ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑΤΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ & ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΕΣ ΝΟΜΙΚΗΣ & ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΔΠΜΣ) «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ: ΔΙΚΑΙΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ "Η ΝΟΜΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ " Υπεύθυνη Διπλωματικής εργασίας : ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΑΛΛΙΝΙΚΙΔΟΥ Επιβλέπων καθηγητής : ΧΑΡΙΣΙΟΣ ΣΚΟΥΡΤΗΣ 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΠΜΣ ΣΕΛ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο - Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 1. Ο ορισμός των μεταμοσχεύσεων Δότης Οργάνων πτωματικός δότης οργάνων ζωντανός δότης οργάνων Λήπτης οργάνων Διατήρηση μοσχευμάτων Νέα εποχή στη μεταμόσχευση ήπατος Μεταμόσχευση "νεκρής" καρδιάς Η ιστορία των μεταμοσχεύσεων 5.1. Οι μεταμοσχεύσεις στην μυθολογία και τη θρησκευτική παράδοση Η επανάσταση της επιστήμης Η Ελληνική πραγματικότητα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο - ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 7. Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο Η Σύμβαση του Oviedo για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την βιοϊατρική Ο Κώδικας ιατρικής δεοντολογίας (Κ.Ι.Δ.) (Ν. 3418/2005) Ο Ν. 3984/2011 όπως συμπληρώθηκε από τον Ν.4075/ Προϋποθέσεις αφαίρεσης ανθρωπίνων ιστών και οργάνων Θεραπευτικός σκοπός Απαγόρευση ανταλλάγματος Προϋποθέσεις αφαίρεσης ιστών και οργάνων από ζωντανό δότη Κύκλος υποψήφιων δοτών

3 Προϋποθέσεις αφαίρεσης οργάνων από πτωματικό δότη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο - ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ 8. Η ιστορία και ο ορισμός εγκεφαλικού θανάτου Επιχειρήματα υπέρ του Ε.Θ Κριτική κατά του κριτηρίου του Ε.Θ Προϋποθέσεις διάγνωσης του Ε.Θ Κλινικά κριτήρια για τη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου Κλινικός έλεγχος εγκεφαλικών συζυγιών- αντανακλαστικών του στελέχους Απουσία αυτόματης αναπνοής Ανεξήγητες κινήσεις «Σημείο του Λαζάρου - Lazarous sign» ή «τραγικά αντανακλαστικά» Πότε επιβάλλεται η εργαστηριακή επιβεβαίωση του εγκεφαλικού θανάτου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο - Ο Ε.Ο.Μ. ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 9. Η ίδρυση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων Αρμοδιότητες και το πλαίσιο λειτουργίας του Ε.Ο.Μ Ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας Ο νέος νόμος για της μεταμοσχεύσεις Ν. 3984/ Συγκεκριμένα ο Συντονισμός των μεταμοσχεύσεων Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες των Σ.Μ Διακρίσεις συντονιστών μεταμοσχεύσεων Κλινικοί Συντονιστές Τοπικοί Συντονιστές Κεντρικοί Συντονιστές...69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ Εισαγωγή Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία Ιουδαϊσμός

4 11.4. Ισλάμ Ινδουισμός Βουδισμός Οι θέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

5 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ ΑΠ αρ. Αρμ. βλ. Ε.Θ. ΕισΝΑΚ Ελλ.Δικ Ε.Ο.Μ. Εφ Κ.Ι.Δ. κ.α. Μ.Ε.Θ. Ο.π. ΠΚ Ποιν.Δικ ΠοινΧρ ΠΠρ σελ. Σ.Μ. Τ.Σ.Μ. ΧΝΑ Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος αριθμός Αρμενόπουλος βλέπε Εγκεφαλικός Θάνατος Εισαγωγικός Νόμος του Αστικού Κώδικα Ελληνική Δικαιοσύνη Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων Εφετείο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας Και άλλα Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Όπως παραπάνω Ποινικός Κώδικας Ποινική Δικαιοσύνη Ποινικά Χρονικά Πολυμελές Πρωτοδικείο σελίδα Συντονιστής Μεταμοσχεύσεων Τοπικοί Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η δωρεά οργάνων αποτελεί ένα επίκαιρο ζήτημα το οποίο αντιμετωπίζεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο από διάφορες επιστημονικές ειδικότητες (νομική, ιατρική, θεολογία, ψυχολογία, κοινωνιολογία κ.α.) αλλά και ανθρώπους του πνεύματος καθώς οι ανάγκες για εύρεση οργάνων προς μεταμόσχευση ολοένα και αυξάνονται. Τα εξαιρετικά αποτελέσματα των μεταμοσχεύσεων από ιατρική, κοινωνική αλλά και οικονομική σκοπιά εξηγούν την ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση οργάνων, χωρίς να υπάρχει βέβαια και η αντίστοιχη προσφορά. Η μεταμόσχευση ιστών και οργάνων απαιτεί και προϋποθέτει ένα οργανωτικό πλαίσιο που να ανταποκρίνεται στις αυξημένες ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες που η θεραπευτική αυτή μέθοδος απαιτεί. Δύο είναι τα θεσμικά όργανα μέσω των οποίων υλοποιείται η οργάνωση και ο συντονισμός των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα : ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.) και ο Συντονιστής μεταμοσχεύσεων. 1 Το βασικότερο πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει παγκοσμίως ο τομέας των μεταμοσχεύσεων αποτελεί η περιορισμένη προσφορά οργάνων σε σχέση με την διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση. Από τη μια πλευρά οι σύγχρονες εξελίξεις στις ιατρικές επιστήμες κυρίως της βιοιατρικής και ειδικότερα στο πεδίο των βλαστικών κυττάρων που δίνουν την ελπίδα στο κοντινό μέλλον να αντικατασταθούν εντελώς οι μεταμοσχεύσεις και από την αντίθετη πλευρά η στενή σύνδεση των μεταμοσχεύσεων με βαθιά ριζωμένες ηθικοθρησκευτικές πεποιθήσεις που σχετίζονται με ζητήματα της αρχής και του τέλους της ανθρώπινης ύπαρξης αποτελούν τροχοπέδη στην αποδοχή επιστημονικά τεκμηριωμένων μεθόδων. 2 Από την άλλη πλευρά η έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στην Πολιτεία καθώς και στον ιατρικό κλάδο δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την εύρεση μοσχευμάτων. Μεγάλο ποσοστό των πολιτών θεωρεί, αδικαιολόγητα ίσως, ότι μια δήλωση δωρεάς οργάνων ενδέχεται να καταστεί αιτία της πρόκλησης προώρου και άδικου θανάτου από επιστήμονες που δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην επιστήμη και 1 Ομπέση Φ.-Μάνιου Μ. "Οργάνωση της μεταμοσχευτικής διαδικασίας: Ο θεσμός του Συντονιστή μεταμοσχεύσεων", Βήμα του Ασκληπιού, τόμος 7, τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2008, σελ Μ.Καιάφα-Γκμπάντι,Ε.Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη,Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου,"Μεταμοσχεύσεις", Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής 8, εκδόσεις Σάκκουλα 2008, σελ.25 επ. 6

