ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΚΥΡΟΥ

Transcript

1 Demonstration of the Biodiversity Action Planning approach, to benefit local biodiversity on an Aegean island, Skyros Επιδεικτική εφαρμογή της προσέγγισης «Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα» για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Σκύρου ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΚΥΡΟΥ ΔΗΜΟΣ ΣΚΥΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Σεπτέμβριος 2013

2 ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Τάσος Δημαλέξης Μαρία Κάπαρη Θάνος Καστρίτης Πολυξένη Γαλάνη Ξενοφώντας Πάσουλας Κωνσταντίνος Ιντζές Θανάσης Δαλακλίδης Χρυσάνθη Ζυγογιάννη Νίκος Κρητικός Jakob Fric Βαρβάρα Τρίγκου Κωνσταντίνα Σκανδαλή Δρ Βιολογίας Δρ. Βιολογίας Δρ. Ωκεανογραφίας Βιολόγος Γεωγράφος Δασολόγος Γεωπόνος Σύμβουλος Τουρισμού Γεωπόνος Φυσικός Δασολόγος Επιμέλεια Κειμένων Σύμβουλοι: Σίνος Γκιώκας Μιχάλης Βραχνάκης Γιώργος Φωτιάδης Παναγιώτης Γεωργιακάκης Απόστολος Καλτσής Δρ. Βιολογίας Δρ. Δασολογίας Δρ. Δασολογίας Δρ. Βιολογίας Δρ. Βιολογίας 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΑΓΩΓΗ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ LIFE: ΣΤΟΧΟΙ/ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ (ΣΔΒ) ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΔΡΑΣΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΑΡΜΟΔΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΔΒ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ: ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΩΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΣ ΠΟΡΟΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ Η ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ - ΠΑΛΑΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΒΙΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΛΙΜΑ ΒΙΟΚΛΙΜΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ, ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΔΑΦΩΝ

4 4.1.4 ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ- ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΒΙΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ - ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ ΠΑΝΙΔΑ ΚΑΙ ΧΛΩΡΙΔΑ - ΕΝΔΗΜΙΚΑ, ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ, ΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΑΝΙΔΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟΙ - ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ - ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ - ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΖΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ ΤΟΜΕΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ-ΠΡΟΝΟΙΑΣ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΑΘΛΗΣΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

5 5.1.1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ, ΤΩΝ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΥΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΙΔΩΝ ΠΑΝΙΔΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΑ ΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΕΙΛΩΝ ΠΙΕΣΕΩΝ ΠΟΥ ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΑΡΝΗΤΙΚΆ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΏΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΝΤΑΕΤΟΥΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ (MONITORING) ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΖΩΝΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

6 7.2.1 ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟΥ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ 191 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας της νήσου Σκύρου εκπονείται στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE09NAT/GR/ Demonstration of the Biodiversity Action Planning approach, to benefit local biodiversity on an Aegean island, Skyros, που υλοποιείται από τον Δήμο Σκύρου, σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, την Ελληνική Εταιρεία και το εθνικό Κέντρο περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης, την τετραετία Το έργο στοχεύει να προχωρήσει στην επιδεικτική εφαρμογή ολοκληρωμένων μεθόδων σχεδιασμού και μέτρων διαχείρισης, προκειμένου να διατηρηθεί και να αποκατασταθεί η βιοποικιλότητα της Σκύρου, εκπληρώνοντας έτσι την απαίτηση της τοπικής κοινωνίας για τη διατήρηση ενός περιβάλλοντος πλούσιου σε βιοποικιλότητα και για τη συμβατή με αυτό βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του τόπου. Η προσέγγιση του έργου περιλαμβάνει την εκπόνηση Σχεδίου Δράσης για τη Βιοποικιλότητα (ΣΒΔ) της Σκύρου, δηλαδή της παρούσας μελέτης. Το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα έχει ολιστική προσέγγιση, είναι ένα σχέδιο «ομπρέλα» που περιλαμβάνει 6 θεματικά Σχέδια Δράσης, με έμφαση στα σημαντικά είδη φυτών και ζώων, καθώς και ενδιαιτήματα του νησιού, και συμπληρώνεται με μια εκτενή εκστρατεία ενημέρωσης ευαισθητοποίησης κατοίκων και επισκεπτών, για τους στόχους και τις επιδιώξεις του έργου. Το παρόν Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας ενέχει θέση Ειδικής Έκθεσης όπως αναφέρεται στο άρθρο 6 του Ν. 3937/2011 και εκτιμάται ότι υπερκαλύπτει τις απαιτήσεις του άρθρου 5 του Ν. 3937/2011 σε ότι αφορά στη θεσμοθέτηση περιφερειακών πάρκων. Προσδοκία της ομάδας έργου είναι το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας Σκύρου να αγκαλιαστεί από την τοπική κοινωνία και να αποτελέσει την απαρχή για έναν πιο βιώσιμο περιβαλλοντικό σχεδιασμό, που θα αξιοποιεί την πλούσια φυσική κληρονομιά της Σκύρου, ως βασικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την τοπική ανάπτυξη αλλά και για τη διατήρηση της ποιότητας ζωής και του πολιτισμού της μοναδικής αυτής γωνιάς του Αιγαίου. Για να είναι αποτελεσματικό το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας Σκύρου, η ομάδα εργασίας του προγράμματος LIFE, με τη συμβολή της τοπικής κοινωνίας, θα πρέπει να αναλάβουν ενεργό ρόλο για την υλοποίησή του. Πρέπει να προωθηθούν ευκαιρίες όπου οι άνθρωποι και η φύση θα έχουν όφελος από συγκεκριμένες δράσεις και τα εμπόδια που τυχόν προκύπτουν να μπορούν να ξεπεραστούν μέσω κατάλληλων τοπικών μηχανισμών. Σημαντικό ρόλο σε αυτό θα παίξει και η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στην υλοποίηση κάποιων από τις δράσεις που προτείνονται, καθώς η συμμετοχικότητα παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην υλοποίηση του παρόντος προγράμματος όσο και στην ομαλή διεξαγωγή των επιμέρους δράσεων. Το παρόν τεύχος περιλαμβάνει την καταγραφή και αξιολόγηση της κατάστασης της βιοποικιλότητας και των πολύτιμων χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος της Σκύρου, καθώς και συνοπτική πρόταση χαρακτηρισμού, οριοθέτησης και ζωνοποίησης της περιοχής μελέτης, προκειμένου να αποτελέσει αντικείμενο διαβούλευσης με τις δημόσιες αρχές και την τοπική κοινωνία πριν την οριστικοποίησή της. 7

8 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας αφορά στην περιοχή της Νήσου Σκύρου και των γύρω ακατοίκητων νησίδων. Περιλαμβάνει τις περιοχές του δικτύου Natura 2000 «Όρος Κόχυλας» GR , έκτασης στρεμμάτων και «Νησίδες Σκύρου» GR , έκτασης στρεμμάτων. Η Σκύρος είναι το μεγαλύτερο και μοναδικό κατοικημένο νησί του ομώνυμου αρχιπελάγους, το οποίο περιλαμβάνει συνολικά 32 μικρότερα νησιά και βραχονησίδες και εντοπίζεται στη κεντρικό Δυτικό Αιγαίο. Οι σημαντικότερες νησίδες που εντοπίζονται γύρω από την Σκύρο είναι η Βάλαξα ή Βαλάξα, η Σκυροπούλα, το Σαρακηνό, η Ρήνεια (Ερηνιά ή Ερήνια), οι Έξω Ποδιές, και τα Μέσα Πόδια. Η Σκύρος, γεωγραφικά, ανήκει στις Βόρειες Σποράδες, ανατολικά του Παγασητικού κόλπου, βόρεια της Εύβοιας. Διοικητικά, ανήκει στο Νομό Εύβοιας και την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, ενώ τα άλλα τρία μεγάλα νησιά των Βορείων Σποράδων (Σκιάθος, Σκόπελος, Αλόννησος) ανήκουν στο Νομό Μαγνησίας και την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Η Σκύρος απέχει 19 ναυτικά μίλια από τις ακτές της Εύβοιας προς Δ, ενώ τα κοντινότερα νησιά στη Σκύρο είναι ΒΔ η νησίδα Σκάντζουρα, ΒΑ ο Άγιος Ευστράτιος και ΝΑ τα Ψαρά. Εικόνα 1.1. Χάρτης προσανατολισμού Σκύρου και νησίδων Η έκταση του νησιού είναι 209 τ. χλμ. και μήκος ακτογραμμής 130 χλμ. Το μέγιστο μήκος είναι 29 χλμ., από το ακρωτήρι Μάρκεσι (Β) ως το ακρωτήρι Λιθάρι (ΝΑ), ενώ το μέγιστο πλάτος 14 χλμ., από το ακρωτήρι Όρος ως την ακτή Πουριά. Πρωτεύουσα του 8

