Ειδικές Εφαρμογές Πληροφορικής (Εργαστήριο) Α μέρος

Transcript

1 Ειδικές Εφαρμογές Πληροφορικής (Εργαστήριο) Α μέρος Σημειώσεις Pro Tools 2013 (rev 2015)

2 Σημειώσεις Pro Tools Sessions των Pro Tools ΌΌταν ξεκινάτε ένα καινούριο κομμάτι στα Pro Tools, δημιουργείτε ένα session. Κάποια βασικά χαρακτηριστικά των sessions εξηγούνται παρακάτω. Αρχείο Session Το session file είναι το αρχείο που δημιουργούν τα Pro Tools όταν πηγαίνετε στο μενού File > New Session και κάνετε τις απαραίτητες ρυθμίσεις. Το όνομα των αρχείων αυτών έχει κατάληξη.ptf (Pro Tools file) ή.ptx (Pro Tools 10 και νεότερο). Τα αρχεία αυτά περιέχουν αναφορές σε όλα τα αρχεία που χρησιμοποιούνται για το κομμάτι, συμπεριλαμβανομένων αρχείων ήχου (.wav,.aiff ), MIDI, και όλες τις ρυθμίσεις επεξεργασίας και μίξης αυτών. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι το αρχείο Pro Tools session δεν εμπεριέχει τους ήχους αυτούς (ή και τα video, MIDI, και άλλα αρχεία), απλά ξέρει που βρίσκονται στο σκληρό σας δίσκο και αναφέρεται σε αυτά. Tracks (κανάλια) Τα κανάλια των Pro είναι εκεί όπου τα δεδομένα ήχου, MIDI, video και αυτοματισμού καταγράφονται και επεξεργάζονται. Τα Pro Tools παρέχουν επίσης κανάλια ήχου για τη δρομολόγηση εσωτερικών σημάτων, και φυσικές εισόδους και εξόδους για ήχο και MIDI. Τα Pro Tools sessions δημιουργούν, εισάγουν, εξάγουν και αναφέρονται σε αρχεία μέσων. Τα μέσα αυτά είναι αρχεία audio, MIDI, και video. Τα αρχεία Audio and video αποθηκεύονται ξεχωριστά από το session. Τα MIDI δεδομένα αποθηκεύονται μέσα στο session. Αρχεία ήχου (Audio) ΌΌταν ηχογραφείτε ήχο σε ένα Pro Tools session, δημιουργούνται αρχεία ήχου (.wav ή.aiff). Αυτά αποθηκεύονται σε ένα φάκελο που ονομάζεται Audio Files μέσα στο φάκελο του session. Τα αρχεία ήχου εμφανίζονται στο Clip List και μπορούν να εμφανίζονται και σε ένα κανάλι ήχου (audio track). ΈΈνα μέρος ενός αρχείου ήχου ονομάζεται clip (ή region στα Pro Tools 9 και παλαιότερα). Δημιουργία νέου, κενού session: 1 Στο μενού επιλέξτε File > New. 2 Στο παράθυρο New Session, επιλέξτε Create Blank Session. 3 Επιλέξτε τύπο αρχείου για το session. 4 Επιλέξτε ανάλυση (Bit Depth - 16 bit ή 24 bit) και συχνότητα δειγματοληψίας (44.1kHz για CD, 48kHz για DVD ή υψηλότερες συχνότητες) 5 Επιλέξτε τις ρυθμίσεις εισόδου/ εξόδου (I/O Settings) για το session. Υπάρχουν διάφορες έτοιμες ρυθμίσεις ανάλογα με την κάρτα ήχου που χρησιμοποιείτε ή μπορείτε να δημιουργήσετε τις δικές σας. Περισσότερες πληροφορίες στο κεφάλαιο 6, I/O Setup στο εγχειρίδιο των Pro Tools. 2

