ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ & ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ & ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΧΑΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ.Π.Χ.Π. : ΑΝΑΛΥΣΗ ΒΑΣΕΙ ΕΤΑΙΡΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΝΤΟΚΟΖΗ ΑΦΡΟ ΙΤΗ «Εργασία υποβληθείσα στο Τµήµα Λογιστικής & Χρηµατοοικονοµικής του Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών ως µέρος των απαιτήσεων για την απόκτηση Μεταπτυχιακού ιπλώµατος Ειδίκευσης» Αθήνα Ιούλιος 2012

2 Εγκρίνουµε την εργασία της [ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ] ΝΤΟΚΟΖΗ ΑΦΡΟ ΙΤΗΣ του ΝΙΚΟΛΑΟΥ [ΟΝΟΜΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗ] [ΥΠΟΓΡΑΦΗ] ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΕΡΑΪΝΑ [ΟΝΟΜΑ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ] [ΥΠΟΓΡΑΦΗ] ΒΕΝΙΕΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ... [ΟΝΟΜΑ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ] [ΥΠΟΓΡΑΦΗ] ΧΕΒΑΣ ΗΜΟΣΘΕΝΗΣ... [ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ] 2

3 ΒΕΒΑΙΩΣΗ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «ηλώνω υπεύθυνα ότι η συγκεκριµένη πτυχιακή εργασία για τη λήψη του Μεταπτυχιακού ιπλώµατος Ειδίκευσης στη Λογιστική και Χρηµατοοικονοµική έχει συγγραφεί από εµένα προσωπικά και δεν έχει υποβληθεί ούτε έχει εγκριθεί στο πλαίσιο κάποιου άλλου µεταπτυχιακού ή προπτυχιακού τίτλου σπουδών, στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Η εργασία αυτή έχοντας εκπονηθεί από εµένα, αντιπροσωπεύει τις προσωπικές µου απόψεις επί του θέµατος. Οι πηγές στις οποίες ανέτρεξα για την εκπόνηση της συγκεκριµένης διπλωµατικής αναφέρονται στο σύνολό τους, δίνοντας πλήρεις αναφορές στους συγγραφείς, συµπεριλαµβανοµένων και των πηγών που ενδεχοµένως χρησιµοποιήθηκαν από το διαδίκτυο». [ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ] [ΥΠΟΓΡΑΦΗ] ΝΤΟΚΟΖΗ ΑΦΡΟ ΙΤΗ 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. Περίληψη 5 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 7 Κεφάλαιο 2: Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Έννοια χειραγώγησης λογιστικού αποτελέσµατος Κίνητρα χειραγώγησης Τρόποι χειραγώγησης Μέθοδοι εντοπισµού και µέτρησης της χειραγώγησης του λογιστικού αποτελέσµατος µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα Χειραγώγηση κερδών µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα και Εταιρικά χαρακτηριστικά 28 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Υποθέσεων 35 Κεφάλαιο 4: Εµπειρική ιερεύνηση Επιλογή και περιγραφή δείγµατος Συλλογή δεδοµένων Μεθοδολογία Μοντέλα 41 Κεφάλαιο 5: Ανάλυση αποτελεσµάτων Αποτελέσµατα & Ανάλυση Συµπεράσµατα 80 Κεφάλαιο 6: Επίλογος 83 Βιβλιογραφία 85 Παραρτήµατα 93 4

5 Περίληψη Η παρούσα διπλωµατική εργασία αποτελεί µια µελέτη της χειραγώγησης του λογιστικού αποτελέσµατος (earnings management) µετά την υιοθέτηση των ιεθνών Προτύπων Χρηµατοοικονοµικής Πληροφόρησης, δηλαδή µετά το 2005 και της επίδρασης διάφορων εταιρικών χαρακτηριστικών στα λογιστικά δεδουλευµένα και µάλιστα στα δεδουλευµένα που είναι στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης (discretionary accruals). Παρουσιάζεται η έννοια της χειραγώγησης και τα κίνητρα που οδηγούν σε αυτή. Αναλύονται οι δύο τρόποι χειραγώγησης µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα (accrual-based management) και µε βάση πραγµατικές ενέργειες της διοίκησης (real activities manipulation). Παρουσιάζονται οι µέθοδοι εντοπισµού και µέτρησης της χειραγώγησης µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα και τα κυριότερα µοντέλα. Η µελέτη αυτή εξετάζει αν γίνεται χειραγώγηση των κερδών µέσω της χρήσης των δεδουλευµένων και αν ναι σε ποιο έτος. Για το λόγο αυτό, γίνεται χρήση υποδειγµάτων προκειµένου να υπολογιστούν τα λογιστικά δεδουλευµένα που είναι στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης να υποστούν χειραγώγηση (discretionary accruals). Χρησιµοποιούνται δύο µοντέλα, της Jones (1991) και των Dechow et. al. (1995) (Modified Jones) που θεωρούνται ότι λειτουργούν καλύτερα και εκτιµούν πιο αξιόπιστα τα discretionary accruals. Επίσης, εξετάζεται αν διάφορα εταιρικά χαρακτηριστικά που χρησιµοποιούνται και από τη βιβλιογραφία, όπως είναι ο δείκτης χρηµατιστηριακή προς λογιστική αξία, η µόχλευση, η κερδοφορία οριζόµενη από την αποδοτικότητα του ενεργητικού (Return on Assets-ROA), το µέγεθος της επιχείρησης και άλλα επηρεάζουν τα discretionary accruals. Το δείγµα που επιλέχθηκε είναι όλες οι εταιρείες του Χρηµατιστηρίου Αξιών Αθηνών από όλους τους κλάδους εκτός από τους κλάδους τράπεζες, χρηµατοοικονοµκές υπηρεσίες, ακίνητη περιουσία και ασφάλειες για την περίοδο από το 2005 έως και το Με βάση τα αποτελέσµατα της µελέτης, θεωρούµε ότι δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις χειραγώγησης των κερδών µετά την υιοθέτηση των ιεθνών Προτύπων Χρηµατοοικονοµικής Πληροφόρησης στο δείγµα που χρησιµοποιήθηκε και αυτό προκύπτει από τη χρήση και των δύο µοντέλων. Αυτό ίσως οφείλεται στην καλύτερη πληροφόρηση που απαιτούν τα ιεθνή Πρότυπα Χρηµατοοικονοµικής Πληροφόρησης και στα ελάχιστα περιθώρια χειραγώγησης του αποτελέσµατος. 5

6 Σχετικά µε την επίδραση των διάφορων χαρακτηριστικών στα discretionary accruals, διαπιστώθηκε ότι οι εταιρείες µε υψηλή µόχλευση χειραγωγούν τα κέρδη προς τα κάτω, αφού παρουσιάζουν αρνητικό µέσο discretionary accruals και είναι στατιστικά σηµαντικός. Επιπλέον, προκύπτει ότι οι εταιρείες µε υψηλή κερδοφορία παρουσιάζουν θετικό µέσο discretionary accruals και το αποτέλεσµα είναι στατιστικά σηµαντικό. Αντιθέτως, οι εταιρείες µε χαµηλή κερδοφορία παρουσιάζουν αρνητικό µέσο discretionary accruals και είναι στατιστικά σηµαντικός. Τέλος, στα υποδείγµατα που εκτιµήθηκαν για να διερευνηθεί ποια εταιρικά χαρακτηριστικά επηρεάζουν τα discretionary accruals, στατιστικά σηµαντική µεταβλητή προέκυψε η αποδοτικότητα του ενεργητικού (ROA). Πέρα από τα αποτελέσµατα αυτά, είναι εύλογο να γίνει περαιτέρω µελέτη µε τη διερεύνηση διαφορετικού δείγµατος και τη βοήθεια και άλλων υποδειγµάτων, όπως για παράδειγµα των Kothari et. al. (2005) που ενσωµατώνουν στο µοντέλο τους και την απόδοση της εταιρείας που επηρεάζει τα discretionary accruals. Επίσης, θα µπορούσε να διερευνηθεί αν υπάρχει χειραγώγηση του αποτελέσµατος µε βάση τις πραγµατικές επιλογές της διοίκησης. 6

