Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤ ΙΔΙΑΝ ΕΛΑΦΡΥΝΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΝ

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΜΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤ ΙΔΙΑΝ ΕΛΑΦΡΥΝΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΝ Επιβλέποντες Καθηγητές: Χαραλαμπάκης Αριστοτέλης Βαθιώτης Κωνσταντίνος Σάμιος Θωμάς Πανταζής Χ. Βρυνιώτης ΑΜ 2114/2013 Κομοτηνή, Οκτώβριος 2015

2 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Εισαγωγή Γενικά περί ποινής Η σκοπιμότητα της ποινής Οι λόγοι μείωσης ποινής Ποινή και ελαφρυντικές περιστάσεις Ανάλυση της νομοθετικής ρύθμισης περί ελαφρυντικών περιστάσεων Η νομοθετική ρύθμιση του άρθρου 84 του ΠΚ σε συνδυασμό και με το άρθρο 83 του ΠΚ Η λειτουργία των ελαφρυντικών περιστάσεων Η νομική φύση των ελαφρυντικών περιστάσεων Η επιμέρους ανάλυση των κατ άρθρο 84 παρ. 2 ΠΚ ελαφρυντικών περιστάσεων «Το ότι ο υπαίτιος έζησε έως το χρόνο που έγινε το έγκλημα έντιμη, ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και γενικά κοινωνική ζωή.» «Το ότι στην πράξη του ωθήθηκε από όχι ταπεινά αίτια ή από μεγάλη ένδεια ή διατελώντας υπό την επίδραση σοβαρής απειλής ή υπό την επιβολή του προσώπου στο οποίο αυτός οφείλει υπακοή ή με το οποίο βρίσκεται σε σχέση εξάρτησης» «Το ότι στην πράξη του ωθήθηκε από ανάρμοστη συμπεριφορά του παθόντος ή παρασύρθηκε από οργή ή βίαιη θλίψη που του προκάλεσε του προκάλεσε άδικη εναντίον του πράξη» «το ότι έδειξε ειλικρινή μετάνοια και επιδίωξε να άρει ή να μειώσει τις συνέπειες της πράξεις του» «το ότι ο υπαίτιος συμπεριφέρθηκε καλά για σχετικά μεγάλο διάστημα μετά την πράξη του» Ελαφρυντικές περιστάσεις, ειδικοί λόγοι μείωσης ποινής σε άλλες διατάξεις Το ελαφρυντικό της μετεφηβικής ηλικίας (άρθρο 133 ΠΚ) Ελαφρυντικές περιστάσεις στα ναρκωτικά Η ρύθμιση του Ν. 4312/2014 <<Ρύθμιση δεσμευμένων ή κατασχεμένων χρηματικών απαιτήσεων και μετρητών και άλλες διατάξεις>>

3 4.4. Άρθρο 187Β ΠΚ Ν. 2971/2001 (Αιγιαλός,Παραλία) Η έυλογη διάρκεια της δίκης Η Συνυπαιτιότητα του θύματος στην απάτη Το δια παραλείψεως τελούμενο έγκλημα Σχέδιο Νόμου Επιτροπής Μαρκή Ελαφρυντικές περιστάσεις και συρροή λόγων μείωσης ποινής (άρθρο 85 ΠΚ) Δικονομικά Θέματα Τρόπος προβολής των ελαφρυντικών περιστάσεων Χρόνος προβολής των ελαφρυντικών περιστάσεων Ελαφρυντικές περιστάσεις και συρροή περισσότερων εγκλημάτων Ελαφρυντικές περιστάσεις και δεύτερος βαθμός δικαιοδοσίας Λόγοι αναίρεσης επί της απόρριψης ελαφρυντικών περιστάσεων ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΚ Ποινικός Κώδικας ΚΠΔ Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ΠοινΧρ ΠοινΔικ ΠοινΛογ Ποινικά Χρονικά Ποινική Δικαιοσύνη Ποινικός Λόγος Υπερ Υπεράσπιση ΝοΒ Νομικό Βήμα ΤρΕφΚακ Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων ΤΝΠ Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΑΠ Άρειος Πάγος ΕλλΔικ Ελληνική Δικαιοσύνη Εφ Ολ Εφετείο ολομέλεια ΜΟΔ Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο ΜΟΕ Μεικτό Ορκωτό Εφετείο Πλημ. Πλημμελειοδικείο ΑιτιολΕκθ. Αιτιολογική Έκθεση ΠοινΔικ. Ποινική Δικαιοσύνη ΠοινΛογ Ποινικός Λογος 4

5 ΠοινΧρ Ποινικά Χρόνικά ΠοινΛογ Ποινικός Λόγος ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως αριθμ. αριθμός βλ. βλέπε Κωδ. Κώδικα ν. νόμος επ. παρ. επόμενα παράγραφος περ. περίπτωση υποπερ. υποπερίπτωση σελ. σελίδα γνωμ. γνωμοδότηση εδ. σημ. εδάφιο σημείωση στοιχ. στοιχείο σχολ. Σχόλιο τ. τεύχος, τόμος π.χ. παραδείγματος χάριν 5

6 1. Εισαγωγή Γενικά περί ποινής. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του Ποινικού Κώδικα και τη βασική αρχή του ποινικού δικαίου, nullum crimen nulla poena sine lege,:«ποινή δεν επιβάλλεται παρά μόνο για τις πράξεις εκείνες για τις οποίες ο νόμος την είχε ρητά ορίσει πριν από την τέλεσή τους». Η ποινή δηλαδή είναι το δυσμενές αποτέλεσμα, το οποίο καθορίζεται εκ του νόμου, προσδιορίζεται και επιβάλλεται από τον ποινικό δικαστή και σκοπεί στην ηθική απαξία του ανθρώπου, που διαπράττει ποινικό αδίκημα 1.Τα καθοριζόμενα δε εκ του νόμου πλαίσια ποινής οριοθετούνται σύμφωνα με την εγκληματική βαρύτητα της εκάστοτε κολάσιμης πράξης (πταίσμα, πλημμέλημα, κακούργημα 2 ) και κατ αυτόν τον τρόπο προβλέπονται οι κύριες ποινές, δηλ. της κράτησης, της χρηματικής ποινής, της φυλάκισης και της κάθειρξης, καθώς και οι παρεπόμενες, που απαριθμούνται στα άρθρα 59επ. του ΠΚ Η σκοπιμότητα της ποινής 3. Η ποινή σύμφωνα με τη θεωρία της ανταπόδοσης 4 λειτουργεί ως ανταπόδοση στην άδικη και παράνομή πράξη ή παράλειψη του δράστη, ως αρνητική δηλαδή αντίδραση στο έγκλημα. Στον αντίποδα αυτής της θεωρίας βρίσκεται η θεωρία της ειδικής πρόληψης της ποινής, σύμφωνα με την οποία η επιβολή της ποινής ενέχει μια κοινωνική αποστολή, δηλαδή λειτουργεί ως μέσο για την επιδίωξη κάποιου 1 Βλ. Χαραλαμπάκης A., Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος II, 2012, σελ. 4, αναφέρεται σε «μείωση της φυσικής, ηθικής και κοινωνικής υποστάσεως του ανθρώπου» 2 Βλ.αναλυτικά για τριχοτόμηση εγκλημάτων, Κοτσαλή Λ., Ποινικό Δίκαιο Γενικό Μέρος, 2 η έκδοση, σελ 30 3 Βλ. ενδεικτικά περί της σκοπιμότητας της ποινής Κουράκης Ν., Θεωρεία της ποινής. Μια εισαγωγή. 2008,, Γιαννίδη Η νέα νομιμοποίηση του ποινικού δικαίου και το τέλος της κλασσικής δογματικής, ΠοινΧρ ΝΖ, 769, Μπιτζιλέκη Η ηθική νομιμοποίηση του ποινικού δικαίου ΠοινΧρ ΝΓ, Βλ. Μ. Καϊάφα Γκμπάντι, Ν. Μπιτζιλέκης, Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου, Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων,2008, σελ. 5. 6

7 ειδικότερου κοινωνικού σκοπού 5, τη βελτίωση του δράστη και την επανένταξή του στο κοινωνικό σύνολο. Άλλωστε δεν είναι λίγοι οι θεσμοί του Ποινικού Δικαίου (μετατροπή ποινής, αναστολή, υφ όρον απόλυση κλπ), που διέπονται από το πνεύμα της θεωρίας περί ειδικής πρόληψης της ποινής. Επίσης, έχει διατυπωθεί και η θεωρία της γενικής πρόληψης, η οποία αφορά ένα ευρύτερο πλαίσιο επίδρασης των αποτελεσμάτων της ποινής στους τρίτους προς αποφυγή κολάσιμων πράξεων. Η αρχή της γενικής πρόληψης αποτελεί στην ουσία τη βάση για τη νομοθετική πρόβλεψη, την επιβολή, επιμέτρηση και εκτέλεση της ποινής. Τέλος, ο συνδυασμός των άνω θεωριών περί ποινής (ενωτικές θεωρίες) επιβάλλεται στα πλαίσια της κοινωνικής σκοπιμότητας αυτής, καθώς όπως αναγνωρίζει και ο Χωραφάς στο Ποινικόν Δίκαιον, «σκοπός της ποινής είναι η γενική και ειδική πρόληψη», δίνοντας μάλιστα προβάδισμα στην τελευταία Οι λόγοι μείωσης ποινής. Για κάθε αδίκημα προβλέπεται ένα γενικό πλαίσιο ποινής, το οποίο αντιστοιχεί στη βαρύτητα του εκάστοτε εγκλήματος. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις που όταν συντρέχουν οδηγούν σε νέο μειωμένο πλαίσιο ποινής.έτσι, όταν κατά την επιμετρητική διαδικασία προκύπτει ένα ειδικότερο πλαίσιο ποινής, το οποίο δεν σχετίζεται με το έγκλημα αυτό καθ εαυτό, αλλά με τη βαρύτητα της υπό κρίσης αξιόποινης πράξης, θα πρέπει αυτομάτως να οδηγούμαστε σε δραστική μείωση των πλαισίων ποινής κατά το μέτρο του άρθρου 83, όπως θα φανεί παρακάτω. Στο Γενικό Μέρος του Ποινικού Κώδικα υπάρχουν περιπτώσεις, όπου εξ ορισμού ο δράστης εμφανίζει ελαττωμένο άδικο ή μειωμένη ενοχή. Αυτές οι περιοστικώς αναφερόμενες 5 Βλ. Μ. Καϊάφα Γκμπάντι, Ν. Μπιτζιλέκης, Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου, Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων, 2008, σελ. 7. Χαραλαμπάκης A., Μελέτη, Ελαφρυντικές περιστάσεις και αποτελεσματικότητα της ποινής, ΠοινΔικ 3/2013, σελ. 238επ. 6 Βλ. Μ. Καϊάφα Γκμπάντι, Ν. Μπιτζιλέκης, Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου, Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων, 2008, σελ.15. 7

