Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις

Transcript

1 Προλεγόμενα Τα βιβλία είναι πουλιά αποστεωμένα, αναιμικά, πειναλέα, που πλανώνται ανάμεσα στο πλήθος ψάχνοντας με μανία κάποιο πλάσμα με σάρκα και οστά πάνω στο οποίο θα κάτσουν για να φουσκώσουν απ τη θέρμη και τη ζωή του: το πλάσμα αυτό είναι ο αναγνώστης Όσο ένα βιβλίο δεν έχει διαβαστεί δεν υπάρχει. Ή μάλλον υπάρχει κατά το ήμισυ, σαν μια παρτιτούρα μουσικής που δεν έχει εκτελεστεί Ένα βιβλίο έχει πάντα δυο δημιουργούς: αυτόν που το γράφει και αυτόν που το διαβάζει Μισέλ Τουρνιέ

2 Ματιές στο σήμερα Ο Γκούντεμπεργκ φθίνει, η εικονική πραγματικότητα επελαύνει. Η δύναμη της εικόνας περιθωριοποιεί τα γλωσσικά κείμενα. Μετάβαση από τον πολιτισμό του γραπτού λόγου στον πολιτισμό της εικόνας και της πληθωριστικής ψηφιακής πληροφορίας. Ανησυχία για το είδος γνώσης, τον τρόπο γνώσης και το βαθμό εμβάθυνσης. Απειλεί η ταχύτητα πληροφοριών, η αμεσότητα, η εικονική πραγματικότητα; Απειλείται η ουσία της λέξης, η φαντασία, η αλήθεια από την εικονιστική αναπαράσταση, από το Δίκτυο, από την ψηφιοποίηση;

3 Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Όρος με αξιακές προεκτάσεις, μη προσδιορίσιμος και ασαφής, αποδεκτός οριακά ως απλή γενική περιγραφική κατηγορία. Ο όρος «φιλαναγνωσία» παραπέμπει στη θετικά προσδιορισμένη σχέση του αναγνώστη με το βιβλίο ως το κατεξοχήν είδος και έκφραση της γραπτής ύλης και εμπεριέχει ταυτόχρονα τις εξειδικευμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες στοχεύουν στην διαμόρφωση αυτής της σχέσης μέσα από την ανάπτυξη αναγκαίων γνωστικών δεξιοτήτων κυρίως αλλά και κοινωνικών δεξιοτήτων και αισθητικών κριτηρίων (Markidis K., 2011).

4 Ματιές προς τα πίσω Δεν είμαστε φτιαγμένοι να διαβάζουμε. Η γραφή επινοήθηκε κάποιες χιλιάδες χρόνια πριν και αυτομάτως άλλαξε η οργάνωση του εγκεφάλου και επηρεάστηκε η σκέψη και η διανοητική εξέλιξη. Τα παιδιά φέρουν εκ γενετής τα κατάλληλα ηχητικά συστήματα, αλλά ο γραπτός λόγος είναι ένα αξεσουάρ που θα αποκτηθεί με κόπο χρόνια για την ανακάλυψη της γραφής και ανάγνωσης μέρες για ένα παιδί σήμερα. Ένα αόρατο ταξικό σύστημα που δεν έχει μελετηθεί αρκετά διαχωρίζει την κοινωνία μας

5 Ματιές προς τα πίσω Μετάβαση από ένα προφορικό πολιτισμό σε έναν πολιτισμό του γραπτού λόγου α. η ανελαστικότητα της γραπτής λέξης. Οι προφορικές και γραπτές λέξεις διαδραματίζουν ένα τελείως διαφορετικό ρόλο στην πνευματική ζωή του ατόμου. Οι προφορικές λέξεις είναι ζωντανοί οργανισμοί, είναι οντότητες με ήχο ρυθμό, μελωδία, τόνο και επιτονισμό. Οι γραπτές λέξεις είναι ακίνητες και νεκρές Ειδική σχέση λέξεων και σκέψης ( Βιγκότσκυ), σύγχρονες μορφές επικοινωνίας ( sms, s & φόβος για απορρόφηση και μη κατανόησης πληροφορίας, όπως το Δίκτυο σήμερα.