7 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Η χειραγώγηση του αποτελέσµατος έχει απασχολήσει πολλούς µελετητές. Το γεγονός ότι οι µάνατζερ κάνουν διάφορες λογιστικές επιλογές είναι µια σηµαντική απορία των ακαδηµαϊκών ερευνητών, των χρηστών των οικονοµικών καταστάσεων και των νοµοθετών σχετικά µε την ερµηνεία των λογιστικών δεδοµένων (Bernard and Skinner, 1996). Τα διευθυντικά στελέχη των εταιρειών έχουν εσωτερική και ιδιωτική πληροφόρηση σχετικά µε τις αναµενόµενες ταµειακές ροές και τις επενδυτικές ευκαιρίες που παρουσιάζονται. Από την άλλη πλευρά όµως τα διάφορα ενδιαφερόµενα µέρη, όπως είναι οι επενδυτές και οι αναλυτές έχουν ως κύριο εργαλείο πληροφόρησης τις χρηµατοικονοµικές καταστάσεις των εταιρειών. Οι µάνατζερ λοιπόν, έχουν το κίνητρο να προβούν σε χειραγώγηση του αποτελέσµατος και να εµφανίζουν υψηλό αποτέλεσµα µέσω της χρήσης των δεδουλευµένων. Όµως, η χειραγώγηση του αποτελέσµατος µέσω των δεδουλευµένων είναι πιθανό να γίνει αντιληπτή από τους εξωτερικούς ελεγκτές ή από άλλες ρυθµιστικές αρχές (Graham et. al., 2005, Zang, 2012). Ωστόσο, τα λογιστικά δεδουλευµένα θεωρούνται ένα από τα κύρια εργαλεία που χρησιµοποιούνται για την χειραγώγηση των κερδών, ιδιαίτερα όταν ο στόχος είναι να χειραγωγηθούν τα κέρδη προσωρινά, γιατί έχουν µικρό σχετικά κόστος (Peasnell, 2000), ενώ συγκεντρώνουν σε ένα µόνο νούµερο πολλές λογιστικές πολιτικές (Watts and Zimmerman, 1990). Στη βιβλιογραφία, έχει γίνει µεγάλη χρήση των δεδουλευµένων για τη διερεύνηση της ύπαρξης χειραγώγησης (Healy, 1985, DeAngelo, 1986, Jones, 1991). Υπάρχουν κάποιες µελέτες που έχουν διερευνήσει τη χειραγώγηση του λογιστικού αποτελέσµατος µετά την υιοθέτηση των ιεθνών Λογιστικών Προτύπων. Σύµφωνα µε τους Barth et. al. (2008), οι εταιρείες που εφαρµόζουν τα ιεθνή Λογιστικά Πρότυπα έχουν υψηλότερη ποιότητα χρηµατοοικονοµικών καταστάσεων µετά την υιοθέτηση των προτύπων. Επιπλέον, κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι οι εταιρείες που εφαρµόζουν τα ιεθνή Λογιστικά Πρότυπα παρουσιάζουν λιγότερη εξοµάλυνση των κερδών (earnings smoothing), λιγότερη χειραγώγηση κερδών προς ένα στόχο και πιο έγκαιρη αναγνώριση των ζηµιών, όπως επίσης και περισσότερη συσχέτιση των λογιστικών δεδοµένων µε τις τιµές των µετοχών και αποδόσεις. Επιπλέον, στη βιβλιογραφία γίνεται µελέτη πάνω στους παράγοντες που µπορεί να επηρεάζουν τα λογιστικά δεδουλευµένα που είναι στη διακριτκή ευχέρεια 7

8 της διοίκησης (discretionary accruals). Τα σηµαντικότερα εταιρικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται είναι ο δείκτης χρηµατιστηριακή προς λογιστική αξία (MV/BV), η µόχλευση, η αποδοτικότητα του ενεργητικού (ROA) και το µέγεθος της επιχείρησης. Σύµφωνα µε τους Barth et. al. (1999), οι εταιρείες µε αυξηµένα κέρδη έχουν υψηλότερο δείκτη τιµή προς κέρδη. Άλλες µελέτες έδειξαν ότι τα προσαρµοσµένα δεδουλευµένα έµµεσα σχετίζονται σηµαντικά µε το δείκτη χρηµατιστηριακή προς λογιστική αξία (MV/BV) (Klein, 2002). O Young (1999) και οι Jaggi et. al. (2009) πρόσθεσαν στο µοντέλο τους τη χρηµατοοικονοµική µόχλευση (LEV). Οι Kothari et. al (2005) έδειξαν ότι τα discretionary accruals επηρεάζονται από την παρελθούσα ή τρέχουσα απόδοση της εταιρείας και προσάρµοσαν το µοντέλο τους µε τη µεταβλητή (ROA) που απεικονίζει την αποδοτικότητα του ενεργητικού. Oι Jaggi et. al. (2009), επίσης, για να εξετάσουν τη χειραγώγηση των κερδών πρόσθεσαν στο µοντέλο τους την αποδοτικότητα του ενεργητικού (ROA). Το µέγεθος της επιχείρησης (SIZE) µελετήθηκε ότι επηρεάζει τα discretionary accruals (Bauwhede, 2003, Klein, 2002), ενώ σύµφωνα µε τους Teoh et. al. (1998), φαίνεται να υπάρχει κάποια σχέση των discretionary accruals µε το µέγεθος της εταιρείας. Οι εταιρείες στην Ελλάδα που είναι εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αξιών Αθηνών υποχρεώθηκαν από την 1 η Ιανουαρίου 2005 στην εφαρµογή των ιεθνών Προτύπων Χρηµατοοικονοµικής Πληροφόρησης. Στόχος της παρούσας διπλωµατικής εργασίας είναι να εξεταστεί εάν γίνεται χειραγώγηση του αποτελέσµατος µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα στις εταιρείες από το 2005 και µετά. Το δείγµα που επιλέχθηκε είναι όλες οι εταιρείες του Χρηµατιστηρίου Αξιών Αθηνών από όλους τους κλάδους εκτός από τους κλάδους τράπεζες, χρηµατοοικονοµκές υπηρεσίες, ακίνητη περιουσία και ασφάλειες. Επίσης, εξετάζεται αν τα λογιστικά δεδουλευµένα που είναι στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης επηρεάζονται από διάφορα εταιρικά χαρακτηριστικά που µπορεί να εµφανίζονται στην εταιρεία σε µεγάλο, µεσαίο ή µικρό βαθµό, καθώς και µε τη βοήθεια υποδειγµάτων. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα αυτής της εργασίας, φαίνεται ότι οι εταιρείες µετά την εισαγωγή των ιεθνών Προτύπων Χρηµατοοικονοµικής Πληροφόρησης δεν προβαίνουν σε χειραγώγηση του αποτελέσµατος τους, καθώς τα µέσα λογιστικά δεδουλευµένα που µπορούν να υποστούν χειραγώγηση από τη διοίκηση δεν είναι στατιστικά σηµαντικά. Eπιπλέον, οι εταιρείες µε υψηλή µόχλευση τείνουν να κάνουν χειραγώγηση προς τα κάτω, αφού τα µέσα διακριτά δεδουλευµένα είναι αρνητικά και στατιστικά σηµαντικά. Προκύπτει ότι υπάρχει στατιστικά σηµαντική θετική σχέση 8

9 µεταξύ discretionary accruals και αποδοτικότητας. Οι εταιρείες µε υψηλή αποδοτικότητα εµφανίζουν θετικά µέσα διακριτά δεδουλευµένα που είναι στατιστικά σηµαντικά και οι εταιρείες µε χαµηλή αποδοτικότητα παρουσιάζουν αρνητικά µέσα διακριτά δεδουλευµένα που είναι στατιστικά σηµαντικά. Τέλος, παρουσιάζεται µια θετική σχέση ανάµεσα στα discretionary accruals και στην αποδοτικότητα του ενεργητικού µε βάση και του υποδείγµατος που εκτιµήθηκε. Η διπλωµατική εργασία έχει την ακόλουθη δοµή: Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η έννοια της χειραγώγησης του αποτελέσµατος και τα διάφορα κίνητρα που µπορεί να οδηγούν σε αυτή. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι δύο τρόποι χειραγώγησης που υπάρχουν και οι µέθοδοι εντοπισµού και µέτρησης της χειραγώγησης που υπάρχουν. Γίνεται µια ανάλυση των λογιστικών δεδουλευµένων, των εταιρικών χαρακτηριστικών που µπορεί να επηρεάζουν τα λογιστικά δεδουλευµένα που είναι στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης και της αντίστοιχης βιβλιογραφίας. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται η ανάπτυξη των υποθέσεων, δηλαδή µια περιγραφή του αντικειµένου της εργασίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανάπτυξη της µεθοδολογίας και των µοντέλων που χρησιµοποιήθηκαν και στο πέµπτο κεφάλαιο γίνεται η παρουσίαση των αποτελεσµάτων, η ανάλυση και η εξαγωγή συµπερασµάτων. 9

10 10

11 Κεφάλαιο 2: Επισκόπηση Βιβλιογραφίας (Θεωρητική Προσέγγιση) 2.1 Έννοια χειραγώγησης λογιστικού αποτελέσµατος Οι χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις των επιχειρήσεων σύµφωνα µε τα ιεθνή Πρότυπα Χρηµατοοικονοµικής Πληροφόρησης θα πρέπει να παρουσιάζουν µια ακριβοδίκαιη εικόνα της οικονοµικής θέσης και της οικονοµικής επίδοσης των εταιρειών. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που το λογιστικό αποτέλεσµα χειραγωγείται και υπάρχει πλήθος µελετών που έχουν ασχοληθεί µε το θέµα αυτό, µε τα κίνητρα που οδηγούν σε αυτό, µε τους τρόπους χειραγώγησης και τα µοντέλα που βοηθούν στον εντοπισµό της. Σύµφωνα µε τον Beneish (2001) δεν υπάρχει µια σύµφωνη γνώµη των ακαδηµαϊκών σχετικά µε τον ορισµό της χειραγώγησης του λογιστικού αποτελέσµατος (earnings management). Κάποιοι από τους ορισµούς που παρατίθενται για την έννοια της χειραγώγησης του λογιστικού αποτελέσµατος είναι οι ακόλουθοι: Η χειραγώγηση του λογιστικού αποτελέσµατος είναι µια σκόπιµη παρέµβαση στη διαδικασία κατάρτισης των οικονοµικών καταστάσεων µε σκοπό να υπάρξει ιδιωτικό όφελος (Schipper, 1989). H χειραγώγηση του λογιστικού αποτελέσµατος είναι η διαδικασία του να γίνονται κάποια σκόπιµα βήµατα µέσα από τους περιορισµούς που θέτουν τα ιεθνή Πρότυπα Χρηµατοοικονοµικής Πληροφόρησης για να επιτευχθεί ένα συγκεκριµένο αποτέλεσµα (Davidson et. al., 1987 όπως ανέφερε σε άρθρο της η Schipper). Η χειραγώγηση του λογιστικού αποτελέσµατος παρατηρείται όταν τα στελέχη µιας εταιρείας χρησιµοποιούν την κρίση τους στην κατάρτιση των οικονοµικών καταστάσεων και στη δόµηση των συναλλαγών ώστε να µεταβάλλουν τα οικονοµικά αποτελέσµατα είτε για να παραπλανήσουν τα ενδιαφερόµενα µέρη (επενδυτές, µετόχους) σχετικά µε την οικονοµική κατάσταση της εταιρείας είτε για να επηρεάσουν αποτελέσµατα συµβάσεων που βασίζονται σε δηµοσιευµένα λογιστικά νούµερα (Healy and Wahlen, 1999). 11

