ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διατήρηση χαρακτηριστικών δομών

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διατήρηση χαρακτηριστικών δομών"

Transcript

1 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ψάρια είναι η πολυπληθέστερη και πλέον ποικιλόμορφη ομάδα σπονδυλωτών. Με τις εντυπωσιακές μορφολογικές και φυσιολογικές προσαρμογές τους έχουν εισβάλλει σε κάθε πτυχή του υδάτινου περιβάλλοντος, αν και δεν λείπουν τα είδη ψαριών που περνούν ένα σημαντικό μέρος του χρόνου τους και εκτός νερού. Τα ψάρια αποτελούν το 60% όλων των σπονδυλωτών. Ο αριθμός των ζωντανών ειδών έχει ήδη ξεπεράσει τα και περίπου 100 νέα είδη προσθέτονται στον κατάλογο κάθε χρόνο. Οι Νεοπτερύγιοι (σύγχρονοι οστεϊχθύες) εκπροσωπούνται με πάνω από είδη, οι χονδριχθύες με περίπου 830 ειδή και οι αρχέγονες ομάδες με περιορισμένο αριθμό ειδών: οι μυξίνοι με 40+ είδη, οι κυκλόστομοι με 40+ είδη, οι δίπνευστοι με 6 είδη και οι κοιλάκανθοι με μόλις 1 είδος. Η θάλασσα καλύπτει πάνω από το 70% της επιφάνειας της γης και αποτελεί το 97% του υδάτινου όγκου έναντι των εσωτερικών νερών που καλύπτουν μόνο το 1% της επιφάνειας και αποτελούν μόνο το 0,0093% του νερού (το υπόλοιπο βρίσκεται σε μορφή πάγου και ατμοσφαιρικής υγρασίας). Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι κατά αντιστοιχία η μεγαλύτερη ποικιλομορφία θα εμφανιζόταν στα θαλάσσια είδη ψαριών. Αντίθετα, μόνο το 58% των ειδών των ψαριών είναι θαλάσσια, ενώ 41% ζουν σε γλυκά νερά και 1% κινούνται διαρκώς μεταξύ ακραίων αλατοτήτων. Ο μεγάλος αριθμός ειδών που συναντάται στα γλυκά νερά αντικατοπτρίζει την αυξημένη συχνότητα γεωγραφικής απομόνωσης πληθυσμών στους εσωτερικούς υδάτινους όγκους και εμφάνιση νέων ειδών, σε σχέση με τον ενιαίο χαρακτήρα του ωκεανού. Ούτε όμως οι περιοχές του ωκεάνιου περιβάλλοντος κατοικούνται με την ίδια πυκνότητα ψαριών: το 78% των θαλάσσιων ειδών ψαριών ζούνε μέχρι 200m βάθος, στη νηριτική περιοχή, και μόνο το 12% σχετίζεται με την ωκεάνια περιοχή. Από αυτά, 1% ζει κοντά στην επιφάνεια (επιπελαγικά είδη), 5% στην αφωτική στήλη του νερού (βαθυπελαγικά) και 6% στο βυθό (βενθικά). Διατήρηση χαρακτηριστικών δομών Παρόλες τις μορφολογικές και φυσιολογικές προσαρμογές για την κατάκτηση των διαφόρων ενδιαιτημάτων, τα περισσότερα ψάρια συνεχίζουν να διατηρούν μια σειρά

2 2 χαρακτηριστικών δομών που ουσιαστικά έχουν επιβληθεί από τις φυσικοχημικές ιδιότητες του νερού. Το νερό είναι 800 φορές πιο πυκνό από τον αέρα. Η πυκνότητα του μειώνει αισθητά το φαινόμενο της βαρύτητας με αποτέλεσμα τα ψάρια να μπορούν να επιπλέουν με ελάχιστη προσπάθεια συγκρινόμενη με αυτή των πουλιών στον αέρα. Τα περισσότερα ψάρια παρουσιάζουν ουδέτερη πλευστότητα με αποτέλεσμα η κύρια μυική λειτουργία να είναι η προώθηση και πλέυση. Η αυξημένη πυκνότητα του νερού, ωστόσο, έχει σαν αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη αντίσταση κατά την κίνηση. Η λύση σ αυτό το πρόβλημα είναι το ατρακτοειδές τους σχήμα, ο αυξημένος μυικός όγκος, και η ανάπτυξη των πτερυγίων για ελιγμούς και ακρίβεια στην κίνηση. Η αντίσταση που παρουσιάζει το νερό δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της μεγάλης του πυκνότητας αλλά και της αδυναμίας του να συμπιεστεί. Η κίνηση στον αέρα είναι ευκολότερη γιατί κινείται αργά γύρω από τα κινούμενα σώματα και σε ένα βαθμό συμπιέζεται χωρίς να εκτοπίζεται πλήρως. Η αδυναμία συμπίεσης του νερού μπορεί να δημιουργεί προβλήματα στα ψάρια κατά την κίνηση αλλά έχει και πλεονεκτήματα. Τα ψάρια διαθέτουν ένα εξαιρετικά ευαίσθητο αισθητήριο όργανο, την πλευρική γραμμή, ικανή να ανιχνεύσει την παραμικρή κίνηση και αναταραχή στο ασυμπίεστο νερό, ιδιατέρα χρήσιμη για επιβίωση σε βάθη με περιορισμένη ορατότητα. Οι αναπνευστικοί και τροφοληπτικοί μηχανισμοί των ψαριών εκμεταλλεύονται επίσης την αδυναμία συμπίεσης του νερού. Ένα γρήγορο άνοιγμα του στόματος και των βραγχιακών σχισμών επιτρέπουν τη διέλευση του νερού και συγχρόνως της τροφής και του οξυγόνου. Τα ψάρια έχουν ιδιαίτερα αναπτυγμένη την αίσθηση της ακοής αν και δεν έχουν εξωτερικούς σχηματισμούς όπως τα αυτιά των ανώτερων σπονδυλωτών. Τα κύρια όργανα ακοής είναι οι ωτόλιθοι και η νηκτική κύστη. Το νερό, όντας πυκνότερο από τον αέρα, επιτρέπει και την ταχύτερη διάδοση του ήχου. Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα μια φοβερή παραγωγή ήχων στον υποθαλάσσιο κόσμο της σιωπής. Για παράδειγμα, μια πεσκαντρίτσα στη διάρκεια του ζευγαρώματος μπορεί να παράγει ήχους που φτάνουν μέχρι και τα 100db σε ένταση!! Βέβαια, η κυριότερη ιδιότητα του νερού είναι η ιδιότητα του ως διαλύτης. Περιέχει ένα σύνθετο μείγμα διαλυμένων αερίων, αλάτων, ιόντων και οργανικών ενώσεων απαραίτητων για τη διατήρηση της ζωής, που τα ψάρια προσλαμβάνουν άμεσα με τα βράγχια ή έμμεσα

3 3 από την κατανάλωση μικροοργανισμών. Φυσικά, το κυριότερο των αερίων είναι το οξυγόνο, του οποίου η συγκέντρωση στο νερό ειναι απειροελάχιστη σε σχέση με τον αέρα. Αν και τα βράγχια είναι πάρα πολύ αποτελεσματικά στο φιλτράρισμα και κατακράτηση οξυγόνου απο το νερό, η έλλειψη οξυγόνου μπορεί να αποδειχθεί περιοριστικός παράγοντας για τη μεταβολική δραστηριότητα του ψαριού. Και φυσικά έχουμε και την περίπτωση που κάποια από τα ψάρια των γλυκών νερών έχουν αναπτύξει την ικανότητα να αναπνέουν αέρα για σύντομες χρονικές περιόδους. Τα βράγχια εκτός από είσοδος οξυγόνου είναι και είσοδος επιβλαβών ουσιών καθώς και όργανο έκκρισης μεταβολιτών. Τέλος, το νερό χαρακτηρίζεται από μειωμένη διαπερατότητα στο φως. Ακόμα και στο καθαρότερο νερό το φως δεν μπορεί να διεισδύσει βαθύτερα από τα 1000m και στις περισσότερες υδάτινες μάζες η διείσδυση είναι πολύ μικρότερη. Ο μεγαλύτερος αριθμός ψαριών είναι συγκεντρωμένος στην ευφωτική ζώνη, όπου βρίσκεται συγκεντρωμένη και η πρωτογενής παραγωγή, και η ανεύρεση τροφής βασίζεται κυρίως στην όραση. Ωστόσο, πολλά είδη έχουν αναπτύξει δευτερεύοντα αισθητήρια όργανα που τους επιτρέπουν την κίνηση και ανεύρεση λείας σε συνθήκες περιορισμένης ορατότητας, όπως επίσης και την ανάπτυξη φωτοπαραγωγικών μηχανισμών για την προσέλκυση της λείας τους.

4 4 ΠΛΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΙΝΗΣΗ (Εξωτερική μορφολογία, μυικό και σκελετικό σύστημα) Η ευρεία οικολογική διαφοροποίηση των ψαριών αντικατοπτρίζεται στην ποικιλία του σχήματος του σώματος και των μέσων κίνησης που διαθέτουν. Πράγματι, κάποιος μπορεί να μάθει πάρα πολλά για την οικολογία των ψαριών μελετώντας απλά την εξωτερική ανατομία τους ή παρακολουθώντας την κίνηση τους στο νερό. Εξωτερική ανατομία Τόσο οι χονδριχθύες όσο και οι οστεϊχθύες εμφανίζουν κάποια κοινά εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά: α) τα πτερύγια, β) τα λέπια, γ) το στόμα, δ) τα βραγχιακά ανοίγματα ή το βραγχιακό επικάλυμα και ε) τα μάτια (Εικ.1). Επίπροσθετα, στους χονδριχθύες διακρίνεται ο φυσητήρας, τοποθετημένος νωτιαία στους καρχαρίες και κοιλιακά στα σελάχια, και στους οστεϊχθύες η πλευρική γραμμή, μια γραμμή από μικροσκοπικούς πόρους κατά μήκος του σώματος που ανιχνεύει τις κινήσεις του νερού. Πτερύγια Τα πτερύγια διακρίνονται σε μονά και ζυγά. Μονά είναι το ραχιαίο ή νωτιαίο (D), το εδρικό (A) και το ουραίο (C), και ζυγά, τα θωρακικά ή πλευρικά (P) και τα πυελικά ή κοιλιακά (V). Τα πτερύγια εξελίχθηκαν ανεξάρτητα στους χονδριχθύες και στους οστεϊχθύες. Οι διάφοροι συνδυασμοί μεγέθους, σχήματος και θέσης πτερυγίων σχετίζονται άμεσα με το γενικότερο σχήμα του σώματος και την κίνηση. Και στις δύο ομάδες, τα πτερύγια υποστηρίζονται εσωτερικά με ισχυρές ακτίνες. Στους χονδριχθύες οι ακτίνες ονομάζονται κερατοτρίχια και είναι σκληρά και αδιακλάδιστα. Στους οστεϊχθύες ονομάζονται λεπιδοτρίχια και είναι ιδιαίτερα ευέλικτα και πολυδιακλαδιζόμενα. Ο αριθμός και ο βαθμός σκληρότητας των λεπιδοτριχίων είναι σημαντικά για τη συστηματική των ψαριών. Οι σκληρές ακτίνες συμβολίζονται με ρωμαϊκούς αριθμούς ενώ οι μαλακές με αραβικούς. Επίσης γίνεται διαχωρισμός μεταξύ των διακλαδισμένων και μη διακλαδισμένων. Για παράδειγμα: ΑIII/4 = Εδρικό πτερύγιο με τρεις σκληρές ακτίνες και 4 μαλακές μη διακλαδισμένες.

