ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Transcript

1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 16 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2003

2 2

3 ΙΟΙΚΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΤΕΠ ΠΡΟΕ ΡΟΣ: Α ΑΝΤΙΠΡΟΕ ΡΟΣ: Β ΑΝΤΙΠΡΟΕ ΡΟΣ: ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΤΑΜΙΑΣ: ΜΕΛΗ: ΜΑΡΙΑ ΑΣΚΑΛΑΝΤΩΝΑΚΗ ΑΝ ΡΕΑΣ ΜΕΤΑΞΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΗΝΑΪ ΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓΛΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΦΩΚΑΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ (ΙΤΕΠ) RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM (RIT) Σταδίου 24, Αθήνα. Τηλ.: , , Fax: , Stadiou Str., Athens. Tel.: , , Fax: , URL: 3

4 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μεταξύ των καταστατικών σκοπών του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) είναι και η παρακολούθηση της Οικονοµικής Συγκυρίας, διεθνούς και εγχωρίου και η κατάρτιση οικονοµικών προβλέψεων για την οικονοµία ως σύνολο, µε έµφαση στην Τουριστική Οικονοµία και τα προβλήµατά της. Πιστεύουµε ότι µε την υπεύθυνη και τεκµηριωµένη επιστηµονικά ανάλυση των οικονοµικών εξελίξεων και τάσεων της ελληνικής οικονοµίας, όπως αυτές προσδιορίζονται από την οικονοµική πολιτική, το εξωτερικό οικονοµικό περιβάλλον και άλλα αυτόνοµα στοιχεία, η περιοδική έκδοση της παρούσης θα συµβάλει ουσιαστικά στην συνειδητοποίηση των προβληµάτων της οικονοµίας από ένα ευρύτερο κύκλο παραγόντων της οικονοµικής ζωής του τόπου, και θα βοηθήσει µε τον τρόπο αυτό στην αποτελεσµατικότερη λειτουργία της οικονοµικής πολιτικής τόσο σε επίπεδο κυβερνητικό, όσο και σε άλλα, ιεραρχικώς κατώτερα, αλλά µεγάλης πρακτικής σπουδαιότητας επίπεδα. Η διάρθρωση της εκθέσεως έχει σχεδιασθεί να περιλαµβάνει τέσσερα χωριστά µέρη και δύο παραρτήµατα. Στο πρώτο µέρος θα παρουσιάζονται (α) οι διεθνείς οικονοµικές εξελίξεις, οι οποίες και θα οριοθετούν κατά κάποιο τρόπο τις δυνατότητες αναπτύξεως και σταθεροποιήσεως της ελληνικής οικονοµίας στα πλαίσια του παγκοσµίου οικονοµικού γίγνεσθαι και (β) οι τάσεις των βασικών µεγεθών της ελληνικής οικονοµίας και η διατύπωση προβλέψεων για την πιθανή εξέλιξη, µε σκοπό τη διατύπωση προτάσεων πολιτικής. Το δεύτερο µέρος θα είναι µια συνοπτική αναφορά στην συντελούµενη πρόοδο των χωρών-µελών της ΕΕ στην πορεία προς την ΟΝΕ. Το τρίτο θα αφιερώνεται σε ανάλυση και σχολιασµό σηµαντικών θεµάτων οικονοµικής πολιτικής. Το τέταρτο µέρος, το οποίο µε την πρόοδο της ερευνητικής δραστηριότητος του ΙΤΕΠ θα εµπλουτίζεται και θα αυξάνει την συµµετοχή του στο πληροφοριακό περιεχόµενο 5

6 της εκθέσεως, θα αναφέρεται στα τρέχοντα και µακροπρόθεσµα προβλήµατα του τουριστικού τοµέα και στις απόψεις πολιτικής που σχετίζονται µε αυτά. Το Παράρτηµα Ι συνίσταται σε τεχνική ανάλυση των στατιστικών σειρών στις οποίες αποτυπώνονται οι βραχυχρόνιες εξελίξεις και τάσεις της ελληνικής οικονοµίας µε σκοπό την πρόβλεψη, την πιθανότερη πορεία ενός δείκτη στο άµεσο µέλλον. Οι προβλέψεις γίνονται µε προηγµένες µεθόδους αναλύσεως χρονολογικών στατιστικών σειρών. Το Παράρτηµα ΙΙ είναι καθαρά στατιστικό. Σ αυτό περιλαµβάνονται χρονολογικές σειρές για τα σηµαντικότερα οικονοµικά µεγέθη, στα οποία αναφέρεται η ανάλυση της οικονοµικής συγκυρίας, καθώς και ειδικό τµήµα µε στατιστική απεικόνιση της τουριστικής δραστηριότητος. Εκφράζεται η ελπίδα ότι η παρούσα περιοδική έκθεση, µε την επιστηµονική και αντικειµενική θεώρηση των οικονοµικών πραγµάτων και τη συνεχή βελτίωσή της, θα εξελιχθεί σε χρήσιµη πηγή πληροφοριών για την οικονοµική κοινότητα και θα δικαιώσει πλήρως την πρωτοβουλία µας για την έκδοση της. 6

7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Σύνοψη Η Παγκόσµια Οικονοµία το 2002 και Ανεπτυγµένες Οικονοµίες Ευρωζώνη ΗΠΑ Ιαπωνία Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες Χώρες σε Φάση Μεταβάσεως Πρόβλεψη για το ΙΙ. Ελληνική Οικονοµία: Τάσεις και Προοπτικές Σύνοψη Η Οικονοµική ραστηριότητα κατά τα Έτη ΑΕΠ ΑΕΠ Νοµισµατική Σταθερότητα Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών ηµοσιονοµικά Προοπτικές για το ΙΙΙ. Τουριστική Οικονοµία Επίδοση Τουριστικού Τοµέα: Τάσεις και Προοπτικές Τουρισµός και ιεθνές και Περιβάλλον Αλλοδαπός Τουρισµός: Τρέχουσες Τάσεις Προβλέψεις Προβλέψεις Ο Παγκόσµιος Τουρισµός κατά την Περίοδο Ελλάς και Ανταγωνίστριες Χώρες Μείζονες Ελλείψεις Πολιτικής Βουλήσεως και Παραλείψεις Ενεργειών Βραχεία Αναφορά στις Τάσεις του Παγκόσµιου Τουρισµού σε Μείζονες Περιοχές Προορισµού και Προελεύσεως (Περίοδος ) Το Μέσο Μέγεθος των Μονάδων Υποδοχής Τουριστών, η κατά Κατηγορία Κατανοµή Αυτών και η Αναπτυξιακή Συµβολή του Τοµέα Προλεγόµενα

8 3.2. Ενδείξεις από τη ιεθνή Εµπειρία Οι Ενδείξεις Αποτελεσµατικότητας που Συνάγονται από το Εισρέον ανά ιανυκτέρευση Συνάλλαγµα Σύνοψη Συµπερασµάτων Προτάσεις Πολιτικής...82 ΙV. Επίκαιρα Θέµατα Το ηµοσιονοµικό Πρόβληµα Αναπτυξιακά Κίνητρα και Περιορισµοί αναφορικά µε τον Τουρισµό Εισαγωγή Κριτική Θεώρηση...93 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

9 Ι. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1. ΣΥΝΟΨΗ 2. Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟ 2002 ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΓΙΑ ΤΟ 2004

10 10

11 Ι. Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον 1. Σύνοψη Το 2002 η παγκόσµια οικονοµία εισήλθε σε φάση ανακάµψεως, µετά την απότοµη επιβράδυνση που προκάλεσε συγκυρία αρνητικών παραγόντων το 2001 (τροµοκρατία, λογιστικές απάτες, συνέπειες της χρηµατιστηριακής φούσκας). Η επί µακρόν επαπειλούµενη επέµβαση στο Ιράκ και η µε αυτήν συµπορευθείσα αύξηση της τιµής του πετρελαίου προκάλεσαν νέο κύµα αβεβαιότητος, µε αποτέλεσµα χρονική µετάθεση της ανακάµψεως. Αποκαλυπτικά, εν προκειµένω, είναι τα στοιχεία του Πίνακα Ι-1. Σε όλες τις περιοχές του κόσµου, µε εξαίρεση τις χώρες σε φάση µεταβάσεως, παρετηρήθη επιβράδυνση, η οποία είναι ιδιαιτέρως έντονη στις χώρες της Ευρωζώνης και στις νεοβιοµηχανικές χώρες της Ασίας. Η αναπτυξιακή επίδοση στις ΗΠΑ δεν φαίνεται να διαφέρει της προβλεφθείσας, γεγονός που υπογραµµίζει την υπεροχή της χώρας αυτής σε τεχνολογικές επινοήσεις και εφαρµογές, χωρίς εµπόδια από την αγορά εργασίας, σε αντίθεση µε τις χώρες της Ευρωζώνης, όπου οι διατηρούµενες δυσκαµψίες στην αγορά εργασίας, η πληθωριστική φοβία και δηµοσιονοµική δυσειδαιµονία, δεν αφήνουν περιθώρια για δραστηριοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Χαρακτηριστικό των οικονοµικών εξελίξεων είναι οι επιδόσεις των αναπτυσσοµένων και των σε µετάβαση χωρών, όπου οι επιπτώσεις των αρνητικών παραγόντων που ανεφέρθησαν είναι όλως οριακές, γεγονός που επαληθεύει για µια ακόµη φορά την διαπίστωση ότι οι χώρες αυτές, µε προεξάρχουσες τις δύο µεγάλες πληθυσµιακά και οικονοµικά χώρες Κίνα και Ινδία, έχουν σε υψηλό βαθµό ανεξαρτοποιηθεί, αναπτυσσόµενες αυτονόµως. Στις δύο αυτές οµάδες χωρών ο ρυθµός αναπτύξεως ήταν 5,0% και 4,9%, αντιστοίχως, έναντι προβλεποµένων 5,2% και 4,5%. Η οριακή αυτή υστέρηση των πραγµατοποιήσεων έναντι των προβλέψεων οφείλεται αποκλειστικώς στην σοβαρή αναπτυξιακή επιβράδυνση των χωρών της Λατινικής Αµερικής, όπου η σχετική υστέρηση έναντι των προβλέψεων είναι ιδιαιτέρως µεγάλη (-1,9 ποσοστιαίες µονάδες). Ο θόρυβος περί της ανάγκης ανατιµήσεως του κινεζικού νοµίσµατος δεν είναι βέβαιο ότι καταγράφει µε ακρίβεια τη νέα διαµορφωθείσα κατάσταση σε χώρες, όπως η Κίνα. Ευχάριστη εξέλιξη αποτελεί, επίσης, η αποκόλληση της Ιαπωνίας από τους, υπό στατιστική έννοια, µηδενικούς ρυθµούς αναπτύξεως επί σειρά ετών, χωρίς να έχει ακόµη απεγκλωβισθεί 11