7 έχουν μειωμένη συνείδηση. Επειδή ακριβώς ο πολίτης δεν μπορεί να γνωρίζει πώς θα συμπεριφερθούν οι γιατροί απέναντί του αν βρεθεί στο μεταίχμιο μεταξύ ζωής και θανάτου, είναι εύλογο να μην αποκαλύπτει τη βούλησή του να γίνει δωρητής οργάνων προκειμένου να προφυλαχθεί. Επιπλέον η γενική άρνηση στην ιδέα του θανάτου συμβάλλει ακόμη περισσότερο στην δυσκολία εξεύρεσης μοσχευμάτων. Οι συγγενείς αρνούνται να συνειδητοποιήσουν ότι ο άνθρωπός τους δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή. Η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου και η δυσπιστία ως προς την επέλευση του πραγματικού τέλους δεν είναι πάντα ευκόλως κατανοητή και αποδεκτή ιδιαίτερα όταν η συναισθηματική φόρτιση συγχέεται με την πρόοδο της επιστήμης και την δυνατότητα ανάνηψης ανθρώπων καρδιακά νεκρών. 3 Τέλος, πολλοί είναι οι πολίτες οι οποίοι φοβούνται να γίνουν δωρητές λόγω της πιθανής εμπορευματοποίησης τους. Αυτό συμβαίνει διότι η έλλειψη μοσχευμάτων δημιουργεί τον κίνδυνο τις εμπορευματοποίησης και της εκμετάλλευσης φτωχών ανθρώπων με στόχο την εύρεση του ποθητού μοσχεύματος με ανταλλάγματα. Δεδομένου μάλιστα του γεγονότος ότι ορισμένα νομοθετικά πλαίσια άλλων χωρών δεν απαγορεύουν την λήψη οργάνων από τρίτα μη σχετιζόμενα με το δότη πρόσωπα ευνοούν την εκμετάλλευση ανθρώπων με σοβαρό κίνδυνο τόσο για την υγεία του δότη όσο και του λήπτη. 4 Ωστόσο στην Ελλάδα σύμφωνα με τη διαβεβαίωση του ΕΟΜ, δεν έχει υπάρξει ποτέ κρούσμα μεταμόσχευσης οργάνου προερχόμενου από εμπόριο οργάνων σώματος. Και αυτό διότι οι μεταμοσχεύσεις σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο που ισχύει στη χώρα μας και ρυθμίζει το θέμα, είτε από ζώντα είτε από πτωματικό δότη πραγματοποιούνται μόνο σε μονάδες μεταμόσχευσης δημοσίων νοσοκομείων, υπό τον αυστηρό έλεγχο και την εποπτεία του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. 5 3 Μαρίνος Γ. Κούρτης "Αστικό δίκαιο μεταμοσχεύσεων" Μελέτες ιδιωτικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα 2002, σελ Μ.Καιάφα Γκμπάντι, Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου (Επιμ) (2006), ο νέος κώδικας ιατρικής δεοντολογίας, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής 1, Μ. Καιάφα Γκμπάντι Αθήνα Θεσσαλονίκη : Αντ. Σάκκουλας σελ. 25 επ. 5 Βλ. για παραπάνω ιστοσελίδα του ΕΟΜ. Συγκεκριμένα «Ανακοίνωση του ΕΟΜ για τα "σενάρια" εμπορίας οργάνων» 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο - Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 1. Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ Η μεταμόσχευση είναι η διαδικασία κατά την οποία υγιή όργανα, ιστοί ή κύτταρα μεταφέρονται από έναν πτωματικό ή ζωντανό δότη σε ασθενείς με τελικού σταδίου ανεπάρκεια κάποιου οργάνου. Προϋπόθεση της υλοποίησης της μεταμόσχευσης είναι η προσφορά των οργάνων μετά από ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και την αποδοχή της ιδέας της δωρεάς, η οποία αποτελεί ουσιαστικά ένα δώρο ζωής στον συνάνθρωπο. Πρόκειται για διαδικασία που ακολουθεί δύο στάδια : αρχικά έχουμε την αφαίρεση των οργάνων από τον δότη και στη συνέχεια την μεταφύτευσή τους στον λήπτη. 6 Η μεταμόσχευση ιστών και οργάνων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της σύγχρονης ιατρικής επιστήμης, διότι παρέχει την μοναδική ευκαιρία για επάνοδο στην ενεργό ζωή και στην παραγωγικότητα σε ανθρώπους με τελικό στάδιο ανεπάρκειας ή σοβαρή και μη ιάσιμη με άλλη ισάξια θεραπευτική μέθοδο διαταραχή ενός ή περισσοτέρων οργάνων. Πηγή των μοσχευμάτων αποτελούν κυρίως, οι εγκεφαλικά νεκροί δότες αλλά και ζώντες δότες. Κάθε ένα από τα όργανα του ανθρώπινου σώματος μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μεταμόσχευσης. Οφθαλμοί, καρδιά, πνεύμονας, νεφρός, τμήμα του γαστρεντερικού σωλήνα, ήπαρ, πάγκρεας, αίμα, μυελός των οστών, μοσχεύματα οστών και δέρματος, αποτελούν ιστούς αλλά και όργανα του ανθρώπινου σώματος, η μεταμόσχευση των οποίων σε κάποιον πάσχοντα μπορεί να αποδειχτεί σωτήρια. 7 Από κάθε εγκεφαλικά νεκρό δότη μπορεί να ληφθούν τα παρακάτω μοσχεύματα: Η καρδιά, οι πνεύμονες, το ήπαρ, οι νεφροί, τα πάγκρεας, οι κερατοειδείς, μυελός των οστών, μοσχεύματα οστών και δέρματος. Το ήπαρ μπορεί να διαιρεθεί στο δεξιό και στον αριστερό λοβό και να δοθεί σε δύο διαφορετικούς λήπτες, συνήθως ο δεξιός σε ενήλικα λήπτη και ο αριστερός σε παιδί. Οι νεφροί και οι πνεύμονες, μπορεί να δοθούν σε διαφορετικούς λήπτες. Οι ιστοί και τα κύτταρα που μπορούν σήμερα να μεταμοσχευθούν είναι δέρμα, επιδερμίδα, οστά, χόνδροι, μύες, τένοντες, σύνδεσμοι, περιτονίες, αγγεία, βαλβίδες της καρδιάς, κερατοειδής χιτώνας του οφθαλμού, 6 ο.π. Μαρίνος Γ. Κούρτης "Αστικό δίκαιο μεταμοσχεύσεων" Μελέτες ιδιωτικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα 2002, σελ William/Yadlapalli, "The spectrum of long- term renal transplantation : Outcomes, complications and clinical studies" Transplantations Reviews 2002, σελ

9 κερατοειδής χιτώνας του οφθαλμού, σκληρός χιτώνας του οφθαλμού, εμβρυϊκή μεμβράνη, χόριο, ενδοκρινείς ιστοί και ενδοκρινικά κύτταρα, νευρικά κύτταρα, αιμοποιητικά κύτταρα κ.α. Οι τεχνικές συνεχώς βελτιώνονται και σύντομα θα είναι δυνατή η μεταμόσχευση και άλλων οργάνων, ιστών και κυττάρων. Ουσιαστικά από έναν δότη μπορούν να λάβουν μόσχευμα περισσότεροι από δέκα άνθρωποι. Είναι πολύ σημαντικό το μεγαλείο της προσφοράς εκείνου του ανθρώπου που έχασε τη μάχη με το θάνατο προς εκείνους για τους οποίους η μεταμόσχευση αποτελεί τη μοναδική σωτηρία. 8 Η πρόοδος των μεταμοσχεύσεων αποτελεί καρπό μακρόχρονης έρευνας και συνεργασίας πολλών κλινικών και εργαστηριακών ειδικοτήτων. Στην επιτυχία των μεταμοσχεύσεων συνέβαλλαν οι πρόοδοι στη διερεύνηση των ανοσοβιολογικών μηχανισμών της απόρριψης και της ανοχής του μοσχεύματος, η παρασκευή νέων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, η βελτίωση μεθόδων συντήρησης των μοσχευμάτων, αλλά και η ανάπτυξη νέων χειρουργικών τεχνικών και μέσων αναισθησιολογικής αντιμετώπισης και εντατικής θεραπείας των μεταμοσχευμένων ασθενών. Συγκεκριμένα, τα νέα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα και οι ακριβείς μέθοδοι ιστοσυμβατότητας καθώς και η ανακάλυψη μεθόδων συντήρησης και μη απόρριψης των μοσχευμάτων αν και δεν έχουν αποκλείσει εντελώς τον κίνδυνο απόρριψης του μοσχεύματος, μπορούν πλέον να παρατείνουν τη λειτουργία των μεταμοσχευμένων οργάνων για απεριόριστο χρόνο, καθιστώντας τη ζωή και την υγεία του λήπτη απολύτως φυσιολογική. Με βάση τα μοσχεύματα, οι μεταμοσχεύσεις ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες : A) Ανάλογα με τη θέση που τοποθετούνται τα όργανα έχουμε : 1) Την ορθοτοπική μεταμόσχευση, που καλείται η αφαίρεση του πάσχοντος οργάνου και η αντικατάστασή του στην ίδια θέση, με το μόσχευμα που έχει φυσιολογική λειτουργία 2) Την ετεροτοπική μεταμόσχευση, που καλείται η μεταμόσχευση κατά την οποία το μόσχευμα τοποθετείται σε άλλη θέση εντός του σώματος, εκτός της φυσικής του θέσης. 8 Γεωργία Γερολουκά-Κωστοπαναγιώτου" Δότης οργάνων, Εγκεφαλικός θάνατος και φροντίδα του δότη οργάνων στην μονάδα εντατικής θεραπείας και το χειρουργείο" Ιατρικές εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης 2002, σελ.1-3 9