8 περιπτώσεις αποτελούν και τους γενικούς λόγους μείωσης ποινής, οι οποίοι εφαρμόζονται για κάθε έγκλημα 7. Ειδικότερα, οι γενικοί λόγοι μείωσης ποινής είναι: (i) η υπέρβαση από δόλο των ορίων της άμυνας (άρθρο 23 ΠΚ), (ii) η υπέρβαση από δόλο των ορίων της καταστάσης ανάγκης που αίρει το άδικο (άρθρο 25 παρ. 3 ΠΚ), (iii) η υπέρβαση από δόλο των ορίων της καταστάσης ανάγκης που αίρει τον καταλογισμό (άρθρο 32 παρ. 2 ΠΚ), (iv) η κωφαλαλία (άρθρο 33 παρ. 2 ΠΚ), (v) η υπαίτια διατάραξη της συνειδήσης, όταν η πράξη που τελέσθηκε είναι διάφορη από εκείνη που αποφασίσθηκε (άρθρο 35 παρ. 2 ΠΚ), (vi) η ελαττωμένη ικανότητα για καταλογισμό (άρθρο 36 ΠΚ), (vii) η απόπειρα (άρθρο 42 παρ. 1 ΠΚ), (viii) η απρόσφορη απόπειρα (άρθρο 43 παρ. 1 ΠΚ), (ix) η υπαναχώρηση από πεπερασμένη απόπειρα (άρθρο 44 παρ. 2 εδ. α ΠΚ), (x) η απλή συνέργεια (άρθρο 47 παρ. 1 ΠΚ), (xi) η ηθική αυτουργία και η άμεση συνέργεια σε ιδιαίτερο έγκλημα, όταν οι ιδιαίτερες ιδιότητες υπάρχουν μόνο στον αυτουργό της πράξης (άρθρο 49 παρ. 1 εδ. α ΠΚ), (xii) η διάπραξη εγκλήματος από ανήλικο, όταν η εκδίκαση του λαμβάνει χώρα μετά τη συμπλήρωση του 18 ου έτους της ηλικίας του (άρθρο 130 παρ. 1 ΠΚ) και (xiii) η διάπραξη αξιόποινης πράξης από εγκληματία μετεφηβικής ηλικίας (άρθρο 133 ΠΚ). Στο Ειδικό Μέρος του Ποινικού Κώδικα όμως, καθώς και σε Ειδικούς Ποινικούς Νόμους προβλέπονται περιπτώσεις, όπου η τέλεση συγκεκριμένου εγκλήματος κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις συνεπάγεται ελάττωση του πλαισίου ποινής. Αυτές οι περιστάσεις αποτελούν τους ειδικούς λόγους μείωσης ποινής. Τέτοιους ειδικούς λόγους μείωσης ποινής συναντάμε σε ειδικούς ποινικούς νόμους, όπως στο νόμο περί ναρκωτικών, καθώς και εντός του Ποινικού Κώδικα, όπως στη διάταξη του άρθρου 187Β ΠΚ. Και εδώ επεκτείνεται η εφαρμογή του άρθρου 83 ΠΚ, κατά τις επιταγές της διάταξης του άρθρου 12 ΠΚ, η οποία προβλέπει ότι οι διατάξεις του γενικού 7 Βλ. Χαραλαμπάκης A., Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος II, 2012, σελ

9 μέρους του Ποινικού Κώδικα εφαρμόζονται και σε αξιόποινες πράξεις που προβλέπονται σε ειδικούς νόμους, αν οι νόμοι δεν ορίζουν διαφορετικά με ρητή διάταξη τους. Κατά συνέπεια, σε περίπτωση που συντρέχει ειδικός λόγος μείωσης ποινής, ο οποίος επιβάλει την μείωση της, σε περίπτωση αναγνώρισης του, το δικαστήριο θα πρέπει οδηγείται στην μείωση του πλαισίου ποινής κατά το μέτρο του άρθρου 83 ΠΚ. Περαιτέρω, ο νομοθέτης εκτός από τους γενικούς λόγους μείωσης της ποινής, τους οποίους τους ενέταξε στο Γενικό Μέρος του Ποινικού Κώδικα, συμπεριέλαβε σε αυτό και τις ελαφρυντικές περιστάσεις, που σχετίζονται με την προσωπικότητα του δράστη, και που εκ του νόμου οδηγούν σε μείωση του πλαισίου ποινής και όχι σε επιεικέστερη επιμέτρηση της ποινής. Η διαφορά των ελαφρυντικών περιστάσεων με τους γενικούς λόγους μείωσης ποινής έγκειται στο ότι αυτές είναι περισσότερο ευέλικτες στην εφαρμογή τους σε σχέση με τους γενικούς λόγους μείωσης ποινής και στο ότι σ αυτούς προβλέπεται ελαττωμένη ποινή, η οποία στηρίζεται και αυτή σε αξιολογικές κρίσεις περί της ενοχής του δράστη και όχι στη μετά την ενοχή μείωση της εκ του νόμου επιβαλλόμενης ποινής. Επίσης, οι γενικοί και ειδικοί λόγοι μείωσης ποινής απαριθμούνται περιοριστικά στο νόμο, ενώ οι ελαφρυντικές περιστάσεις ενδεικτικά Ποινή και ελαφρυντικές περιστάσεις. Από τα ανωτέρω συνάγεται σαφώς, πως οι ελαφρυντικές περιστάσεις, που προβλέπονται στο άρθρο 84 ΠΚ, σχετίζονται άμεσα με την έννοια, τη λειτουργία και τους σκοπούς της ποινής, ενώ παράλληλα θέτουν στο τραπέζι των επιστημονικών συζητήσεων και την επίδραση της αρχής της επιείκειας στην επιμέτρηση της ποινής. Η φύση όμως των ελαφρυντικών περιστάσεων, όπως θα αναλύσουμε και κατωτέρω, 9

10 είναι διττή, μιας και περιλαμβάνει αξιολογικά στοιχεία περί της ενοχής του δράστη και της επιμέτρησης της ποινής αυτού 8. Έχει αναπτυχθεί επίσης και η άποψη, ότι οι ελαφρυντικές περιστάσεις δεν είναι ομοιογενείς, δηλαδή άλλες αποτελούν αξιολογικά στοιχεία περί της ενοχής του δράστη και άλλες αξιολογικά στοιχεία για την επιμέτρηση της ποινής του 9. Η συνδρομή λοιπόν των ελαφρυντικών περιστάσεων από το Δικαστήριο, αποσκοπεί στην αποφυγή της περιττής σκληρότητας από την εφαρμογή της νόμιμης ποινής στο ελάχιστο όριό αυτής, όταν η προσωπικότητα του δράστη και οι ανάγκες της ειδικής πρόληψης το επιβάλλουν 10, ενώ παράλληλα εξατομικεύει την ποινή και αποφεύγει τις υπερβολές, στις οποίες μπορεί να οδηγήσει η κυριαρχία της αρχής της γενικής πρόληψης. 2. Ανάλυση της νομοθετικής ρύθμισης περί ελαφρυντικών περιστάσεων Η νομοθετική ρύθμιση του άρθρου 84 ΠΚ σε συνδυασμό και με το άρθρο 83 ΠΚ. Σύμφωνα με το άρθρο 83 ΠΚ, το οποίο εντάσσεται στους γενικούς κανόνες περί επιμέτρησης ποινής του 5 ου κεφαλαίου αυτού, ορίζεται ότι: «Όπου στο γενικό μέρος προβλέπεται ποινή ελαττωμένη χωρίς κανένα άλλο προσδιορισμό, η ποινή που πρέπει να επιβληθεί επιμετρείται ως εξής: α) Αντί για την ποινή του θανάτου ή της ισόβιας κάθειρξης επιβάλλεται πρόσκαιρη κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών, β) αντί για την ποινή της κάθειρξης πάνω από δέκα ετών επιβάλλεται κάθειρξη έως δώδεκα ετών ή φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, γ) αντί για την ποινή της κάθειρξης έως δέκα ετών 8 Βλ. Σταμάτης, ΣυστημΕρμΠΚ, άρθρο 84, αρ. 7επ. 9 Βλ. Μ. Καϊάφα Γκμπαντί, Μνήμη Ι, 1986, σελ Βλ. Σταμάτης, ΣυστΕρμΠΚ, άρθρο 83 αρ. 3, σύμφωνα με τον οποίο η εν λόγω ρύθμιση δικαιολογείται από την ανάγκη να προσδοθεί στον ποινικό κολασμό ελαστικότητα, που να μην θίγει, όμως, και τους σκοπούς της γενικής και ειδικής πρόληψης της ποινής. 10

