ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΟΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΙΣΘΩΤΩΝ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΟΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΙΣΘΩΤΩΝ 1.Η σημασία της θεσπίσεως χρονικών ορίων στη διάρκεια της εργασίας των μισθωτών Ο χρόνος απασχόλησης των μισθωτών αποτελεί ένα από τα πιο σπουδαία ζητήματα των εργασιακών σχέσεων. Υπήρξε το βασικό σημείο τριβής και σύγκρουσης των εργαζομένων με τους εργοδότες και γενικότερα της ευρείας τάξεως των εργαζομένων με την τάξη των αστών-κεφαλαιούχων. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η μεγάλη απεργία των εργατών στο Σικάγο στα τέλη του 19 ου αιώνα, η οποία κατεστάλη βίαια με τη συνακόλουθη επιβολή και εκτέλεση της θανατικής ποινής σε βάρος των πρωταιτίων της απεργίας,είχε ως βασικό αίτημα «οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες ύπνο». Την επέτειο αυτής της κινητοποίησης των εργαζομένων,η οποία συνάπτεται με τα χρονικά όρια εργασίας των μισθωτών, γιορτάζουμε την 1 η Μαϊου κάθε χρόνου (Εργατική Πρωτομαγιά). Με το θέμα των χρονικών ορίων εργασίας σχετίζονται ανέκαθεν τα συλλογικά αιτήματα των εργαζομένων. Και αυτό είναι εύλογο,διότι όλη η προσωπική και κοινωνική ζωή του μισθωτού συνέχεται με την κατανομή της ζωής του: α)σε χρόνο κατά τον οποίο παρέχει την εξαρτημένη εργασία του σε οποιονδήποτε εργοδότη και β)σε ελεύθερο χρόνο. Από αυτήν την κατανομή του χρόνου γεννιούνται η κοινωνική διαστρωμάτωση,η καταπίεση ορισμένων ομάδων ανθρώπων (εργαζόμενοι) από άλλους ανθρώπους (εργοδότες), οι ταξικές διαφορές,η πάλη των τάξεων. Στο σύγχρονο κοινωνικό κράτος,το οποίο αποτελεί κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού, ο Νομοθέτης παρεμβαίνει και θέτει όρια στη χρονική διάρκεια απασχόλησης των μισθωτών. Οι περιορισμοί αυτοί τίθενται προς όφελος του μισθωτού και αποσκοπούν στον περιορισμό της πραγματικής εξουσίας που διαθέτει ο εργοδότης ως οικονομικά και διαπραγματευτικά ισχυρότερος. 2.Ορολογικές διευκρινίσεις Ωράριο είναι ο χρόνος απασχόλησης του μισθωτού από κάποιον συγκεκριμένο εργοδότη. 28

2 Νόμιμο ωράριο είναι ο οριζόμενος από τον Νόμο ανώτατος χρόνος απασχόλησης του μισθωτού από κάποιον συγκεκριμένο εργοδότη. Συμβατικό ωράριο είναι ο συμφωνημένος (μεταξύ εργοδότη και μισθωτού ή μεταξύ των αντιπροσώπων εργοδοτών και εργαζομένων) χρόνος απασχόλησης του μισθωτού από κάποιον συγκεκριμένο εργοδότη. Το συμβατικό ωράριο μπορεί να είναι μικρότερο ή ίσο με το νόμιμο ωράριο. Δεν επιτρέπεται το συμβατικό ωράριο να είναι μεγαλύτερο από το νόμιμο. Ισχύει δηλαδή η σχέση: (Α) ΝΟΜΙΜΟ ΩΡΑΡΙΟ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΩΡΑΡΙΟ Το συμβατικό ωράριο υπερισχύει του νόμιμου ωραρίου (εφόσον τηρείται η προαναφερθείσα σχέση). 3.Η διάκριση υπερωρίας υπερεργασίας Στην Ελλάδα, από τα μεσοπολεμικά χρόνια (ν. 2269/1920, άρθρο 18 π.δ. 8/1932, α.ν. 547/1937) η διάρκεια του νόμιμου ωραρίου ορίζεται σε οκτώ (8) ώρες ημερησίως και σε σαράντα οκτώ (48) ώρες την εβδομάδα. Εάν με έθιμο για κάποιον κλάδο εργασίας έχει καθιερωθεί ωράριο μικρότερης διάρκειας απ ό,τι το νόμιμο,το εθιμικό ωράριο υπερισχύει του νομίμου. Από την 1/1/1984 και σύμφωνα με εθνική γενική συλλογική σύμβαση εργασίας (άρθρο 6 ε. γ. σ. σ. ε της ) η διάρκεια της εβδομαδιαίας εργασίας για τους εργαζόμενους που απασχολούνται σε οποιονδήποτε εργοδότη με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου είναι σαράντα (40) ώρες. Η απασχόλησή του εργαζομένου για χρόνο πέραν του συμβατικού ωραρίου και μέχρι το νόμιμο ωράριο καλείται υπερεργασία και αμείβεται ιδιαιτέρως. Η απασχόληση του εργαζομένου για χρόνο πέραν του νόμιμου ωραρίου καλείται υπερωρία.και η υπερωρία αμείβεται ιδιαιτέρως,και μάλιστα κατά κανόνα περισσότερο από ό, τι η υπερεργασία. Ισχύουν δηλαδή οι σχέσεις: 29