5 5 Εικόνα 1. Εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά ενός οστεϊχθύος και ενός χονδριχθύος. Τα πυελικά ή κοιλιακά πτερύγια βρίσκονται σε διάφορες θέσεις. Στις πιο αρχέγονες ομάδες ψαριών βρίσκονται τοποθετημένα κοιλιακά στο πίσω μέρος του σώματος (κοιλιακή τοποθέτηση). Στις πιο σύγχρονες ομάδες βρίσκονται ακριβώς κάτω από τα θωρακικά ή ακόμα και πιο μπροστά από τα θωρακικά (Εικ.2). Στα χελοειδή ψάρια έχουν ατροφήσει σημαντικά ή και εκλείψει τελείως, ενώ στους βενθικούς προσκολλητές έχουν μετατραπεί σε όργανα προσκόλλησης. Τα θωρακικά ή πλευρικά πτερύγια συμβάλλουν ιδιαίτερα στην ακρίβεια των κινήσεων. Στα πλευρικά πεπλατυσμένα ψάρια βρίσκονται ψηλά στο σώμα ενώ στους ενεργούς θηρευτές τείνουν να είναι κοντά στην πλευρική γραμμή ή ακόμα και χαμηλότερα. Στα ψάρια που χρειάζονται σταθερότητα είναι συνήθως στρογγυλά. Σε άλλα είναι ιδιαίτερα μεγενθυμένα και τροποποιημένα για πτήση ή εφοδιασμένα με άκανθες για εκφοβισμό θηρευτών.

6 6 Αντίθετα, τα θωρακικά πτερύγια των χονδριχθύων είναι πιο άκαμπτες κατασκευές που χρησιμοποιούνται κυρίως σαν σταθεροποιητές. Σχήμα 2. Σχετική τοποθέτηση θωρακικών και πυελικών πτερυγίων στους τελεόστεους Το ραχιαίο και εδρικό πτερύγιο είναι γενικώς επιμηκυσμένα σε δραστήρια ψάρια που χρειάζονται σταθερότητα και ευελιξία. Σε γρήγορους πελαγικούς κολυμβητές όπως ο τόνος, το πίσω μέρος και των δύο πτερυγίων είναι συχνά χωρισμένο σε μικρά πτερυγίδια, και το μπροστινό κομμάτι του ραχιαίου πτερυγίου διπλώνει μέσα σε μια σχισμή για να βελτιώνεται ακόμα περισσότερο η υδροδυναμική του σώματος. Αντίστοιχα τα θωρακικά πτερύγια διπλώνουν μέσα σε μικρές τσέπες. Μια άλλη ομάδα ψαριών με επιμηκυσμένο ραχιαίο πτερύγιο είναι τα χελοειδή, στα οποία το ραχιαίο πτερύγιο διατρέχει το σώμα σε όλο του το μήκος και πολλές φορες ενώνεται με το ουραίο. Το σχήμα του ουραίου πτερυγίου έιναι άμεσα συνδεδεμένο με την ταχύτητα κολύμβησης. Οι γρήγοροι κολυμβητές έχουν ημισεληνοειδές ουραίο πτερύγιο και στενό ουραίο μίσχο. Ανάλογα με το σχήμα των λοβών το ουραίο πτερύγιο μπορεί να έιναι ομόλοβο (στρογγυλό σχήμα που δεν διακρίνεται σε λοβούς), ισόλοβο (ίσοι λοβοί) ή ετερόλοβο (άνισοι λοβοί). Οι οστεϊχθύες χαρακτηρίζονται από ομόλοβα ή ισόλοβα ουραία πτερύγια σε αντίθεση με τους χονδριχθύες, των οποίων το ουραίο πτερύγιο έιναι ετερόλοβο με τον άνω λοβό μεγαλύτερο από τον κάτω. Στα ετερόλοβα ουραία πτερύγια των χονδριχθύων η σπονδυλική στήλη εκτείνεται και μέσα στον άνω λοβό, ενώ στους οστεϊχθύες σταματά στον ουραίο μίσχο.

7 7 Το λιπώδες πτερύγιο, τέλος, είναι ένα σαρκώδες ραχιαίο εξάρτημα που χαρακτηρίζει κάποιες αρχέγονες οικογένειες ψαριών π.χ. Salmonidae, Osmeridae, Myctophidae. Η λειτουργία του συνεχίζει να αποτελεί ένα μυστήριο και η πιο βάσιμη εξήγηση που έχει προταθεί μέχρι τώρα είναι ότι έχει σημαντικό ρόλο στην πλεύση στα προνυμφικά στάδια ανάπτυξης αυτών των ψαριών όταν τα άλλα πτερύγια δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμα. Άκανθες. Η σημασία της παρουσίας των ακάνθων στα πτερύγια των ψαριών μπορεί να εκτιμηθεί από το γεγονός ότι έχουν αναπτυχθεί ανεξάρτητα σε διάφορες ομάδες ψαριών. "Πραγματικές άκανθες" έχουν μόνο οι πιο σύγχρονοι τελεόστεοι, οι ακανθοπτερύγιοι. Πρόκειται για συμπαγείς οστέϊνες δομές, που εμφανίζονται στρογγυλές σε εγκάρσια διατομή. Αντίθετα, οι "άκανθες" των πιο αρχέγονων τελεόστεων, όπως ο κυπρίνος, το χρυσόψαρο ή το γατόψαρο, δεν είναι παρά σκληρές ακτίνες που έχουν συμπτηχθεί, έχουν κωδωνοειδές σχήμα σε εγκάρσια διατομή και συχνά διακλαδίζονται. Κατ' εξαίρεση, οι άκανθες μπροστά από το νωτιαίο πτερύγιο κάποιων καρχαριών είναι τροποποιημένα πλακοειδή λέπια. Ανεξάρτητα από τη δομή ή την προέλευσή τους, όλων των ειδών οι άκανθες αποτελούν μια αποτελεσματική και ελαφριά θωράκιση ενάντια στους θηρευτές. Σε πολλά είδη, όπως οι σκορπιοί, κάποιες ράγιες ή γατόψαρα, οι άκανθες είναι εφοδιασμένες με δηλητηριώδεις αδένες, ενώ σε μικρόσωμα ψάρια χρησιμοποιούνται για να αυξάνουν το φαινομενικό μέγεθος του ψαριού και να αποθαρρύνουν τους θηρευτές. Αυτός είναι και ο λόγος που πολύ καλά ανεπτυγμένες άκανθες συναντώνται σε μικρά ή μεσαίου μεγέθους ψάρια που βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και είναι μονίμως εκτεθειμένα στους επίδοξους θηρευτές. Λέπια Ο τύπος, το μέγεθος και ο αριθμός των λεπιών μπορούν να μας πουν πολλά σχετικά με την οικολογία των ψαριών. Τα λέπια των οστεϊχθύων μπορεί να κυμαίνονται από οστέινες πλάκες που προσφέρουν ισχυρή θωράκιση μέχρι μερικές μόνο πλάκες στη ράχη, και από πυκνή κάλυψη από μικρά και ελαστικά λέπια μέχρι καθόλου λέπια. Οι οστέινες πλάκες είναι μεγάλα τροποποιημένα λέπια που θωρακίζουν κάποιους βενθικούς κατοίκους όπως τα αμερικάνικα γατόψαρα, οι οξύρυγχοι και οι ιππόκαμποι. Τα περισσότερα από αυτά τα ψάρια είναι αργοί κολυμβητές. Αντιθέτως, κανονικά λέπια καλύπτουν τα γρήγορα και ελεύθερα κινούμενα ψάρια, προσφέροντας προστάσια χωρίς όμως ιδιαίτερο βάρος.

8 8 Χαρακτηριστικό είναι ότι οι πιο γρήγοροι κολυμβητές έχουν πολλά και μικρά ευέλικτα λέπια ενώ όσα ψάρια δεν κινούνται συνεχώς με μεγάλες ταχύτητες έχουν πιο αδρά λέπια. Τα λέπια εξελίχθηκαν ανεξάρτητα στους οστεϊχθύες και στους χονδριχθύες, όπως καταδεικνύεται από την διαφορετική δομή τους (Εικ.3). Τα πλακοειδή λέπια των χονδριχθύων είναι οδόντινες κατασκευές ενώ τα λέπια των οστεϊχθύων είναι στρωματώδεις κατασκευές, όπου ένα από τα στρώματα αποτελείται από οστό. Τα πιο αρχέγονα λέπια των οστεϊχθύων είναι τα βαριά και μεγάλα γανοειδή λέπια των λεπισόστεων ενώ τα πιο σύγχρονα είναι τα ελασμοειδή. Τα ελασμοειδή λέπια με τη σειρά τους διακρίνονται στα κυκλοειδή και τα κτενοειδή. Τα κυκλοειδή είναι λεπτά, επίπεδα, κυκλικά λέπια και απαντώνται σε ψάρια όπως η ρέγγα και η πέστροφα. Τα κτενοειδή λέπια χαρακτηρίζουν τους ακανθοπτερύγιους και είναι ίδια με τα κυκλοειδή με μοναδική διαφορά τις κτενοειδείς απολήξεις στο εκτεθειμένο άκρο του λεπιού. Η ακριβής λειτουργία των κτενιών παραμένει άγνωστη αλλά εικάζεται ότι προσφέρουν βελτιωμένη υδροδυναμική και κίνηση. Αν και τα λέπια αποτελούν ένα αναπόσπαστο στοιχείο της εξωτερικής μορφολογίας των ψαριών, υπάρχουν και ψάρια που δεν έχουν καθόλου λέπια ή διατηρούν μόνο ελάχιστα με τροποποιημένες λειτουργίες. Από την άλλη, ψάρια που φαινομενικά δεν έχουν λέπια, μπορεί να έχουν μια πυκνή επικάλυψη από λέπια βαθιά θαμμένα μέσα στο δέρμα, όπως συμβαίνει με τους τόνους και τα χέλια. Ανάλογες διακυμάνσεις συναντάμε και στους χονδριχθύες: πολλές βενθικές ράγιες και σελάχια δεν καλύπτονται από πλακοειδή λέπια και μόνο κάποιες περιοχές του σώματος καλύπτονται από άκανθες. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Είναι φανερό ότι η υδρόβια διαβίωση θέτει πολλούς περιορισμούς στο σχήμα του σώματος των ψαριών, με αποτέλεσμα τα περισσότερα από τα ψάρια να εμφανίζουν ένα χαρακτηριστικό σχήμα, αν και δεν λείπουν και μεμονωμένες εξαιρέσεις π.χ. ιπποκάμπος. Με βάση τα εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά (σχήμα σώματος, λέπια, πτερύγια, βραγχιακά ανοίγματα, αισθητήρια όργανα κ.λ.π.) η πλειονότητα των ψαριών μπορεί να καταταγεί σε 6 κατηγορίες: 1. ενεργοί θηρευτές 2. ενεδρεύοντες θηρευτές

9 9 3. πλευστονικοί κάτοικοι 4. βενθικοί κάτοικοι 5. πλευρικά πεπλατυσμένοι 6. χελοειδείς Εικόνα 3. Τύποι λεπιών