3 6 πατήστε OK. 7 στο διάλογο Save που ακολουθεί, ονομάστε το session, αποθηκεύοντάς το στο φάκελο που θέλετε στο σκληρό σας δίσκο. Ορίζοντας ανάλυση (Bit Depth) και συχνότητα δειγματοληψίας (Sample Rate) ΌΌταν ορίζουμε ανάλυση και ρυθμό δειγματοληψίας για το session, πρέπει να σκεφτούμε παράγοντες όπως η ποιότητα του ήχου, η συμβατότητα με άλλα συστήματα και ο αποθηκευτικός χώρος και επεξεργαστική ισχύ του υπολογιστή μας. Γενικά όσο υψηλότερος ο ρυθμός δειγματοληψίας τόσο μεγαλύτερες ανάγκες έχουμε στα παραπάνω. Επίσης σε κάθε πιθανή μετατροπή των παραπάνω χάνεται κάποια ποιότητα στον ήχο οπότε την αποφεύγουμε αν είναι δυνατόν. Αρχεία και φάκελοι του Session ΌΌταν δημιουργείτε ένα καινούριο session, τα Pro Tools αυτόματα δημιουργούν ένα νέο φάκελο με το όνομα του session. Μέσα στο φάκελο αυτό βρίσκονται το αρχείο του session, ένα αρχείο WaveCache.wfm, και διάφοροι υποφάκελοι (συμπεριλαμβανομένων των φακέλων Audio Files, Fade Files, Clip Group κα.). Γενικά δεν τους πειράζουμε και αφήνουμε τα Pro Tools να διαχειρίζονται τα περιεχόμενα τους. ΌΌταν θέλουμε να μεταφέρουμε τη δουλειά μας σε άλλο υπολογιστή αντιγράφουμε ολόκληρο το φάκελο του session. Φάκελος Audio Files Ο φάκελος αυτός περιέχει όλους τους ήχους που έχουμε ηχογραφήσει ή εισαγάγει (εφόσον τους μετατρέψαμε/ αντιγράψαμε κατά την εισαγωγή) στο session. ΌΌταν ηχογραφούμε σε ένα κανάλι, ο ήχος αποθηκεύεται σαν ένα νέο audio αρχείο στο 3

4 φάκελο Audio Files. Αποθήκευση Session σαν νέο αρχείο Για να αποθηκεύσουμε ένα αντίγραφο του session με νέο όνομα, επιλέγουμε File > Save As. Αυτό είναι χρήσιμο όταν πειραματιζόμαστε με διαφορετικές εκδοχές του κομματιού. Αποθήκευση αντιγράφου ασφαλείας/ αρχειοθέτηση του Session ΌΌταν έχουμε τελειώσει μια δουλειά στα pro tools ή για να τη μεταφέρουμε σε άλλον υπολογιστή είναι πολλές φορές βολικό να δημιουργήσουμε ένα αντίγραφο όλου του session μας μαζί με τα αρχεία ήχου που χρησιμοποιεί σε ένα καινούριο φάκελο. Για να αποθηκεύσουμε ένα τέτοιο αντίγραφο, επιλέξτε File > Save Copy in... στο παρακάτω παράθυρο που εμφανίζεται μπορούμε να ορίσουμε παραμέτρους για το νέο session μας. Στο κάτω μέρος του (items to copy) σιγουρευόμαστε ότι έχουμε επιλέξει Audio files, έτσι ώστε να δημιουργηθούν νέα αντίγραφα των αρχείων ήχου που χρησιμοποιούνται. Πατώντας ΟΚ, ορίζουμε την τοποθεσία στο σκληρό μας δίσκο για τον καινούριο φάκελο του session. Τον φάκελο αυτό μπορούμε να τον μεταφέρουμε όπου θέλουμε ξέροντας ότι περιέχει όλα τα στοιχεία που χρειάζεται για να ανοίξει το session σε άλλον υπολογιστή. Κλείσιμο Session Στα Pro Tools μπορείτε να δουλεύετε σε ένα session τη φορά. Μενού File > Close Session. προσοχή! κλείνοντας το παράθυρο με τον κλασσικό τρόπο (πατώντας το x πάνω δεξιά) δεν κλείνει το session! μόνο το παράθυρο... 4

5 Το παράθυρο edit Στο παράθυρο αυτό κάνουμε την επεξεργασία του κομματιού μας. (window > edit, η συντόμευση control- + εναλλάσσει μεταξύ edit και mix window). Στον οριζόντιο άξονα έχουμε τον χρόνο. Zoom buttons (page 449) Edit Mode buttons (page 445) Edit tools (page 448) Counters and Edit Selection indicators (page 486) Grid and Nudge values (page 132) Transport controls (page 134) Universe view (page 489) Edit Window Toolbar and menu (page 131) Timebase and Conductor rulers (page 663) Region List (page 211) Track List (page 175) Tracks (page 153) Edit Group List (page 669) Playlists Track View (page 535) MIDI Editor pane (Notation view) (page 138) Selected Region (page 475) Elastic Audio Warp Track View (page 763) MIDI Controller lanes (page 628) Automation (page 901) Edit Window Zoom buttons (page 133) zoom (στον οριζόντιο άξονα (control- [ ή ] για zoom in/out)) 5

