Εικόνες Βυζαντίου. Δραστηριότητα 4η. Όψεις της καθημερινότητας στο Βυζάντιο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Transcript

1 ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Όψεις της καθημερινότητας στο Βυζάντιο Δραστηριότητα 4η Για την ενότητα επιλέξαμε ως σχέδιο εργασίας την καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο, τα ήθη και τα έθιμα, τις συνήθειες και ασχολίες των ανθρώπων της εποχής, δίνοντας έμφαση στις μεσαίες και χαμηλές κοινωνικές τάξεις. Με αφορμή τα αποσπάσματα που ακολουθούν χωριστείτε σε ομάδες εργασίας και δημιουργήστε ένα σύνθετο project όπου θα συζητηθούν πτυχές της καθημερινότητας Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο από το σχολικό βιβλίο Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία της Β Γυμνασίου (βλ. κυρίως σελ ). των Βυζαντινών όπως :

2 Δημοφιλείς τρόποι διασκέδασης... Αγώνες δρόμου, ιππικοί αγώνες και αρματοδρομίες διεξάγονταν στον ιππόδρομο και διοργανώνονταν συνήθως σε μεγάλες θρησκευτικές γιορτές και σπουδαία γεγονότα. Οι ισχυροί δήμοι, αθλητικά σωματεία, όπως οι Πράσινοι, οι Βένετοι (Γαλάζιοι), οι Λευκοί και οι Ρούσιοι (Κόκκινοι), αναλάμβαναν ως χορηγοί την οργάνωση των ιππικών αγώνων στον ιππόδρομο. Οι δήμοι έπαιρναν τα ονόματά τους από το χρώμα της ενδυμασίας του ηνιόχου που υποστήριζαν. Ο άρχοντας του δήμου λεγόταν δήμαρχος. Ενδιαφέρουσα πτυχή της ζωής των Βυζαντινών αποτελεί η ενασχόλησή τους με τους δήμους και ο ανταγωνισμός που προέκυψε μεταξύ των υποστηρικτών κάθε «ομάδας». Η δράση των δήμων είχε γενικότερες κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις 2

3 Δημοφιλείς τρόποι διασκέδασης... Οι Πράσινοι χειραγωγούνταν από εκπροσώπους της μεσαίας τάξης, οι Βένετοι από εκείνους της άρχουσας τάξης και χρησιμοποιούνταν συχνά ως ομάδες κρούσης για την επίτευξη των στόχων τους. Οι μεγάλοι δήμοι της εποχής του Ιουστινιανού, οι Πράσινοι και οι Βένετοι, παρέσυραν τον όχλο της πρωτεύουσας σε μια μεγάλη εξέγερση κατά της εξουσίας, τη Στάση του Νίκα 2. Ως προς το θέμα αυτό ο ιστορικός Beck παραθέτει: «Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα χρώματα μετατρέπεται εύκολα σε ένα παράλογο ανταγωνισμό των οπαδών. Ένας τέτοιος σκληρός πυρήνας, που επιδιώκει έτσι κι αλλιώς τη σύγκρουση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλου είδους ανταγωνισμούς» Beck H.G. Η Βυζαντινή Χιλιετία, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα Ψηφίδες του Βυζαντίου, Εκπαιδευτικός Φάκελος Μελίνα Εκπαίδευση και Πολιτισμός, ΥΠ.ΠΟ Δ.Β.Μ.Μ. 200 Μπορείτε να σκεφτείτε χρώματα που χωρίζουν τους σύγχρονους ανθρώπους σε ομάδες;; Αναζητήστε μορφές που πήραν οι δήμοι μέχρι να καταλήξουν στη σημερινή. 3