10 B) Ανάλογα με την γενετική σχέση μεταξύ δότη και λήπτη έχουμε: 1) Αυτομοσχεύματα (autografts) : Αυτού του είδους τα μοσχεύματα προέρχονται από το ίδιο το άτομο πχ. δερματικά μοσχεύματα, οστικά μοσχεύματα. 2) Αλλομοσχεύματα (allografts, homografts) : Όταν ο δότης και ο λήπτης του μοσχεύματος είναι γενετικά διαφορετικοί, αλλά ανήκουν στο ίδιο ζωικό είδος πχ. μόσχευμα από άνθρωπο σε άνθρωπο. 3) Ξενομοσχεύματα (xenografts) : Όταν ο δότης και ο λήπτης είναι άτομα προερχόμενα από διαφορετικό ζωικό είδος πχ. μόσχευμα προερχόμενο από μπαμπουίνο σε άνθρωπο. Μια τέτοια προοπτική θα μπορούσε να μας απαλλάξει από πολλά προβλήματα, μέχρι σήμερα όμως είναι απαγορευτική. Αποτελεί μόνο πεδίο κλινικής έρευνας. 9 Τα πρώτα σχετικά πειράματα έγιναν στην Γαλλία, στις αρχές του αιώνα μας και περιλάμβαναν νεφρούς από ποντίκια, χοίρους και κατσίκες με σκοπό να εμφυτευθούν σε ανθρώπους που έπασχαν από νεφρική ανεπάρκεια. Στη συνέχεια προχώρησαν και σε άλλα ήδη. 2. ΔΟΤΗΣ ΟΓΡΑΝΩΝ Δότης οργάνων είναι ο άνθρωπος εκείνος από τον οποίο αφαιρείται προς μεταμόσχευση κάποιο όργανο ή ιστός μετά τον θάνατό του (πτωματικός) δότης με διαγνωσμένο εγκεφαλικό θάνατο. Στην Ελλάδα μπορεί να είναι και εν ζωή ο δότης. Ο ασθενής που διαγιγνώσκεται με εγκεφαλικό θάνατο αποτελεί εν δυνάμει δότη οργάνων με την προϋπόθεση να μην υπάρχει αντίθεση του θανόντα στην δωρεά των οργάνων του μετά θάνατον και επιπλέον να συναινούν οι συγγενείς. Μετά από αυτά ελέγχεται, εάν πληρούνται και τα ιατρικά κριτήρια, ώστε να εξασφαλιστεί ότι τα όργανα είναι κατάλληλα για μεταμόσχευση ο.π. Μ.Καιάφα Γκμπάντι, Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου (Επιμ) (2006), ο νέος κώδικας ιατρικής δεοντολογίας, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής 1, Μ. Καιάφα Γκμπάντι Αθήνα Θεσσαλονίκη : Αντ. Σάκκουλας σελ Μ. Καιάφα-Γκμπάντι, Χ. Σκούρτης, Κ. Φουντεδάκη, Κ. Χατζηκώστας (Επιμ) (2012) " Επίκαιρα ζητήματα ιατρικού δικαίου, Ερευνητικό κέντρο Α.Π.Θ. Ιατρική πράξη, βιοιατρική και δίκαιο", νομική βιβλιοθήκη σελ :

11 2.1. Ο πτωματικός δότης Η τεχνική επιτυχία των μεταμοσχεύσεων εξελίχθηκε παράλληλα με την ανάπτυξη νέων χειρουργικών τεχνικών που καθιστούσαν δυνατή την αφαίρεση πολλών οργάνων από έναν δότη. Για να ξεκινήσει η διαδικασία της μεταμόσχευσης θα πρέπει η μεταμοσχευτική ομάδα να λάβει διάφορες πληροφορίες για να είναι σε θέση να εκτιμήσει αρχικά τόσο την ποιότητα του δότη όσο και των οργάνων, συγκεκριμένα : ηλικία, φύλο, βάρος, ύψος, αιτία εγκεφαλικού θανάτου, διάρκεια και ιστορικό νοσηλείας (εάν το ιστορικό αφορά το τραύμα θα πρέπει να αναφέρεται εάν συμμετείχαν και ποιές άλλες περιοχές εκτός της εγκεφαλικής κάκωσης), ημερομηνία διασωλήνωσης, χρόνος καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης, αιμοδυναμική κατάσταση, είδος και δόση ινοτρόττων, ομάδα ΑΒΟ και Rhesus. 11 Η μεταμοσχευτική ομάδα οφείλει πριν προβεί στην αφαίρεση οργάνων από πτωματικό δοτή να ελέγξει τα κάτωθι : 1) Επέλευση του εγκεφαλικού θανάτου, με τα κριτήρια που θέτει ο νόμος 2) Συγκατάθεση για την πραγματοποίηση της μεταμόσχευσης όπως ορίζει ο νόμος. 3) Διάγραμμα νοσηλείας στη Μ.Ε.Θ. (αιμοδυναμική κατάσταση, ινότροπα, φάρμακα) 4) Ορολογικός έλεγχος για HBV, HCV, HIV, CMV 5) ιστοσυμβατότητα HLA 6) Εργαστηριακές εξετάσεις (για κάθε όργανο, κάθε ομάδα) 7) Παρουσία ή στοιχεία ενδεικτικά σήψης Η αποδοχή της καταλληλότητας ενός εγκεφαλικά νεκρού, ως δότη οργάνων για μεταμόσχευση, βασίζεται κατ' αρχήν στην βιολογική του κατάσταση, στην ηλικία και ιδιαίτερα στην έλλειψη ιστορικού νόσου ή κλινικοεργαστηριακών ευρημάτων ενδεικτικών δυσλειτουργίας ή κάκωσής του ή των υπό εκτίμηση οργάνου ή οργάνων. Σε ότι αφορά το ηλικιακό όριο του δότη, η αποδοχή ενός οργάνου προσδιορίζεται από τις ανάγκες του λήπτη και τη βιολογική κατάσταση του κάθε οργάνου χωριστά. 11 Α. Κωστάκης "Λήψη οργάνων για μεταμόσχευση από πτωματικούς δότες" αναρτημένο στην ιστοσελίδα d=273. Ανάκτηση

12 Περαιτέρω, η βιοψία από το μόσχευμα πριν ξεκινήσει η χειρουργική επέμβαση της μεταμόσχευσης στον λήπτη, μπορεί να δώσει σημαντικά στοιχεία, ιδιαίτερα σε φαινομενικώς όχι πολύ καλά μοσχεύματα. Οι δυνητικοί δότες συμπαγών οργάνων μπορεί να θεωρηθούν κατάλληλοι και για δότες ιστών (κερατοειδούς, δέρματος, οστών, μυελού οστών) εφόσον δεν υφίσταται χρόνιο νόσημα ή βλάβη αυτών. 12 Η καταλληλότητα του κάθε οργάνου προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως μόσχευμα, κρίνεται ξεχωριστά, ώστε να διασφαλιστεί όσο το δυνατόν η ομαλή λειτουργία του μετά την μεταμόσχευση. Συγκεκριμένα : ΠΗΓΗ ΠΙΝΑΚΑ : &article_id=264 1) Καρδιά Ο υποψήφιος δότης καρδιακού μοσχεύματος θα πρέπει να έχει ηλικία μικρότερη των 50 ετών (για άντρες άνω των 40 ετών καθώς και για γυναίκες ηλικίας μικρότερης των 45 με καρδιοπάθεια απαιτείται στεφανιογραφία), θα πρέπει να εμφανίζει φυσιολογική λειτουργία αριστερής κοιλίας, φυσιολογικό ηλεκροκαρδιογράφημα και Ro θώρακος, όχι μακρά περίοδος καρδιακής ανακοπής, συμβατότητα μεγέθους- ύψουςβάρους, αιμοδυναμική σταθερότητα, ΑΒΟ Συμβατότητα, παραμονή στον αναπνευστήρα 12 ο.π. Γεωργία Γερολουκά-Κωστοπαναγιώτου", σελ

13 < 72 h απουσία υπέρτασης, σακχαρώδη διαβήτη, χρήσης καπνού και στεφανιαίας νόσου 13. Επιπλέον αντενδείξεις αποτελούν η στεφανιαία νόσος, η βαλβιδοπάθεια, η σοβαρή κάκωση του μυοκαρδίου, η γενικευμένη λοίμωξη κ.α. 2) Ήπαρ Σαν γενικός κανόνας καταλληλότητας του ήπατος ως μοσχεύματος ισχύει ότι ο δότης πρέπει να έχει φυσιολογικά ή σχεδόν φυσιολογικά επίπεδα τρανσαμινασών, χολερυθρίνης και χρόνου προνθρομβίνης. Θα πρέπει να είναι νεώτερος των 60 ετών, να μην έχει κάποιο ηπατικό τραύμα, το αντιγόνο HbcAb να είναι αρνητικό και επίσης αρνητική να είναι και η εξέταση για ηπατίτιδα C. Επιπλέον ιστορικό ή υπάρχουσα κακοήθεια αποτελεί αιτία μη λήψης του οργάνου από τον δότη. Ειδικότερα, το χοριοκαρκίνωμα, το μελάνωμα και ο καρκίνος των πνευμόνων αποτελούν απόλυτη αντένδειξη, καθώς υπάρχει ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό εμφάνισης νέων μεταστάσεων. 14 3) Νεφροί Η διούρηση και τα φυσιολογικά επίπεδα της κρεατινίνης ορού και της ουρίας αίματος αποτελούν τους βασικούς δείκτες για την καταλληλότητα των νεφρών για μεταμόσχευση. Η ύπαρξη χρόνιου νοσήματος των νεφρών αποτελεί αντένδειξη για τη λήψη του νεγρικού μοσχεύματος. 15 Επιπλέον οι πτωματικοί δότες θα πρέπει να είναι από ηλικίας 6 έως 60 ετών. Μετά από τον έλεγχο που προηγείται θα πρέπει οι υποψήφιοι δότες να μην εμφανίζουν υπέρταση ή διαβήτη, να μην υπάρχει οξεία σωληναριακή νέκρωση και επιπλέον να μην ανιχνεύεται ηπατίτιδα C και να μην έχει συμβεί παρατεταμένη θερμή ή ψυχρή ισχαιμία Πάγκρεας Η μόνη απόλυτη αντένδειξη για τη λήψη παγκρέατος για μεταμόσχευση αποτελεί η ύπαρξη ιστορικού σαχκαρώδη διαβήτη. Η ηλικία του δότη θα πρέπει να είναι μικρότερη από 50 ετών. Επιπλέον αντενδείξεις αποτελούν η παγκρεατική νόσος καθώς και ο τραυματισμός του παγκρέατος. 13 ο.π. Μ. Καιάφα-Γκμπάντι, Χ. Σκούρτης, Κ. Φουντεδάκη, Κ. Χατζηκώστας σελ Desai "Selection and maintenance of cadaver donor of liver Transplantation" Apollo Medicine 2012 σελ ο.π. 15 Γεωργία Γερολουκά-Κωστοπαναγιώτου", σελ Αντωνιάδης- Σκλάβος "Δότες οργάνων, Θέματα αναισθησιολογίας και Εντατικής Ιατρικής 2010" σελ

