Πάτρα 2014 ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΝΕΙΤΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ. Σ ε λ ί δ α 1

Transcript

1 Σ ε λ ί δ α 1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ Πάτρα 2014 ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΝΕΙΤΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΝΑΝΟΥ ΕΛΕΝΗ-ΑΝΝΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΖΑΓΓΑΝΑ ΕΛΕΝΗ Πάτρα 2014

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΛΠΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΜΕΤΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΪΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΑ ΟΜΟΙΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΒΡΟΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΧΕΣΗ ΑΠΟΛΥΤΟΥ ΥΨΟΜΕΤΡΟΥ- ΥΨΟΥΣ ΒΡΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΓΚΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΩΝ... 44

3 5.3 ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗ ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΑΠΟΡΡΟΗ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΥΔΡΟΛΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΑΝΑΝΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 57

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην παρούσα πτυχιακή εργασία παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας των υδρογεωλογικών συνθηκών που επικρατούν στη λεκάνη του Μεγανείτη, όπως αυτά προέκυψαν από την εξέταση των γεωλογικών, υδρογεωλογικών κ.λ.π δεδομένων. Τα Ανατολικά-Νοτιοανατολικά περιοθώρια της περιοχής μελέτης καθορίζονται από τον υδροκρίτη της λεκάνης του Σελινούντα, ενώ τα Δυτικά- Βορειοδυτικά από τον υδροκρίτη της λεκάνης του ποταμού Φοίνιξ. Το Βόρειο τμήμα της λεκάνης του Μεγανείτη βρέχεται από τον Κορινθιακό κόλπο. Με την περάτωση των εργασιών και την ολοκλήρωση της εργασίας θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στους ανθρώπους που συνέβαλαν στην τελική διαμόρφωσή της. Πιο συγκεκριμένα ευχαριστώ θερμά: Την κυρία Ελένη Ζαγγανά, Επίκουρο Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πατρών, από την οποία έγινε η ανάθεση του θέματος και υπό την επίβλεψή της πραγματοποιήθηκε η παρούσα εργασία. Η συμβολή της καθ όλη τη διάρκεια των εργασιών και της συγγραφής ήταν καθοριστική. Την υποψήφια διδάκτορα Περσεφόνη - Μαρία Ρουμελιώτη για την ατελείωτη βοήθειά της, κυρίως με το πρόγραμμα ArcGIS 10, αλλά και για το ενδιαφέρον της για την πτυχιακή αυτή εργασία. Τη μεταπτυχιακό Μαρία Κακαβά και τον υποψήφιο διδάκτορα Παναγιώτη Τσερόλα για τη συμβολή τους στη δημιουργία χαρτών με το GIS και την προθυμία τους να αφήσουν ότι κάνουν για να με βοηθήσουν. Τους φίλους μου Εμμανουηλίδη Αλέξανδρο, Σπύρο Σεργίου, Κατσούλα Κωνσταντίνα, Καντούνη Ελένη, Κουτσοκάλη Μαρία και Θεοδώρου Αλέξη για τη συμπαράστασή τους αυτό το διάστημα αλλά και για το απαράμιλλο ενδιαφέρον τους για τη δουλειά μου. Τέλος, ένα πολύ θερμό ευχαριστώ στην οικογένειά μου που με στήριξε όλα αυτά τα χρόνια των σπουδών και συνεχίζει να με υποστηρίζει ότι και αν αποφασίζω να κάνω. Για την υπομονή, την αγάπη και την πίστη τους σε εμένα που μου επιτρέπει να καταφέρνω αυτά που θέλω.

5 Σ ε λ ί δ α 1 1.ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1.1ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Η λεκάνη του Μεγανείτη ανήκει στο Νομό ΑχαΪας, ο οποίος είναι ένας από τους επτά νομούς της Πελοπονήσου και βρίσκεται σε βόρειο γεωγραφικό πλάτος, νότιο γεωγραφικό πλάτος και μεταξύ των μεσημβρινών και Υπήρξε πολύ γνωστός από την αρχαιότητα σύμωνα με τον Παυσανία και ονομαζόταν Αιγιαλός. Αποτελείτο από δύο περιοχές, την ανατολική που ήταν η Αιγιαλεία, με πρωτεύουσα την Σικυώνα και πληθυσμό Πελασγικό αρχικά και αργότερα Ίωνες, και τη δυτική περιοχή, τη χώρα των Επειών. Αργότερα δημιουργήθηκε η Αχαΐα, αποτελούμενη από 12 πόλεις, ονομαζόμενη και Αχαϊκή Συμπολιτεία. Κατά την εποχή του Βυζαντίου πέρασε σε χέρια διαφόρων κατακτητών όπως Τούρκων και Βενετών. Ακόμα, έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, αφού από την περιοχή αυτή εδόθει το σήμα για την έναρξή του. Ο νομός Αχαΐας καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου, περιοχή με θέση στρατηγικής σημασίας και μητροπολιτικό χαρακτήρα, για ολόκληρη την Δυτική Ελλάδα. Με σημείο αναφοράς το λιμάνι της Πάτρας, απ' όπου ξεκινούν όλες οι πορθμιακές γραμμές που μέσω Ηγουμενίτσας συνδέουν την Ελλάδα με τα μεγαλύτερα λιμάνια της Ιταλίας, θεωρείται η «πύλη» της χώρας προς τη Δύση (Νίκας, 2004). Εικόνα 1.1 Νομός Αχαϊας (

6 Σ ε λ ί δ α 2 Διοικητικά, ο νομός Αχαΐας υπάγεται στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και συνορεύει στα ανατολικά με το νομό Κορινθίας, στα νότια με το νομό Αρκαδίας και στα νοτιοδυτικά με το νομό Ηλείας. Αποτελεί το γεωγραφικό κέντρο βάρους της περιφέρειας, καθώς κατέχει το 29% της συνολικής έκτασης και το 43% του συνολικού πληθυσμού της. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Πάτρα, η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας, η οποία χαρακτηρίζεται και ως η βασική ακτοπλοϊκή πύλη της χώρας προς την δυτική Ευρώπη. Η Αχαΐα από το 2010 κ. εξ. με το Πρόγραμμα Καλλικράτης χωρίζεται σε πέντε δήμους, τους δήμους: Πατρέων, Αιγιαλείας, Δυτικής Αχαΐας, Καλαβρύτων και Ερυμάνθου. Εικόνα 1.2 Νομός ΑχαΪας ( Ο νομός στα βόρεια βρέχεται από τον Πατραϊκό κόλπο και τον Κορινθιακό κόλπο και στα δυτικά από το Ιόνιο πέλαγος. Το έδαφος του νομού είναι κατά 60% ορεινό, 24% πεδινό και 16% ημιορεινό. Οι σπουδαιότεροι ορεινοί όγκοι είναι ο Χελμός (2.355 μ.), ο Ερύμανθος (2.224 μ.) και το Παναχαϊκό όρος (1.928 μ.). Δυτικά υπάρχει μια σημαντική λοφώδης περιοχή, που γίνεται πεδινή στην άκρη της και φτάνει μέχρι την παράκτια ζώνη. Ο συνολικός πληθυσμός της ΑχαΪας, η οποία έχει συνολική έκταση τετραγωνικά χιλιόμετρα, είναι κάτοικοι με πυκνότητα 95 κάτοικοι ανά χλμ².μόνο ένα μικρό ποσοστό (14 %) του πληθυσμού της περιοχής διαμένει στις ορεινές περιοχές, ενώ το μεγαλύτερο μέρος (86 %) διαμένει στις αστικές περιοχές του πεδινού τμήματος.

7 Σ ε λ ί δ α 3 Εικόνα 1.3 Χάρτης κατανομής πυκνότητας πληθυσμού για ένα μέρος της Αχαϊας (Nίκας 2004)

8 Σ ε λ ί δ α 4 1.2ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Οι περιοχές που καλύπτονται από φυσική βλάστηση (δάση, φυσικοί βοσκότοποι) στο Νομό Αχαϊας είναι κυρίως οι ορεινές και ημιορεινές ζώνες, οι οποιές καλύπτουν ένα μεγάλο κομμάτι της περοχής (περίπου το 60%). Αντίθετα, το μεγαλύτερο μέρος των πεδινών και παράκτιων περοχών καλύπτεται από καλλιέργειες. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη συγκέντρωση της πλειοψηφίας του πληθυσμού στις περιοχές αυτές, έχει ασφαλώς σαν αποτέλεσμα δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα τόσο του επιφανειακού, όσο και του υπόγειου νερού. Ως προς την απασχόληση των κατοίκων, ο κύριος τομέας απασχόλησης είναι ο πρωτογενής, δηλαδή η γεωργία, και κατά δεύτερο λόγω η κτηνοτροφία αλλά και η αλιεία. Ένα σημαντικό κομμάτι των κατοίκων, ασχολείται και με τον δευτερογενή τομέα, αν και τα τελευταία χρόνια σημειώνεται εκτεταμένη αποβιομηχάνιση της περιοχής, με το κλείσιμο αρκετών μεγάλων βιομηχανικών μονάδων. Παρ όλα αυτά συνεχίζει να λειτουργεί ένας σημαντικός αριθμός μικρών βιομηχανικών και βιοτεχνικών μονάδων στην περιοχή. Ακόμα, άνθιση παρουσιάζει ο τομέας του τουρισμού στο νομό, τόσο στις παραλιακές περιοχές, όσο και στα ορεινά τμήματά του, όπου υπάρχουν ξενώνες και χιονοδρομικά κέντρα. Εικόνα 1.4 Διάγραμμα αναλυτικής κατανομής των χρήσεων γης (Νίκας 2004)

