Η ΠΕΙΘΩ. Επίκληση στη λογική

Transcript

1 Η ΠΕΙΘΩ Επικοινωνώ σημαίνει : 1. Μεταδίδω πληροφορίες. 2. Αναλύω μια έννοια. 3. Υποστηρίζω μια άποψη. 4. Προσπαθώ να πείσω για την ορθότητα των θέσεών μου. Η οπτική γωνία του πομπού : 1. Διαφαίνεται. 2. Υπολανθάνει. 3. Εκφράζεται ρητά. Ο δέκτης πρέπει να : 1. Διακρίνει : Την οπτική γωνία Το σκοπό του πομπού 2. Ελέγχει : Τη συλλογιστική πορεία του πομπού Τα επιχειρήματα Την αξιοπιστία των τεκμηρίων ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ 1. Επίκληση στη λογική (με επιχειρήματα και τεκμήρια). 2. Επίκληση στο συναίσθημα (με περιγραφή γεγονότων και πράξεων, αφήγηση ευχάριστων ή δυσάρεστων γεγονότων ή καταστάσεων). 3. Επίκληση στο ήθος του πομπού. 4. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. 5. Επίκληση στην αυθεντία. Επίκληση στη λογική Η απόδειξη μιας θέσης / άποψης γίνεται με την επίκληση στη λογική. Για το σκοπό αυτό ο ομιλητής χρησιμοποιεί τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια. Επιχείρημα είναι ο συλλογισμός ή σειρά συλλογισμών για τη στήριξη ή ανατροπή μιας θέσης. Συλλογισμός είναι μια σειρά προτάσεων / κρίσεων που, ξεκινώντας από μια ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες ή υποθέσεις) ως βάση, καταλήγουν στην [1]

2 αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα), που είναι το λογικό επακόλουθο των προκείμενων. Προϋπόθεση είναι η ύπαρξη κοινών όρων στις προκείμενες. Οι καλοί μαθητές διαβάζουν τα μαθήματά τους. Ο Γιώργος διαβάζει τα μαθήματά του. Άρα : Ο Γιώργος είναι καλός μαθητής. Τεκμήρια, συγκεκριμένα δηλαδή αποδεικτικά στοιχεία ή γεγονότα που οδηγούν στην εξαγωγή συμπεράσματος. Είναι παραδείγματα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία κλπ. Χρησιμοποιούνται από τον πομπό, για να υποστηρίξει τις απόψεις του και περιέχονται στις προκείμενες ενός επιχειρήματος. Είδη συλλογισμών Α. Με βάση την πορεία της σκέψης : 1. Παραγωγικούς. 2. Επαγωγικούς. 3. Αναλογικούς. 1. Παραγωγικός είναι ο συλλογισμός, κατά τον οποίο από μια γενική κι αφηρημένη αρχή (το όλον) συμπεραίνουμε για τα επιμέρους. Τα μέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία. Ο χρυσός είναι μέταλλο. Άρα : Ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο. Η παραγωγική μέθοδος οδηγεί σε βέβαια συμπεράσματα. 2. Επαγωγικός είναι ο συλλογισμός, κατά τον οποίο από μια ειδική και συγκεκριμένη διαπίστωση (από τα επιμέρους) καταλήγουμε στα γενικά (το όλον). Η μηλιά, η αχλαδιά, είναι οργανισμοί. Η μηλιά, η αχλαδιά, είναι φυτά. Άρα : Τα φυτά είναι οργανισμοί. Ο επαγωγικός συλλογισμός οδηγεί, συνήθως, σε πιθανά συμπεράσματα. Μόνο όταν είναι τέλειος, συμπεριλαμβάνει δηλαδή όλα τα επιμέρους στοιχεία, μπορεί να οδηγήσει σε βέβαια συμπεράσματα. Αν τα επιμέρους στοιχεία δεν είναι πλήρη κι επαρκή (ατελής επαγωγή), τότε υπάρχει κίνδυνος λάθους ή το συμπέρασμα είναι πιθανό. Σε βραχυλογικούς επαγωγικούς συλλογισμούς το συμπέρασμα μπορεί να προτάσσεται. Ο Γιάννης είναι αναξιόπιστο πρόσωπο. Κλέβει στη «Μονόπολη». [2]