11 επιβάλλεται κάθειρξη έως έξι ετών ή φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους, δ) σε κάθε άλλη περίπτωση, ο δικαστής μειώνει την ποινή ελεύθερα έως το ελάχιστο όριο του είδους της ποινής, ε) εάν ο νόμος προβλέπει αθροιστικά ποινή στερητική της ελευθερίας και ποινή χρηματική, μπορεί να επιβληθεί και μόνο αυτή η τελευταία.». Η διάταξη του άρθρο 83 ΠΚ αποτελεί το βασικό εργαλείο για την διαμόρφωση νέου μειωμένου πλαισίου ποινής. Στην περίπτωση λοιπόν που συντρέξει είτε γενικός είτε ειδικός λόγος μείωσης ποινής είτε ελαφρυντική περίσταση το δικαστήριο είναι υποχρεωμένο 11 να ενεργοποιήσει τη διάταξη του άρθρου 83 ΠΚ. Από την απαρίθμηση της διάταξης απουσιάζουν δύο ομάδες περιπτώσεων 12. Η πρώτη που αναφέρεται στην περίπτωση στην οποία το αντίστοιχο έγκλημα τιμωρείται με κάθειρξη πέντε έως είκοσι ετών. Σ αυτή τη περίπτωση, αποβλέπουμε στο maximum της ποινής, οπότε το πλαίσιο με την αναγνώριση των ελαφρυντικών περιστάσεων εκτείνεται από δύο έως δώδεκα έτη 13. Κατ άλλη άποψη 14, θα πρέπει να συνδυάσουμε εδώ τις δύο ήδη προβλεπόμενες από το άρθρο 83 Π.Κ. περιπτώσεις (για κάθειρξη από δέκα έως είκοσι έτη το μειωμένο πλαίσιο είναι δύο έως δώδεκα έτη, για κάθειρξη από πέντε έως δέκα έτη το μειωμένο πλαίσιο είναι ένα έως έξι έτη) και να τα συγκεράνουμε, οπότε προκύπτει πλαίσιο ποινής από φυλάκιση ενός έτους έως κάθειρξη δώδεκα ετών. Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από εγκλήματα στα οποία ο νομοθέτης προβλέπει διαζευκτικά ποινή ισόβιας ή πρόσκαιρης κάθειρξης (π.χ. εσχάτη προδοσία, 134 ΠΚ) είτε ποινή ισόβιας ή πρόσκαιρης κάθειρξης τουλάχιστον δέκα ετών (π.χ. θανατηφόρος εμπρησμός 264 στοιχ. γ ΠΚ). Έτσι στην περίπτωση που τύχει εφαρμογής το σκεπτικό του συνδυασμού των μειωμένων πλαισίων ποινής για 11 Υπάρχουν περιπτώσεις όπου, προκειμένου για ελαφρυντικό ή ειδικό λόγος μείωσης ποινής, το δικαστήριο δύναται να μην οδηγηθεί στο μέτρο του άρθρου 83 ΠΚ, εφόσον υπάρχει τέτοια πρόβλεψη στον ίδιο τον ειδικό λόγο μείωσης ποινής ή στο ελαφρυντικό (π.χ. ελαφρυντικό της μετεφηβικής ηλικίας) 12 Βλ. Χαραλαμπάκης A., Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος II, Έτος 2012, σελ Βλ. ΑΠ 36/1997, ΠοινΧρ ΜΖ, σελ Βλ. Μ. Καϊάφα Γκμπάντι, Ν. Μπιτζιλέκης, Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου, Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων,2008, σελ

12 τους παραπάνω λόγους, καταλήγουμε στην μεν πρώτη περίπτωση σε πλαίσιο ποινής ένα έως είκοσι έτη, στη δε δεύτερη περίπτωση δύο έως είκοσι έτη 15.Βέβαια, είναι δυνατή και η επιλογή της μίας από τις δύο ποινές στα πλαίσια της διαζευκτικής διατύπωησης, και η κατά συνέπεια μείωσης τις ποινής που επιλέγει κατά το μέτρο του άρθρου 83 ΠΚ. Επίσης, στην περίπτωση κατά την οποία προβλέπεται σωρευτικά στερητική της ελευθερίας και χρηματική ποινή, απαγορεύοντας τη μετατροπή της σε χρηματική, ταυτόχρονα με την αναγνώριση ελαφρυντικής περίστασης, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλλει μόνο χρηματική ποινή, αν αυτό δικαιολογείται από τα χαρακτηριστικά της κρινόμενης περίπτωσης, δεδομένου ότι η απαγόρευση έχει τυποποιηθεί, επειδή ο νομοθέτης δεν έχει λάβει υπόψη του τις μορφές του εγκλήματος που δεν συνοδεύονται από τη μειωμένη απαξία, στην οποία οδηγεί η αναγνώριση ελαφρυντικής περίστασης ή λόγου μείωσης ποινής 16. Βέβαια έχουν υποστηριχθεί διαφορετικές απόψεις παλαιότερα 17 σχετικά με τον τρόπο προσέγγισης του ζητήματος. Τέλος στην περίπτωση εκείνη που ο νόμος προβλέπει διαζευκτικά ποινή στερητικής της ελευθερίας ή χρηματική, και ταυτοχρόνως αναγνωρίζεται ελαφρυντική περίσταση, θα πρέπει να επιλέγεται η μία από τις δύο ποινές. Κατά τα ανωτέρω, επιχειρείται μια σχηματική προσσέγγιση για τον προσδιορισμό του πλαισίου ποινής που υφίσταται την δραστηρική μείωση κατά το μέτρο του άρθρου 83 ΠΚ Βλ. Λίβο, Προβλήματα επιμετρήσεως της ισοβίου καθείρξεως, Υπερ. 1994, σελ 221 επ. 16 Έτσι Καϊάφα Γκμπάντι, Δίκαιο των ποινικών κυρώσεων, 2008, σελ. 168 και Χαραλαμπάκης Α., Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος II, Έτος 2012, σελ Έτσι Βερνάρδος, Περιπτώσεις στις οποίες ο νόμος απαγορεύει τη μετατροπή της ποινής εις χρηματικήν και εν ταύτω επιτρέπει μόνον χρηματικής, ΠοινΧρ ΚΓ, σελ 152 επ. 18 Όπου αναφέρεται η ένδειξη (Κ): κάθειρξη και όπου αναφέρεται η ένδειξη (Φ): Φυλάκιση 12

13 ΑΡΧΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΙΝΗΣ ΜΕΙΩΜΕΝΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΙΝΗΣ Α) ποινή του θανάτου ή της ισόβιας κάθειρξης 10 (Κ) 20 (Κ) έτη Β)ισόβια κάθειρξη ή πρόσκαιρη κάθειρξη τουλάχιστον 10 ετών ---Ισόβια κάθειρξη ή (Κ) έτη--- 2 (Φ) 20 (Κ) έτη -Αν επιλεγεί η ποινή της ισοβίου καθ. 10(Κ) 20 (Κ) - Αν επιλεγεί η ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης τουλάχιστον 10 ετών 2(Φ) 12 (Κ) ή [1(Φ) 12 (Κ)] Γ) ισόβια κάθειρξη ή πρόσκαιρη κάθειρξη 1 (Φ) 20 (Κ) έτη ---Ισόβια κάθειρξη ή 5 20 (Κ) έτη--- Δ) ποινή κάθειρξης πάνω από 10 έτη 2 (Φ) 12 (Κ) έτη (Κ ) έτη--- Ε) ποινή κάθειρξης 2 (Φ) 12 (Κ) ή [1(Φ) 12 (K)] έτη (Κ) έτη--- ΣΤ) ποινή της κάθειρξης έως δέκα ετών 1 (Φ) 6 (Κ) έτη (Κ) έτη--- Ζ) Σε κάθε άλλη περίπτωση ελευθερη μείωση ---(10 μέρες Φ) 5 (Φ) έτη--- 5 (Φ) έτη έως 10 ημέρες- (Φ)-το λιγότερο Η) στερητική της ελευθερίας ποινή + χρηματική Μία από τις δύο Θ) στερητική της ελευθερίας ποινή ή χρηματική Μία από τις δύο Ι) στερητική της ελευθερίας ποινή + χρηματική, με απαγόρευση μετατροπής Μία από τις δύο 13

14 Ακολούθως, στο άρθρο 84 ΠΚ ορίζεται ότι: «1. Η ποινή μειώνεται επίσης κατά το μέτρο που προβλέπει το προηγούμενο άρθρο και στις περιπτώσεις που το δικαστήριο κρίνει ότι συντρέχουν ελαφρυντικές περιστάσεις. 2. Ελαφρυντικές περιστάσεις θεωρούνται ιδίως: α) το ότι ο υπαίτιος έζησε έως το χρόνο που έγινε το έγκλημα έντιμη, ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και γενικά κοινωνική ζωή, β) το ότι στην πράξη του ωθήθηκε από όχι ταπεινά αίτια ή από μεγάλη ένδεια ή διατελώντας υπό την επίδραση σοβαρής απειλής ή υπό την επιβολή του προσώπου στο οποίο αυτός οφείλει υπακοή ή με το οποίο βρίσκεται σε σχέση εξάρτησης, γ) το ότι στην πράξη του ωθήθηκε από ανάρμοστη συμπεριφορά του παθόντος ή παρασύρθηκε από οργή ή βίαιη θλίψη που του προκάλεσε άδικη εναντίον του πράξη, δ) το ότι επέδειξε ειλικρινή μετάνοια και επιδίωξε να άρει ή να μειώσει τις συνέπειες της πράξης του, και ε) το ότι ο υπαίτιος συμπεριφέρθηκε καλά για σχετικά μεγάλο διάστημα μετά την πράξη του.». Στην Αιτιολογική Έκθεση του Σχεδίου Νόμου του Ποινικού Κώδικα (1929/1933), δίδεται από τον εισηγητή Τ. Ηλιόπουλο 19 η έννοια των ελαφρυντικών περιστάσεων, αναφέροντας ότι:«πρόκειται περί εξαιρετικών περιστάσεων αίτινες καθιστώσι την αξιόποινον πράξιν εκτάκτως ελαφράν ούτως ώστε και αυτός ο εν τω νόμω κανονιζόμενος ελάχιστος όρος της ποινής να κρίνεται λίαν βαρύς». Δηλαδή, πρόκειται για αόριστες νομικές έννοιες, οι οποίες όταν εντοπίζονται στο πρόσωπο του δράστη (όταν τις θεμελιώνουν αποδειχθέντα πραγματικά περιστατικά), υποχρεωτικά πρέπει να εξειδικεύονται από το Δικαστήριο, άλλως η κρίση του Δικαστηρίου δύναται να ελεγχθεί αναιρετικώς 20. Πριν από την ψήφιση του Ν.1929/1933, όταν και εφαρμόστηκε η δυνατότητα αναγνώρισης από το Δικαστήριο της ύπαρξης ελαφρυντικών περιστάσεων στο πρόσωπο του δράστη για κάθε αξιόποινη πράξη με τη συνακόλουθη υποχρεωτική 19 Βλ. Αιτιολογική Έκθεση άρθρων Σχεδ. ΠΚ 1929/1933 σελ. 68, εκδ Βλ. ΑΠ 1463/1981 ΠοινΧρ ΛΒ,