3 (Β) ΥΠΕΡΕΡΓΑΣΙΑ=ΝΟΜΙΜΟ ΩΡΑΡΙΟ-ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΩΡΑΡΙΟ (Γ) ΥΠΕΡΩΡΙΑ>ΝΟΜΙΜΟ ΩΡΑΡΙΟ Οι σχέσεις (Β) και (Γ) είναι γενικές. Οι εκάστοτε ισχύοντες νόμοι (λ.χ. ο ν. 2874/2000 και ο πρόσφατος ν. 3385/2005,θέτοντας ειδικές ρυθμίσεις, μετριάζουν το εύρος ισχύος τους). 4.Η πρόσφατη μεταβολή των ρυθμίσεων σχετικά με το χρονικά όρια απασχόλησης των μισθωτών Από τον Αύγουστο του 2005,με τη θέσπιση του ν. 3385/2005 (ΦΕΚ Α 210/ ), τέθηκαν σε εφαρμογή νέες ρυθμίσεις για το χρόνο απασχόλησης των μισθωτών (οι οποίες είναι δυσμενέστερες για τους μισθωτούς απ ό,τι ήταν οι προγενέστερες ρυθμίσεις των άρθρων 4 και 5 του ν. 2874/2000). Οι διαφορές των νέων ρυθμίσεων σε σχέση με τις προηγούμενες έγκεινται στα εξής: α) Αυξάνεται ο χρόνος υπερεργασίας,δηλαδή ο εβδομαδιαίος χρόνος στον οποίο ο εργοδότης μπορεί μονομερώς να αποφασίσει την απασχόληση του μισθωτού πέραν του συμβατικού ωραρίου (διαφοροποιούμενος ανάλογα με το αν οι εργαζόμενοι απασχολούνται πενθήμερο ή εξαήμερο) και, συναφώς, επεκτείνεται ο χρόνος υπερωριακής απασχόλησης. β) Μειώνεται η προσαύξηση του ωρομισθίου υπερεργασίας. γ) Εισάγεται δυνατότητα απόκλισης από το κανονικό ωράριο, με κοινή συμφωνία εργοδότη εργαζομένων, ώστε να δημιουργείται κατ έτος «χρονική περίοδος αυξημένης απασχόλησης» και «χρονική περίοδος μειωμένης απασχόλησης». Ο επιπλέον χρόνος εργασίας κατά την περίοδο της αυξημένης απασχόλησης συμψηφίζεται με τη μείωση του χρόνου εργασίας κατά την περίοδο της μειωμένης απασχόλησης, χωρίς ο εργαζόμενος να λαμβάνει προσαυξήσεις υπερωρίαςυπερεργασίας στην περίοδο αυξημένης απασχόλησης. δ) Μειώνονται οι αποδοχές του εργαζομένου σε περίπτωση μη νόμιμης υπερωριακής απασχόλησης. 30

4 5.Τα ισχύοντα,με βάση τον ν. 3385/2005, για τα χρονικά όρια απασχόλησης των μισθωτών Υπερεργασία Σε επιχειρήσεις,στις οποίες ισχύει συμβατικό ωράριο εργασίας μέχρι σαράντα (40) ωρών,ο εργοδότης δικαιούται να απασχολήσει τον μισθωτό πέντε (5) επιπλέον ώρες (δηλ. 41 η, 42 η,43 η,44 η,45 η /εβδομάδα), εφόσον αυτός εργάζεται πενθήμερο,ή οκτώ (8) επιπλέον ώρες (δηλ. 41 η, 42 η,43 η,44 η,45 η, 46 η, 47 η, 48 η / εβδομάδα), εφόσον αυτός εργάζεται εξαήμερο, καταβάλλοντας γι αυτές επιπλέον ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 25%. Η ανωτέρω επιπλέον απασχόληση ονομάζεται «υπερεργασία». 5.2.Υπερωριακή απασχόληση Η πέραν των σαράντα πέντε (45) ωρών εβδομαδιαία εργασία,για τους μισθωτούς που απασχολούνται πενθήμερο, ή πέραν των σαράντα οκτώ (48) ωρών εβδομαδιαία εργασία,για τους μισθωτούς που απασχολούνται εξαήμερο, θεωρείται «υπερωριακή απασχόληση». Για τη νομιμότητα της υπερωριακής απασχόλησης πρέπει να υφίστανται οι προϋποθέσεις και να τηρηθούν οι διατυπώσεις,που ορίζει ο Νόμος. Για τις πρώτες εκατόν είκοσι (120) ώρες υπερωριακής απασχόλησης κάθε έτος,ο μισθωτός θα λάβει το ωρομίσθιό του προσαυξημένο κατά 50%,ενώ για τις υπόλοιπες ώρες υπερωριακής απασχόλησης (δηλαδή πέραν των εκατόν είκοσι ανά έτος) θα λάβει το ωρομίσθιό του προσαυξημένο κατά 75%. 5.3.Κατ εξαίρεση υπερωρία Εάν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις και δεν τηρηθούν οι διατυπώσεις,που ορίζει ο Νόμος, η υπερωριακή απασχόληση του μισθωτού ονομάζεται «κατ εξαίρεση υπερωρία». Για την κατ εξαίρεση υπερωρία,ο μισθωτός δικαιούται να λάβει ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 100% (δηλαδή το διπλάσιο του ωρομισθίου) 1. 1 Για την αξιολόγηση των νέων ρυθμίσεων που αφορούν την υπερεργασία και την υπερωρία των μισθωτών, υπεθυμίζουμε ότι από 1/4/2001 είχαν μεταβληθεί προς ενίσχυση των δικαιωμάτων των εργαζομένων τα ισχύοντα για το ωράριο των εργαζομένων,την υπερεργασία και την υπερωρία. Σύμφωνα με τα άρθρα 4 και 5 ν. 2874/2000 είχαν ισχύσει (για πέντε έτη) τα εξής: 1.ΙΔΙΟΡΡΥΘΜΗ ΥΠΕΡΩΡΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Ο εργοδότης δικαιούται να απασχολήσει τον εργαζόμενο για τρεις ώρες επιπλέον την εβδομάδα πέραν του συμβατικού ωραρίου των 40 ωρών (δηλ. την 41 η,την 42 η και την 43 η ώρα). Η τρίωρη αυτή απασχόληση ονομαζόταν «ιδιόρρυθμη υπερωριακή απασχόληση» και αμειβόταν με το ισχύον ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 50%. 31