3 3. Αναλογικός είναι ο συλλογισμός κατά τον οποίο από μια ειδική διαπίστωση (τα επιμέρους) καταλήγουμε πάλι σε μια ειδική )συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους). Το συμπέρασμα είναι πάντα πιθανολογικό. Ο Α είναι ευέξαπτος και γι αυτό έχει δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Ο Β είναι κι αυτός ευέξαπτος. Άρα : κι ο Β έχει (πιθανώς) δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Β. Με βάση το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες : 1. Κατηγορικούς. 2. Υποθετικούς. 3. Διαζευκτικούς. 1. Κατηγορικός είναι ο συλλογισμός του οποίου οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις (σ αυτές το υποκείμενο συνδέεται με το κατηγορούμενο μέσω συνδετικού ρήματος). Τα μέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία. Ο χρυσός είναι μέταλλο. Άρα : ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο. 2. Υποθετικός είναι ο συλλογισμός του οποίου η μια ή και οι δυο προκείμενες είναι υποθετικές προτάσεις. Αν οι βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα, το περιβάλλον μολύνεται. Στη Θεσσαλονίκη οι βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα. Άρα : το περιβάλλον της μολύνεται. 3. Διαζευκτικός είναι ο συλλογισμός που μια έστω προκείμενή του είναι διαζευκτική πρόταση. Τα Αρχαία Ελληνικά εξετάζονται ή ως μάθημα γενικής παιδείας ή ως μάθημα κατεύθυνσης. Ο Επιτάφιος του Περικλή εξετάζεται ως μάθημα κατεύθυνσης. Άρα : δεν εξετάζεται ως μάθημα γενικής παιδείας. Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήματος Ένα επιχείρημα θεωρείται έγκυρο, όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα. Σ αυτό ισχύουν οι κανόνες της τυπικής λογικής (Α=Β, Β=Γ, Άρα : Α=Γ). Ένα επιχείρημα είναι αληθές ανάλογα με το περιεχόμενό του. Αν υπάρχει νοηματική σχέση ανάμεσα στις προκείμενες και στο συμπέρασμα, ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. [3]

4 Ένα επιχείρημα για να θεωρείται λογικά ορθό (ορθότητα), πρέπει να είναι συγχρόνως έγκυρο κι οι προκείμενές του αληθείς. Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα λέγεται απόδειξη. Αξιολόγηση του επιχειρήματος Ένα επιχείρημα είναι λογικά ορθό όταν : Οι προκείμενές του είναι αληθείς. Είναι έγκυρο. Στην αξιολόγηση ενός επιχειρήματος πρέπει να διακρίνουμε αν : Στις προκείμενές του διατυπώνονται γενικά αποδεκτές αλήθειες (η γη είναι σφαιρική) ή Αν είναι προσωπικές γνώμες (η πολιτική είναι υπεύθυνη για την καταστροφή του περιβάλλοντος). Ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες, δεν έχει αποδεικτική ισχύ. Στους υποθετικούς συλλογισμούς το συμπέρασμα δεν είναι βέβαιο, αν οφείλεται σε πολλές αιτίες, τις οποίες δεν περιλαμβάνει η υποθετική προκείμενη. Αξιολόγηση επαγωγικών συλλογισμών Για τους επαγωγικούς συλλογισμούς μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής σε πιθανολογικό. 1. Για συλλογισμό με γενίκευση : αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία, είναι επιτρεπτή, αν όχι, πρόκειται για μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση. 2. Για συλλογισμό με αίτιο αποτέλεσμα : Αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική κι όχι απλώς χρονολογική, το συμπέρασμα είναι βέβαιο. Αν γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου αποτελέσματος, το συμπέρασμα είναι επισφαλές. Αν η αιτία είναι αναγκαία ή επαρκής (αναγκαία λέγεται όταν το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτήν, επαρκής λέγεται, όταν αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα), τότε η σχάση αιτίου αποτελέσματος μπορεί να πάρει την εξής μορφή : Η αιτία είναι ταυτόχρονα αναγκαία κι επαρκής (ικανή). Για την επιτυχία μου στις εξετάσεις χρειάζεται καλή προετοιμασία, καλή ψυχολογική κατάσταση την ώρα της εξέτασης και τα θέματα να περιέχονται στη διδαχθείσα ύλη. Η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής. [4]