15 μείωση της απειλούμενης εκ του νόμου ποινής, οι ελαφρυντικές περιστάσεις αναγνωρίζονταν σε ορισμένες αξιόποινες πράξεις του Ειδικού Μέρους του Σχεδίου του Ποινικού Κώδικα 21. Ωστόσο, ύστερα από εισήγηση του Ν. Χωραφά 22 η διάταξη του άρθρου 84 ΠΚ εντάχθηκε στο Γενικό Μέρος του Ποινικού Κώδικα και κατέστησε κατ αυτόν τον τρόπο υποχρεωτική τη μείωση της ποινής από το Δικαστήριο σε περίπτωση συνδρομής ελαφρυντικών περιστάσεων στο πρόσωπο του δράστη για οποιαδήποτε αξιόποινη πράξη. Με την κίνηση του αυτή, ο νομοθέτης κατέστησε σαφές ότι οι ελαφρυντικές περιστάσεις ανήκουν στο χώρο της ποινής, επιτελώντας ειδικό ρόλο στο έργο του σκοπού της ποινής. Αυτές όμως οι αόριστες νομικές έννοιες απαριθμούνται ενδεικτικά στη διάταξη του άρθρου 84 παρ. 2 του ΠΚ, χωρίς να αποκλείεται η συνδρομή στο πρόσωπο του δράστη άλλης ελαφρυντικής περίστασης, που εντοπίζεται στο πλαίσιο ειδικών ποινικών νόμων, ακόμα και άλλων παρόμοιων νομικών εννοιών, που κατά την κρίση του Δικαστηρίου κατατείνουν στη μείωση της ποινής. Οι ελαφρυντικές περιστάσεις δεν θα πρέπει ωστόσο να συγχέονται με τις «προνομιούχες παραλλαγές» 23 και τους γενικούς λόγους μείωσης ποινής. Ειδικότερα, οι προνομιούχες παραλλαγές (άρθρα 207, 208, 299 παρ. 2, 303, 308 παρ. 1β, 361 παρ. 2, 377 παρ. 1 εδ. α ΠΚ κλπ) αποτελούν μια παραλλαγή του βασικού εγκλήματος και συνεπώς ανάγονται στις αξιολογικές κρίσεις περί της ενοχής του δράστη, μεταβάλλοντας συγχρόνως και το νομικό χαρακτηρισμό της πράξης. Αντίθετα η συνδρομή των ελαφρυντικών περιστάσεων δεν μεταλλάσσει το νομικό χαρακτηρισμό της αξιόποινης πράξης (πταίσμα, πλημμέλημα, κακούργημα), παρά μόνο μειώνει την απειλούμενη εκ του νόμο ποινή με τη συνδρομή έκτακτων περιστάσεων. Αναφορικά 21 Βλ. Σταμάτης, ΣυστΕρμΠΚ, άρθρο 84, αρ.1 επ. 22 Βλ. Σταμάτης, ΣυστΕρμΠΚ, άρθρο 84, αρ.1 επ (σελ 1111). 23 Βλ. Βλ.Χαραλαμπάκης Α., Μελέτη, Ελαφρυντικές περιστάσεις και αποτελεσματικότητα της ποινής, ΠοινΔικ 3/2013, σελ. 241επ. 15

16 δε με τους γενικούς λόγους μείωσης ποινής (άρθρα 23 εδ. α, 25 παρ. 3, 32 παρ. 2, 33 παρ. 2, 35 παρ. 2, 36, 42 παρ. 1, 43 παρ. 1, 44 παρ. 2, 46 παρ. 2, 47, 49 παρ. 1, 130 παρ. 1γ και 133 ΠΚ) η διαφορά έγκειται στο γεγονός,ότι σ αυτούς προβλέπεται ελαττωμένη ποινή, η οποία στηρίζεται και αυτή σε αξιολογικές κρίσεις περί της ενοχής του δράστη και όχι στη μετά την ενοχή μείωση της εκ του νόμου επιβαλλόμενης ποινής Η λειτουργία των ελαφρυντικών περιστάσεων. Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω οι ελαφρυντικές περιστάσεις προάγουν την αρχή της επιείκειας, με τη μείωση της επιβαλλόμενης εκ του νόμου ποινής. Η ύπαρξη τους στον Ποινικό Κώδικα και δη στο Γενικό Μέρος αυτού αποτελεί επίρρωση της υποχρεωτικής εφαρμογής τους στην επίταση του απειλούμενου εκ του νόμου πλαισίου ποινής, ικανοποιώντας τις ανάγκες της αρχής της ειδικής πρόληψης. Επίσης, η συνδρομή ελαφρυντικών περιστάσεων εξατομικεύει την ποινή, προσαρμόζοντας την στην προσωπικότητα του εκάστοτε δράστη, με στόχο τον περιορισμό της περιττής σκληρότητας από πλευράς του Δικαστή και την εφαρμογή της ποινής που απειλούνταν στο κατώτερο όριό της όταν το ακίνδυνο της προσωπικότητας του δράστη και γενικότερα οι ανάγκες της ειδικής πρόληψης το επιβάλλουν. Με τη συνδρομή των ελαφρυντικών περιστάσεων δίδεται η δυνατότητα στο Δικαστή να επέμβει, όπου κρίνει ότι συντρέχουν όλα εκείνα τα πραγματικά περιστατικά, που θεμελιώνουν ελαφρυντική περίσταση και κάμψη του αυστηρού πλαισίου ποινής. Με αυτό τον τρόπο προάγεται η αρχή της αναζήτησης της ουσιαστικής αλήθειας στα πλαίσια της ποινικής δίκης, καθώς τόσο από την πλευρά του κατηγορουμένου όσο και 16

17 του Δικαστή προάγεται η πλήρης διαφώτιση όλων εκείνων των παραγόντων, που συνέβαλλαν στην τέλεση της αξιόποινης πράξης. Τέλος η απαρίθμηση των ελαφρυντικών περιστάσεων είναι ενδεικτική. Γι αυτό το λόγο στην παρ. 2 του άρθρου 84 του ΠΚ ο νομοθέτης χρησιμοποιεί τη λέξη «ιδίως». Πρέπει να τονιστεί, ότι δεν υφίσταται κίνδυνος κατάχρησης, καθώς σε κάθε περίπτωση ο Δικαστής οφείλει να συμπεριλάβει στην απόφαση του ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία κατά το άρθρο 139 του ΚΠΔ. Ωστόσο σπανίως έως ουδέποτε επαληθεύτηκε κάτι τέτοιο εξαιτίας της ατολμίας, που επέδειξαν τα δικαστήρια της ουσίας να χρησιμοποιήσουν τη διακριτική ευχέρεια τους στην αναζήτηση συνδρομής μη προβλεπόμενων από το νόμο ελαφρυντικών περιστάσεων. Χαρακτηριστική είναι η ΑΠ 626/ , σύμφωνα με την οποία ορθά δεν αναγνωρίστηκε στον κατηγορούμενο ελαφρυντική περίσταση πέραν εκείνων που αναφέρονται στο άρθρο 84 ΠΚ, εκ του λόγου ότι αυτός κατέστη θύμα παράνομης εκ μέρους των κρατικών οργάνων παρακολούθησης των τηλεφωνικών του συνδιαλέξεων, αφού η άρση του απορρήτου των τηλεφωνικών του συνδιαλέξεων, είχε, για ορισμένο χρονικό διάστημα, διαταχθεί νομίμως, η δε επί μακρόν, μετά το διάστημα αυτό, χρόνο μη νόμιμη παρακολούθηση, με αποδοθείσα σε πρόθεση αρμοδίων οργάνων, δεν μπορεί να οδηγήσει στην αναγνώριση ελαφρυντικών περιστάσεων Η νομική φύση των ελαφρυντικών περιστάσεων. Αναφορικά με τη νομική φύση των ελαφρυντικών περιστάσεων έχει ανακύψει διάσταση απόψεων, καθώς έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς διάφορες απόψεις σχετικά με το νομικό χαρακτήρα τους. Η ουσία όμως των παρακάτω τοποθετήσεων παίζει 24 Βλ. ΑΠ 626/2006, ΠοινΧρ ΝΖ, σελ

