµιση του νερού απαιτούν πολύ µεγάλα ποσά ενέργειας. Για αυτό και η προθέρµανση και η ανάφλεξη της καύσιµης ύλης καθυστερούν, επηρεάζοντας αντίστοιχα και τη συνολική συµπεριφορά της φωτιάς. Η δασική βιοµάζα που αποτελεί την καύσιµη ύλη είναι ζωντανή ή νεκρή. Η υγρασία της ζωντανής καύσιµης ύλης κυµαίνεται µεταξύ 50% και 300% ενώ της νεκρής κυµαίνεται συνήθως µεταξύ 2% και 30%, και εξαρτάται κυρίως από τη σχετική υγρασία του αέρα και σε µικρότερο βαθµό από τη θερµοκρασία. Τέλος, η θερµοκρασία της καύσιµης ύλης είναι άλλος ένας σηµαντικός παράγοντας για τη συµπεριφορά της φωτιάς. Όσο θερµότερη είναι η καύσιµη ύλη τόσο λιγότερη ενέργεια απαιτείται για την ανάφλεξή της. Η θερµοκρασία των καυσίµων εξαρτάται από τη θερµοκρασία του αέρα και την έκθεση των καυσίµων στην ηλιακή ακτινοβολία. Το αποτέλεσµα της τελευταίας είναι σηµαντικό, καθώς η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ καυσίµων εκτεθειµένων στον ήλιο και καυσίµων στη σκιά µπορεί να ξεπεράσει τους 10 βαθµούς Κελσίου Μετεωρολογικοί παράγοντες Ο καιρός είναι ο περισσότερο µεταβλητός παράγοντας που επηρεάζει τη συµπεριφορά των δασικών πυρκαγιών. Η επίδρασή του είναι ιδιαίτερα µεγάλη και για αυτό είναι απαραίτητο να γίνει καλά κατανοητή. Οι παράµετροι του καιρού που επηρεάζουν τη συµπεριφορά των δασικών πυρκαγιών είναι:

21 Βροχές: η ποσότητα της βροχής είναι ένας πολύ σπουδαίος παράγοντας, που επιδρά ανασχετικά στη δηµιουργία και επέκταση των δασικών πυρκαγιών καθώς αυξάνουν την υγρασία της καύσιµης ύλης ενώ από την άλλη µειώνουν τη θερµοκρασία της. υνατές βροχές που διαρκούν για πολύ χρονικό διάστηµα, αποθέτουν µεγάλες ποσότητες νερού, διαβρέχουν καλά την εύφλεκτη δασική ύλη και την κάνουν ανθεκτική στην έναρξη και επέκταση των πυρκαγιών, ενώ, ελαφρές βροχές µικρής διάρκειας έχουν µικρότερη επίδραση. Υπόψη ότι η κόµη κρατάει µέρος ή ολόκληρη την ποσότητα µικρών βροχών. Αντίστοιχο ρόλο µε τη βροχή έχουν το χιόνι, η πάχνη και η δροσιά. Θερµοκρασία: η θερµοκρασία του αέρα που αντιστοιχεί κάθε φορά, σε ορισµένη σχετική υγρασία του, επιδρά στην πορεία της ξήρανσης, κυρίως της νεκρής καύσιµης δασικής ύλης κατά τη διάρκεια του χρόνου, αλλά και κατά τη διάρκεια της ηµέρας. Υψηλές θερµοκρασίες και µάλιστα αυτές που διαρκούν πολύ, σε συνδυασµό και µε ξηρασία, είναι πολύ επικίνδυνες για την έναρξη και τη διάδοση των δασικών πυρκαγιών. Θερµοί και ξεροί άνεµοι ευνοούν την έναρξη και επέκταση των δασικών πυρκαγιών. Ατµοσφαιρική υγρασία: επιδρά στην περιεχόµενη υγρασία της καύσιµης δασικής ύλης. Η ατµοσφαιρική