10 10 Οι ενεργοί θηρευτές εμφανίζουν το πλέον ατρακτοειδές σχήμα, με στενό ουραίο μίσχο, ημισεληνοειδές ουραίο πτερύγιο και οξύληκτο κεφάλι. Τα πτερύγια είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στο σώμα παρέχοντας ευελιξία και σταθερότητα. Βρίσκονται σε συνεχή κίνηση για ανεύρεση λείας, την οποία και πιάνουν μετά από καταδίωξη. Χαρακτηριστικοί ενεργοί θηρευτές είναι ο τόνος και ο ξιφίας καθώς και τα σαλμονοειδή. Ενεδρεύοντες θηρευτές είναι κυρίως ψαροφάγα είδη με μορφολογικές προσαρμογές για τον αιφνιδιασμό γρήγορων ψαριών. Χαρακτηρίζονται από έντονα επιμηκυσμένο σώμα σαν τορπίλη με πεπλατυσμένο κεφάλι και μεγάλο στόμα εφοδιασμένο με ισχυρά δόντια. Συνήθως έχουν μεγάλο ουραίο πτερύγιο και το ραχιαίο και εδρικό πτερύγιο είναι τοποθετημένα στο πίσω μέρος του σώματος και συχνά στο ίδιο ύψος. Αυτή η διάταξη των πτερυγίων τους προσδίδει τη δυνατότητα επιτάχυνσης και εκτόξευσης προς τη διερχόμενη λεία. Οι περισσότεροι από τους ενεδρέυοντες θηρευτές εμφανίζουν και χρωματικό κρυπτισμό ή άλλες κρυπτικές προσαρμογές για να μην γίνονται ορατοί από τη λεία τους. Χαρακτηριστικοί ενεδρέυοντες θηρευτές είναι η τούρνα των γλυκών νερών, οι λεπισόστεοι, τα μπαρακούντα καθώς και οι ζαργάνες. Οι πλευστονικοί κάτοικοι είναι συνήθως μικρού μεγέθους ψάρια με στοματικό άνοιγμα προς τα πάνω, πεπλατυσμένο κεφάλι με μεγάλα μάτια, ατρακτοειδές σώμα και ραχιαίο πτερύγιο τοποθετημένο προς τα πίσω. Τρέφονται κυρίως με πλαγκτόν και μικρούς οργανισμούς της πλευστονικής συνεύρεσης όπως έντομα. Τα περισσότερα συναντώνται σε υφάλμυρα ή στάσιμα νερά. Οι βενθικοί κάτοικοι χαρακτηρίζονται από μορφολογικές προσαρμογές που τους επιτρέπουν να είναι σε συνεχή επαφή με το υπόστρωμα: πολύ μικρή ή απούσα νηκτική κύστη, έντονα πεπλατυσμένο σώμα. Διακρίνουμε πέντε αλληλοεπικαλυπτόμενους τύπους: θηρευτές, προσκολλητές, κρυπτιστές. πλατύψαρα και ποντικόψαρα. Οι θηρευτές έχουν το χαρακτηριστικό σώμα των ενεργών θηρευτών με τη διαφορά ότι το κεφάλι είναι πεπλατυσμένο και τα θωρακικά πτερύγια μεγενθυσμένα. Το στοματικό άνοιγμα βρίσκεται συνήθως κοιλιακά τοποθετημένο και πολλές φορές φέρει προεκβάλλοντα εξαρτήματα (μουστάκια) εφοδιασμένα με γευστικούς κάλυκες για την ανεύρεση τροφής σε σκοτεινά ή θολά νερά. Χαρακτηριστικοί βενθικοί θηρευτές είναι τα γατόψαρα και τα μπαρμπούνια καθώς και κάποιοι από τους καρχαρίες που βρίσκονται σε συνεχή κίνηση κοντά στο βυθό.

11 11 Οι προσκολλητές είναι κυρίως μικρόσωμα ψάρια με πεπλατυσμένο κεφάλι, μεγάλα θωρακικά πτερύγια και δομές (συνήθως τροποποιημένα κοιλιακά πτερύγια) που τους επιτρέπουν να προσκολλώνται σταθερά στο υπόστρωμα. Είναι κάτοικοι της μεσοπαραλιακής ζώνης και γενικότερα περιοχών με ισχυρά ρεύματα. Παραδείγματα συναντώνται στις οικογένειες των Cottidae, Gobiidae και Gobiesocidae. Οι κρυπτιστές μοιάζουν σε πολλά με τους προσκολλητές, αν και δεν φέρουν προσκολλητικές δομές, έχουν πιο επιμηκυσμένο σώμα και μικρότερο κεφάλι. Ζούνε κρυμμένοι κάτω από πέτρες ή ανάμεσα στα βράχια ή ακινητοποιημένοι στο βυθό ήρεμων νερών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι γοβιοί, οι πέρκες. Τα πλατύψαρα από την άλλη είναι οι πιο ακραία περίπτωση βενθικών κατοίκων με έντονα πεπλατυσμένο σώμα που η μία πλευρά βρίσκεται σε συνεχή επαφή με το υπόστρωμα. Πολύ νωρίς κατά την ανάπτυξη το ένα μάτι μεταναστεύει στην επάνω πλευρά και το στόμα στρέφεται για να προσαρμοστεί σε βενθική τροφοληψία. Το χαρακτηριστικό σχήμα των ποντικόψαρων εξελίχθηκε ανεξάρτητα στους οστεϊχθύες και στους χονδριχθύες. Πρόκειται για ψάρια με μεγάλο οξύληκτο κεφάλι και μεγάλα θωρακικά πτερύγια και για στενή και μακριά ουρά. Είναι βαθυπελαγικοί οργανισμοί που τρέφονται κυρίως με ασπόνδυλα. Χαρακτηριστικά είναι οι χίμαιρες (Holocephali) από τους χονδριχθύες και οι γρεναδιέροι (Macrouridae) από τους οστεϊχθύες. Οι πλευρικά πεπλατυσμένοι ιχθύες χαρακτηρίζονται από σωματική διάμετρο μικρότερη από το 1/3 του σταθερού μήκους τους. Το ραχιαίο και εδρικό πτερύγιο έιναι συνήθως επιμηκυσμένα και τα θωρακικά πτερύγια έιναι ψηλά τοποθετημένα στο σώμα με τα κοιλιακά πτερύγια αμέσως από κάτω, έχουν μεγάλα μάτια και μικρό προεξέχον στόμα. Είναι προσαρμοσμένα σε ευέλικτη κίνηση ανάμεσα σε στενούς χώρους όπως οι κοραλιογενείς ύφαλοι, οι λειμώνες φυκών ή ακόμα και πυκνά κοπάδια του είδους τους. Τα περισσότερα είναι εφοδιασμένα με διάφορες άκανθες, πιθανόν για προστασία από τους θηρευτές, μιας και έχουν θησιάσει την ταχύτητα κίνησης προς χάριν της ευελιξίας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η ρέγγα και το χριστόψαρο. Οι χελοειδείς έχουν επιμηκυσμένα σωματα με στρογγυλεμένες ουρές. Τα ζυγά πτερύγια έχουν συνήθως εξαφανιστεί ή ατροφήσει ενώ το ραχιαίο και το εδρικό έχουν επιμηκυνθεί. Τα λέπια όποτε υπάρχουν, είναι μικρά και χωμένα πολύ βαθιά στο δέρμα. Το σώμα μπορεί να είναι πεπλατυσμένο ή τελείως στρογυλό για να γλυστράει ανάμεσα σε τρύπες βράχων

12 12 και σπηλιές, λειμώνες φυκών ή τρύπες μέσα στην άμμο. Παραδείγματα είναι τα χέλια, οι σμέρνες. Σκελετικό Σύστημα Το σκελετικό σύστημα (Εικ.4) διακρίνεται σε 3 μέρη: τον αξονικό σκελετό ή σπονδυλική στήλη, τον κρανιακό σκελετό και τον ζωνικό σκελετό. Η δομή του αξονικού σκελετού ποικίλει από ένα χόνδρινο σωλήνα που περικλείει τη νωτοχορδή στους μυξίνους, μέχρι μια χόνδρινη σπονδυλική στήλη χωρίς ή με τόξα στο πετρόμυζον και στους χονδριχθύες αντίστοιχα, και πλήρως οστέινη σπονδυλική στήλη στους τελεόστεους. Εικόνα 4. Το σκελετικό σύστημα ενός οστεϊχθύος Τόσο στους χονδριχθύες όσο και στους οστεϊχθύες η σπονδυλική στήλη σχηματίζεται από σπονδύλους, καθένας από τους οποίους αποτελείται από το σπονδυλικό σώμα και το νευρικό και αιματικό τόξο (Εικ.5). Από την ένωση όλων των νευρικών τόξων σχηματίζεται το νευρικό κανάλι που διατρέχει όλο το μήκος του σώματος. Από τα νευρικά τόξα προεκβάλλουν οι νευρικές άκανθες που αποτελούν σημεία πρόσφυσης των μυών. Ομοίως, από τη συνένωση των αιματικών τόξων δημιουργείται κοιλιακά και προς τα πίσω το

13 13 αιματικό κανάλι, το οποίο διατρέχεται από τα κύρια αιμοφόρα αγγεία, υπεύθυνα για την αιμάτωση της ουριαίας περιοχής. Παρόλη τη φαινομενική απλότητα του σε σχέση με το σκελετό των χερσαίων σπονδυλωτών, ο αξονικός σκελετός των ψαριών εμφανίζει επίσης λειτουργική διαφοροποίηση. Οι δύο μπροστινοί σπόνδυλοι, ο άτλας και ο άξονας, είναι διαφοροποιημένοι για την πρόσφυση του κεφαλιού. Στο άλλο άκρο της σπονδυλικής στήλης, οι τελευταίοι σπόνδυλοι (υπόουροι, επίουροι και ουρόστηλο) φέρουν ειδικά πεπλατυσμένα τόξα που προσφύονται συμμετρικά με τις ακτίνες του ουραίου πτερυγίου. Ανάμεσα σε αυτούς τους τροποποιημένους σπόνδυλους βρίσκονται οι σπόνδυλοι του κορμού, που φέρουν πλευρά στο μπροστινό κομμάτι του σώματος πάνω στα οποία προσφύονται οι μύες που σχηματίζουν τη σπλαχνική κοιλότητα, και τους σπόνδυλους που σχηματίζουν το αιματικό κανάλι στο πίσω μέρος του σώματος. Εικόνα 5. Οργάνωση του αξονικού σκελετού ενός τελεόστεου. Α. Περιοχή του κορμού. Β. Σπόνδυλος από την ουραία περιοχή Ο κρανιακός σκελετός εμφανίζει μια θαυμαστή πολυπλοκότητα που αντικατοπτρίζει και τις πολλές λειτουργίες του κρανίου: α) αποτελεί το σημείο εισόδου φαγητού και νερού, β) συγκεντρώνει τα περισσότερα αισθητήρια όργανα, γ) σχηματίζει προστατευτικές κοιλότητες για τον εγκέφαλο και τα βράγχια, δ) σημεία πρόσφυσης μιας σειράς λεπτών μυών και ε) διατήρηση υδροδυναμικού σχήματος.

14 14 Στους μυξίνους και τα πετρόμυζον, ο κρανιακός σκελετός δεν είναι παρά ένα χόνδρινο δοχείο που περιέχει το εγκέφαλο από όπου προεκβάλλουν χόνδρινες αποφύσεις για τη στήριξη των βραγχίων. Ο κρανιακός σκελετός των χονδριχθύων είναι επίσης απλός: αποτελείται από α) το χονδροκρανίο που περιβάλλει τον εγκέφαλο και φιλοξενεί τα περισσότερα αισθητήρια όργανα, β) τις σιαγόνες και γ) τους βραγχιακούς χόνδρους. Ο κρανιακός σκελετός των οστεϊχθύων από την άλλη, είναι μια πολύπλοκη σύνθεση οστών και διακρίνεται σε 5 περιοχές: α) το νευροκρανίο, β) τις σιαγόνες, γ) τα βραγχιοϋοειδή σκελετό, δ) το σκελετό ανάρτησης και ε) το σπλαχνοκρανίο. Το νευροκρανίο σχηματίζεται από την σύμφυση οστών και περιβάλλει τον εγκέφαλο. Το νευροκρανίο συνδέεται με τις σιαγόνες μέσω του σκελετού της ανάρτησης. Η ισχυροποίηση και η οδόντωση οστών των σιαγόνων είναι προσαρμοσμένη στις τροφοληπτικές συνήθειες των οστεϊχθύων: αρπαγή και μάσηση της τροφής έως αναρρόφηση και αποκόλληση από σταθερό υπόστρωμα. Το σπλαχνοκρανίο περιλαμβάνει κυρίως τα οστά του βραγχιακού επικαλύμματος δομημένα έτσι που να σχηματίζουν μια αποτελεσματική αντλία αναρρόφησης. Ο βραγχιοϋοειδής σκελετός, τέλος, σχηματίζει το πάτωμα της στοματικής κοιλότητας και τους βραγχιοστεγίτες. Οι βραγχιοστεγίτες είναι σειρές οστών σε σχήμα βεντάλιας που σχηματίζουν το πάτωμα της βραγχιακής κοιλότητας με δυνατότητα έκτασης κατά την είσοδο του νερού, καθώς και τα βραγχιακά τόξα για τη στήριξη των βραγχίων. Ο ζωνικός σκελετός είναι περιορισμένος μέσα στα πτερύγια με κύρια λειτουργία την υποστήριξη και κίνηση των πτερυγίων. Ο σκελετός των θωρακικών πτερυγίων (ωμοπλατιαία ζώνη, Εικ.6) αποτελείται από δύο ανεξάρτητα μόρια σε κάθε πλευρά και περιλαμβάνει: την ωμοπλάτη, το κορακοειδές και μεσοκορακοειδές οστό, την κλείδα, τη μετακλείδα και την υπερκλείδα. Πάνω στη ζώνη βρίσκεται και ένας μικρός αριθμός οστέινων ακτίνων για την προσάρτηση των λεπιδοτρίχιων. Όλη η ζώνη αρθρώνεται με το κρανίο με το μετακροταφικό οστό.