5 5.4. Διευθέτηση του χρόνου εργασίας (κατ απόκλιση των γενικών ρυθμίσεων) Ο ν. 3385/2005 καθιερώνει τη δυνατότητα να καθιερωθούν αποκλίσεις από τις γενικές ρυθμίσεις των χρονικών ορίων εργασίας και τις προσαυξήσεις του ωρομισθίου στις περιπτώσεις υπερεργασίας και υπερωριακής απασχόλησης. Απαραίτητες προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο είναι: α)στην επιχείρηση να εφαρμόζεται συμβατικό ωράριο εργασίας σαράντα (40) ωρών β) κοινή συμφωνία εργοδότη εργαζομένων για το ελαστικό ωράριο,β) έγκριση της αρμόδιας Επιθεώρησης Εργασίας. Για την κοινή συμφωνία εργοδότη εργαζομένων απαιτείται διαβούλευση και,έπειτα, κατάρτιση πρακτικού μεταξύ του εργοδότη και της πιο αντιπροσωπευτικής συνδικαλιστικής οργάνωσης των εργαζομένων (ή αν δεν υπάρχει τέτοια μεταξύ του εργοδότη και του συμβουλίου εργαζομένων,ενώ σε περίπτωση που δεν υπάρχει συμβούλιο εργαζομένων στην επιχείρηση,απαιτείται κοινό έγγραφο αίτημα όλων των εργαζομένων,που θα δεσμευθούν από το κατ απόκλιση ωράριο, και του εργοδότη προς την Επιθεώρηση Εργασίας ). Σε περίπτωση που συντρέξουν οι παραπάνω προϋποθέσεις, είναι δυνατό εντός ενός ημερολογιακού έτους να υπάρξει «περίοδος αυξημένης απασχόλησης» (ΠΑΑ),κατά τη διάρκεια της οποίας οι εργαζόμενοι εργάζονται ορισμένο χρόνο πέραν του συμβατικού ωραρίου χωρίς να λαμβάνουν προσαύξηση ωρομισθίου,και «περίοδος μειωμένης απασχόλησης» (ΠΜΑ),κατά τη διάρκεια της οποίας οι εργαζόμενοι εργάζονται αντίστοιχο χρόνο λιγότερο από το συμβατικό ωράριο, λαμβάνοντας όμως τις ίδιες αποδοχές. Δύο δυνατότητες ελαστικού ωραρίου παρέχει ο ν. 3385/2000. Παρατηρούμε ότι ο νομοθέτης δεν χρησιμοποίησε τον καθιερωμένο μέχρι τότε όρο «υπερεργασία», αλλά τον αντικατέστησε με τον όρο «ιδιόρρυθμη υπερωριακή απασχόληση». 2.ΥΠΕΡΩΡΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ: Η πέραν των 43 ωρών απασχόληση του μισθωτού θεωρούταν «υπερωριακή απασχόληση». Εφόσον ήταν νόμιμη (δηλ. εφόσον για την πραγματοποίησή της ο εργοδότης τηρούσε τις διατυπώσεις και δεν υπερέβαινε τους περιορισμούς,που ορίζει ο Νόμος), ο μισθωτός αμειβόταν αρχικώς με προσαύξηση 50% (για συνολικό χρόνο υπερωριακής απασχόλησης μέχρι 120 ώρες ετησίως), και ακολούθως με προσαύξηση 75% ετησίως (για συνολικό χρόνο υπερωριακής απασχόλησης πέραν των 120 ωρών ετησίως). Εφόσον η υπερωριακή απασχόληση δεν ήταν νόμιμη, ο μισθωτός δικαιούταν αποζημίωση ίση με το 250% των αποδοχών που θα δικαιούταν για κανονική εργασία του ίσης διάρκειας. 32

6 α) Η ΠΑΑ και η ΠΜΑ έχουν ίση διάρκεια και δεν μπορεί να υπερβαίνουν τους τέσσερις (4) μήνες κατ έτος, η καθεμιά. Κατά τη διάρκεια της ΠΑΑ,ο εργαζόμενος μπορεί να απασχολείται μέχρι δύο (2) ώρες ημερησίως πέραν του οκταώρου. Κατά τη διάρκεια της ΠΜΑ,οι επιπλέον ώρες εργασίας του μισθωτού αφαιρούνται είτε από το ημερήσιο ωράριο του είτε με χορήγηση ημέρας αναπαύσεως (ρεπό) ή με συνδυασμό των δυο προηγούμενων μεθόδων (μείωση ημερησίου ωραρίου και χορήγηση ρεπό). ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟ ΕΤΟΣ 4ΜΗΝΟ ΑΥΞΗΜΕΝΗΣ 4ΜΗΝΟ ΜΕΙΩΜΕΝΗΣ 4ΜΗΝΟ ΚΑΝΟΝΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ +2 ώρες ημερησίως (το μέγιστο) +10 ώρες εβδομαδιαίως (το μέγιστο) ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Οι επιπλέον ώρες εργασίας του προηγούμενου 4μήνου αφαιρούνται με μειωμένο ωράριο ή ρεπό ή άδεια με αποδοχές ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Σε περίπτωση που δεν καταστεί δυνατό να συμφωνήσουν οι εργαζόμενοι και ο εργοδότης στη διευθέτηση του χρόνου εργασίας με τον παραπάνω τρόπο,τότε ο εργοδότης μπορεί να υποβάλει σχετική αίτηση σε ειδική επιτροπή («Επιτροπή Διευθέτησης του Χρόνου Εργασίας»), η οποία αποφασίζει εντός τριών (3) εργάσιμων ημερών. β)η ΠΑΑ μπορεί να διαρκέσει μέχρι τριάντα δύο (32) εβδομάδες και κατά τη διάρκειά της οι εργαζόμενοι θα απασχοληθούν συνολικώς διακόσιες πενήντα έξι (256) ώρες πέραν του συμβατικού ωραρίου τους. Κατά τη διάρκεια της ΠΜΑ,η οποία θα καταλαμβάνει το υπόλοιπο του ημερολογιακού έτους,οι εργαζόμενοι θα εργασθούν αντίστοιχο χρόνο λιγότερο από το συμβατικό ωράριό τους. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟ ΕΤΟΣ ΠΑΑ 32 εβδομάδες ΠΜΑ=ΕΤΟΣ-ΠΑΑ Πρόσθετος χρόνος απασχόλησης 256 ωρών Μειωμένος χρόνος απασχόλησης 256 ωρών 33

7 Και στις δυο περιπτώσεις,η υπέρβαση του μειωμένου ωραρίου κατά την ΠΜΑ θεωρείται υπερεργασία αμειβόμενη με προσαύξηση +30% για τις πρώτες πέντε ώρες υπέρβασης (πενθήμερο) ή τις πρώτες οκτώ ώρες υπέρβασης (εξαήμερο). Οι επιπλέον τούτων υπερβάσεις θεωρούνται υπερβάσεις θεωρούνται υπερωρίες και αμείβονται με προσαύξηση +75%,εφόσον είναι νόμιμες, ή +100%, εφόσον είναι παράνομες. Ο εργαζόμενος δικαιούται να αρνηθεί την παροχή της επιπλέον εργασίας αν δεν είναι σε θέση να την εκτελέσει και η άρνησή του δεν είναι αντίθετη με την καλή πίστη (659ΑΚ). Η άρνηση του εργαζομένου να παράσχει την επιπλέον εργασία δεν συνιστά λόγο καταγγελίας της σύμβασης εργασίας του 2. 5.Πενθήμερο Προβλέπεται νομοθετικά το σύστημα απασχόλησης μισθωτών για πέντε εργάσιμες ημέρες, με ημέρες ανάπαυσης το Σάββατο και την Κυριακή (άρθρο 6 της από 26/2/1975 ΕΓΣΣΕ, η οποία κυρώθηκε με τον Ν. 133/1975). Αντί του Σαββάτου, ημέρα ανάπαυσης μπορεί να ορισθεί οποιαδήποτε άλλη της εβδομάδας. Το ωράριο του Σαββάτου κατανέμεται αναλογικά στις υπόλοιπες εργάσιμες ημέρες της εβδομάδας, χωρίς να μπορεί να γίνει υπέρβαση του εβδομαδιαίου ωραρίου των σαράντα (40) ωρών (5 εργάσιμες ημέρες Χ8ώρες =40 ώρες).σε περίπτωση που ο μισθωτός αμείβεται με ημερομίσθιο (και όχι με μισθό) λαμβάνει έξι (6) και όχι πέντε (5) ημερομίσθια την εβδομάδα. Η άδεια που δικαιούνται οι μισθωτοί που απασχολούνται με το σύστημα του πενθημέρου προσδιορίζεται σε τέσσερις ημέρες λιγότερο από ό,τι η άδεια που δικαιούνται οι απασχολούμενοι με το σύστημα του εξαημέρου 3. Αυτό είναι εύλογο, διότι στην κανονική άδεια των επί πενθήμερο απασχολούμενων δεν προσμετρούνται τα Σάββατα (όπως άλλωστε και οι Κυρακές) που μεσολαβούν μεταξύ των συνεχόμενων ημερών κανονικής άδειας. Οι διατάξεις για την υπερεργασία και την υπερωρία,που αναφέραμε παραπάνω,ισχύουν και για τους απασχολούμενους επί πενθήμερο εβδομαδιαίως. Εάν εργαζόμενος που απασχολείται για πέντε εργάσιμες ημέρες απασχοληθεί Σάββατο, δικαιούται επιπλέον αποδοχές ίσες με τις ανά ώρα αποδοχές του. Εάν 2 Βλ. άρθρο 2 ν. 3385/ Βλ. Κεφάλαιο 11 ο. 34

8 απασχοληθεί ημέρα Σάββατο πέραν του οκταώρου,δικαιούται την προσαύξηση υπερωριακής απασχόλησης. Εάν αμείβεται με ημερομίσθιο,θα λάβει και 7 ο ημερομίσθιο τη συγκεκριμένη εβδομάδα (δεδομένου ότι λαμβάνει έξι ημερομίσθια για εργασία πέντε ημερών). 7.Προϋποθέσεις νομιμότητας υπερωριακής απασχόλησης Για να είναι νόμιμη η υπερωριακή απασχόληση (δηλαδή πέραν των 45 ωρών ή των 48 ωρών,ανάλογα με το αν ο μισθωτός εργάζεται πενθήμερο ή εξαήμερο, αντίστοιχα) πρέπει να τηρηθούν, με μέριμνα του εργοδότη, οι ακόλουθες προϋποθέσεις: Α)Να γίνει αναγγελία της υπερωριακής απασχόλησης στην Επιθεώρηση Εργασίας κατά κανόνα πριν από την πραγματοποίηση της υπερωριακής απασχόλησης (και μόνον κατ εξαίρεση σε περίπτωση επείγοντος την επόμενη εργάσιμη ημέρα).θεωρημένο αντίγραφο της αναγγελίας αυτής πρέπει να αναρτάται σε εμφανές σημείο στον τόπο εργασίας. Β)Να τηρείται ειδικό βιβλίο υπερωριών,θεωρημένο από την αρμόδια υπηρεσία εργασίας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Στο βιβλίο αυτό πρέπει να υπογράφει και ο μισθωτός για τις υπερωρίες που πραγματοποίησε. Γ)Η υπερωριακή απασχόληση του μισθωτού πρέπει να γίνεται για έκτακτες και επείγουσες ανάγκες,που ορίζονται στον Νόμο (βλ. ιδίως άρθρο 1 ν.