5 Πιστεύω ότι θα πάρω το μεγαλύτερο βαθμό στην τάξη στο μάθημα της ιστορίας, γιατί μελέτησα περισσότερο από όλους. Η αιτία είναι επαρκής αλλά δεν είναι αναγκαία. Η οινοποσία είναι επαρκής αιτία για πρόκληση καρδιολογικών νοσημάτων (δεν είναι όμως κι αναγκαία). 3. Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αναλογία, πρέπει να εξετάσουμε : Αν είναι κυριολεκτική, προσέχουμε κατά πόσο οι ομοιότητες των συγκρινόμενων αντικειμένων είναι επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα. Αν είναι μεταφορική, πρέπει να ελεγχθεί κατά πόσο έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος. Όταν χρησιμοποιείται στη θέση λογικού επιχειρήματος, μας οδηγεί πάντα σε λογικό σφάλμα. Σημασία κι αξιολόγηση των τεκμηρίων Πρέπει τα στοιχεία (επιστημονικά, στατιστικά κλπ.) να είναι ελεγμένα κι επεξεργασμένα, για να μη λειτουργούν παραπλανητικά. Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη Ο ρήτορας, αναφερόμενος στο συναίσθημα του δέκτη, παίρνει υπόψη του : Τη διάθεση του ακροατηρίου. Σε ποιους απευθύνεται το συναίσθημα. Τα αίτια που το προκαλούν. Μέσα για την επίκληση των συναισθημάτων (οργής, αγάπης, μίσους, φόβου, οίκτου κλπ.) είναι : Η περιγραφή (π.χ. καταστάσεων) Η αφήγηση (π.χ. ευχάριστων ή δυσάρεστων γεγονότων) Το χιούμορ. Η ειρωνεία. Επίκληση στο «ήθος» του πομπού Ο πομπός, για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη και μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο για τον εαυτό του, επιχειρεί : Να διατυπώνει αξιόπιστο λόγο. Να μη βασίζεται στην εικόνα που τυχόν έχει σχηματίσει προηγουμένως ο δέκτης γι αυτόν, αλλά, ως απόδειξη του ήθους του, να επικαλείται τη στάση του σε περιπτώσεις της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής. [5]

6 Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου Γίνεται με άσκηση κριτικής : Στο χαρακτήρα του αντιπάλου. Στην ιδιωτική του ζωή. Αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου, καταφεύγει σε μια προσωπική επίθεση που φτάνει ως τη λασπολογία. Επίκληση στην αυθεντία Ο πομπός, προκειμένου να πείσει για την ορθότητα των απόψεών του, επικαλείται την παρόμοια θέση μιας αυθεντίας, κυρίως από το χώρο της επιστήμης. Για το λόγο αυτό παραθέτει σχετικά αποσπάσματα, δείχνοντας έτσι και τη βιβλιογραφική του ενημέρωση. Προϋποθέσεις για την ορθή χρήση του συγκεκριμένου τρόπου πειθούς : 1. Να μη γίνεται κατάχρηση της γνώμης της αυθεντίας. 2. Να μη χρησιμοποιείται, για να καλυφθεί η έλλειψη προσωπικών επιχειρημάτων. 3. Να γίνεται αναφορά σε αυθεντίες σχετικές μόνο με το συγκεκριμένο θέμα του πομπού. ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ Η πειθώ στη διαφήμιση Διαφήμιση είναι η δημιουργία κι η προβολή πρωτότυπου μηνύματος, το οποίο αναφέρεται σε κάποιο υλικό ή πνευματικό παράγωγο / προϊόν, με τελικό σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να αγοράσει το διαφημιζόμενο προϊόν. Βασικά στοιχεία της διαφήμισης ως μορφής επικοινωνίας : 1. Πομπός : η επιχείρηση ή ο οποιοσδήποτε άλλος φορέας που παράγει ή διαφημίζει το προϊόν. 2. Δέκτης : ο καταναλωτής, αγοραστής. 3. Μήνυμα : το διαφημιστικό κείμενο που μπορεί να είναι γραπτό, προφορικό, γλωσσικό, μη γλωσσικό. 4. Επικοινωνιακό μέσο / κανάλι : ραδιόφωνο, τηλεόραση, εφημερίδα, περιοδικό, διαδίκτυο, αφίσα. 5. Επικοινωνιακός κώδικας / γλώσσα : γλώσσα, εικόνα, ήχος ή και συνδυασμός όλων ή μέρους των στοιχείων αυτών. 6. Σκοπός : η πειθώ του καταναλωτή / αγοραστή. Μορφή / τεχνικές του μηνύματος : 1. Μήνυμα που αναπτύσσεται με άμεσο τρόπο (χωρίς περιττά λόγια). 2. Αφηγηματικό μήνυμα (με μια σύντομη ιστορία επιδεικνύεται το προϊόν). [6]