6 Ματιές προς τα πίσω β. η καταστροφή της μνήμης. Οι απαιτήσεις του γραπτού λόγου όσον αφορά τη μνήμη και την εσωτερίκευση των γνώσεων είναι ελαφρύτερες. Ξεχωριστός ο ρόλος του προφορικού λόγου Γιατί τα γράμματα στις ψυχές εκείνων που θα τα μάθουν, θα φέρουν λησμονιά, μια και αυτοί θα παραμελήσουν τη μνήμη τους. Γιατί από εμπιστοσύνη στη γραφή θα φέρνουν τα πράγματα στη μνήμη τους απέξω με ξένα σημάδια, όχι από μέσα από τον εαυτό τους τον ίδιο. Δεν βρήκες λοιπόν το φάρμακο για τη μνήμη, αλλά για την υπενθύμιση Φαίδρος σ.275. γ. απώλεια ελέγχου επί της γλώσσας Περιττές γνώσεις, επιδερμική κατανόηση, επικίνδυνη η ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση

7 Κεντρικά ερωτήματα Γιατί θεωρούμε σημαντικό να διαβάζουμε βιβλία; Πίσω από τις πολλές απαντήσεις μια που περικλείει όλες η ανάγνωση βιβλίων μας βοηθάει να ζήσουμε καλύτερα. Η ανάγνωση μας βοηθάει να εγγραφούμε στην στον πολιτισμό, στη ζωή στη κοινωνία, να βρούμε τη θέση μας. Ένα βιβλίο είναι πάντοτε η δυναμική των απαντήσεων στις πολλές ερωτήσεις, καθώς μεγαλώνουμε και ψάχνουμε χιλιάδες θέματα. Κι όμως οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι η φιλαναγνωσία δεν συνδέεται τόσο πολύ με τις καλές επιδόσεις στο σχολείο, όσο παλιότερα. Η ελληνική ιδιαιτερότητα, δηλαδή απόλυτης σύνδεσης σχολείου κα φιλαναγνωσίας έχει μάλλον αρνητικές συνέπειες..

8 Κεντρικά ερωτήματα Πώς να κάνουμε τα παιδιά να αγαπήσουν το διάβασμα βιβλίων; Ερώτηση απλή, αλλά πώς να την απαντήσεις; Να πούμε ότι είναι κάπως πολύπλοκο, είναι βεβαίως αληθινό αλλά είναι μάλλον αποκαρδιωτικό. Να πούμε ότι είναι εύκολο και έχουμε την απάντηση στο τσεπάκι μας είναι πάλι καθησυχαστικό αλλά είναι ψέματα. Να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να γίνουν αναγνώστες, είναι κάτι το σύνθετο, το μυστηριώδες και το υπέροχο. Εάν πούμε ότι είναι πολύ ενδιαφέρον νομίζω ότι είμαστε σε καλό δρόμο. Ύστερα θα πρέπει να βρούμε τα μικρά βήματα( βοτσαλάκια) που θα μας οδηγήσουν με ασφάλεια σε αυτό το μεγάλο ταξίδι, σε αυτήν τη μεγάλη περιπέτεια, κάπως αντίστροφα με τον Κοντορεβυθούλη.

9 Κεντρικά ερωτήματα Εκείνος έψαχνε τη χαμένη παιδική του ηλικία, αναζητώντας το σπίτι του, εμείς αντίθετα ψάχνουμε το δρόμο που θα τα οδηγήσει στο δρόμο της ωριμότητας εμείς θέλουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μεγαλώσουν. Είστε σίγουροι ότι δεν διαβάζει; Ένας ενήλικος μπορεί να διαβάζει μόνον εφημερίδες, μόνο μυθιστορήματα, μόνο επιστημονικά βιβλία ή ανάλογα περιοδικά. Αντίστοιχα ένα παιδί μπορεί να διαβάζει μόνο βιβλία φαντασίας ή μόνο βιβλία για ζώα ή μονο εικονογραφημένα ή μόνο με χοντρά εξώφυλλα