15 15 Εικόνα 6. Ένωση του σκελετού του πυελικού πτερυγίου με την ωμοπλατιαία ζώνη Η πυελική ζώνη είναι πολύ περιορισμένη και αποτελείται μόνο από ένα βασικό οστό σε πλευρά, το βασιπτερύγιο, και τις οστεινες ακτίνες με τα λεπιδοτρίχια. Στις περιπτώσεις που τα πυελικά πτερύγια βρίσκονται στο ίδιο ύψος με τα θωρακικά ενώνονται με αυτά με ειδικούς συνδέσμους (Εικ.6). Ο σκελετός του ραχιαίου και εδρικού πτερυγίου από την άλλη αποτελείται από μια σειρά μικρών οστών που ονομάζονται πτερυγιοφόρα, τα οποία αρθρώνονται πάνω στις νευρικές άκανθες των σπονδύλων. Μυικό σύστημα Το μυϊκό σύστημα των ψαριών αποτελείται κυρίως από τους μύες του κορμού και της ουράς που χρησιμοποιούνται κατά την κίνηση, και δευτερευόντως από μικρούς μύες που σχετίζονται με την κίνηση του κεφαλιού και των πτερυγίων. Οι μύες του κορμού χωρίζονται κάθετα σε τμήματα σχήματος W που ονομάζονται μυοτόμοι με συνδετικό ιστό, το μυοδιάφραγμα. Τα μυομερή χωρίζονται κάθετα σε αριστερά και δεξιά, και οριζόντια σε ραχιαία και κοιλιακά με μια κάθετη και οριζόντια διαχωριστική μεμβράνη αντίστοιχα. Επιπλέον, υπάρχει συνήθως και μια πλευρική μυϊκή γραμμή κατά μήκος του κορμού. Οι μυϊκές ίνες των ψαριών διακρίνονται σε λευκές (γρήγορες), ερυθρές (αργές) και ροζ (ενδιάμεσες) σύμφωνα με τα βιοχημικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά τους. Σε εγκάρσια τομή του κορμού (Εικ.7), οι λευκές ίνες εμφανίζονται τοποθετημένες στα βαθύτερα στρώματα ενώ οι ερυθρές στα επιφανειακά με ροζ ίνες διάσπαρτες στις μεταβατικές ζώνες.

16 16 Τα χαρακτηριστικά των ερυθρών και λευκών μυικών ινών συνοψίζονται στον Πίνακα 1. Οι ροζ μυϊκές ίνες εμφανίζουν ενδιάμεσα χαρακτηριστικά. Είναι φανερό ότι ψάρια σε συνεχή κίνηση θα έχουν μεγάλο ποσοστό ερυθρών μυϊκών ινών ενώ ψάρια με ενδιάμεση δραστηριότητα έχουν πολύ καλά ανεπτυγμένη την πλευρική γραμμή των ερυθρών μυϊκών ινών και επιπρόσθετες μυϊκές ίνες διεσπαρμένες ανάμεσα στις λευκές. Η αναλογία ερυθρών μυϊκών ινών αυξάνει στους ουραίους μυοτόμους για να υποστηρίξει την αυξημένη κίνηση της ουράς κατά την πλεύση. Αντίθετα η αναλογία λευκών μυϊκών ινών είναι αυξημένη σε αργούς κολυμβητές και οκνά ψάρια, όπου χρησιμοποιούνται για ταχύτατες αλλά σύντομες κινήσεις. Κατά τις κινήσεις αυτές, το γλυκογόνο μετατρέπεται αναερόβια σε γαλακτικό οξύ, το οποίο αργότερα μετατρέπεται αερόβια σε γλυκογόνο και γλυκόζη στις ερυθρές και καρδιακές ίνες, καθώς και το ήπαρ. Παρόλες τις βασικές διαφορές ανάμεσα στις λευκές και ερυθρές ίνες, έχει βρεθεί ότι τα ψάρια συχνά τροποποιούν τις λειτουργίες των ινών ανάλογα με την ταχύτητα πλεύσης μέσω ρυθμίσεων του ενδομυϊκού ph, της παροχής οξυγόνου, της θερμοκρασίας και των μυϊκών ενζυμικών συστημάτων. Έτσι, μπορούν να επιτυγχάνουν και επιβράδυνση των λευκών ινών αλλά και επιτάχυνση των ερυθρών με σκοπό πάντα την αποτελεσματικότερη λειτουργία σε συνδυασμό με οικονομική χρήση των ενεργειακών πηγών. Επιπλέον, τα ψάρια σε διαρκή κίνηση (Thunnidae) έχουν αναπτύξει ένα εκτεταμένο σύστημα αιμοφόρο αγγείων (retia mirabilia), τοποθετημένο κάτω ακριβώς από το δέρμα για θερμορύθμιση του μυικού όγκου και επίτευξη σταθερής μυικής επίδοσης. Εικόνα 7. Εγκάρσια διατομή όπου φαίνεται η θέση των ερυθρών και λευκών μυικών ινών

17 17 Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά ερυθρών και λευκών μυικών ινών Ερυθρές Αργές Για κολύμβηση με σταθερή ταχύτητα Συγκεντρωμένες στην ουρά Πλούσια παροχή αίματος και οξυγόνου Πλούσιες σε μυογλοβίνη στην οποία οφείλεται και το κόκκινο χρώμα Αποθηκεύουν και καταναλώνουν λιπαρά οξέα και γλυκογόνο Αερόβιος, οξειδωτικός μεταβολισμός Πολλά και μεγάλα μιτοχόνδρια Διάμετρος: μm Λευκές Γρήγορες Για επιταγχυνόμενη κολήμβηση Φτωχή παροχή αίματος και οξυγόνου Αποθηκεύουν και καταναλώνουν φωσφοκρεατίνη και γλυκογόνο Αναερόβιος μεταβολισμός Παραγωγή γαλακτικού οξέος Διάμετρος: μm

18 18 Κίνηση Τα ψάρια κινούνται με διάφορους τρόπους. Ο απλούστερος τρόπος είναι η παθητική μετακίνηση των προνυμφών, όπως παρασύρονται από τα ρεύματα. Σύντομα όμως, αυτές οι προνύμφες θα μεταμορφωθούν σε ιχθύδια με δυνατότητα ενεργητικής μετακίνησης. Αν και πολλά ψάρια έχουν αναπτύξει τη δυνατότητα να περπατάνε, να έρπουν και να θάβονται μέσα στο υπόστρωμα ή ακόμα και να πετάνε, η κολύμβηση παραμένει ο πλέον κοινός τρόπος μετακίνησης των ψαριών. Για πρόσθια ή και οπίσθια κίνηση, τα περισσότερα ψάρια χρησιμοποιούν ρυθμικές ταλαντώσεις του κορμού και των πτερυγίων. Με τη βοήθεια μυικών συσπάσεων οι πλευρές του σώματος και τα πτερύγια ασκούν δυνάμεις στο περιβάλλον νερό και συγχρόνως επιτυγχάνεται η πλευρική κύρτωση της σπονδυλικής στήλης. Στους καρχαρίες ειδικότερα, υπάρχει ένα εκτεταμένο δίκτυο υποδόριου ελικοειδούς κολλαγόνου, πάνω στο οποίο προσφύονται οι μύες, και λειτουργεί σαν ένας εξωτερικός τένοντας για την αποτελεσματικότερη διάδοση της μυικής σύσπασης στην ουρά. Στην Εικόνα 8 απεικονίζονται οι κατά μήκος ταλαντώσεις του κορμού κατά την πρόσθια πλεύση. Τόσο το μήκος όσο και η συχνότητα των ταλαντώσεων αυξάνει καθώς μεταφέρονται προς το πίσω μέρος του σώματος. Κάθως αυτές οι προωθητικές ταλαντώσεις κινούνται προς τα πίσω, το νερό που περιβάλλει το ψάρι ωθείται επίσης προς τα πίσω μέχρι να φτάσει στο πίσω μέρος του ουραίου πτερυγίου και να δημιουργήσει ένα ωστικό κύμα ανάλογο με αυτό που δημιουργεί η προπέλα ενός πλοίου. Άρα, όσο πιο πολλές και μεγάλες ταλαντώσεις το σώμα ενός ψαριού μπορεί να παράγει, τόσο μεγαλύτερη προωθητική δύναμη μπορεί να παράγει. Το μέσο μήκος των ταλαντώσεων στην ιριδίζουσα πέστροφα βρέθηκε ότι είναι 0,76 φορές το μήκος του σώματος της για ταχύτητες μεγαλύτερες από 0,3 μήκη σώματος ανά δευτερόλεπτο (BL/sec). Για να αυξήσει την ταχύτητα κολύμβησης η πέστροφα αυξάνει και τη συχνότητα και το μήκος των ταλαντώσεων. Ένας περιοριστικός παράγοντας ωστόσο, είναι η μειωμένη υδροδυναμική στις μεγάλες ταχύτητες εξαιτίας της δημιουργίας περιστροφικής διαταραχής του νερού με την αυξημένη κίνηση της ουράς. Με δεδομένες τις γενικές αρχές πλεύσης των ψαριών είναι φανερό ότι η μεγάλη ποικιλία στο σχήμα του σώματος στα ψάρια θα συνεπάγεται και μια μεγάλη διαφοροποίηση στο συνδυασμό της κίνησης του κορμού και των πτερυγίων και τον τρόπο παραγωγής προωθητικής δύναμης και πλεύσης.

19 19 Εικόνα 8. Κινήσεις του κορμού των ψαριών κατά την κολύμβηση. Σε μια απόπειρα να ομαδοποιήσουμε τους τρόπους πλεύσης που παρατηρούμε στα ψάρια μπορούμε να διακρίνουμε 4 βασικούς τύπους: - την χελοειδή κίνηση - την καραγχοειδή κίνηση - την οστρακοειδή κίνηση, και - την κίνηση μόνο με πτερύγια. Κατά τη χελοειδή κίνηση όλο το σώμα ταλαντώνεται και τα μονά πτερύγια ενώνονται για να σχηματίσουν ένα συνεχές ραχιαίο-ουραίο-εδρικό πτερύγιο που ταλαντώνεται μαζί με τον κορμό. Εκτός από τα χέλια και ψάρια με ανάλογη δομή όπως οι σμέρνες, οι δίπνευστοι και