14 2.2. Ζωντανός δότης οργάνων Η δωρεά οργάνων από ζωντανό δότη συναντάται όλο και πιο συχνά στην ιατρική πρακτική. Η νομοθεσία για τις μεταμοσχεύσεις προβλέπει τη δυνατότητα αφαίρεσης ιστών και οργάνων από ζώντα δότη, ως έσχατη λύση, όταν δεν διατίθενται όργανα από νεκρό δότη, μέχρι τη στιγμή της αφαίρεσης των οργάνων, όταν δεν υπάρχει εναλλακτική θεραπευτική μέθοδος ανάλογης αποτελεσματικότητας και όταν η μεταμόσχευση δε συνεπάγεται προφανή, σοβαρό κίνδυνο για τη ζωή ή την υγεία του δότη. 17 Ελλοχεύει σε αυτή την περίπτωση ένας κίνδυνος για την βιολογική αυτονομία του δότη, αφού επρόκειτο να δεχτεί μια επέμβαση στον οργανισμό του, που όχι μόνο δεν αποσκοπεί στην αποκατάσταση της υγείας του, αλλά επιπλέον ενδέχεται να έχει και αρνητικές επιπτώσεις. Ο νομοθέτης θεσπίζει μια σειρά από περιορισμούς προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος να μετατραπεί ο δότης σε "μέσον" θεραπείας ενός τρίτου. Οι θεμελιώδης όροι που συνδέονται με την διενέργεια της μεταμόσχευσης οργάνων από ζώντα δότη, υπακούν στην Ιπποκρατική Αρχή του "Μη Βλάπτειν" που σημαίνει ότι όπου υπάρχουν διαθέσιμες άλλες πηγές οργάνων πρέπει να προτιμούνται σε σχέση με τους ζωντανούς δότες και ότι η δωρεά από ζωντανούς δότες γίνεται μόνο όταν δεν υπάρχει πιθανότητα να προκληθεί βλάβη στην υγεία του δότη. Η πιο συνηθισμένη μορφή δωρεάς από ζωντανό δότη είναι η δωρεά νεφρού και αποτελεί κεντρικό γνώρισμα της στρατηγικής των μεταμοσχεύσεων πολλών κρατών σήμερα τόσο στην Ευρώπη όσο και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου. 18 Επιπρόσθετα η δωρεά οργάνων εν ζωή μπορεί να αφορά τμηματικά μοσχεύματα ήπατος, εντέρου, παγκρέατος. λοβό πνεύμονα και μυελό των οστών 19 Περαιτέρω, η μεταμόσχευση στην περίπτωση του ζώντα δότη γίνεται προγραμματισμένα, μετά την ολοκλήρωση του ελέγχου ιστοσυμβατότητας μεταξύ δότη και λήπτη. Στην περίπτωση των ζώντων δοτών, απόλυτα υγιή άτομα υποβάλλονται σε σημαντική χειρουργική επέμβαση προκειμένου να προσφέρουν ένα μέρος του σώματός τους σε άλλον άνθρωπο. Ουσιαστικά λοιπόν η προεγχειρητική εκτίμηση του υποψήφιου ζώντα δότη αφορά : 17 Βλ. Αρ. 4 Ν. 3984/2011 "Δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων και άλλες διατάξεις" 18 Βάρκα- Αδάμη Α. "Το δίκαιο των μεταμοσχεύσεων " Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα 1993,σελ. 43 επ. 19 ο.π. Αντωνιάδης- Σκλάβος σελ

15 1) την εκτίμηση του ύψους του προεγχειρητικού κινδύνου που πρόκειται να διατρέξει ο ίδιος 2) τη λειτουργικότητα του οργάνου που προορίζεται για μεταμόσχευση 3) τη λειτουργία του εναπομείναντος οργάνου, δεδομένου ότι ο δότης μετά τη χειρουργική επέμβαση προορίζεται να επιβιώσει για το υπόλοιπο της ζωής του μόνο με αυτό. Τα μοσχεύματα που προέρχονται από ζώντες δότες έχουν τα παρακάτω πλεονεκτήματα : 1) απουσιάζουν οι βλάβες που παρατηρούνται κατά την συντήρηση του εγκεφαλικά νεκρού δότη στη ΜΕΘ 2) ελαχιστοποιούνται οι βλάβες που προκαλούνται κατά την χειρουργική αφαίρεση του μοσχεύματος από το δότη, καθώς πρόκειται για προγραμματισμένη επέμβαση επί υγιούς, αιμοδυναμικά σταθερού και άριστα οξυγονωμένου ατόμου και 3) ελαχιστοποιείται ο χρόνος ψυχρής ισχαιμίας του μοσχεύματος, 20 καθώς η χειρουργική επέμβαση στον λήπτη και η τοποθέτηση του μοσχεύματος γίνεται αμέσως μετά την αφαίρεση του μοσχεύματος από τον δότη ΛΗΠΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΝ Στην μετά θάνατον μεταμόσχευση ο δυνητικός λήπτης αποτελεί το κεντρικό σημείο αναφοράς όλης της διαδικασίας, αφού ενώ είναι αρχικά άγνωστος, τελικά επιλέγεται μεταξύ χιλιάδων πασχόντων. Η επιτακτική ανάγκη θεσμοθέτησης αυστηρών κανόνων επιλογής του λήπτη οφείλεται στην αυξανόμενη έλλειψη μοσχευμάτων. Ο λήπτης πτωματικού μοσχεύματος επιλέγεται με βάση την Υπουργική Απόφαση του με βάση ένα σύστημα μοριοδότησης που στηρίζεται σε πολλαπλά 20 Ο χρόνος που το μόσχευμα παραμένει χωρίς αιμάτωση, μέσα στο ψυχρό διάλυμα συντήρησης 21 Α. Κωστάκης "Μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων" αναρτημένο στην ιστοσελίδα d=264. Ανάκτηση

16 κριτήρια, ώστε να εξυπηρετείται στο μέτρου του εφικτού το αίσθημα Δικαίου. το αίσθημα δηλαδή ότι γίνεται δίκαιη, αντικειμενική και διαφανής επιλογή του λήπτη. Συνεπώς οι τιθέμενοι κανόνες και τα κριτήρια αποσκοπούν : 1) στο να αποφεύγεται οποιαδήποτε δυσμενής διαχείριση του υποψήφιου λήπτη πχ. λόγω φύλλου, θρησκείας, φυλής, οικονομικής κατάστασης, φιλοσοφικών ή πολιτικών πεποιθήσεων 2) στο να υπηρετείται η συνταγματική επιταγή για ισότητα των πολιτών απέναντι στον νόμο, αναφορικά με την υγεία που εκφράζεται μέσω του δικαιώματος για αναλογικά ίσες πιθανότητες αποκατάστασής της και 3) στο να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη έννοιες όπως η ιστοσυμβατότητα, ο χρόνος αναμονής του ασθενούς, τα επείγον της κατάστασης της υγείας του και η πρόγνωση επιβίωσης. Περαιτέρω, ο ασθενής για κάθε ένα από τα κριτήρια λαμβάνει κάποια μόρια από μια "δέσμη στοιχείων" όπως : α) στοιχεία που αφορούν την ανοσοβιολογία (ομάδα αίματος, ιστοσυμβατότητα) β) παιδική ή εφηβική ηλικία γ) χρόνος αναμονής στην λίστα δ) υπερευαισθητοποίηση ασθενών με ιατρικές προτεραιότητες (πχ. ασθενείς εγγεγραμμένοι στη λίστα για μεταμόσχευση δύο τουλάχιστον οργάνων εκ των οποίων το ένα έχει ζωτική σημασία). 23 Η παρουσία περισσότερων διαφορετικών συντελεστών και βαθμολογιών καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την εμφάνιση δύο υποψηφίων με ακριβώς ίδιο αριθμό μορίων. Πάντως σε κάθε περίπτωση συνεκτιμάται κατά περίπτωση η ορθολογιστική και η ανθρωπιστική προσέγγιση του ζητήματος. Στην πράξη λαμβάνεται υπόψη από την μεταμοσχευτική ομάδα η πιθανότητα επιβίωσης του μοσχεύματος με βάση την κατάσταση της υγείας του λήπτη. Σε κάθε περίπτωση ο θεράποντας ιατρός αποφασίζει εάν ο ασθενής χρειάζεται μεταμόσχευση και τον παραπέμπει σε ένα εξειδικευμένο μεταμοσχευματικό κέντρο. Το συγκεκριμένο κέντρο ενημερώνει με τη σειρά του τον ΕΟΜ και στη συνέχεια ο ασθενής καταχωρείται ως πιθανός λήπτης στη λίστα αναμονής. Η Εθνική Λίστα αναμονής είναι μία και ενιαία για όλη τη χώρα και η εγγραφή πραγματοποιείται με την προσκόμιση αντιγράφου του μεταμοσχευτικού ελέγχου Υπουργική Απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας περί καθορισμού Ενιαίου Συστήματος (Εθνική Λίστα) εγγραφής και επιλογής ασθενών κατάλληλων προς μεταμόσχευση ιστών και οργάνων, Υ4δ/8874/1996, ΦΕΚ Τεύχος Β, Φύλλο 973, σελ και αρ. 19 Ν. 3984/2011 "Υποψήφιοι λήπτες" 23 Ψαρούλης Δ- Βούλτσιος Π, "Ιατρικό Δίκαιο στοιχεία βιοηθικής" University studio press (2010) σελ ο.π. Μαρίνος Γ. Κούρτης σελ.130 επ. 16