10 Μεθοδολογία Ανάγνωση του βιβλίου Το παιδικό βιβλίο έχει και μορφή και περιεχόμενο και αποτελεί εκτός από έκφραση έντυπου λόγου και εικόνας και ένα μοναδικό πολιτιστικό προϊόν, φορέα ιδεολογίας, συμβόλων και σημασιών. Ερωτήσεις προβολικές, αιτιολόγησης, επιφανειακές. π. χ. γιατί ο συγγραφέας επέλεξε αυτόν τον τίτλο; Έχει σχέση με το περιεχόμενο του βιβλίου, υπαινίσσεται κάτι; ή στο οπισθόφυλλο του βιβλίου π.χ. γιατί αναφέρεται αυτό και γιατί το άλλο; ή στην εικόνα του εξωφύλλου, π.χ. ποιος ο ρόλος αυτής της εικόνας στη ροή της ιστορίας; Γιατί η οπτική γωνία αναπαράστασης του ήρωα έγινε με αυτόν τον τρόπο;

11 Μεθοδολογία Γιατί π.χ. ο ήρωας στην εικόνα του εξωφύλλου ή στο εσώφυλλο στο τάδε σαλόνι μας κοιτάει στα μάτια ή γιατί κοιτάει το ποδήλατό του; ή στο περιεχόμενο της πρώτης σελίδας, π.χ. γιατί ο ήρωας επιλέγει αυτήν τη δραστηριότητα ή γιατί προτιμάει τη φιλία αυτού του προσώπου και γιατί όχι του άλλου. Τι γίνεται στο τέλος και γιατί επιλέγεται αυτό το τέλος, μήπως μια κάποια άλλη εκδοχή θα είχε περισσότερο ενδιαφέρον; ή στις αφηγηματικές επιλογές: Ποιος μιλάει, ποιος βλέπει; Συγκριτικά με την εικονογράφηση. Έχουμε διαφορές στην οπτική γωνία μεταξύ εικόνας και κειμένου;

12 Διδάσκω την απόλαυση της ανάγνωσης Είναι κάτι περίπου όπως μαθαίνω στο παιδί ένα ποδήλατο, δηλαδή διδάσκουμε μια σειρά από τεχνικές λέξεις, όπως τιμόνι, πεντάλ, σέλα και συγκεκριμένες οδηγίες, όπως ψηλά το κεφάλι, κοίτα μπροστά κ.λ.π. Ανάλογα το βιβλίο έχει το δικό του λεξιλόγιο: εξώφυλλο, εσώφυλλο, σελίδα, οπισθόφυλλο και αργότερα, τίτλος, συγγραφέας, εκδότης, συλλογή, πρόσωπα, ήρωες, υπόθεση, νόημα αφηγητής κ.λ.π. Το παιδί μαθαίνει να ισορροπεί χωρίς βέβαια να ξέρει και τον νόμο της ισορροπίας και διαμέσου λαθών και διορθώσεων καταφέρνει να απολαμβάνει τη βόλτες με το ποδήλατο. Αντιστοίχως το ίδιο συμβαίνει και με την απλή ανάγνωση, το παιδί διαβάζει μόνο, του βιώνει την απόλαυση της αυτονομίας, διαβάζει το πρόγραμμα της τηλεόρασης, τους τίτλους της εφημερίδας, τα ονόματα των πόλεων και των καταστημάτων

13 Xαρακτηριστικά αναγνώστη Lecture rituelle Eπαναληπτικές αναγνώσεις, απαγορεύονται οι αλλαγές, ( τελετουργία), μονιμότητα κειμένου. Lecture distraction, το παιδί ξεφυλλίζει, απλώνει τα βιβλία, διαβάζει σταματάει, συνεχίζει περιοδικά Lecture impliquee, επιτρέπει στο παιδί να εισχωρήσει στο περιεχόμενο του βιβλίου, να ταυτιστεί με τους ήρωες, να κάνει προβολές, να παίξει, να δει το τέλος. Lecture experte, να καταλαβαίνει το παιδί τις συνυποδηλώσεις, τους υπαινιγμούς, την ιδεολογία, τη διακειμενικότητα. Lecture litteraire, να αντιλαμβάνεται το παιδί τον τρόπο κατασκευής της ιστορίας