18 καθοριστικό ρόλο στο χρόνο προτάσης των ελαφρυντικών περιστάσεων στα πλαίσια της δίκης. Η πρώτη άποψη αντιμετωπίζει τις ελαφρυντικές περιστάσεις ως αξιολογικά στοιχεία της ενοχής. Η δεύτερη άποψη 25 επισημαίνει ότι οι ελαφρυντικές περιστάσεις εντοπίζονται στα στοιχεία της προσωπικότητας του δράστη, τα οποία ανήκουν στην μετ έπειτα επιμέτρηση της ποινής. Η τρίτη άποψη υποστηρίζει, ότι οι ελαφρυντικές περιστάσεις συνιστούν στοιχεία διαμορφώσης της απειλούμενης ποινής 26. Ωστόσο έχει επικρατήσει η άποψη ότι οι ελαφρυντικές περιστάσεις έχουν μεικτό χαρακτήρα, με την παραδοχή ότι βρίσκονται μεταξύ των αξιολογικών στοιχείων για την ενοχή και την επιμέτρηση της ποινής 27. Έχει διατυπωθεί επίσης η άποψη περί ανομοιογένειας των ελαφρυντικών περιστάσεων, δηλαδή ότι μερικές εξ αυτών αποτελούν αξιολογικές κρίσεις για την νομοτυπική μορφή του εγκλήματος και άλλες αφορούν στην επιμέτρηση της ποινής 28. Η άποψη αυτή διαχωρίζει τα μεν ελαφρυντικά (α) των μη ταπεινών αιτίων, (β) της μεγάλης ένδειας, (γ) της σοβαρής απειλής, (δ) της σχέσης εξάρτησης, (ε) της ανάρμοστης συμπεριφοράς του παθόντος και της οργής ή βίαιης θλίψης σε αυτά που έχουν χαρακτήρα αξιολογικών στοιχείων της ενοχής, από τα δε (α) του πρότερου έντιμου βίου, (β) της ειλικρινής μετάνοιας και (γ) της καλής συμπεριφοράς μετά την πράξη σε αυτά, που είτε προϋπάρχουν του εγκλήματος ως χαρακτηριστηκά της προσωπικότητας του δράστη, είτε εμφανίζονται μετά από αυτό και δεν συντρέχουν στη νομοτυπική μορφή του εγκλήματος, οπότε αφορούν την επιμέτρηση της ποινής. 25 Βλ. Ψαρούδα - Μπενάκη Α., «Η φύση των ελαφρυντικών περιστάσεων και ο χρόνος προτάσεως αυτών επ 'ακροατηρίω», ΠοινΧρ. Κ'/146 επ. 26 Βλ. Μαργαρίτης Λ - Παρασκευόπουλος Ν, Ποινολόγια, 2005, σελ Βλ. Σταμάτης, ΣυστΕρμΠΚ, άρθρο 83 αρ Καϊάφα - Γκμπάντι Μ., «Η φύση και λειτουργία των ελαφρυντικών περιστάσεων του άρθρου 84 ΠΚ», σε Μνήμη Χωραφά - Γάφου - Γαρδίκα, τ. α', σελ. 25 επ. 18

19 Από τα ανωτέρω αναφερόμενα προκύπτει σαφώς, ότι οι ελαφρυντικές περιστάσεις παρουσιάζουν μία ποικιλομορφία. Αποτελούνται από στοιχεία και της ενοχής αλλά και της προσωπικότητας του δράστη, ενώ επίσης παρουσιάζουν και αντικειμενικά γεγονότα όσο και αξιολογικές έννοιες επιφορτισμένες μάλιστα με ιδιαίτερη ένταση. Σκοπός όμως της ύπαρξης τους είναι η υποχρεωτική αναπροσαρμογή του πλαισίου ποινής, που στο επόμενο στάδιο (κατά την εξατομίκευση της ποινής) θα οδηγήσει στην ευμενέστερη μεταχείριση του κατηγορούμενου. 3. Η επιμέρους ανάλυση των κατ άρθρο 84 παρ. 2 ΠΚ ελαφρυντικών περιστάσεων «Το ότι ο υπαίτιος έζησε έως το χρόνο που έγινε το έγκλημα έντιμη, ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και γενικά κοινωνική ζωή.». αρ.84 παρ. 2 περ. α ΠΚ. Με το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου αξιολογείται ο τρόπος διαβίωσης του δράστη, δηλαδή ο ατομικός, οικογενειακός και κοινωνικός βίος αυτού, μέχρι και το χρόνο τέλεσης της κολάσιμης πράξης. Παλαιότερα, η έννοια του πρότερου έντιμου βίου ταυτιζόταν με την ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου. Ωστόσο μια τέτοια πρακτική δεν αποτελεί κριτήριο για την ουσιαστική αξιολόγηση της ατομικής, οικογενειακής και κοινωνικής συμπεριφοράς του δράστη πριν την τέλεση του εγκλήματος. Εξάλλου, ακόμα και η μη ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου σε περίπτωση τέλεσης κατά το παρελθόν ελαφρών εγκλημάτων δεν θα πρέπει αυτόματα να αίρει τη χρήση και την κατ επέκταση αποδοχή του εν λόγω ελαφρυντικού 29. Αναφορικά με τη διερεύνηση της συνδρομής του εν λόγω ελαφρυντικού η ύπαρξη του λευκού ποινικού μητρώου θα πρέπει να αποτελεί τη βάση για την ουσιαστικότερη 29 Μανωλεδάκης, Γενική Θεωρεία Ποινικού Δικαίου, τ. β', σελ. 241 και Λυμπερόπουλος Λ. «Οι ελαφρυντικές περιστάσεις του άρθρου 84 ΠΚ», ΠοινΧρ. ΜΗ'/97. 19

20 διερεύνηση του ζητήματος, η οποία θα πρέπει οπωσδήποτε να στηρίζεται και σε εκείνα τα πραγματικά περιστατικά, από τα οποία θα καταφαίνεται ο πρότερος έντιμος βίος του δράστη 30. Δηλαδή δεν αρκεί απλώς η ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου, απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση περί του ανεπίληπτου βίου του δράστη. Άλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές, που η νομολογία έχει απορρίψει την εν λόγω ελαφρυντική περίσταση, ακόμα και με την ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου, καθώς από τα πραγματικά περιστατικά κατά την αποδεικτική διαδικασία δεν προέκυψαν στοιχεία απ τα οποία να προκύπτει πρότερος έντιμος βίος, πόσο μάλλον στην περίπτωση που απεδείχθησαν πραγματικά περιστατικά, που αποδείκνυαν το αντίθετο 31. Στη νομολογία 32 όμως συναντούμε κατά καιρούς και αυστηρότερες αποφάσεις ως προς την συνδρομή της ελαφρυντικής περίστασης του πρότερου έντιμου βίου στο πρόσωπο του δράστη, σε σημείο που το υπό κρίση ελαφρυντικό να μετατρέπεται από αυτό του προτέρου εντίμου βίου σε εκείνο της «πρότερης ιδιαίτερης κοινωνικής προσφοράς». Όπως εύστοχα παρατηρεί, ο Χαραλαμπάκης 33, για την αναγνώριση του ελαφρυντικού του προτέρου εντίμου βίου δεν θα πρέπει να υπάρχει η νομολογιακή απαίτηση να είναι κανείς <<εθνικός ευεργέτης>> ή <<ήρωας του πολέμου>>. Τέτοιου είδους βίος δύσκολα συναντάται στην κοινωνία, και ως εκ τούτου η συσταλτική αυτή ερμηνεία έχει ως αποτέλεσμα να αποκόπτει μεγάλο μέρος κατηγορουμένων από την αναγνώριση του εν λόγω ελαφρυντικού. Επίσης, δύναται μια τέτοια αυστηρή στάση να οδηγήσει και σε αντίστροφα αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα 30 Βλ. ΑΠ 1275/2005 ΠοινΛογ ΑΠ 245/2005 ΠοινΛογ 2005/290. ΑΠ 2292/2003ΠοινΧρ. ΝΔ'/890. ΑΠ 900/2000ΠοινΧρ. ΝΑ'/ Βλ. ΑΠ 900/2000 ΠοινΧρ. ΝΑ'/164,ΑΠ 1549/2000ΠοινΔικ ,ΑΠ 2320/2004 ΠοινΧρ ΝΕ /806, ΑΠ 245/2005 ΠοινΛογ , ΑΠ 546/2003 ΠοινΛογ , ΜΟΔΠατρ 48/2006 ΠοινΔικ ΑΠ 1565/2003 ΠοινΛογ , ΑΠ 627/2004 ΠοινΧρ ΝΕ /221, ΑΠ 1332/2005 ΠοινΛογ , ΑΠ 626/2006 ΠοινΧρ ΝΖ /603, ΑΠ 2295/2007 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 131/2008 ΠοινΛογ , ΑΠ 1358/2008 ΠοινΔικ , ΑΠ 249/2009 ΠοινΔικ , ΑΠ 271/2009 ΠοινΔικ , ΑΠ 1570/2009 ΠοινΔικ , ΑΠ 222/2010 ΠοινΧρ ΞΑ / Βλ. Χαραλαμπάκης Α. «Ελαφρυντικές περιστάσεις και αποτελεσματικότητα της ποινής», ΠοινΔικ 3/2013, σελ