9 Σ ε λ ί δ α 5 2.ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Η Γεωλογική εξέλιξη της Ελλάδας είναι πολυσύνθετη και θα μπορούσε να χωριστεί σε δύο περιόδους, την παλαιότερη, που είναι γνωστή ως αλπική και τη νεότερη την μεταλπική. Στην Αλπική περίοδο εντάσσοναται όλα τα φυσικογεωλογικά γεγονότα που εξελίχθηκαν στο διάστημα από 250 εκατομμύρια μέχρι 20 εκατομμύρια χρόνια πριν. Την περίοδο αυτή δημιουργήθηκαν τα αλπικά πετρώματα που αποτέθηκαν σ ένα μεγάλο ωκεανό, που είναι γνωστός ως ωκεανός της Τηθύος. Η Μεταλπική περίοδος αντιστοιχεί στο διάστημα των τελευταίων 20 εκατομμυρίων ετών, τα τελευταία 10 εκατομμύρια χρόνια από τα οποία αντιστοιχούν στη λεγόμενη Νεοτεκτονική περίοδο κατά την οποία διαμορφώθηκε το λεγόμενο Ελληνικό τόξο. 2.1 ΑΛΠΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Οι Ελληνικές οροσειρές, που έχουν διεύθυνση ανάπτυξης ΒΒΔ-ΝΝΑ, αποτελούν προέκταση του Δυαρικού κλάδου, του Αλπικού ορογενετικού συστήματος. Ο Aubouin (1959) έκανε για πρώτη φορά τη διάκριση του Ελληνικού γεωσυγκλίνου, που αποτελούσε μικρό μέρος του μεγάλου Αλπικού γεωσυγκλίνου, σε γεωτεκτονικές ζώνες και στηρίχτηκε αρχικά στην παλαιογεωγραφική ανάπτυξη υποθαλάσσιων δυαδικών συστημάτων ράχεων-αυλάκων, με διεύθυνση δομής εκείνη του Ελληνικού ορογενετικού τόξου. Σύμφωνα με την τεκτονική συμπαριφορά και τους λιθολογικούς χαρακτήρες των σχηματισμών που συμμετέχουν, περιγράφεται σε κάθε ζώνη η στρωματογραφική αλληλουχία. Οι γεωτεκτονικές ζώνες διακρίνονται σε δυο κύριες ομάδες σύμφωνα με τον Brunn (1956) και είναι α) οι εξωτερικές και β) οι εσωτερικές. Τη διάκριση αυτή τη στήριξε στις ορογενέσεις που παρουσιάζουν οι κατηγορίες ζωνών αυτές. Οι γεωτεκτονικές ζώνες της Ελλάδας, οι οποίες αποικονίζονται στην εικόνα 2.1, είναι από τα Ανατολικά προς στα Δυτικά οι εξείς: 1) Η μάζα της Ροδόπης 2) Η Σερβομακεδονική μάζα 3) Η Περιροδοπική ζώνη 4) Η ζώνη Παιονία 5) Η ζώνη Πάικου 6) Η ζώνη Αλμωπίας 7) Η Πελαγονική ζώνη 8) Η Αττικοκυκλαδική ζώνη 9) Η Υποπελαγονική ζώνη ή ζώνη Ανατολικής Ελλάδας 10) Η ζώνη Παρνασσού-Γκιώνας 11)Η ζώνη Ωλονού-Πίνδου 12) Η ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης 13) Η Αδριατικοϊόνιος ζώνη 14) Η ζώνη Παξών ή Προαπουλία

10 Σ ε λ ί δ α 6 Από τις ζώνες αυτές οι δύο πρώτες θεωρείται ότι αποτελούν την "Ελληνική Ενδοχώρα". Από την τρίτη μέχρι και την ένατη θέση καταγράφονται οι εσωτερικές, ενώ από την ένατη μέχρι και την δέκατη τέταρτη οι εξωτερικές ζώνες, οι περισσότερες από τις οποίες συμμετέχουν στη δομή της Πελοπονήσου. Εικόνα 2. 1Γεωτεκτονική διάταξη των Ελληνίδων ζωνών Rh. Μάζα της Ροδόπης, Sm. Σερβομακεδονική μάζα, CR. Περιροδοπική ζώνη, (Pe. Ζώνη Παιονίας, Ρα. Ζώνη Πάικου, Αl. Ζώνη Αλμωπίας) = Ζώνη Αξιού, Pl. Πελαγονική ζώνη, Ac. Αττικο-Κυκλαδική ζώνη, Sp. Υποπελαγονική ζώνη, Pk. Ζώνη Παρνασσού -Γκιώνας, Ρ. Ζώνη Πίνδου, G. Ζώνη Γαβρόβου -Τρίπολης, ι. Ιόνιος ζώνη, ΡΧ. Ζώνη Παξών ή Προαπούλια, Au. Ενότητα πλακωδών ασβεστολίθων (Plattencalk) πιθανόν της Ιονίου ζώνης (Νίκας 2004) Η ζώνη Ωλονού-Πίνδου, έχει επωθηθεί με τη μορφλη καλύμματος και λεπιοειδή δομή επάνω στη ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως και καταλαμβάνει το ορεινό κυρίως τμήμα της λεκάνης του Μεγανείτη. Τα πιο παλιά ιζήματα που εμφανίζονται σε όλη την έκταση της ζώνης είναι ασβεστόλιθοι και δολομίτες Μέσου Τριαδικού, και κάτω από αυτά έχουν

11 Σ ε λ ί δ α 7 παρατηρηθεί, σε κάποιες περιοχές, κλαστικές ιζηματογενείς σειρές που αποτελούνται κυρίως από ψαμμίτες με ασβεστολιθικές παρεμβολές. Αμέσως μετά ακολουθούν πελαγικοί λεπτοστρωματώδεις ασβεστόλιθοι του Άνω Τριαδικού με παρεμβολές κερατολίθων, ηφαιστειοϊζηματογενών και αργιλοψαμμιτικών υλικών. Κατά τη διάρκεια του Ιουρασικού επικρατεί η απόθεση ιζημάτων βαθιάς θάλασσας, που αποτελούνται από κερατόλιθους, πελαγικούς πυριτικούς ασβεστόλιθους, ραδιολαρίτες, αργίλους και ψαμμίτες, μια ενότητα που είναι γνωστή ως «σχιστοκερατολιθική διάπλαση». Η ενότητα αυτή εξελίσεται προς τα πάνω σε μια σειρά εναλλαγών από πηλίτες, ψαμμίτες, μάργες, ραδιολαρίτες, πελαγικούς και λατυποπαγείς ασβεστόλιθους, είναι Κρητιδικής ηλικίας και ονομάζεται «πρώτος φλύσχης». Στο Ανώτερο Κρητιδικό, έχουμε απόθεση πελαγικών ασβεστόλιθων με πυριτόλιθους, χωρίς παύση της ιζηματογένεσης, ενώ στα τέλη της ίδιας περιόδου υπάρχει μια τροποποίηση σε ασβεστομαργαϊκή φάση που είναι μεταβατική προς τον κυρίως φλύσχη της ζώνης Ωλονού-Πίνδου. Στο τέλος του Κρητιδικού ξεκίνησε η απόθεση του φλύσχη, η οποία και συνεχίστηκε μέχρι τα όρια Ηωκαίνου-Ολιγοκαίνου. Ο συγκεκριμένος φλύσχης είναι ο πιο αντιπροσωπεθτικός φλύσχης της χώρας και αποτελείται από εναλλαγές κροκαλοπαγών, ψαμμιτών, μαργών και ασβεστολίθων. Εικόνα 2.2Σχηματική λιθοστρωματογραφική στήλη, αντιπροσωπευτική της ζώνης Ωλονού Πίνδου. 1: δολομίτες, 2: πλακώδεις ασβεστόλιθοι, 3: αργιλοψαμμίτες 4: ηφαιστειοϊζηματογενή υλικά, 5: κερατόλιθοι, 6: ασβεστόλιθοι με πυριτικές ενστρώσεις, 7: λατυποπαγή,, 8: ανωκρητιδικοί ασβεστόλιθοι, 9 : σχηματισμός φλύσχη (Μουντράκης., 1985).

12 Σ ε λ ί δ α 8 Στην εικόνα 2.3 παρατίθεται η λιθοστρωματογραφική στήλη που προέκυψε από την ερευνητική γεώτρηση βάθους 1000 m που πραγματοποιήθηκε στο πεδινό τμήμα της περιοχής έρευνας (Giurgea et al., 2004). Εικόνα 2.3 Λιθοστρωματογραφική στήλη της περιοχής (Giurgea et al., 2004).

13 Σ ε λ ί δ α 9 Εικόνα 2. 4 Παλαιογεωγραφική και τεκτονική εξέλιξη των εξωτερικών γεωτεκτονικών ζωνών (Κατσικάτσος, 1992 τροποποιημένο από J. Aubouin, 1959)

14 Σ ε λ ί δ α ΜΕΤΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Οι μεταλπικοί σχηματισμοί είναι στενά συνδεδεμένοι με τις νεοτεκτονικές διεργασίες, οι οποίες με τη σειρά τους είναι συνδεδεμένες με τη δημιουργία του Ελληνικού τόξου. Η Ελλάδα αποτελεί το νοτιότερο όριο της Ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας, κάτω από την οποία καταβυθίζεται η Αφρικανική. Το σύστημα αυτό σύγκρουσης-καταβύθισης δημιουργήθηκε κατά το Μειόκαινο και συνεχίζει να εξελίσσεται μέχρι και σήμερα με αποτέλεσμα ο ελλαδικός χώρος κατά την περίοδο αυτή να υποστεί φάσεις συπίεσης και εφελκυσμού και να διαρρηχθεί σ ένα σύστημα κανονικών ρηγμάτων. Απόροια της διάρρηξης αυτής ήταν η εισβολή της θάλασσας και η απόθεση θαλάσσιων Νεογενών και Τεταρτογενών ιζημάτων. Ταυτόχρονα γίνεται και απόθεση λιμναίων και χερσαίων ιζημάτων στις περιοχές όπου έχουμε απόσυρση της θάλασσας, τόσο στις εσωτερικές όσο και στις εξωτερικές ζώνες. Τα Νεογενή πετρώματα αποτελούνται κυρίως από λιμναία-υφάλμυρα και θαλάσσια ιζήματα ενώ οι Τεταρτογενείς αποθέσεις μπορούν να διαχωριστούν σε: 1. Σύγχρονα τενάγη και βαλτώδης αποθέσεις που αποτελούνται από ιλύες και αργιλοαμμώδεις αποθέσεις. 2. Ερυθρές αργίλους 3. Σύγχρονες αποθέσεις από ασύνδετα υλικά που συναντώνται επιφανειακά 4. Πλευρικά κορήματα και κώνους κορημάτων που αναπτύσσονται στις εκβολές χειμάρρων και στις πλαγιές. Εικόνα 2.5 Χάρτης με τις κυριότερες Νεογενείς και Τεταρτογενείς αποθέσεις του Ελληνικού χώρου (Κατά Rondogianni 1984).