14 Η πρόοδος των απολαύσεων Υπάρχει μια μεγάλη γκάμα ευχαρίστησης στην ανάγνωση βιβλίων. Στην παιδική ηλικία η ευχαρίστηση ξεκινάει από την ανακάλυψη ότι τα βιβλία έχουν ερωτήσεις και απαντήσεις. Είναι μια εποχή που τα παιδιά τρελαίνονται στην κυριολεξία να φοβούνται, για να χαρούν αμέσως μετά. Πολλά βιβλία καταγράφουν την περιπέτεια μικρών παιδιών ( κίνδυνος) απέναντι σε ένα τέρας, σε έναν κακό λύκο ή μια μεγάλη γάτα κ.λ.π. Και καθώς είναι οι γονείς που διαβάζουν, τα παιδιά μπορούν να συγκεντρωθούν στη συγκίνηση και συναισθήματα. Ακόμη και όταν τα παιδιά μεγαλώνουν, συνεχίζουν να ζητάνε συνεχώς από τους γονείς να τους διαβάσουν ένα βιβλίο

15 Η πρόοδος των απολαύσεων Στην ίδια ηλικία το παιδί ευχαριστιέται με την μίμηση αναγνώσεων με βάση τις εικόνες. Στέκεται σοβαρό και διαβάζει με ανάλογο τόνο το βιβλίο με εικόνες και εάν το έχει ακούσει μερικές φορές το έχει μάθει από έξω και το απολαμβάνει διαβάζοντάς το σχεδόν πάντοτε άψογα. Κάποτε έχει και ένα βιβλίο φετίχ, στο οποίο επιστρέφει κατά διαστήματα και το ζητάει. Άλλες φορές επιλέγει άλλα βιβλία άσχετα με την ηλικία του και με ερεθίσματα μια τυχαία εικόνα ή ένα τυχαίο συμβάν. Εννοείται ότι σε αυτήν την ηλικία πολύ περισσότερο το παιδί προβάλλει στο βιβλίο σχεδόν άγρια και ενστικτωδώς αυτό που χορεύει μέσα του.

16 Η πρόοδος των απολαύσεων Το παιδί μας λέει αυτό που εδώ και 35 χρόνια μας λένε όλες οι θεωρίες λογοτεχνίας ότι δηλαδή κανένας δεν διαβάζει για να ανακαλύψει το κρυμμένο μήνυμα του συγγραφέα αλλά διαλέγεται με το περιεχόμενο του βιβλίου, το ρωτάει, και του δίνει κάθε φορά και διαφορετικά μηνύματα και νοήματα. Η ευχαρίστηση στην ανάγνωση διαφαίνεται και όταν το μικρό παιδί αρχίζει να διαβάζει τα παντα, πινακίδες, στάσεις, ονόματα πόλεων και όλη η οικογένεια επιδοκιμάζει

17 Προτάσεις Η Φιλαναγνωσία εκκινεί από την απλή απτική επαφή του βιβλίου (βρέφη, μωρά). Τα μωρά χρησιμοποιούν τη διαχείρισή του ως πολυσημικού αντικειμένου με περιεχόμενο και σημασία (νήπια και προνήπια) την απλή ή σύνθετη συνήθως αποκωδικοποίησή του ως αντικείμενο περιέχον νοήματα, σημασίες και ήρωες (πρωτοσχολική ηλικία) και τέλος την ανάγνωση σε πολλαπλά επίπεδα (σχολική ηλικία) Η φιλαναγνωσία εκκινεί από το σπίτι.