δ. 515/ ). 4. Το άρθρον 4 του Π.Δ/τος της 27/6-4/7/32 "περί κωδικοποιήσεως και συμπληρώσεων των περί 8ώρου εργασίας διατάξεων" αντικαθίσταται ως ακολούθως : "1. Υπέρβασις του κατά το άρθρον 2 του παρόντος ανωτάτου ορίου ημερησίας εργασίας επιτρέπεται εις περιπτώσεις : α) Επειγούσης εργασίας, η εκτέλεσις της οποίας είναι αναγκαία, δια την πρόληψιν επικειμένων ατυχημάτων, την οργάνωσιν μέτρων σωτηρίας ή την αντιμετώπισιν επελθουσών αιφνιδίων ζημιών είτε εις το υλικόν είτε εις τας εγκαταστάσεις είτε εις το κτίριον της εκμεταλλεύσεως. β) επειγούσης φύσεως εργασιών παροδικού χαρακτήρος ή εξαιρετικώς επειγούσης ανάγκης εξυπηρετήσεως του κοινού. γ) επειγούσης επισκευής πλωτών, χερσαίων και εναερίων μεταφορικών μέσων ή καθυστερήσεως εκτελέσεως δρομολογίων των πάσης φύσεως μεταφορικών μέσων. δ) εξαιρετικής σωρεύσεως εργασίας. ε) παραμονών των εξαιρεσίμων εορτών. στ) προπαρασκευαστικών ή συμπληρωματικών εργασιών, αι οποίαι, ως εκ της φύσεως της εργασίας, εκτελούνται εκτός του, δια την γενικήν εργασίαν εκμεταλλεύσεως ή επιχειρήσεως χρονικού ορίου ημερησίας εργασίας. ζ) αναπληρώσεως απολεσθεισών ωρών εν περιπτώσει ομαδικής διακοπής εργασίας προελθούσης αα) εξ αιφνιδίων αιτίων ή ανωτέρας βίας (αιφνίδιαι ζημίαι επελθούσαι εις το υλικόν, διακοπή κινητηρίου 35

9 Δ)Η συνολική διάρκεια της υπερωριακής απασχόλησης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα ανώτατα όρια υπερωριών που καθορίζονται με υπουργική απόφαση κατά κλάδον εργασίας. Επισημαίνεται ότι για ορισμένες εργασίες οι οποίες χαρακτηρίζονται από ιδιάζουσες ανθυγιεινές συνθήκες δεν επιτρέπεται να πραγματοποιείται υπερωριακή απασχόληση πέραν των 120 ωρών. δυνάμεως, γενική έλλειψης πρώτων υλών, θεομηνίαι, ββ) λόγω επισήμων ή τοπικών εορτών, πλην της Κυριακής και των προς αυτήν εξομοιουμένων και γγ) λόγω καιρικών μεταβολών, εις βιομηχανίας ή εργασίας, αίτινες λόγω της φύσεώς των, υπόκεινται εις την επίδρασιν των καιρικών μεταβολών. 2. Η κατά την προηγούμενη παράγραφο υπέρβασις δεν δύναται να είναι μακροτέρα των 3 ωρών καθ' εκάστην. Κατ' εξαίρεσιν, εις τας υπό στοιχείον α', β' και γ' περιπτώσεις της προηγουμένης παραγράφου, η υπέρβασις δια μεν την πρώτην ημέραν είναι απεριόριστος, δι' εκάστην δε των αμέσως εν συνεχεία τεσσάρων (4) ημερών, επιτρέπεται μέχρι τεσσάρων (4) ωρών κατ' ανώτατον όριον. Επί της υπό στοιχ. ζ' περιπτώσεως η αναπλήρωσις της διακοπής της εργασίας συντελείται εντός χρόνου από της επαναλήψεώς της, μη δυναμένου να υπερβή το 3πλάσιον του απολεσθέντος τοιούτου. Εν ουδεμιά περιπτώσει δύναται να υπερβή τας 48 ώρας καθ' εβδομάδα, ο μέσος όρος εργασίας, υπολογιζόμενος από της δηλωθείσης διακοπής μέχρι της λήξεως των ως είρηται ανωτάτων ορίων αναπληρώσεως. 3. Δι' αποφάσεων του Υπουργού Εργασίας εκδιδομένων κατά τους μήνας Δεκέμβριον και Ιούνιον εκάστου έτους, μετά γνώμην του Ανωτάτου Συμβουλίου Εργασίας και δημοσιευομένων εις την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, καθορίζονται τα ανώτατα όρια υπερωριακής απασχολήσεως, δι' άπασαν την Επικράτειαν ή δι' ωρισμένας περιφερείας και δια το επόμενον της εκδόσεως των ημερολογιακόν εξάμηνον, ή γενικώς ή κατά κλάδους, ή κατά ειδικότητας, αναλόγως των δεδομένων της αγοράς εργασίας, των προοπτικών αυτής, των προοπτικών της οικονομικής αναπτύξεως, και, ειδικώτερον, της πορείας της ανεργίας και της υποαπασχολήσεως. Δι' αποφάσεων του Υπουργού Εργασίας, εκδιδομένων εκάστοτε μετά γνώμην του Ανωτάτου Συμβουλίου Εργασίας και δημοσιευομένων εις την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, δύναται να καθορίζηται, δι' άπασαν την Επικράτειαν ή δι' ωρισμένας περιφερείας, το ανώτατον όριον επιτρεπομένης κατ' έτος υπερωριακής απασχολήσεως ή γενικώς ή κατά παραγωγικούς κλάδους ή κατά ειδικότητας. 