12 Τα κέρδη είναι το πιο σηµαντικό κοµµάτι των χρηµατοοικονοµικών καταστάσεων, γιατί δείχνουν την έκταση στην οποία η εταιρεία ενεπλάκη σε δραστηριότητες που προσθέτουν αξία και αποτελούν σηµάδι για την κατανοµή των πόρων στις κεφαλαιαγορές από τους επενδυτές. Λόγω της σηµαντικότητας των κερδών, υπάρχει µεγάλο ενδιαφέρον για τον τρόπο που δηµοσιεύονται και κάθε στέλεχος προσπαθεί να καταλάβει την επίδραση που έχουν οι διάφορες λογιστικές πολιτικές στο αποτέλεσµα. Έτσι, τα κίνητρα που οδηγούν στην χειραγώγηση του αποτελέσµατος είναι πολλά και οδηγούν είτε σε αύξηση των κερδών είτε σε µείωση των κερδών. Η χειραγώγηση µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε δύο τρόπους, είτε µέσω λογιστικών δεδουλευµένων (accrual-based earnings management) είτε µέσω λειτουργικών επιλογών (real activities manipulation) (Cohen and Zarowin, 2010, Roychowdhury, 2006). 2.2 Κίνητρα χειραγώγησης Τα στελέχη έχουν ισχυρά κίνητρα να χειραγωγήσουν τα κέρδη συνήθως για ίδιο συµφέρον, αλλά και κάποιες φορές για τους µετόχους (Degeorge et. al., 1999). Τα κίνητρα που οδηγούν στην χειραγώγηση του λογιστικού αποτελέσµατος ποικίλλουν και από αυτά εξαρτάται η κατεύθυνση του αποτελέσµατος (αύξηση ή µείωση). Τα βασικότερα είναι τα ακόλουθα: α. Σύναψη συµβολαίων Τα συµβόλαια για τη σύναψη δανείων αποτελούν σηµαντικό κίνητρο για τη χειραγώγηση κερδών καθώς χρησιµοποιούνται λογιστικά νούµερα από τους δανειστές για να διαπιστωθούν αν πληρούνται συγκεκριµένοι στόχοι απόδοσης ή για να επιβληθούν περιορισµοί στις επενδυτικές και χρηµατοδοτικές αποφάσεις των εταιρειών που ενδεχοµένως µειώνουν την αξία των απαιτήσεων των δανειστών. Οι περιορισµοί που καταγράφονται στο συµβόλαιο παρέχουν κίνητρα στα στελέχη των επιχειρήσεων να αυξήσουν τα κέρδη είτε για να µειώσουν τους όρους που επιβάλλονται στα συµβόλαια σχετικά µε λογιστικά νούµερα είτε για να αποφύγουν τα κόστη σε περίπτωση παραβίασης των όρων (Beneish, 2001). Επειδή η παραβίαση των όρων είναι κοστοβόρα, οι µάνατζερ των εταιρειών που είναι κοντά στην αθέτηση επιλέγουν λογιστικές πολιτικές που µειώνουν την πιθανότητα default (Watts and 12

13 Zimmerman, 1990) και αυτό παρατηρείται κυρίως σε εταιρείες µε υψηλή µόχλευση (υψηλό δείκτη χρέους προς κεφάλαια). Έχει παρατηρηθεί ότι επιχειρήσεις που είναι κοντά στην αθέτηση των δανειακών όρων ή µετά την αθέτησή τους προβαίνουν σε χειραγώγηση κερδών. Συγκεκριµένα, οι DeFond και Jiambalvo (1994) κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι οι εταιρείες τείνουν να αυξάνουν τα κέρδη τους ένα χρόνο πριν από την αθέτηση των όρων, όταν δηλαδή είναι κοντά στα όρια που έχουν τεθεί από τους δανειστές. Η Sweeney (1994) επίσης κατέληξε στο συµπέρασµα ότι οι δανειζόµενες εταιρείες που παραβίασαν του δανειακούς περιορισµούς προέβησαν σε αύξηση των κερδών προκειµένου να µειωθεί η πιθανότητα επιβολής µελλοντικών περιορισµών. β. Θέση και αποδοχές στελεχών διοίκησης Τα διευθυντικά στελέχη προβαίνουν σε χειραγώγηση κερδών προκειµένου να αυξήσουν τις αποδοχές τους που είναι συνδεδεµένες µε την απόδοση της εταιρείας ή να αυξήσουν την ασφάλεια της θέσης της εργασίας τους. Χρησιµοποιούν την κρίση τους και επιλέγουν λογιστικές διαδικασίες για να µεταβάλλουν τα δηµοσιευµένα αποτελέσµατα και να αυξήσουν την παρούσα αξία των αµοιβών τους (Watts and Zimmerman, 1978). Ωστόσο, ο Healy (1985) αποδεικνύει στην µελέτη του ότι όταν οι εταιρείες έχουν όρια στην παροχή των bonus, οι µάνατζερ τείνουν να µειώνουν τα κέρδη. Συγκεκριµένα, όταν τα κέρδη ξεπερνούν το άνω όριο των bonus οι µάνατζερ επιλέγουν να µειώσουν τα κέρδη προκειµένου να υπάρχουν κέρδη για την επόµενη περίοδο που τα κέρδη δεν θα επαρκούν. Αντίστοιχα, όταν είναι κάτω από το κατώτατο όριο, προτιµούν να αναβάλουν την αναγνώριση των κερδών για την επόµενη περίοδο αφού την τρέχουσα περίοδο δεν µπορεί να επιτευχθεί ο στόχος και να λάβουν το bonus την επόµενη περίοδο. Εκτός από τα bonus, υπάρχουν και τα options, τα δικαιώµατα προαίρεσης µετοχών που συνδέονται µε την απόδοση της εταιρείας και συγκεκριµένα µε την µετοχή της εταιρείας. Τα δικαιώµατα προαίρεσης µετοχών είναι δικαιώµατα που δίνονται στα στελέχη να αγοράσουν σε µια προκαθορισµένη τιµή στο µέλλον µετοχές της εταιρείας. Στόχος είναι η τιµή άσκησης του δικαιώµατος, δηλαδή η τιµή στην οποία τα στελέχη θα αγοράσουν την µετοχή να είναι χαµηλότερη από την τιµή της µετοχής την ηµέρα που θα ασκηθεί το δικαίωµα. Σύµφωνα µε την µελέτη των Aboody και Kaznik (2000), εν αναµονή της απονοµής των δικαιωµάτων προαίρεσης, τα στελέχη καθυστερούν τα καλά νέα και ανακοινώνουν αρνητικές πληροφορίες προκειµένου να αποκοµίσουν κέρδος από την µετέπειτα αύξηση της τιµής της 13