21 αποτελούν τα εγκλήματα του «λευκού κολάρου», όπου ο δράστης προβαίνει σε κατ εξακολούθηση αξιόποινες πράξεις, τελώντας παράλληλα ένα ιδιαίτερο βίο με φιλανθρωπική προσφορά, ούτως ώστε να καλύψει την μετέπειτα εγκληματική του συμπεριφορά. Επ αυτών των αποφάσεων έχουν γίνει τοποθετήσεις περί υπερβολικών απαιτήσεων της νομολογίας και συγκαλυμμένων προκαταλήψεων 34. Αξιοσημείωτη, εδώ, είναι η ΤριμΕφΚακΘεσς 542/ , η οποία, αναφορικά με το Δήμαρχο Θεσσαλονίκης, Β.Π., έκρινε ως προς την απόρριψη του ελαφρυντικού του πρότερου έντιμου βίου ως ακολούθως:«εξ αυτών ο μόνος που επικαλείται, όχι απλά μία συνήθη ανθρώπινη συμπεριφορά στον κοινωνικό του χώρο, με την δημιουργία οικογένειας και την άσκηση επαγγέλματος προς βιοπορισμό αλλά και το επί πλέον, δηλαδή μιά θετική και επωφελή για την κοινωνία δράση και συμπεριφορά στον αθλητισμό και την πολιτική, είναι ο Β.Π., την οποία πράγματι εμφάνισε. Ωστόσο, οι σπουδαίες αθλητικές επιδόσεις του και η λαμπρή πολιτική του εξέλιξη στη συνέχεια με ανάλογη κοινωνική δραστηριότητα, δεν μπορούν, παρά την απουσία καταγεγραμμένης στο ποινικό του μητρώο αδικοπρακτικής συμπεριφοράς, να θεμελιώσουν την απονομή από το Δικαστήριο του ζητούμενου ελαφρυντκού για τους εξής λόγους: Κατ αρχήν η επικαλούμενη εξέχουσα συμμετοχή του, πρώτα στον αθλητισμό και αργότερα στον πολιτικό βίο, θα έπρεπε να σταθούν στοιχεία ήθους, αποτρεπτικά της συμμετοχής του στην εγκληματική δραστηριότητα που επέδειξε. Η εξέλιξη φάνηκε ότι δεν στάθηκαν. Αυτό υποδηλώνει μία μη ουσιαστική σχέση με τις ηθικές αξίες που απορρέουν από τον αθλητισμό και την πολιτική. Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγούν και οι ιδιαίτερες συνθήκες, υπό τις οποίες διέπραξε το αδίκημα και κρίθηκε ένοχος. (...). Όλα τα παραπάνω στοιχεία κατ αρχήν καταδεικνύουν το μέγεθος της εγκληματικής εντάσεως της πράξεως του που είναι εντελώς ασύμβατο με την προβαλλόμενη ως ελαφρυντικό προηγούμενη πορεία του. Καταδεικνύουν επίσης, πράγμα που είναι και το 34 Χανιαλάκη, Εγκληματολογία ΠοινΔικ (ειδικό τεύχος), Ιούλιος 2013, σελ

22 σπουδαιότερο, ότι η αφετηρία της εγκληματικής του δραστηριότητας το 1999 δεν υπήρξε πρωτογενής. Δεν αποφασίζει ένας δημόσιος άρχοντας να συνεργήσει στην υπεξαίρεση από τα δημόσια ταμεία αμέσως μετά την άνοδό του στο δημοτικό θώκο, αν δεν έχει από προηγούμενη συμπεριφορά εξοικειωθεί με το οικονομικό έγκλημα. Το σύνολο λοιπόν των ανωτέρω φανερώνει μια προσωπικότητα με ψυχοδυναμική στο τελεσθέν τελικά έγκλημα, η οποία προϋποθέτει προηγούμενη εξοικείωση με το έγκλημα αυτό και στο παρελθόν, έτσι ώστε η εκδήλωση έντιμου κλπ βίου να παρίσταται τελικά τυπική και συμπτωματική...». Υπό το φως του συνόλου των ανωτέρω, το όλο ζήτημα πρέπει να οριοθετείται επί τη βάση ενός αξιολογικού κριτηρίου. Πρέπει να αναζητείται δηλαδή ο επωφελής και ανεπίληπτος βίος του κατηγορουμένου για την κοινωνία, εξετάζοντας όλο το φάσμα του βίου και της πολιτείας του, ανεξάρτητα από τη συνδρομή του τυπικού κριτηρίου του λευκού ή μη ποινικού μητρώου του δράστη 36. Σε αυτή τη κατεύθυνση φαίνεται να κινείται και η ΑΠ 364/ , σύμφωνα με την οποία ο δράστης μέσω αυτοτελούς ισχυρισμού ζητάει να του αναγνωριστεί το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου, διότι «μέχρι την τέλεση της επίδικης πράξης έζησα έντιμη ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και κοινωνική ζωή και ειδικότερα το σύνολο της συμπεριφοράς μου ανταποκρινόταν στα σύγχρονα πρότυπα οικογενειακής, επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής, ενώ απουσίαζε από την ζωή μου οποιαδήποτε αντικοινωνική εκτροπή. Τα παραπάνω προκύπτουν από το ποινικό μου μητρώο, που αποτελεί έγγραφο της δικογραφίας από την ανυπαρξία εκκρεμών ποινικών υποθέσεων σε βάρος μου, από την ανυπαρξία τελεσιδίκων καταδικαστικών αποφάσεων εναντίον μου και από το γεγονός ότι μέχρι του χρόνου τελέσεως τής πράξεως είχα συγκροτημένη οικογένεια και σταθερή και μόνιμη εργασία, χωρίς να έχω απασχολήσει για οιαδήποτε αιτία την Ελληνική 36 Βλ. Χαραλαμπάκης Α. «Ελαφρυντικές περιστάσεις και αποτελεσματικότητα της ποινής», ΠοινΔικ 3/2013, σελ Χανιαλάκη, Εγκληματολογία ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, βλ. επίσης και ΑΠ 878/2012 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 22

23 Δικαιοσύνη. Σημειωτέον ότι τα επίδικα χρέη για την μη καταβολή των οποίων κρίθηκα ένοχος, αφορούν διοικητική κύρωση (πολλαπλά τέλη) που επιβλήθηκε σε βάρος μου για δήθεν λαθρεμπορική συμπεριφορά. ΟΜΩΣ το αρμόδιο ποινικό Δικαστήριο και ειδικότερα το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης με την αναγνωσθείσα υπ` αριθ. 1082/2001 απόφαση και το Τριμελές Εφετείο Θεσσαλονίκης με την υπ` αριθ. 1935/2002 απόφαση έκρινε ότι ΔΕΝ στοιχειοθετείται αντικειμενικά η κατηγορία της λαθρεμπορίας και με έκρινε ΑΘΩΟ της σχετικής πράξης. Καθόσον αφορά στην οικογενειακή του ζωή, τυγχάνω πατέρας δύο τέκνων, τα οποία στερούνται, λόγω της οικονομικής ύφεσης σταθεράς και μονίμου εργασίας. Ο άριστος ατομικός, οικογενειακός και επαγγελματικός βίος μου, αποδεικνύεται και από την κατάθεση του εξετασθέντα μάρτυρα υπερασπίσεως, ο οποίος επιβεβαίωσε από προσωπική αντίληψη ότι τυγχάνω υπόδειγμα φιλήσυχου, συνεργάσιμου, εργατικού πολίτη στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης, και ουδέποτε έδωσα την παραμικρή αφορμή για αρνητικά σχόλια.» Εν προκειμένω το Δικαστήριο απέρριψε τη συνδρομή της ανωτέρω ελαφρυντικής περίστασης καθώς για τη θεμελίωσή της δεν αρκεί η ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου, ούτε η μη καταδίκη για άλλες πράξεις, η δε λοιπή ατομική και οικογενειακή του κατάσταση πρέπει να αναφέρεται σε θετική συμπεριφορά έναντι της κοινωνίας και όχι απλώς σε συμπεριφορά του μέσου κοινωνικού ανθρώπου. Το ενδιαφέρον λοιπόν, στην αναγνώριση του ελαφρυντικού του πρότερου έντιμου βίου είναι η μοναδικότητα του συγκεκριμένου εγκληματικού γεγονότος στην ιστορική αλληλουχία της συμπεριφοράς του κατηγορουμένου, έτσι ώστε αυτό να εμφανίζεται ως παραφωνία σε σχέση με τον προηγούμενο έντιμο βίο του Βλ. Λ. Μαργαρίτη, Ν. 1608/1950: όρια αξιοποίνου και πρότερος έντιμος βίος, ΠοινΔικ (ειδικό τεύχος), Ιούλιος 2013, σελ , βλ. επίσης ΑΠ 609/2009, ΠοινΧρ Ξ,σελ σελ. 126, που δέχθηκε ότι ο κατηγορούμενος μέχρι την τέλεση της πράξης διήγε έντιμο ατομικό, 23

24 Ζήτημα επίσης γεννάται με το κατ εξακολούθηση και το διαρκές έγκλημα. Ειδικότερα, έχει υποστηριχθεί η άποψη, ότι τα πρώτα δύναται να αντιμετωπίζονται με τη μοναδικότητα των στιγμιαίων εγκλημάτων και συνεπώς ως χρόνος για την αξιολόγηση του πρότερου έντιμου βίου να θεωρείται ο χρόνος μέχρι την τέλεση του εγκλήματος 39. Ωστόσο, υπάρχουν θιασώτες της αντίθετης άποψης, οι οποίοι δεν υποστηρίζουν τη μοναδικότητα αυτού του είδους εγκλημάτων και άρα σε τέτοιου είδους εγκλήματα δεν πρέπει να χορηγείται το εν λόγω ελαφρυντικό (ΑΠ 76/2006 και 626/ ). Τέλος, όσον αφορά τα διαρκή εγκλήματα, παρόλο που αυτά καταδεικνύουν μία εμμονή του δράστη στην εγκληματική δραστηριότητα, φαίνεται ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με την μοναδικότητα των στιγμιαίων εγκλημάτων και να εξετάζεται η χορήγηση ή μη κατά περίπτωση και σ αυτές τις περιπτώσεις του εν λόγω ελαφρυντικού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μη αναγνώρισης ελαφρυντικής περίστασης στο κατ εξακολούθηση έγκλημα παρατηρήθηκε και στην υπόθεση υπεξαίρεσης του Δήμου Θεσσαλονίκης, με την οποία ασχοληθήκαμε και ανωτέρω, που απασχόλησε τόσο την νομική όσο και την κοινωνική επικαιρότητα. Ειδικότερα, σύμφωνα με την απόφαση του ΤρΕφΚακΘεσ 524/ απορρίπτεται το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου (άρθρο 84 παρ. 2 περ. α του ΠΚ) με το σκεπτικό ότι:«..στις περιπτώσεις που η εγκληματική συμπεριφορά του δράστη δεν εξαντλείται σε μία πράξη, αλλά είναι εξακολουθητική και μάλιστα πολυετής, πρόκειται δε για εκδήλωση όχι συνήθους εγκληματικότητας αλλά ιδιαίτερης (με κριτήρια τη βαρύτητα των πράξεων, το πληγέν έννομο αγαθό και τον τρόπο δράσεως), τότε, παρά την τυπική συνδρομή των όρων του οικογενειακό και γενικότερα κοινωνικό βίο ζώντας στη Θεσσαλονίκη, με τη σύζυγό του και τις δύο θυγατέρες του, εργαζόμενος, χωρίς ποτέ να δημιουργήσει το παραμικρό πρόβλημα στην υπηρεσία και έχοντας λευκό ποινικό μητρώο. Έτσι και ΑΠ 2151/2004, ΠοινΛογ 2004, Βλ. ΑΠ 205/2008 ΠοινΛογ ΑΠ 76/2006 και 626/2006, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 41 Βλ. ΤρΕφΚακΘεσ 524/2013, σε ΠοινΔικ (ειδικό τεύχος), Ιούλιος 2013, σελ