17 4. ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ Η πρόοδος των μεταμοσχεύσεων συμπαγών οργάνων οφείλεται κυρίως στην εξέλιξη των εγχειρητικών τεχνικών, στην ανάπτυξη της δυνατότητας συντήρησης των μοσχευμάτων και στην καλύτερη αντιμετώπιση της απόρριψης τους. Ως προς το πεδίο της συντήρησης των μοσχευμάτων και της αύξησης του χρόνου ψυχρής (αλλά και θερμής) ισχαιμίας καθώς και της μείωσης των βλαβών από τη συντήρηση στα μοσχεύματα είναι από τα σημαντικότερα σημεία στο τομέα των μεταμοσχεύσεων και έχει οδηγήσει από το απλό, ψυχρό πολυηλεκτρολυτικό διάλυμα, στο διάλυμα του Πανεπιστημίου του Wisconsin (UW), στα τέλη της δεκαετίας του 80. Ουσιαστικά με την σχεδόν καθολική χρήση του διαλύματος UW οι χρόνοι ψυχρής ισχαιμίας έχουν σήμερα ως εξής : 1) Καρδιά : 6 ώρες 2) Πνεύμονες : 4 ώρες 3) Ήπαρ : 24 ώρες 4) Πάγκρεας : 12 ώρες 5) Νεφροί : 60 ώρες Οι βασικότεροι στόχοι της συντήρησης των οργάνων είναι η διατήρηση της λειτουργικότητας και η πρόληψη της απόρριψης. Οι δύο αυτοί στόχοι είναι άμεσα συνδεδεμένοι καθώς η επιμήκυνση του χρόνου ψυχρής ισχαιμίας επιτρέπει την ανεύρεση του καλύτερου από πλευράς ιστοσυμβατότητας λήπτη. Μέχρι σήμερα η μακρά ψυχρή ισχαιμία είναι δυνατή μόνο για τους νεφρούς, ενώ για τα υπόλοιπα όργανα περιοριζόμαστε σε ABO και Rhesus ιστοσυμβατότητα ενώ μελέτες έχουν δείξει ότι με καλύτερη ιστοσυμβατότητα επωφελούνται και οι λήπτες ήπατος αλλά και καρδιάς. Όλα τα συμπαγή όργανα συντηρούνται σε ψυχρό περιβάλλον. Η ισχαιμία στερεί από τα κύτταρα του οργανισμού το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά που είναι αναγκαία για τον μεταβολισμό με αποτέλεσμα την εξάντληση πολύ γρήγορα των ενεργειακών αποθεμάτων των κατάρων και σύντομα την παύση της λειτουργίας των ενζυμικών συστημάτων και των αντλιών ενεργειακής μεταφοράς Na - K και Ca - Mg. Αυτό ουσιαστικά οδηγεί στην πρόκληση οιδήματος του κυττάρου από την ελεύθερη δίοδο ηλεκτρολυτών και νερού. Η μιτοχονδριακή λειτουργία αναστέλλεται, εμφανίζεται γαλακτική οξέωση και έτσι τα περισσότερα κύτταρα πεθαίνουν εντός min. 17

18 Το ψυχρό περιβάλλον μειώνει σημαντικά της ενεργειακές απαιτήσεις χωρίς όμως να τις εκμηδενίζει. Η ίδια η χαμηλή θερμοκρασία προκαλεί βλάβες και συνεισφέρει και αυτή ουσιαστικά στο οίδημα των κυττάρων. Επιπρόσθετα στην κλινική πράξη και σε ογκώδη όργανα δεν είναι απολύτως βέβαιο ότι η απαιτούμενη θερμοκρασία υπάρχει σε όλο το όργανο. 25 Το πεδίο της σωστής διατήρησης των οργάνων προς μεταμόσχευση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στον τομέα των μεταμοσχεύσεων που επιδέχεται βελτίωση. Η προσπάθεια των επιστημόνων να συντηρήσουν τα προς μεταμόσχευση όργανα για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα, χωρίς να προκληθεί πρόβλημα οδηγεί σε νέες μεθόδους Νέα εποχή στην μεταμόσχευση ήπατος Συγκεκριμένα, επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης κατάφεραν να διατηρήσουν ένα ανθρώπινο ήπαρ ζωντανό, έξω από το ανθρώπινο σώμα και μετά να το μεταμοσχεύσουν σε έναν ασθενή που το είχε ανάγκη. Αυτό έγινε χάρις σε μια συσκευή που μπορεί να διατηρήσει σε λειτουργία το ήπαρ, έξω από το ανθρώπινο σώμα για 24 ολόκληρες ώρες. Στο διάστημα αυτό το συκώτι δουλεύει με τη βοήθεια της συσκευής, σαν να ήταν μέσα στο ανθρώπινο σώμα, διατηρώντας τη θερμοκρασία του σώματος, ενώ τα ερυθρά αιμοσφαίρια κυκλοφορούν κανονικά στα τριχοειδή αγγεία. «Επειδή το όργανο δεν καταψύχθηκε και στη συνέχεια ξαναζεστάθηκε, αλλά αντίθετα μεταμοσχεύεται κατευθείαν στον ασθενή, έχοντας θερμοκρασία σώματος, είναι έτοιμο να δουλέψει αμέσως μόλις γίνει η επέμβαση», αναφέρει ο καθηγητής βιοΐατρικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Κωνσταντίνος Κούσιος. Η συσκευή μπορεί να διατηρήσει ζωντανά όργανα που σε άλλη περίπτωση θα απορρίπτονταν ως ακατάλληλα προς μεταμόσχευση, επειδή είτε θα καταστρέφονταν από έλλειψη οξυγόνου ή θα σταματούσαν να λειτουργούν, όταν θα έμπαιναν σε διαδικασία κατάψυξης. Το μηχάνημα μπορεί να διπλασιάσει τον αριθμό των διαθέσιμων οργάνων προς μεταμόσχευση και αυξάνει σε 24 ώρες τη διάρκεια ζωής τους, έξω από το ανθρώπινο σώμα. Τα αποτελέσματα από τις πρώτες δύο μεταμοσχεύσεις που έγιναν στο 25 Α. Κωστάκης "Λήψη οργάνων για μεταμόσχευση από πτωματικούς δότες" αναρτημένο στην ιστοσελίδα d=273. Ανάκτηση

19 νοσοκομείο King s College, τον προηγούμενο Φεβρουάριο, είναι ενθαρρυντικά, επιβεβαιώνοντας ότι η συσκευή θα είναι χρήσιμη για όλους όσους χρειάζονται μεταμόσχευση ήπατος Μεταμόσχευση "νεκρής " καρδιάς Περαιτέρω, μια ομάδα γιατρών από το Νοσοκομείο St Vincent στο Σίδνεϊ «ανέστησε» και στη συνέχεια μεταμόσχευσε καρδιές οι οποίες είχαν σταματήσει να πάλλονται ως και επί 20 λεπτά. Η καρδιά είναι το μόνο όργανο που δεν χρησιμοποιείται σε μεταμοσχεύσεις αφότου σταματήσει να πάλλεται. Οι πάλλουσες καρδιές λαμβάνονται συνήθως από άτομα των οποίων έχει επιβεβαιωθεί ο εγκεφαλικός θάνατος (η μη αναστρέψιμη δηλαδή βλάβη του εγκεφάλου με μόνιμη απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους). Μετά τη λήψη τους οι καρδιές συντηρούνται στον πάγο για περίπου τέσσερις ώρες πριν τη μεταμόσχευσή τους στους λήπτες. Το ειδικό μηχάνημα διατηρεί την καρδιά ζεστή, αποκαθιστά τον καρδιακό παλμό και συγχρόνως την τρέφει ώστε να μειώνονται οι βλάβες στον καρδιακό μυ Το σωτήριο «heart-in-a-box» Η καινοτόμος τεχνική που εφαρμόστηκε στο Σίδνεϊ αφορούσε την «ανάσταση» καρδιάς που είχε σταματήσει να πάλλεται σε ένα μηχάνημα που ονομάζεται «heart-in-abox» («καρδιά-σε-κουτί»). Μέσα στο ειδικό μηχάνημα η καρδιά διατηρείται ζεστή, ο καρδιακός παλμός αποκαθίσταται ενώ ένα υγρό που τρέφει το μόσχευμα βοηθά στο να μειώνονται οι βλάβες στον καρδιακό μυ. Ο καθηγητής Πίτερ ΜακΝτόναλντ, επικεφαλής της Μονάδας Μεταμοσχεύσεων Καρδιάς του νοσοκομείου St Vincent σημείωσε: «Το επίτευγμα αυτό αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς τη μείωση των ελλείψεων οργάνων για μεταμόσχευση». Εκτιμάται ότι το «heart-in-a-box» το οποίο δοκιμάζεται αυτή τη στιγμή σε νοσοκομεία ανά τον κόσμο, μπορεί να σώσει 30% περισσότερες ζωές αυξάνοντας τον αριθμό των διαθέσιμων μοσχευμάτων. Σημειώνεται ότι παρόμοιες μέθοδοι για τη 26 άρθρο "Νέα εποχή στη μεταμόσχευση ήπατος" αναρτημένο στην ιστοσελίδα ημερ. ανάκτησης και άρθρο " Μεταμόσχευση ήπατος που είχε διατηρηθεί λειτουργικό έξω από το ανθρώπινο σώμα" αναρτημένο στην ιστοσελίδα Ημ. Ανάκτησης