14 µετοχής. Το ίδιο υποστηρίζουν και οι Chauvin και Shenoy (2001) οι οποίοι ισχυρίζονται ότι τα στελέχη λόγω της εσωτερικής πληροφόρησης που κατέχουν επηρεάζουν το χρονισµό της ανακοίνωσης διάφορων γεγονότων χειραγωγώντας τα κέρδη προς τα κάτω πριν την απονοµή των δικαιωµάτων προκειµένου να επιτύχουν χαµηλή τιµή άσκησης και µεταγενέστερα να αποκοµίσουν όφελος από την αύξηση της τιµής της µετοχής. Το γεγονός ότι η κατοχή options επηρεάζει την παρουσίαση των λογιστικών καταστάσεων µελετάται από τους Grant et. al. (2009), ενώ οι Bergstresser et. al. (2006) δείχνουν ότι οι εταιρείες των οποίων τα διευθυντικά στελέχη έχουν αποζηµίωση που σχετίζεται πολύ µε την τιµή της µετοχής έχουν υψηλά επίπεδα χειραγώγησης και η άσκηση των δικαιωµάτων προαίρεσης είναι σηµαντική σε περιόδους υψηλών λογιστικών δεδουλευµένων. Λόγω του γεγονότος αυτού, πολλά διοικητικά συµβούλια προσαρµόζουν τον αριθµό των µετοχών που κατέχουν τα διευθυντικά στελέχη όταν έχουν στην κατοχή τους πολλές µετοχές και συνεπώς υψηλά κίνητρα να επηρεάσουν τα κέρδη (Cazier et. al., 2010). Πολλές φορές η ασφάλεια της θέσης των µάνατζερ στην εταιρεία απειλείται ή η θητεία τους στην εταιρεία αναµένεται να είναι σύντοµη. Στις περιπτώσεις αυτές παρατηρείται αύξηση της συχνότητας της χειραγώγησης των κερδών. H DeAngelo (1988) σηµειώνει ότι οι µάνατζερ έχουν το κίνητρο να αυξάνουν τα δηµοσιευµένα κέρδη προκειµένου να κρατήσουν τη θέση τους στην εταιρεία ή να µειώσουν την παρέµβαση του διοικητικού συµβουλίου της εταιρείας και νοµοθετικών επιτροπών, όπως αναφέρεται σε άρθρο των DeAngelo et. al. (1994). Οι Dechow και Sloan (1991) δείχνουν στην µελέτη τους ότι τα διευθυντικά στελέχη που αναµένεται να παραµείνουν για σύντοµο χρονικό διάστηµα στη θέση τους λόγω του βραχυπρόθεσµου ορίζοντά τους, µειώνουν τα έξοδα έρευνας και ανάπτυξης προκειµένου να αυξήσουν τα βραχυπρόθεσµα δηµοσιευµένα κέρδη, γιατί οι παροχές µετά τη συνταξιοδότηση βασίζονται στις αποδοχές που παίρνουν τα τελευταία έτη. γ. Προσφορά µετοχών Η χρηµατοδότηση των εταιρειών αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα θέµατα στη λήψη αποφάσεων. Το πλεονέκτηµα της χρηµατοδότησης µέσω της χρηµατιστηριακής αγοράς είναι ισχυρό, εφόσον γίνεται µε καλύτερους όρους και είναι πιο φθηνή από ότι ο δανεισµός. Οι εταιρείες καταφεύγουν στην χρηµατιστηριακή αγορά είτε για πρώτη φορά είτε για µεταγενέστερη άντληση κεφαλαιών. Οι εταιρείες είτε στην αρχική δηµόσια εγγραφή τους είτε σε 14

15 µεταγενέστερες αυξήσεις κεφαλαίου έχουν κίνητρα να αυξήσουν τα δηµοσιευµένα κέρδη τους προκειµένου να αντλήσουν κεφάλαια και παράλληλα να διατηρήσουν µια υψηλή χρηµατιστηριακή τιµή. Η ασυµµετρία πληροφόρησης που υπάρχει µεταξύ των ιδιοκτητών της εταιρείας και των επενδυτών, ιδιαίτερα στις αρχικές δηµόσιες εγγραφές, συµβάλλει σε αυτό (Titman and Trueman, 1986, Datar et. al., 1991). Σχετικά µε τις αρχικές δηµόσιες εγγραφές, οι µετοχές των εταιρειών αυτών δεν έχουν κάποια καθορισµένη χρηµατιστηριακή τιµή πριν πωληθούν στους επενδυτές. Εποµένως, χρησιµοποιούνται λογιστικά δεδοµένα προκειµένου να τεθεί µια τιµή προσφοράς. Για το λόγο αυτό οι εταιρείες που κάνουν αρχική δηµόσια εγγραφή προβαίνουν σε αύξηση των κερδών τους πριν την προσφορά προκειµένου να πουληθεί η µετοχή σε υψηλή τιµή (Friedlan, 1994). Οι Teoh et. al. (1998) ανακάλυψαν ότι το µέσο µε το οποίο γίνεται η χειραγώγηση τα διακριτά λογιστικά δεδουλευµένα είναι υψηλό σε σχέση µε τις εταιρείες που δεν κάνουν δηµόσια εγγραφή. Η χειραγώγηση στις αρχικές δηµόσιες εγγραφές είναι πιο εµφανείς στις µικρές εταιρείες και στις εταιρείες µε υψηλή χρηµατοοικονοµική µόχλευση (Aharony et. al., 1993), ενώ η καλύτερη παρουσίαση των αποτελεσµάτων των εταιρειών που κάνουν αρχική δηµόσια εγγραφή µπορεί να οφείλεται στην υψηλότερη ποιότητα πληροφόρησης που απαιτείται από τους χρήστες των οικονοµικών καταστάσεων και τον καλύτερο έλεγχο από τρίτα µέρη, όπως είναι οι εξωτερικοί ελεγκτές, αναλυτές (Ball and Shivakumar, 2008). Όσον αφορά τις εποχικές αυξήσεις του µετοχικού κεφαλαίου, τα διευθυντικά στελέχη έχουν το κίνητρο να υπερτονίζουν τα κέρδη την περίοδο της προσφοράς των µετοχών. Έρευνα του Shivakumar (2000) έδειξε ότι το καθαρό αποτέλεσµα και τα λογιστικά δεδουλευµένα που είναι το µέσο χειραγώγησης είναι ασυνήθιστα υψηλά γύρω από την περίοδο της προσφοράς και αυτό οδηγεί σε µετέπειτα µειώσεις στο καθαρό αποτέλεσµα. Ωστόσο, οι επενδυτές εµφανίζονται να αντιλαµβάνονται αυτή τη χειραγώγηση του αποτελέσµατος και µειώνουν την τιµή σε απάντηση των µη αναµενόµενων κερδών. Στο ίδιο συµπέρασµα ότι γίνεται χειραγώγηση του αποτελέσµατος από τις εταιρείες που προβαίνουν σε προσφορά µετοχών κατέληξαν και οι Rangan (1998) και Teoh et. al. (1998) ανιχνεύοντας θετικά λογιστικά δεδουλευµένα που είναι στην διακριτική ευχέρεια της διοίκησης. 15

16 δ. Μεγιστοποίηση της τιµής της µετοχής Στόχος κάθε εισηγµένης στο χρηµατιστήριο εταιρείας είναι να µεγιστοποιηθεί η χρηµατιστηριακή τιµή της µετοχής της. Η τιµή για τους επενδυτές αποτελεί µια εκτίµηση των προεξοφληµένων µελλοντικών κερδών της εταιρείας. Εποµένως, επειδή τα κέρδη είναι αυτά που οδηγούν στην κατανοµή των πόρων στις κεφαλαιαγορές, τα διευθυντικά στελέχη έχουν κίνητρο να αυξήσουν τα κέρδη και συνεπώς και την αξία της µετοχής, αφού η τιµή της µετοχής αποτελεί για τους επενδυτές σηµαντικό κριτήριο για την αξιολόγηση των εταιρειών. Σύµφωνα µε τους Barth et. al. (1999), οι εταιρείες µε αυξηµένα κέρδη έχουν υψηλότερο δείκτη τιµή προς κέρδη. Για το λόγο αυτό πολλά διευθυντικά στελέχη επικεντρώνονται στο να έχουν σταθερή αύξηση στα κέρδη. ε. Φορολογικοί λόγοι Ένα άλλο κίνητρο χειραγώγησης του λογιστικού αποτελέσµατος είναι και ο φόρος εισοδήµατος. Οι φόροι αποτελούν πληρωµές που επηρεάζουν τις χρηµατοδοτικές και τις επενδυτικές επιλογές των εταιρειών. Προκειµένου να µειωθεί ο φόρος που πρέπει να πληρωθεί και να αυξηθεί η αξία της εταιρείας, τα στελέχη µπορεί να προβούν σε διάφορες ενέργειες επηρεασµού του αποτελέσµατος. Οι εταιρείες έχουν το κίνητρο να µειώνουν το αποτέλεσµα τους την περίοδο πριν από την ανακοίνωση της µείωσης του φορολογικού συντελεστή, όταν υπάρχει αυτή η πληροφόρηση. Σύµφωνα µε τις µελέτες των Guenther (1994) και Scholes et. al. (1992), οι εταιρείες χρησιµοποιούν αρνητικά λογιστικά δεδουλευµένα για τη χρήση που προηγείται αυτής της µείωσης του φόρου προκειµένου να µεταφέρουν κέρδη την επόµενη χρήση για να φορολογηθούν µε το χαµηλότερο αυτό φορολογικό συντελεστή. Επίσης, οι εταιρείες, σύµφωνα µε τον Maydew (1997), όταν έχουν υπόλοιπο ζηµιών από προηγούµενες χρήσεις, µεταφέρουν το εισόδηµά τους την επόµενη χρήση προκειµένου να αυξηθούν οι επιστροφές φόρου. στ. Ανταγωνισµός και άλλες εξωτερικές πιέσεις Ο ανταγωνισµός είναι ένας λόγος που οδηγεί σε χειραγώγηση του αποτελέσµατος είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Τα διευθυντικά στελέχη των εταιρειών, που είναι ευάλωτες σε έρευνα σχετικά µε το αντιµονοπωλιακό περιβάλλον ή σε άλλες πολιτικές πιέσεις, έχουν κίνητρο να χειραγωγούν τα κέρδη των εταιρειών για να φαίνονται λιγότερο κερδοφόρες (Watts and Zimmerman, 1978). ηλαδή, οι 16