15 Σ ε λ ί δ α 11 Σύμφωνα με τον Πουλημένο (1991) η λεκάνη του Μεγανείτη αποτελεί μέρος του παράκτιου τμήματος της Κορινθιακής τάφρου και δευτερευόντος, της λεκάνης ιζηματογένεσης του Βερίνου που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της Κάτω Πλειστοκαινικής βύθισης των παράκτιων περιοχών της τάφρου. Αναπτύχθηκε εντός μιας ΔΒΔκής τάφρου και πληρώθηκε από λίμνο-λιμνοθαλάσσια ιζήματα. Η Κορινθιακή τάφρος είναι το μεγαλύτερο βύθισμα, με μήκος 100 m και μέσο εύρος 40km. Εξαιτίας ενός λιστρικού κανονικού ρήγματος που διέρχεται κατά μήκος των νότιων ακτογραμμών του Κορινθιακού, αυτός διαχωρίζεται σε δυο επιμέρους τμήματα. (Doutsos & Pipier, 1990) a) Το βόρειο, που καταλαμβάνεται από τη λεκάνη του Κορινθιακού κα συμπίπτει με την οροφή του ρήγματος αυτού και b) Το νότιο, που εντοπίζεται στο δάπεδο του κύριου ρήγματος και επί του οποίου αναπτύσσονται τα Πλειο-Τεταρτογενή ιζήματα των παράκτιων περιοχών της βόρειας Πελοπονήσου. Σύμφωνα με το Δούτσο (2000), αφού το μέγιστο βάθος της τάφρου είναι περίπου 900 m, το μέγιστο ύψος των οροσειρών που την περιβάλλουν 2,5 km και ο πυθμένας καλύπτεται από μετα-άνω Πλειοκαινικά ιζήματα πάχους 1 km, η τεκτονική βύθιση υπολογίσθηκε στα 4,5 km και ο ρυθμός βύθισης 1mm/y. Γενικά, η τάφρος γίνεται ρηχότερη και στενότερη από τα Ανατολικά προς τα Δυτικά, ενώ μειώνεται και η συσσώρευση ιζημάτων. Η δομή αυτή και η αντίστοιχη συσσώρευση των ιζημάτων, εξηγείται από την διαφορετικής ηλικίας διάνοιξη και μετεξέλιξη που ακολουθήθηκε στα διάφορα τμήματα της τάφρου και από την γενικά δεξιόστροφη κίνηση της Πελοποννήσου.(Κατσάνου 2007) Στη συνέχεια κατά το Τεταρτογενές η Κορινθιακή τάφρος προελαύνει τεκτονικά προς τα δυτικά, ώστε να συναντήσει τη τάφρο του Ρίου Αντιρρίου. (Νίκας, 2004) Κατά το Κατώτερο Πλειστόκαινο ο χώρος που παλαιογραφικά καταλάμβανε το τμήμα αυτό βυθίζεται υπό την επίδραση περιθωριακών ρηγμάτων και αποτίθενται ποταμολιμναία και λιμναία-λιμνοθαλάσσια ιζήματα. Στο τέλος του Κατώτερου Πλειστόκαινου, αποτέλεσμα της αύψωσης του δαπέδου του ρήγματος που διέρχεται κατά μήκος των νότιων ακτογραμμών του Κορινθιακού και της δράσης ανυψωτικών δυνάμεων ήταν η ανύψωση της περιοχής. Ταυτόχρονα ξεκίνησαν ισχυρές κατακόρυφες κινήσεις εκατέρωθεν των περιθωριακών ρηγμάτων, που συνοδεύτηκαν απ την απόθεση δελταϊκών ριπιδιακών ιζημάτων. Κατά τη διάρκεια του Ανώτερου Πλειστόκαινου έχουμε επέκταση της λεκάνης προς το νότο και περιορισμό της από ρήγμα, με σύγχρονη απόθεση δελταϊκών ιζημάτων. Ταυτόχρονα αποτέθηκαν αλλουβιακά ριπιδιακά ιζήματα λόγω ενός ενεργού παράκτιου ρήγματος, του οποίου η κίνηση συνεχίστηκε και στο Ολόκαινο. Σύμφωνα με τον Πουλημένο (1991), τα Πλειοκαινικά-Τεταρτογενή ιζήματα του δυτικού τμήματος της Κορινθιακής τάφρου, στο οπόιο ανήκει και η περιοχή μελέτης, μπορούν να διαχωρισθούν σε 14 φάσεις. Οι φάσεις αυτές που βρίσκονται στην περιοχή, παρατίθενται πιο κάτω από την παλαιότερη στη νεότερη.

16 Σ ε λ ί δ α Ποταμολιμναίες αποθέσεις Κατώτερου Πλειστοκαίνου. Αποτελούνται από συνεκτική χονδρόκοκκη άμμο που μπορεί να εναλλάσσεται με κροκαλοπαγή μεγάλης πλευρικής εξάπλωσης και ιλυούχα στρώματα. Σε κάποιες θέσεις στα ιζήματα αυτά παρεμβάλλονται από μια μέχρι τρεις διαδοχικές θαλάσσιες αναβαθμίδες. Το μέγιστο ορατό πάχος μπορεί να φτάσει τα 150m. 2. Λιμναίες-λιμνοθαλάσσιες αποθέσεις Κατώτερου Πλειστοκαίνου.Αποτελούνται από εναλλαγές πηλών, πηλούχων άμμων και άμμων κίτρινου χρώματος. Μέσα σε αυτά μπορεί τοπικά να παρεμβάλλονται λιγνιτικοί ορίζοντες, κροκαλοπαγή ασβεστολιθικής σύστασης αλλά και μαργαϊκό υλικό. Τα ιζήματα αυτά, που καλύπτουν σημαντικό μέρος του δυτικού τμήματος της Κορινθιακής τάφρου έχουν μέγιστο ορατό πάχος 200m. Εικόνα 2.6 Εμφάνιση λιγνιτικών οριζόντων (Κατσάνου, 2007) 3. Αποθέσεις κατώτερου δικτυωτού ποταμού Κατώτερου Πλειστοκαίνου. Συνίστανται από εναλλάγες συνεκτικών ασβεστιτικών κροκαλοπαγών αμμούχου συνδετικού υλικού και πηλών- άμμων, με τοπικές παρεμβολές λεπτών λιγνιτικών στρωμάτων μικρού εύρους και πάχους (2-5cm). Η σημαντική παρουσία ορθοκροκαλοπαγών με καναλοειδή δομή, η απουσία απολιθωμάτων, το οξειδωτικό χρώμα, καθώς και η παρουσία αποτυπωμάτων φύλλων και οριζόντων λιγνίτη, υποδηλώνουν ότι τα ιζήματα έχουν αποτεθεί σε ένα ποτάμιο περιβάλλον δικτυωτού ποταμού (Miall, 1978). Το στοιχείο που αποδεικνύει ότι η φάση αυτή αντιστοιχεί στο κατώτερο τμήμα του δικτυωτού ποταμού, είναι το γεγονός ότι το ποσοστό των κροκαλοπαγών είναι αρκετά μικρότερο από αυτό των άμμων και πηλών. 4. Αποθέσεις ανώτερου δικτυωτού ποταμού Κατώτερου Πλειστοκαίνου. Αποτελούνται από συνεκτικά στρώματα από κροκάλες και λιθάρια