9 νησιού είναι η Χώρα της Σκύρου, κέντρο και του μοναδικού ΟΤΑ του νησιού, του Δήμου Σκύρου (2602 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2001). Η Χώρα (1748 κάτοικοι) είναι ο κύριος οικισμός του νησιού, εντοπίζεται στην ανατολική πλευρά του νησιού και απέχει 11 χλμ. από το λιμάνι του νησιού (Εικόνα 2, Παράρτημα), τη Λιναριά (319 κατοίκους), η οποία βρίσκεται στη δυτική ακτή. Η Λιναριά είναι ο δεύτερος σε πληθυσμό οικισμός του νησιού, ενώ άλλοι οικισμοί που καταγράφουν μικρό μόνιμο πληθυσμό είναι ο Μώλος (134 κάτοικοι) και τα Μαγαζιά (εμφανίζουν οικιστική συνέχεια με τη Χώρα), το Λουτρό (88), οι Αχερούνες (43), η Καλαμίτσα (43), το Τραχύ (38), το Νύφι (23), το Αχίλλι (16), η Ατσίτσα (15), το Καλικρί (12), και ο Πεύκος (3). Η Σκύρος θεωρείται ένα από τα πιο πλούσια σε βιοποικιλότητα νησιά του Αιγαίου και αποτελεί περιοχή ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας. Ειδικότερα το Νότιο τμήμα του νησιού με τον Κόχυλα αλλά και οι γύρω νησίδες, καθώς και οι εναπομείναντες υγρότοποι του νησιού, αποτελούν σημαντικές περιοχές για τα πουλιά και ιδιαίτερα για τα μεταναστευτικά, ενώ έχουν καταγραφεί και σημαντικά είδη νυχτερίδων στην περιοχή. Επίσης, το νησί αποτελεί και τον φυσικό βιότοπο της φυλής «μικρόσωμο αλογάκι Σκύρου ενώ στην περιοχή διαβιεί και ένα είδος σαύρας ενδημικό στο αρχιπέλαγος της Σκύρου και στη νησίδα Πιπέρι της Αλοννήσου, αλλά και η μεσογειακή φώκια Monachus monachus που εμφανίζεται συχνά στις θαλάσσιες σπηλιές του (Εικόνες 2,3, Παράρτημα). Υπάρχουν τέλος αρκετά σημαντικά είδη χλωρίδας, καθώς εκεί φιλοξενείται ένας σημαντικός αριθμός ενδημικών και απειλούμενων φυτικών ειδών 1.2 ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ LIFE: ΣΤΟΧΟΙ/ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ Μέχρι πρόσφατα η Σκύρος ήταν από τα λίγα νησιά στα οποία το φυσικό περιβάλλον και η βιοποικιλότητα διατηρούνταν σε ικανοποιητικό βαθμό φυσικότητας. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στο βιώσιμο τρόπο με τον οποίον χρησιμοποιούνταν τα οικοσυστήματα της περιοχής για αιώνες. Φυσικά ο τρόπος αυτός ανάπτυξης είχε άμεση σχέση και με τα οφέλη που προσέφερε η βιοποικιλότητα του νησιού στους κατοίκους του. Καταρχήν παρείχε κατά ένα μεγάλο μέρος την τροφή τόσο των κατοίκων του νησιού όσο και των ζώων τους. Το νησί άλλωστε συντηρούσε έναν μεγάλο αριθμό αιγοπροβάτων που μαζί με το σκυριανό αλογάκι χρειάζονταν μεγάλη έκταση βοσκοτόπων αλλά και καλλιέργεια ζωοτροφών προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Αλλά και οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους του νησιού (π.χ. ξύλα, λιπάσματα) προέρχονται από το ίδιο το νησί, ενώ οι πηγές της περιοχής εξασφάλιζαν το νερό για τους ανθρώπους και τα ζώα όσο και για τις καλλιέργειες. Τα τελευταία χρόνια όμως, όπως και σε πολλές άλλες νησιωτικές περιοχές, το μοντέλο αυτό άρχισε να καταρρέει κυρίως λόγω της έντονης αναπτυξιακής δραστηριότητας και του τουρισμού. Συγκεκριμένα στο βόρειο τμήμα του νησιού η κατασκευή του αεροδρομίου της Σκύρου κατέστρεψε τους εκτενείς εποχιακούς υγροτόπους και λιβάδια της περιοχής με αποτέλεσμα τη διατάραξη του αγρο-κτηνοτροφικού μοντέλου που επικρατούσε και στο οποίο οφειλόταν η διατήρηση των οικοσυστημάτων της περιοχής. Από την άλλη πλευρά η ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού είχε ως συνέπεια την εγκατάλειψη των απομακρυσμένων γεωργικών καλλιεργειών, ενώ παράλληλα η επέκταση των οικιστικών συγκροτημάτων στην παράκτια περιοχή, οδήγησε στην υποβάθμιση ή και την καταστροφή των εναπομείναντων υγροτόπων στο νησί. 9

10 Ως εκ τούτου, το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης της Σκύρου, γίνεται όλο και λιγότερο φιλικό προς τη φύση του νησιού. Αλλά την ίδια στιγμή, η ανάπτυξη του τουρισμού παρόλο που έχει αρνητικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα, παρέχει και μια νέα ευκαιρία για τη διατήρησή τους. Αυτό συμβαίνει, γιατί σε αντίθεση με τα άλλα νησιά του Αιγαίου που έχουν αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό μέσω του τουρισμού κατά τα τελευταία 30 χρόνια, η Σκύρος εξακολουθεί να διατηρεί ένα χαρακτήρα και ένα φυσικό και πολιτιστικό τοπίο μοναδικής ομορφιάς, που προσελκύει καλής ποιότητας τουρισμό ενώ το νησί ευτυχώς δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί άναρχα. Κατά συνέπεια, η βιοποικιλότητα είναι ακόμα ένα από τα πολύτιμα στοιχεία για τους επισκέπτες και αυτό αυξάνει την αξία των καλά διατηρημένων φυσικών οικοσυστημάτων, της βιοποικιλότητας και του τοπίου για την τοπική κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα, η φύση του νησιού θα μπορούσε να παρέχει σημαντικό οικονομικό όφελος για την τοπική κοινωνία, καθώς και τη δυνατότητα για υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και την παροχή βιώσιμης κοινωνικής (οικονομικής) ανάπτυξης μέσω του «βιώσιμου» τουρισμού. Κύριος στόχος του προγράμματος Life είναι η επιδεικτική εφαρμογή ολοκληρωμένων μεθόδων σχεδιασμού και μέτρων διαχείρισης, προκειμένου να διατηρηθεί και να αποκατασταθεί η βιοποικιλότητα της Σκύρου, εκπληρώνοντας έτσι την απαίτηση της τοπικής κοινωνίας για τη διατήρηση ενός περιβάλλοντος πλούσιου σε βιοποικιλότητα, και για τη συμβατή με αυτό βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του τόπου. Το έργο, πρόκειται να αποτελέσει το πρώτο επιδεικτικό πρόγραμμα διατήρησης της βιοποικιλότητας σε ένα ελληνικό νησί, με χρήση της μεθόδου της συμμετοχικής εκπόνησης Σχεδίου Δράσης Βιοποικιλότητας (ΣΔΒ). Ως εκ τούτου, το πρόγραμμα αποσκοπεί να ενθαρρύνει και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη να χρησιμοποιήσουν παρόμοια προσέγγιση για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας σε νησιά της Μεσογείου. Οι δράσεις του παρόντος έργου πρόκειται να αντιμετωπίσουν τις ακόλουθες σημαντικές απειλές για τη φύση της Σκύρου: περιορισμένη ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στον έως τώρα τοπικό αναπτυξιακό σχεδιασμό, σταδιακή κατάρρευση του παραδοσιακού μοντέλου χρήσεων γης, ιδιαίτερα των εκτατικών γεωργοκτηνοτροφικών πρακτικών που στήριζαν αειφορικά τα οικοσυστήματα του νησιού, επιδείνωση της κατάστασης του ενδιαιτήματος των απειλούμενων πουλιών που φωλιάζουν στη Σκύρο και στις γύρω νησίδες, καταστροφή υποβάθμιση των υγροτόπων της Σκύρου, επιδείνωση της κατάστασης διατήρησης των ενδημικών φυτών εξαιτίας της υπερβόσκησης, ανεπαρκής ενσωμάτωση των αρχών διατήρησης της φύσης στο υφιστάμενο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης. Η κατάσταση της φύσης του νησιού επιδιώκεται να βελτιωθεί με την εφαρμογή συγκεκριμένων διαχειριστικών δράσεων, βασισμένων στην πλέον στρατηγική και συνεκτική δράση του έργου, τη συμμετοχική εκπόνηση του Σχεδίου Δράσης για τη Βιοποικιλότητα (ΣΔΒ) της Σκύρου. Το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα έχει ολιστική προσέγγιση, είναι ένα σχέδιο «ομπρέλα» που περιλαμβάνει 6 θεματικά Σχέδια Δράσης, με έμφαση στα 10