17 εταιρείες προσπαθούν να αντιδράσουν σε ενδεχόµενους ανταγωνιστές ή άλλες εξωτερικές πιέσεις παρουσιάζοντας µειωµένα κέρδη µε τη χρήση αρνητικών διακριτών λογιστικών δεδουλευµένων. Την ίδια συµπεριφορά παρουσιάζουν και οι εταιρείες που ζητούν κρατικές επιχορηγήσεις ή προστασία. O Cahan (1992) έδειξε ότι οι εταιρείες που είναι υπό διερεύνηση για παραβιάσεις της αντιµονοπωλιακής νοµοθεσίας δηµοσιεύουν µειωµένο αποτέλεσµα την περίοδο της διερεύνησης χρησιµοποιώντας λογιστικά δεδουλευµένα. Η Jones (1991) κατέληξε στο ότι εταιρείες σε κλάδους που επιζητούν µέτρα από την κυβέρνηση για να τους προστατέψει έναντι του ανταγωνισµού, όπως είναι η αναστολή ή ο περιορισµός εισαγωγής προϊόντων προκειµένου να προστατευτούν ο εγχώριοι κατασκευαστές, αναβάλουν την αναγνώριση του εισοδήµατος το έτος εφαρµογής των µέτρων. ζ. Ικανοποίηση προσδοκιών αναλυτών και επενδυτών Υπάρχουν κίνητρα που οδηγούν σε χειραγώγηση των κερδών προκειµένου να ικανοποιηθούν οι προσδοκίες και οι προβλέψεις των αναλυτών και άλλων µερών. (Burgstahler and Eames, 2006). Οι µάνατζερ αποφεύγουν να ανακοινώνουν κέρδη χαµηλότερα από τις προβλέψεις των αναλυτών, όπως για παράδειγµα εκπλήξεις αρνητικών κερδών. Επιπλέον, χειραγωγούν τα κέρδη προκειµένου να επηρεάσουν την αξία που αντιλαµβάνονται οι επενδυτές. Για αυτό χειραγωγούν το αποτέλεσµα προκειµένου να αποφύγουν τις µειώσεις των κερδών και τις ζηµίες (Burgstahler and Dichev, 1997). 2.3 Τρόποι χειραγώγησης Υπάρχουν δύο τρόποι χειραγώγησης του λογιστικού αποτελέσµατος. Ο πρώτος τρόπος είναι µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα (accrual-based earnings management) και ο δεύτερος είναι µε βάση πραγµατικά µέσα (real activities manipulation). Η διαφορά µεταξύ των δύο τρόπων χειραγώγησης του αποτελέσµατος είναι σηµαντική και βασίζεται στο ότι η χειραγώγηση µέσω λογιστικών δεδουλευµένων δεν έχει άµεσες ταµειακές συνέπειες, ενώ η χειραγώγηση µέσω πραγµατικών µέσων επηρεάζει τις ταµειακές ροές (Cohen and Zarowin, 2000). 17

18 - Χειραγώγηση µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα (accrual-based earnings management) Τα λογιστικά δεδουλευµένα (accruals) αναγνωρίζονται στα λογιστικά βιβλία µιας επιχείρησης όταν πραγµατοποιούνται και όχι όταν γίνεται η αντίστοιχη είσπραξη ή πληρωµή σύµφωνα µε την αρχή των δεδουλευµένων. Υπάρχουν περιπτώσεις που αυτά χρησιµοποιούνται µε στόχο να επηρεαστεί το λογιστικό αποτέλεσµα. Τα λογιστικά δεδουλευµένα διαχωρίζονται σε αυτά που δεν είναι στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης (non-discretionary accruals) και σε αυτά που οφείλονται στις διάφορες επιλογές της διοίκησης (discretionary accruals). Τα λογιστικά δεδουλευµένα θεωρούνται ένα από τα κύρια εργαλεία που χρησιµοποιούνται για την χειραγώγηση των κερδών, ιδιαίτερα όταν ο στόχος είναι να χειραγωγηθούν τα κέρδη προσωρινά, γιατί έχουν µικρό σχετικά κόστος (Peasnell, 2000). Επιπλέον, είναι πιο δύσκολο να παρατηρηθούν από ότι άλλες λογιστικές µεθόδους ή συναλλαγές που είναι εύκολο να γίνουν ορατές από τους εξωτερικούς ελεγκτές (Young, 1999). Οι πληροφορίες που χρειάζονται για να διορθωθούν τα λογιστικά δεδουλευµένα µπορεί να είναι περιορισµένες ή µη διαθέσιµες. Άλλο σηµείο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι τα δεδουλευµένα συγκεντρώνουν πολλές λογιστικές πολιτικές που απεικονίζονται σε έναν αριθµό (Watts and Zimmerman, 1990). Η χειραγώγηση µέσω των λογιστικών δεδουλευµένων επιτυγχάνεται µε τη µεταβολή των λογιστικών µεθόδων ή των εκτιµήσεων που χρησιµοποιούνται κατά την παρουσίαση µιας συναλλαγής στις χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις, όπως είναι η µεταβολή στην µέθοδο απόσβεσης για τα πάγια στοιχεία και η εκτίµηση για τις προβλέψεις επισφαλών απαιτήσεων (Zang, 2012). Με τον τρόπο αυτό µπορούν να χειραγωγηθούν τα δηµοσιευµένα αποτελέσµατα σε µια συγκεκριµένη κατεύθυνση χωρίς να υπάρξει µεταβολή στις συναλλαγές. Από τους πρώτους που χρησιµοποίησαν µοντέλα πάνω στα δεδουλευµένα και µάλιστα µε βάση το διαχωρισµό σε discretionary και nondiscretionary ήταν οι Healy (1985), DeAngelo (1986) και Jones (1991). - Χειραγώγηση µε βάση πραγµατικά µέσα (real activities manipulation) Η χειραγώγηση µε πραγµατικά µέσα αφορά χειραγώγηση πραγµατικών δραστηριοτήτων. Αναφέρεται σε πράξεις της διοίκησης που αποκλίνουν από τις συνήθεις επιχειρηµατικές πρακτικές που έχουν ως πρωταρχικό στόχο να παραπλανήσουν κάποια ενδιαφερόµενα µέρη στο να πιστέψουν ότι επιτεύχθηκαν οι στόχοι των κερδών κατά τη συνήθη πορεία των δραστηριοτήτων (Roychowdhury, 18

19 2006). Υπάρχουν τρεις µέθοδοι χειραγώγησης µέσω πραγµατικών δραστηριοτήτων (Roychowdhury, 2006): Επιτάχυνση των πωλήσεων: Η χειραγώγηση των πωλήσεων έχει ως στόχο να αυξηθούν προσωρινά οι πωλήσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου είτε µε την παροχή προσφορών και εκπτώσεων είτε µε την παροχή πιο µεγάλων και χαλαρών πιστώσεων. Έτσι, τα συνολικά κέρδη για την τρέχουσα περίοδο είναι υψηλότερα, καθώς οι επιπλέον πωλήσεις καταγράφονται οδηγώντας σε θετικά περιθώρια κέρδους. Όµως, ο όγκος των πωλήσεων θα επανέλθει όταν η εταιρεία επιστρέψει στις παλιές τιµές της. Μείωση εξόδων: Η µείωση των εξόδων αφορά έξοδα που είναι στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης, όπως είναι τα έξοδα έρευνας και ανάπτυξης (R&D), διαφήµισης, διοίκησης και διάθεσης (SG&A). Οι εταιρείες µειώνουν τα έξοδα αυτά και αυξάνουν τα κέρδη. Πλεονάζουσα παραγωγή: Τα διευθυντικά στελέχη επιλέγουν να παραχθούν περισσότερα προϊόντα από όσα χρειάζονται για την αντιµετώπιση της ζήτησης. Με τα υψηλότερα αυτά επίπεδα παραγωγής, τα σταθερά κόστη επιµερίζονται σε περισσότερες µονάδες προϊόντος και το κόστος ανά µονάδα µειώνεται. Έτσι, το κόστος πωληθέντων είναι χαµηλότερο και η εταιρεία δηµοσιεύει καλύτερα λειτουργικά περιθώρια κέρδους. Οι Graham et. al. (2005) έδειξαν ότι οι µάνατζερ προτιµούν τη χειραγώγηση των κερδών µέσω πραγµατικών δραστηριοτήτων από ότι µέσω των λογιστικών δεδουλευµένων για να επηρεάσουν τα κέρδη. Υπάρχουν δύο τουλάχιστον λόγοι για αυτό. Πρώτον, η χειραγώγηση µέσω των λογιστικών δεδουλευµένων είναι πιο πιθανό να γίνει αντιληπτή από τους ελεγκτές ή τις άλλες αρχές και δεύτερον, η χρησιµοποίηση µόνο των λογιστικών δεδουλευµένων ενέχει κίνδυνο. Ωστόσο, η χειραγώγηση µε βάση πραγµατικές δραστηριότητες έχει σηµαντική αρνητική επίδραση στην µελλοντική λειτουργική απόδοση της εταιρείας (Gunny, 2005). Το ίδιο υποστηρίζουν και οι Cohen και Zarowin (2010) στην µελέτη τους, σύµφωνα µε την οποία η πτώση στην µετέπειτα απόδοσή τους είναι πιο σηµαντική εξαιτίας της χειραγώγησης πραγµατικών δραστηριοτήτων από ότι της χειραγώγησης των λογιστικών δεδουλευµένων. Κάποιες από τις µελέτες που εξέτασαν τη χειραγώγηση των κερδών µέσω πραγµατικών επιλογών της διοίκησης και µάλιστα µέσω των εξόδων έρευνας και ανάπτυξης (R&D) είναι των Dechow και Sloan (1991) που εξέτασαν ότι τα διευθυντικά στελέχη µειώνουν τα έξοδα έρευνας και ανάπτυξης τα 19