12 από την παγίδα ρευστότητος και τις δυσµενείς επιπτώσεις του αρνητικού πληθωρισµού στις επιχειρηµατικές προσδοκίες και την ανάπτυξη επενδυτικών πρωτοβουλιών. Παρά τις επιπτώσεις από την αύξηση της τιµής του πετρελαίου και τις εξ αυτού του λόγου δηµιουργηθείσες πληθωριστικές προσδοκίες, η αύξηση του παγκόσµιου πληθωρισµού φαίνεται να είναι οριακή τόσο στις ανεπτυγµένες όσο και στις αναπτυσσόµενες χώρες. Η συνέχιση του αποπληθωρισµού των υπό µετάβαση χωρών αποτελεί θετική εξέλιξη, σε αντίθεση προς τις χώρες της Αφρικής και Ν. Αµερικής, όπου παρά την σχετικώς βραδεία ανάπτυξη, οι πληθωριστικές πιέσεις δεν φαίνεται να αποκλιµακώνονται. Οι χαµηλοί ρυθµοί πληθωρισµού στις ανεπτυγµένες οικονοµίες υπογραµµίζουν την ύπαρξη περιθωρίων για εφαρµογή πολιτικών διαστολής της οικονοµικής δραστηριότητος, προς αντιµετώπιση και της ανεργίας αντί της κατασπαταλήσεως πόρων προς απορρόφηση ανέργων σε προσωρινή βάση και µε κριτήρια µη αρκούντως οικονοµικά. Εν απουσία απροβλέπτων εξω-οικονοµικών µείζονος σηµασίας δυσµενών εξελίξεων, η παγκόσµια οικονοµία προβλέπεται ότι θα επιταχύνει σηµαντικά τον ρυθµό αναπτύξεώς της και δυσαναλόγως περισσότερο τον ρυθµό αυξήσεως του παγκοσµίου εµπορίου. Συγκεκριµένα εκτιµάται αύξηση του ρυθµού αναπτύξεως της παγκόσµιας οικονοµίας από 3,2% το 2003 σε 4,1% το Το σύνολο της αυξήσεως θα προέλθει από τις ανεπτυγµένες χώρες, οι οποίες σήκωσαν και το σύνολο σχεδόν του βάρους από τους ανωτέρω µνηµονευθέντες δυσµενείς παράγοντες. Οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες, ως σύνολο, εκτιµάται ότι θα κινηθούν µε τον ίδιο αναπτυξιακό ρυθµό, όπως και το 2003, ενώ στις ανεπτυγµένες οικονοµίες ο ρυθµός αναπτύξεως προβλέπεται να αυξηθεί κατά 50% περίπου. Θα ήταν, ωστόσο, υπεραπλούστευση να θεωρήσοµε ότι έχουν εκλείψει οι αβεβαιότητες και οι κίνδυνοι που έθεσαν σε δοκιµασία τις ανεπτυγµένες οικονοµίες κατά την εκπνέουσα τριετία. Καθ όσον αφορά στην Ευρωζώνη, ειδικότερα, είναι ακριβές να υποστηριχθεί ότι έχει εισέλθει σε φάση ανακάµψεως. Υπάρχουν πολλές και πείθουσες µαρτυρίες. Ωστόσο, υπάρχουν ερωτηµατικά καθ όσον αφορά στην ορµή της ανακάµψεως, διότι: (α) η επεκτατική δηµοσιονοµική πολιτική των τριών µεγάλων χωρών είναι πιθανόν, υπό την πίεση συµµορφώσεως προς τις επιταγές του Συµφώνου Σταθερότητος, να ανακοπεί, (β) η υπερτίµηση του ευρώ, µπορεί να ικανοποιεί τις περί χαµηλού πληθωρισµού επιδιώξεις, αλλά βλάπτει και θα εξακολουθήσει να βλάπτει την ανταγωνιστικότητα της παραγωγής της 12

13 Ευρωζώνης τόσο για τα εξαγόµενο, όσο και για τα εισαγόµενα αγαθά, (γ) οι διαρθρωτικές δυσκαµψίες παραµένουν ανέπαφες και εξακολουθούν να λειτουργούν ανασταλτικά για την επίτευξη υψηλών ρυθµών αναπτύξεως. εν πρέπει, φυσικά, να αγνοηθεί το γεγονός, ότι η πρόβλεψη για σηµαντική κατά 50% αύξηση του ρυθµού αυξήσεως των ανεπτυγµένων δεν φαίνεται, εµφανώς τουλάχιστον, να επηρεάζει τον ρυθµό αναπτύξεως των αναπτυσσοµένων και προς µετάβαση χωρών. Γεγονός που γεννά υποψία για επιφυλακτική πρόβλεψη ενόψει των εκπλήξεων που επεφύλαξαν οι προβλέψεις για το Καθ όσον αφορά στις πληθωριστικές πιέσεις, η πρόβλεψη τις θέλει αποδυναµωµένες από 3,9% το 2003 σε 3,2% το 2004 για την παγκόσµια οικονοµία. Η αποκλιµάκωση φαίνεται να συντελείται σε µεγάλο βαθµό συµµέτρως µεταξύ των 3 οµάδων χωρών. Η σταθεροποιητική αυτή τάση, που είναι συνέπεια των απανταχού συντελουµένων προσπαθειών εξυγιάνσεως των δηµοσίων οικονοµικών, ελέγχου των µισθών και αποδυναµώσεως των διαρθρωτικών προβληµάτων, είναι πιθανόν να επιταθεί από τυχούσα ανατίµηση του κινεζικού νοµίσµατος. 13

14 Πίνακας Ι - 1 Πρόσφατες Οικονοµικές Επιδόσεις και Προβλέψεις Εξελίξεως της Παγκόσµιας Οικονοµίας (% µεταβολές) Εκτιµήσεις Προβλέψεις Αποκλίσεις Προβλέψεως Ι. Παγκόσµιο Προϊόν 4,8 2,4 3,0 3,2 4,1 - - Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 1,0 1,0 1,8 1,8 2,9-0,1 - ΗΠΑ 0,3 0,3 2,4 2,6 3,9 0,4 0,3 Ιαπωνία 0,4 0,4 0,2 2,0 1,4 1,2 0,4 Γερµανία 2,9 0,8 0,2-1,5-0,5-0,4 Ευρωζώνη 1,5 1,5 0,9 0,5 1,9-0,6-0,4 Νεο-βιοµηχ. Ασίας 8,4 0,8 4,8 2,3 4,2-1,8-0,3 Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες 5,7 4,1 4,6 5,0 5,6 - -0,2 Ασία 6,8 5,8 6,4 6,4 6,5 0,1 - Ινδία 5,4 4,2 4,7 5,6 5,9 0,5 - Κίνα 8,0 7,5 8,0 7,5 7,5 - - Λατ. Αµερική 4,0 0,7-0,1 1,1 3,6-0,4-0,6 Αφρική 3,0 3,7 3,1 3,7 4,8-0,2-0,4 Μ. Ανατολή και Τουρκία 6,0 2,0 4,8 5,1 4,6 - -0,3 Χώρες σε Μετάβαση 7,1 5,1 4,2 4,9 4,7 0,9 0,6 ΚΑΚ + Μογγολία 9,1 6,4 4,9 5,8 5,0 1,4 1,0 (Ρωσία) 10,1 5,0 4,3 6,0 5,0 2,0 1,5 (Λοιπές) 6,9 3,1 3,0 3,4 4,1 - -0,2 Λοιπές Χώρες Αν. Συν/σµου 3,9 9,2 5,9 5,4 5,0 0,1 0,1 ΙΙ. Παγκόσµιο Εµπόριο 12,5 0,1 3,2 2,9 5,5-1,8-0,7 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, September

15 2. Η Παγκόσµια Οικονοµία το 2002 και Ανεπτυγµένες Οικονοµίες Η αναπτυξιακή επίδοση των ανεπτυγµένων χωρών δεν κατανέµεται οµαλά µεταξύ περιοχών και χωρών. Με απόκλιση του πραγµατοποιούµενου ρυθµού αναπτύξεως 0,5 ποσοστιαίες µονάδες από τον προβλεπόµενο, η απόκλιση για τις ανεπτυγµένες οικονοµίες είναι 0,7 ποσοστιαίες µονάδες, αλλά µηδέν για τις ΗΠΑ και 1,8 ποσοστιαίες µονάδες για την Ευρωζώνη. Σε όρους ποσοστιαίων αποκλίσεων, η απόκλιση για τις ΗΠΑ είναι µηδενική, για την Ευρωζώνη είναι 78%, για την Γερµανία 100% και για την Ιαπωνία +82%. Για τις αναπτυσσόµενες χώρες είναι µόλις 4%, ενώ για τις υπό µετάβαση η απόκλιση είναι θετική +9%. Πίνακας Ι - 2 Πληθωριστικές Πιέσεις στην Παγκόσµια Οικονοµία: Τιµές Καταναλωτή (% µεταβολές) Ι. Κόσµος 4,7 4,6 3,6 3,9 3,2 1. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 2,2 2,2 1,5 1,8 1,3 ΗΠΑ 3,4 2,8 1,6 2,1 1,3 Ιαπωνία -0,9-0,7-0,9-0,3-0,6 Γερµανία 0,7 0,8 0,2-1,5 Ευρωζώνη 2,1 2,4 2,3 2,0 1,6 2. Αναπτυσσόµενες Χώρες 5,8 5,8 5,3 5,9 4,9 Ασία 1,8 2,7 2,0 2,5 2,9 Ινδία 4,0 3,8 4,3 5,1 4,7 Κίνα 0,4 0,7-0,8 0,8 1,5 Λατ. Αµερική 6,8 6,4 8,7 10,9 7,0 Αφρική 14,3 12,9 9,3 10,6 7,7 Μ. Ανατολή και Τουρκία 19,5 17,1 15,7 13,5 10,8 3. Χώρες σε Μετάβαση 20,7 16,2 11,1 9,7 9,1 ΚΑΚ + Μογγολία 25,8 20,3 14,5 13,1 11,7 (Ρωσία) 20,8 20,6 16,0 14,4 12,9 (Λοιπές) 37,4 19,8 11,5 10,4 9,4 Λοιπές Χώρες Αν. Συν/σµού 12,9 9,7 5,6 4,0 4,8 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, September