11 σημαντικά είδη και ενδιαιτήματα του νησιού και συμπληρώνεται με μια εκτενή εκστρατεία ενημέρωσης ευαισθητοποίησης κατοίκων και επισκεπτών, για τους στόχους και τις επιδιώξεις του έργου. Μέσω των 6 θεματικών σχεδίων δράσης (ΣΔ), δηλαδή του ΑγροΛιβαδικού ΣΔ, του Υγροτοπικού ΣΔ, του ΣΔ για τις συστάδες σφενδαμιού, του ΣΔ για τα ενδημικά ή / και σπάνια φυτά, του ΣΔ για τη βιοποικιλότητα των νησίδων και το ΣΔ για τον βιώσιμο Τουρισμό, θα προσδιοριστούν και περιγραφούν οι διαχειριστικές παρεμβάσεις του προγράμματος για τη διατήρηση σημαντικών οικοτόπων και ειδών του νησιού. Συγκεκριμένα οι ειδικοί στόχοι του έργου είναι: η επίδειξη της σκοπιμότητας αναζωογόνησης του παραδοσιακού μοντέλου ολοκληρωμένης διαχείρισης των αγροτικών οικοσυστημάτων και βοσκοτόπων της Σκύρου, η αποκατάσταση των υγροτόπων του νησιού και η δημιουργία ενός επαρκούς για τη στήριξη της βιοποικιλότητας δικτύου υγροτοπικών ενδιαιτημάτων, η υλοποίηση ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για τη διατήρηση των σημαντικών τοπικών ή / και ενδημικών φυτικών ειδών, η υλοποίηση ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας των γειτονικών νησίδων, η επίδειξη των δυνατοτήτων και ευκαιριών που δίνει ο σχεδιασμός, συμβατών με τη διατήρηση της φύσης, τουριστικών δραστηριοτήτων στο νησί. 1.3 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ (ΣΔΒ) Το ΣΔΒ είναι ένα κείμενο στο οποίο παρατίθενται οι δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν από τον Δήμο Σκύρου και τους τοπικούς φορείς, ώστε να προστατεύσει, να διαχειριστεί και να χρησιμοποιήσει τη φύση, τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής του τώρα αλλά και στο μέλλον. Πρόκειται για μια συνεχή διαδικασία δράσεων από μέρους της τοπικής κοινωνίας της Σκύρου που βοηθά να διασφαλιστεί ότι σημαντικά είδη, ενδιαιτήματα και οικοσυστήματα θα διατηρηθούν προς όφελος των ανθρώπων και του περιβάλλοντος. Οι γενικοί του στόχοι είναι οι εξής: Να ενθαρρύνει τη συνεργασία των τοπικών φορέων. Να αναπτύξει την συνειδητοποίηση ευθυνών και της ανάγκης για τοπική δράση. Να προωθήσει τη σημασία της τοπικής βιοποικιλότητας. Να «μεταφράσει» τις διεθνείς, εθνικές και τοπικές προτεραιότητες που αφορούν στη διατήρηση της φύσης σε ρεαλιστικές τοπικές δράσεις. Να προσδιορίσει της τοπικές προτεραιότητες διατήρησης. Να προσδιορίσει τους σημαντικούς πόρους και προτεραιότητες βιοποικιλότητας της συγκεκριμένης περιοχής. Να θέσει επιτεύξιμους στόχους για σημαντικά είδη και ενδιαιτήματα. Να προωθήσει αποτελεσματικούς και μακράς διάρκειας μηχανισμούς για δράση στην περιοχή. 11

12 Να παράγει ένα κείμενο το οποίο θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση δράσεων προτεραιοτήτων Να θέσει μια τοπική βάση για παρακολούθηση, ανασκόπηση και βελτίωση Το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα της Σκύρου, πρέπει να έχει σαφή οφέλη. Ένα από τα πιο προφανή είναι η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας για τα φυτά, τα ζώα και όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν τη βιοποικιλότητα και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του νησιού. Σημαντική είναι επίσης η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων του νησιού, όχι μόνο μέσω της βελτίωσης του περιβάλλοντος με την προστασία, διαχείριση και ανάδειξη των φυσικών τοπίων και ιδιαιτεροτήτων της περιοχής αλλά και οικονομική ευρωστία τους, λόγω της συνεπακόλουθης ανάπτυξης του βιώσιμου τουρισμού. Επίσης η καλύτερη γνώση και προώθηση λιγότερο γνωστών ειδών και ενδιαιτημάτων της περιοχής και η ανάδειξή τους, θεωρείται σημαντική αφενός για την τοπική ιστορία και τέχνη και αφετέρου ως πηγή τοπικής υπερηφάνειας και κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ένα από τα σημαντικότερα ίσως οφέλη του ΣΔΒ είναι ότι προωθεί τη συμμετοχή διαφορετικών φορέων της τοπικής κοινωνίας μέσω της ανάπτυξης του αισθήματος της συνυπευθυνότητας και των κοινών στόχων. 1.4 ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΔΡΑΣΗΣ Όπως έχει ήδη σημειωθεί, το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα (ΣΔΒ) εκτός από την ολιστική προσέγγισή του στο θέμα της βιοποικιλότητας της Σκύρου θα περιλαμβάνει και 6 θεματικά Σχέδια Δράσης (ΣΔ), όπου δίνεται έμφαση στα σημαντικά είδη και ενδιαιτήματα του νησιού. ΣΔΒ Αγρο-Λιβαδικό Σχέδιο Δράσης (ΑΛΣΔ) Υγροτοπικό Σχέδιο Δράσης (ΥΣΔ) Σχέδιο Δράσης Σφενδαμιού (ΣΦΣΔ) Σχέδιο Δράσης Ενδημικών Φυτών (ΕΦΣΔ) Σχέδιο Δράσης Νησίδων (ΝΣΔ) Σχέδιο Δράσης Τουρισμού (ΤΣΔ) C1: Διαχείριση βοσκοτόπων C4: Εφαρμογή του ΥΣΔ C5: Εφαρμογή του ΣΦΣΔ C6: Εφαρμογή του ΕΦΣΔ C7: Εφαρμογή του ΝΣΔ D9: Εφαρμογή του ΤΣΔ C2: Καλλιέργεια εγκαταλειμμένων αγρών C3: Μικρής κλιμακας διαχειριστικές παρεμβάσεις Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά τα Σχέδια Δράσης: - Το Αγρολιβαδικό Σχέδιο Δράσης (ΑΛΣΔ): Είναι το θεματικό σχέδιο δράσης σχετικά με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας των γεωργικών οικοσυστημάτων και των βοσκοτόπων της Σκύρου, μέσω του εξορθολογισμού της βόσκησης και της αποκατάστασης των εκτατικών γεωργικών και κτηνοτροφικών πρακτικών. Το σχέδιο αξιολογεί τις συνθήκες των αγροτικών οικοσυστημάτων και των βοσκοτόπων του νησιού, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις εκτάσεις που μισθώθηκαν από το πρόγραμμα ώστε να λάβουν εκεί χώρα οι επιδεικτικές δράσεις διαχείρισης. Επίσης, προτείνονται 12