20 τελευταία χρόνια παραµονής τους στην εταιρεία καθόσον οι συνταξιοδοτικές παροχές βασίζονται στις αποδοχές των τελευταίων ετών και των Baber et. al. (1991), οι οποίοι δείχνουν ότι οι αποφάσεις των µάνατζερ σχετικά µε την επένδυση σε έρευνα και ανάπτυξη σχετίζεται µε την ανησυχία τους για τα δηµοσιευµένα κέρδη. Ενώ, ο Bushee (1998) βρήκε ότι οι µάνατζερ µειώνουν τις δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης για να αναστρέψουν µια µείωση των κερδών, ιδιαίτερα όταν µεγάλο ποσοστό ιδιοκτησίας της εταιρείας ανήκει σε θεσµικούς επενδυτές που έχουν µεγάλο τζίρο και παρακινούν τους µάνατζερ να επιτύχουν βραχυπρόθεσµους στόχους για τα κέρδη. Η απόφαση µεταξύ των δύο τρόπων χειραγώγησης εξαρτάται από τα κόστη της κάθε µεθόδου και τον χρονισµό της χειραγώγησης. Όταν η χρήση πραγµατικών µέσων είναι πιο κοστοβόρα από την χρήση των λογιστικών δεδουλευµένων λόγω του γεγονότος ότι οι εταιρείες έχουν λιγότερο ανταγωνιστική θέση στην αγορά ή δεν βρίσκονται σε καλή οικονοµική κατάσταση, οι εταιρείες χρησιµοποιούν τη χειραγώγηση µέσω των λογιστικών δεδουλευµένων. Ενώ, όταν υπάρχει µεγάλος περιορισµός στην χρήση των λογιστικών δεδουλευµένων ως µέσο χειραγώγησης λόγω του υψηλού βαθµού ελέγχου από ελεγκτές ή άλλα µέρη και περιορισµένη ευελιξία στη χρήση τους λόγω χειραγώγησης µε λογιστικά δεδουλευµένα σε προηγούµενα χρόνια, οι εταιρείες χρησιµοποιούν χειραγώγηση µε βάση πραγµατικές δραστηριότητες σε µεγαλύτερο βαθµό (Zang, 2012). Επιπλέον, οι δύο µέθοδοι θεωρούνται υποκατάστατες (Zang, 2012). 2.4 Μέθοδοι εντοπισµού και µέτρησης της χειραγώγησης του λογιστικού αποτελέσµατος µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα Στην παρούσα εργασία χρησιµοποιήθηκαν τα λογιστικά δεδουλευµένα ως µέσο για να διερευνηθεί αν υπάρχει χειραγώγηση του αποτελέσµατος. Τα λογιστικά δεδουλευµένα (accruals) είναι ένας από τους τρόπους εντοπισµού χειραγώγησης. Μάλιστα, πιο συγκεκριµένα πολλοί µελετητές, µεταξύ των οποίων είναι οι Botsari και Meeks (2008), Jones (1991) και Dechow et. al. (1995), ασχολούνται µε τον εντοπισµό των discretionary accruals όσον αφορά τη διαπίστωση της χειραγώγησης του αποτελέσµατος, δηλαδή των δεδουλευµένων που είναι στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης. 20

21 Το πρώτο βήµα βέβαια για την µέτρηση των discretionary accruals είναι τα συνολικά δεδουλευµένα (Total accruals, TA) ή τα δεδουλευµένα κεφαλαίου κίνησης (Working Capital Accruals, WCA). Τα συνολικά δεδουλευµένα και δεδουλευµένα κεφαλαίου κίνησης υπολογίζονται µε δύο τρόπους (Botsari and Meeks, 2008): α) µε στοιχεία ισολογισµού - Συνολικά εδουλευµένα: ΤΑ = ( CA- Cash) CL D&A, όπου: CA : η µεταβολή στα κυκλοφορούντα στοιχεία του ενεργητικού Cash : η µεταβολή στα διαθέσιµα CL : η µεταβολή στις βραχυπρόθεσµες υποχρεώσεις D&A : οι αποσβέσεις - εδουλευµένα Κεφαλαίου Κίνησης: WCA = ( CA- Cash) CL β) µε στοιχεία από την κατάσταση ταµειακών ροών - Συνολικά εδουλευµένα: ΤΑ = ΝΙ CFO, όπου: ΝΙ : Καθαρά Κέρδη CFO : Ταµειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες - εδουλευµένα Κεφαλαίου Κίνησης: WCA = ΝΙ CFO D&A Η διαφορά µεταξύ των συνολικών δεδουλευµένων και των δεδουλευµένων κεφαλαίου κίνησης είναι ο τρόπος αντιµετώπισης της απόσβεσης (D&A). Πολλές µελέτες, όπως των DeFond and Jiambalvo (1994), Peasnell (2000) και Teoh et. al. (1998) χρησιµοποιούν τα δεδουλευµένα κεφαλαίου κίνησης λόγω του γεγονότος ότι είναι πιο ευαίσθητα στην χειραγώγηση. Η απόσβεση έχει περιορισµένη δυνατότητα σαν εργαλείο χειραγώγησης των κερδών λόγω της προβλεψιµότητάς της (Young, 1999). Επιπλέον, τα δεδουλευµένα κεφαλαίου κίνησης περιλαµβάνουν στοιχεία που απαιτούν κρίση, όπως προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις, προβλέψεις για την απαξίωση των αποθεµάτων, τα οποία χρησιµοποιούνται για την χειραγώγηση των κερδών (Botsari and Meeks, 2008). 21

22 Παρακάτω παρουσιάζονται τα βασικότερα µοντέλα που έχουν ασχοληθεί µε τον υπολογισµό των non-discretionary accruals. Τα discretionary accruals (DA) έπειτα προκύπτουν από την διαφορά των συνολικών δεδουλευµένων (ΤΑ) και των non-discretionary accruals (NDA). α) Το µοντέλο του Healy (1985) O Healy (1985) εξετάζει την χειραγώγηση του αποτελέσµατος εκτιµώντας τα µέσα συνολικά δεδουλευµένα (αποπληθωρισµένα µε το σύνολο του ενεργητικού της προηγούµενης χρήσης). ιαφέρει από τις περισσότερες µελέτες επειδή προβλέπει ότι συµβαίνει συστηµατική χειραγώγηση του αποτελέσµατος σε κάθε περίοδο. Τα µέσα συνολικά δεδουλευµένα για την περίοδο εκτίµησης αντιπροσωπεύουν το µέτρο των non-discretionary accruals. Έτσι, το µοντέλο για τα συνολικά δεδουλευµένα που δεν οφείλονται σε αποφάσεις της διοίκησης είναι το ακόλουθο: όπου, NDA τ =ΣΤΑ t /Τ, t NDA τ : εκτιµώµενα µη διαφοροποιούµενα δεδουλευµένα ΤΑ : συνολικά δεδουλευµένα αποπληθωρισµένα µε το σύνολο του ενεργητικού της προηγούµενης περιόδου t : δείκτης των ετών που περιλαµβάνονται στην περίοδο εκτίµησης και λαµβάνει τιµές από 1,.,Τ τ : δείκτης που δείχνει το έτος εξέτασης β) Το µοντέλο της DeΑngelo (1986) Η DeΑngelo (1986) θεωρεί ότι τα µη διαφοροποιηµένα δεδουλευµένα είναι ίσα µε τα συνολικά δεδουλευµένα της προηγούµενης περιόδου (τ-1) αποπληθωρισµένα µε το σύνολο του ενεργητικού της προηγούµενης περιόδου (τ-2). ηλαδή θεωρεί ότι είναι σταθερά από περίοδο σε περίοδο αφού υπολογίζει τις πρώτες διαφορές των συνολικών δεδουλευµένων και υποθέτει ότι έχουν µηδενική αξία. Έτσι, το µοντέλο της DeAngelo για τα non-discretionary accruals είναι το ακόλουθο: 22

23 NDA τ =ΤΑ τ-1 /Α τ-2, Το µοντέλο της DeAngelo µπορεί να θεωρηθεί ως ειδική περίπτωση του µοντέλου του Healy στην οποία η περίοδος εκτίµησης για τα non-discretionary accruals περιορίζεται στην παρατήρηση της προηγούµενης χρήσης. Αν τα nondiscretionary accruals είναι σταθερά διαχρονικά και τα discretionary accruals έχουν ένα µηδενικό µέσο στην περίοδο εκτίµησης, τότε τα δύο µοντέλα µετρούν τα nondiscretionary accruals χωρίς σφάλµα. Αν, όµως, τα non-discretionary accruals µεταβάλλονται από περίοδο σε περίοδο, τότε και τα δύο µοντέλα θα τείνουν να µετρούν τα non-discretionary accruals µε σφάλµα. Αν τα non-discretionary accruals ακολουθούν µια διαδικασία λευκού θορύβου γύρω από ένα σταθερό µέσο, τότε το µοντέλο του Healy θεωρείται το πιο κατάλληλο. Αν, όµως, τα non-discretionary accruals ακολουθούν τυχαίο περίπατο, τότε το µοντέλο της DeΑngelo (1986) θεωρείται το πιο κατάλληλο. Εµπειρικά στοιχεία προτείνουν ότι τα συνολικά δεδουλευµένα είναι στάσιµα στα επίπεδα και προσεγγίζουν µια διαδικασία λευκού θορύβου (Dechow, 1994). Η υπόθεση ότι τα non-discretionary accruals είναι σταθερά είναι απίθανο να είναι εµπειρικά περιγραφική. Ο Kaplan (1985) σηµειώνει ότι η φύση της λογιστικής διαδιακασίας των δεδουλευµένων υπαγορεύει ότι το επίπεδο των nondiscretionary accruals θα πρέπει να µεταβάλλεται σε απάντηση των µεταβολών των οικονοµικών συνθηκών. γ) Το µοντέλο της Jones (1991) H Jones (1991) προτείνει ένα µοντέλο που προσπαθεί να ελέγξει την επίδραση των µεταβολών των οικονοµικών συνθηκών µιας εταιρείας στα non-discretionary accruals. To µοντέλο της Jones για τα non-discretionary accruals την περίοδο υπό εξέταση είναι: NDA τ =α 1 (1/Α τ-1 ) + α 2 ( REV τ /Α τ-1 ) + α 3 (PPE τ /Α τ-1 ), όπου, REV τ : έσοδα στο έτος τ µείον έσοδα στο έτος τ-1 PPE τ : σύνολο παγίων στο έτος τ Α τ-1 : σύνολο του ενεργητικού στο τ-1 α 1, α 2, α 3 : παράµετροι της κάθε εταιρείας 23