4 Το μη λούσασθαι, χαλεπόν... Κατά τη βυζαντινή περίοδο τα λουτρά ήταν κέντρα ξεκούρασης και κοινωνικών επαφών. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά πήγαιναν τακτικά στα δημόσια λουτρά και αφιέρωναν αρκετό χρόνο στη διαδικασία λουσίματος. Εκεί συναντούσαν τους φίλους τους, συζητούσαν και ενημερώνονταν για τα σημαντικά θέματα της ημέρας. Τα λουτρά συνδέονταν συχνά με ιστορίες φαντασμάτων, προλήψεις και ονειρομαντείες. Ιατρικά βιβλία της εποχής συνιστούσαν το λουτρό τέσσερις φορές τον Ιανουάριο, έξι το Μάρτιο και οκτώ τον Απρίλιο 3. 3 Ψηφίδες του Βυζαντίου, Εκπαιδευτικός Φάκελος Μελίνα Εκπαίδευση και Πολιτισμός, ΥΠ.ΠΟ Δ.Β.Μ.Μ. 200 (Η κοινωνική ζωή στο Βυζάντιο) Μπορείτε να σκεφτείτε άλλους χώρους κοινωνικών συναναστροφών κατά τη βυζαντινή περίοδο; Αναζητήστε πληροφορίες για τα πανηγύρια και τις γιορτές και εντοπίστε ομοιότητες και διαφορές από αντίστοιχες σημερινές εκδηλώσεις. Συγκεντρώστε και άλλα στοιχεία καθημερινής υγιεινής στους βυζαντινούς χρόνους. 4

5 Όλα του γάμου δύσκολα... Ο γάμος δεν ήταν ιδιωτική υπόθεση. Οι γονείς ήταν υποχρεωμένοι δια νόμου να αναζητήσουν συζύγους για τα παιδιά τους. Μια γυναίκα που έμενε ανύπαντρη στα είκοσι πέντε της είχε το δικαίωμα να απαιτήσει από τους γονείς της να της βρουν σύζυγο. Ο αρραβώνας αποτελούσε συμβολαιογραφικό έγγραφο, που όριζε την ημερομηνία του γάμου και το ποσό της προίκας. Από την εποχή του Ιουστινιανού ( ) η προικοδότηση της θυγατέρας ήταν υποχρεωτική για τον πατέρα. Η μη καταβολή προίκας αποτελούσε λόγο προσφυγής στο δικαστήριο και διάλυσης γάμου δεδομένου ότι η προικοδότηση γινόταν προς χάρη της γυναίκας και των τέκνων που θα έφερνε στον κόσμο 4. 4 Καλαμαρά Π. 2008, Οικείες Ιστορίες. Διαχρονικές αφηγήσεις οικιστικής αρχιτεκτονικής και οικογενειακού βίου, ΥΠ.ΠΟ, ΔΜΕΕΠ, Αθήνα. Τι μπορείτε να συνάγετε ως συμπέρασμα για τη θέση της γυναίκας από το παραπάνω απόσπασμα; Συλλέξτε πληροφορίες επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον σας στα βυζαντινά ήθη και έθιμα. 5

6 Τα του οίκου... Ο βασικός χώρος της βυζαντινής οικίας ήταν ο τρίκλινος, μια μεγάλη ενιαία αίθουσα, στην οποία η οικογένεια έτρωγε, αναπαυόταν και δεχόταν τους καλεσμένους. Στις χαμηλές οικονομικά τάξεις δύο ή περισσότερες οικογένειες μοιράζονταν μια οικία. Τα δωμάτια χωρίζονταν μεταξύ τους με υφάσματα, τα βήλα. Τα κρεβάτια (κλίναι ή κράβατοι) με τη σημερινή τους μορφή υπήρχαν μόνο στα παλάτια και σπίτια της αριστοκρατίας. Οι περισσότεροι κοιμόντουσαν σε πάγκους, πέτρινους ή ξύλινους, και χρησιμοποιούσαν στρώμα ή κάποιο χαλάκι. Για το φωτισμό είχαν λυχνάρια και γυάλινες κανδήλες, που κρέμονταν από την οροφή 5. 5 Καλαμαρά Π. 2008, Οικείες Ιστορίες. Διαχρονικές αφηγήσεις οικιστικής αρχιτεκτονικής και οικογενειακού βίου, ΥΠ.ΠΟ, ΔΜΕΕΠ, Αθήνα. Σχεδιάστε την κάτοψη ενός βυζαντινού σπιτιού σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέχονται. Αναζητήστε καθημερινά αντικείμενα της βυζαντινής εποχής από καταλόγους εκθέσεων, μουσεία ή διαδικτυακούς χώρους. 6