20 «θρέψη» οργάνων πριν τη μεταμόσχευσή τους έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της ποιότητας των πνευμόνων και του ήπατος Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 5.1. Οι μεταμοσχεύσεις στη μυθολογία και τη θρησκευτική παράδοση Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι επιθυμούσαν να αντικαταστήσουν τα άρρωστα και φθαρμένα όργανά τους, με νέα και υγιή, για την εξασφάλιση όχι μόνο της μακροζωίας αλλά και της καλύτερης ποιότητας ζωής. Σχεδόν όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί έχουν μύθους που αναφέρονται στις μεταμοσχεύσεις. Έτσι, από την αρχή της ιστορίας υπάρχουν μύθοι που σχετίζονται με την προσθήκη ή την αντικατάσταση σωματικών στοιχείων μεταξύ ανθρώπων, ή μεταξύ ανθρώπων και άλλων ειδών. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι λάτρευαν θεούς που έφεραν κεφάλια ζώων και σώματα ανθρώπων, όπως ο Άνουβις που είχε κεφάλι τσακαλιού. Στην ελληνική μυθολογία, πλάσματα που είχαν ταυτόχρονα χαρακτηριστικά ανθρώπου και κτήνους ήταν άφθονα: οι Κένταυροι ήταν μισοί άνθρωποι και μισοί άλογα και ο Μινώταυρος είχε ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ταύρου. Ακόμα, στον χριστιανισμό υπάρχουν πολλοί μύθοι για τα πλάσματα που κατοικούν στον Παράδεισο και την Κόλαση. Κάποιοι σοφοί διαφοροποιούσαν τους αγγέλους σε ουράνιους, που έφεραν φτερά πτηνών, και σε έκπτωτους, που είχαν φτερά νυχτερίδων Τα πρώτα στοιχεία που θα μπορούσαν σήμερα να αξιολογηθούν ως "μεταμόσχευση" και μάλιστα "αυτομεταμόσχευση" αναφέρονται στην Ελληνική μυθολογία με πρωταγωνιστή τον Προμηθέα, που παρ' όλο που ο αετός του κατασπάραζε το ήπαρ, εντούτοις ο ίδιος ο προμηθέας δεν πέθαινε επειδή το ήπαρ αναπλάθονταν κατά τη διάρκεια της νύχτας. 28 Η πρώτη σκέψη για μεταμόσχευση οργάνων αναφέρεται και πάλι στην Ελληνική μυθολογία και εκφράζεται με το μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου. Πατέρας και υιός για να αποφύγουν τα δεσμά του Μίνωα κατασκεύασαν κέρινα φτερά και πέταξαν προς 27 Άρθρο " Πρώτη μεταμόσχευση "νεκρής" καρδιάς στην Αυστραλία" στην ιστοσελίδα Ημ. ανάκτησης Άρθρο " Στην Αυστραλία η πρώτη μεταμόσχευση "νεκρής" καρδιάς" στην ιστοσελίδα 28 ο.π. Μαρίνος Γ. Κούρτης σελ. 1 επ. 20

21 την ελευθερία. Ο θερμός ήλιος της Ανατολικής Μεσογείου έλιωσε το κερί των φτερών του Ίκαρου και έπνιξε τις πρώτες ελπίδες της μεταμόσχευσης στη θάλασσα που σήμερα λέγεται Ικάριο πέλαγος. Η ηλιακή θερμότητα υπήρξε η πρώτη αιτία της "απορρίψεως" οργάνων 29. Κατά την περίοδο της αρχαιότητος στην Ελλάδα οι σημαντικότερες αναφορές στη μεταμόσχευση εμφανίζονται στο έργο του Γαληνού και στη συνέχεια στην Ινδία όπου το 700 π.χ. στο κείμενο "Suschouta Shamita" περιγράφονται μεταμοσχεύσεις ιστών και αυτομεταμοσχεύσεις δέρματος. 30 Στην Κίνα το 300 π.χ., σύμφωνα με κάποια γραπτά κείμενα που σώζονται μέχρι σήμερα, έγινε η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς από το μυθικό ήρωα Pien Chiao ο οποίος αντάλλαξε τις καρδιές δύο ανθρώπων του Lu και του Chao 31 Στην ορθόδοξη εκκλησία η πρώτη αναφορά χρονολογείται όταν ίδιος ο Ιησούς Χριστός παρενέβη και επανασυγκόλλησε το δεξί αυτί ενός υπηρέτη στον κήπο της Γεσθημανής 32. Περαιτέρω, οι πιο γνωστοί από όλους τους Αγίους-ιατρούς είναι οι Άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός, οι οποίοι ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τη χειρουργική 33. Ήταν δίδυμα αδέρφια που προσέφεραν τις ιατρικές τους υπηρεσίες αφιλοκερδώς και για το λόγο αυτό ονομάστηκαν Άγιοι Ανάργυροι. Επί αυτοκράτορα Διοκλητιανού, το έτος 278 μ.χ. υπέμειναν φρικτά βασανιστήρια, από τα οποία επιβίωσαν με θαυματουργό τρόπο και αργότερα κέρδισαν την εμπιστοσύνη του κόσμου πραγματοποιώντας πολυάριθμες θεραπείες. Επιπλέον, η εκκλησία που χτίστηκε στο όνομά τους από τον Ιουστινιανό ( μ.χ.) στην Κωνσταντινούπολη ήταν ανοικτή ημέρα και νύχτα για τη θεραπεία των ασθενών. Μία πολύ εξειδικευμένη και πολύπλοκη χειρουργική επέμβαση-θαύμα, που τους αποδίδεται, είναι η μεταμόσχευση κνήμης σε ασθενή που έπασχε από καρκίνο, από νεκρό άνθρωπο (μεταμόσχευσαν το σκέλος (πόδι) ενός Μαυριτανού σε έναν λευκό) Δαρβαρέσης Θ. και Ευσταθίου Μ., "Η ιστορία των μεταμοσχεύσεων", στο περιοδικό Μεταμόσχευση, τεύχος 2, 1991, 53-63, σελ Γολεμάτη Β.Χ.: "Χειρουργική Παθολογία", τόμ. 2, Αθήνα: εκδ. Π.Χ. Πασχαλίδης, 1991,σελ Παπαδημητρίου Ιωάννης,: "Μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων", Αθήνα: εκδ. Γρηγ. Παρισιάνος, 1998, σελ Βλ. Κωστάκης Α.: "Μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων: δώρο ζωής", Αθήνα: επιστημ. Εκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε., 2004, σελ Lehrman, " The miracle of St. Cosmas and St. Damian" Plast Reconstr Surg 1994, Jul. 94 (1), σελ Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος, " <Αλλήλων Μέλη> Οι μεταμοσχεύσεις στο φως της ορθόδοξης θεολογίας και ζωής" Κέντρο βιοιατρικής ηθικής και δεοντολογίας, Αθήνα 2005, σελ