20 20 τα πετρόμυζον, χελοειδή κίνηση συναντάμε και σε κάποιους ελασμοβράγχιους και τελεόστεους, όπως για παράδειγμα οι βακαλάοι (Gadidae), ιδιαίτερα όταν κινούνται αργά. Η καραγχοειδής κίνηση πήρε το όνομά της από την οικογένεια Carangidae. Οι ταλαντώσεις του κορμού είναι πολύ μικρότερες από ότι στην χελοειδή κίνηση και με αυξανόμενο μήκος από το κεφάλι προς την ουρά. Χαρακτηρίζονται από ατρακτοειδές σχήμα σώματος, στενό ουραίο μίσχο και πιρουνωτό ουραίο πτερύγιο. Είναι οι πιο γρήγοροι κολυμβητές. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται και τα πιο γρήγορα ψάρια, τα τονοειδή, αν και πολλές φορές συναντώνται και σαν ξεχωριστή κατηγορία. Με έντονα ατρακτοειδές σώμα, πολύ στενό ουραίο μίσχο και μεγάλο ημισεληνοειδές ουραίο πτερύγιο, ελαχιστοποιούν τις περιστροφικές διαταραχές του νερού στην περιοχή της ουράς μεγιστοποιώντας την προωθητική δύναμη. Η οστρακοειδής κίνηση οφείλει το όνομά της στην οικογένεια των Ostraciidae. Η ταλάντωση του κορμού περιορίζεται σε ταλαντώσεις του στενού ουραίου μίσχου, οι οποίες επιτυγχάνονται με τη συστολή όλων των μυών της μιας ή της άλλης πλευρά του σώματος. Χαρακτηρίζονται από μικρό και ομόκερκο ουραίο πτερύγιο και μικρές ταχύτητες. Τα ψάρια αυτής της κατηγορίας είναι συνήθως θωρακισμένα με άκανθες (πολλές φορές δηλητηριώδεις) για την προστασία από τους εχθρούς. Η κολύμβηση μόνο με πτερύγια είναι αρκετά διαδεδομένη στους τελεόστεους, αν και οι περισσότεροι από αυτούς χρησιμοποιούν και μυική δύναμη για την ανάπτυξη μεγάλων ταχυτήτων. Κινώντας τις ακτίνες, μπορούν και ταλαντώνουν τα πτερύγια και επιτυγχάνουν ακριβείς και λεπτές κινήσεις ιδιαίτερα σε περιοχές με έντονη βλάστηση ή βράχια. Για παράδειγμα τα μέλη της οικογένειας των Labridae και Batoidae χρησιμοποιούν τα καλά αναπτυγμένα θωρακικά τους πτερύγια σαν κουπιά για πρόσθια κίνηση ενώ τα πλατύψαρα και τα Balistidae επιτυγχάνουν την ίδια κίνηση με τη σύγχρονη κίνηση του ραχιαίου και εδρικού πτερυγίου τους. Τέλος, τα Sygnathidae και η αρχέγονη Amia κινούνται ταλαντώνοντας απλά το ραχιαίο τους πτερύγιο σαν βεντάλια. Παράμετροι της ενεργητικής κολύμβησης Πολλές προσπάθειες έγιναν και γίνονται για τον ακριβή προσδιορισμό των ενεργειακών δαπανών κατά την κολύμβηση, των δυνάμεων αντίστασης που δημιουργούνται και το συσχετισμό τους με τα μορφολογικά χαρακτηριστικά και τις φυσιολογικές προσαρμογές

21 21 των ψαριών. Ένας γενικός τύπος που μας δίνει τις δυνάμεις αντίστασης που αναπτύσσονται κατά την επιταγχυνόμενη κολήμβηση είναι: Αντίσταση = M a + 0,5 d S (kc) U 2 όπου Ma η αδράνεια, d η πυκνότητα του νερού, S η επιφάνεια του σώματος, kc σταθερά αντίστασης που εξαρτάται από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του ψαριού και U η ταχύτητα κολύμβησης. Οι μέχρι τώρα παρατηρήσεις δείχνουν ότι η βλεννώδης επικάλυψη της επιφάνειας του σώματος που παρατηρείται στους γρήγορους κολυμβητές (Thunnidae) μειώνει σημαντικά τις αντιστάσεις για είδη που μεταναστεύουν και καλύπτουν μεγάλες αποστάσεις. Σαν ένα γενικό κανόνα μπορούμε να πούμε ότι διπλασιασμός του μήκους του σώματος αντιστοιχεί σε αύξηση της ταχύτητας κολύμβησης κατά 150%. Ο τύπος που περιγράφει αυτή τη σχέση για μικρόσωμα ψάρια είναι: U = k L b, όπου U η ταχύτητα κολήμβησης, k σταθερά κολήμβησης, L το μήκος του σώματος και b σταθερά επιτάχυνσης που καθορίζεται πειραματικά και συνήθως είναι μεταξύ 0,5 και 0,6 και αυξάνει σε περίπου 0,8 για ταχύτατες εκτοξεύσεις όλου του σώματος. Η θερμοκρασία είναι καθοριστικός παράγοντας των χαρακτηριστικών κολύμβησης. Μια αύξηση των 10οC (από τους 13ο στους 23οC) συνοδεύεται από 22% μείωση της πυκνότητας του νερού και αντίστοιχη μείωση της υδροδυναμικής αντίστασης. Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα ψάρια είναι ποικιλόθερμοι οργανισμοί και αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος συνοδεύεται από αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, θέρμανση των μυών και αποτελεσματικότερη σύσπαση. Εγκλιματισμός σε χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες χαρακτηρίζεται από φυσιολογικές προσαρμογές. Για παράδειγμα, η ίδια ιριδίζουσα πέστροφα επιτυγχάνει την ίδια ταχύτητα με πολύ μικρότερες ταλαντώσεις της ουράς σε υψηλές θερμοκρασίας, ενώ το γραμμωτό λαβράκι (Morone saxatilis) εγκλιματισμένο σε χαμηλές θερμοκρασίες (5 ο C) αυξάνει τον αριθμό των μιτοχονδρίων και αποθηκών λίπους στον ερυθρό μυ, αυξάνοντας έτσι τη δυνατότητα αερόβιου μεταβολισμού. Η δυνατότητα αεροβίωσης και η κολυμβητική επίδοση αυξάνουν με την διαρκή και σταθερή άσκηση. Τα ψάρια κατά την κολύμβηση δαπανούν ενέργεια για την λειτουργία του πάγιου μεταβολισμού και των ζωτικών λειτουργιών και ενέργεια για την κολύμβηση (Εικ.9). Είναι φανερό ότι η ενέργεια κολύμβησης αυξάνεται με την ταχύτητα κολύμβησης. Αν όμως η ενέργεια που δαπανάται από ένα ψάρι για να μετακινηθεί κατά μια ορισμένη απόσταση

22 22 υπολογισθεί και σχεδιαστεί σε συνάρτηση με την ταχύτητα κολύμβησης, τότε παρατηρούμε μια αρχική μείωση των ενεργειακών δαπανών μέχρις ότου το ψάρι αναπτύξει μια βέλτιστη ταχύτητα κολύμβησης (Εικ.9). Βέλτιστη ταχύτητα θεωρείται εκείνη που το ψάρι καταναλώνει τη μικρότερη ενέργεια για να διανύσει μια συγκεκριμένη απόσταση, και πρόκειται για μια αλληλεπίδραση της ταχύτητας κολύμβησης και του πάγιου μεταβολισμού. Για παράδειγμα, ας θεωρήσουμε ότι ένα ψάρι διανύει απόσταση 1km. Σε χαμηλές ταχύτητες κολύμβησης, η ενέργεια κολήμβησης θα είναι χαμηλότερη αλλά θα χρειαστεί μεγαλύτερο χρόνο να διανύσει την απόσταση, με αποτέλεσμα το σύνολο της ενέργειας του πάγιου μεταβολισμού να είναι υψηλό. Αντίθετα, σε μεγάλες ταχύτητες κολύμβησης, η ενέργεια για την κολύμβηση θα είναι μεγαλύτερη ενώ για τον πάγιο μεταβολισμό χαμηλότερη. Ο πάγιος μεταβολισμός ενός ψαριού εξαρτάται από το βάρος του και υπολογίζεται από τον τύπο: BW 0,85, όπου BW το βάρος του σώματος. Οι βέλτιστες ταχύτητες των διάφορων ψαριών από την άλλη κυμαίνονται μεταξύ 1-3 BL/sec, και είναι ιδιαίτερης σημασίας για τα μεταναστευτικά είδη που διανύουν μεγάλες αποστάσεις. Οι φυσιολογικές προσαρμογές κατά την κολύμβηση βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των κατεχολαμινών. Έτσι, αυξημένη έκκριση των κατεχολαμινών οδηγεί σε α) αύξηση του καρδιακού ρυθμού κατα 20-40%, β) αύξηση του όγκου του αίματος που αντλείται ανά παλμό κατά %, γ) αύξηση του αναπνευστικού ρυθμού με αύξηση του όγκου νερού που φιλτράρεται από τα βράγχια και αύξηση της διαπερατότητας της βραγχαικής μεμβράνης και ανταλλαγής αερίων, δ) καταβολισμός του υπερπαραγώμενου γαλακτικού οξέος και αποφυγή καταστροφής των ερυθροκυττάτων και μειωμένης πρόσληψης αιμοσφαιρίνης και ε) αυξημένη απελευθέρωση νέων ερυθροκυττάρων από το σπλήνα.

23 Εικόνα 9. Συσχετισμός των ενεργειακών δαπανών με την ταχύτητα κολύμβησης. 23

24 24 Μηχανισμοί πλευστότητας Η ουδέτερη πλευστότητα επιτρέπει στα ψάρια να ελαχιστοποιούν τις ενεργειακές δαπάνες προκειμένου να μένουν ακίνητα ή να μετακινούνται κάθετα στη στήλη του νερού. Έτσι, έχουν αναπτύξει μια ποικιλία μηχανισμών για την επίτευξη ουδέτερης πλευστότητας. Τέσσερις βασικές στρατηγικές αναγνωρίζονται: 1. συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων συστατικών με ειδικό βάρος μικρότερο από το νερό 2. δημιουργία ανωστικών δυνάμεων με κατάλληλα σχηματισμένα πτερύγια και σωματικές επιφάνειες γενικότερα 3. μείωση όσο το δυνατόν περισσότερο των βαρέων ιστών όπως οι μύες και τα οστά, και 4. ανάπτυξη νηκτικής κύστης, ενός χώρου ρυθμιζόμενης ποσότητας αερίων ελαφρύτερο από το νερό. Η παρουσία ελαφρών συστατικών που μειώνουν το μέσο ειδικό βάρος του σώματος χαρακτηρίζει τόσο τους χονδριχθύες όσο και τους οστεϊχθύες. Πολλοί καρχαρίες συσσωρεύουν τεράστιες ποσότητες λιπών (ε.β.=0,9) και σκουαλίνης (υδρογονάνθρακας με ε.β. 0,86) στο υπερμεγέθες ήπαρ τους φέρνουν το μέσο ε.β. του σώματος σε ουδέτερη πλευστότητα (ε.β. θαλασσινού νερού = 1,026). Επιπλέον, το χαρακτηριστικό ετερόκερκο ουραίο πτερύγιο τους σε συνδυασμό με την ανωστική επιφάνεια των θωρακικών πτερυγίων και τη συσσώρευση λίπων στο κεφάλι παρέχουν επιπρόσθετη άνωση κατά την άνοδο. Βαθυπελαγικά είδη (>1000m) έχουν μειώσει κατά πολύ τη μυική και οστική τους μάζα για τον ίδιο λόγο. Το ε.β. των μυών και των οστών είναι 1,1 και 2,0 αντίστοιχα. Η τροφή σε αυτά τα περιβάλλοντα είναι σπάνια και ιστοί σε υψηλές ενεργειακές δαπάνες για συντήρηση (μύες, οστά, νηκτική κύστη) τείνουν να μειώνονται. Ο μόνος όμως τρόπος που προσφέρει ρύθμιση του ειδικού βάρους του σώματος σε διάφορα βάθη και επίπεδα υδροστατικής πίεσης είναι η νηκτική κύστη. Η νηκτική κύστη είναι προνόμιο μόνο των οστεϊχθύων. Διακρίνουμε δύο τύπους: τις φυσόστομες και τις φυσόκλειστες. Στις φυσόστομες υπάρχει μια δίοδος που ενώνει τη νηστική κύστη με το έντερο. Στις φυσόκλειστες δεν υπάρχει αυτή η σύνδεση. Φυσόστομες νηκτικές κύστεις συναντάμαι στις αρχέγονες οικογένειες ψαριών όπως είναι οι ρέγγες, τα σαλμονοειδή, οι τούρνες, οι κυπρίνοι, τα γατόψαρα και τα χέλια. Τα φυσόστομα ψάρια διοχετέουν ατμοσφαιρικό αέρα στη νηκτική κύστη με την ανάδυση στην επιφάνεια. Αυτός είναι και ένας λόγος που τα φυσόστομα είδη ζούνε κοντά στην επιφάνεια. Με την κάθοδο τους σε μεγαλύτερα βάθη,