17 Σ ε λ ί δ α 13 ασβεστολιθικής σύστασης και αμμούχου συνδετικού υλικού, μέσα στα οποία παρεμβάλλονται ιλυούχα και αμμούχα υλικά χαμηλού βαθμού ταξιθέτησης. Ακόμα, μπορεί τοπικά να συναντώνται μικρού πάχους λιγνιτικοί ορίζοντες. Η φάση αυτή παρουσιάζει ανάλογους χαρακτήρες με την προηγούμενη, και επομένως είναι πιθανό να έχει σχηματιστεί σε ένα περιβάλλον δικτυωτού ποταμού (Miall, 1978). Το μεγάλο ποσοστό κροκαλοπαγούς, σε αντίθεση με την πιο πάνω περίπτωση, είναι απόδειξη ότι η φάση αυτή αποτέθηκε στο ανώτερο τμήμα του ποταμού, με μέγιστο ορατό πάχος 350m. 5. Αποθέσεις ανώτερης ριπιδιακής ζώνης Κατώτερου Πλειστοκαίνου. Συνίστανται από συνεκτικά κροκαλοπαγή, που αποτελούνται από κακώς ταξιθετημένα γωνιώδη κλαστικά υλικά ασβεστολιθικής σύστασης και αργιλο-αμμούχο συνδετικό υλικό, με τοπικές εναλλαγές λεπτών ενδιαστρώσεων ιλυούχωναμμούχων υλικών με ποσοστό <5%. Σε συγκεκριμένες θέσεις παρουσιάζονται και παλαιοεδαφικοί ορίζοντες με στρώματα αμμούχων υλικών και κερατολιθικών λατύπων. Λο γω αυτών των χαρακτηριστικών αλλά και της έλλειψης απολιθωμάτων, η φάση αυτή έχει αποτεθεί σε αλλουβιακό ριπιδιακό περιβάλλον. Το πάχος της μπορεί να φτάνει και τα 350m. 6. Αλλουβιακές ριπιδιακές αποθέσεις Κατώτερου Πλειστοκαίνου. Αποτελούνται από χαμηλού βαθμού ταξιθέτησης γωνιώδεις κροκάλες ασβεστολιθικής σύστασης, ογκόλιθους και λιθάρια και από αμμούχο συνδετικό υλικό. Όπως και η παραπάνω φάση έτσι και αυτή παρουσιάζει έλλειψη απολιθωμάτων ενώ χαρακτηρίζεται από το κόκκινο χρώμα της και από τη δομή μιας ακολουθίας κροκαλοπαγών, της οποίας το κοκκομετρικό μέγεθος μειώνεται από τα ΝΝΔκά στα ΒΒΑκά. 7. Δελταϊκές αποθέσεις Ανώτερου Πλειστοκαίνου. Αποτελούνται από κροκαλοπαγή με κλαστικό υλικό κροκαλών και λιθαριών με αμμούχο συνδετικό υλικό. Οι αποθέσεις αυτές μπορούν να διακριθούν σε τρεις διαφορετικές αποθέσεις: a) της ανώτερης σειράς, b) της σειράς προέλασης και c) της σειράς πυθμένα. Μέγιστο ορατό πάχος μέχρι 500m. Εικόνα 2.7 Αποθέσεις ανώτερης σειράς αναπτύσσονται ασύμφωνα πάνω στις αποθέσεις της σειράς προέλασης (Κατσάνου 2007)

18 Σ ε λ ί δ α Κώνοι κορημάτων Ολοκαίνου. Συνίστανται από χαλαρά λατυποπαγή διαφορετικών συστάσεων όπως π.χ ασβεστολιθικής, ψαμμιτικής και κερατολιθικής. Έχουν χαμηλό βαθμό ταξιθέτησης και περιορισμένη έκταση, σε εμφανίσεις κυρίως σε φλύσχη. Η απόθεσή τους έχει γίνει λόγω βαρύτητας. 9. Χειμαρρώδεις αποθέσεις Ολοκαίνου. Αποτελούνται από ασύνδετες ασβεστολιθικές κυρίως κροκάλες, αμμούχους πηλούς και χαλαρές άμμους. Τα ιζήματα αυτά αποτίθενται στην κοίτη, στην όχθη, στις εκβολές αλλά και στην πεδιάδα πλημμύρας των ποταμών, ένας από τους οποίους είναι και ο Μεγανείτης. 10. Δελταϊκές προσχώσεις Ολοκαίνου. Δομούν τη δελταϊκή πλατφόρμα των δέλτα των ποταμών της περιοχής. Στις παρακάτω γεωλογικές τομές φαίνεται το πάχος και η πλευρική εξάπλωση των Πλειο-Πλειστοκαινικών ιζημάτων του Μεγανείτη. Πιο κάτω, στην εικόνα 2.9 παρατίθεται ο γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης, όπου φαίνονται οι λιθολογίες της λεκάνης του Μεγανείτη αλλά και κομμάτι της λεκάνης του Σελινούντα.

19 Εικόνα 2.9 Γεωλογικός χάρτης περιοχής μελέτης Σ ε λ ί δ α 15

20 Σ ε λ ί δ α ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Στο παρελθόν συνέβησαν μεγάλης κλίμακας διαταραχές του γήινου φλοιού όπως π.χ οι ορογενέσεις, οι οποίες καθορίζουν τη γενικότερη δομή μιας περιοχής, και μικρής κλίμακας πρόσφατες (νεοτεκτονικές) διεργασίες. Ως πρόσφατα τεκτονικά γεγονότα θεωρούνται εκείνα τα οποία έλαβαν χώρα κατά το Νεογενές και Τεταρτογενές (Παυλίδης και Μουντράκης 1986). Η κυριότερη ορογενετική διεργασία, καθοριστική για την γεωτεκτονική εξέλιξη του Ελληνικού χώρου, είναι αυτή που προκαλείται από τη βύθιση της Αφρικανικής (ωκεάνεια πλάκα) κάτω από την Ευρασιατική (ηπειρωτική πλάκα), οπότε οι αλυσίδες ορέων του νέου ορογενούς εμφανίζονται συνήθως υπό μορφή νησιών τοποθετημένων τοξοειδώς και συνιστούν το ελληνικό νησιωτικό τόξο. Λόγω των ισχυρών συμπιέσεων που υφίσταται ο φλοιός στο νησιωτικό τόξο, αυτό εμφανίζει εντυπωσιακή διόγκωση που παίρνει μια τριγωνική μορφή γνωστή με το χαρακτηρισμό πρίσμα επαύξησης. Εικόνα 2.10 Κατάδυση ωκεάνειας πλάκας κάτω από ηπειρωτική (

21 Σ ε λ ί δ α 17 Παράλληλα στο νησιωτικό τόξο και εξωτερικά από αυτό, ακριβώς στη γραμμή σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών σχηματίζεται μια επιμήκης βαθιά, θαλάσσια τάφρος, η οποία δέχεται ιζήματα με σημαντική τροφοδοσία από τον αναδυμένο χώρο της ηπείρου. Η τάφρος αυτή ονομάζεται ωκεάνια τάφρος ή περιθωριακή τάφρος. Πίσω ακριβώς από το νησιωτικό τόξο, στον εσωτερικό χώρο της ηπειρωτικής πλάκας αναπτύσσεται μια θαλάσσια λεκάνη πιο αβαθής από την τάφρο που ονομάζεται λεκάνη πίσω από το τόξο. Τέλος στο χώρο της λεκάνης πίσω από το τόξο ή ακόμη πιο εσωτερικά δημιουργείται το λεγόμενο ηφαιστειακό τόξο. Αυτό αποτελείται από μια σειρά ηφαιστείων τοποθετημένων τοξοειδώς, παράλληλα στο νησιωτικό τόξο, τα οποία σχηματίσθηκαν από τη θέρμανση της ηπειρωτικής λιθόσφαιρας. Η θέρμανση αυτή είναι αποτέλεσμα της τήξης της ωκεάνιας πλάκας κατά τη βύθισή της. Επειδή ο ελληνικός χώρος βρίσκεται στο όριο επαφής και σύγκλισης της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας, η ενεργός τεκτονική στο χώρο είναι έντονη, όπως εξάλλου δείχνει η μεγάλη σεισμικότητα, η παραμόρφωση των διαφόρων γεωλογικών ζωνών και τα ηφαιστειακά φαινόμενα που παρατηρούνται στην περιοχή. Τα πιο εντυπωσιακά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά τεκτονικής προέλευσης του χώρου αυτού είναι η «ελληνική τάφρος» το «ελληνικό τόξο» και η «λεκάνη του βορείου Αιγαίου». Η ελληνική τάφρος αποτελείται από μια σειρά θαλάσσιων λεκανών που έχουν βάθη μέχρι 5 χλμ. Αυτή είναι παράλληλη προς το ελληνικό τόξο και περιλαμβάνει μικρότερες γραμμικές τάφρους, όπως είναι οι τάφροι του Πλινίου και του Στράβωνα νοτιοανατολικά της Κρήτης και η τάφρος του Ιονίου πελάγους. Το ελληνικό τόξο αποτελείται από το εξωτερικό ιζηματογενές τόξο, το οποίο συνδέει τις Δειναρικές Άλπεις με τις Τουρκικές Ταυρίδες διαμέσου των Ελληνίδων οροσειρών, των Ιονίων νήσων, της Κρήτης και της Ρόδου, και από το εσωτερικό ηφαιστειακό τόξο, το οποίο είναι παράλληλο προς το ιζηματογενές τόξο και βρίσκεται σε μια μέση απόσταση 120 χλμ. απ αυτό. Το ηφαιστειακό τόξο αποτελείται από διάφορα ηφαιστειακά νησιά, ανδεσιτικά ενεργά ηφαίστεια (Μέθανα, Σαντορίνη, Νίσυρος) και θειονίες. Μεταξύ του ιζηματογενούς και του ηφαιστειακού τόξου βρίσκεται η λεκάνη του Κρητικού πελάγους (λεκάνη νοτίου Αιγαίου), της οποίας τα βάθος φτάνει περίπου τα 2000 μ.

22 Σ ε λ ί δ α 18 Εικόνα 2.11 Χάρτης με τα κύρια χαρακτηριστικά της ενεργού τεκτονικής του Ελληνικού τόξου και του ευρύτερου Αιγιακού χώρου (Μουντράκης, 1985) ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Μετά το Μέσο Μειόκαινο όλη η περιοχή υπέστη μια γενική ανύψωση και επιμήκυνση. Κατά την διάρκεια της επιμήκυνσης σχηματίστηκαν τρία ασύμμετρα graben: της Κορίνθου, του Ρίου και της Πάτρας. Η ασυμμετρία των graben επέφερε το βόρειο βύθισμα των κύριων ρηγμάτων παράλληλα προς την ακτογραμμή της Βόρειας Πελοποννήσου (Koukouvelas et al., 2001). Στο δυτικό χερσαίο τμήμα της Κορινθιακής τάφρου τριάντα είναι τα κύρια ρήγματα μήκους 2 έως 40 km, που κατά την εξέλιξη της τάφρου αποτελέσαν τα εκάστοτε περιθώρια των επιμέρους λεκανών ιζηματογένεσης και επομένως προκάλεσαν την απόθεση, ή απλά έτμησαν διαφορετικές φάσεις των Πλειο Τεταρτογενών ιζημάτων (Πουλημένος, 1991). Στα Πλειο Τεταρτογενή ιζήματα της Κορινθιακής τάφρου αναγνωρίστηκαν δύο ορθογώνια συστήματα ρηγμάτων (Πουλημένος, 1991). Ένα κύριο σύστημα ΔΒΔ/κών κανονικών ρηγμάτων λιστρικής γεωμετρίας και ΒΒΑ/κών ρηγμάτων μετασχηματισμού με κανονικό έως πλάγιο χαρακτήρα κίνησης, και ένα δευτερεύον σύστημα ΑΒΑ/κών ρηγμάτων και ΒΒΔ/κών ρηγμάτων μετασχηματισμού, με κανονικό και πλάγιο έως οριζόντιο χαρακτήρα κίνησης (Κατσάνου, 2007).