18 η ατελείωτη παιδικότητα ( 0-3έτη) 1. Δίνουμε το παράδειγμα: τα βιβλία αρέσουν στους μεγάλους 2. Παίζοντας με τα βιβλία, τα βιβλία έχουν αστεία 3. Τα βιβλία έχουν και ιστορίες 4. Διάλογος με τους ήρωες 5. Ποικιλία τρόπων ανάγνωσης 6. Μικρή βιβλιοθήκη 7. Η μαγεία του να είναι ο ήρωας αντικαθιστώντας τον ήρωα ή θεατρικοποιώντας τις αντιδράσεις τους. 8. Συνδέοντας εικόνες και λόγια 9. Αλλάζοντας τη γνωστή ιστορία( προσθαφαιρέσεις)

19 Η ηλικία των 3-5 ετών 1.Παίζοντας με τα αλφαβητάρια 2. Τακτοποιώντας τη βιβλιοθήκη 3. Ορίζοντας προσδοκίας ( εξώφυλλο, εσώφυλλο) 4.Παίζοντας τις πέντε αισθήσεις 5.Εφευρίσκοντας τους ήρωες 6. Διαβάζοντας εικονοβιβλία

20 Μαθαίνοντας να διαβάζουν ( 5-7) 1. Παίζοντας με τους ήχους των λέξεων 2. Διαβάζοντας μια λέξη 3. Ανακαλύπτοντας νέα βιβλία 4. Παντομίμα των κεντρικών προσώπων και μεταμφίεση 5. Αλλαγή ρόλων παιδιού και αφηγητή. Εντέλει συμβουλευτείτε τον εκπαιδευτικό του παιδιού, την βιβλιοθηκονόμο της δανειστικής βιβλιοθήκης, έναν έμπειρο βιβλιοπώλη, φίλους.

21 Εν κατακλείδι Παρουσιάσεις παιδικών βιβλίων θα βρείτε εκτός από τους καταλόγους των εκδοτών και στο διαδίκτυο στα ειδικά για τα παιδικά βιβλία ηλεκτρονικά περιοδικά καθώς και στον ηλεκτρονικό κόμβο του ΕΚΕΒΙ τους καταλόγους των εκδοτών και στο διαδίκτυο στα ειδικά για τα παιδικά βιβλία ηλεκτρονικά περιοδικά καθώς και στον ηλεκτρονικό κόμβο του ΕΚΕΒΙ

22 Εν κατακλείδι Αφήστε τα μικρά παιδιά να επιλέξουν το βιβλίο που θα τους διαβάσετε. Είναι όμως καλό να είναι και για σας ενδιαφέρον το βιβλίο για να διασκεδάσετε κι εσείς με την ανάγνωσή του. Αν το παιδί επιμένει σε κάποιο βιβλίο που δεν σας αρέσει καλύτερα να υποχωρήσετε αλλά να εκφράσετε τις επιφυλάξεις σας. Αφήστε και τα μεγαλύτερα να παιδιά να διαλέγουν τα βιβλία σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα και τις αναγνωστικές τους ικανότητες και όχι αναγκαστικά σύμφωνα με τις ηλικιακές ομάδες που προτείνουν οι εκδότες. Οι μικροί αναγνώστες, όπως άλλωστε και οι ενήλικες, θέλουν να δοκιμάσουν, να απορρίψουν, να επεξεργαστούν αυτά που διαβάζουν

23 Εν κατακλείδι -Θέλεις να μάθεις πώς γίνονται τα παιδιά; Ρωτάει η μαμά. -Όχι, προτιμώ να μάθω πώς γίνονται τα μελομακάρονα! Έχουμε τις ιδέες μας και τα παιδιά έχουν τις δικές τους..θέλουν να ψάξουν, να δουν, να ανακατέψουν, ενδεχομένως και να ρίξουν μια σειρά βιβλίων από τα ράφια. Τα κοιτούν τα ανοίγουν, τα διαβάζουν ανάποδα, το πρωί τα θέλουν, το απόγευμα τα απορρίπτουν και εμείς οφείλουμε να σεβαστούμε ότι η πρόσληψη των βιβλίων από τα νήπια είναι πάντοτε διαφορετική από τη δική μας.

24 Δεν υπάρχουν καλά η κακά παιδικά βιβλία. Υπάρχουν βιβλία που ταιριάζουν ή δεν ταιριάζουν στο κάθε παιδί.