13 διαχειριστικές κατευθύνσεις που συνδέονται με τη βόσκηση, την εποχιακή κατανομή του ζωικού κεφαλαίου, καθώς και μέτρα για τη βελτίωση του τοπικού οικοσυστήματος με στόχο τη διατήρηση των σημαντικών ειδών πτηνών που εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα αυτά και της ενδημικής σαύρας. Ένα σημαντικό στοιχείο του σχεδίου δράσης για τη βόσκηση είναι ο στόχος για την παροχή διαχειριστικών κατευθύνσεων για τη βιώσιμη και φιλική προς τη βιοποικιλότητα διαχείριση των βοσκοτόπων με συνδυασμό βόσκησης αιγοπροβάτων και του σκυριανού αλόγου, που θα παρουσιαστεί στην επόμενη φάση του σχεδίου. Το ΑΛΣΔ περιλαμβάνει επίσης ένα τμήμα που συνδέεται με την καλλιέργεια των παραδοσιακών ποικιλιών των ζωοτροφών και τις γεωργικές καλλιέργειες στις αναβαθμίδες, ως αναπόσπαστο μέρος του παραδοσιακού γεωργικού μοντέλου, όπου η γεωργία και η εκτατική κτηνοτροφία είναι αλληλένδετες και συμπληρωματικές δραστηριότητες. Η αναζωογόνηση των παραδοσιακών γεωργικών καλλιεργειών, όπως η τοπική ποικιλία φάβας θα αξιολογηθεί από το σχέδιο, ως δυνητική δραστηριότητα σε σχέση με το έργο. - Σχέδιο Δράσης Υγροτόπων (ΥΣΔ): Πρόκειται για το θεματικό Σχέδιο Δράσης για την διαχείριση αποκατάσταση των υγροτόπων της Σκύρου. Αφορά κυρίως την υποβάθμιση των υγροτόπων που αποτελεί ένα από τα μείζονα προβλήματα της βιοποικιλότητας του νησιού. Οι υγρότοποι αποτελούν ένα από τα πιο πολύτιμα χαρακτηριστικά του τοπίου της Σκύρου, καθώς θεωρούνται σημαντικοί βιότοποι για τα μεταναστευτικά κυρίως πτηνά. Επίσης, νυχτερίδες και χελώνες είναι από τα είδη που επηρεάζονται άμεσα από την υποβάθμιση και την απώλεια των υγροτόπων καθώς φωλιάζουν αλλά και αναζητούν την τροφή τους σε ενδιαιτήματα που σχετίζονται με τους υγροτόπους. Στο πλαίσιο του ΣΔ αυτού λοιπόν αξιολογείται η παρούσα κατάσταση των 9 υγροτόπων της Σκύρου, σε σχέση με την αρχική τους έκταση και λειτουργία, και αναλύεται η σχετική σημασία κάθε υγροτόπου για τη βιοποικιλότητα μέσω της περιγραφής των στοιχείων που τη συνθέτουν με τη μορφή δελτίων καταγραφής των χαρακτηριστικών του (βλάστηση, πανίδα, υδρολογικά στοιχεία και άλλα για τη διαχείριση και προστασία της περιοχής). Στη συνέχεια αξιολογείται η υφιστάμενη κατάσταση των υγροτόπων και προσδιορίζονται έτσι οι υγρότοποι που έχουν ανάγκη αποκατάστασης και διαχείρισης για τη μεγιστοποίηση του οφέλους για την τοπική βιοποικιλότητα. Κτόπιν, περιγράφονται οι προτεινόμενες παρεμβάσεις αποκατάστασης και τα διαχειριστικά μέτρα για τον καθένα από αυτούς. Όπου κρίνεται απαραίτητο, παρουσιάζονται και προτάσεις για παρεμβάσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ερμηνείας περιβάλλοντος (φυσιολατρικά μονοπάτια, παρατηρητήρια πουλιών, πινακίδες), ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να παρατηρήσουν και να κατανοήσουν την υγροτοπική βιοποικιλότητα, καθώς και τις λειτουργίες και αξίες των υγροτόπων. Επίσης παρουσιάζεται ο σχεδιασμός νέων υδατοσυλλογών για την άγρια ζωή, ειδικά στην περιοχή του Κόχυλα, σε συνάρτηση με ποτίστρες για το ζωικό κεφάλαιο και περιγράφονται οι ενέργειες που έχουν ήδη υλοποιηθεί για την επισκευή της ομβροδεξαμενής στη θέση Άρι. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εξέταση βιώσιμων λύσεων που σχετίζονται με τη δημιουργία υγροτόπων στην περιφέρεια του ταμιευτήρα που κατασκευάζεται στο νησί καθώς και ενδιαιτημάτων υγρών λιβαδιών, με στόχο τη δημιουργία κατάλληλων ενδιαιτημάτων για την τοπική πανίδα και τα αποδημητικά πουλιά. - Σχέδιο Δράσης για τα Οικοσυστήματα των Νησίδων (ΣΔΝ): Το θεματικό Σχέδιο Δράσης για τη διαχείριση-αποκατάσταση της βιοποικιλότητας των νησίδων της Σκύρου, 13

14 περιλαμβάνει ανάλυση και αξιολόγηση της παρούσας κατάστασης και των προβλημάτων διατήρησης της βιοποικιλότητας των νησίδων. Αυτό προκύπτει μέσω της καταγραφής και ανάλυσης της κατάστασης συγκεκριμένων ειδών στόχων που περιλαμβάνουν αρκετά είδη θαλασσοπουλιών, τον μαυροπετρίτη και την ενδημική σαύρα Podarcis gaigeae. Επίσης, παρουσιάζονται οι δράσεις ελέγχου των ειδών εισβολέων (αρουραίοι) και προβληματικών ειδών (ασημόγλαροι) που θηρεύουν τα αναπαραγόμενα στις νησίδες είδη πτηνών, με χρήση των κατευθύνσεων και οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την εμπειρία και η τεχνογνωσία της RSPB. Τέλος, προτείνονται λεπτομερείς προδιαγραφές για την εφαρμογή των δράσεων αποκατάστασης και διαχείρισης προς όφελος των στοχευόμενων ειδών, αλλά και μια δεύτερη κατηγορία διαχειριστικών μέτρων που αφορά στην ποιότητα και διαθεσιμότητα του ενδιαιτήματος φωλεοποίησης των ειδών στόχων. - Σχέδιο Δράσης για τον Τουρισμό (ΤΣΔ): Το θεματικό αυτό Σχέδιο Δράσης αφορά τη βιώσιμη και συμβατή με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων στη Σκύρο. Σύμφωνα με το σχέδιο, σε πρώτη φάση, προσδιορίζονται οι ευαίσθητες τοποθεσίες, οι συμβατές και ασύμβατες με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας τουριστικές δραστηριότητες, και αξιολογούνται οι επιπτώσεις των τουριστικών δραστηριοτήτων στα σημαντικά φυσικά χαρακτηριστικά του νησιού. Επίσης, προτείνεται σύστημα καθορισμού ζωνών δραστηριοτήτων ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και περιγράφονται μια σειρά δραστηριοτήτων εναλλακτικών μορφών τουρισμού που αξιοποιούν τις αξίες βιοποικιλότητας του νησιού (οικοτουρισμός, τουρισμός ορνιθοπαρατήρησης, φυσιολατρικός τουρισμός), μαζί με κατευθύνσεις για την ενσωμάτωση αειφορικών τουριστικών δραστηριοτήτων στο παραδοσιακό μοντέλο χρήσης γης της Σκύρου, σε σχέση και με τις άλλες δράσεις του έργου, όπως η διατήρηση της ενδημικών φυτών και ζώων, η αναζωογόνηση των καλλιεργειών στις αναβαθμίδες, οι εκτατικές κτηνοτροφικές πρακτικές, η αποκατάσταση των υγροτόπων και των οικοσυστημάτων των νησίδων. - Σχέδιο Δράσης για τις Συστάδες Σφενδαμιού (ΣΦΣΔ): Το θεματικό αυτό Σχέδιο Δράσης για τη διατήρηση των υπολειμματικών συστάδων Σφενδαμιού του Κόχυλα περιλαμβάνει τη χαρτογράφησή τους και την εκτίμηση της κατάστασης διατήρησής τους. Το σχέδιο αξιολογεί την παρούσα κατάσταση των συστάδων σφενδαμιού, σε σχέση με την αρχική τους κατανομή και αναλύει τη σχετική σημασία τους για τη βιοποικιλότητα του νησιού. Επίσης, εκτιμά τις σοβαρότερες απειλές για τον σημαντικό αυτό οικότοπο (πχ. υπερβόσκηση, συμπίεση του εδάφους) και προσδιορίζει τις τοποθεσίες που έχουν ανάγκη λήψης μέτρων διατήρησης για να μεγιστοποιήσει το όφελος για την τοπική βιοποικιλότητα. Για τις περιοχές αυτές θα εκπονηθεί σχέδιο αναγέννησης των συστάδων. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, το Σχέδιο Δράσης καταλήγει σε προτάσεις για την αποτελεσματική διαχείριση των συστάδων σφενδαμιού και υποδεικνύει τις πλέον κατάλληλες θέσεις, στις οποίες οι προτεινόμενες δράσεις μπορούν να υλοποιηθούν ώστε να επιτευχθεί ο κύριος διαχειριστικός στόχος, που είναι η μακροπρόθεσμη αύξηση του ποσοστού κάλυψης από δενδρώδη βλάστηση με σφενδάμια στην περιοχή του Κόχυλα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου κατά τη διάρκεια της Δράσης Α.4 πραγματοποιήθηκε επιπλέον συλλογή πολλαπλασιαστικού υλικού με τη μορφή σπερμάτων από την περιοχή του Κόχυλα, τα οποία εφόσον 14