4. Δι' αποφάσεων του Υπουργού Εργασίας, εκδιδομένων μετά γνώμην του Ανωτάτου Συμβουλίου Εργασίας δημοσιευομένων εις την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, δύναται να καθορίζωνται ωρισμέναι εργασίαι, εις τας οποίας, λόγω ιδιαζόντως ανθυγιεινών συνθηκών, δεν επιτρέπεται να υπερβή η υπερωριακή απασχόλησις τας 120 ώρας ετησίως. ΙΙ. Αι διατάξεις του άρθρου 8 του Ν.Δ/τος 4020/59, του άρθρου 18 του Π.Δ/τος της 8/ , ως και της παρ. 4 του άρθρου 9 του Π.Δ/τος της 27/6-4/7/1932, αι ορίζουσαι τα της προσθέτου αμοιβής δι' υπερωριακήν απασχόλησιν και τα της αποζημιώσεως δι' απασχόλησιν, πέραν των επιτρεπομένων ανωτάτων ορίων υπερωριακής απασχολήσεως, εξακολουθούν ισχύουσαι. ΙΙΙ. Το άρθρον 6 του Π.Δ/τος της 27/6-4/7/1932 "περί κωδικοποιήσεως και συμπληρώσεως των περί 8ώρου εργασίας διατάξεων", ως και το άρθρον 1 του Α.Ν. 436/1968 "περί υπερωριακής εργασίας εις βιομηχανίας και επιχειρήσεις κοινής ωφελείας", καταργούνται. 36

10 Την εφαρμογή των χρονικών ορίων εργασίας των μισθωτών και όσα ζητήματα συνάπτονται με αυτά (υπερωριακή απασχόληση),ο Νόμος έχει αναθέσει στην Επιθεώρηση Εργασίας και στην Αστυνομία (12 ν. 3249/1955,5 ν.δ. 515/ ). Ο εργοδότης κάθε χρόνο (από 15/9 έως 15/11) έχει την υποχρέωση να υποβάλλει, για θεώρηση, στην αρμόδια Επιθεώρηση Εργασίας πίνακες με τα στοιχεία του προσωπικού που απασχολεί. 7.Ευθύνη του εργοδότη σε περίπτωση παράνομης υπερωριακής απασχόλησης Ο Νόμος τυποποιεί ως ποινικό αδίκημα την υπαίτια (με δόλο ή από αμέλεια) παράβαση των χρονικών ορίων εργασίας των εργαζομένων από τον εργοδότη ή τον εκπρόσωπό του (7 ν.δ. 515/ ). Πέραν δηλαδή της αστικής ευθύνης (καταβολή ωρομισθίου προσαυξημένου κατά 100% για την κατ εξαίρεση υπερωρία ), ο εργοδότης,όπως και ο εκπρόσωπός του, θα αντιμετωπίσει την ποινική δίωξη και θα δικασθεί ενώπιον ποινικού δικαστηρίου για τις παράνομες υπερωρίες των μισθωτών που απασχολεί Η επίβλεψις της εφαρμογής των περί χρονικών ορίων εργασίας διατάξεων νόμων, β. διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων ανατίθεται εις τα όργανα της Επιθεωρήσεως Εργασίας, της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής. 2. Τα ανωτέρω όργανα εφωδιασμένα δι' εγγράφων αποδεικτικών της ιδιότητός των δύνανται προς διασφάλισιν της εφαρμογής των κειμένων διατάξεων περί όρων εργασίας και προστασίας των εργαζομένων, εν τη ασκήσει του επαγγέλματός των: α) Να εισέρχωνται ελευθέρως, ανά πάσαν ώραν της ημέρας και της νυκτός, άνευ προηγουμένης ειδοποιήσεως, εις πάσαν επιχείρησιν, εκμετάλλευσιν ή εργασίαν και εις πάντα τόπον ή χώρον εργασίας (πλην κατοικιών), υπαγόμενον εις τον έλεγχον της Επιθεωρήσεως Εργασίας. β) Να προβαίνουν εις πάσας τας εξετάσεις, ελέγχους ή ερεύνας κρινομένας αναγκαίας, ίνα βεβαιωθούν ότι αι κείμεναι διατάξεις εφαρμόζονται αποκλειστικώς και ιδία: αα) Να ερωτούν, είτε μόνους, είτε παρουσία μαρτύρων, τον εργοδότην, το προσωπικόν ή τους αντιπροσώπους των επί παντός θέματος σχετικού προς την εφαρμογήν των κειμένων διατάξεων, ββ) να εξετάζουν επιτοπίως τα βιβλία, μητρώα και λοιπά έντυπα, ων η τήρησις επιβάλλεται υπό των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας, γγ) να διατάσσουν την τοιχοκόλλησιν του παρόντος και των επί τη βάσει τούτου εκδιδομένων υπουργικών αποφάσεων. 3. Τα όργανα της Επιθεωρήσεως Εργασίας, κατά την άσκησιν της ανωτέρω αποστολής των, δύνανται να ζητούν την συμπαράστασιν των οργάνων της Αστυνομίας ή της Χωροφυλακής. 6 Το άρθρον 18 του Π.Δ/τος της 27/6-4/7/32 "περί κωδικοποιήσεως και συμπληρώσεως των περί 8ώρου εργασίας διατάξεων", αντικαθίσταται ως ακολούθως: "Πας εργοδότης ή διευθυντής ή διαχειριστής ή επιτετραμμένος παραβαίνων εκ δόλου ή εξ αμελείας τας διατάξεις του παρόντος, ως και των επί τη βάσει τούτου εκδιδομένων αποφάσεων, τιμωρείται, δια των κάτωθι ποινών: α) δια χρηματικής ποινής από μεταλλικών δραχμών, ή β) δια φυλακίσεως 10 ημερών μέχρις 6 μηνών, γ) δι' αμφοτέρων των ποινών επί ιδιαιτέρως επιβαρυντικών περιστάσεων ή εν ειδική υποτροπή εντός διετίας". 37

