Υπερρεαλισμός/Σουρεαλισμός (surrealism)

Transcript

1 Υπερρεαλισμός/Σουρεαλισμός (surrealism) Ο υπερρεαλισμός ή σουρεαλισμός, από τις γαλλικές λέξεις sur (επάνω, επί) και réalisme (ρεαλισμός, πραγματικότητα) ήταν ένα κίνημα που αναπτύχθηκε κυρίως στο χώρο της λογοτεχνίας αλλά εξελίχθηκε σε ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό και πολιτικό ρεύμα. Ο υπερρεαλισμός είναι το τελευταίο και χωρίς αμφιβολία το σημαντικό από τα κινήματα της πρωτοπορίας.

2 Λίγα λόγια Ο σουρεαλισμός γεννιέται το 1924 στη Γαλλία, κατά την περίοδο μεταξύ του πρώτου και δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, ως συνέχεια του γαλλικού νταντά*. Ως κύριο μέσο έκφρασης, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στις εικαστικές τέχνες, πρόβαλαν τον «αυτοματισμό*», επιδιώκοντας τη διερεύνηση του ασυνειδήτου, την απελευθέρωση της φαντασίας «με την απουσία κάθε ελέγχου από τη λογική» και διακηρύττοντας τον απόλυτο μη κομφορμισμό*. αναπτύχθηκε ως επί το πλείστον από νεαρούς ποιητές της εποχής, διαμορφώνοντας την τάση που αργότερα οδήγησε στη δημοσίευση ενός Μανιφέστου που ανήγγειλε τη δημιουργία ενός νέου κινήματος. Βασικές επιρροές αυτής της πρώιμης υπερρεαλιστικής ομάδας υπήρξαν οι Ρεμπώ, Λωτρεαμόν και Μαλλαρμέ, αλλά και σύγχρονοι λογοτέχνες της εποχής όπως ο Απολλιναίρ και Πιέρ Ρεβερντύ.

3 Τα κύρια χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού είναι τα εξής: Ελευθερία στη μορφή. Απουσία θέματος. Απουσία λογικού ειρμού και ελέγχου. Παράτολμοι συνδυασμοί εικόνων και λέξεων που βασίζονται στην αυθαιρεσία και στην τύχη. Απουσία στήλης.

4 Αρχηγός του κινήματος και συγγραφέας του υπερρεαλιστικού μανιφέστου είναι ο André Breton. Οι υπερρεαλιστές αξιοποιούν τα διδάγματα όχι μόνο του νταντά αλλά και του συμβολισμού, ενώ είναι έντονα επηρεασμένοι από τη ψυχανάλυση. Συμφωνά με αυτούς ο άνθρωπος δεν πρέπει να μένει εγκλωβισμένος στην πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, αλλά να χρησιμοποιεί τη φαντασία, την τύχη, σπάζοντας τα δεσμά του ρεαλισμού, φτάνοντας σε μια «υπέρ-πραγματικότητα», ξεφεύγοντας οριστικά από τον έλεγχο της λογικής και από κάθε είδους προκαταλήψεις, τόσο στη ζωή όσο και στην τέχνη.

5 Για να επιτύχουν τους στόχους τους χρησιμοποιούν κάθε μέσο που θα μπορούσε να τους φέρει σε άμεση επαφή με το υποσυνείδητο: καταγραφή ονείρων, ύπνωση, καθώς και τη λεγόμενη αυτόματη γραφή*. Πολύ γρήγορα, βέβαια, οι υπερρεαλιστές θα συνειδητοποιήσουν ότι η ελάχιστη, έστω- παρέμβαση της λογικής είναι αναπόφευκτη. Πάντως, η ποίησή τους θα συνεχίσει να φημίζεται για την άρνηση κάθε περιορισμού, την ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική, τις εντυπωσιακές εικόνες κ.α

6 Ο υπερρεαλισμός υπήρξε το μακαβριότερο αλλά και το πιο σημαντικό από τα πρωτοποριακά κινήματα και επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό την καλλιτεχνική έκφραση του 20ου αιώνα σε όλους τους τομείς. Είχε τεράστια απήχηση καθώς διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο σκέψης του σύγχρονου ανθρώπου, συμφιλιώνοντάς τον με τη φαντασία και το όνειρο.

7 Σημαντικοί υπερρεαλιστές ποιητές Λουί Αραγκόν Αντονέν Αρτώ Ζωρζ Μπατάιγ Αντρέ Μπρετόν Πωλ Ελυάρ

8 Σουρεαλισμός και νεοελληνική λογοτεχνία Ο υπερρεαλισμός είναι και το μόνο από τα πρωτοποριακά κινήματα που είχε σημαντική επιρροή στη νεοελληνική λογοτεχνία, ιδιαίτερα από το 1935 και μετά.