16 Πίνακας Ι - 3 Οικονοµικές Επιδόσεις Επιλεγµένων Οικονοµικώς Προηγµένων Χωρών ΗΠΑ ΑΕΠ 3,8 0,3 2,4 2,6 3,9 Πληθωρισµός 3,4 2,8 1,6 2,1 1,3 Ανεργία 4,0 4,8 5,8 6,0 5,7 ηµ. Έλλειµµα 1,2-0,7-3,8-6,0-5,6 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -4,2-3,9-4,6-5,1-4,7 Ιαπωνία ΑΕΠ 2,8 0,4 0,2 2,0 1,4 Πληθωρισµός -0,9-0,7-0,9-0,3-0,6 Ανεργία 4,7 5,0 5,4 5,5 5,4 ηµ. Έλλειµµα -7,4-6,1-7,5-7,4-6,5 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών - 2,1 2,8 2,9 2,9 Γερµανία ΑΕΠ 2,9 0,8 0,2-1,5 Πληθωρισµός 1,4 1,9 1,3 1,0 0,6 Ανεργία 7,8 7,9 8,6 9,5 9,8 ηµ. Έλλειµµα 1,3-2,8-3,5-3,9-3,9 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -1,4-2,3 2,4 2,1 Γαλλία ΑΕΠ 4,2 2,1 1,2 0,5 2,0 Πληθωρισµός 1,8 1,8 1,9 1,9 1,7 Ανεργία 9,3 8,5 8,8 9,5 9,7 ηµ. Έλλειµµα -1,4-1,4-3,1-4,0-3,5 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών 1,4 1,7 1,8 1,2 1,6 Ιταλία ΑΕΠ 3,1 1,8 0,4 0,4 1,7 Πληθωρισµός 2,6 2,7 2,6 2,8 2,0 Ανεργία 10,6 9,5 9,0 9,0 9,0 ηµ. Έλλειµµα -0,6-2,6-2,3-2,8-2,6 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -2,0-1,3-0,9-1,0-0,9 Μεγ. Βρετανία ΑΕΠ 3,1 2,1 1,9 1,7 2,4 Πληθωρισµός 2,1 2,1 2,2 2,8 2,5 Ανεργία 5,5 5,1 5,2 5,2 5,2 ηµ. Έλλειµµα 4,0 0,9-1,3-2,5-2,7 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -0,5-0,1-0,6-1,1-0,9 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, September

17 Οι αποκλίσεις αυτές αποτελούν κατά το πλείστον υπεκτίµηση της δυναµικής των ΗΠΑ και του αναπτυσσόµενου κόσµου και υπερεκτίµηση της αναπτυξιακής δυναµικής της Ευρωζώνης, ενόψει των διαρθρωτικών προβληµάτων και του συντηρητισµού που χαρακτηρίζει τις πολιτικές της τελευταίας. Ασφαλώς, οι επιπτώσεις από τις αβεβαιότητες που συνεδέοντο µε την επέµβαση στο Ιράκ δεν ήσαν σύµµετρες, ωστόσο, αυτές δεν µπορούν να εξηγήσουν την ασυµµετρία των προβλέψεων. Η υπεκτίµηση του ανασχετικού αναπτυξιακού ρόλου των διαρθρωτικών προβληµάτων της Ευρωζώνης, καθώς και ο συντηρητισµός που εκπορεύεται από πληθωριστικής φύσεως φοβίες είναι προφανής, και ειδικότερα για την πρωτοπόρο σε τέτοιες τάσεις Γερµανία, για την οποία η αποτυχία της προβλέψεως εγγίζει το 100% Ευρωζώνη Ο χαµηλός ρυθµός ανακάµψεως (+0,5%) της οικονοµίας, ή επί το ορθότερο, η στασιµότητα που χαρακτηρίζει την οικονοµία της Ευρωζώνης, θεωρείται ότι θα αναστραφεί από το β εξάµηνο του τρέχοντος έτους. Σ αυτήν την εκτίµηση οδηγούν µια σειρά από ενθαρρυντικές ενδείξεις οικονοµικών δεικτών, πραγµατικών διαθεσίµων εισοδηµάτων και η αυξηµένη αισιοδοξία που φαίνεται να ενδηµεί στις κεφαλαιαγορές, εξαιτίας και της βελτιωµένης εικόνας των ισολογισµών των εισηγµένων εταιρειών. Στις θετικές αυτές ενδείξεις πρέπει να προστεθεί και η αρκετά βελτιωµένη εικόνα του Λοιπού Κόσµου, περιλαµβανοµένων και των λοιπών ανεπτυγµένων χωρών. Η βελτιωµένη οικονοµική κατάσταση στον Λοιπό Κόσµο είναι φυσικό να έχει θετική επίδραση στην αναπτυξιακή επίδοση της Ευρωζώνης. Πίνακας Ι - 4 Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου (% ρυθµός µεταβολής) I. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 5,0-1,4-1,7 1,4 2,8 ΗΠΑ 5,5-2,7-1,8 2,1 2,9 Ιαπωνία 2,7-1,2-4,7 1,6 1,2 Γερµανία 2,7-4,2-6,7-1,8 3,5 Γαλλία 8,4 2,1-1,4-1,0 2,4 Ιταλία 7,1 2,6 0,5 0,6 3,0 Ην. Βασίλειο 1,9 1,0-1,0 1,3 2,2 Καναδάς 5,5 4,3 1,3 3,6 4,6 Ευρωζώνη -0,6 2,8-0,5 3,1 Νεοβιοµ. Χώρες Ασίας 10,3-7,1 0,7 2,2 2,7 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, September

18 Η επιβράδυνση της ανακάµψεως της οικονοµικής δραστηριότητος στην Ευρωζώνη, σε σύγκριση όχι µόνο µε την οικονοµία των ΗΠΑ, αλλά και µε τις οικονοµίες άλλων ανεπτυγµένων χωρών, δεν µπορεί βεβαίως να αποδοθεί στις αβεβαιότητες που δηµιούργησε η επέµβαση στο Ιράκ, ούτε στις επιπτώσεις από την χρηµατιστηριακή φούσκα και από την επιβράδυνση του ρυθµού αυξήσεως του παγκόσµιου εµπορίου. Όλοι αυτοί οι παράγοντες, έστω και ασυµµέτρως, ήσαν κοινοί για όλες τις αναπτυγµένες, τουλάχιστον, χώρες. Οι κρίσιµοι αιτιώδεις παράγοντες της µειωµένης αντοχής και αντιδράσεως της οικονοµίας της Ευρωζώνης εστιάζεται στα σοβαρά διαρθρωτικά προβλήµατα που υπάρχουν, ιδιαιτέρως στην µεγάλη ακαµψία που χαρακτηρίζει την αγορά εργασίας. Στους παράγοντες αυτούς πρέπει, φυσικά, να προστεθούν: (α) η µεγάλη ανατίµηση του ευρώ έναντι του δολαρίου, η οποία ναι µεν µειώνει τον εισαγόµενο πληθωρισµό (από τα πλέον αρεστά στους οικονοµικούς ιθύνοντες της Ευρωζώνης), αλλά ταυτοχρόνως µειώνει τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της κοινοτικής παραγωγής, µε συνέπειες αρνητικές για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Η υπερτίµηση του ευρώ είναι εξίσου ή και περισσότερο αρεστή στις ιθύνουσες οικονοµικές αρχές των ΗΠΑ για τους σωστούς λόγους, (β) η αντιπληθωριστική ψύχωση που φαίνεται να κυριαρχεί ως κριτήριο στις µακροοικονοµικής κατευθύνσεως αποφάσεις στην Ευρωζώνη έχει κατά πάσα πιθανότητα αρκετή ευθύνη για την παρατηρούµενη οικονοµική στασιµότητα, (γ) η ανεπαρκής διασταλτική νοµισµατική (ίσως δε και δηµοσιονοµική) πολιτική που ασκείται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που ασφαλώς συνδέεται µε το (β) ανωτέρω, έχει και αυτή την συµβολή της. Για την πολιτική επιτοκίων, την συναλλαγµατική ισοτιµία και την δηµοσιονοµική ισορροπία υπάρχουν αλληλοσυγκρουόµενες απόψεις. Το σηµείο, όπου όλες οι απόψεις συγκλίνουν είναι η ανάγκη για διαρθρωτικές αλλαγές. Τονίζεται δε ιδιαιτέρως η ανάγκη προσδόσεως στην αγορά εργασίας σηµαντικής ευκαµψίας, ως παράγοντος που αυξάνει την αντοχή της οικονοµίας σε αιφνίδια δυσµενή γεγονότα και προάγει την δυνατότητα επιτεύξεως µακροοικονοµικής ισορροπίας και ταχύτερου ρυθµού αναπτύξεως ΗΠΑ Η επιτάχυνση του ρυθµού αυξήσεως του ΑΕΠ κατά το β τρίµηνο του 2003 έχει οδηγήσει στην εκτίµηση ότι ο ρυθµός αναπτύξεως κατά το τρέχον έτος θα είναι της τάξεως του 2,6%. Η ασκούµενη διασταλτική µακροοικονοµική πολιτική, ο χαµηλός πληθωρισµός και υψηλός ρυθµός παραγωγικότητος προϊδεάζουν όχι µόνο για τον ρεαλισµό που διατρέχει την ανωτέρω 18