11 8.Ελεύθερο ωράριο καταστημάτων Το ωράριο των μισθωτών που απασχολούνται σε καταστήματα περιορίζεται από τον Νόμο ως προς τη συνολική διάρκειά του,αλλά ο Νόμος δεν παρεμβαίνει πια ως προς τον προσδιορισμό του χρονικού σημείου ενάρξεως και του χρονικού σημείου λήξεώς του. Το χρονικό σημείο ενάρξεως ή λήξεως του ωραρίου καθορίζεται μεταξύ εργοδότη-μισθωτού με τη σύμβαση εργασίας ή με βάση εθιμικούς κανόνες ή με βάση τα συναλλακτικά ήθη και την επιχειρησιακή συνήθεια. Ισχύει ως γενικός κανόνας το ότι η λειτουργία των καταστημάτων (από το 1994 και στο εξής) είναι ελεύθερη για όλες τις ημέρες και ώρες της εβδομάδας,εκτός από την Κυριακή και τις ημέρες αργίας (άρθρο 42 ν /1990, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 46 2 ν. 2224/ ). Ωστόσο, με υπουργική απόφαση μπορεί να καθορισθεί το ωράριο 7 Άρθρο 42 ν. 1892/1990 "1. Η λειτουργία των, κατά το άρθρο 1 του Ν.Δ. 1037/1971 "Περί χρονικών ορίων λειτουργίας καταστημάτων και εργασίας του προσωπικού αυτών", καταστημάτων είναι ελεύθερη, καθ' όλες τις ώρες και τις ημέρες της εβδομάδος, πλην της Κυριακής και των ημερών αργίας. Κατ' εξαίρεση, επιτρέπεται τις Κυριακές και τις ημέρες αργίας η λειτουργία των πρατηρίων υγρών καυσίμων, εστιατορίων, ζαχαροπλαστείων, "μπαρ", καφενείων, γαλακτοπωλείων, κυλικείων και συναφών καταστημάτων, ανθοπωλείων, περιπτέρων και εξομοιουμένων καταστημάτων, φωτογραφείων, στιλβωτηρίων και αμιγών καταστημάτων λιανικής πωλήσεως ξηρών καρπών. Επιτρέπεται επίσης η λειτουργία κατά τις Κυριακές και τις ημέρες αργίας, πλην της Κυριακής του Πάσχα, και κατά τις ώρες έως 13.00, άνευ απασχολήσεως προσωπικού, καταστημάτων πωλήσεως παντός είδους παλαιών αντικειμένων, εφόσον τα καταστήματα αυτά ευρίσκονται σε τόπους όπου εθιμικά γίνονται αγοραπωλησίες τέτοιων ειδών. Κατ' εξαίρεση, με απόφαση του οικείου νομάρχη, μπορεί να επιτρέπεται η λειτουργία την Κυριακή και τις ημέρες αργίας ορισμένων καταστημάτων που εξυπηρετούν την τουριστική κίνηση σε αυστηρά οριοθετούμενες περιοχές δήμων και κοινοτήτων που έχουν ανακηρυχθεί ως τουριστικοί τόποι, μετά από σύμφωνη γνώμη του Υπουργείου Τουρισμού και των οικείων Επαγγελματικών Οργανώσεων εργοδοτών και εργαζομένων του νομού. Αν εντός δέκα (10) ημερών από της αποστολής της σχετικής προσκλήσεως δεν γνωμοδοτήσουν το Υπουργείο Τουρισμού και οι παραπάνω φορείς, οι αποφάσεις των νομαρχών εκδίδονται και χωρίς τη γνώμη τους. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Εργασίας και Τουρισμού καθορίζεται η λειτουργία καταστημάτων τουριστικών περιοχών κατά τις Κυριακές και αργίες σε περίπτωση διαφωνίας των ανωτέρω φορέων και στις περιπτώσεις που οι ρυθμίσεις αφορούν δύο ή περισσοτέρους νομούς". Η 1 αντικαταστάθηκε με το άρθρο 46 2 ν. 2224/ Η λειτουργία του καταστήματος σ' όλες τις ανωτέρω ώρες δεν είναι υποχρεωτική. 3. Σε κάθε κατάστημα πρέπει να υπάρχουν σε εμφανή μέρη πινακίδες που να αναγράφουν τις ώρες λειτουργίας του καταστήματος. 4. Καθιερώνεται 5νθήμερη εβδομαδιαία εργασία για τους μισθωτούς των καταστημάτων. Από την επαύξηση των ωρών της ημερήσιας εργασίας για την εφαρμογή της 5νθήμερης εβδομάδας εργασίας ως τη συμπλήρωση του συμβατικού χρόνου της 40ωρης εβδομαδιαίας εργασίας δεν οφείλεται πρόσθετη αμοιβή. 38

12 λειτουργίας καταστημάτων κατά κατηγορία,όπως επίσης με απόφαση των νομαρχιακών συμβουλίων μπορεί να καθορισθεί το ωράριο λειτουργίας καταστημάτων κατά γεωγραφική περιοχή.