υγρασία συνήθως, είναι µικρότερη ή µεγαλύτερη από την υγρασία της εύφλεκτης δασικής ύλης. Όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι µικρότερη από την υγρασία της καύσιµης ύλης τότε ο ατµοσφαιρικός αέρας δρα σαν ένας πελώριος σπόγγος, που απορροφά ατµούς από όλες τις υγρές επιφάνειες. Λεπτό υλικό, όπως νεκρές βελόνες και φύλλα στο έδαφος, ξερά χόρτα, κλαδάκια, αντιδρούν στην αλλαγή της υγρασίας της ατµόσφαιρας σε λιγότερο από µισή ώρα. Η σχετική υγρασία επιδρά στο µέγεθος των πυρκαγιών, όπως και στη συχνότητα εµφάνισης τους. Αυτό οφείλεται στην επίδραση του ατµοσφαιρικού αέρα και προπάντων του ξηρού αέρα, που ξηραίνει την εύφλεκτη δασική ύλη. Άνεµοι: Η επίδραση των ανέµων στις δασικές πυρκαγιές εξετάζεται ως διεύθυνση και ως ένταση του ανέµου. Η ταχύτητα του ανέµου είναι ίσως ο σπουδαιότερος παράγοντας που επιδρά στην ταχύτητα εξάπλωσης των πυρκαγιών στην χώρα µας. Όσο µεγαλύτερη είναι η ταχύτητα του ανέµου, τόσο µεγαλύτερη είναι η προσφορά οξυγόνου, που είναι απαραίτητο για την καύση. Ακόµη όσο µεγαλύτερη είναι η ταχύτητα του ανέµου, τόσο οι φλόγες σπρώχνονται µπροστά από τη φωτιά προς τη

22 γειτονική καύσιµη ύλη, την οποία θερµαίνουν και ξεραίνουν, ενώ συγχρόνως πετούν και µεταφέρονται µπροστά από τη φωτιά αναµµένα χόρτα, κλαδάκια κ.λπ. που δηµιουργούν νέες εστίες - καύτρες -. Ο άνεµος είναι ακόµη πιο επικίνδυνος όταν είναι ξερός. Επίσης όσο µεγαλώνει η ταχύτητα του ανέµου, τόσο η ταχύτητα εξάπλωσης της πυρκαγιάς αυξάνεται στο τετράγωνο. Η διεύθυνση του ανέµου, είναι επίσης ένας σπουδαίος παράγοντας, επειδή, ανάλογα µε τη διεύθυνση, οι άνεµοι µπορεί να είναι ξηροί ή υγροί, οπότε ευνοούν ή όχι την έναρξη και επέκταση πυρκαγιάς, εφόσον προς τη διεύθυνση του ανέµου υπάρχει καύσιµη δασική ύλη ή δεν υπάρχει. Όταν σε µια περιοχή, για οποιαδήποτε αιτία, αρχίσει µια πυρκαγιά, εάν δεν πνέει άνεµος τότε η πυρκαγιά θα επεκταθεί περίπου οµόκεντρα γύρω από το σηµείο έναρξής της. Εάν επικρατεί όµως άνεµος, η πυρκαγιά θα επεκταθεί κυρίως προς τη διεύθυνση του ανέµου και λιγότερο στην αντίθετη µε αυτόν διεύθυνση, ενώ εάν ο άνεµος ξαφνικά αλλάξει διεύθυνση, τότε η πυρκαγιά θα επεκταθεί προς την νέα διεύθυνση του ανέµου. Εξάτµιση: Η εξάτµιση είναι αποτέλεσµα της συνδυασµένης επίδρασης του ανέµου, θερµοκρασίας αέρα, ατµοσφαιρικής υγρασίας και ηλιακής ακτινοβολίας. Γενικά η ένταση της εξάτµισης είναι ένας άριστος δείκτης στην πορεία ξήρανσης της εύφλεκτης δασικής ύλης. Βαροµετρική πίεση: Η βαροµετρική πίεση και κυρίως η διανοµή της καθορίζει την ταχύτητα