15 φυτρώσουν, θα χρησιμοποιηθούν στη Δράση C.5 για την παραγωγή νέων δενδρυλίων σφενδαμιού. - Σχέδιο Δράσης για τα ενδημικά ή / και σπάνια φυτά (ΕΦΣΔ): Το συγκεκριμένο Σχέδιο δράσης σχετικά με τη διατήρηση των ενδημικών φυτών και της σπάνιας χλωρίδας του νησιού της Σκύρου περιλαμβάνει τον εντοπισμό των φυσικών πληθυσμών των ειδών στόχων, τον προσδιορισμό της κατάστασης διατήρησης και των απειλών και πιέσεων που αντιμετωπίζουν. Η βοτανική έρευνα που διεξήχθη στη Σκύρο κατέληξε σε εκείνα τα σπάνια ή απειλούμενα φυτικά είδη στα οποία χρειάζεται να επικεντρωθούν οι διαχειριστικές προτάσεις του Σχεδίου Δράσης για την Ενδημική και Απειλούμενη χλωρίδα της Σκύρου. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι οι διαχειριστικές δράσεις για τη σπάνια χλωρίδα της Σκύρου αφορούν όλους τους βασικούς τύπους οικοτόπων (δενδρώδεις, θαμνώδεις, βραχώδεις) που απαντούν στην περιοχή NATURA του όρους Κόχυλα. Ανάμεσα στις βασικότερες διαχειριστικές κατευθύνσεις του Σχεδίου Δράσης για τα Ενδημικά, Σπάνια και Απειλούμενα Φυτά της Σκύρου είναι η εγκατάσταση Μικρο Αποθέματος Φυτών (Plant Micro Reserve) στη θέση Κοράκια του όρους Κόχυλα, η παρακολούθηση αντιπροσωπευτικών υποπληθυσμών των ειδών στόχων, η ενίσχυση της αναγέννησης των φυσικών πληθυσμών, η περίφραξη επιλεγμένων υποπληθυσμών ειδών στόχων και η συλλογή και αποθήκευση σπερμάτων στην Τράπεζα Σπερμάτων του Πανεπιστημίου Αθηνών. 1.5 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας σχετίζεται άμεσα με τις χρήσεις γης και το ιδιοκτησιακό καθεστώς στο νησί, αφού θα προτείνει μέτρα και ρυθμίσεις που αφορούν στο φυσικό χώρο και στους βιοτόπους της Σκύρου και των νησίδων της. Γι αυτό και στο παρόν εισαγωγικό κεφάλαιο γίνεται μια μικρή σύνοψη του ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Η ιδιοκτησία γης στη Σκύρο έχει κάποιες ιδιοτυπίες, σε ότι αφορά το καθεστώς των δασών, βοσκοτόπων και χορτονομών, οι οποίες θα εξηγηθούν παρακάτω, με βάση σχετική επιστολή του Νομικού και πρώην Βουλευτή Ευβοίας Γ. Παπαγεωργόπουλου προς τον Δήμο Σκύρου του 2008: Ειδικότερα: 1. Με την υπ αριθμόν 289/1ης Νοεμβρίου 1844 γνωμοδότηση της επί των διαφιλονικουμένων δασών Επιτροπή του Υπουργείου Οικονομικών δέχθηκε ότι στα νησιά του Αιγαίου, Κυκλάδες και Σποράδες, οι κάτοικοι των νησιών αναγνωρίσθηκαν κύριοι της ιδιωτικής και κοινοτικής τους ιδιοκτησίας και ότι η νήσος Σκύρου, όπως η Σκόπελος και η Σκιάθος και άλλα νησιά του Αιγαίου, είχε το εξαιρετικό προνόμιο, καταβάλλοντας ετησίως ένα ορισμένο ποσό στο οθωμανικό κράτος, να διαθέτει τα κτήματα της ελεύθερα δια μόνον απλών ιδιωτικών εγγράφων, μη υποκείμενη σε σπαχήδες αλλά διοικούμενη από προεστούς και δημογέροντες. Με το σκεπτικό αυτό η ως άνω Επιτροπή, μεταρρυθμίζοντας την αρχική της 77/1843 γνωμοδότηση, αναγνώρισε ως βάσιμες τις αξιώσεις των κατοίκων της νήσου Σκύρου επί των δασών ως ιδιωτικών. Στην συνέχεια, ο Υπουργός Οικονομικών απηύθυνε προς το Δασαρχείο και τον αρμόδιο Έφορο Ευβοίας την υπ. αριθμόν 38115/27 Μαρτίου 1845 απόφαση του και διέταξε όπως «τα δάση της νήσου Σκύρου θεωρούνται εις το εξής 15

16 υπό την κατοχήν των κατοίκων αυτής, μέχρις ότου το Υπουργείον αποφανθεί οριστικώς περί αυτών». Με μεταγενέστερη απόφαση το Υπουργείο Οικονομικών (υπ. αριθ /30 Νοεμβρίου 1894) αναγνώρισε τα δάση της νήσου Σκύρου ως ιδιωτικά. Για το θέμα έχουν εκδοθεί έκτοτε αρκετές δικαστικές αποφάσεις (ενδεικτικώς αναφέρονται οι με αριθμούς 470/1992 Μονομελούς Πρωτοδικείου Χαλκίδας και 8861/1992 Εφετείου Αθηνών). Στη Σκύρο από αιώνων αναπτύχθηκε και επικράτησε το ιδιόρρυθμο έθιμο της «χορτονομής» ή «μάντρας» υπό μορφή μεικτού δικαιώματος με το ακόλουθο περιεχόμενο: Σε εδάφη ακαλλιέργητα, χέρσα ή θαμνώδη, η εξουσία του ιδιοκτήτου της χορτονομής, εφόσον βεβαίως δεν ανήκαν σε τρίτο, εκτείνεται μέχρι πλήρους και απεριόριστης κυριότητας των εδαφών τούτων «περιλαμβάνον το ακίνητον εις την ολότητά του, δηλονότι καθ όλας αυτού τας εσωτερικάς και εξωτερικάς χρησιμότητας και αναφοράς»(έτσι Πολ Πρ Χαλκ 151/1973-αδημ.-και 475/1967-αδημ 8861/1992 Εφ.Αθην.αδημ.). Σε καλλιεργούμενες εκτάσεις, που ανήκουν σε τρίτο, η χορτονομή αποτελεί περιορισμένο εμπράγματο δικαίωμα, δουλείας βοσκής θρεμμάτων και κατασκηνώσεως αυτών κατά μεν την διετία της αγραναπαύσεως διηνεκώς, κατά δε τη διετία της σποράς για την περίοδο από τη συγκομιδή μέχρι τη νέα καλλιέργεια και σπορά γεωργικών προϊόντων. Τη διαφοροποίηση της χορτονομής όπως αναπτύχθηκε στη Σκύρο σε σχέση με άλλα μέρη της Ελλάδος και την έκταση του από αιώνων εθιμικώς δημιουργηθέντος εκεί δικαιώματος, ώστε να καταλαμβάνει την πλήρη κυριότητα των ακαλλιέργητων εκτάσεων αναγνώρισε, εκτός των παραπάνω Πρωτοδικειακών και Εφετειακών αποφάσεων, σειρά αποφάσεων του Ειρηνοδικείου Σκύρου (7/1937, 5/1944, 9/1955, 10/1955, 162/1956, 5/1958 αδημ). Με το άρθρο 15 του Ν. 3208/2003, θεσπίστηκε και έγινε και με νόμο πλέον δεκτό ότι τα δάση και οι δασικές εν γένει εκτάσεις αρκετών νησιωτικών περιοχών μεταξύ των οποίων και της νήσου Σκύρου, τα οποία υπέκειντο σε διαχείριση, ως ιδιωτικά, σύμφωνα με την 70534/ παραπάνω απόφαση του Υπουργείου Οικονομικών, αναγνωρίζονται ως ιδιωτικά. Με βάση τα παραπάνω, δεν υφίστανται σήμερα δικαιώματα του Ελληνικού Δημοσίου στη Σκύρο επί ακινήτων εν γένει και ακόμη και επί των δασικών εκτάσεων. Σύμφωνα με το εθιμικό δίκαιο της χορτονομής, που ισχύει στην Σκύρο τα άγρια τμήματα των βοσκοτόπων ανήκουν κατά κυριότητα στους ιδιοκτήτες των χορτονομών - βοσκοτόπων μεταξύ των οποίων ο Δήμος Σκύρου και πολλοί Σκυριανοί και ιδιαίτερα ποιμένες. 1.6 ΑΡΜΟΔΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Αρκετές είναι οι δημόσιες υπηρεσίες που εμπλέκονται σε ζητήματα διαχείρισης της περιοχής, συχνά με αντικρουόμενους στόχους και πολιτικές. Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, αποτελεί τον κεντρικό φορέα σχεδιασμού και εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής στο νησί, στον οποίο υπάγονται τόσο η Διεύθυνση Δασών όσο και η Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Περιφερειακής Ενότητας Εύβοιας. Η Περιφέρεια ασκεί αναπτυξιακή πολιτική μέσω κοινοτικών και εθνικών προγραμμάτων, η οποία συχνά έρχεται σε αντίθεση με τους στόχους της προστασίας ιδιαίτερα στις περιοχές του δικτύου ΦΥΣΗ