19 εκτίµηση, αλλά και για περαιτέρω βελτίωση. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπονται οι πιθανές επιπτώσεις των αβεβαιοτήτων που πηγάζουν από τα µεγάλα και µεγεθυνόµενα ελλείµµατα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και της δηµοσιονοµικής διαχειρίσεως, αλλά και της πείσµονος αδυναµίας της οικονοµίας να δηµιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Στα ανωτέρω πρέπει να προστεθούν ο βαθµός ευπάθειας που παρουσιάζει ο χαρακτήρας της ανακάµψεως (κατασκευές, κατανάλωση), καθώς και ο χαµηλός βαθµός ανακάµψεως της επενδυτικής δραστηριότητος. Παρά την βελτίωση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων, η επενδυτική δραστηριότητα δεν παρουσιάζει επαρκή δυναµισµό, γεγονός που αποδίδεται στο υψηλό ποσοστό αργούσας δυναµικότητος στην βιοµηχανία, αλλά και σε άλλους κλάδους παραγωγής. Η συνύπαρξη υψηλού δηµοσιονοµικού ελλείµµατος (6%) και ελλείµµατος ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (5%) αποτελούν πηγή ανησυχίας, αν δεν υπάρξει διόρθωση και δη οµαλή. Η υποτίµηση του δολαρίου ασφαλώς θα βοηθήσει προς αυτήν την κατεύθυνση, µέσω της ενθαρρύνσεως των εξαγωγών και αποθαρρύνσεως των εισαγωγών, καθώς και του κεντρικού συνεπαγόµενου: της επιταχύνσεως του ρυθµού αναπτύξεως. Οι δυνατότητες της Οµοσπονδιακής Τράπεζας να παρέµβει διασταλτικώς, αν χρειασθεί, δεν πρέπει να υπερτιµώνται. Η ανατίµηση του κινεζικού νοµίσµατος, αν συντελεσθεί, θα επηρεάσει θετικώς, αλλά όχι θεαµατικά, λόγω των υψηλοτέρων περιθωρίων συµπιέσεως των κερδών που διαθέτει η κινεζική οικονοµία. 19

20 Πίνακας Ι - 5 Ανάπτυξη της Παγκόσµιας Οικονοµίας (2003) (% µεταβολή ΑΕΠ) Πρόβλεψη Σεπτέµβριος 2002 Εκτίµηση Σεπτέµβριος 2003 Απόκλιση Ι. Παγκόσµια Οικονοµία 3,7 3,2-0,5 1. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 2,5 1,8-0,7 ΗΠΑ 2,6 2,6 0,0 Ιαπωνία 1,1 2,0 0,9 Γερµανία 2,0 0,0-2,0 Ευρωζώνη 2,3 0,5-1,8 Νεο-βιοµηχ. Χώρες Ασίας 4,9 2,3-2,6 2. Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες 5,2 5,0-0,2 Ασία 6,2 6,4 0,2 Ινδία 7,2 7,5 0,3 Κίνα 5,4 5,6 0,2 Λατ. Αµερική 3,0 1,1-1,9 Αφρική 4,2 3,7-0,5 Μ. Ανατολή και Τουρκία 4,7 5,1 0,4 3. Χώρες σε Μετάβαση 4,5 4,9 0,4 ΚΑΚ + Μογγολία 4,9 5,8 0,9 (Ρωσία) 4,9 6,0 1,1 (Λοιπές) 4,9 5,4 0,5 Λοιπές Χώρες Αν. Συν/σµου 3,8 3,4-0,4 ΙΙ. Παγκόσµιο Εµπόριο 3,8 2,9-0,9 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, September Ιαπωνία Παρά τη σηµειούµενη ανάκαµψη, η οποία για το 2003 εκτιµάται σε 2% (έναντι προβλεποµένου περίπου 1%), η κατάσταση στην µεγάλη αυτή χώρα παραµένει αναπτυξιακά άκρως ασταθής. Η µεγάλη εξάρτηση της χώρας αυτής από τις εξαγωγές και τις εξελίξεις στην αγορά συναλλάγµατος, η εµµονή σε αρνητικό πληθωρισµό, που αποτελούν ακραία έκφραση της αντιπληθωριστικής πολιτικής, µαρτυρούν του λόγου το αληθές. Στα ανωτέρω πρέπει να προστεθούν τα χρονίζοντα προβλήµατα στον χρηµατοπιστωτικό τοµέα, ο οποίος παρά τις όποιες βελτιώσεις παραµένει προβληµατικός, λόγω του εξαιρετικά υψηλού επιπέδου µη εξυπηρετούµενων δανείων. Η κατάσταση αυτή σε συνδυασµό µε το υψηλό δηµοσιονοµικό έλλειµµα (7,4%) αποτελούν εµπόδιο για την επιτάχυνση του ρυθµού αναπτύξεως, αλλά και της πραγµατοποιήσεως διαρθρωτικών αλλαγών. 20

21 Εξάλλου, λόγω του επί µακρά περίοδο χαµηλού ρυθµού αναπτύξεως, έχει σωρευθεί αργούσα δυναµικότητα, που αποθαρρύνει τις επενδύσεις και επιτείνει την αποπληθωριστική τάση. Ωστόσο, οι εξαγωγικοί κλάδοι διακρίνονται για την υψηλή παραγωγικότητα που επιτυγχάνουν και την καλή δανειακή των κατάσταση, σε αντίθεση µε τους κλάδους που παράγουν για την εσωτερική αγορά. Μέγα πρόβληµα για την οικονοµία αποτελεί η αδυναµία της νοµισµατικής πολιτικής να στηρίξει την οικονοµία, ώστε να αποκολληθεί κατά τρόπο διατηρήσιµο από την κατάσταση οικονοµικής στασιµότητος, στην οποία οδηγήθηκε από την φούσκα στο χρηµατιστήριο και τις τιµές των ακινήτων προ δεκαετίας περίπου. Με µηδενικά ονοµαστικά επιτόκια, αλλά υψηλά πραγµατικά, οι δυνατότητες των νοµισµατικών αρχών να ενθαρρύνουν τις επενδύσεις και την οικονοµική δραστηριότητα, γενικότερα, είναι αρκετά αποδυναµωµένες. Η δηµοσιονοµική πολιτική, ως παράγων τονώσεως της ζητήσεως, είναι έτι περισσότερο αποδυναµωµένη, ενόψει του υψηλού ελλείµµατος (7,4%) και του ακόµη υψηλότερου δηµοσίου χρέους (167%). Εκτιµάται ότι τα µέτρα που απαιτούνται για να εξέλθει η οικονοµία από την υφεσιακή κατάσταση που βρίσκεται και να αποκαταστήσει την αποτελεσµατικότητα της νοµισµατικής πολιτικής πρέπει να επικεντρωθούν σε διαρθρωτικές αλλαγές για την εξυγίανση τόσο του χρηµατοοικονοµικού τοµέα όσο και του λοιπού επιχειρηµατικού. Μη βιώσιµες επιχειρήσεις πρέπει να αφεθούν να πτωχεύσουν, οι δε βιώσιµες να διευκολυνθούν να επανέλθουν σε υγιείς βάσεις Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες Οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες, ως σύνολο, µε πρωτοπορούσα την αναπτυσσόµενη Ασία, συνεχίζουν να διαδραµατίζουν σπουδαίο αναπτυξιακό και σταθεροποιητικό παράγοντα της παγκόσµιας οικονοµίας. Η ταχεία ανάπτυξη της Κίνας, που την έχει καταστήσει ήδη τρίτη οικονοµική δύναµη στον κόσµο, µε την επίσης αξιόλογη αναπτυξιακή δυναµική της ινδικής οικονοµίας, καθορίζει αποφασιστικά, λόγω µεγέθους, τον ικανοποιητικό µέσο ρυθµό αναπτύξεως που επιτυγχάνει ο αναπτυσσόµενος κόσµος. Η Αφρικανική Ήπειρος και η Μέση Ανατολή πραγµατοποιούν µε διαχρονική συνέπεια ρυθµούς αναπτύξεως υψηλότερους του 3,5% ετησίως, ενώ η Λατινική Αµερική, ως σύνολο, αναπτύσσεται µε αρκετά χαµηλότερους ρυθµούς, κατά τα τελευταία δε 4-5 έτη η ανάπτυξή της κινείται γύρω από 0,5%, γεγονός που συνεπάγεται µείωση του κατά κεφαλή εισοδήµατος. 21