9 Σημαντικοί Έλληνες υπερρεαλιστές ποιητές Ανδρέας Εμπειρίκος Νίκος Εγγονόπουλος ( υπήρξε και ζωγράφος) Νίκος Γκάτσος Οδυσσέας Ελύτης

10 Ανάλυση σουρεαλιστικών κειμένων Η Αποκριά,του Μίλτου Σαχτούρη Η Τρελή Ροδιά του, Οδυσσέα Ελύτη Ο στρατιώτης ποιητής, του Μίλτου Σαχτούρη

11 Η Αποκριά Μακριά σ έν άλλο κόσμο γίνηκε αυτή η αποκριά το γαϊδουράκι γύριζε μες στους έρημους δρόμους όπου δεν ανέπνεε κανείς πεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανό κατέβαιναν μια στιγμή να πάρουν τους αετούς τους που τους είχαν ξεχάσει έπεφτε χιόνι γυάλινος χαρτοπόλεμος μάτωνε τις καρδιές μια γυναίκα γονατισμένη ανάστρεφε τα μάτια της σα νεκρή μόνο περνούσαν φάλαγγες στρατιώτες εν δυο εν δυο παγωμένα δόντια Το βράδυ βγήκε το φεγγάρι αποκριάτικο γεμάτο μίσος το δέσαν και το πέταξαν στη θάλασσα μαχαιρωμένο Μακριά σ έν άλλο κόσμο γίνηκε αυτή η αποκριά.

12 Σουρεαλιστικά Στοιχεία του κειμένου 1. Κατάργηση της λογικής,κυριαρχία φαντασίας εντοπίζεται στο σημείο: το γαϊδουράκι γύριζε μες στους έρημους δρόμους όπου δεν ανέπνεε κανείς, πεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανό κατέβαιναν μια στιγμή να πάρουν τους αετούς τους που τους είχαν ξεχάσει 2. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός στροφών, ούτε συγκεκριμένος αριθμός στίχων και γίνεται αντιληπτή η έλλειψη ομοιοκαταληξίας σε κάθε στροφή 3. Ύφος υποτονικό και περιγραφικό (σε όλο το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη ). Παράδειγμα :Το βράδυ βγήκε το φεγγάρι αποκριάτικο γεμάτο μίσος το δέσαν και το πέταξαν στη θάλασσα μαχαιρωμένο.

13 Ο στρατιώτης ποιητής Δεν έχω γράψει ποιήματα μέσα σε κρότους μέσα σε κρότους κύλησε η ζωή μου Τη μιαν ημέρα έτρεμα την άλλην ανατρίχιαζα μέσα στο φόβο μέσα στο φόβο πέρασε η ζωή μου Δεν έχω γράψει ποιήματα δεν έχω γράψει ποιήματα μόνο σταυρούς σε μνήματα καρφώνω

14 Σουρεαλιστικά Στοιχεία του κειμένου 1. Κατάργηση μέτρου και ομοιοκαταληξίας σε όλο το ποίημα 2. Λέξεις καθημερινές πεζές και αντιποιητικές Ύφος υποτονικό,κουβεντιαστώ,περιγραφικό :Τη μιαν ημέρα έτρεμα την άλλην ανατρίχιαζα μέσα στο φόβο μέσα στο φόβο πέρασε η ζωή μου Ως προς το περιεχόμενο: Σκοτεινή διατύπωση-ελλειπτικότητα. Τα νοήματα δεν ολοκληρώνονται και ο αναγνώστης καλείται να τα ανακαλύψει μόνος του: μόνο σταυρούς σε μνήματα καρφώνω

15 Σ αυτές τις κάτασπρες αυλές όπου φυσά ο νοτιάς Σφυρίζοντας σε θολωτές καμάρες, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που σκιρτάει στο φως σκορπίζοντας το καρποφόρο γέλιο της Με ανέμου πείσματα και ψιθυρίσματα, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που σπαρταράει με φυλλωσιές νιογέννητες τον όρθρο Ανοίγοντας όλα τα χρώματα ψηλά με ρίγος θριάμβου; Όταν στους κάμπους που ξυπνούν τα ολόγυμνα κορίτσια Θερίζουνε με τα ξανθά τους χέρια τα τριφύλλια Γυρίζοντας τα πέρατα των ύπνων, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που βάζει ανύποπτη μεσ στα χλωρά πανέρια τους τα φώτα Που ξεχειλίζει από κελαηδισμούς τα ονόματά τους, πέστε μου Είναι η τρελή ροδιά που μάχεται τη συννεφιά του κόσμου; Στη μέρα που απ τη ζήλια της στολίζεται μ εφτά λογιώ φτερά Ζώνοντας τον αιώνιον ήλιο με χιλιάδες πρίσματα Εκτυφλωτικά, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που αρπάει μια χαίτη μ εκατό βιτσιές στο τρέξιμό της Πότε θλιμμένη και πότε γκρινιάρα, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που ξεφωνίζει την καινούρια ελπίδα που ανατέλλει; Η Τρελή Ροδιά