του ανέµου. Επίσης η βαροµετρική πίεση επιδρά στην διαµόρφωση του καιρού και των θυελλών Γεωµορφολογικές συνθήκες Η τοπογραφία στην περιοχή κάθε πυρκαγιάς έχει µεγάλη σηµασία για τη συµπεριφορά της. Τα τοπογραφικά στοιχεία που έχουν ιδιαίτερη σηµασία για την πυρκαγιά είναι η κλίση του εδάφους, η έκθεση της πλαγιάς, το υψόµετρο και ορισµένα γενικά χαρακτηριστικά της τοπογραφίας, όπως φαράγγια, διάσελα και κορυφογραµµές. Το υψόµετρο και η διεύθυνση του τοπίου είναι σπουδαίοι παράγοντες για την κίνδυνο των πυρκαγιών επειδή επιδρούν στην περιεκτικότητα σε υγρασία των ελαφρότερων καύσιµων δασικών υλικών. Νότιες εκθέσεις είναι ξηρότερες από τις βόρειες. Η δασική ύλη ξηραίνεται ταχύτερα στις νότιες, νοτιοδυτικές και δυτικές πλαγιές, παρά σε πλαγιές άλλων εκθέσεων. Η τοπογραφική

23 διαµόρφωση παίζει επίσης σπουδαίο ρόλο στην εξάπλωση των πυρκαγιών, ιδίως σε ορεινές περιοχές όπως η χώρα µας. Η κλίση π.χ. επιδρά στην ταχύτητα εξάπλωσης. Έτσι η ταχύτητα εξάπλωσης µιας πυρκαγιάς είναι µεγαλύτερη προς τα ανάντι και µικρότερη προς τα κατάντι και ακόµη µικρότερη σε επίπεδα εδάφη. Η ταχύτητα εξάπλωσης είναι µεγαλύτερη προς τα ανάντι γιατί η υπερκείµενη καιγόµενη ύλη βρίσκεται πιο κοντά στις φλόγες και δέχεται µεγαλύτερη ποσότητα ακτινοβολούµενης θερµότητας. Η ένταση της ακτινοβολούµενης θερµότητας µικραίνει κατά το αντίστροφο της τετραγωνικής ρίζας της απόστασης από την πηγή της θερµότητας. Έτσι π.χ. αν ένα σηµείο βρίσκεται 2µ. µακριά από τη φωτιά, δέχεται 4 φορές περισσότερη ενέργεια θερµότητας από ένα σηµείο που βρίσκεται 4µ. µακριά. Τέλος, σηµαντική είναι η επίδραση των διαφόρων τοπογραφικών στοιχείων στην ταχύτητα, την κατεύθυνση και τους στροβιλισµούς του ανέµου. Παραδείγµατος χάριν, όταν ο άνεµος διέρχεται από ένα βαθύ και στενό φαράγγι, η ταχύτητά του αυξάνεται εντυπωσιακά. Ακόµη, όταν η κατεύθυνση του ανέµου τέµνει µια κορυφογραµµή και η ταχύτητά του είναι αρκετά µεγάλη, στην πίσω πλευρά αυτής δηµιουργούνται συχνά έντονοι στροβιλισµοί, που µεταβάλλουν τη συµπεριφορά της φωτιάς σε σχέση µε την αναµενόµενη. Ένα ιδιαίτερα σηµαντικό τοπογραφικό στοιχείο είναι το κλειστό φαράγγι, δηλαδή το βαθύ φαράγγι που είναι κλειστό στο ένα άκρο του. Το φαράγγι µπορεί να λειτουργήσει σαν καµινάδα, δηµιουργώντας ισχυρό ρεύµα αέρα προς τα επάνω και τραβώντας την πυρκαγιά έως την κορυφή του µε εκπληκτικό ρυθµό. 2.5 Αιτίες των ασικών Πυρκαγιών Τα αίτια των δασικών πυρκαγιών µπορούν να καταταγούν σε: Φυσικά αίτια: όπως κεραυνοί αλλά αποτελούν σπάνια περίπτωση. Τυχαίες: εδώ µπορούµε να αναφέρουµε τους σπινθήρες διαφόρων µηχανών και κυρίως αυτοκινήτων, φορτηγών αλλά ακόµη και ντηζελοµηχανών, τραίνων και λοιπών µηχανών (αγροτικών αλυσοπριόνων κ.