22 Όπως και σε προηγούµενες εκθέσεις τονίσθηκε, παρεσχέθησαν δε και σχετικές ενδείξεις από στατιστική διερεύνηση, οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες, ως σύνολο, ακολουθούν σε µεγάλο βαθµό αυτόνοµη πορεία, µη επηρεαζόµενες εµφανώς από τις εξελίξεις στις ανεπτυγµένες οικονοµίες. Η αρκετά αυτονοµηµένη αναπτυξιακή αυτή πορεία αποτελεί σηµαντικό σταθεροποιητικό παράγοντα στην παγκόσµια οικονοµία, λειτουργούσα ως ανάχωµα στις υφεσιακές τάσεις που εκπορεύονται από τις ώριµες οικονοµίες. Πρέπει δε να σηµειωθεί, ότι ο µικρός βαθµός ευπάθειας της αναπτυξιακής δυναµικής, ιδίως των χωρών της αναπτυσσόµενης Ασίας, λειτουργεί και προς τα κάτω και προς τα άνω. Χαρακτηριστικές, εν προκειµένω, οι εκτιµήσεις και προβλέψεις για τα έτη 2003 και Πρέπει να παρατηρηθεί, ότι η ασυµµετρία που χαρακτηρίζει την αναπτυξιακή δυναµική των διαφόρων περιοχών είναι ακόµη εντονότερη στο πεδίο της νοµισµατικής σταθερότητος, παρά την οµοιοµορφία που εµφανίζουν τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα ως ποσοστά του ΑΕΠ. Έναντι µέσου ρυθµού πληθωρισµού 2,5% στην Ασία κατά τα τελευταία έτη, στις λοιπές περιοχές ο ρυθµός του πληθωρισµού κυµαίνεται στο διάστηµα 7%-10%, χωρίς να υπάρχει πειστική τάση αποκλιµακώσεως. εδοµένου δε ότι τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα ανέρχονται στο 3-4% του ΑΕΠ στις πλέον ελλειµµατικές περιοχές, τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στις πολιτικές µισθών που ακολουθούνται, καθώς και στη νοµισµατική πολιτική. Πράγµατι, ο ρυθµός αυξήσεως της προσφοράς χρήµατος στο σύνολο του αναπτυσσόµενου κόσµου, παρά την σηµειωθείσα αποκλιµάκωση από το 1996 και εντεύθεν, εξακολουθεί να διατηρείται σε υψηλό επίπεδο, της τάξεως του 13-16%. Η ενίσχυση της αναπτυξιακής δυναµικής που αποτελεί την ελπίδα για το σύνολο του πληθυσµού της γης, ως πηγή οικονοµικής ευηµερίας και ειρήνης, είναι προφανές ότι απαιτεί εντονότερη εφαρµογή µέτρων διαρθρωτικών αλλαγών σε θεσµούς και ιδιοκτησιακό καθεστώς στον παραγωγικό τοµέα, περαιτέρω εξυγίανση των δηµοσιονοµικών και συγκρατήσεως των µισθών στα όρια που διαγράφει η αύξηση της παραγωγικότητας και οι ανάγκες προαγωγής της διεθνούς ανταγωνιστικότητος της εγχώριας παραγωγής. 22

23 Πίνακας Ι - 6 Ανάπτυξη και Πληθωρισµός στις Αναπτυσσόµενες Χώρες Ρυθµός Αναπτύξεως Πληθωρισµός Σύνολο 4,1 4,6 5,0 5,6 5,8 5,3 5,9 4,9 1. Ασία 5,8 6,4 6,4 6,5 2,7 2,0 2,5 2,9 Ινδία 4,2 4,7 5,6 5,9 4,0 3,8 4,3 3,5 Κίνα 7,8 8,0 7,5 7,5 0,7-0,8 0,8 1,5 2. Λατινική Αµερική 0,7-0,1 1,1 3,6 6,4 8,7 10,9 7,0 Αργεντινή -4,4-10,9 5,4 4,4-1,1 25,9 14,3 7,7 Βραζιλία 1,4 1,5 1,5 3,0 6,8 8,4 15,0 6,2 Μεξικό -0,2 0,7 1,5 3,5 6,4 5,0 4,6 3,4 3. Αφρική 3,7 3,1 3,7 4,8 12,9 9,3 10,6 7,7 Β. Αφρική 4,3 3,3 5,7 4,1 2,6 2,1 2,2 2,8 Αφρικαν. Κέρας (Αιθιοπία, Σουδάν κλπ.) 6,1 3,8 2,6 6,4 1,8 3,6 10,3 6,2 Ν. Αφρική 2,8 3,0 2,2 3,0 5,7 9,1 7,7 4,9 4. Μέση Ανατολή 4,8 3,9 5,1 4,5 8,0 8,4 10,1 10,1 Αίγυπτος 3,5 2,0 2,8 3,0 2,4 2,5 3,2 4,2 Ιράν 5,9 6,7 6,1 5,7 11,4 15,8 18,0 17,0 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, September

24 2.3. Χώρες σε Φάση Μεταβάσεως Οι χώρες του τέως Ανατολικού Συνασπισµού, ως σύνολο, πραγµατοποιούν κατά τα τελευταία έτη ρυθµό αναπτύξεως εγγύς του 5% ετησίως, ελαφρώς υπολειπόµενος της αναπτυξιακής επιδόσεως των αναπτυσσοµένων χωρών. Η σύγκριση αφορά φυσικά σε µέσους όρους. Η οµαδοποιηµένη παρουσίαση υποκρύπτει δραµατικές διαφορές σε πολλές περιπτώσεις που διαφοροποιούν έντονα τον ρυθµό µε τον οποίο αυξάνεται η οικονοµική ευηµερία στις επιµέρους κοινωνίες. Παρατηρείται, ωστόσο, έντονη διάσταση των αναπτυξιακών επιδόσεων µεταξύ της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ) και των υπό ένταξη χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Ο ρυθµός αναπτύξεως των τελευταίων είναι συγκριτικά µέτριος, ανερχόµενος στο 50-60% του ρυθµού αναπτύξεως της ΚΑΚ. Αυτό δε συµβαίνει καθ ον χρόνο η δηµοσιονοµική εξυγίανση και οι διαρθρωτικές µεταβολές έχουν προχωρήσει βαθύτερα στις ανατολικοευρωπαϊκές οικονοµίες σε σύγκριση µε τις χώρες που συναποτελούν την ΚΑΚ. Αξίζει να σηµειωθεί, ότι ο ρυθµός αναπτύξεως στις χώρες της ΚΑΚ που έχουν προχωρήσει µε µεγαλύτερη αποφασιστικότητα σε µεταρρυθµίσεις είναι κατά µέσο όρο υπερδιπλάσιος των υστερουσών σε µεταρρυθµίσεις χωρών. Ίδια εµπειρία αποκοµίζει κανείς και από τις επιδόσεις στη νοµισµατική σταθερότητα. Οι χώρες µε τις πιο προχωρηµένες µεταρρυθµίσεις έχουν αποκλιµακώσει τον πληθωρισµό σε ικανοποιητικό επίπεδο (5%), σε αντίθεση µε τις υστερούσες, όπου ο πληθωρισµός παρά την πραγµατοποιηθείσα σηµαντική αποκλιµάκωση εξακολουθεί να κινείται µε ρυθµό µεγαλύτερο του 20%. Γενικώς, παρατηρείται ότι η καταπολέµηση των πληθωριστικών πιέσεων στις χώρες προς µετάβαση, µε εξαίρεση τις ανατολικο-ευρωπαϊκές, παρά την βαθµιαία αποκλιµάκωση αυτών, εξακολουθούν να είναι υψηλές σε σχέση µε την οµάδα των αναπτυσσοµένων χωρών. Σ αυτό ενδέχεται να συντελεί και η ισοτιµία του ρωσικού νοµίσµατος, η οποία δεν εκφράζει τους υποκείµενους θεµελιώδεις παράγοντες, όπως είναι το έντονα πλεονασµατικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ρωσίας (+8% επί του ΑΕΠ). Θα ανέµενε κανείς οι ευρωπαϊκές ανατολικές χώρες, οι οποίες δεν είχαν, όσο η Ρωσία, βυθισθεί στα λασπώδη νερά του υπαρκτού σοσιαλισµού, και µε δεδοµένη την φιλελεύθερη νοοτροπία που τις διέπει αλλά και την δηµοσιονοµική εξυγίανση που έχουν επιτύχει, ότι θα έδειχναν ισχυρότερο αναπτυξιακό δυναµισµό. Οι βαλτικές και νοτιο-ευρωπαϊκές χώρες υπό 24

25 ένταξη αναπτύσσονται µάλλον ικανοποιητικά, σε αντίθεση µε τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, όπου η αναπτυξιακή επίδοση είναι, επιεικώς κρινοµένη, µετρία (κατά µέσο όρο χαµηλότερη του 2,5% ετησίως). 25

26 Πίνακας Ι - 7 Χώρες σε Μετάβαση: Ανάπτυξη και Πληθωρισµός Ρυθµός Αναπτύξεως Πληθωρισµός Σύνολο 5,1 4,2 4,9 4,7 16,2 11,1 9,7 9,1 ΚΑΚ & Μογγολία 6,4 4,9 5,8 5,0 20,3 14,5 13,1 11,7 Ρωσία 5,0 4,3 6,0 5,0 20,6 16,0 14,4 12,9 Ουκρανία 9,2 4,8 5,3 4,8 12,0 0,8 5,5 5,3 Καζακστάν 13,5 9,5 9,8 8,0 8,3 5,9 6,4 5,9 Λευκορωσία 4,7 4,7 4,0 3,2 61,1 42,6 29,0 24,1 Χώρες Υποψήφιες για Ένταξη 3,1 2,9 3,3 4,1 9,8 5,7 4,1 4,8 Πολωνία 1,0 1,4 2,9 4,1 5,5 1,9 0,8 2,2 Ουγγαρία 3,8 3,3 3,0 3,5 9,2 5,3 4,7 5,5 Τσεχία 3,1 2,0 1,7 2,6 4,8 1,8 0,6 3,5 Βουλγαρία 4,1 2,2 2,0 3,8 7,5 5,8 2,6 4,2 Ρουµανία 5,7 4,9 4,7 5,0 34,5 22,5 15,1 12,0 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, September