25 25 μέρος αυτού του αέρα αναγκάζεται να εξέλθει από τη νηκτική κύστη μέσα στον οισοφάγο μέσω ενός μηχανισμού που ενεργοποιείται με την πτώση της υδροστατικής πίεσης και ελέγχει την κίνηση των μυών του τοιχώματος της νηκτικής κύστης. Αντίθετα, στα φυσόκλειστα είδη έχουν αναπτυχθεί ειδικοί μηχανισμοί για τη διοχέτευση και παροχέτευση αερίων στη νηκτική κύστη. Η φυσόκλειστη νηκτική κύστη παρέχει μεγαλύτερη ευκαίρια μετακινήσεων στη στήλη του νερού με αποτέλεσμα τα 2/3 των τελεόστεων να είναι φυσόκλειστοι. Ένας αδένας αερίων και το rete mirabile (ένα εκτεταμένο σύστημα αιμοφόρων αγγείων) εξασφαλίζουν τη διοχέτευση αερίων στη νηκτική κύστη. Ο αδένας αερίων παράγει κυρίως CO2 μέσω του κύκλου των φωσφορικών πεντοζών και της γλυκόλυσης, το οποίο και διοχετεύει στη νηκτική κύστη. Επιπρόσθετα, Ο2 και Ν2 μεταφέρονται με διάχυση από το rete mirabile. Η συσσώρευση αερίων μπορεί να φτάσει τις 300 atm σε μερικά βαθυπελαγικά είδη. Το συνολικό μήκος του rete mirabile είναι πολύ σημαντικό για το ρυθμό ανταλλαγής αερίων και τη ρύθμιση της νηκτικής κύστης. Τα τριχοειδή του rete ειδών που ζουν μεταξύ 1500 και 3500m βάθος είναι μέχρι και 25 φορές μακρύτερα από αυτά ειδών μεταξύ 150 και 500m. Το πώς το μέγεθος της νηκτικής κύστης ποικίλει σε διάφορα ενδιαιτήματα φαίνεται στον Πίνακα 2. Πίνακας 2. Πόσο μεγάλη πρέπει να είναι η νηκτική κύστη για να παρέχει ουδέτερη πλευστότητα στο ψάρι; Είδος Ενδιαίτημα Όγκος νηκτικής κύστης (% όγκου σώματος) Carassius auratus Γλυκού νερού 7,5-8,0 Leuciscus leuciscus Γλυκού νερού, επιφάνειας 8,5-90 Ictalurus nebulosus Γλυκού νερού, βενθικό 5,5-6,0 Ctenolabrus rupestris Θαλάσσιο, ρηχά νερά 4,5-5,0 Zeus faber Θαλάσσιο 4,0-4,5 Pleuroneuctes platessa Θαλάσσιο, βενθικό Ανύπαρκτη Callionymus lyra Θαλάσσιο, βενθικό Ανύπαρκτη Scomber scombrus Θαλάσσιο, πελαγικό Ανύπαρκτη

26 26 1. Ρώθωνες 2. Οπτικό νεύρο 3. Υπόφυση 4. Οσφρητικός λοβός 5. Οπτικός λοβός 6. Παρεγκεφαλίδα 7. Προμήκης μυελός 8. Νωτιαία αορτή 9. Νευρική χορδή 10. Οισοφάγος 11. Νεφρός 12. Πλευρική γραμμή 13. Γλώσσα 14. Φάρυγγας 15. Βραγχιακή σχισμή 16. Βραγχιακές άκανθες 18. Αορτικός βολβός 19. Καρδιακός κόλπος 20. Κοιλία 21. Φλεβώδης κόλπος 22. Ήπαρ 23. Χοληδόχος κύστη 24. Πυλωρικά τυφλά 25. Σπλήνας 26. Στομάχι 27. Έντερο 28. Ωοθήκη 29. Νηκτική κύστη 30. Ουροδόχος κύστη 31. Έδρα 32. Ουρογεννητική οπή 33. Ουρητήρας

ΦΥΛΟ ΧΟΡΔΩΤΑ ΥΠΟΦΥΛΟ Σπονδυλωτά ΥΠΕΡΚΛΑΣΗ Άγναθα Γναθόστομα ΚΛΑΣΗ Μυξίνοι Χονδριχθύες Πετρόμυζοι Οστεϊχθύες*

ΦΥΛΟ ΧΟΡΔΩΤΑ ΥΠΟΦΥΛΟ Σπονδυλωτά ΥΠΕΡΚΛΑΣΗ Άγναθα Γναθόστομα ΚΛΑΣΗ Μυξίνοι Χονδριχθύες Πετρόμυζοι Οστεϊχθύες* ΦΥΛΟ ΥΠΟΦΥΛΟ ΥΠΕΡΚΛΑΣΗ ΚΛΑΣΗ Ουροχορδωτά Ασκίδια Κωπηλάτες Θαλειοειδή ΧΟΡΔΩΤΑ Σπονδυλωτά Άγναθα Γναθόστομα Κεφαλοχορδωτά Λεπτοκάρδια Μυξίνοι Πετρόμυζοι Χονδριχθύες Οστεϊχθύες* Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά

Διαβάστε περισσότερα

Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος. Συστηµατική κατάταξη

Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος. Συστηµατική κατάταξη 2 η ΑΣΚΗΣΗ Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος Συστηµατική κατάταξη Κλάση Τάξη Οστεϊχθύες Perciformes Οικογένεια Cichlidae Γένος Tilapia Γενικά : Η οικογένεια Cichlidae περιλαµβάνει

Διαβάστε περισσότερα

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική Μύες Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική κινητικότητα, την σπλαχνική κινητικότητα και τη κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Ανατομία και μορφολογία πτηνού

Ανατομία και μορφολογία πτηνού Ανατομία και μορφολογία πτηνού Τα πτηνά είναι ομοιόθερμα σπονδυλωτά που φυλογενετικά σχετίζονται με τους Δεινοσαύρους Τα αρτίγονα πουλιά (Νεόρνιθες) διαιρούνται σε δύο ομάδες: (1) Παλαιόγναθα (κίβι, έμου,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση»

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις λέξεις κίνηση και μετακίνηση; Μετακινούνται όλοι οι οργανισμοί; Άσκηση σελ. 98 ΣΒ Α. Η Κίνηση στους μονοκύτταρους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΡΟΚΡΙΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - EUSO Σάββατο 3 Δεκεμβρίου Διαγωνισμός στη Βιολογία.

ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΡΟΚΡΙΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - EUSO Σάββατο 3 Δεκεμβρίου Διαγωνισμός στη Βιολογία. 1ο και 2ο ΕΚΦΕ Ηρακλείου ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΡΟΚΡΙΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - EUSO 2017 Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 2016 Διαγωνισμός στη Βιολογία (Διάρκεια 1 ώρα) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΩΝ 1)... 2)...

Διαβάστε περισσότερα

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος Αναπνευστικό σύστημα (αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής)

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής) ΜΥΣ Οι μύες είναι όργανα του ανθρωπίνου σώματος. Σχηματίζονται από μυϊκό ιστό. Μαζί με τους τένοντες συμβάλουν στην κίνηση των οστών. Είδη των μυών Ο μυς της καρδιάς, Οι λείοι, και Οι γραμμωτοί. Ο μυς

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3 Κυκλοφορικό Σύστημα Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα και των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των άχρηστων γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Στον ανθρώπινο οργανισµό a) όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία b) υπάρχουν κύτταρα µε το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης Εισαγωγή. Παναγιώτης Κανέλλος Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, PhD Υπότροφος ΤΕΙ Κρήτης

Φυσιολογία της Άσκησης Εισαγωγή. Παναγιώτης Κανέλλος Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, PhD Υπότροφος ΤΕΙ Κρήτης Φυσιολογία της Άσκησης Εισαγωγή 1 Παναγιώτης Κανέλλος Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, PhD Υπότροφος ΤΕΙ Κρήτης 2019 2 Δομή μαθήματος-ενότητες Μυϊκό -Δομή και λειτουργία ΚΝΣ-Νευρομυϊκός έλεγχος Επίδραση της

Διαβάστε περισσότερα

Κρανιακή Οστεοπαθητική

Κρανιακή Οστεοπαθητική Κρανιακή Οστεοπαθητική ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΟΥ «ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ» ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ Dr. Sutherland Ο Dr. Sutherland (1873 1954), πατέρας της Κρανιακής Οστεοπαθητικής, παρατήρησε την λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ Αποτελεί τον μυοσκελετικό άξονα στήριξης του κορμού με κύριο οστικό στοιχείο τους σπονδύλους και την παράλληλη συμβολή

Διαβάστε περισσότερα

Α ΤΑΞΗ Τ.Ε.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

Α ΤΑΞΗ Τ.Ε.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΤΑΞΗ Τ... ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ - ΦΥΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΟΓΑΜΜΑ ΠΟΥΔΝ ΚΦΑΛΑΙΟ 1: ΚΥΤΤΑΟ ΚΦΑΛΑΙΟ 2: ΙΤΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΥΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 4: ΚΥΚΛΟΦΟΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΙΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 6: ΠΠΤΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΣΚΕΛΕΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ

Ο ΣΚΕΛΕΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ Ο ΣΚΕΛΕΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ Αυχενικοί σπόνδυλοι 7 Θωρακικοί σπόνδυλοι 12 Οσφυϊκοί σπόνδυλοι 5 Ιερό οστό 5 συνοστεομένοι σπόνδυλοι Κόκκυγας Φυσιολογικά Κυρτώματα Σ.Σ. Η σπονδυλική στήλη δεν είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ανθρώπινο σώμα προμηθεύεται οξυγόνο και αποβάλει διοξείδιο του άνθρακα με την αναπνοή. Η αναπνοή έχει δύο φάσεις: την εισπνοή κατά την οποία ο αέρας εισέρχεται στους πνεύμονες

Διαβάστε περισσότερα

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΙ Ο ανθρώπινος οργανισμός συνίσταται α- πό τρισεκατομμύρια κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά εμφανίζουν σημαντική ποικιλομορφία, που αφορά το μέγεθος,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΙΙ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΙΙ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΙΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ ΙΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΧΟΝΔΡΙΧΘΥΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ. Βιολογία A λυκείου. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος:

ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ. Βιολογία A λυκείου. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος: ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Βιολογία A λυκείου Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος: 2013-2014 Ένα αισθητικό σύστημα στα σπονδυλωτά αποτελείται από τρία βασικά μέρη: 1. Τους αισθητικούς υποδοχείς,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:././2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Από το κύτταρο στον οργανισμό ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Ανατοµίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Αθηνών

Εργαστήριο Ανατοµίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Αθηνών Εργαστήριο Ανατοµίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Αθηνών ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ Το Μυοσκελετικό Σύστηµα Δρ. Ε. Τζόνσον Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αθήνα 2012 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι. Α. Τα µέρη και

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΚΝΣ) ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ Είναι το πιο ουραίο τμήμα του Κ.Ν.Σ. Εκτείνεται από τη βάση του κρανίου μέχρι τον 1 ο οσφυϊκό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΘΕΜΑ 1ο 1. Κυτταρική διαφοροποίηση ονομάζουμε: α. Την δομική κυρίως εξειδίκευση των συστημάτων β. Την δομική και λειτουργική εξειδίκευση των κυττάρων γ. Την λειτουργική εξειδίκευση

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις

Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 10 Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις Ειδικές Αισθήσεις Όραση Ακοή Δομή του οφθαλμικού βολβού Οφθαλμικός βολβός Σκληρός χιτώνας Χοριοειδής χιτώνας Αμφιβληστροειδής χιτώνας Μ.Ντάνος Σκληρός

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ)

ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ) ΑΝΑΤΟΜΙΑ και ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Οι µύες είναι συσταλτά όργανα που χρησιµεύουν για να επιτελούνται οι ενεργητικές κινήσεις του οργανισµού. Οι µύες αποτελούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΙΝΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΦΑΡΥΓΓΑΣ ΛΑΡΥΓΓΑΣ ΤΡΑΧΕΙΑ ΒΡΟΓΧΟΙ ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ ΠΛΕΥΡΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Θυρεοειδής χόνδρος Κρικοθυρεοειδής σύνδεσμος ΤΡΑΧΕΙΑ Κρικοειδής χόνδρος