λπ.). Η µεγάλη πυρκαγιά της Κασσάνδρας Χαλκιδικής (21-23 Ιουνίου 1977) προήλθε από σπινθήρα θεριζοαλωνιστικής µηχανής. Ενώ επίσης υπάρχουν αναφορές πως από το φρενάρισµα των τρένων πετάγονται σπινθήρες ικανές να ξεκινήσουν πυρκαγιά. Επίσης πολλοί

24 δασολόγοι έχουν αναφέρει ως αιτία πυρκαγιών τους σπινθήρες από ενώσεις µε τα ηλεκτροφόρα σύρµατα της ΕΗ. Εµπρησµούς από αµέλεια: δυστυχώς η λίστα είναι µεγάλη και δείχνει την έλλειψη σεβασµού προς το δάσος. Η καύση, γενικότερα, της καλαµιάς µετά το θερισµό µέχρι και την καύση των σκουπιδιών στην αυλή των σπιτιών µας χωρίς τα κατάλληλα µέτρα προστασίας αποτελεί από τις σηµαντικότερες αιτίες της κατηγορίας. Επίσης εδώ συναντάµε τα σπίρτα και τα αποτσίγαρα. Εδώ µπορούµε να κατατάξουµε και τις περιπτώσεις των σπασµένων γυάλινων µπουκαλιών που πετάµε ανεξέλεγκτα και τα οποία δρουν σαν φακοί και προκαλούν πυρκαγιές σε σκουπίδια ή σε δάση βοσκοτόπια καθώς και µεταλλικά µπουκάλια µε αεροζόλ. Εµπρησµούς από πρόθεση: καταπάτηση δηµόσιας γης, αλλαγή χρήσης γης κ.α. Τέλος, θα προσπαθήσουµε να εξηγήσουµε γιατί στην Ελλάδα από το 1974 και µετά υπερτριπλασιάστηκε η µέση καιγόµενη έκταση δασών, θάµνων και χορτοβοσκοτόπων. Η εγκατάλειψη και ερήµωση της υπαίθρου από τους κατοίκους. Οι χωρικοί πολύ λιγότεροι πλέον δεν καίνε πια θερµάστρες ή ανάβουν τα τζάκια µε καυσόξυλα. εν βόσκονται πια εντατικά, τα αείφυλλα πλατύφυλλα και χόρτα, ενώ χάθηκαν και οι ρετσινοσυλλέκτες (ρετσινάδες), οι οποίοι πρώτοι έτρεχαν στη φωτιά για να τη σβήσουν. Επίσης, στα σηµερινά χωριά οι κάτοικοι πολλές φορές, αφήνουν την πυροσβεστική υπηρεσία όποτε παρουσιαστεί, για να σβήσουν τις φωτιές που απειλούν το σπίτι τους και τις περιουσίες τους. Αυξήθηκε πάρα πολύ η αξία της γης (της ιδιωτικής ή και της δηµόσιας) που πωλείται από διάφορους αετονύχηδες - οικοπεδοφάγοι -. Είµαστε στον 21 ο αιώνα και δεν έχουµε ακόµα εθνικό κτηµατολόγιο. Ενώ οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να νοµιµοποιούν αυθαίρετα, παράνοµα σπίτια και την κλοπή της δηµόσιας γης. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουµε τον Νόµο των Βοσκοτόπων, ο οποίος ψηφίστηκε το 1988 από τη θερινή Βουλή, και θεωρείται από τον ασολογικό Κλάδο ως «δασοκτόνος» και αντισυνταγµατικός. Χαρακτηριστικά αναφέρουµε µόνον ότι, ενώ µε την παλιά νοµοθεσία µετά από κάθε δασική πυρκαγιά, η περιοχή κηρυσσόταν αυτοµάτως