27 3. Πρόβλεψη για το 2004 Οι οικονοµικές εξελίξεις κατά το τρέχον έτος, τουλάχιστον καθ όσον αφορά στις ώριµες οικονοµίες, κατέγραψαν εµφανώς τις αρνητικές επιπτώσεις µιας σειράς δυσµενών παραγόντων, οικονοµικών και µη. Ο απόηχος της 11 ης Σεπτεµβρίου, της χρηµατιστηριακής φούσκας και των λογιστικών απατών είχε προφανώς εκτονωθεί λιγότερο παρ όσον ενοµίζετο, καθ ον χρόνο νέες αβεβαιότητες και κίνδυνοι, όπως είναι η επέµβαση στο Ιράκ και η άτυπη πνευµονία, συνέκλιναν επί το αυτό: την επιβράδυνση της ανακάµψεως. Τόσο η εµπιστοσύνη των καταναλωτών, όσο και η ροπή προς επένδυση επλήγησαν και µετέθεσαν χρονικώς την ανάκαµψη, ενόψει και των πιθανολογούµενων συνεπειών των πολεµικών επιχειρήσεων, αλλά και της αντοχής της νεοπαγούς επιδηµίας. Η επιβράδυνση της ανακάµψεως θα ήταν πολύ πιο έντονη για την παγκόσµια οικονοµία, αν ο βαθµός αυτονοµήσεως της αναπτυξιακής δυναµικής των αναπτυσσόµενων χωρών δεν απεδεικνύετο τόσον ισχυρός. Τόσο στις αναπτυσσόµενες όσο και στις προς µετάβαση χώρες, η αναπτυξιακή επίδοση είναι το συνδυαστικό αποτέλεσµα του συντελούµενου εκσυγχρονισµού σε τεχνολογία και οργάνωση, των αλλαγών στις δοµές, καθώς και της δυναµικής της εγχώριας ζητήσεως, λόγω του χαµηλού εισέτι βιοτικού επιπέδου των εν λόγω χωρών. Εν απουσία απροβλέπτων εξω-οικονοµικών µείζονος σηµασίας δυσµενών εξελίξεων, η παγκόσµια οικονοµία προβλέπεται ότι θα επιταχύνει σηµαντικά τον ρυθµό αναπτύξεώς της και δυσαναλόγως περισσότερο τον ρυθµό αυξήσεως του παγκοσµίου εµπορίου. Συγκεκριµένα εκτιµάται αύξηση του ρυθµού αναπτύξεως της παγκόσµιας οικονοµίας από 3,2% το 2003 σε 4,1% το Το σύνολο της αυξήσεως θα προέλθει από τις ανεπτυγµένες χώρες, οι οποίες σήκωσαν και το σύνολο σχεδόν του βάρους από τους ανωτέρω µνηµονευθέντες δυσµενείς παράγοντες. Οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες, ως σύνολο, εκτιµάται ότι θα κινηθούν µε τον ίδιο αναπτυξιακό ρυθµό, όπως και το 2003, ενώ στις ανεπτυγµένες οικονοµίες ο ρυθµός αναπτύξεως προβλέπεται να αυξηθεί κατά 50% περίπου. Θα ήταν, ωστόσο, υπεραπλούστευση να θεωρήσοµε ότι έχουν εκλείψει οι αβεβαιότητες και οι κίνδυνοι που έθεσαν σε δοκιµασία τις ανεπτυγµένες οικονοµίες κατά την εκπνέουσα τριετία. Καθ όσον αφορά στην Ευρωζώνη, ειδικότερα, είναι ακριβές να υποστηριχθεί ότι έχει εισέλθει σε φάση ανακάµψεως. Υπάρχουν πολλές και πείθουσες µαρτυρίες, όπως ήδη έχει αναφερθεί. Ωστόσο, υπάρχουν ερωτηµατικά καθ όσον αφορά στην ορµή της 27

28 ανακάµψεως, διότι: (α) η επεκτατική δηµοσιονοµική πολιτική των τριών µεγάλων χωρών είναι πιθανόν, υπό την πίεση συµµορφώσεως προς τις επιταγές του Συµφώνου Σταθερότητος, να ανακοπεί, (β) η υπερτίµηση του ευρώ, µπορεί να ικανοποιεί τις περί χαµηλού πληθωρισµού επιδιώξεις, αλλά βλάπτει και θα εξακολουθήσει να βλάπτει την ανταγωνιστικότητα της παραγωγής της Ευρωζώνης τόσο για τα εξαγόµενο, όσο και για τα εισαγόµενα αγαθά, (γ) οι διαρθρωτικές δυσκαµψίες παραµένουν ανέπαφες και εξακολουθούν να λειτουργούν ανασταλτικά για την επίτευξη υψηλών ρυθµών αναπτύξεως. Είναι χαρακτηριστική όχι µόνο κατά το τρέχον έτος αναπτυξιακή επίδοσή της έναντι τόσο των ΗΠΑ όσο και αυτής της Ιαπωνίας, αλλά και η αδυναµία της να αντιµετωπίσει την επιρροή των υφεσιακών δυνάµεων και µάλιστα σε συνθήκες υποτιµηµένου ευρώ. Υπάρχουν µικρότερης εµβέλειας αµφιβολίες για τις προοπτικές ανακάµψεως της οικονοµίας των ΗΠΑ, χωρίς να παραγνωρίζονται τα προβλήµατα που αναποτρέπτως πηγάζουν από τα διογκωθέντα ελλείµµατα στη δηµοσιονοµική διαχείριση και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. εν πρέπει, φυσικά, να αγνοηθεί το γεγονός, ότι η πρόβλεψη για σηµαντική κατά 50% αύξηση του ρυθµού αυξήσεως των ανεπτυγµένων δεν φαίνεται, εµφανώς τουλάχιστον, να επηρεάζει τον ρυθµό αναπτύξεως των αναπτυσσοµένων και προς µετάβαση χωρών. Γεγονός που γεννά υποψία για επιφυλακτική πρόβλεψη ενόψει των εκπλήξεων που επεφύλαξαν οι προβλέψεις για το Καθ όσον αφορά στις πληθωριστικές πιέσεις, η πρόβλεψη τις θέλει αποδυναµωµένες από 3,9% το 2003 σε 3,2% το 2004 για την παγκόσµια οικονοµία. Η αποκλιµάκωση φαίνεται να συντελείται σε µεγάλο βαθµό συµµέτρως µεταξύ των 3 οµάδων χωρών. Η σταθεροποιητική αυτή τάση, που είναι συνέπεια των απανταχού συντελουµένων προσπαθειών εξυγιάνσεως των δηµοσίων οικονοµικών, ελέγχου των µισθών και αποδυναµώσεως των διαρθρωτικών προβληµάτων, είναι πιθανόν να επιταθεί από τυχούσα ανατίµηση του κινεζικού νοµίσµατος. 28

29 ΙΙ. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: 1. ΣΥΝΟΨΗ 2. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ 4. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 5. ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ 6. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ 2004

30 30

31 ΙΙ. Ελληνική Οικονοµία: Τάσεις και Προοπτικές 1. Σύνοψη Η εξέταση των διαθέσιµων δεικτών παραγωγής, αλλά και των διαθέσιµων πληροφοριών για τη ζήτηση δεν επιτρέπουν αποδοχή της επίσηµης εκτιµήσεως του ΑΕΠ για ρυθµό αναπτύξεως 3,8%, που είναι ο συχνότερα αναφερόµενος αριθµός. Είναι εξαιρετικά δύσκολο µε βάση την εικόνα για τις τάσεις της οικονοµίας που καταγράφονται στο δείκτη βιοµηχανικής παραγωγής, στις εκτεταµένες ζηµιές στον αγροτικό τοµέα, αλλά και σε ορισµένες ενδείξεις από τον τριτογενή τοµέα να υιοθετήσει κανείς ρυθµό αναπτύξεως µεγαλύτερο του 2,5% για το τρέχον έτος. Η µείωση του αλλοδαπού τουρισµού κατά 10% περίπου (7µηνο) είναι από µόνη της ικανή να µειώσει τουλάχιστον κατά 1,5 ποσοστιαία µονάδα τον ρυθµό αναπτύξεως, µε κύρια επίπτωση στις υπηρεσίες. Αλλά και από πλευράς ζητήσεως δηµιουργούνται µεγάλα ερωτηµατικά, αν κανείς εξετάσει τον βαθµό συνέπειας που χαρακτηρίζει την σχέση µεταξύ όγκου κατασκευών βάσει αδειών και δεικτών που συνδέονται άµεσα µε τις κατασκευές (παραγωγή τσιµέντου, δείκτης µη µεταλλικών ορυκτών κ.ά.). Εξάλλου, η δυναµική του ισοζυγίου εισοδηµατικών εξωτερικών συναλλαγών που καταγράφεται στα στοιχεία του α εξαµήνου προδιαθέτει για σοβαρή διεύρυνση του ελλείµµατος, γεγονός που υπογραµµίζει την εξασθένιση της επιδράσεως της συνολικής ζητήσεως στην εγχώρια παραγωγή. Ασφαλώς, η δυσµενής οικονοµική συγκυρία σε επίπεδο ΕΕ έχει επηρεάσει τον ρυθµό αναπτύξεως της οικονοµίας, αφού οι χώρες της ΕΕ συνιστούν την κύρια αγορά υποδοχής των εξαγωγών αγαθών της χώρας. Ωστόσο, οι εισρέοντες από την ΕΕ πόροι έχουν προσδώσει στην ελληνική οικονοµία µεγάλο βαθµό αναπτυξιακής αυτονοµίας. Ως εκ τούτου, η αναπτυξιακή δυναµική της οικονοµίας κρίνεται ως δραµατικώς υστερούσα έναντι της ποσοτικής σηµασίας για την ανάπτυξη των πόρων που εισρέουν από την ΕΕ. Για το 2004 µόνον αισιόδοξες προβλέψεις µπορούµε λογικώς να διατυπώσοµε. Η αναβληθείσα ανάκαµψη των ανεπτυγµένων οικονοµιών και η εξασθένιση του κλίµατος αβεβαιότητος θα επιτρέψει ενίσχυση της επενδυτικής ροπής µε την 31