22 5.2. Η επανάσταση της επιστήμης Η πρώτη ολοκληρωτικά επιστημονική εργασία χρονολογείται στην εποχή της αναγέννησης κατά τον δέκατο έκτο αιώνα στην Μπολόνια. Πρόκειται για τη δημοσίευση της έρευνας του Gasparo Tagliacossi σχετικά με τη χειρουργική αντιμετώπιση των ακρωτηριασμών μέσω μοσχευμάτων. Παρατήρησε ουσιαστικά ότι οι πιθανότητες να πετύχει η επέμβαση ήταν μεγαλύτερες, όταν το μόσχευμα προέρχονταν από τον ίδιο ασθενή 35. Τον δέκατο ένατο αιώνα οι μεταμοσχευτικές προσπάθειες επικεντρώνονται στη Βουδαπέστη και στη Βιέννη και χαρακτηρίζονται κυρίως ανεπιτυχείς και πειραματικού χαρακτήρα. Οι ιστοί που μεταμοσχεύονται είναι τένοντες, δέρμα, νεύρα, κερατοειδείς, επινεφρίδια, θυρεοειδής, ωοθήκες και τμήματα γαστρεντερικών και ουροποιητικών σωλήνων. 36 Η πραγματική ιστορία της χειρουργικής των μεταμοσχεύσεων όμως ξεκινά το 1905, όταν ο Γάλλος Alexis Carrel ( ) και ο Αμερικανός Charles Guthrie, ( ) μεταμόσχευσαν καρδιά στο λαιμό ενός σκύλου και η καρδιά λειτούργησε επί 8 ολόκληρες ώρες φυσιολογικά. Ο μετέπειτα Νομπελίστας Αlexis Carrel προσέγγισε συστηματικά και έλυσε το θέμα των ανεξέλεγκτων θρομβώσεων και της ανεπαρκούς κυκλοφορίας των μεταμοσχευόμενων οργάνων με την ανακάλυψη της μεθόδου της αγγειακής αναστόμωσης. Πρόκειται για μια τεχνική αγγειακής χειρουργικής, που συνίσταται αρχικά στη διεύρυνση και μετέπειτα στη συνένωση δύο αρτηριών, με σκοπό την εξομάλυνση της κυκλοφορίας του αίματος. 37 Στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης ο Karl Landsteiner 38, στην προσπάθειά του να κατανοήσει για ποιό λόγο μερικές μεταγγίσεις αίματος οδηγούσαν στον θάνατο τους ασθενείς, ενώ άλλες τους έσωζαν τη ζωή, ανακάλυψε τις ομάδες αίματος ΑΒΟ. 39 Στη συνέχεια η πρώτη απόπειρα μεταμόσχευσης νεφρού από νεκρό δότη πραγματοποιήθηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1933 από τον Υuri Voronoy, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Ο ερευνητής αυτός μεταμόσχευσε νεφρό από πτωματικό δότη με 35 Webster " Gaspare Tagliacozzi - plastic surgeon", JAMA 1969, May 19, 208 (7), σελ επ. 36 ο.π. Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος, " <Αλλήλων Μέλη> Οι μεταμοσχεύσεις στο φως της ορθόδοξης θεολογίας και ζωής" σελ. 19 επ. 37 Lyons, Albert and Petrucelli, Joseph "Medicine - An Illustrated History" Abradale Press, New York 1987, Σελ. 592 επ. 38 Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1930 για τη συστηματοποίηση των ομάδων αίματος κατά ΑΒΟ. 39 Giangrande, "The history of blood trandfusion" Br J Haematol 2000, Sep. 110 (4), σελ

23 ομάδα αίματος Β (RH +) σε λήπτη ομάδας 0 (RH +). Μετά από 48 ώρες ο λήπτης απεβίωσε και ο θάνατος αποδόθηκε σε αντίδραση από την ασυμβατότητα των ομάδων του αίματος. Από το γίνονται πειραματικές προσπάθειες μεταμόσχευσης 15 νεφρών και ανακαλύπτεται το φαινόμενο της απόρριψης του μοσχεύματος από τον δέκτη. Παράλληλα αρχίζει και η έρευνα για την ανοσοκαταστολή, προκειμένου να αποφευχθεί η απόρριψη. Η πιο σημαντική χρονολογία στην πορεία των μεταμοσχεύσεων είναι το έτος 1954, όταν ο J. Murrey 40 πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχή νεφρική μεταμόσχευση, στην Βοστόνη, μεταξύ μονογενών διδύμων, παρακάμπτοντας με αυτό τον τρόπο το πρόβλημα της απόρριψης. 41 1η Επιτυχής Μεταμόσχευση Νεφρού σε μονοωγενείς διδύμους 23/12/1954 Murray Merril Harisson Η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς από άνθρωπο σε άνθρωπο πραγματοποιήθηκε το 1967 στη Νότια Αφρική (Cape Town) από τον Christian Barnard 42 σε ασθενή ηλικίας 57 ετών ο οποίος έπασχε από ισχαιμική μυοκαρδιοπάθεια και έζησε για 18 ημέρες και στη συνέχεια πέθανε από πνευμονία. 43 Το 1968 η δεύτερη μεταμόσχευση από τον ίδιο είχε σαν αποτέλεσμα να ζήσει ο λήπτης του μοσχεύματος για 18 μήνες. Σήμερα η μεταμόσχευση καρδιάς αποτελεί μια σπουδαία και αποδεκτή θεραπευτική μέθοδο. 40 Το 1990 απονεμήθηκε στον J. Murrey βραβείο Νobel για τη συνεισφορά του στη μεταμόσχευση μυελού των οστών 41 Ο.π. Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος, " <Αλλήλων Μέλη> σελ Χαρίτος Χρήστος «Οι καρδιακές μεταμοσχεύσεις στον κόσμο και στην Ελλάδα» Εκκλησία και μεταμοσχεύσει, Ε.Μ.Υ.Ε.Ε. Αθήνα 2001, σελ

24 Christian Barnard. Η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς Το έτος 1963 ο αμερικανός Th. Starzi πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση ήπατος, στο Colorado σε νεαρό ασθενή, ο οποίος έπασχε από ηπάτωμα και έζησε 13 μήνες. Η πρώτη επιτυχής κλινική ετεροτοπική μεταμόσχευση παγκρέατος έλαβε χώρα από τον Kelly το 1966 στις ΗΠΑ ο οποίος μεταμόσχευσε ταυτόχρονα νεφρό και πάγκρεας σε ασθενή με διαβητική νεφροπάθεια. Ο ερευνητής αυτός μεταμόσχευσε το σώμα και την ουρά του παγκρέατος εξωπεριτοναικά στο λαγόνιο βόθρο και αναστόμωσε τα λαγόνια αγγεία του λήπτη με την κοιλιακή αορτή και την πυλαία φλέβα του μοσχεύματος, αφού προηγουμένως απολίνωσε τον παγκρεατικό πόρο. 44 Καταλυτικό ρόλο στην κατανόηση της λειτουργίας των μεταμοσχεύσεων κατέχει η ανακάλυψη του φαρμακευτικού παρασκευάσματος με την ονομασία κυκλοσπορίνη- A, τις ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες της οποίας απέδειξε για πρώτη φορά ο καθηγητής Χειρουργικής και μεταμοσχεύσεων της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών κ. Α. Κωστάκης, πραγματοποιώντας μεταμοσχεύσεις καρδιάς τη διετία Η συγκεκριμένη ουσία ανοσοκατασταλτικού χαρακτήρα επέτρεψε την παρατεταμένη διατήρηση των μοσχευμάτων στο σώμα του λήπτη, μειώνοντας καθοριστικά τα ποσοστά μετεγχειρητικής αποβολής. Το φάρμακο αυτό χρησιμοποιείται επί 25 συνεχή έτη ως το κύριο ανοσοκατασταλτικό φάρμακο στις μεταμοσχεύσεις όλων των οργάνων. Τα τελευταία χρόνια η ανακάλυψη νέων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων έχουν βελτιώσει ακόμη περισσότερο την επιβίωση όλων των μοσχευμάτων καθώς και την ποιότητα ζωής των μεταμοσχευμένων ασθενών. 45 Στην Ελλάδα η πρώτη επιτυχής πτωματική μεταμόσχευση νεφρού πραγματοποιήθηκε το 1968 στην Θεσσαλονίκη από τον καθηγητή Κ. Τούντα και τους 44 Kelly,WD, Lillehei, RC, Merkel, FK, et al. Allotransplantation of the pancreas and duodenum along with the kidney in diabetic nephropathy. Surgery 1967, 61 σελ. 827) 45 Ο.π. Μαρίνος Γ. Κούρτης σελ. 4 24

25 συνεργάτες του και στην Αθήνα από τον καθηγητή Γρ. Σκαλκέα και τον συνεργάτη του Ι. Χώματα το Η πρώτη μεταμόσχευση ήπατος έγινε το 1990 στην Θεσσαλονίκη από τον καθηγητή Ι. Αντωνιάδη και την ίδια χρονιά την Αθήνα από τον καθηγητή Ι. Παπαδημητρίου και τους συνεργάτες του. Η πρώτη μεταμόσχευση παγκρέατος που ήτανε διπλή δηλαδή ταυτόχρονη μεταμόσχευση νεφρού και παγκρέατος, έγινε από τους καθηγητές Σκαρλέα και Κωστάκη στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών το Στον τομέα των καρδιακών μεταμοσχεύσεων η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς πραγματοποιήθηκε από τον Γ. Τόλη στο θεραπευτήριο Υγεία το 1990 και λίγους μήνες αργότερα ξεκίνησε το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων καρδιάς από τον Χ. Λόλα στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός στην Αθήνα. Και στις δύο περιπτώσεις οι ασθενείς δεν έζησαν πολύ, αλλά υπέκυψαν στις συνέπειες των μετεγχειρητικών επιπλοκών Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Η μεταμόσχευση, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες κατακτήσεις της ιατρικής του 20 ου αιώνα, και έχει καθιερωθεί πλέον ως μια θεραπευτική πρακτική, η οποία επιτρέπει την αποκατάσταση των λειτουργιών του σώματος, που είχαν μέχρι εκείνη την στιγμή χαθεί και σε μερικές περιπτώσεις είχαν μερικώς υποκατασταθεί, με μια μηχανικού τύπου υποστήριξη. Προϋπόθεση για την εφαρμογή των μεταμοσχεύσεων, είναι η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης γύρω από την ιδέα της δωρεάς οργάνων, ιστών και κυττάρων, έτσι ώστε να γίνει εφικτή η προσφορά τους. Μια τέτοιου είδους δωρεά μετά θάνατον, αποτελεί ένα δώρο ζωής προς τον πάσχοντα άνθρωπο και ένα ηχηρό μήνυμα ελπίδας, ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της δωρεάς οργάνων και να σωθούν ανθρώπινες ζωές, πρέπει να υπάρχουν όργανα προς μεταμόσχευση. Τα άριστα αποτελέσματα, που έχουν επιτευχθεί με την μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων, οδήγησαν σε μια αυξημένη αποδοχή αυτής της μορφής θεραπείας από τους ασθενείς καθώς από ους επαγγελματίες υγείας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την διαρκή αύξηση της ζήτησης των οργάνων και την όξυνση του προβλήματος της ανεπάρκειάς τους. Τα όργανα πρέπει να αφαιρεθούν για μεταμόσχευση, σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την επέλευση του θανάτου. Η πλειοψηφία των οργάνων που δωρίζονται 46 Α. Κωστάκης "Μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων" αναρτημένο στην ιστοσελίδα d=273. Ανάκτηση