16 Πέστε μου, είναι η τρελή ροδιά που χαιρετάει στα μάκρη Τινάζοντας ένα μαντίλι φύλλων από δροσερή φωτιά Μια θάλασσα ετοιμόγεννη με χίλια δυο καράβια Με κύματα που χίλιες δυο φορές κινάν και πάνε Σ αμύριστες ακρογιαλιές, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που τρίζει τ άρμενα ψηλά στον διάφανον αιθέρα; Πανύψηλα με το γλαυκό τσαμπί που ανάβει κι εορτάζει Αγέρωχο, γεμάτο κίνδυνο, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που σπάει με φως καταμεσίς του κόσμου τις κακοκαιριές του δαίμονα Που πέρα ως πέρα την κροκάτη απλώνει τραχηλιά της μέρας Την πολυκεντημένη από σπαρτά τραγούδια, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που βιαστικά ξεθηλυκώνει τα μεταξωτά της μέρας; Σε μεσοφούστανα πρωταπριλιάς και σε τζιτζίκια δεκαπενταυγούστου Πέστε μου, αυτή που παίζει, αυτή που οργίζεται αυτή που ξελογιάζει Τινάζοντας απ τη φοβέρα τα κακά μαύρα σκοτάδια της Ξεχύνοντας στους κόρφους του ήλιου τα μεθυστικά πουλιά Πέστε μου, αυτή που ανοίγει τα φτερά στο στήθος των πραγμάτων Στο στήθος των βαθιών ονείρων μας, είναι η τρελή ροδιά;

17 Σουρεαλιστικά Στοιχεία του κειμένου Ο ποιητικός λόγος: Είναι χειμαρρώδης, ένα λυρικό παραλήρημα, μια ροή παραστάσεων και εικόνων. Χρησιμοποιεί μια σειρά μετωνυμίες στις οποίες εναλλάσσονται οι φυσικές και ανθρώπινες ιδιότητες, δημιουργώντας μια γόνιμη αμφισημία. Η εικονοποιία: Στην πρώτη στροφή απεικονίζεται ένα καλοκαιρινό αιγαιοπελαγίτικο τοπίο που μόλις αντικρίζει το φως μιας καινούριας μέρας. Η προσωποποιημένη ροδιά, με την κάτασπρη φυλλωσιά της και το ρόδινο χρώμα του καρπού της συνδυάζεται στη φαντασία του ποιητή με τα ρόδινα χρώματα της αυγής. Η τρελή ροδιά που τη φυσάει ο άνεμος σκορπίζει σε όλη τη φύση ευφρόσυνη πρωινή διάθεση. Τα υπερρεαλιστικά στοιχεία του ποιήματος: Παρατηρούμε ότι ο Ελύτης αντλεί από τον υπερρεαλισμό τη μαγεία των λέξεων, τη μεταφορική χρήση τους και την άλογη* σύνδεσή τους, την έμφαση στις αισθήσεις. Από μορφική άποψη δανείζεται την αστιξία*!

18 Υπερρεαλισμός και ζωγραφική Η επιμονή της μνήμης, Salvador Dali

19 Μεταμόρφωση του Νάρκισσου, Salvador Dali

20 Ο Γιός του Ατόμου, Rene Magritte

21 Αυτό δεν είναι μία πίπα, Rene Magritte

22 Ο Κόκκινος Πύργος Giorgio de Chirico

23 Ο Ελέφαντας Celebes, Max Ernst

24 Απάντηση στο κόκκινο, Yves Tanguy

25 Λεξικό Νταντά: ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα αισθητικής αναρχίας που αναπτύχθηκε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στις εικαστικές τέχνες καθώς και στη λογοτεχνία (κυρίως στην ποίηση), το θέατρο και την γραφιστική. Αυτοματισμός: σημαίνει την τυποποίηση μίας διαδικασίας μέσω της εύρεσης καλώς ορισμένων βημάτων τα οποία πρέπει να ακολουθηθούν για να παραχθεί κάποιο επιθυμητό αποτέλεσμα. Κομφορμισμός : προσαρμογή ενός ατόμου στις απαιτήσεις και στους τύπους συμπεριφοράς της ομάδας στην οποία ανήκει Αυτόματη Γραφή: είναι ένας τρόπος γραφής κατά τον οποίο η σκέψη εκφράζεται ελεύθερα και αυτόματα, χωρίς εμπόδια και περιορισμούς από τους κανόνες της λογικής. Άλογος: αυτός που δεν έχει λογική

26 Η σουρεαλιστική σκέψη πρέπει να είναι γέννημα της φαντασίας, αλλά όχι και φανταστική. Η πραγματικότητά της είναι ανάλογη με εκείνη του σύμπαντος. Είναι μία ανορθολογική πραγματικότητα, που ο ανορθολογισμός της δεν είναι φανταστικός. Απλώς πρέπει κανείς να τον φανταστεί. ΡΕΝΕ ΜΑΓΚΡΙΤ

27 Σας Ευχαριστούμε. Οι Μαθητές: Παναγιώτης Κεϊσίδης Θεοδώρα Καλαϊτζόγλου Έλενα Κεσικιάδου Μαριάννα Κεχαγιά