7 3. Μήνυμα μονολόγου διαλόγου (μαρτυρία ειδικού ή καταναλωτή για τα πλεονεκτήματα του προϊόντος). 4. Μήνυμα που επεξηγεί την εικόνα (λεζάντα). 5. Μήνυμα που στηρίζεται σε τεχνάσματα / ευρήματα (σχήματα λόγου, σπάνιες κι εξεζητημένες λέξεις / φράσεις, χρήση του χιούμορ, της υπερβολής, της έκπληξης κλπ.). 6. Μήνυμα που παραθέτει επιχειρήματα. Προδιαγραφές του κειμένου της διαφήμισης : 1. Να ελκύει την προσοχή του δέκτη. 2. Να προκαλεί το ενδιαφέρον του. 3. Να του δημιουργεί την επιθυμία να το αγοράσει. 4. Να τον οδηγεί στην αγορά του προϊόντος. Μέσα / τεχνικές της διαφημιστικής πειθούς : 1. Συνειρμός ιδεών. 2. Αναλυτική περιγραφή κι επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος. 3. Επίκληση στην αυθεντία (σ έναν ειδικό, σ έναν επιστήμονα, σ ένα δημοφιλές πρόσωπο). 4. Επίκληση στο συναίσθημα (φόβο, ενοχή, ευθύνη, ευχαρίστηση κλπ.). 5. Επίκληση στη λογική (επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος, σοφιστικά τεχνάσματα). 6. Λανθάνον αξιολογικός χαρακτηρισμός (λανθάνουσα αξιολόγηση που λειτουργεί δεσμευτικά για το δέκτη). Γλώσσα της διαφήμισης : 1. Λεκτικός πληθωρισμός με αποτέλεσμα την ακυριολεξία και την ασάφεια. 2. Κατάχρηση του επιθέτου κι επιρρήματος στον υπερθετικό, κυρίως, βαθμό. 3. Εκφράσεις εντυπωσιασμού. 4. Συναισθηματικός τόνος. Προστατεύουν τον καταναλωτή από την αθέμιτη διαφήμιση : 1. Ο ελληνικός κώδικας διαφήμισης (1986), με βάση τον οποίο αποδεσμεύονται διαφημιστές και διαφημιζόμενοι. 2. Το Ινστιτούτο Προστασίας Καταναλωτών. 3. Το νομοσχέδιο του Υπουργείου Εμπορίου. Η πειθώ στο δικανικό λόγο Δικανικοί λέγονται οι λόγοι που εκφωνούνται στα δικαστήρια από τους διαδίκους, με σκοπό να πείσει ο καθένας από την πλευρά του τους δικαστές για το δίκιο του. Οργανώνουν το λόγο τους, προφορικό ή γραπτό, σύμφωνα με τους γνωστούς τρόπους της πειθούς : [7]

8 Επίκληση στη λογική Επίκληση στο συναίσθημα Επίκληση στο ήθος του πομπού. Η πειθώ στον Πολιτικό λόγο 1. Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός επιθυμεί να πείσει το δέκτη : Να πάρει κάποιες αποφάσεις. Να προβεί σε κάποια ενέργεια. 2. Ο δέκτης πρέπει να πεισθεί ότι η απόφασή του είναι σύμφωνη : Με τα προσωπικά του συμφέροντα. Με τα συμφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. 3. Ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από : Λογική επιχειρηματολογία (επίκληση στη λογική). Έντονη συναισθηματική φόρτιση (επίκληση στο συναίσθημα). Ρητορεία. 4. Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία, ορισμένες φορές στοχεύει : Στην παραπλάνηση. Στον εκφοβισμό του ακροατηρίου. Σκοπός : η άκριτη αποδοχή από το δέκτη των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού. Προπαγάνδα : αντί για επιχειρήματα χρησιμοποιούνται : 1. Αυταπόδεικτες έννοιες. 2. Λέξεις με ηθική διάσταση, όπως έθνος, λαός, εθνική σωτηρία. Αυτές εμποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη. Χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου : 1. Πλεονασμοί. 2. Κατάχρηση συνωνύμων. 3. Διατύπωση βεβαιωτική, δεοντολογική και θαυμαστική. 4. Έντονη συναισθηματική φόρτιση. 5. Μεγαλοστομία. Η πειθώ στον επιστημονικό λόγο Χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου : 1. Περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός. 2. Απρόσωπος κι αντικειμενικός. 3. Η γλώσσα στην επιστήμη χρησιμοποιείται με τον τρόπο που αφορά το λογικό μας κι όχι το συναίσθημα (λογική κι όχι συγκινησιακή χρήση της γλώσσας). [8]

9 4. Το ύφος είναι ουδέτερο κι επίσημο. Ο επιστήμονας χρησιμοποιεί το λόγο για να : Περιγράψει Ερμηνεύσει Πείσει. [9]