26 προέρχονται από ανθρώπους που έχουν υποστεί κάποιο σημαντικό ατύχημα, εγκεφαλική αιμορραγία ή εγκεφαλικό και βρίσκονται εντός της Μ.Ε.Θ. Εκεί πιστοποιείται ο θάνατός τους και διατηρείται ο χτύπος της καρδιάς με αναπνευστήρα. Όμως είναι πολύ μικρό το ποσοστό των ανθρώπων που αποβιώνουν υπό αυτές τις συνθήκες. 47 Στην Ελλάδα παρατηρείται το εξής παράδοξο. Υπάρχει το υψηλότερο ποσοστό θανάτων από τροχαία ατυχήματα αλλά και το χαμηλότερο ποσοστό δοτών οργάνων σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη με αποτέλεσμα αν και παρατηρείται ετησίως αυξητική τάση, οι μεταμοσχεύσεις να βρίσκονται σε οριακό σημείο 48. Πράγματι, η Ελλάδα, δεν έχει ξεπεράσει ποτέ τον μέσο όρο δοτών ανά εκατομμύριο κατοίκους της Ευρώπης (πάνω από 10 δότες ανά εκατομμύριο κατοίκους) και βρίσκεται πολύ πίσω συγκρινόμενη με χώρες όπως η Ισπανία (που θεωρείται και η πρωτοπόρος στον τομέα των μεταμοσχεύσεων) η Αυστρία και το Βέλγιο 49. Από παρουσίαση κ. Δημ. Μ. Γάκη Διευθυντή ΕΣΥ Χειρ/κής Κλινικής Μεταμοσχεύσεων Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, Γ.Γ. Ελληνικής Εταιρείας Μεταμοσχεύσεων Αντιπρόεδρος Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων στο ΔΠΜΣ (1 ο έτος) Μπαλογιάννης Σ. «Εγκεφαλικός θάνατος : θάνατος ή ζωή» σε περιοδικό Εγκέφαλος, Αρχεία Νευρολογίας και Ψυχιατρικής, Τόμος 37, Τεύχος 1, Ιανουάριος Μάρτιος 2000 Αθήνα. 48 Άρθρο «Τελευταία η Ελλάδα στην Ε.Ε. στην δωρεά οργάνων 0 Πρώτη σε θανάτους από τροχαία» στην εφημερίδα in. gr στην ιστοσελίδα Με ημερ. Ανάκτησης Άρθρο «Ουραγός της Ευρώπης παραμένει η Ελλάδα στις μεταμοσχεύσεις οργάνων» στην εφημερίδα in. gr στην ιστοσελίδα Με ημερ. Ανάκτησης

27 Για να αντιμετωπιστούν οι εθνικές ανάγκες της Ελλάδας, πρέπει να πραγματοποιούνται κάθε χρόνο 300 μεταμοσχεύσεις νεφρού, από πτωματικούς δότες. Η προσφορά όμως είναι πολύ περιορισμένη, με αποτέλεσμα να γίνονται σε ετήσια βάση, περίπου 150 μεταμοσχεύσεις. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μεγαλώνει η λίστα αναμονής και σήμερα βρίσκονται καταγραμμένοι σε αυτήν περίπου 1600 Έλληνες περιμένοντας να βρεθεί νεφρικό μόσχευμα 50, 140 να βρεθεί ηπατικό μόσχευμα 51 και 36 μόσχευμα καρδιάς εκ των οποίων οι 16 φέρουν συσκευή μηχανικής υποστήριξης (τεχνητή καρδιά) 52. Το χρονικό διάστημα παραμονής των σθενών στις λίστες αναμονής είναι μεγάλο και πολλές φορές ο ασθενής δεν αντέχει και υποκύπτει σε θάνατο. ΑΝΑΦΕΡΦΕΝΤΕΣ ΑΓΚΕΦΑΛΙΚΟΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΘΕΝΤΕΣ ΩΣ ΔΟΤΕΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΔΩΡΕΑΣ ΟΡΓΑΝΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΕΓΧΩΡΙΟΥΣ ΑΠΟΒΙΩΣΑΝΤΕΣ ΔΟΤΕΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΓΧΩΡΙΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ (πόσα μεταμοσχεύονται από έναν δότη) όργανα ΑΠΟΒΙΩΣΑΝΤΕΣ ΔΟΤΕΣ ΟΡΓΑΝΩΝ ,6 5,9 6,5 6,0 8,1 7,2 5,8 8,9 6,5 4,1 7,2 7,0 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΓΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ,4 2,1 2,3 2,3 2,4 2,3 2,2 2,7 2,3 2,4 2,4 2,5 ΠΗΓΗ : Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.) 50 Άρθρο «1.000 ασθενείς στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση νεφρού» δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα με ημερομηνία ανάκτησης την Άρθρο «Λίστα αναμονής μοσχευμάτων 2000 άτομα στην Ελλάδα περιμένουν το τηλέφωνο να χτυπήσει» δημοσιευμένο στο περιοδικό on med.gr στην ιστοσελίδα : με ημερομηνία ανάκτησης την Άρθρο «Γεμάτες οι λίστες αναμονής για μεταμόσχευση καρδιάς» δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα : με ημερομηνία ανάκτησης την

28 Το πρόβλημα της ανεπάρκειας των οργάνων, αποτελεί μια κοινή συνιστώσα όλων των χωρών παγκοσμίως. Η μη αξιοποίηση των δυνητικών δοτών οφείλεται κυρίως στην άρνηση της οικογένειας για δωρεά οργάνων αλλά και την ακαταλληλότητα του δότη. Συχνά όμως διαπιστώνονται καθυστερήσεις από την πλευρά των μεταμοσχευματικών κέντρων, ως προς την αποδοχή ή όχι των προσφερόμενων μοσχευμάτων, λόγω μη επαρκούς ετοιμότητάς τους. Τα προβλήματα επιτείνονται όταν διαφορετικές ιατρικές μεταμοσχευματικές ομάδες (ήπατος, καρδιάς κλπ.) απαιτούν διαφορετικούς χρόνους για τον προσδιορισμό της ώρας χειρουργείου αφαίρεσης μοσχευμάτων. Όλα τα ανωτέρω, προκαλούν αλυσιδωτές καθυστερήσεις που, που δυσχεραίνουν την διατήρηση του δότη σε καλή κατάσταση και μπορούν να οδηγήσουν, ενδεχομένως, σε απώλεια των μοσχευμάτων. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την οργάνωση των μεταμοσχεύσεων, είναι η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και συγκεκριμένα Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων σε κάθε νοσοκομείο (ειδικά σε αυτά που διαθέτουν Μ.Ε.Θ.) έτσι ώστε να γίνεται συντονισμένα και με τον τρόπο που ενδείκνυται η προσέγγιση των συγγενών κάθε ατόμου με εγκεφαλικό θάνατο. Πέραν των ανωτέρω ο χαμηλός αριθμός των μεταμοσχεύσεων οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στην γενική αντίληψη που έχουν οι Έλληνες για τον θάνατο. Συχνά στις περιπτώσεις των μεταμοσχεύσεων από πτωματικούς δότες ελλοχεύει στο μυαλό των πολιτών, ο φόβος ότι με σκοπό την ανεύρεση οργάνων θα τους αφαιρεθούν τα όργανά τους πριν την πραγματική επέλευση του θανάτου τους. Αυτό σχετίζεται άμεσα με την καθιέρωση του εγκεφαλικού θανάτου και τη συσχέτιση πολλών ατόμων με αυτή της φυτικής κατάστασης. Ωστόσο υπάρχει σαφέστατη διαφορά μεταξύ της φυτικής κατάστασης (vegetative state) και του εγκεφαλικού θανάτου. Η φυτική κατάσταση είναι μια σοβαρότατη εγκεφαλική βλάβη, που όμως δεν σημαίνει θάνατο του ατόμου. Η βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους συνεπάγεται διαταραχή της λειτουργίας του δικτυωτού σχηματισμού και συνεπώς, δυσλειτουργία ολοκλήρου του εγκεφάλου. Γι αυτό, αποδεχόμαστε ότι η ανεπανόρθωτη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους είναι ικανή και αναγκαία προϋπόθεση για να θεωρηθεί ο εγκέφαλος νεκρός Καιάφα Γκμπάντι, Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου (Επιμ) (2006), ο νέος κώδικας ιατρικής δεοντολογίας, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής 1, Ν. Τάσκος Αθήνα Θεσσαλονίκη : Αντ. Σάκκουλας σελ. 21 επ 28