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1 ΚΥΤΤΑΡΑ ΖΥΓΩΤΟ: Το πρώτο κύτταρο του οργανισμού από το οποίο με συνεχείς κυτταρικές διαιρέσεις προκύπτουν όλα. ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ: Διαδικασία με την οποία τα κύτταρα αποκτούν διαφορετικά μορφολογικά και λειτουργικά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Τα Αρθρόποδα αποτελούν τους πολυπληθέστερους οργανισμούς πάνω στη Γη (περίπου το 55-60% όλων των ειδών φυτών και ζώων) Είναι γνωστά περίπου 1.000.000 είδη Το σώμα

Διαβάστε περισσότερα

5.4 Το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

5.4 Το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 3. Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: Α. Η μέλισσα είναι έντομο που: α. έχει σπονδυλική στήλη β. μπορεί να κολυμπάει γ. πετάει με τη βοήθεια μεμβρανωδών

Διαβάστε περισσότερα

Αφού παρακολουθήσετε τα βίντεο με τα σαρκοφάγα φυτά και τις ναστίες συμπληρώστε την παραπάνω ερώτηση. Με ποιους τρόπους στηρίζονται τα φυτά;

Αφού παρακολουθήσετε τα βίντεο με τα σαρκοφάγα φυτά και τις ναστίες συμπληρώστε την παραπάνω ερώτηση. Με ποιους τρόπους στηρίζονται τα φυτά; ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις λέξεις κίνηση και μετακίνηση; Μετακινούνται όλοι οι ζωικοί οργανισμοί; Άσκηση σελ. 98 ΣΒ Α. Η Κίνηση στους μονοκύτταρους

Διαβάστε περισσότερα

Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου)

Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου) Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου) 01/35 Το Ερειστικό Σύστημα αποτελείται από: 1. Τα Οστά 2. Τις Αρθρώσεις 3. Τους Συνδέσμους 02/35 ΟΣΤΑ ΤΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ Σύνολο: 285 οστά

Διαβάστε περισσότερα

ΙΧΘΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΕΛΕΟΣΤΕΟΥ ΟΣΤΕΙΧΘΥΟΣ

ΙΧΘΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΕΛΕΟΣΤΕΟΥ ΟΣΤΕΙΧΘΥΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Εργαστηριακές ασκήσεις του µαθήµατος «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΖΩΟΛΟΓΙΑ» ΙΧΘΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΕΛΕΟΣΤΕΟΥ ΟΣΤΕΙΧΘΥΟΣ Κουµουνδούρος Γεώργιος ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2001 Μορφολογία & Ανατοµία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Αποτελείται από την καρδιά και τα αγγεία( αρτηρίες, φλέβες, τριχοειδή αγγεία). Η καρδιά με τους παλμικούς ρυθμούς στέλνει το αίμα στο σώμα. Οι αρτηρίες παίρνουν το αίμα από την καρδιά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ Εισηγητής: Πήδουλας Γεώργιος Msc. 1 ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΑΕΡΟΒΙΑ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ Βελτιώνει την κεντρική και περιφερική ροή αίματος και ενισχύει την

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ (Από το βιβλίο της Α Γυμνασίου) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΤΗΡΙΞΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΣΗ Στήριξη και κίνηση 5.1 Η στήριξη και

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 11. ΙΧΘΥΕΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 11. ΙΧΘΥΕΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 11. ΙΧΘΥΕΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ 1. Λιπαριά Alosa alosa Περιγραφή σώμα πεπιεσμένο στις πλευρές, μικρό ραχιαίο πτερύγιο, χωρίς πλευρική γραμμή, με βαθιά εγκοπή στο μέσο του χείλους της

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση συμπτωμάτων vs. Αποκατάσταση της αιτίας του πόνου και της δυσλειτουργίας

Αντιμετώπιση συμπτωμάτων vs. Αποκατάσταση της αιτίας του πόνου και της δυσλειτουργίας ΚΛΙΝΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ Αντιμετώπιση συμπτωμάτων vs. Αποκατάσταση της αιτίας του πόνου και της δυσλειτουργίας Ο πατέρας της Οστεοπαθητικής Dr A. T. Still, διατύπωσε την άποψη στις αρχές του 20ου αιώνα ότι

Διαβάστε περισσότερα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί:

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφαγγεία, τη λέμφο και τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι δομές που αποτελούνται από εξειδικευμένη μορφή συνδετικού ιστού, το λεμφικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης Βασίλειο: Animalia Υπερσυνομοταξία/Υπερφύλο: Λοφοτροχόζωα Συνομοταξία/Φύλο: Μαλάκια

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ. Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας...

ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ. Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας... ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας... Κύτταρο Η βασική δομική και λειτουργική μονάδα που εκδηλώνει το φαινόμενο της ζωής. Πρώτος ο Βρετανός Robert Hooke το 1665 παρατηρώντας

Διαβάστε περισσότερα

Συνιστώνται για... Οι δονήσεις είναι αποτελεσματικές...

Συνιστώνται για... Οι δονήσεις είναι αποτελεσματικές... ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Εκφυλιστικές αλλοιώσεις Αγγειακές παθήσεις Παθολογίες των πνευμόνων Ουρο-γυναικολογικές διαταραχές Καρδιακές παθήσεις Παθολογίες σπονδυλικής στήλης Παθολογίες αρθρώσεων Παθολογίες συνδέσμων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ - ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Αθήνα 2007 3 4 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Η μελέτη των αλληλεπιδράσεων του ανθρώπινου οργανισμού με τον περιβάλλοντα

Διαβάστε περισσότερα

Τα ψάρια.. > είδη επιστημονικά ονόματα 200 νέα είδη κάθε χρόνο

Τα ψάρια.. > είδη επιστημονικά ονόματα 200 νέα είδη κάθε χρόνο Τα ψάρια.. >25.000 είδη 53.000 επιστημονικά ονόματα 200 νέα είδη κάθε χρόνο Η ταξινόμηση των ψαριών Φύλο: Χορδωτά (Chordata) Υπόφυλο: Σπονδυλωτά (Vertebrata) Κλάση: Άγναθα (Agnatha) Κλάση: Χονδριχθύες

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό 1o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11207, 2o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11208 ΘΕΜΑ Δ Το ανθρώπινο σώμα, όπως και το σώμα κάθε πολυκύτταρου οργανισμού αποτελείται από πολλά

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Αναπνευστική ανταπόκριση στην οξεία άσκηση Βασίλης Πασχάλης Επίκουρος καθηγητής ΤΕΦΑΑ - ΕΚΠΑ Αναπνευστικό σύστημα Αναπνευστικό σύστημα Εξωτερική αναπνοή Η μεταφορά αερίων

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ ρίνα φάρυγγας στοματική κοιλότητα ΚΑΤΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ λάρυγγας τραχεία 2 βρόγχοι πνεύμονες ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

5. Στήριξη και κίνηση

5. Στήριξη και κίνηση 5. Στήριξη και κίνηση 5.4 Το µυοσκελετικό σ ύ σ τ η µ α του ανθρώπου κεφαλή ΤΟ ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣYΣΤΗΜΑ (ΣΚΕΛΕΤΟΣ) ΤΟY ΑΝΘΡΩΠΟY άνω άκρα Ο σκελετός των άκρων κάτω άκρα Ο σκελετός του κορµού θώρακας σ π ο ν δ

Διαβάστε περισσότερα

Μύες Θώρακα - Κορμού

Μύες Θώρακα - Κορμού Μύες Θώρακα - Κορμού Μύες μαστικής περιοχής Μύες πρόσθιου θωρακικού τοιχώματος Μύες κοιλιακού τοιχώματος Μύες ράχης Μύες οπίσθιου κοιλιακού τοιχώματος 1 2 3 1 Μείζων θωρακικός 1 Ελάσσων θωρακικός 2 3Υποκλείδιος

Διαβάστε περισσότερα

Ιχθυολογία. Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Μορφομετρία Οστεϊχθύος. Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Αναπλ. Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Ιχθυολογία. Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Μορφομετρία Οστεϊχθύος. Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Αναπλ. Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ιχθυολογία Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Μορφομετρία Οστεϊχθύος Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Αναπλ. Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Εργασίες Άσκησης Θα γίνει εξέταση των εξωτερικών μορφολογικών

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανική των κινήσεων στον αέρα και στο νερό

Μηχανική των κινήσεων στον αέρα και στο νερό Μηχανική των κινήσεων στον αέρα και στο νερό Νίκος Αγγελούσης Σκοπός αυτής της διάλεξης είναι η εξοικείωση με τις βασικές έννοιες και τις εφαρμογές της μηχανικήςστιςκινήσειςπουπραγματοποιείτο σώμα του

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης

Φυσιολογία της Άσκησης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία της Άσκησης Λειτουργία καρδιαγγειακού συστήματος Καρδιαγγειακός έλεγχος κατά τη διάρκεια της

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΑΞΗ: Γ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 31/05 /2017 ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ Βαθμός:.. Ολογράφως:.. Υπογραφή:.. ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:

Διαβάστε περισσότερα

2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο

2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο 2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο Απολιθώματα πολλά και σε όλο το γεωλογικό χρόνο Οικοσυστήματα Μέγεθος Διάρκεια ζωής Θηρευτές χρήσεις από τον άνθρωπο κόσμηματα τέχνη

Διαβάστε περισσότερα

5. ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ- ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΑΖΕΣ

5. ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ- ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΑΖΕΣ 5. ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ- ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΑΖΕΣ 5.1 Καταστατική Εξίσωση, συντελεστές σ t, και σ θ Η πυκνότητα του νερού αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την κίνηση των θαλασσίων µαζών και την κατακόρυφη

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολισμός του γλυκογόνου. Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση. Από που προέρχεται το μυϊκό και ηπατικό γλυκογόνο;

Μεταβολισμός του γλυκογόνου. Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση. Από που προέρχεται το μυϊκό και ηπατικό γλυκογόνο; Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση Μεταβολισμός του γλυκογόνου Το γλυκογόνο είναι ο αφθονότερος υδατάνθρακας των ζώων Το γλυκογόνο αποθηκεύεται κυρίως στο ήπαρ (3-7% κατά βάρος) και στους μύες

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες O εγκέφαλος Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου του σώματος μας και ελέγχει όλες τις ακούσιες και εκούσιες δραστηριότητες που γίνονται μέσα σε αυτό. Αποτελεί το

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι. Εισαγωγή στην Ανατομία. 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης. Ανά----- τομή

ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι. Εισαγωγή στην Ανατομία. 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης. Ανά----- τομή ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι Μάθημα 1ο ΘΩΡΑΚΑΣ ΚΟΙΛΙΑ ΠΥΕΛΟΣ-ΠΕΡΙΝΕΟ ΡΑΧΗ Ροβίθης Μιχαήλ 500 Π.Χ Εισαγωγή στην Ανατομία 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης Ανά----- τομή Αριστοτέλης

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας Κυκλοφορικό Σύστηµα Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Κυκλοφορικό Σύστηµα Αιµοφόροκυκλοφορικό σύστηµα Λεµφoφόροκυκλοφορικό σύστηµα Αιµοφόρο Κυκλοφορικό Σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων Κύτταρα και ιστοί: Πλήθος κυττάρων ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Μέρος Β Δρ. Ανδρέας Φλουρής Ερευνητής Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας Κέντρο Έρευνας, Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΑΕΡΙΩΝ ΣΤΙΣ ΚΥΨΕΛΙΔΕΣ 2 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας

ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΜΕΡΟΣ Α Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του οργανισμού μας Ρόλος του νευρικού συστήματος Το νευρικό σύστημα (Ν.Σ.) ελέγχει, ρυθμίζει και συντονίζει όλες τις λειτουργίες του οργανισμού ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

Πώς να μην χάσετε στην θάλασσα ότι με κόπο κερδίσατε στην πισίνα: συμπληρώματα διατροφής και άλλα «κόλπα» Γιώργος Σακκάς PhD

Πώς να μην χάσετε στην θάλασσα ότι με κόπο κερδίσατε στην πισίνα: συμπληρώματα διατροφής και άλλα «κόλπα» Γιώργος Σακκάς PhD Πώς να μην χάσετε στην θάλασσα ότι με κόπο κερδίσατε στην πισίνα: συμπληρώματα διατροφής και άλλα «κόλπα» Γιώργος Σακκάς PhD ΤΕΦΑΑ - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σήμερα θα μιλήσουμε για τα εξής θέματα: Τι κερδίζουμε

Διαβάστε περισσότερα

Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά

Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά έχει σχήμα πεπλατυσμένης σφαίρας Η διάμετρος, στον ενήλικα, είναι περίπου 2,5 cm Αποτελείται από τρεις χιτώνες, το σκληρό, το χοριοειδή και τον αμφιβληστροειδή.