24 Οι παράµετροι α 1, α 2, α 3 για κάθε εταιρεία εκτιµώνται µε το ακόλουθο µοντέλο στην περίοδο εκτίµησης: ΤA τ =α 1 (1/Α τ-1 ) + α 2 ( REV τ /Α τ-1 ) + α 3 (PPE τ /Α τ-1 ) + ε τ, όπου α 1, α 2, α 3 είναι οι εκτιµήσεις των παραµέτρων µε τη µέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων και ΤΑ είναι τα συνολικά δεδουλευµένα αποπληθωρισµένα µε το σύνολο του ενεργητικού του προηγούµενου έτους και ε τ το κατάλοιπο. Μια βασική υπόθεση της Jones είναι ότι τα έσοδα είναι non-discretionary, δηλαδή δεν µπορούν να υποστούν χειραγώγηση από τη διοίκηση. Αν όµως, τα κέρδη χειραγωγούνται µέσω των εσόδων, τότε το µοντέλο της Jones θα χάνει ένα κοµµάτι στον υπολογισµό των discretionary accruals, αφού θα έχει αποκλίσει ένα µέρος των κερδών που υπόκεινται στην χειραγώγηση και τα discretionary accruals δεν θα υπολογίζονται σωστά. δ) The Industry Model To µοντέλο αυτό χρησιµοποιήθηκε από τους Dechow και Sloan (1991). Όπως το µοντέλο της Jones, έτσι και το Industry Model δεν στηρίζεται στην υπόθεση ότι τα non-discretionary accruals είναι σταθερά διαχρονικά. Υποθέτει όµως ότι η µεταβολή στους παράγοντες των non-discretionary accruals είναι κοινοί στις εταιρείες του ίδιου κλάδου. Το Industry Model έχει ως εξής: NDA t =γ 1 + γ 2 median j (TA t/ A t-1 ), όπου median j (TA t/ A t-1 ) : η διάµεσος των συνολικών δεδουλευµένων αποπληθωρισµένα µε το σύνολο του ενεργητικού του προηγούµενου έτους για όλες τις εταιρείες εκτός δείγµατος που βρίσκονται στον ίδιο κλάδο µε αυτές του δείγµατος. Οι παράµετροι γ 1 και γ 2 υπολογίζονται µε τη µέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων των παρατηρήσεων κατά την περίοδο εκτίµησης. Το Industry Model 24

25 αποµακρύνει τη διακύµανση στα non-discretionary accruals που είναι κοινή µεταξύ των εταιρειών του ίδιου κλάδου. ε) Το τροποποιηµένο µοντέλο της Jones (1995) Οι Dechow et. al. (1995) παρουσίασαν το τροποποιηµένο µοντέλο της Jones το οποίο θέλησε να εξαλείψει την τάση του µοντέλου της Jones να υπολογίζει τα discretionary accruals µε σφάλµα όταν υπάρχει χειραγώγηση στα έσοδα. Συγκεκριµένα, το σφάλµα στην µέτρηση των discretionary accruals που παρουσιάζει το µοντέλο της Jones είναι η αδυναµία ότι δεν συµπεριλαµβάνεται στα discretionary accruals το ποσό εκείνο που προέρχεται από την χειραγώγηση των εσόδων. Στο τροποποιηµένο µοντέλο, τα non-discretionary accruals εκτιµώνται ως εξής: NDA τ =α 1 (1/Α τ-1 )+ α 2 (( REV τ - REC τ ) /Α τ-1 ) + α 3 (PPE τ /Α τ-1 ), όπου, REC τ : οι απαιτήσεις στο έτος τ µείον απαιτήσεις στο έτος τ-1 Οι παράµετροι α 1, α 2, α 3 και τα non-discretionary accruals κατά την περίοδο εκτίµησης είναι αυτά που προκύπτουν από το µοντέλο Jones. Η µόνη διαφορά στο τροποποιηµένο µοντέλο Jones είναι η προσαρµογή της µεταβολής των εσόδων µε την µεταβολή των εισπρακτέων λογαριασµών. Το τροποποιηµένο µοντέλο Jones υποθέτει ότι είναι πιο εύκολο να χειραγωγηθούν τα κέρδη µέσω της αναγνώρισης των εσόδων µε πίστωση από ότι µέσω της αναγνώρισης των εσόδων µετρητοίς. Με αυτόν τον τρόπο αντιµετωπίζεται η αδυναµία του µοντέλου της Jones σύµφωνα µε το οποίο οι πωλήσεις θεωρούνται ότι δεν υπόκεινται σε χειραγώγηση σύµφωνα µε τη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης. στ) Το µοντέλο των Kothari, Leone και Wasley (2005) Οι Kothari et. al. (2005) παρουσίασαν ένα µοντέλο παρόµοιο µε αυτό της Jones (1991) και των Dechow et. al (1995) (Modified Jones) µε τη διαφορά ότι προσθέσανε έναν ακόµη όρο, το ROA που απεικονίζει την απόδοση του ενεργητικού. 25

26 ΤA it =δ 0 + δ 1 (1/ΑSSETS it-1 ) + δ 2 ( SALES it /ΑSSETS it-1 ) + δ 3 (PPE it /ΑSSETS it-1 )+ δ 4 (ROA it (or it-1) /ΑSSETS it-1 )+ u it ΤA it : συνολικά δεδουλευµένα στο έτος t για την εταιρεία i αποπληθωρισµένα µε το σύνολο του ενεργητικού στο t-1 για την εταιρεία i ΑSSETS it-1 : σύνολο ενεργητικού στο έτος t-1 για την εταιρεία i SALES it : πωλήσεις στο έτος t µείον πωλήσεις στο t-1 για την εταιρεία i PPE it : σύνολο παγίων στο έτος t για την εταιρεία i ROA it (or it-1) : η απόδοση του ενεργητικού στο έτος t ή t-1 για την εταιρεία i δ 0, δ 1, δ 2, δ 3, δ 4 : παράµετροι της κάθε εταιρείας Ο αποπληθωρισµός µε το σύνολο του ενεργητικού προσπαθεί να µειώσει την ετεροσκεδαστικότητα στα κατάλοιπα. Οι Kothari et. al. (2005) συµπεριλάβανε την απόδοση του ενεργητικού στο µοντέλο γιατί θεώρησαν ότι τα διακριτά λογιστικά δεδουλευµένα της εταιρείας επηρεάζονται από την τρέχουσα ή την παρελθούσα απόδοσή της. ζ) Ball and Shivakumar Model (2006) Οι Ball και Shivakumar (2006) εξέτασαν το ρόλο των δεδουλευµένων στην ασύµµετρα έγκαιρη αναγνώριση των κερδών και ζηµιών. Αναφέρουν ότι ο µεγάλος ρόλος της λογιστικής των δεδουλευµένων είναι η αναγνώριση των κερδών και των ζηµιών πριν από την πραγµατοποίηση της πραγµατικής ταµειακής ροής που προκαλούν. Τα κέρδη και οι ζηµίες µπορούν να θεωρηθούν ως οι ταµειακές ροές της τρέχουσας περιόδου πλέον οποιαδήποτε αναθεώρηση στην παρούσα αξία αναµενόµενων µελλοντικών ταµειακών ροών. Η έγκαιρη αναγνώριση των κερδών και ζηµιών πετυχαίνεται εν µέρει µε τα δεδουλευµένα επειδή αφορά εκείνο το κοµµάτι των προσδοκιών για τις µελλοντικές ταµειακές ροές πριν από την πραγµατική πραγµατοποίησή τους. Έτσι, υπάρχει µια θετική σχέση µεταξύ των δεδουλευµένων και των ταµειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες. Αυτό συµβαίνει επειδή αναθεωρήσεις στις ταµειακές ροές της τρέχουσας περιόδου είναι πιθανό να σχετίζονται θετικά µε αναθεωρήσεις στις αναµενόµενες µελλοντικές ταµειακές ροές. Αν οι ταµειακές ροές της τρέχουσας περιόδου αυξάνονται ή µειώνονται, οι 26