17 Η Διεύθυνση Δασών Εύβοιας και το Δασαρχείο Αλιβερίου είναι υπεύθυνοι για την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων, από λαθροϋλοτομίες, πυρκαγιές, υπερβόσκηση, ασθένειες, έντομα και από εκχερσώσεις που έχουν ως στόχο την αλλαγή χρήσης γης. Οι Υπηρεσίες Πρωτογενούς Δευτερογενούς Τομέα της Περιφερειακής Ενότητας Εύβοιας και οι αντίστοιχες Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης είναι υπεύθυνες για την πολιτική που εφαρμόζεται στις γεωργικές εκτάσεις, στην κτηνοτροφία, την αλιεία και την ενέργεια, τους φυσικούς πόρους και την προστασία του περιβάλλοντος. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία μέσω των υπηρεσιών Προϊστορικών, Κλασικών, Βυζαντινών και νεώτερων μνημείων καταβάλλει προσπάθειες για να προστατεύσει την πληθώρα μνημείων και αρχαιολογικών χώρων. Ο Δήμος Σκύρου εμπλέκεται στα ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας μέσω των προγραμμάτων διαχείρισης των απορριμμάτων, καθώς και των προγραμμάτων ανάδειξης και αξιοποίησης των πολιτιστικών και φυσικών πόρων των περιοχών ευθύνης τους. Ειδικότερα στον Δήμο περιλαμβάνονται η Υπηρεσία Τοπικής Οικονομικής Ανάπτυξης όπου υπάγεται και το Γραφείο Αγροτικής Παραγωγής και η Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Ποιότητας Ζωής και συγκεκριμένα το Γραφείο Καθαρισμού και Πρασίνου, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι δεν έχει προσληφθεί το κατάλληλο προσωπικό, ώστε να λειτουργήσει το Γραφείο Περιβάλλοντος και Πολιτικής Προστασίας, το οποίο περιλαμβάνεται και αυτό στη συγκεκριμένη Υπηρεσία. 1.7 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΔΒ Το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας Σκύρου διαρθρώνεται σε 10 κεφάλαια συμπεριλαμβανόμενης της παρούσας εισαγωγής. Περιλαμβάνει την καταγραφή και αξιολόγηση της κατάστασης της βιοποικιλότητας και των πολύτιμων χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος της Σκύρου (κεφ. 1-5) και ακολουθεί συνοπτική πρόταση χαρακτηρισμού, οριοθέτησης και ζωνοποίησης της περιοχής μελέτης, προκειμένου να αποτελέσει αντικείμενο διαβούλευσης με τις δημόσιες αρχές και την τοπική κοινωνία πριν την οριστικοποίησή της, η οποία και θα παρουσιαστεί αναλυτικά σε χωριστό τεύχος (κεφ. 6-10). Πιο αναλυτικά, στο Κεφάλαιο 2 γίνεται περιγραφή του πλαισίου σχεδιασμού με βάση το οποίο υλοποιείται το σχέδιο δράσης, δηλαδή του θεσμικού πλαισίου προστασίας περιβάλλοντος, αλλά και του τρόπου με τον οποίο, με βάση τη διεθνή πρακτική υλοποιούνται τα Σχέδια Δράσης Βιοποικιλότητας. Στο Κεφάλαιο 3 επεξηγούνται οι βασικές έννοιες που σχετίζονται με την προστασίαδιατήρηση της βιοποικιλότητας και δίνονται στοιχεία για το παλαιογεωγραφικό πλαίσιο μέσα από το οποίο εξελίχθηκε η βιοποικιλότητα της Σκύρου και του γειτονικού της αρχιπελάγους. Στο Κεφάλαιο 4 δίνεται αναλυτική περιγραφή του αβιοτικού και βιοτικού περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης, καθώς και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Στο Κεφάλαιο 5 γίνεται αξιολόγηση των πολύτιμων στοιχείων και χαρακτηριστικών της τοπικής βιοποικιλότητας και της φυσικής κληρονομιάς της Σκύρου. 17

18 Στο Κεφάλαιο 6 δίνεται το πρόγραμμα διαχείρισης για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της περιοχής μελέτης. Στο Κεφάλαιο 7 παρατίθενται οι προτάσεις οριοθέτησης και όρων προστασίας για τις περιοχές που θα ενταχθούν σε πλαίσιο προστασίας. Στο Κεφάλαιο 8 περιγράφεται το προτεινόμενο διοικητικό σχήμα της προστατευόμενης περιοχής, που θα διασφαλίσει την υλοποίηση των μέτρων προστασίας. Στο Κεφάλαιο 9 δίνονται πληροφορίες σχετικά με τον Φάκελο Ανακοίνωσης και Δημοσιοποίησης του Σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος για την προστασία της περιοχής. Στο Κεφάλαιο 10 παρατίθενται οι βιβλιογραφικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν. Τέλος, στα Παραρτήματα δίνονται οι κατάλογοι ειδών της περιοχής μελέτης, οι σχετικοί Χάρτες που παρατίθενται στο κείμενο και φωτογραφικό υλικό. 18

19 2. ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 2.1 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας Σκύρου αποτελεί μεταξύ άλλων μια σημαντική ευκαιρία για τη θεσμοθέτηση της προστασίας των δύο περιοχών του νησιού που αποτελούν μέρη του δικτύου Natura 2000, σε εφαρμογή των προβλέψεων του Ν. 1650/1986, όπως αυτός τροποποιήθηκε με τον Ν. 3937/2011. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με το άρθρο 21 του Νόμου 3937, η θεσμοθέτηση περιοχών που προορίζονται για Περιφερειακά Πάρκα γίνεται μέσω Ειδικής Έκθεσης. Η έκθεση αυτή κατ ελάχιστο περιλαμβάνει: α) την ακριβή ψηφιακή οριοθέτηση, ονομασία και έκταση της περιοχής, β) τους σκοπούς διατήρησης, γ) περιγραφή και αξιολόγηση των προστατευτέων οικολογικών χαρακτηριστικών των ειδών χλωρίδας και πανίδας και της κατάστασης διατήρησής τους, δ) τις υφιστάμενες χρήσεις και πιέσεις και ε) τις προτάσεις διαχείρισης. Τα παραπάνω καλύπτονται επαρκώς από το παρόν Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας Σκύρου, ώστε να υπάρξει η δυνατότητα θεσμοθέτησης της προστασίας και εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων διαχείρισης. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται καταγραφή του θεσμικού πλαισίου που έχει θεσπίσει η Ελληνική Πολιτεία, η Ευρωπαϊκή και Διεθνής Κοινότητα για την προστασία σημαντικών φυσικών περιοχών, μεταξύ των οποίων του δικτύου Natura 2000, των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους, των κειμένων του διεθνούς δικαίου για την προστασία της άγριας ζωής που έχει κυρώσει η χώρα μας και το ευρύτερο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής για την προστασία της φύσης και την αειφορική χρήση των φυσικών πόρων, όπως υλοποιείται μέσα από σχετικές κοινοτικές οδηγίες και αποφάσεις για την εφαρμογή τους. Η καταγραφή επικεντρώνεται κυρίως σε θέματα που αφορούν άμεσα την περιοχή μελέτης. Α. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 1. Ένας από τους πιο παλιούς νόμους της χώρας μας για το περιβάλλον είναι ο Ν.998/1979: Για την προστασία των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας (ΦΕΚ 289/Α) Σκοπός του νόμου είναι ο καθορισμός των συγκεκριμένων μέτρων προστασίας για τη διατήρηση, την ανάπτυξη και τη βελτίωση των δασών και των δασικών εκτάσεων γενικά. Τα μέτρα διαχείρισης αφορούν, στη χαρτογράφηση των δασών, τη σύνταξη δασικού κτηματολογίου, τους δασικούς δρόμους και τα δασοτεχνικά έργα, την ανανέωση και βελτίωση των δασών, την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, τις δασώσεις και αναδασώσεις, κλπ. 19