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΧΗ. 3. Μύες (ανάλογα µε την εµβρυολογική προέλευση και την νεύρωσή τους διαχωρίζονται σε: α. Εξωγενείς (ετερόχθονες) β. Ενδογενείς (αυτόχθονες)

ΡΑΧΗ. 3. Μύες (ανάλογα µε την εµβρυολογική προέλευση και την νεύρωσή τους διαχωρίζονται σε: α. Εξωγενείς (ετερόχθονες) β. Ενδογενείς (αυτόχθονες) ΡΑΧΗ Ι. Γενικά Α. Η ράχη αποτελείται από την οπίσθια επιφάνεια του σώµατος 1. Αποτελεί µυοσκελετικό άξονα στήριξης του κορµού 2. Οστικά στοιχεία α. Σπόνδυλοι β. Κεντρικά τµήµατα των πλευρών γ. Άνω επιφάνειες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ (συγκεντρωμένοι ή διάσπαρτοι) ΝΕΥΡΙΚΕΣ ΟΔΟΙ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΛΟΙΟΣ Ειδικά κύτταρα - υποδοχείς, ευαίσθητα στις αλλαγές αυτές, είναι τα κύρια μέσα συλλογής

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ...

ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ... ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ... ...ΑΠΟΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΙΣΤΟΥΣ ΟΜΑΔΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΠΟΥ ΕΚΤΕΛΟΥΝ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ιστοί όργανα συστήματα οργάνων αδένας Νευρικός Επιθηλιακός επιδερμίδα ΙΣΤΟΙ καρδιά αίμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία Δυσλειτουργία στην ένωση του κρανίου με τον κορμό στο νεογέννητο μωρό (Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία)

Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία Δυσλειτουργία στην ένωση του κρανίου με τον κορμό στο νεογέννητο μωρό (Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία) Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία Δυσλειτουργία στην ένωση του κρανίου με τον κορμό στο νεογέννητο μωρό (Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία) Τα νεογέννητα μωρά διαφέρουν από τους ενήλικες, ή ακόμα από τα μεγαλύτερα

Διαβάστε περισσότερα

Υπέρκλαση Τετράποδα (Tetrapoda) Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά

Υπέρκλαση Τετράποδα (Tetrapoda) Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά Υπέρκλαση Τετράποδα (Tetrapoda) Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά Είναι σπονδυλωτά που φέρουν σωματικά εξαρτήματα χειριδία (και όχι πτερύγια, όπως τα ψάρια) Μερικά έχουν χάσει ένα ή δυο ζεύγη εξαρτημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΣΤΑ (ΟΣΦΥΙΚΟΙ ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ ΙΕΡΟ) ΟΣΦΥΙΚΟΙ ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ Μεγαλύτεροι σε μέγεθος και όγκο, με κοντούς και παχείς αυχένες, ευρύτερες

Διαβάστε περισσότερα

ΟΣΜΩΡΡΥΘΜΙΣΗ. Οσμωρρύθμιση

ΟΣΜΩΡΡΥΘΜΙΣΗ. Οσμωρρύθμιση 69 ΟΣΜΩΡΡΥΘΜΙΣΗ Τα ζωντανά κύτταρα απαιτούν ένα σταθερό περιβάλλον, με συγκεκριμένες συγκεντρώσεις συστατικών διαλυμένων στο νερό. Έτσι και στα ψάρια, το εσωτερικό τους περιβάλλον πρέπει να χαρακτηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΙΣΜΙΚΑ ΚΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΑΥΤΩΝ

ΣΕΙΣΜΙΚΑ ΚΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΑΥΤΩΝ ΣΕΙΣΜΙΚΑ ΚΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΑΥΤΩΝ Τι Είναι Τα Σεισμικά Κύματα Η ενέργεια που παράγεται κατά την εκδήλωση ενός σεισμού διαδίδεται με τα σεισμικά κύματα. Μετρώντας τα χαρακτηριστικά των κυμάτων είναι δυνατή

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα jk ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα Εισαγωγή στο Κυκλοφορικό μας Σύστημα (ΚΣ) Το ΚΣ αποτελείται από - τα αιμοφόρα αγγεία την καρδιά Αέρας που εισπνέουμε Αέρας που εκπνέουμε

Διαβάστε περισσότερα

Η Φυσική των ζωντανών Οργανισμών (10 μονάδες)

Η Φυσική των ζωντανών Οργανισμών (10 μονάδες) Η Φυσική των ζωντανών Οργανισμών (10 μονάδες) Δεδομένα: Κανονική Ατμοσφαιρική Πίεση, P 0 = 1.013 10 5 Pa = 760 mmhg Μέρος A. Η φυσική του κυκλοφορικού συστήματος. (4.5 μονάδες) Q3-1 Στο Μέρος αυτό θα μελετήσετε

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση.

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση. ΙΣΤΟΙ 1. Τα κύτταρα που αποτελούν τον οργανισµό µας, διακρίνονται σε διάφορους τύπους, παρά το γεγονός ότι όλα, τελικώς, προέρχονται από το ζυγωτό, δηλαδή το πρώτο κύτταρο µε το οποίο ξεκίνησε η ζωή µας.

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΞΙ (6)

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΞΙ (6) ΦΥΣΙΗ Γ ΛΥΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΘΕΤΙΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 018 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ερωτήσεις Α1-Α4 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα. Κυκλοφορικό Σύστημα. Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής. Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα. Κυκλοφορικό Σύστημα. Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής. Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα Κυκλοφορικό Σύστημα Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΥΣΤΑΛΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ 1. Μυϊκά 2. Μυοεπιθηλιακά 3. Περικύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ Η φυσιολογική εγκυμοσύνη στον άνθρωπο διαρκεί 40 εβδομάδες ή 280 ημέρες. Η 1 η ημέρα της κύησης είναι η 1 η ημέρα της τελευταίας εμμήνου ρύσεως (όταν ακόμη δεν έχει γίνει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 8 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 8 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 75 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 8 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 76 ΟΙ ΙΣΤΟΙ Όλα τα ευκαρυωτικά κύτταρα εμφανίζουν την ίδια βασική αρχιτεκτονική: εξωτερικά βρίσκεται η πλασματική μεμβράνη, η οποία περιβάλλει το

Διαβάστε περισσότερα

[50m/s, 2m/s, 1%, -10kgm/s, 1000N]

[50m/s, 2m/s, 1%, -10kgm/s, 1000N] ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο - ΜΕΡΟΣ Α : ΚΡΟΥΣΕΙΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΚΡΟΥΣΕΙΣ 1. Σώμα ηρεμεί σε οριζόντιο επίπεδο. Βλήμα κινούμενο οριζόντια με ταχύτητα μέτρου και το με ταχύτητα, διαπερνά το σώμα χάνοντας % της κινητικής του

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο.

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο. Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΒΑΘΜΟΣ:.... /100 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ:... ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01.06.2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΙΙ

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΙΙ ΤΟΜΕΑΣ ΡΑΔΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑΣ Β ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΙΙ 2 ΟΣΤΕΟΛΟΓΙΑ 3 4 5 ΒΑΣΗ ΚΡΑΝΙΟΥ 6 ΚΡΟΤΑΦΟΓΝΑΘΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ 7 ΠΑΡΑΡΡΙΝΙΟΙ ΚΟΛΠΟΙ 8 9 10 11 ΑΤΛΑΝΤΟΑΞΟΝΙΚΗ ΑΡΘΡΩΣΗ 12 13 14 15 ΑΡΘΡΩΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ Ερώτηση 1 Τι ορίζουμε ως ομοιόσταση; Ομοιόσταση είναι η ικανότητα του

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Βιολογία Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΜΕΝΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Από τι αποτελείται ο ανθρώπινος οργανισμός; Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από περίπου 10 τρισεκατομμύρια κύτταρα, που οργανώνονται σε ιστούς, οι ιστοί σε όργανα και τα όργανα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΑ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΒΑΘ.:../ 20 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Όλοι οι οργανισμοί, εκτός από αυτούς από αυτούς που έχουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν, εξασφαλίζουν ενέργεια διασπώντας τις θρεπτικές ουσιές που περιέχονται

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικό σύστημα. Στοματική κοιλότητα Φάρυγγας Οισοφάγος Στόμαχος Λεπτό έντερο Παχύ έντερο Ήπαρ Πάγκρεας

Πεπτικό σύστημα. Στοματική κοιλότητα Φάρυγγας Οισοφάγος Στόμαχος Λεπτό έντερο Παχύ έντερο Ήπαρ Πάγκρεας ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Πεπτικό σύστημα Στοματική κοιλότητα Φάρυγγας Οισοφάγος Στόμαχος Λεπτό έντερο Παχύ έντερο Ήπαρ Πάγκρεας Πεπτικοί αδένες Μικροί πεπτικοί αδένες που βρίσκονται διάσπαρτοι σε όλο το τοίχωμα

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΣΤΟΜΑΧΟΣ ΤΩΝ ΜΗΡΥΚΑΣΤΙΚΩΝ

Ο ΣΤΟΜΑΧΟΣ ΤΩΝ ΜΗΡΥΚΑΣΤΙΚΩΝ Ο ΣΤΟΜΑΧΟΣ ΤΩΝ ΜΗΡΥΚΑΣΤΙΚΩΝ 1 κεφάλαιο 1.1 Γενικά Τα μηρυκαστικά (Σχήμα 1.1), σε αντίθεση με τα μονογαστρικά ζώα (Σχήματα 1.2 και 1.3), έχουν τη δυνατότητα διεξαγωγής της μικροβιακής ζύμωσης εντός του

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ Κυριακή Σταματέλου Ειδικός Νεφρολόγος, MBA Τι είναι η νεφρολιθίαση; Η νεφρολιθίαση λέγεται κοινά «πέτρες στα νεφρά» και είναι γνωστή στην ανθρωπότητα από τα αρχαία χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ - ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ - ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ - ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ:.... /40 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ:... ΤΑΞΗ: Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 29.05.2017 ΜΑΘΗΜΑ:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ Hράκλειο, εκέμβριος 2011 ΤΥΠΟΙ ΙΣΤΩΝ 1. Eπιθηλιακός Πολυεδρικά κύτταρα που είναι πάρα πολύ στενά συνδεδεμένα και φέρουν ελάχιστη μεσοκυττάρια ουσία 2. Συνδετικός Κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 0-0 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 0 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 0/6/0 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: ώρες Ολογράφως:... Υπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΡΟΥΣΕΙΣ. γ) Δ 64 J δ) 64%]

ΚΡΟΥΣΕΙΣ. γ) Δ 64 J δ) 64%] 1. Μικρή σφαίρα Σ1, μάζας 2 kg που κινείται πάνω σε λείο επίπεδο με ταχύτητα 10 m/s συγκρούεται κεντρικά και ελαστικά με ακίνητη σφαίρα Σ2 μάζας 8 kg. Να υπολογίσετε: α) τις ταχύτητες των σωμάτων μετά

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Τρανταλής. Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική

Γεώργιος Τρανταλής. Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Γεώργιος Τρανταλής Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Ανατομία Φυσιοπαθολογία Μελλοντικές προεκτάσεις Ανατομία Φυσιοπαθολογία Μελλοντικές προεκτάσεις Η αορτική

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Μάθημα 2: Ο κόσμος των κυττάρων (I)

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Μάθημα 2: Ο κόσμος των κυττάρων (I) ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 2: Ο κόσμος των κυττάρων (I) Στόχος μας στα πρώτα μαθήματα είναι να δούμε Τ ο κ ύ τ τ α ρ ο ως δομικό συστατικό του σώματός μας με έμφαση στα πολλαπλά επίπεδα οργάνωσης

Διαβάστε περισσότερα