23 Σ ε λ ί δ α 19 Το κατακόρυφο άλμα, των μεγάλης κλίμακας κύριων ρηγμάτων ΔΒΔκής διεύθυνσης μεταβάλλεται κατά μήκος του ρήγματος και αυξάνεται από το προ- Νεογενές προς τις ακτές του Κορινθιακού κόλπου από 350 σε 800m. Το άλμα αυτό υπολογίζεται από το άθροισμα του ορατού πάχους των Πλειο-Τεταρτογενών ιζημάτων που έχουν αποτεθεί στην οροφή των ρηγμάτων. Τα ΑΒΑ/κά και ΒΒΔ/κά ρήγματα διαμορφώνουν μικρές και ασύμμετρες τάφρους. Η σχετική κίνηση ενός ΔΒΔ/κού κανονικού ρήγματος και ΒΒΑ/κών ρηγμάτων μετασχηματισμού με ανατολικές κλίσεις, προκαλεί την προς την Ανατολή αύξηση του άλματος του πρώτου (Πουλημένος, 1991). Εικόνα 2.12 Τρισδιάστατα σχηματικά διαγράμματα που αναλύουν την σχετική κίνηση των ΒΒΑ/κων ρηξιγενών τεμαχών επί ΔΒΔ/κων λιστρικών ρηγμάτων (Κατσάνου,2007) Σύμφωνα με τον Koukouvelas (2001) η ισχυρή παραμόρφωση που υπέστει η περιοχή αποδεικνύεται από καταγραφές ιστορικών σεισμών και ενεργών ολισθήσεων κατά τη διάρκεια των σεισμικών γεγονότων του 1961 και Τα δύο νοτιότερα ρήγματα που επιδρούν στη δυτική ακτή του Κορινθιακού είναι αυτά του Αιγίου και της Ελίκης, απ τα οποία το πρώτο φθάνει το μήκος των 12km. Ακόμα εκτείνεται πέρα από την ακτή στη θάλασσα και είναι υπεύθυνο για το σεισμό του 1995 μεγέθους 6,3 R. Το ρήγμα αυτό επιδρά στη γεωμορφολογία των ακτών παίζοντας σημαντικό ρόλο στην κατανόηση της εξέλιξης της περιοχής στο Τεταρτογενές. Το ρήγμα της Ελίκης φθάνει σε μήκος τα 40 km και έχει τη μεγαλύτερη επιφανειακή εμφάνιση κατά μήκος του δυτικού τμήματος του κόλπου. Είναι υπεύθυνο για την καταστροφή και εξαφάνιση της ομώνυμης αρχαίας πόλης το 373 πχ μετά από σεισμό 6,7 R ενώ η απανδραστηριοποίησή του έγινε το 1861 με σεισμό που έφτασε τα 6,2 R. Η σχέση των ρηγμάτων αυτών δημιουργεί μια μεταβατική ζώνη που ταπεινώνει την περιοχή προς τα ανατολικά και σαν αποτέλεσμα της επίδρασής της είναι η κάμψη και η αλλαγή ροής των ποταμών. Επιπλέον, παρατηρείται ανύψωση των τεμαχών των ρηγμάτων, των ποτάμιων αναβαθμίδων και των ακτών, καθώς και απότομη ανύψωση των σύγχρονων δελταϊκών ριπιδίων, ύπαρξη υποθαλάσσιων κατολισθήσεων και χερσαίων κατολισθήσεων και τομή των κοιλάδων Τα δύο αυτά ρήγματα παρουσιάζουν υψηλή σεισμική δραστηριότητα. (Koukouvelas, 2001)

24 Σ ε λ ί δ α 20 3.ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 3.1 ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΪΑΣ. Η γεωμορφολογία μιας περιοχής είναι αποτέλεσμα της λιθολογικής σύστασης, της τεκτονικής και της συνδυασμένης δράσης των παραγόντων της διάβρωσης και της αποσάθρωσης. Ο ρόλος της γεωμορφολογίας επηρεάζει σημαντικά τη διαμόρφωση των υδρογεωλογικών συνθηκών μιας περιοχής (Σούλιος, 1975). Το μεγαλύτερο μέρος του νομού Αχαϊας, όπως προαναφέρθηκε, είναι ορεινό και ιδιαίτερα το ανατολικό και το νότιο τμήμα του. Στο ανατολικό τμήμα υψώνεται το ορεινό συγκρότημα των Αροανίων (Χελμός 2355 m), το οποίο αποτελείται από απότομες πλαγιές και πολλά δάση. Στις παρυφές του, ο Χελμός, διασχίζεται από βαθιές χαράδρες, οι οποίες διαμορφώθηκαν από τα ποτάμια της περιοχής που διαβρώνουν κατά βάθος, λόγω της τεκτονικής ανύψωσης που υπέστει η περιοχή κατά το Τεταρτογενές. Οι παρυφές του βουνού αυτού καταλήγουν στον Κορινθιακό κόλπο. Στα όρια με το νομό Ηλείας υψώνεται ο Ερύμαθος (Ωλονός 2224 m), ενώ βόρεια απ αυτόν και ανατολικά των Πατρών βρίσκεται το όρος Παναχαϊκό (1928 m) το οποίο, σε αντίθεση με το παραπάνω, στη μεγαλύτερη έκτασή του δεν καλύπτεται από βλάστηση. Ακόμα πιο ανατολικά υψώνονται ο Μπαρμπαριάς (1615 m) και ο Κλωκός (1779 m). Στο δυτικό τμήμα εκτείνεται η μεάλη πεδιάδα της Αχαϊας στην οποία βρίσκονται τα χαμηλότερα βουνά Κομποβούνι (760 m), Μόβρη (629 m) και Σαντομέρι ή Σκόλλις (965 m). Ενώ η κύρια ορεινή πτύχωση του νομού αποτελεί τμήμα της γεωτεκτονικής ενότητας της Πίνδου, η ρηξιγενής τάφρος του Πατραϊκού και Κορινθιακού κόλπου την έχει χωρίσει από τα βουνά της Αιτωλίας. Τα ορεινά συγκροτήματα της Αχαϊας που ανήκουν στην ενότητα αυτή είναι το Παναχαϊκό και ο Ερύμανθος, που αποτελούν τμήματα του ορεινού άξονα που διασχίζει με ΒΔ-ΝΑ διεύθυνση την Πελοπόνησο. Στο διάγραμμα της εικόνας 3.1 φαίνονται οι ρυθμοί ανύψωσης, κατά μήκος της Πατραϊκής Κορινθιακής τάφρου, όπως αυτοί υπολογίστηκαν από τις τεταρτογενείς αναβαθμίδες. Έτσι, για την περιοχή κοντά στο Αίγιο, ο ρυθμός ανύψωσης υπολογίζεται στα 2,5 χλστ/ ανά έτος. Εάν ληφθεί υπόψη, ότι ο λόγος ρυθμού διάβρωσης / ρυθμού ανύψωσης στην περιοχή είναι < 1 (Zelilidis, 2003), έχουμε και την εξήγηση για το ισχυρό ανάγλυφο που διατηρείται. Συγκεκριμένα, στην υπολεκάνη της Πάτρας (εικόνας 3.1), υπολογίζεται ρυθμός ανύψωσης 0,8 mm/year περίπου (Stamatopoulos et al 1994), ενώ κοντά στην Πάτρα στο 1 mm/year (Piper et al, 1990). Ο πλέονυψηλός ρυθμός ανύψωσης υπολογίστηκε κοντά στην υπολεκάνη του Ρίου, 4,5 mm/year περίπου (Kontopoulos and Zelilidis, 1997). Ο ρυθμός ανύψωσης στην υπολεκάνη της Κορίνθου, μειώνεται με κατεύθυνση προς τα ανατολικά, από 2,2 mm/year π.χ. κοντά στο Αίγιο (Frydas, 1991, Poulimenos et al, 1993) και 1,5 mm/year στο κεντρικό σημείο της λεκάνης (Doutsos and Piper, 1990), καταλήγει στα 0,3-0,4 mm/year κοντά στην πόλη της Κορίνθου (Keraudren and Sorel, 1987, Armijo et al, 1996, Dia et al, 1997). Επειδή τα βουνά του νομού εκτείνονται προς όλες τις διευθύνσεις, δεν αφήνουν μεγάλες πεδινές εκτάσεις. Οι εκτάσεις που αναπτύσσονται, βρίσκονται συνήθως στα τελευταία αντερείσματα των βουνών και στη θάλασσα. Αυτό