6 Παράθυρο Transport Transport Window menu Track Record Enable indicator Go to End Fast Forward Stop Rewind Play Return to Zero Record Online Pre-Roll Post-Roll Start, End, and Length Selection indicators TrackInput Monitor indicator Εδώ βρίσκουμε τα πλήκτρα αναπαραγωγής, εγγραφής κτλ. Εισαγωγή καναλιών στο session Μενού Track > new tracks.. (Shift + control + N) και επιλέγουμε τον τύπο και αριθμό των καναλιών που θέλουμε. Τύποι καναλιών (Track) Σε ένα session των Pro Tools, έχουμε διαφόρων ειδών κανάλια. Μπορούμε να έχουμε κανάλια ήχου (audio), Auxiliary Input, Master Fader, VCA Master (μόνο στα Pro Tools HD), MIDI, Instrument, και video. Audio Tracks Στα κανάλια ήχου μπορούμε να καταγράψουμε στο σκληρό μας δίσκο και να αναπαράγουμε τον ήχο από την ηχογράφηση ή από εισηγμένα αρχεία. Auxiliary Input Tracks Τα κανάλια Auxiliary Input μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν βοηθητικά κανάλια ήχου - για επιστροφές εφέ, προορισμούς για submixes, είσοδοι για την ακρόαση πηγών που δεν θέλουμε να ηχογραφήσουμε (πχ. ήχος από εξωτερικά MIDI όργανα), και για διάφορες άλλες δρομολογήσεις ήχου. Master Fader Tracks Τα Master Fader tracks ελέγχουν τη συνολική ένταση του ήχου στις φυσικές εξόδους της κάρτας ήχου. MIDI Tracks Τα MIDI tracks καταγράφουν, αποθηκεύουν, και αναπαράγουν MIDI δεδομένα. Instrument Tracks Τα Instrument tracks είναι μια ειδική περίπτωση καναλιού που συνδυάζουν MIDI και audio πληροφορία σε ένα κανάλι ήχου και απλοποιούν τη χρήση MIDI οργάνων. Πρακτικά είναι ένα MIDI και ένα Auxiliary Input σε ένα κανάλι. 6

7 Track Formats (mono/stereo) Μονοφωνικά κανάλια ΈΈνα μονοφωνικό (mono) κανάλι audio, Auxiliary Input, Master Fader, ή Instrument ελέγχει την ένταση, και σε μερικές περιπτώσεις, το panning (δεξιά αριστερά στη στερεοφωνία), για ένα μόνο κανάλι ήχου. Stereo Tracks ΈΈνα stereo audio, Auxiliary Input, Master Fader, or Instrument κανάλι είναι ένα track για 2 κανάλια ήχου (ένα στερεοφωνικό ζεύγος). Χρησιμοποιείται για στέρεο πηγές (πχ. ηχογράφηση πιάνου με δύο μικρόφωνα, λούπες, περιβαλλοντικές ηχογραφήσεις κα.) Έλεγχος Audio καναλιών Track Height selector Track Name Record Enable button TrackInput Monitor button Solo button Mute button Playlist selector Track View selector Automation Mode selector Elastic Audio plug-in selector Voice selector Timebase selector Show/Hide Automation lanes Edit window track controls for a mono audio track 7

8 Εισαγωγή Audio αρχείων με τη χρήση της εντολής Import Audio 1 Μενού File > Import > Audio. 2 Στο παράθυρο Import Audio, επιλέξτε το αρχείο που θέλετε. 3 Για να ακούσετε το επιλεγμένο ηχητικό αρχείο, κάντε κλικ στο κουμπί Play στο μεσαίο τμήμα του παραθύρου. Μπορείτε να επιλέξετε και πολλά αρχεία μαζί. 4 Για να τοποθετήσετε ένα αρχείο στη λίστα εισαγωγής (Import list), επιλέξτε το και κλικάρετε στο Add ή Copy clip 1. 5 Πατήστε done. 6 Αν αντιγράφετε ή μετατρέπετε τα αρχεία, επιλέξτε την τοποθεσία για τα νέα αρχεία. Επιλέξτε Use Current Folder στο παράθυρο που εμφανίζεται. 1 Προτιμάτε το Copy (ή Convert αν ο ήχος που πάτε να εισάγετε είναι σε διαφορετική συχνότητα δειγματοληψίας) γιατί μετατρέπει αυτόματα τη δειγματοληψία του αρχείου σε αυτήν του session και αντιγράφει τον ήχο στο φάκελο του. Με το add δεν κάνει τίποτα από αυτά και είναι πιθανή πηγή προβλημάτων. 8