27 αναµενόµενες µελλοντικές ταµειακές ροές είναι πιθανό να µειώνονται ή να αυξάνονται επίσης. Συνεπώς, η έγκαιρη αναγνώριση των αναµενόµενων µελλοντικών ταµειακών ροών απαιτεί την αναγνώριση δεδουλευµένων που έτσι συσχετίζονται θετικά µε τις µεταβολές στις τρέχουσες ταµειακές ροές. Έτσι, η ασύµµετρα έγκαιρη αναγνώριση των κερδών και ζηµιών εισάγει µια ασυµµετρία στη σχέση µεταξύ δεδουλευµένων και ταµειακών ροών, γιατί οι ζηµίες είναι πιο πιθανό να αναγνωρίζονται έγκαιρα, ενώ τα κέρδη να περιµένουν µέχρι να πραγµατοποιηθούν µετρητοίς. Για να εξετάσουν την υπόθεση της ασυµµετρίας στη σχέση µεταξύ των δεδουλευµένων και των ταµειακών ροών της τρέχουσας περιόδου, εκτίµησαν εναλλακτικές µορφές της γενικής γραµµικής παλινδρόµησης: ACC t = a 0 + a 1 *X t + a 2 *VAR t + a 3 *DVAR t + a 4 *DVAR t *VARt + v t, όπου ACC t : δεδουλευµένα στο χρόνο t X t : οι ανεξάρτητες µεταβλητές που χρησιµοποιούνται από τα υπόλοιπα µοντέλα της βιβλιογραφίας για την εξήγηση των δεδουλευµένων VAR t : µεταβλητή για κέρδη ή ζηµίες DVAR t : ψευδοµεταβλητή που λαµβάνει την τιµή 0 αν το VAR t υποδηλώνει ζηµία στο χρόνο t Και τα συγκεκριµένα µοντέλα που εξετάζουν είναι: Cash flow Model: ACC t = a 0 + a 1 *CF t + ε t DD Model: ACC t = a 0 + a 1 *CF t + a 2 *CF t-1 + a 3 *CF t+1 + ε t Jones Model: ACC t = a 0 + a 1 * REV t + a 2 *GPPE t + ε t, όπου CF t : ταµειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες το έτος t αποπληθωρισµένες µε το σύνολο του ενεργητικού REV t : η µεταβολή στα συνολικά έσοδα αποπληθωρισµένα µε το σύνολο του ενεργητικού GPPE t : το αναπόσβεστο κόστος απόκτησης των παγίων αποπληθωρισµένο µε το σύνολο του ενεργητικού ιαπίστωσαν ότι ενσωµατώνοντας την ασύµµετρη αναγνώριση των κερδών και ζηµιών αυξάνεται η κατανόηση των λογιστικών δεδουλευµένων. 27

28 Παρουσιάστηκαν εναλλακτικά µοντέλα που χρησιµοποιούνται για να διαπιστωθεί αν υπάρχει χειραγώγηση του αποτελέσµατος. Όλα τα µοντέλα θεωρούνται ότι παράγουν λογικά και καλά προσδιορισµένα αποτελέσµατα για ένα τυχαίο δείγµα. Ωστόσο, µεταξύ των διάφορων µοντέλων, οι Dechow et. al. (1995) αναφέρουν ότι τα µοντέλα της Jones (1991) και των Dechow et. al (1995) (Modified Jones) λειτουργούν καλύτερα και εκτιµούν αξιόπιστα τα discretionary accruals. Στο ίδιο συµπέρασµα κατέληξαν και οι Guay et. al. (1996), οι οποίοι ισχυρίζονται ότι τα µοντέλα Jones και Modified Jones έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν αξιόπιστες εκτιµήσεις για τα discretionary accruals. Οι Thomas και Zang (2000) σηµειώνουν την προβλεπτική ικανότητα του µοντέλου της Jones (1991) έναντι των προηγούµενων µοντέλων που αναπτύχθηκαν από άλλους ερευνητές. Ωστόσο, το µοντέλο των Kothari et. al. (2005) αυξάνει την αξιοπιστία των αποτελεσµάτων από την έρευνα για χειραγώγηση του αποτελέσµατος από ό,τι τα παραδοσιακά µοντέλα (Jones και Modified Jones) που χρησιµοποιούνται όταν η υπόθεση που εξετάζεται δεν συνεπάγεται ότι η χειραγώγηση των κερδών θα ποικίλλει µε την απόδοση ή ότι οι υπό εξέταση εταιρείες δεν αναµένονται να προβαίνουν σε τεχνικές χειραγώγησης. Σύµφωνα µε τους Kothari et. al. (2005), τα µοντέλα Jones, Modified Jones και το δικό τους προσαρµοσµένο στην απόδοση τείνουν να είναι τα καλύτερα µοντέλα για τον υπολογισµό των discretionary accruals µεταξύ µιας ευρείας ποικιλίας προσοµοιωµένων καταστάσεων. Για να εκτιµηθεί η ικανότητα των µοντέλων θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν και άλλοι περίοδοι εκτίµησης πέραν του δείγµατος που επιλέχθηκε (Thomas and Zang, 2000). Σύµφωνα µε τους Peasnell et. al. (2000), τα µοντέλα Jones και Modified Jones είναι ουσιώδως πιο ισχυρά από άλλα µοντέλα στο να εντοπίσει χειραγώγηση µέσω εσόδων και προβλέψεων από επισφάλειες. 2.5 Χειραγώγηση κερδών µε βάση τα δεδουλευµένα και Εταιρικά χαρακτηριστικά Τα κέρδη θεωρούνται ένα µέτρο της απόδοσης της εταιρείας που χρησιµοποιείται από ένα πλήθος χρηστών για τη λήψη αποφάσεων. Τα λογιστικά δεδουλευµένα διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στη βελτίωση της ικανότητας των κερδών να µετρήσουν την απόδοση της εταιρείας και είναι ανώτερο µέτρο της απόδοσης από ότι τα διάφορα µέτρα των ταµειακών ροών (Dechow, 1994). 28

29 Επιτρέπουν στους µάνατζερ να επικοινωνούν την ιδιωτική και εσωτερική πληροφόρηση που κατέχουν και να βελτιώνουν την ικανότητα των κερδών να απεικονίζουν την υποκείµενη οικονοµική αξία της εταιρείας (Krishnan, 2003). Λόγω της ευελιξίας που παρέχουν οι γενικά παραδεκτές λογιστικές αρχές, η λογιστική των δεδουλευµένων υπόκειται σε χειραγώγηση από τη διοίκηση. Οι Watts και Zimmerman (1986) σηµειώνουν ότι η ευελιξία αυτή που παρέχεται παρακινεί τους µάνατζερ να διαστρεβλώσουν τα δηµοσιευµένα κέρδη ευκαιριακά όπως αναφέρει σε άρθρο του ο Subramanyam (1996). Χρησιµοποιώντας τα λογιστικά δεδουλευµένα, τα διευθυντικά στελέχη µπορούν να µεταβάλλουν τον χρόνο αναγνώρισης των κερδών εύκολα. Σύµφωνα µε τον Subramanyam (1996), τα διακριτά λογιστικά δεδουλευµένα αυξάνουν την πληροφόρηση των λογιστικών κερδών γιατί βοηθούν να προβλεφθούν οι ταµειακές ροές και τα κέρδη, εξηγούν τις µεταβολές στην τιµή της µετοχής, προβλέπουν µεταβολές στα µερίσµατα και βελτιώνουν την επιµονή και την προβλεψιµότητα των κερδών. Η χειραγώγηση των κερδών µε βάση τα λογιστικά δεδουλευµένα είναι πιο διαδεδοµένη µέθοδος από ότι η χειραγώγηση µε πραγµατικές επιλογές της διοίκησης (Rangan, 1998, Teoh et. al., 1998, Shivakumar, 2000). Για τους παραπάνω λόγους, αποφασίστηκε η χρησιµοποίηση των λογιστικών δεδουλευµένων για τον εντοπισµό επηρεασµού του λογιστικού αποτελέσµατος στην παρούσα εργασία. Τα λογιστικά δεδουλευµένα µπορεί να επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες και µάλιστα από συγκεκριµένα εταιρικά χαρακτηριστικά. Οι κύριες µεταβλητές που φαίνεται να σχετίζονται µε τα λογιστικά δεδουλευµένα και χρησιµοποιεί η βιβλιογραφία είναι ο δείκτης χρέος προς ίδια κεφάλαια (Debt/Equity) που απεικονίζει τη µόχλευση της εταιρείας, ο δείκτης καθαρό αποτέλεσµα προς σύνολο του ενεργητικού (Return on Assets - ROA) που απεικονίζει την αποδοτικότητα του ενεργητικού, ο δείκτης χρηµατιστηριακή προς λογιστική αξία (Market Value to Book Value - MV/BV) και το µέγεθος της εταιρείας (SIZE), όπως ορίζεται από τον λογάριθµο του συνόλου του ενεργητικού. Οι Watts and Zimmerman (1986) σηµειώνουν ότι επειδή η πλειονότητα των εταιρειών αντιµετωπίζουν δανειακούς περιορισµούς στα συµβόλαια δανείων και η παραβίασή τους είναι κοστοβόρα, τα διευθυντικά στελέχη των εταιρειών που είναι κοντά στην παραβίαση τους προβαίνουν σε λογιστικές επιλογές που αυξάνουν το αποτέλεσµα και µειώνουν την πιθανότητα default, όπως αναφέρουν σε άρθρο τους οι DeFond και Jiambalvo (1994). Έτσι, η µεταβλητή που µελετάται είναι η µόχλευση, όπως ορίζεται από το δείκτη χρέος προς 29