25 άρθρου 84 παρ. 2 περ. α του ΠΚ, αναιρείται ουσιαστικά το στοιχείο του πρότερου έντιμου βίου, διότι η αφετηρία μίας τέτοια εγκληματικής δραστηριότητας στο συγκεκριμένο χρονικό σημείο του βίου του φανερώνει ψυχοδυναμική προσωπικότητα που προϋποθέτει προηγούμενη εξοικείωση με το έγκλημα το οποίο διέπραξε, και στο παρελθόν, έτσι ώστε η εκδήλωση έντιμου κ.λπ. βίου να παρίσταται τυπική και συμπτωματική..». Σε κάθε πάντως περίπτωση, φαίνεται ότι θα πρέπει και τόσο το κατ εξακολούθηση όσο και το διαρκές έγκλημα να αντιμετωπίζεται με την μοναδικότητα, που αντιμετωπίζονται και τα στιγμιαία εγκλήματα, δηλαδή ως ενιαίο εγκληματικό γεγονός και τα πραγματικά περιστατικά, που απαιτούνται για τη συνδρομή της ελαφρυντικής περίστασης του πρότερου έντιμου βίου να αφορούν το χρονικό διάστημα πριν την αρχή εκτέλεσης του εγκλήματος. Άλλωστε, αυτό απαιτεί και η ευθεία διατύπωση της διάταξης του άρθρου 84 παρ.2περ. α ΠΚ ( α) το ότι ο υπαίτιος έζησε έως το χρόνο που έγινε το έγκλημα έντιμη, ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και γενικά κοινωνική ζωή ), θέτοντας ξεκάθαρο χρονικό προσδιορισμό για την αναγνώριση του ως άνω ελαφρυντικού, τον έντιμο και ανεπίληπτο για την κοινωνία βίο για όλο το χρονικό διάστημα προ της αρχής εκτέλεσης της εγκληματικής συμπεριφοράς. Συνεκτιμώντας, λοιπόν, τα ανωτέρω, στα πλαίσια βέβαια της ευρύτερης αξιολόγησης του βίου και της πολιτείας του δράστη, η κατ εξακολούθηση τέλεση αξιόποινης πράξης δεν θα πρέπει να λαμβάνετε υπόψη από το δικαστήριο, ως επιβαρυντικό στοιχείο, στα πλαίσια της αξιολόγησης του ελαφρυντικού του προτέρου εντίμου βίου, αλλά ως αδιάφορο, καθώς αυτή έλαβε χώρα στα πλαίσια ενάρξης της εγκληματικής συμπεριφοράς και για όσο αυτή διαρκούσε και όχι πριν από αυτή. Ένα τελευταίο θέμα έχει να κάνει με τη συνδρομή της ελαφρυντικής περίστασης του προτέρου εντίμου βίου στο πρόσωπο ανήλικου δράστη. Το αν και κατά πόσον δηλαδή 25

26 είναι δυνατή η ύπαρξη ενός έντιμου και επωφελούς για την κοινωνία βίου, σε πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα, δεδομένης της μικρής ηλικίας του δράστη. Χαρακτηριστική εδώ είναι η ΑΠ 992/ , η οποία αναίρεσε την 820β/2006 ΤριμΕΦΑνηλΠειρ. Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο οδηγήθηκε στην απόρριψη του ελαφρυντικού της διάταξης του άρθρου 84 παρ.2 περ.α, παρά τους ισχυρισμούς του κατηγορουμένου ότι ήταν άριστος μαθητής, ότι είχε λευκό ποινικό μητρώου και ότι δεν είχε υποπέσει σε κανένα αδίκημα είτε ως ανήλικος είτε μετά την ενηλικίωσή του, με το αιτιολογικό ότι η ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου δεν αρκεί, λόγω της μικρής ηλικίας του δράστη. Όμως, ο ΑΠ δέχθηκε ότι η απόφαση του δικαστηρίου της ουσίας πρέπει να αναιρεθεί για έλλειψη αιτιολογίας, καθώς αυτή αναφέρεται μόνο στο ότι το λευκό ποινικό μητρώο του αναιρεσείοντος δεν αρκεί, λόγω της μικρής του ηλικίας, για τη χορήγηση της εν λόγω ελαφρυντικής περίστασης, ενώ έγινε επίκληση και άλλων περιστατικών της θετικής, πριν από την τέλεση των εγκλημάτων συμπεριφοράς του. Κατά συνέπεια, το κρίσιμο εδώ για την αναγνώριση του ελαφρυντικού του προτέρου εντίμου βίου στο πρόσωπο δράστη, που κατά την τέλεση της πράξης ήταν ανήλικος, φαίνεται να είναι η -για το μέτρο της ηλικίας του 43 - θετική συμπεριφορά πριν από την τέλεση της πράξης σε συνδυασμό με την ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου. Πάντως νομίζω, ότι παρά την αξιολογική 44 προσέγγιση της ελαφρυντικής περίστασης του άρθρου 84 παρ.2 περ.α ΠΚ, η ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου, διαδραματίζει εδώ πολύ σημαντικό ρόλο, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της μικρής ηλικίας του δράστη. Έτσι στην περίπτωση που ο ανήλικος δράστης δεν έχει λευκό ποινικό μητρώο, αλλά παράλληλα έχει να επιδείξει θετικά περιστατικά περί του επωφελούς για την κοινωνία 42 ΑΠ 992/2008, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 43 Π.χ. όπως το να είναι καλός μαθητής, ή να συμμετέχει παράλληλα σε αθλητικές δραστηριότητες 44 Βλ. και εδώ Χαραλαμπάκης Α. «Ελαφρυντικές περιστάσεις και αποτελεσματικότητα της ποινής», ΠοινΔικ 3/

27 βίου του, το δικαστήριο θα πρέπει πολύ δύσκολα να χορηγεί το ελαφρυντικό του προτέρου εντίμου βίου. Πρόσφατη νομολογία ΑΠ 253/2013 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ (Μη καταβολή χρεών προς το Δημόσιο): Αναιρείται η απόφαση Τριμελούς Πλημμελειοδικείου, που δεν αιτιολόγησε επαρκώς τη μη συνδρομή του ελαφρυντικού του πρότερου έντιμου βίου στο πρόσωπο του δράστη, μιας και με αυτοτελή ισχυρισμό του που ενσωματώθηκε στα πρακτικά της δίκης αναφέρει ότι: «διαθέτω λευκό ποινικό μητρώο και επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια του βίου μου ανέπτυξα επωφελή κοινωνική δράση, δημιουργώντας από κοινού με τη σύζυγό μου μία υποδειγματική οικογένεια, απαρτιζομένη από εμάς και τα δύο άρρενα τέκνα μας, τα οποία σπουδάζουν πολιτικός μηχανικός και μηχανολόγος, αντίστοιχα, διαδραματίζοντας καίριο ρόλο στην προαγωγή της εμπορικής δραστηριότητας μιας εταιρίας (...), η οποία απασχολούσε σε σταθερή βάση 80 εργαζόμενους και σε εποχιακή πλείονες των 100 και συντελώντας τοιουτοτρόπως στην εκπλήρωση των περιεχομένων στα άρθρα 22 παρ. 1 και 106 παρ. 1 του Συντάγματος και τέλος χρηματοδοτώντας την ανέγερση εκκλησίας, αφιερωμένης στον Άγιο Αθανάσιο, στην ιδιαίτερη πατρίδα μου (...) και χρημάτισα αιρετό μέλος του ΤΕΕ Ελλάδος.». Εν προκειμένω ο δράστης έχει επικαλεστεί το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου με τρόπο σαφή και ορισμένο, γι αυτό το λόγο το Δικαστήριο οφείλει να απαντήσει αιτιολογημένα ως προς την απόρριψη αυτού του ελαφρυντικού. Για την αναγνώριση, δηλαδή, της ελαφρυντικής περίστασης του προτέρου εντίμου βίου, απαιτείται η -με αυτοτελή ισχυρισμό- σαφής και ορισμένη προβολή της, άλλως ο ισχυρισμός δύναται να απορριφθεί ως αόριστος. 27