20 2. Το 1981 υπογράφηκε το Π.Δ. 67/1981 (ΦΕΚ 23/Α/ ): Για την προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της έρευνας αυτών. Με το διάταγμα αυτό κηρύσσονται προστατευόμενα 775 είδη αυτοφυούς χλωρίδας και 225 είδη άγριας πανίδας (εκτός από πουλιά), τα οποία αναγράφονται με την επιστημονική τους ονομασία σε συνοδευτικά παραρτήματα. Σύμφωνα με το εν λόγω Π.Δ., απαγορεύεται σε όλη τη χώρα και για όλο το έτος: η συλλογή, η μεταφύτευση, η εκρίζωση, η κοπή, η μεταφορά, η πώληση και η αγορά, η εξαγωγή και η καταστροφή γενικά, των 775 ειδών αυτοφυούς χλωρίδας. Ο φόνος, η απόπειρα φόνου, η κακοποίηση, ο τραυματισμός, η πρόκληση βλάβης, η κατοχή, η σύλληψη, η ταρίχευση, η αγορά, η πώληση, η μεταφορά και η εξαγωγή των 225 ειδών της άγριας πανίδας (εκτός από τα πουλιά). Η έρευνα σχετικά με τα είδη επιτρέπεται αλλά με όρους. Απαγορεύεται για την καταπολέμηση των εκάστοτε καθορισμένων επιβλαβών ειδών, η χρησιμοποίηση τοξικών ουσιών, και γενικότερα δηλητηριωδών ουσιών, εφόσον αυτές θέτουν σε κίνδυνο τα προστατευόμενα είδη. 3. Ο Ν. 1650/1986: Για την προστασία της του περιβάλλοντος άρθρα 20, 22 (ΦΕΚ 160/Α), αποτέλεσε το νόμο-πλαίσιο για τα ζητήματα προστασίας - διατήρησης της φύσης, τις διαδικασίες και τα μέσα θεσμοθέτησης, την κατηγοριοποίηση των προστατευόμενων περιοχών, καθώς και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη θεσμοθέτηση τους: Τα είδη της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας προστατεύονται και διατηρούνται (μαζί με τη βιοκοινότητα και τον βιότοπο ή το ενδιαίτημά τους) ως βιογενετικά αποθέματα και ως συστατικά στοιχεία των οικοσυστημάτων. Ιδιαιτέρως προστατεύονται και διατηρούνται είδη που είναι σπάνια ή απειλούνται με εξαφάνιση. Ακόμη, προστατεύονται τα είδη των οποίων ο πληθυσμός χωρίς να διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης, εμφανίζει τάση μείωσης λόγω υποβάθμισης ή αλλοίωσης των βιοτόπων όπου διαμένουν τα είδη αυτά ή λόγω υπερεκμετάλλευσης του είδους. Τέλος, προστατεύονται τα είδη που έχουν ιδιαίτερη οικολογική, επιστημονική, γενετική, παραδοσιακή ή οικονομική αξία. Η άσκηση της γεωργίας, της δασοπονίας, της θήρας και της αλιείας καθώς επίσης η φυτοπροστασία και η υγειονομική προστασία των ζώων εναρμονίζονται με τις ανάγκες προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας. Για τις υλικές ζημιές που προκαλούνται σε γεωργικές, κτηνοτροφικές ή άλλες αγροτικές εκμεταλλεύσεις ή εγκαταστάσεις ή αλιευτικά εργαλεία από είδη άγριας πανίδας που έχουν χαρακτηριστεί ως σπάνια ή απειλούμενα με εξαφάνιση, μπορούν να χορηγούνται, με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας, αποζημιώσεις, επιδοτήσεις ή άλλες κατά περίπτωσιν παροχές. Η εκτίμηση των ζημιών γίνεται από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας και η καταβολή των αποζημιώσεων από το Κεντρικό Ταμείο Γεωργίας, Κτηνοτροφίας και Δασών του ίδιου υπουργείου ή από άλλες πηγές χρηματοδότησης. 20

21 4. Ν. 2742/99: Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις. (ΦΕΚ 207/Α) Σκοπός του νόμου μεταξύ άλλων είναι η διευκρίνηση του καθεστώτος διοίκησης, λειτουργίας και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών της χώρας. Περιγράφονται οι προϋποθέσεις σύστασης και οι δυνατές μορφές των Φορέων Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών (Άρθρο 15 και όπως αυτό τροποποιείται σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ν. 3937/2011), και διευκρινίζεται ότι μπορούν να δημιουργούνται φορείς διαχείρισης για περισσότερες από μία προστατευόμενες περιοχές. Υπάρχει ειδική πρόβλεψη (παράγραφος 3), σε περιπτώσεις απουσίας ή καθυστέρησης λειτουργίας φορέα διαχείρισης του προστατευτέου αντικειμένου, για τη δυνατότητα ανάθεσης της ευθύνης σύνταξης, παρακολούθησης της εφαρμογής και αξιολόγησης των κανονισμών διοίκησης και λειτουργίας και των σχεδίων διαχείρισης, σε υφιστάμενες δημόσιες υπηρεσίες, ή σε ειδικές υπηρεσίες που συνιστώνται για το σκοπό αυτό κατά τις κείμενες διατάξεις, σε ΟΤΑ και των δύο βαθμίδων, σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και δημόσια ερευνητικά κέντρα ή άλλα νομικά πρόσωπα δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα του ευρύτερου δημόσιου τομέα, καθώς και σε μη κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού τομέα, που έχουν διακριθεί για το έργο τους στον τομέα προστασίας της φύσης ή γενικότερα της προστασίας του περιβάλλοντος και τα οποία διαθέτουν την κατάλληλη τεχνική και επιστημονική υποδομή, καθώς και αποδεδειγμένη εμπειρία στην υλοποίηση ανάλογων έργων. Σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ν.3937/2011 μπορεί επίσης με ΠΔ που εκδίδεται με πρόταση των Υπουργών Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, να ιδρυθούν Διευθύνσεις Συντονισμού Προστατευόμενων Περιοχών σε επίπεδο Αποκεντρωμένης Διοίκησης με αρμοδιότητα την εποπτεία και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών που υπάγονται στη χωρική αρμοδιότητα των οικείων αποκεντρωμένων διοικήσεων, το συντονισμό της φύλαξης από τα χωρικά αρμόδια σώματα ασφαλείας, καθώς και το σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων και δράσεων διαχείρισης, έρευνας, προστασίας και ενημέρωσης. Οι διευθύνσεις μπορούν να συνεπικουρούνται από συμβουλευτική επιτροπή που δεν αμείβεται και αποτελείται από επιστήμονες ακαδημαϊκών ή ερευνητικών ιδρυμάτων, ειδικούς σε γνωστικά αντικείμενα συναφή με το χαρακτήρα και τις οικολογικές απαιτήσεις των υπό διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, καθώς και εκπροσώπους περιβαλλοντικών οργανώσεων με αποδεδειγμένη εμπειρία, τεχνογνωσία και επιστημονική επάρκεια σε θέματα οικολογίας και διαχείρισης της βιοποικιλότητας. Στην αρμοδιότητα των φορέων διαχείρισης υπάγονται μεταξύ άλλων η κατάρτιση των σχεδίων διαχείρισης, η παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής των κανονιστικών όρων, η συλλογή, ταξινόμηση και επεξεργασία περιβαλλοντικών στοιχείων, η παροχή αιτιολογημένων γνωμοδοτήσεων πριν από την προέγκριση χωροθέτησης και την έγκριση περιβαλλοντικών όρων των έργων και δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στις περιοχές ευθύνης τους, η επικουρία των αρμόδιων διοικητικών και δικαστικών αρχών στον έλεγχο της εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και των περιβαλλοντικών και πολεοδομικών όρων που ισχύουν ή επιβάλλονται αντιστοίχως για έργα ή δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στις περιοχές ευθύνης τους, η κατάρτιση μελετών και ερευνών, καθώς και η εκτέλεση τεχνικών ή άλλων έργων που περιλαμβάνονται στο οικείο σχέδιο 21