25 αναδασωτέα, τώρα δεν ισχύει αυτό και µάλιστα επιτρέπεται και η βοσκή. ασοκτόνο και το Νοµοσχέδιο που ψηφίστηκε στη Βουλή το ρόµοι. Μετά το 1950 άρχισε να διανοίγεται ένα σηµαντικό δίκτυο δασικών δρόµων. Στην πράξη όµως αποδείχθηκε ότι δεν ωφέλησαν οι δρόµοι αυτοί και πολύ στο θέµα των δασικών πυρκαγιών γιατί ναι µεν περιπολούµε γρήγορα µεγαλύτερες περιοχές, φτάνουµε στον τόπο της πυρκαγιάς γρήγορα κ.λπ. όµως µε τους δρόµους φτάνουν επίσης οι επισκέπτες, αλλά και οι εµπρηστές. Τηλεόραση ηµοσιότητα. Πολλοί πιστεύουν πως η πολυπαρουσίαση από τα ΜΜΕ του θέµατος των δασικών πυρκαγιών, τελικά αντί να ευνοεί την υπόθεση της προστασίας των δασών µάλλον τη βλάπτει. Γιατί έτσι λέµε στους εµπρηστές, ποιες είναι οι κατάλληλες ευνοϊκές συνθήκες για φωτιά, όταν φυσάει δηλαδή ο άνεµος, όπως και πότε η Κρατική µηχανή είναι απασχοληµένη π.χ. µε πυρκαγιές σε άλλα σηµεία της χώρας

26 3. ιαχείριση ασικών Πυρκαγιών Οι κυριότεροι λόγοι που τα σύγχρονα κράτη προσπαθούν να περιορίσουν τις δασικές πυρκαγιές παρά το ότι η φωτιά είναι φυσικός παράγοντας των περισσότερων δασικών οικοσυστηµάτων, (Ξανθόπουλος 1998) είναι: Η οικολογική καταστροφή που προκαλείται από την αυξανόµενη συχνότητα πυρκαγιών. Αυτή οδηγεί στην ουσιαστική απώλεια από την παραγωγή µεγάλων εκτάσεων και συχνά έχει σαν αποτέλεσµα την πλήρη απερήµωσή τους. Οι άµεσες και έµµεσες οικονοµικές απώλειες από την καταστροφή δασικών προϊόντων (ξυλείας, ρητίνης κ.λπ.), απαξίωσης γης κ.λπ. Η απώλεια άλλων µεγάλων ωφελειών του δάσους όπως αισθητική αξία, προστασία από πληµµύρες κ.λπ. Η πιθανότητα καταστροφών σε ατοµικές περιουσίες (οικίες και άλλες εγκαταστάσεις) και σε διάφορες υποδοµές του κράτους (δρόµους, ηλεκτρικό δίκτυο, δίκτυο τηλεπικοινωνιών κ.λπ.). Η αίσθηση ανασφάλειας του πολίτη και, συχνά, ακόµη και αυτός ο κίνδυνος απώλειας ζωών. 3.1 Τι είναι η ιαχείριση των δασικών πυρκαγιών? Η διαχείριση των δασικών πυρκαγιών περιλαµβάνει όλες εκείνες τις δραστηριότητες που αφορούν την Πρόληψη, Ελλάτωση Κινδύνου και Κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών (Καϊλίδης - Καρανικόλα, 2004). Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουµε ότι µε νόµο που ψηφίσθηκε και δηµοσιεύθηκε λίγες µόλις µέρες πριν την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου του 1998 (Ν. 2612/ ), η ευθύνη της δασοπυρόσβεσης µετατέθηκε στο Πυροσβεστικό Σώµα (Π.Σ.). Με άλλα λόγια, η πρόληψη και η ελλάτωση κινδύνου παραµένουν στην ασική Υπηρεσία ενώ η κατάσβεση περνά στο Π.Σ. εν αποτελεί σκοπό της παρούσας εργασίας να σχολιάσει πολιτικές αποφάσεις αλλά η συνολική καµένη έκταση ξεπέρασε κάθε προηγούµενο ρεκόρ τη χρονιά του Το ίδιο συνέβη και ως προς την απώλεια κατοικιών και άλλων περιουσιακών στοιχείων. Χάθηκαν ακόµη και ζωές πυροσβεστών, εθελοντών και άλλων πολιτών (Ξανθόπουλος 1998, 2007)