25 Σ ε λ ί δ α 21 συμβαίνει στις περιπτώσεις που τα βουνά δεν φτάνουν μέχρι την παραλία, ώστε να απομένει πεδινή παράλια έκταση. Εικόνα 3.1 Σχηματική τομή, από Zelilidis (2000), που δείχνει τον ρυθμό ανύψωσης κατά μήκος της Πατραϊκής - Κορινθιακής τάφρου. Τα γράμματα αντιστοιχούν σε δεδομένα προερχόμενα αντίστοιχα από S=Stamatopoulos et al (1994), P= Piper et al, (1990), K=Kontopoulos and Zelihdis, (1997), F=Frydas, (1991), D=Doutsos and Piper, (1990), K-AD= Keraudren and Sorel, (1987), Armijo et al, (1996), Dia et al, (1997). Η γεωμορφολογική εικόνα και γενικότερα η εξέλιξη των γεωμορφολογικών κύκλων, είναι απόρροια του γεωτεκτονικού καθεστώτος που επέδρασε τα τελευταία (μεταλπικά) χρόνια στην περιοχή. Συγκεκριμένα, οι ανοδικές τεκτονικές κινήσεις προκαλούν ανύψωση του νότιου τμήματος της περιοχής, με αποτέλεσμα την διατήρηση ενός ισχυρού αναγλύφου και την αναζωπύρωση της δράσης των εξωγενών παραγόντων. Λόγω του γεγονότος αυτού, ο περιφερειακός λοφώδης τομέας όπου και εντοπίζονται τα κύρια ιζήματα, χαρακτηρίζεται από σχετικά απότομες κλιτύες και την παρουσία κλάδων των υδρορευμάτων που κατατάσσονται στο στάδιο της νεότητας. Ο κεντρικός ορεινός τομέας κατατάσσεται σε ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ νεότητας και ωριμότητας (Νίκας 2004). Εξαιτίας του ορεινού αναγλύφου στο νομό, που φθάνει ως τη θάλασσα, δεν αναπτύσσονται εκτεταμένες λεκάνες απορροής με αποτέλεσμα τα ποτάμια να έχουν μικρό μήκος. Αυτά που βρίσκονται στη βόρεια Πελοπόνησο παρουσιάζουν γενικά μορφή χειμάρρων, με απόροια να προκαλούν καταστροφές σε περιόδους βροχοπτώσεων, κυρίως στην παραλιακή ζώνη όπου εκβάλουν. Ακόμα προκαλούν διάβρωση των μαλακών και ευδιάβρωτων σχηματισμών, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε κατολισθητικά φαινόμενα. Ο Βουραϊκός ποταμός βρίσκεται στην περιοχή του Διακοφτού και έχει τις πηγές του στο Χελμό και τον Ερύμανθο, ενώ εκβάλει στον Κορινθιακό κόλπο και έχει σχηματίσει ένα εντυποσιακό φαράγγι. Ο ποταμός Κράθις έχει τις πηγές του στο Χελμό απ όπου αποστραγγίζει και τα νερά της Στυγγός και εκβάλει στην παραλία Ποροβίτσης, ενώ ο Σεληνούς εκβάλει ανατολικά του Αιγίου και οι πηγές του βρίσκονται στον Ερύμανθο. Στο Χελμό έχει τις πηγές του και ο ποταμός Κριός που χύνεται στην Αιγείρα, ενώ οι πηγές του Φοίνιξ είναι στο Παναχαϊκό και αυτός καταλήγει στην παραλία Λαμπιρίου. Οι ποταμοί: Πείρος στην παραλία κάτω Αχαϊας

26 Σ ε λ ί δ α 22 που πηγάζει από τον Ερύμανθο και το Παναχαϊκό, ο Γλαύκος δυτικά της Πάτρας με πηγές στο Παναχαϊκό και ο Βελιτσιανός δυτικά του Ρίου, εκβάλουν όλοι στον Πατραϊκό κόλπο. Στα όρια των νομών Αχαϊας και Ηλείας βρίσκονται το Ρούστικο ποτάμι αλλά και ο ποταμός Λάρισσος που κατά την αρχαιότητα αποτελούσε τα όρια μεταξύ των δύο νομών. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Αχαϊας σχηματίζεται η λιμνοθάλασσα της Καλογριάς, κοντά στο ακροτήριο Άραξος, όπου λειτουργεί ιχθυοτροφείο και νοτιότερα η λίνμη Λάμια. Οι ακτές του νομού έχουν σχετικά μικρό διαμελισμό. Ο Πατραϊκός κόλπος σχηματίζεται ανάμεσα στα ακρωτήρια Άραξος και Ρίο. Ανατολικά του στενού Ρίου-Αντιρρίου στον Κορινθιακό κόλπο βρίσκονται το ακρωτήριο Δρέπανο, οι όρμοι Σελιανίτικων και Αιγίου καθώς και το ακροτήριο της Ακράτας. Εικόνα 3.2 Χάρτης Αχαϊας ( 3.2 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή μελέτης είναι η λεκάνη του Μεγανείτη κοντά στο Αίγιο του νομού Αχαϊας. Η λεκάνη αυτή πήρε το όνομά της από τον ποταμό Μεγανείτη που την διασχίζει, ο οποίος πηγάζει από τον Παναχαϊκό και διατηρεί νερό καθ' όλη τη διάρκεια του έτους μόνο στο ανώτερο τμήμα του. Οι πηγές τροφοδοτούνται από το καρστικό σύστημα Σωτήρα. Το ορεινό τμήμα της λεκάνης αναπτύσσεται σε σχηματισμό Ωλονού-Πίνδου (ασβεστόλιθοι, φλύσχης, ραδιολαρίτες) ενώ στις εκβολές του, ο Μεγανείτης μαζί με τους γειτονικούς του ποταμούς, όπως είναι ο Σελινούντας, ο Λαδοπόταμος και ο

27 Σ ε λ ί δ α 23 Κερυνίτης, σχηματίζουν δέλτα με μορφή κώνων ριπιδίων. Αυτό οφείλεται και στο συσχετισμό προσφοράς κλαστικών υλικών και διασποράς τους από θαλάσσια ρεύματα, κύρια αιτία όμως είναι ο λόγος του ρυθμού ιζηματογένεσης προς το ρυθμό βύθισης που επικρατεί στις εκβολές των ποταμών και έχει σαν αποτέλεσμα να σχηματίζεται ενδιαφέρον υγροβιότοπος, η Αλυκή Αιγίου, εκτάσεως 0.25 km 2 Εικόνα 3.3 Αλουβιακά ριπίδια σε απλοποιημένη μορφή, ανώτερης, μεσαίας και κατώτερης ζώνης. (Einsele 1992) Για τη γεωμορφολογική μελέτη και την ποσοστική ανάλυση έγινε επεξεργασία σε γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών (GIS). Η εφαρμογή του GIS έγινε με τη σάρωση, γεωαναφορά και ψηφοποίηση τμημάτων των χαρτών Αιγίου, Ναυπάκτου, Αμυγδαλαίας και Χαλανδρίτσας σε ισοδιάσταση υψομέτρου 20m. Από τα παραπάνω προέκυψε η κατασκευή χάρτη ισοϋψών καμπυλών και η επεξεργασία ενός Υψομετρικού Μοντέλου Εδάφους (DEM), καθώς και η δημιουργία χάρτη κλίσεων της περιοχής. Για όλα τα παραπάνω χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα ArcGIS 10.

28 Σ ε λ ί δ α 24 Εικόνα 3.4 Τοπογραφικός χάρτης λεκάνης Μεγανείτη Εικόνα 3.5 Υψομετρικό μοντέλο εδάφους περιοχής μελέτης

29 Σ ε λ ί δ α 25 Εικόνα 3.6 Χάρτης κλίσεων της λεκάνης του Μεγανείτη Όπως φαίνεται από το υψομετρικό μοντέλο εδάφους οι ορεινές περιοχές της λεκάνης, που βρίσκονται στο νοτιδυτικό τμήμα, φθάνουν το μέγιστο υψόμετρο των m. Από το σημείο αυτό, προχωρώντας βορειοανατολικά, το υψόμετρο μειώνεται μέχρι να μηδενιστεί στη θάλασσα. Στο δυτικό τμήμα του χάρτη βρίσκεται ένας λόφος όπου και παρατηρείται αύξηση του υψομέτρου, κάτι που αποτελεί την μόνη εξαίρεση στην εξομάλυνση του αναγλύφου προς τα βορειοανατολικά. Στο χάρτη την Εικόνας 3.6 παρατηρούμε πως οι μέγιστες κλίσεις αγγίζουν τις και στην πλειοψηφία τους βρίσκονται στα νοτιοανατολικά, δυτικά αλλά και στο κέντρο της λεκάνης. Τη μεγαλύτερη έκταση, όπως φαίνεται, καταλαμβάνουν περιοχές με κλίσεις από 5 0 έως 10 0, ενώ οι περιοχές με κλίσεις είναι πολύ λιγότερες. Τέλος, κυρίως κοντά στη θάλλασα, το ανάγλυφο είναι ομαλό με κλίσεις που δεν ξεπερνούν στις 5 0.