32 συνδροµή και της φυσιολογικά αναµενόµενης αναρρώσεως των χρηµατιστηριακών αγορών, ενώ η µείωση της τιµής του πετρελαίου, η οποία για γνωστούς λόγους δεν συνετελέσθη κατά το τρέχον έτος, όχι µόνο θα εξαλείψει ένα πληθωριστικό παράγοντα από το προσκήνιο, αλλά θα προκαλέσει εξυγιαντικές επιπτώσεις σε πολλούς κλάδους παραγωγής που έχουν ιδιαιτέρως µεγάλη εξάρτηση από το πετρέλαιο. Η διεθνής τουριστική δραστηριότητα µε όποιες εκπτώσεις και αν γίνουν, θα είναι πιθανότατα ιδιαιτέρως ζωηρή, και µάλιστα στις χώρες προελεύσεως που παρουσιάζουν αυξηµένο ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Όλοι οι ανωτέρω παράγοντες που είναι κοινοί για την παγκόσµια οικονοµία θα έχουν µάλλον αυξηµένο βάρος για την ελληνική οικονοµία, η οποία λόγω των Ολυµπιακών Αγώνων θα ευρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αλλά θα είναι και ενισχυµένη µε µια σειρά από αναβαθµισµένες υποδοµές. ιάφοροι αυτόνοµοι παράγοντες, όπως η αγροτική παραγωγή, θα έλθουν αρωγοί στην αύξηση της παραγωγής, η οποία λογικώς πρέπει, έστω και προσωρινώς, να επανέλθει σε αυξητικό ρυθµό της τάξεως του 3,5-4,0%. Οι από το κόστος παραγωγής (προσφορά) ασκούµενες πληθωριστικές πιέσεις µάλλον θα αποδυναµωθούν κατά το προσεχές έτος. Η λογικώς αναµενόµενη αύξηση της αγροτικής παραγωγής θα εξαλείψει ένα σηµαντικό παράγοντα προσδιορισµού της εντάσεως των πληθωριστικών πιέσεων που ασκήθηκαν κατά το τρέχον έτος. Προς την ίδια κατεύθυνση θα ενεργήσει και η µείωση και σταθεροποίηση της τιµής του πετρελαίου εγγύς των 35 $ το βαρέλι. Σε παγκόσµιο επίπεδο προβλέπεται περαιτέρω µείωση των πληθωριστικών πιέσεων, ενώ εγχωρίως ούτε από την πλευρά της ζητήσεως, ούτε από την πλευρά της προσφοράς δικαιολογείται επηρεασµός του γενικού επιπέδου των τιµών σε έκταση ικανή να εξουδετερώσει τους ανωτέρω παράγοντες και να καταλίπει πληθωριστική πίεση υπερβαίνουσα το 3%. Σε µεσοµακροπρόθεσµη προοπτική, µε την οικονοµία να αντιδρά ασθενώς στις ισχυρές αναπτυξιακές ενέσεις των κοινοτικών πόρων, την εύθραυστη δηµοσιονοµική ισορροπία, την αύξηση των επιτοκίων και τις αποκοµµένες από τις δυνατότητες της οικονοµίας εισοδηµατικές διεκδικήσεις, οι εγκλωβισµένες πληθωριστικές πιέσεις θα εκδηλωθούν µε σχετική βεβαιότητα, αν τα πράγµατα αφεθούν να κινούνται χωρίς δραστικές διαρθρωτικές παρεµβάσεις για την εξυγίανση της δοµής της οικονοµίας και εκλογίκευση των συµπεριφορών όλων των µετεχόντων στην παραγωγική διαδικασία. 32

33 Η δηµοσιονοµική κατάσταση αναπαράγεται από έτους σε έτος χωρίς προσπάθεια ουσιαστικής εξυγιάνσεως. Τοιουτοτρόπως, όχι µόνο διατηρείται ο αντιαναπτυξιακός χαρακτήρας αυτού λόγω µεγέθους και διαρθρώσεως αλλά και η ισορροπία του δεν είναι διατηρήσιµη. Η µείωση των ελλειµµάτων σε πολύ χαµηλό επίπεδο οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στην µείωση των τόκων εξυπηρετήσεως του δηµοσίου χρέους, λόγω µειώσεως των επιτοκίων, και όχι λόγω συγκρατήσεως των δαπανών. Οι πρωτογενείς δαπάνες, ακόµη και κατά το τρέχον έτος, έχουν αφεθεί να αυξάνονται µε τον ίδιο ρυθµό του ΑΕΠ σε τρέχουσες τιµές. Σχετικώς πρέπει να επισηµανθεί ο κίνδυνος δηµιουργίας δηµοσιονοµικών αδιεξόδων από το πλήθος των ανωνύµων εταιρειών δηµοσίου χαρακτήρα που αθορύβως δηµιουργείται και από τη νέα δηµοσιονοµική απειλή που ονοµάζεται Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η εξέλιξη του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών είναι σύµφωνη µε τις προβλεπόµενες τάσεις για αύξηση του ελλείµµατος κατά ποσό µεγαλύτερο του 1 δις, το οποίο προήλθε κυρίως από την οπισθοδρόµηση που παρατηρείται τα τελευταία έτη στις επιδόσεις του τουριστικού τοµέα. Για το 2004, οι εξελίξεις σε βραχυπρόθεσµη βάση θα είναι πιθανόν συγκριτικώς καλές για δύο βασικούς λόγους: (α) συµπραττούσης και της Ολυµπιάδας, το τουριστικό έτος είναι λογικό να αναµένεται καλό, µε µεγάλη πιθανότητα το εισρέον συνάλλαγµα να υπερβεί το επίπεδο του 2002 (δηλ. άνω των 10,6 δις ), µε ενδεχόµενη βελτίωση του τουριστικού ισοζυγίου υπερβαίνουσα την επιπλέον εισροή τουριστικού συναλλάγµατος, (β) όπως διαφαίνεται από τα διαδραµατιζόµενα στη διεθνή αγορά πετρελαίου, το πιο πιθανό σενάριο είναι η διαµόρφωση τιµής ανά βαρέλι εγγύς των 25 $. Η µακροπρόθεσµη τάση, ωστόσο, το γε νυν έχον, θα παραµείνει ανεπηρέαστη, προσδιοριζόµενη από την χαµηλή και µη βελτιούµενη ανταγωνιστικότητα της εγχώριας παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, αλλά και την απουσία ενισχύσεως των κλάδων παραγωγής που διαθέτουν ισχυρό διεθνές συγκριτικό πλεονέκτηµα. 2. Η Οικονοµική ραστηριότητα κατά τα Έτη Όπως και σε προηγούµενες εκθέσεις επισηµάνθηκε, η παγκόσµια οικονοµική συγκυρία (και ιδιαιτέρως το τµήµα εκείνο της παγκόσµιας αγοράς, µε το οποίο οι οικονοµικές σχέσεις είναι στενές) δεν ευνοεί στο βαθµό που πολλοί υποθέτουν τις 33

34 οικονοµικές επιδόσεις µιας µικρής ανοικτής οικονοµίας µε εξωτερικό τοµέα ως ποσοστό του ΑΕΠ από τα µεγαλύτερα στον κόσµο. Πέραν τούτου, όµως, πρέπει να αξιολογηθεί στις σωστές του διαστάσεις το γεγονός της ανεξαρτησίας που χαρακτηρίζει την εισροή στη χώρα µας κοινοτικών πόρων. Η εισροή αυτή είναι αυτονοµηµένη, από της απόψεως δε αυτής και λόγω του µεγέθους των πόρων, αυτονοµείται σε ικανό βαθµό και η αναπτυξιακή επίδοση. Η αυτονόµηση αυτή, ωστόσο, είναι βραχυ-µεσοπρόθεσµης εµβέλειας, διότι η αναπτυξιακή δυναµική των εισρεόντων κοινοτικών πόρων είναι αρρήκτως συνδεδεµένη µε την κρατούσα κατάσταση στην εσωτερική οικονοµία, από απόψεως θεσµών και δοµών. Πρέπει δε να τονισθεί, η κατάσταση της οικονοµίας δεν διακρίνεται για τον παραγωγικό προσανατολισµό και την ευαισθησία της στα κίνητρα διατηρήσιµης οικονοµικής προόδου. Οι περιορισµένης εµβέλειας ιδιωτικοποιήσεις ενεδύθησαν τον µανδύα των µετοχοποιήσεων, µε την ουσιαστική ιδιοκτησιακή σχέση να ανήκει στο δηµόσιο. Η απελευθέρωση της αγοράς καθυστερεί, καθώς και η κατάργηση πολλών εν λειτουργία προνοµίων σε διάφορες επαγγελµατικές οµάδες χωρίς καµία δικαιολόγηση εδραζόµενη σε αναπτυξιακό υπόβαθρο. Τοιουτοτρόπως, η πρόοδος που συνετελέσθη στο χρηµατοπιστωτικό τοµέα από απόψεως φιλελευθεροποιήσεως δεν είχε τα αναµενόµενα αναπτυξιακά αποτελέσµατα. Ο ρόλος της αγοράς εργασίας είναι κρίσιµος για την αποτελεσµατική λειτουργία της οικονοµίας, η καθυστέρηση δε απελευθερώσεως αυτής δεν έχει βοηθήσει την κοινωνία, ως σύνολο, να αφυπνισθεί παραγωγικά και να συνειδητοποιήσει τους σοβαρούς κινδύνους παραλλήλως προς τις µεγάλες δυνατότητες που έχει να αντιµετωπίσει στο έντονο ανταγωνιστικό περιβάλλον, στο οποίο λειτουργεί. Με δεδοµένα την µακρά υφεσιακή κατάσταση της οικονοµίας από το 1980 και εντεύθεν, ενόψει των πολύ ευνοϊκών κατά µέσο συνθηκών από απόψεως τιµής πετρελαίου και εισροής πόρων αναπτυξιακού χαρακτήρα από την ΕΕ, η αναπτυξιακή δυναµική της ελληνικής οικονοµίας κρίνεται επιεικώς ως µετρία. Η επιχειρούµενη σύγκριση αυτής µε τον µέσο κοινοτικό όρο απλώς ωραιοποιεί τα πράγµατα. Η σκληρή πραγµατικότητα της χαµηλής αποταµιευτικής ροπής, της ασθενούς ροπής προς εργασία και της εγκλωβισµένης αντιλήψεως ότι υπάρχουν µεταφυσικές τρόπο τινα δυνατότητες βελτιώσεως του βιοτικού επιπέδου, χωρίς πρόσθετη καταβολή προσπαθείας, είναι εµφανώς παρούσα. Οι βιοµήχανοι έχουν σε µεγάλη έκταση µετατραπεί σε εισαγωγείς, ο ογκώδης δηµόσιος τοµέας πρωτοστατεί τόσο σε 34