7 Μεσ την υπόγεια την ταβέρνα... Άνθρωποι κατώτερων, συνήθως, κοινωνικών τάξεων πήγαιναν στα καπηλειά για να διασκεδάσουν. Η είσοδος των καπηλειών απαγορευόταν να βρίσκεται στην πλευρά του κεντρικού δρόμου και φρασσόταν με κουρτίνα. Ο κάπηλος, ο ιδιοκτήτης, και οι καπήλισσες, οι κοπέλες που δούλευαν εκεί, σέρβιραν τους πελάτες κρασί σε πήλινα κύπελλα που γέμιζαν από τα βαρέλια στο κατώι του μαγαζιού. Πλανόδιοι μουσικοί, τραγουδώντας δυνατά, προσπαθούσαν να καλύψουν τις φωνές και τα τρανταχτά γέλια των πελατών 6. Εφυαλωμένο κανάτι, τέλος 3ου-4ος αιώνας, Χαλκιδική, Γαλάτιστα, βυζαντινός πύργος, 0η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων 6 Τα ταξίδια στις βυζαντινές θάλασσες, Υπουργείο Πολιτισμού, Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Αθήνα 997. Αναζητήστε εικόνες και λόγια που θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν ένα καπηλειό της εποχής. Ποιες συνήθειες και ποιοι χώροι διαμορφώνουν τα σύγχρονα «καπηλειά»; 7

8 Το ευρώ του μεσαίωνα... Το νόμισμα που επικράτησε για 000 χρόνια στις εμπορικές συναλλαγές της Μεσογείου ήταν το χρυσό βυζαντινό νόμισμα (solidus). Έφερε στη μια όψη του τη μορφή του βυζαντινού αυτοκράτορα και ήταν σύμβολο της δύναμης και του κύρους της βυζαντινής αυτοκρατορίας 7. Υπέρπυρο αυτοκράτορα Αλεξίου Α Κομνηνού, 08-8, Νομισματικό Μουσείο (αρ. ευρ. ΝΜ 907/8 ΚΒ 423) 7 Τα ταξίδια στις βυζαντινές θάλασσες, Υπουργείο Πολιτισμού, Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Αθήνα 997. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η επικράτηση του ισχυρού βυζαντινού νομίσματος; Αναζητήστε εικόνες νομισμάτων της εποχής και συγκρίνετε τις μορφές που απεικονίζονται σε αυτά; Σύμφωνα με τι θα μπορούσατε να τα διαχωρίσετε; 8

9 Συντονισμός έργου: Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια - Καπελώνη, Αρχαιολόγος Γενική επιμέλεια: Τόνια Κουτσουράκη, Αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Σέλελη, Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος Γραφιστική επιμέλεια: Σπήλιος Πίστας, Γραφίστας Κείμενα: Ηρώ Μαθιουδάκη, Δρ Αρχαιολόγος Διορθώσεις κειμένων: Βιολέττα Ζεύκη, Αρχαιολόγος - Μεταφράστρια Δημιουργική - καλλιτεχνική επιμέλεια: Πασχαλιά Τσαγκαριάν, Γραφίστρια ISBN Copyright 205 Y.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. Το έντυπο «Όψεις της καθημερινότητας στο Βυζάντιο» της θεματικής ενότητας «Εικόνες Βυζαντίου» δημιουργήθηκε και ψηφιοποιήθηκε το 205 για την Πράξη με κωδικό MIS «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.