30 Σ ε λ ί δ α ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ. Για τον προσδιορισμό των μορφολογικών παραμέτρων της λεκάνης απορροής του Μεγανείτη (συνολική έκταση, περίμετρος, μέγιστο μήκος και πλάτος λεκάνης, μήκος ισοϋψών γραμμών και μήκος κλάδων του υδρογραφικού δικτύου) χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.). Για την περιγραφή της ποσοστιαίας κατανομής της λεκάνης απορροής μετά του υψομέτρου, κατασκευάστηκαν οι αντίστοιχες υψομετρικές καμπύλες. Ενώ, οι μορφομετρικές παράμετροι υπολογίστηκαν με διάφορους μαθηματικούς τύπους. Αναλυτικότερα : Το μέσο υψόμετρο (Hm) υπολογίστηκε από τη σχέση Όπου: a: η επιφάνεια μεταξύ δύο διαδοχικών ισοϋψών, ε: το μέσο υψόμετρο της επιφάνειας Α: η συνολική έκταση της περιοχής. Το υψόμετρο 50% (Η50%) προσδιορίστηκε ως το σημείο τετμημένης 50% της υψομετρικής καμπύλης. Το υψόμετρο μέγιστης συχνότητας (Hμ.σ.) αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο ιστό του ιστογράμματος των υψομετρικών κλάσεων. Το μέγιστο μήκος λεκάνης (Lmax) μετρήθηκε κατά μήκος μιας γραμμής περίπου παράλληλης προς τον κύριο κλάδο του αντίστοιχου υδρογραφικού δικτύου. Το μέγιστο πλάτος (dmax) κάθε λεκάνης μετρήθηκε κατά μήκος μιας γραμμής κάθετης στον κύριο κλάδο του υδρογραφικού δικτύου. Το μέγιστο ανάγλυφο (Hb) υπολογίστηκε ως η υψομετρική διαφορά μεταξύ του στομίου της λεκάνης και του υψηλότερου σημείου της περιμέτρου (Π) αυτής. Ο δείκτης αναγλύφου (Rr) ορίζεται ως το πηλίκο του μεγίστου αναγλύφου (Hb) προς το μέγιστο μήκος (Lmax) της υδρολογικής λεκάνης. Τέλος, η μέγιστη κλίση των λεκανών απορροής προσδιορίστηκε από το αντίστοιχο ψηφιακό μοντέλο εδάφους (DEM). Ο κάνναβος που σχεδιάστηκε για την λεκάνη αποτελείται από κελιά εμβαδού 400 m2, σε κάθε ένα από τα οποία υπολογίστηκε η κλίση του εδάφους, ως ο μέγιστος ρυθμός μεταβολής του υψομέτρου κάθε κελιού σε σχέση με τα γειτονικά του. Ο αριθμητικός μέσος όρος της κλίσης του εδάφους σε κάθε κελί του καννάβου αντιστοιχεί στη μέση κλίση της λεκάνης απορροής (Κατσάνου, 2007).

31 Σ ε λ ί δ α 27 Εικόνα 3.7 Υψομετρική καμπύλη για το Μεγανείτη (Κατσάνου 2007) Συνάρτηση της λιθολογικής σύστασης, του μορφολογικού αναγλύφου, του βροχομερτικού ύψους, της διάβρωσης και της εποχιακής κατανομής των βροχοπτώσεων είναι η μορφή του υδρογραφικού δικτύου. Η αύξηση του ρυθμού ανύψωσης κατά το Τεταρτογενές, συνεπάγεται την ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου, που με τη σειρά του σχετίζεται με τα ποτάμια περιβάλλοντα ιζηματογένεσης, όπως εκείνο του δικτυωτού ποταμού, ή εκείνα των αλλουβιακών και δελταϊκών ριπιδίων. Επιπλέον η ανύψωση προκαλεί μεγάλης έκτασης μεταβολή της κοκκομετρίας, από λεπτόκοκκα σε πλέον αδρόκοκκα υλικά, προς τα πάνω, με παράλληλη αύξηση, του όγκου του παραγόμενου υλικού (Νίκας, 2004). Παρακάτω συνοψίζονται οι μορφολογικές παράμετροι που υπολογίστηκαν για τη λεκάνη απορροής, με βάση τις παραπάνω σχέσεις και την υψομετρική καμπύλη. Οι κυριότερες μορφολογικές παράμετροι για τη λεκάνη του Μεγανείτη είναι: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΛΕΚΑΝΗΣ (km 2 ) ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΛΕΚΑΝΗΣ (km) ΜΕΓΙΣΤΟ ΜΗΚΟΣ ΛΕΚΑΝΗΣ (km) ΜΕΓΙΣΤΟ ΠΛΑΤΟΣ ΛΕΚΑΝΗΣ (km) ΥΨΟΜΕΤΡΟ 50% ΥΨΟΜΕΤΡΟ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΜΕΓΙΣΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΛΕΚΑΝΗΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ ΜΕΣΗ ΚΛΙΣΗ (%) ,4 7, ,09 24,30 Πίνακας 3.1 Μορφολογικές παράμετροι του Μεγανείτη Όπως αναφέρθηκε, το ορεινό τμήμα της λεκάνης αναπτύσσεται σε σχηματισμό της ζώνης Ωλονού-Πίνδου. Η έντονη τεκτονική καταπόνηση που έχει υποστεί δικαιολογεί την μεγάλη τιμή τόσο της μέσης κλίσης όσο και του μέσου υψομέτρου, αφού είναι συνεκτικοί και δημιουργούν πρανή με μεγάλες κλίσεις. Αντίθετα, το πεδινό της τμήμα παρουσιάζει μειωμένη κλίση ως προς το επίπεδο της θάλασσας.

32 Σ ε λ ί δ α ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ Η λεκάνη απορροής είναι μία περιοχή της επιφάνειας του εδάφους, η οποία κλίνει προς ενα ιδιαίτερο σημείο εκφόρτισης και περικλείεται από τον υδροκρίτη, στην οποία συγκεντρώνονται ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα που στη συνέχεια καταλήγουν σε ένα κεντρικό σύστημα. Αυτό το κεντρικό σύστημα μπορεί να είναι ένα ποτάμι που καταλήγει στη θάλασσα, ένας χείμαρρος ή μία λίμνη, σε ένα κλειστό σύστημα, στην οποία συγκεντρώνεται το νερό και εξατμίζεται ή απορροφάται από το έδαφος. Ως υδρογραφικό δίκτυο μιας λεκάνης ορίζεται το σύνολο των χειμάρρων και ποταμών, παροδικής ή μόνιμης ροής, τα οποία διαρρέουν και αποστραγγίζουν τη λεκάνη αυτή. Η μορφή του υδρογραφικού δικτύου είναι συνάρτηση της σύστασης και διαβρωσιμότητας των γεωλογικών σχηματισμών, της τεκτονικής, των κλίσεων του τοπογραφικού αναγλύφου, καθώς και των κλιματικών παραγόντων της συγκεκριμένης περιοχής. Έχει γίνει σύγριση της ποσοστιαίας κατανομής των κυριότερων διευθύνσεων του υδρογραφικού δικτύου της ΑχαΪας από τους Δούτσος και Καμηλάρης (1984) και έχει διαπιστωθεί μια τέλεια προσαρμογή. Η προσαρμογή αυτή σημαίνει ότι υπάρχει άμεση γενετική σχέση της διάνοιξης των κοιλάδων με τα προϋπάρχοντα ρήγματα. Εικόνα 3.8 Απεικόνιση υδρογραφικών δικτύων και λεκανών απορροής των ποταμών Φοίνιξ, Μεγανείτη και Σελινούντα

33 Σ ε λ ί δ α 29 Η μορφολογική εξέλιξη στην περιοχή είναι συνυφασμένη με την νεοτεκτονική (Πλειο-Τεταρτογενούς ηλικίας) δραστηριότητα. Η διαμόρφωση του υδρογραφικού δικτύου όπως και ο τύπος και το περιβάλλον απόθεσης των κλαστικών αποθέσεων επηρεάστηκαν απ τη νεοτεκτονική. Όταν δημιουργήθηκε η Κορινθιακή τάφρος η τεκτονική ήταν ασθενής, ο ρυθμός ιζηματογένεσης χαμηλός και το περιβάλλον λιμναίο-λιμνοθαλάσσιο, αφού δεν ήταν ακόμα ανεπτυγμένο το υδρογραφικό δίκτυο (Zelilidis 2000 ; 2003). Με το πέρασμα του χρόνου αυξήθηκαν οι ρυθμοί ανύψωσης και δημιουργήθηκαν τα κανονικά ρήγματα ΔΒΔ κατεύθυνσης αλλά και τα κάθετα σε αυτά ΒΒΑ ρήγματα μετασχηματισμού. Με τα ρήγματα αυτά συνδέεται η ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου. Τα ποτάμια που υπάρχουν στη γύρω περιοχή αναγκάστηκαν ν αλλάξουν πορεία πολλές φορές, εξαιτίας της τεκτονικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με τον Zelilidis (2000), ένα υδατόρευμα, ανάλογα των τοπικών λιθολογικών συνθηκών, την ύπαρξη μορφολογικών υψηλών (που έχουν δημιουργηθεί από την σύγχρονη δραστηριότητα συνθετικών και αντιθετικών ρηγμάτων) στις εσωτερικές υπολεκάνες του και εμποδίζουν την περαιτέρω απορροή του προς τα κατάντη και προς τη θάλασσα, την απόσταση του από την πηγή τροφοδοσίας, είναι δυνατόν να αντιδράσει στην τεκτονική αλλαγή (ρηγμάτωση, αύξηση ρυθμού ανύψωσης κ.λ.π.) είτε με α) διατήρηση της αρχικής (πρόδρομης) ροής του β) διαρκή εκβάθυνση της κοίτης του (διαρκές στάδιο νεότητας), γ) επανάκαμψη στην αρχική ροή του, μετά από ένα στάδιο αποκοπής (λόγω ανύψωσης ενός ενδιάμεσου τμήματος) και διαίρεσης του σε ένα πρώην αρχικό τμήμα που αναστρέφει την ροή του και σε ένα πρώην τελικό τμήμα που αναγκάζεται να προσαρμοστεί στις τοπικές συνθήκες της υπολεκάνης όπου τελικά περιορίζεται, δ) πολυεπίπεδη απορροή, λόγω πολλαπλών επεισοδίων τύπου γ χωρίς επανάκαμψη στην αρχική ροή (Νίκας 2004). Ο Μεγανείτης επιδεικνύει την αντίδραση τύπου α. Εικόνα 3.9 Πορεία εξέλιξης Μεγανείτη σύμφωνα με Zelilidis (2000).