για την έκδοση των αποφάσεων αυτών απαιτείται προηγούμενη γνώμη των ενδιαφερόμενων οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών. Ως σημαντική εξαίρεση από τον κανόνα της μη λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές αναφέρουμε ότι επιτρέπεται η λειτουργία των καταστημάτων την προτελευταία Κυριακή του έτους και την τελευταία Κυριακή του έτους (αν συμπέσει με την 31 η Δεκεμβρίου). Οι αμειβόμενοι με ημερομίσθιο που θα απασχοληθούν μια τέτοια Κυριακή λαμβάνουν ένα επιπλέον ημερομίσθιο και προσαύξηση 75%,ενώ οι αμειβόμενοι με μισθό λαμβάνουν (μόνο) προσαύξηση στο 1/25 του μισθού τους. Οι απασχολούμενοι την προτελευταία Κυριακή του έτους, εφόσον απασχοληθούν περισσότερο από πέντε (5) ώρες δικαιούνται "5. Η ημέρα ανάπαυσης των εργαζομένων λόγω πενθημέρου καθορίζεται κυλιόμενη, εκτός εάν ρυθμίζεται διαφορετικά από άλλες διατάξεις ή με ατομική συμφωνία" (όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 23 ν. 1957/1991). 6. Οι μισθωτοί των καταστημάτων που λειτουργούν με διακεκομμένο ωράριο για όλες ή μερικές ημέρες της εβδομάδας δικαιούνται μεσημβρινής αναπαύσεως, που δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τρεις ώρες. "7. Σε κάθε υπόχρεο, που παραβαίνει τις διατάξεις αυτού του άρθρου, καθώς και των διοικητικών πράξεων που εκδίδονται σε εφαρμογή του, επιβάλλονται οι ποινές του άρθρου 458 του Ποινικού Κώδικα, κατόπιν μηνύσεως του τοπικά αρμόδιου επιθεωρητή εργασίας ή των αστυνομικών οργάνων και επιβάλλεται επίσης και πρόστιμο με αιτιολογημένη πράξη του επιθεωρητή εργασίας, για κάθε παράβαση, από είκοσι πέντε χιλιάδες (25.000) μέχρι διακόσιες πενήντα χιλιάδες ( ) δραχμές. Η πράξη επιβολής προστίμου του επιθεωρητή εργασίας κοινοποιείται με απόδειξη στον παραβάτη, ο οποίος καταβάλλει το πρόστιμο που επιβλήθηκε με κατάθεση του ποσού στο λογαριασμό του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας (Α.Σ.Ε.), που τηρείται στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Ο παραβάτης μπορεί, μέσα σε προθεσμία 20 ημερών από την κοινοποίηση, να προσφύγει στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια, κοινοποιώντας (ο προσφεύγων), επί ποινή απαράδεκτου, το δικόγραφο μέσα σε 10 ημέρες από την κατάθεσή του στον επιθεωρητή εργασίας που επέβαλε το πρόστιμο. Μετά την πάροδο της προθεσμίας για την άσκηση και κοινοποίηση της προσφυγής, τα σχετικά έγγραφα διαβιβάζονται στη Δ.Ο.Υ. της έδρας της επιχείρησης, το ποσό του προστίμου βεβαιώνεται ως δημόσιο έσοδο, με την επιφύλαξη της επόμενης παραγράφου και αποδίδεται κατά μήνα υπέρ του λογαριασμού του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας (Α.Σ.Ε.) του Υπουργείου Εργασίας. Αν ασκηθεί δικαστική προσφυγή κατά της απόφασης επιβολής προστίμου, αναστέλλεται η βεβαίωση του προστίμου στη Δ.Ο.Υ. μέχρι την κοινοποίηση της οριστικής απόφασης επί της προσφυγής, η οποία πλέον συνιστά και τον τίτλο βεβαιώσεως του δημόσιου ταμείου. Με κοινές αποφάσεις των Υπουργών Οικονομικών και Εργασίας ρυθμίζεται κάθε αναγκαία λεπτομέρεια. Το πρόστιμο μπορεί να αναπροσαρμόζεται, όσον αφορά το ανώτατο όριο αυτού, με κανονιστική απόφαση του Υπουργού Εργασίας"(όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 23 ν. 1957/1991). 39

13 αναπληρωματική εβδομαδιαία ανάπαυση μία άλλη εργάσιμη ημέρα μέσα στον Ιανουάριο. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1.Που αποσκοπεί η θέσπιση χρονικών ορίων εργασίας των μισθωτών; 2.Θα προτιμούσατε να απασχολείσθε με το σύστημα εργασίας των πέντε (5) εργάσιμων ημερών ή των έξι (6) εργάσιμων ημερών; Εάν είσθε εργοδότης ποιο σύστημα θα προτιμούσατε για την απασχόληση της επιχειρήσεώς σας; 3.Πως κρίνετε τις μεταβολές που επήλθαν στον χρόνο απασχόλησης των μισθωτών με τον ν. 3385/2005; 4.Πως κρίνετε τη χρήση του όρου «κατ εξαίρεση υπερωρία» (ν. 3385/2005) αντί του προγενέστερου όρου «παράνομη υπερωριακή απασχόληση» (ν. 2874/2000) ; 5.Να σχεδιάσετε το ετήσιο πρόγραμμα απασχόλησης μισθωτών σε μια επιχείρηση με τετράμηνη περίοδο αυξημένης απασχόλησης και τετράμηνη περίοδο μειωμένης απασχόλησης. Να διαμορφώσετε το πρόγραμμα μειωμένης απασχόλησης και με τους τρεις τρόπους ξεχωριστά : α)με αντίστοιχη μείωση του ημερησίου ωραρίου,β)με χορήγηση ημερήσιας ανάπαυσης (ρεπό),γ)με συνδυασμό των δύο προηγούμενων περιπτώσεων. 40