27 3.2 Πρόληψη Ως πρόληψη των δασικών πυρκαγιών µπορούσε να ορίσουµε το σύνολο των ενεργειών που γίνονται πριν από την έναρξη µιας πυρκαγιάς µε σκοπό: την µείωση ή εξάλειψη της πιθανότητας εκδήλωσης πυρκαγιών, τη µείωση της πιθανότητας εξάπλωσης κάθε εκδηλούµενης πυρκαγιάς και την ύπαρξη ενός µηχανισµού ικανού να εντοπίσει γρήγορα κάθε νέα πυρκαγιά, αποστέλλοντας τις απαιτούµενες δυνάµεις για την άµεση καταστολή της (Καϊλίδης - Καρανικόλα, 2004). Το πρώτο καθήκον στην πρόληψη δασικών πυρκαγιών είναι η γνώση των αιτιών έναρξης των πυρκαγιών, µιας και τότε µόνο µπορούµε να πάρουµε τα κατάλληλα µέτρα. Μην ξεχνάµε πως και οι πόροι που µπορούν να διατεθούν για την πρόληψη είναι περιορισµένοι. Η ρήση των αρχαίων Ελλήνων «κάλλιον το προλαµβάνειν παρά το θεραπεύειν» είναι ενδεικτική της αναγκαιότητας και της σηµασίας του έργου της πρόληψης. Τα θέµατα της πρόληψης είναι πολλά και ορισµένα από αυτά ιδιαίτερα περίπλοκα και απαιτητικά. Θα µπορούσαµε να τα ταξινοµήσουµε σε: (Ξανθόπουλος, 2009) 1. Ευαισθητοποίηση και ενηµέρωση των πολιτών. Η ευαισθητοποίηση και η ενηµέρωση των πολιτών είναι από τις σηµαντικότερες ενέργειες πρόληψης. Εργαλεία της θα µπορούσαν να χαρακτηρισθούν οι διαφηµίσεις και τα διάφορα µηνύµατα µέσω των µέσων µαζικής ενηµέρωσης (συµπεριλαµβάνουµε το διαδίκτυο) καθώς και του έντυπου τύπου, ενηµέρωση των παιδιών στα σχολεία και η «επί τόπου» ενηµέρωση των κατοίκων, σήµατα και πινακίδες στους δρόµους, οργάνωση εθελοντικών οµάδων κ.α. 2. Νοµοθετικά και τεχνικά µέτρα Ιδιαίτερα στην Ελλάδα µε τα δαιδαλώδη προβλήµατα ως προς τον ορισµό του τι είναι δασική έκταση, τι και πώς προστατεύεται από το Σύνταγµα και τους νόµους, τι ανήκει σε ποιον, τιµωρίες ενόχων κ.λπ., είναι αυτονόητη η συνεισφορά στη πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. εν είναι τυχαίο που δεν έχουµε ακόµα ολοκληρωµένο κτηµατολόγιο. Στην κατηγορία των τεχνικών µέτρων, ανήκουν οι τεχνολογικές βελτιώσεις σε χρησιµοποιούµενα µέσα και πρακτικές που προκαλούν συχνά φωτιές. 3. ιερεύνηση των αιτίων και ανάλυση στατιστικών Είναι προφανής η αναγκαιότητα για συλλογή και αξιοποίηση των στατιστικών δεδοµένων για τις πυρκαγιές, ιδίως εκείνων που αφορούν τα αίτιά τους, την κατανοµή