34 Σ ε λ ί δ α 30 Εικόνα 3.10 Ολοκληρωμένο και λεπτομερές υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης μελέτης Ο χάρτης της εικόνας 3.10 κατασκευάσθηκε με το πρόγραμμα ArcGIS μέσω του υψομετρικού μοντέλου εδάφους (DEM). 3.5 ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Σύμφωνα με τη μέθοδο Strahler με την οποία έγινε η αρίθμηση του υδρογραφικού δικτύου, κάθε κλάδος που δέχεται νερά άλλων μιρότερων ρευμάτων ονομάζεται 1 ης τάξης κλάδος. Όταν ένας κλάδος δημουργείται από τη σύνδεση δυο κλάδων 1 ης τάξης ονομάζεταο 2 ης τάξεως κλάδος κ.ο.κ. Σε περίπτωση σύδνεσης δυο κλάδων διαφορετικής τάξης, ο νέος κλάδος που προκύπτει έχει την ίδια αρίθμηση με τον κλάδο που είχε την μεγαλύτερη τάξη πριν τη σύνδεση. Ένας μεγάλος αριθμός κλάδων 1 ης τάξης μπορεί να συνδέεται με τον κύριο κλάδο του υδρογραφικού δικτύου και αυτό είναι ένα μειονέκτημα της μεθόδου αρίθμησης Strahler. Αυτό γιατί, παρ όλο που οι κλάδοι αυτοί συνεισφέρουν στην επιφανειακή απορροή του ποταμού, δεν επηρεάζουν το μέγεθος της τάξης του. Η ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου του Μεγανείτη παρατίθεται παρακάτω. ΚΛΑΔΟΙ 1 ης ΤΑΞΗΣ ΚΛΑΔΟΙ 2 ης ΤΑΞΗΣ ΚΛΑΔΟΙ 3 ης ΤΑΞΗΣ ΚΛΑΔΟΙ 4 ης ΤΑΞΗΣ Πίνακας 3.2 Ανάλυση υδρογραφικού δικτύου Μεγανείτη

35 Σ ε λ ί δ α 31 Επιπλέον, υπολογίστηκαν οι μορφολογικές παράμετροι του υδρογραφικού δικτύου σύμφωνα με τους παρακάτω τύπους. Ο συντελεστής διακλάδωσης (Rb), ως το πηλίκο του αριθμού των κλάδων μιας δοσμένης τάξης προς τον αριθμό των κλάδων της επόμενης μεγαλύτερης τάξης, δηλαδή: Συνήθως, ο συντελεστής αυτός λαμβάνει τιμές μεταξύ 2 και 5 και τείνει να αυξάνει σε περισσότερο επιμήκεις λεκάνες απορροής. Η υδρογραφική πυκνότητα (RD) ορίζεται ως ο λόγος του συνολικού μήκους όλων των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου προς τη συνολική έκταση της λεκάνης απορροής, δηλαδή: Η πυκνότητα του υδρογραφικού δικτύου εξαρτάται από τον κλιματικό τύπο, τις γεωλογικές συνθήκες, τον εδαφικό μανδύα και τη φυτοκάλυψη της λεκάνης απορροής. Η υδρογραφική συχνότητα (RN) ισούται με το πηλίκο του συνολικού αριθμού των κλάδων προς τη συνολική έκταση της υδρολογικής λεκάνης, δηλαδή: Οι κυριότερες μορφολογικές παράμετροι του υδρογραφικού δικτύου του Μεγανείτη παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΚΛΑΔΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΙΑΚΛΑΔΩΣΗΣ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΔΙΑΚΛΑΔΩΣΗΣ ,1 1,526 0,14 Πίνακας 3.3 Κυριότερες μορφολογικές παράμετροι Μεγανείτη Η συχνότητα διακλάδωσης έχει τιμή 0,14 κάτι που υποδεικνύει μέτρια ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου και κατά συνέπεια υψηλή διαπερατότητα των πετρωμάτων, η οποία έχει σαν αποτέλεσμα σημαντική κατείσδυση της επιφανειακής απορροής. Λόγω της παροδικής ροής που παρουσιάζει, ο Μεγανείτης χαρακτηρίζεται ως χείμαρρος 4 ης τάξης και η λεκάνη απορροής του είναι επιμήκης με έκταση 62,461 km 2 όπως έχει προαναφερθεί. Στο πεδινό τμήμα της λεκάνης, η οποία είναι κατά κύριο λόγο ημιορεινή έως ορεινή, υπάρχουν Ολοκαινικά ιζήματα. Το ημιορεινό

36 Σ ε λ ί δ α 32 τημήμα της αποτελείται από Πλειστοκαινικά ιζήματα ενώ η ορεινή ζώνη δομείται από ασβεστόλιθους και ραδιολαρίτες της ζώνης Ωλονού-Πίνδου. Ο Μεγανείτης πηγάζει από το όρος Μπάρμπα και το υδρογραφικό του δίκτυο είναι δενδριτικού τύπου, αποτελείται δηλαδή από ρεύματα με ακανόνιστες διακλαδώσεις υπό οξεία γωνία. Τάξεις κλάδων Εικόνα 3.11 Σχέση μεταξύ τάξεως και αριθμού κλάδων για τον προσδιορισμό του συντελεστή διακλάδωσης Ru (Νίκας 2004) Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ο Μεγανείτης διατήρησε τη ροή του καθ όλη τη διάρκεια της νεοτεκτονικής εξέλιξης, σε αντίθεση με άλλους γειτονικούς του ποταμούς, όπως π.χ ο Σελινούντας, που αναγκάστηκαν να αλλάξουν τη ροή τους. Η γεωμορφολογική εικόνα γενικά, όπως και η εξέλιξη των γεωμορφολογικών κύκλων είναι αποτέλεσμα του γεωτεκτονικού καθεστώτος που επέδρασε τα μεταλπικά χρόνια σε όλη την περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, οι ανοδικές τεκτονικές κινήσεις προκαλούν ανύψωση της περιοχής, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα τη διτήρηση ενός ισχυρού αναγλύφου αλλά και τη συνεχή δράση των εξωγενών δυνάμεων. Εξαιτίας αυτού, ο περιφεριακός λοφώδης τομέας όλης της περιοχής, όπου και βρίσκονται τα κύρια ιζήματα, απαρτίζεται από απότομες κλιτύες και από την παρουσία κλάδων των υδρορευμάτων που ανήκουν στο στάδιο της νεότητας. Το κεντρικό ορεινό τμήμα κατατάσσεται μεταξύ νεότητας και ωριμότητας, βρίσκεται δηλαδή σε μια μεταβατική κατάσταση. 4.ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 4.1 ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΑ Ουσιαστικοί παράγοντες διαμόρφωσης του υδρολογικού ισοζυγίου μιας συγκεκριμένης περιοχής αποτελούν τα κλιματολογικά στοιχεία. Γι αυτό το λόγο

37 Σ ε λ ί δ α 33 είναι αναγκαία η μελέτη και ανάλυση της χωροχρονικής τους κατανομής αλλά και η διερεύνηση των μεταξύ τους αλληλεπιδράσεων. Ως ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα χαρακτηρίζονται γενικά οι διάφορες μορφές με τις οποίες φθάνει το νερό στην επιφάνεια της Γης (βροχή, χαλάζι, χιόνι κτλ). Πιο συγκεκριμένα, η βροχόπτωση αποτελεί τη σπουδεότερη πηγή τροφοδοσίας για όλες τις παραμέτρους του υδρολογικού κύκλου και για το λόγο αυτό επιχειρείται λεπτομερής ανάλυση των δεδομένων της. Το χιόνι απ τις πλαγιές των βουνών που έχει λιώσει, έχει μετατραπεί σε ισοδύναμο ύψος νερού, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στον όρο βροχόπτωση. Στον όρο δηλαδή αυτόν περιλαμβάνονται και άλλες μορφές ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Τα διαθέσιμα στοιχεία για τις βροχοπτώσεις προέρχονται από παρατηρήσεις των βροχομετρικών σταθμών της περιοχής. Γενικά σε μια τέτοια μελέτη κάποιοι από τους σταθμούς μπορεί να αποκλειστούν είτε λόγο αλληλοκάλυψης με άλλους σταθμούς που βρίσκονται σε ίδιο υψόμετρο και βροχομετρική ζώνη, είτε γιατί οι παρατηρήσεις δεν συμπίπτουν χρονολογικά. Στη λεκάνη του Μεγανείτη δεν υπάρχει σταθμός που να πληρεί τις προϋποθέσεις. Για το λόγο αυτό και για την περάτωση της παρούσας εργασίας, για τη σύγκριση στοιχείων θα χρησιμοποιηθούν σταθμοί που δεν ανήκουν στη λεκάνη αλλά είναι γειτονικοί. Οι βροχομετρικοί αυτοί σταθμοί είναι οι εξείς: Αιγίου, Μελισσίων, Λεοντίου και Κ.Βλασίας. Η επεξεργασία των σταθμών αυτών γίνεται παρακάτω στον Πίνακα 4.1 για χρονικό διάστημα 25 χρόνων ( ), κατά τους οποίους λειτουργούσαν και οι τέσσερις. Ακόμα πιο κάτω, στην εκόνα 4.1, παρουσιάζεται και η γεωγραφική κατανομή των βροχομετρικών σταθμών που βρίσκονται στο νομό Αχαϊας, όπου φαίνονται και οι θέσεις των χρησιμοποιούμενων σταθμών. Η εκτίμηση των ελλειπών παρατηρήσεων των βροχομετρικών σταθμών έγινε με χρήση της μεθόδου του κανονικού λόγου, κατά την οποία η εκτίμηση της ελλείπουσας παρατήρησης ενός σταθμού Χ βασίζεται στις ταυτόχρονες παρατηρήσεις των σταθμών αναφοράς (1, 2,.n) και υπολογίζεται από τη σχέση: Όπου: x P : η ελλείπουσα τιμή βροχόπτωσης στο σταθμό Χ. 1 P, 2 P,., n P : η βροχόπτωση στους σταθμούς αναφοράς για την ίδια περίοδο. Px = το μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στο σταθμό Χ. P1, P2,, Pn : το μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στους σταθμούς αναφοράς. N = το πλήθος όλων των σταθμών