35 αναποτελεσµατικότητα όσο και σε διεκδικήσεις που υπερβαίνουν τα όρια του παραλόγου, το δε ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών (βάσει πληρωµών και εισπράξεων) αποκαλύπτει αιώρηση πάνω από Καιάδα. ιότι επισηµαίνει ότι ως χώρα δαπανούµε περισσότερα των όσων κερδίζοµε. Αυτό δε θα ήταν ανεκτό αν το αυξανόµενο µεγάλο έλλειµµα προήρχετο από αυξηµένες επενδύσεις. Οι ενδείξεις, ωστόσο, δείχνουν την κατανάλωση ως κύρια αιτία. Κατανάλωση, η οποία στο βαθµό που χρηµατοδοτείται από δανεισµό δεν είναι βιώσιµη, σε αντίθεση µε την επενδυτική δαπάνη, ιδίως αν χρηµατοδοτείται από έκδοση µετοχών. Υπενθυµίζεται ότι σηµαντικό τµήµα της επενδυτικής δραστηριότητος χρηµατοδοτείται από το κοινοτικό πλαίσιο στήριξης, χωρίς το οποίο η οικονοµία θα κατέγραφε έλλειµµα πρωτοφανούς ύψους, άνω του 10% επί του ΑΕΠ! Η µόνη ορατή επενδυτική δραστηριότητα αφορά τις κατασκευές σε δηµόσια και ιδιωτικά έργα, ενώ οι γνήσιες παραγωγικές επενδύσεις που προάγουν τις εξαγωγές και συγκρατούν τις εισαγωγές σε αγαθά και υπηρεσίες, δεν προκύπτει ότι αυξάνονται στο βαθµό που καταγράφουν οι επίσηµες εκτιµήσεις. Π.χ. για το 7µηνο Ιανουαρίου- Ιουλίου η εγχώρια παραγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών παρουσιάζει µείωση 6,1% έναντι 8,5% κατά την ίδια περίοδο του Εξάλλου, οι ενδείξεις από την κατηγορία 7 των εισαγωγών δεν παρέχουν βάση για υιοθέτηση υψηλού ρυθµού αυξήσεων των επιχειρηµατικών επενδύσεων, δηλ. επενδύσεων σε µηχανολογικό εξοπλισµό. Υπάρχει, όµως, και τεχνική δυσκολία αξιολογήσεως των επισήµων εκτιµήσεων ενόψει της εµφάσεως που έχει δοθεί από την Eurostat στη µέθοδο της δαπάνης για τον υπολογισµό του ΑΕΠ. Η αντικειµενική µέθοδος έχει περίπου περιθωριοποιηθεί, υπάρχει δε καθ όσον αφορά στα καθ ηµάς εµφανής διάσταση µεταξύ των εκτιµήσεων µε βάση τις ενδείξεις που παρέχουν οι δείκτες για τη δαπάνη και των ενδείξεων που παρέχουν οι κλαδικοί δείκτες προστιθέµενης αξίας. Π.χ. έναντι της υποτιθέµενης µεγάλης αυξήσεως της κατασκευαστικής δραστηριότητος, ο δείκτης µη µεταλλικών ορυκτών εµφανίζει µετριότατη αύξηση γύρω στο 2,4%, ενώ η παραγωγή τσιµέντου το 2002 ενεφάνησε µεταβολή 2,3%, κατά το τρέχον δε έτος (Ιαν.-Ιούλιος) παρουσιάζει σωρευτική µείωση (-3,1%)! 35

36 Οι ενδείξεις αυτές εκ των πραγµάτων δηµιουργούν σοβαρές αµφιβολίες για την ακρίβεια, µε την οποία µετρείται το ΑΕΠ. Η ασυµβατότητα που παρατηρείται µεταξύ δεικτών ζητήσεως και δεικτών προσφοράς δεν είναι επιτρεπτόν να παρακάµπτεται µε τόση άνεση. Το ζήτηµα είναι σοβαρό και πρέπει να αντιµετωπισθεί. εν είναι νοητό οι εκτιµήσεις των εθνικολογιστικών µεγεθών να βρίσκονται παγίως σε διάσταση προς τις πρωτογενείς πληροφορίες ΑΕΠ 2002 Η εκτίµηση του ΙΤΕΠ για ρυθµό αυξήσεως του ΑΕΠ κατά ποσοστό 3,0-3,5% για το 2002 δεν προκύπτει από επανεξέταση των στοιχείων ότι χρήζει αναθεωρήσεως. Η αναπτυξιακή αυτή επιβράδυνση έναντι του 2001, µε βάση πάντοτε την αβέβαιη αξιοπιστία των στοιχείων, οφείλεται βασικώς στην επιβράδυνση του ρυθµού αυξήσεως των αυτονόµων στοιχείων της ζητήσεως, δηλ. των επενδύσεων και των εξαγωγών. Η µείωση των τελευταίων συνδέεται άµεσα µε τις εξελίξεις στον αλλοδαπό τουρισµό, η µείωση του οποίου σε οικονοµικούς όρους ανέρχεται σε 3% περίπου, ενώ βάσει προγενεστέρας εκτιµήσεως της Τραπέζης της Ελλάδος ανέρχεται σε 11%. Η ιδιωτική κατανάλωση εµφανίζεται αποκοµµένη από τους ρυθµούς της αυτόνοµης ζητήσεως, αλλά και από τους δείκτες παραγωγής και εισαγωγών. Και η µεν ζήτηση µπορεί να δικαιολογηθεί µε αναφορά στον ταχέως αυξανόµενο δανεισµό των νοικοκυριών της προσφοράς, όµως, η προέλευση δεν είναι εφικτό να ανιχνευθεί, δεδοµένης και της ελλείψεως πληροφοριών για την µεταβολή των αποθεµάτων καταναλωτικών αγαθών. Αυτό, όπως ανεφέρθη ανωτέρω είναι ζήτηµα πολύ σοβαρό. Ο εξωτερικός τοµέας, ως σύνολο, εµφανίζεται ελαφρώς επεκτατικός λόγω µειώσεως και των εισαγωγών. Το έλλειµµα του εισοδηµατικού ισοζυγίου µειώθηκε σε σταθερές τιµές κατά 100 εκατ., µειώνοντας οριακώς την µειωτική επί της εγχωρίου παραγωγής επίπτωση του ελλειµµατικού ισοζυγίου. Η σχετικώς βραδυτέρα αύξηση της υλικής παραγωγής ώθησε έτι περαιτέρω το µερίδιο των υπηρεσιών στο ΑΕΠ, µε συνέπεια η Ελλάδα να πρωτοστατεί παγκοσµίως, εν προκειµένω, αν ληφθεί υπόψη και το συγκριτικό κατά κεφαλήν εισόδηµα. Το µερίδιο των υπηρεσιών αντιπροσωπεύει ήδη το 70,4% του ΑΕΠ, έναντι 68,8% το 1998, 63% περίπου το 1988 και 51% το

37 2.2. ΑΕΠ 2003 Η αβεβαιότητα, την οποία εγκατέστησε στην παγκόσµια ψυχολογία η µακρά κύηση του επικείµενου πολέµου στο ΙΡΑΚ δεν επέτρεψε στις ανεπτυγµένες, βασικώς, οικονοµίες να απορροφήσουν τις συνέπειες της χρηµατιστηριακής φούσκας και των συµπαροµαρτουσών λογιστικών απατών και επιπολαίων χρηµατοδοτήσεων εξαγορών και τεχνολογικών φαντασιώσεων. Η διαφανείσα ανάκαµψη σε Αµερική και. Ευρώπη ανέκρουσε πρύµνα και έχει µετατεθεί στο β εξάµηνο του τρέχοντος έτους. Η ελληνική οικονοµία, αν και πορεύεται µε το πλεονέκτηµα της εισροής των κοινοτικών πόρων, η οποία ακολουθεί αυτόνοµη πορεία, ανεξάρτητη από την συγκεκριµένη φάση της συγκυρίας, δεν παύει ωστόσο να εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τις επιδόσεις της στις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών. Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών αποτελούν το 17% περίπου της συνολικής ζητήσεως στην χώρα µας και το 50% περίπου της αυτόνοµης ζητήσεως δηλ. της ζητήσεως που παράγει πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα. Η σοβαρή επιβράδυνση της αναπτύξεως στην ΕΕ και η έναρξη των πολεµικών επιχειρήσεων σε χρόνο βραδύτερο του αναµενοµένου, µε την συµπαράσταση της άτυπης πνευµονίας και της αβελτηρίας των υπευθύνων της τουριστικής πολιτικής είχαν ως συνέπεια: (α) µείωση της εισροής τουριστικού συναλλάγµατος κατά ποσοστό που ενδέχεται να υπερβεί και το 10%. Με βάση τα αποτελέσµατα σχετικής έρευνας του ΙΤΕΠ, η µείωση αυτή αρκεί για να µειωθεί ο ρυθµός αυξήσεως του ΑΕΠ τουλάχιστον κατά 1,5 ποσοστιαία µονάδα. Τα λοιπά στοιχεία του ισοζυγίου αδήλων συναλλαγών, στην καλύτερη περίπτωση, θα αφήσουν το ρυθµό ανόδου ανεπηρέαστο. (β) Η διαφαινόµενη από τα στοιχεία του 7µήνου αύξηση του ελλείµµατος του εµπορικού ισοζυγίου ενεργεί, έστω και οριακά, αντιπληθωριστικά. Βεβαίως, τα στοιχεία της εµπορευµατικής στατιστικής δεν συµπίπτουν χρονικώς µε τα στοιχεία της συναλλαγµατικής στατιστικής λόγω ετεροχρονισµού µεταξύ εισόδου και εξόδου εµπορευµάτων και εκροής και εισροής συναλλάγµατος, ωστόσο, η τάση δεν αλλάζει τόσο όσο να αναστραφούν οι ενδείξεις του 37