22 διαχείρισης και στα αντίστοιχα προγράμματα δράσης και είναι απαραίτητα για την προστασία, διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη των προστατευόμενων αντικειμένων που εμπίπτουν στην περιοχή ευθύνης τους, η ανάληψη εκπόνησης ή εκτέλεσης εθνικών ή ευρωπαϊκών προγραμμάτων ή δράσεων, η ενημέρωση, εκπαίδευση και κατάρτιση του πληθυσμού σε θέματα αναγόμενα στις αρμοδιότητες και σκοπούς των φορέων διαχείρισης καθώς και στην προστασία των περιοχών ευθύνης τους, η προώθηση, υποστήριξη, οργάνωση και εφαρμογή οικοτουριστικών προγραμμάτων, η χορήγηση σήματος ποιότητας και συνεργασίας σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται εντός των προστατευόμενων αντικειμένων, η διαχείριση δημόσιων εκτάσεων που παραχωρούνται ή μισθώνονται από το φορέα. Στο ίδιο Άρθρο περιγράφεται η στελέχωση, λειτουργία και χρηματοδότηση των φορέων διαχείρισης, ενώ στο Άρθρο 16 περιγράφονται οι σκοποί και οι διαδικασίες έγκρισης των πενταετών Σχεδίων Διαχείρισης των προστατευτέων αντικειμένων. Με τα Σχέδια Διαχείρισης προσδιορίζονται οι κατευθύνσεις και οι προτεραιότητες για την εφαρμογή των έργων, δράσεων και μέτρων που απαιτούνται για την αποτελεσματική προστασία και διαχείριση των προστατευτέων αντικειμένων. Τα Σχέδια Διαχείρισης συνοδεύονται από προγράμματα δράσης στα οποία εξειδικεύονται τα αναγκαία μέτρα, δράσεις έργα και προγράμματα, οι φάσεις, το κόστος, οι πηγές και οι φορείς χρηματοδότησής τους καθώς και το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης και οι φορείς εφαρμογής τους. Τα ίδια εφαρμόζονται και στις περιπτώσεις όπου αντικείμενα προστασίας είναι είδη προτεραιότητας και οικοτόπους των Οδηγιών 79/409 και 92/43. Ορίζεται επίσης στο ίδιο άρθρο (παρ. 2) ότι οι αναγκαίοι για την προστασία του συγκεκριμένου αντικειμένου γενικοί όροι, απαγορεύσεις και περιορισμοί στις χρήσεις γης, στη δόμηση και στην κατάτμηση ακινήτων καθώς και στην εγκατάσταση και άσκηση δραστηριοτήτων και στην εκτέλεση έργων, καθορίζονται με προεδρικό διάταγμα, στο οποίο μπορεί να προβλέπεται η υποχρέωση σύνταξης μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και για έργα ή δραστηριότητες που δεν περιλαμβάνονται στην κατηγορία Α έργων και δραστηριοτήτων του άρθρου 3 του ν. 1650/86 (βλ. και Ν.4014/2002). 5. Ο νόμος «για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις» (Ν. 3937/2011 ΦΕΚ 60/Α/ ), ψηφίστηκε 25 χρόνια μετά την υιοθέτηση του νόμου 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος», προκειμένου να καλύψει εκκρεμότητες του παρελθόντος, ενισχύοντας θεσμούς και μηχανισμούς για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, ώστε να ανταποκρίνεται στις δεσμεύσεις της χώρας σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύμφωνα με το άρθρο 3 συγκροτείται Εθνικό Σύστημα Παρακολούθησης Προστατευόμενων Περιοχών: Για την αντιμετώπιση της απώλειας της βιοποικιλότητας, κρίσιμη είναι η θεσμική προστασία περιοχών που με επιστημονικά κριτήρια κρίνονται ως θύλακες πλούσιας βιοποικιλότητας ή αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες απειλές. Στο σύστημα εντάσσονται και περιοχές με σημαντική αγροτική βιοποικιλότητα. Ο κεντρικός συντονισμός του εθνικού συστήματος προστατευόμενων περιοχών ανήκει στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Στον ρόλο αυτόν, το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής συνεπικουρείται από την Εθνική Επιτροπή «Φύση». 22

23 Το άρθρο 4 επικαιροποιεί και αντικαθιστά το άρθρο 18 του Ν. 1650/1986 και ενσωματώνει τις κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών που διέπονται από τις διατάξεις του Δασικού Κώδικα, αλλά και τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας και τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης που έχουν ενταχθεί στον εθνικό κατάλογο περιοχών Natura 2000, με στόχο τη δημιουργία ενός συνεκτικού εθνικού συστήματος προστατευόμενων περιοχών. Ως βάση χρησιμοποιήθηκαν οι αντίστοιχες κατηγορίες της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN). Το άρθρο 5 επικαιροποιεί και αντικαθιστά το άρθρο 19 του Ν. 1650/1986. Το άρθρο αυτό εξειδικεύει το περιεχόμενο των κατηγοριών προστατευόμενων περιοχών που αναφέρονται στο άρθρο 4. Ο ορισμός προστατευόμενων περιοχών θεωρείται πλήρης όταν συνοδεύεται από σαφή οριοθέτηση ζωνών προστασίας. Στους σκοπούς προστασίας εντάσσεται πλέον και η αγροτική βιοποικιλότητα και τα σπάνια στοιχεία του ελληνικού αγροτικού τοπίου. Επίσης τα άρθρα 6 και 7 του Ν.3937/2011 αντικαθιστούν αντίστοιχα τα άρθρα 21 του Ν. 1650/1986 και άρθρα 15 και 17 του Ν. 2742/1999 που αναφέρονται στις διαδικασίες χαρακτηρισμού και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών αντίστοιχα. Το περιεχόμενο των κατηγοριών προστασίας, οι διαφορές σε σχέση με τις κατηγορίες του Ν. 1650/1986 και οι διαδικασίες χαρακτηρισμού και διαχείρισής τους έχουν ως εξής: 1. Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης: χαρακτηρίζονται εκτάσεις με εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήματα, ενδιαιτήματα σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας ή άγριας πανίδας ή εκτάσεις που έχουν σημαίνουσα θέση στον κύκλο ζωής σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας. Μικρές τροποποιήσεις σε σχέση με το ισχύον άρθρο 19 παρ. 1 του Ν. 1650/1986, με πρόβλεψη για αυστηρή φύλαξη από τις αρμόδιες αρχές και για ορισμό περιφερειακής ζώνης προστασίας. Χαρακτηρίζονται με προεδρικό διάταγμα, σε εφαρμογή Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ). Η διαχείριση τους υλοποιείται από φορείς και σχήματα διαχείρισης του αρ. 15 του Ν. 2742/ Περιοχές προστασίας της φύσης: χαρακτηρίζονται εκτάσεις μεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Καμία επί της ουσίας αλλαγή από το ισχύον άρθρο 19 παρ. 2 του Ν.1650/1986. Χαρακτηρίζονται με προεδρικό διάταγμα, σε εφαρμογή Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ). Η διαχείριση τους υλοποιείται από φορείς και σχήματα διαχείρισης του αρ. 15 του Ν. 2742/ Φυσικά πάρκα: Χερσαίες, υδάτινες ή μικτού χαρακτήρα περιοχές, οι οποίες συνήθως περιλαμβάνουν χρήσεις που υπόκεινται σε ρυθμίσεις. Ορίζεται πυρήνας και περιφερειακές ζώνες. Ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση και σημασία, τα φυσικά πάρκα μπορούν να διακρίνονται σε εθνικά ή περιφερειακά. Και στις δυο κατηγορίες επιδιώκεται η προστασία και βελτίωση των οικολογικών χαρακτηριστικών τους, η ενίσχυση των περιβαλλοντικά συμβατών παραγωγικών και λοιπών οικονομικών δραστηριοτήτων, η περιβαλλοντική εκπαίδευση και η αναψυχή. Οι εθνικοί δρυμοί και οι υγρότοποι Ραμσάρ εντάσσονται στην κατηγορία αυτή ως εθνικά ή περιφερειακά πάρκα. Η διαχείριση τους υλοποιείται από φορείς και σχήματα διαχείρισης του αρ. 15 του Ν. 2742/1999. Τα εθνικά πάρκα χαρακτηρίζονται με προεδρικό διάταγμα, σε εφαρμογή Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ) και τα περιφερειακά με προεδρικό διάταγμα σε εφαρμογή ειδικής μελέτης, παρόμοιας με την παρούσα. Μέχρι τη σύνταξη των προδιαγραφών των ειδικών εκθέσεων της παραγράφου 6 του άρθρου 6 του Ν. 3937/2011 και εφόσον η εφαρμογή των τελευταίων δεν θέτει σε 23