28 της εκδήλωσή τους µέσα στο χρόνο, καθώς και διάφορα χαρακτηριστικά τους καθώς βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση των συγκεκριµένων καταστάσεων και στοιχείων που οδηγούν στην εκδήλωση δασικών πυρκαγιών. 4. Κατάλληλη διαχείριση του άσους Ελλάτωση Κινδύνου Οι ενέργειες σε αυτόν το τοµέα πρόληψης περιλαµβάνουν: την ορθή αειφόρο εκµετάλλευση των δασών και των δασικών εκτάσεων, κατά τρόπο ώστε στους στόχους της να περιλαµβάνεται η µείωση του κινδύνου πυρκαγιάς στο διαχειριζόµενο δάσος. Αυτό προϋποθέτει κατάλληλες γνώσεις, ενσωµάτωση αυτών στο ιαχειριστικό Σχέδιο 1 κάθε δάσους κατά την κατάρτισή του, εφαρµογή και προσεκτική αξιολόγηση του αποτελέσµατος του Σχεδίου. την εκπόνηση και εφαρµογή προγραµµάτων µείωσης της δασικής καύσιµης ύλης εκεί όπου αυτό απαιτείται. Η µείωση της καύσιµης δασικής ύλης είναι ουσιαστικά ένα έργο ιδιαίτερα υψηλού κόστους και µπορεί να εφαρµοσθεί µόνο σε επιλεγµένα σηµεία, τα οποία θα πρέπει να επιλέγονται µε επιστηµονικά κριτήρια και κριτήρια επικινδυνότητας. Η σηµαίας της µείωσης έγκειται στο ότι στην χώρα µας η κυριότερη αιτία που έχουµε τόσες πολλές πυρκαγιές και κυρίως στα δάση χαλεπίου πεύκης αλλά και τραχείας, είναι η ύπαρξη άφθονου υπορόφου από αείφυλλα πλατύφυλλα µαζί τη νεκρή φυλλάδα και τα ξερά χόρτα που υπάρχουν στα διάκενα, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς µήνες. Η αποµάκρυνση του υπορόφου µπορεί να γίνει µε: µηχανική κοπή, χρήση ζιζανιοκτόνων, όργωµα των χωραφιών, θρυµµατισµός (ιδιαίτερα ακριβή µέθοδος), βόσκηση µε κατσίκια και πρόβατα (όχι όµως µετά από πυρκαγιά) και το ελεγχόµενο κάψιµο (πάντα υπό έλεγχο και κατάλληλες συνθήκες). τη διάνοιξη δρόµων και αντιπυρικών ζωνών µέσα στο δάσος µε βάση όχι µόνο τις ανάγκες της διαχείρισης αλλά και της προστασίας αυτού. Κι εδώ, απαιτείται καλό επιστηµονικό σχεδιασµό (µπορεί να υπάρξουν αρνητικές ενέργειες όπως αισθητική υποβάθµιση, διευκόλυνση παρανοµιών κ.α.) µιας και το κόστος κατασκευής και συντήρησης είναι υψηλό. Οι δρόµοι λειτουργούν και ως αντιπυρικές ζώνες ενώ συγχρόνως βοηθούν στη γρήγορη µεταφορά ανθρώπων και µηχανηµάτων για την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Οι αντιπυρικές ζώνες ή λωρίδες είναι φυσικές ή τεχνητές λωρίδες, όπου αποµακρύνουµε όλη ή σχεδόν όλη την καιγόµενη δασική 1 Το ιαχειριστικό Σχέδιο εκπονείται από το τοπικό ασαρχείο. Η έναρξη της διαχείρισης µε βάση την αρχή της αειφορίας των καρπώσεων έγινε µε την εγκύκλιο του Υπουργείου Γεωργίας /499/1937, ενώ η εφαρµογή της αρχής σε όλες τις ωφέλειες του δάσους ξεκίνησε µε την εγκύκλιο 958/