28 3.2. «Το ότι στην πράξη του ωθήθηκε από όχι ταπεινά αίτια ή από μεγάλη ένδεια ή διατελώντας υπό την επίδραση σοβαρής απειλής ή υπό την επιβολή του προσώπου στο οποίο αυτός οφείλει υπακοή ή με το οποίο βρίσκεται σε σχέση εξάρτησης». αρ.84 παρ. 2 περ. β ΠΚ. Η δεύτερη ελαφρυντική περίσταση του άρθρου 84 παρ. 2 του ΠΚ περιλαμβάνει πέντε (5) υποπεριπτώσεις, εκ των οποίων οι τρείς (3) πρώτες αναφέρονται στα αίτια, που ώθησαν το δράστη στην τέλεση της αξιόποινης πράξης, ενώ οι άλλες δύο (2) περιπτώσεις στην σχέση του δράστη της αξιόποινης πράξης με τρίτο πρόσωπο, το οποίο του ασκεί επιρροή (δύναται και να αποτελεί ηθικό αυτουργό της αξιόποινης πράξης 45 ). Αυτές οι πέντε (5) υποπεριπτώσεις τελούν σε σχέση αλληλοαποκλεισμού μεταξύ τους, καθώς νομολογιακά δεν έχει προκύψει η συνύπαρξή τους στο πρόσωπο του δράστη από κοινού. Ωστόσο βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η ψυχική πίεση στην οποία βρίσκεται ο δράστης της αξιόποινης πράξης, η οποία βεβαίως αξιολογείται από εκείνα τα πραγματικά περιστατικά, που ανακύπτουν στην πορεία της ζωής του. Βεβαίως θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι, δεν θα πρέπει στις δύο (2) τελευταίες υποπεριπτώσεις να συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άρθρων 21 ΠΚ (προσταγή) και 25 ΠΚ (κατάσταση ανάγκης που αποκλείει το άδικο), καθώς υπό αυτές τις συνθήκες θα αίρεται ο άδικος χαρακτήρας της πράξης του δράστη, ή οι περιπτώσεις των άρθρων, που αφορούν λόγους άρσης του καταλογισμού (π.χ. κατάσταση ανάγκης που αποκλείει τον καταλογισμό, άρθρο 32 ΠΚ) ή οι περιπτώσεις των άρθρων που οδηγούν σε δικαστική άφεση της ποινής (π.χ. κλοπή ή υπεξαίρεση πραγμάτων ευτελούς αξίας που τελείται για άμεση χρήση ή κατανάλωση, άρθρο 377 ΠΚ). 45 Βλ.Σταμάτης, ΣυστΕρμΠΚ, άρθρο 84 παρ

29 Ειδικότερα: Ο υπαίτιος ωθήθηκε στην πράξη του από όχι ταπεινά αίτια. Τα μη ταπεινά αίτια του άρθρου 84 ΠΚ δεν πρέπει να ταυτίζονται με τα αίτια που ώθησαν τον δράστη στην τέλεση του εγκλήματος του άρθρου 79 παρ. 3 στοιχ. α. Ο όρος ταπεινά αίτια καταδεικνύει κατά τη νομολογία την ηθική διαστροφή του χαρακτήρα του δράστη 46, δηλαδή τη διαστροφή χαρακτήρα και την κακοβουλία αυτού 47. Αντιθέτως, ο όρος μη ταπεινά αίτια είναι λιγότερο αντικοινωνικός και δεν έρχεται σε σύγκρουση με την κοινή συνείδηση που επικρατεί περί ηθικής και κοινωνικής τάξης 48. Επίσης γίνεται λόγος και για ευγενή κίνητρα. Το θετικό αντικατόπτρισμα, των μη ταπεινών αιτίων 49. Το ότι ο υπαίτιος δηλαδή, ωθήθηκε στην πράξη του προκειμένου με <<καλό σκοπό>>. Ως ευγενή κίνητρα, μπορούν να θεωρηθούν ο οίκτος, ο αλτρουισμός, η μητρική αγάπη, η φιλοπατρία, η μη συνδρομή των όρων σε ευθανασία προσώπου (αρ. 300 ΠΚ) και άλλα και δύναται να συμπεριληφθούν στη διάταξη του άρθρου 84 παρ. 2 στοιχ. α ΠΚ. Βέβαια, όπως παρατηρεί ο Λυμπερόπουλος 50, αν πληρούνται οι όροι του 300 ΠΚ, δεν χωρεί παράλληλα αναγνώριση της ελαφρυντικής περίστασης των μη ταπεινών αιτίων, διότι το στοιχείο αυτό έχει ήδη αξιολογηθεί κατά τον προσδιορισμό των πλαισίων ποινής του αρ.300 ΠΚ. 46 Βλ. ΑΠ 341/2013 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 47 Βλ. Ν. Χωραφά, Δικαστική επιμέτρηση της ποινής, Αρχείον Ποιν. Επιστ. 1939, σελ Α. Κονταξής, Ποινικός Κώδικας, Τόμος Α (άρθρα 1-234), Έκδοση 2000, σελ ΑΠ 940/2005 ΠοινΧρ Βλ. Α. Μπουρόπουλος, Ερμηνεία Ποινικού Κώδικα, Έκδοση 1959, σελ. 216, Ι. Ζησιάδου, Γεν. Μερος Ποινικού Δικαίου, Τόμος Β, Έκδοση 1951, σελ. 283, παρ Βλ. Χαραλαμπάκης Α. «Ελαφρυντικές περιστάσεις και αποτελεσματικότητα της ποινής», ΠοινΔικ 3/2013, σελ ΠοινΧρ ΜΗ, σελ

30 Η ύπαρξη στο πρόσωπο του δράστη της συνδρομής των μη ταπεινών αιτιών κρίνεται αντικειμενικά και όχι υποκειμενικά, δηλαδή με κριτήριο την αντίληψη, που επικρατεί στην κοινωνία. Η ψυχική πίεση όμως που ώθησε τον δράστη στην τέλεση της αξιόποινης πράξης ναι μεν κρίνεται αντικειμενικώς, πάρα ταύτα εξετάζεται και στα πλαίσια του κάθε κατηγορουμένου, δηλαδή αν το αίτιο για τον συγκεκριμένο κατηγορούμενο ήταν ικανό να τον ωθήσει στην τέλεση της αξιόποινης πράξης. Επομένως, εξετάζεται και η συνολική σχέση του κατηγορουμένου με τα έννομα αγαθά. Τέλος, το ελαφρυντικό των μη ταπεινών αιτίων αναγνωρίζεται κυρίως από την νομολογία στις περιπτώσεις κατηγορουμένων για οικονομικά εγκλήματα, όπως έκδοση ακάλυπτης επιταγής, μη καταβολή χρεών προς το Δημόσιο, μη καταβολή ασφαλιστικών εισφορών κ.α. 51 Ο υπαίτιος ωθήθηκε στην πράξη από μεγάλη ένδεια. Το παραπάνω ελαφρυντικό συναντάται κατά κύριο λόγο σε εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας (άρθρα ΠΚ) και της περιουσίας (άρθρα ΠΚ), αλλά μπορεί να ληφθεί υπόψη και για κάθε άλλο έγκλημα, όπως για παράδειγμα τη δωροδοκία (άρθρο 235 ΠΚ), την πλαστογραφία (άρθρο 216 ΠΚ), εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής (άρθρα 349 επ. ΠΚ) και άλλα εγκλήματα, τα οποία δεν ανήκουν στις δύο παραπάνω κατηγορίες. Ο νομοθέτης θέλοντας να δώσει βαρύνουσα σημασία στο λόγο, που ώθησε το δράστη στην αξιόποινη πράξη λόγω ένδειας χρησιμοποίησε τον επιθετικό προσδιορισμό «μεγάλη». Ο δράστης δηλαδή πρέπει να βρίσκεται σε οικονομικό αδιέξοδο, σε ανυπέρβλητη οικονομική κατάσταση, που να τον εξώθησε λόγω της περίστασης στην 51 Βλ. ΑΠ 739/2012, ΑΠ 1045/2013, ΑΠ 1255/2012, ΑΠ 1275/2012, ΑΠ 294/2012 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 30

31 εγκληματική ενέργεια, χωρίς να πρόκειται για εγκληματία διεφθαρμένο ή επικίνδυνο. Επίσης, από το Δικαστήριο δεν εξετάζεται η υπαιτιότητα του δράστη, που περιήλθε στην αντίξοη οικονομική κατάσταση, αλλά η κατάσταση αυτή καθ εαυτή που προκάλεσε την εγκληματική συμπεριφορά με σκοπό την αποφυγή κινδύνου, που θεώρησε ο δράστης ότι υπάρχει γι αυτόν ή κάποιον οικείο του. Ωστόσο δεν είναι λίγες οι φορές που το Δικαστήριο εξετάζει με έμμεσο τρόπο και την υπαιτιότητα του δράστη, που περιήλθε σε κατάσταση ένδειας, π.χ. σπάταλη ζωή επιχειρηματία που καταστρέφεται οικονομικά και για να ορθοποδήσει διαπράττει απάτες, όπως επίσης είναι αρκετές οι περιπτώσεις στη νομολογία όπου συσχετίζεται η μεγάλη ένδεια με την βαρύτητα της πράξης 52, καθώς όσο βαρύτερη είναι η πράξη τόσο πιο απελπιστική θα είναι και η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο κατηγορούμενος. Χαρακτηριστική είναι η ΑΠ 398/ : Σύμφωνα με την οποία ο συνήγορος υπεράσπισης προέβαλε τη συνδρομή της ελαφρυντικής περίστασης των μη ταπεινών αιτίων αναφέροντας ότι: «Ο κατηγορούμενος από τη στιγμή της σύλληψης του έχει ομολογήσει την πράξη του (μεταφορά λαθρομεταναστών) και επικαλέσθηκε ότι προέβη σε αυτήν από τρομακτική πίεση που ασκείτο σε βάρος του εκ του γεγονότος ότι εκείνη ακριβώς την περίοδο, είχε εκδηλωθεί το πρώτον σε βάρος της νύφης του Σ. Μ., η πάθηση της χρονίσασας (μετέπειτα) νεφρικής ανεπάρκειας λόγω σπειραματονεφρίτιδας, πάθηση για την οποία ακόμα και τώρα, υποβάλλεται σε αιμοκάθαρση, όπως προκύπτει από την από ιατρική βεβαίωση του Νεφρολογικού Κέντρου "..." και χρειαζόταν επειγόντως χρηματικό ποσό αντιμετώπισης της κατάστασης με παράλληλη μετάβαση της στην Γαλλία για εγχείρηση, το οποίο δεν είχε και είχε υποπέσει σε απελπισία εκ του γεγονότος αυτού.». Το Δικαστήριο απορρίπτει τη συνδρομή του εν λόγω ελαφρυντικού με την 52 Βλ. ΑΠ 286/2009 ΠοινΔικ ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ομοίως και ΑΠ 286/2009, ΠοινΔικ 2009,