9 7 Τέλος επιλέξτε που θέλετε να εισάγετε τα αρχεία στο session. New Track Το κάθε αρχείο ήχου εισάγεται σε ένα καινούριο κανάλι που δημιουργείται αυτόματα καθώς και στο clip list. Clip List Τα αρχεία εισάγονται στο clip list μόνο. Από εκεί μπορείτε να τα σύρετε σε κάποιο κανάλι στο timeline. Tempo Για να ορίσετε σταθερό tempo για όλο το session, ανοίξτε το παράθυρο transport (window > transport) και επιλέξτε view > transport > midi controls αν δεν βλέπετε το παρακάτω παράθυρο. Manual Tempo mode Tempo field Tempo Ruler Enable button Με το tempo ruler απενεργοποιημένο, στο tempo field γράψτε το επιθυμητό tempo. Tap Tempo Μπορείτε επίσης να ορίσετε το tempo με τη λειτουργία tap tempo (δίνετε εσείς την ταχύτητα όπως θα τη δίνατε σε έναν μουσικό, χτυπώντας κάτι στο ρυθμό). Με το tempo field επιλεγμένο όπως παραπάνω «δώστε» το tempo πατώντας ρυθμικά το πλήκτρο T στο πληκτρολόγιο. 9

10 Εισαγωγή αλλαγών tempo (conductor track) Αν χρειάζεστε αλλαγές στο tempo κατά τη διάρκεια του session, τότε πρέπει να ενεργοποιήσετε το conductor track (tempo ruler enable). Tempo Ruler Enable button 1 Κλικ στο Tempo ruler στο χρόνο που θέλετε να αλλάξει το tempo. 2 Πατήστε στο κουμπί + στο Tempo ruler (αν δεν εμφανίζεται το tempo ruler κάντε δεξί κλικ στην περιοχή και επιλέξτε tempo). 3 Στο παράθυρο Tempo Change που εμφανίζεται, εισάγετε την επιθυμητή θέση και ταχύτητα (BPM Beats Per Minute) για την αλλαγή. 4 Για να ορίσετε την τιμή των BPM με βάση κάποια άλλη αξία από το τέταρτο, επιλέξτε την αξία. 6 Πατήστε OK. Το νέο tempo event εμφανίζεται στο Tempo ruler. Τα tempo event έχουν ένα μικρό τριγωνάκι που δείχνει την ακριβή θέση τους. Μπορείτε να σείρετε το τριγωνάκι για να αλλάξετε τη θέση τους ή με διπλό κλικ να αλλάξετε τις ρυθμίσεις τους. Αν είστε σε Grid mode, τότε η θέση μαγνητίζει στην αξία του Grid (βλ. Edit modes). Για να διαγράψετε ένα tempo event πατήστε Alt- click πάνω του. Γραφική επεξεργασία Tempo Το Tempo Editor εμφανίζεται πατώντας το τριγωνάκι αριστερά από το tempo ruler. Εκεί μπορείτε να αλλάξετε το tempo γραφικά. 10

11 Tempo Editor expand/collapse triangle Tempo Resolution Tempo Density Add Tempo Change Tempo events Tempo Editor Editing στα Pro Tools Το παράθυρο Edit στα Pro Tools παρέχει μια συλλογή εργαλείων για την επεξεργασία και την οργάνωση ήχου, βίντεο, και MIDI. Μπορείτε να επεξεργαστείτε το υλικό των tracks χωρίς να πειράξετε το αρχικό αρχείο ήχου, και σε πραγματικό χρόνο κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής. Nondestructive Editing (μη καταστρεπτική επεξεργασία 2 ) Η συντριπτική πλειοψηφία των επεξεργασιών ήχου στα Pro Tools είναι μη καταστρεπτική. Είτε κάνετε κοπή, επικόλληση, τριμάρισμα, διαχωρισμό ή εκκαθάριση περιοχών της κυματομορφής, όλες αυτές οι λειτουργίες εκτελούνται σε έναν χάρτη των πραγματικών μέσων (πχ. αρχεία ήχου) ο οποίος περιγράφει τη σειρά με την οποία θα παιχτούν τα διάφορα τμήματα του ήχου. Τα αρχεία προέλευσης παραμένουν άθικτα. Ωστόσο, ορισμένες επεξεργασίες ή εργαλεία λειτουργούν καταστρεπτικά (μπορεί να αλλάξει μόνιμα τα αρχεία ήχου στο σκληρό σας δίσκο). Οδηγίες για την επεξεργασία κυματομορφών Αποφυγή Clicks και Pops Με το εργαλείο επιλογέα (selector) στο παράθυρο Edit, μπορείτε να επιλέξετε περιοχές της κυματομορφής και να τις χωρίσετε σε τμήματα που ονομάζονται clips (clips στα pro tools 10 και νεότερα), έτσι ώστε να μπορείτε να τις αναδιατάξετε όπως θέλετε. Κατά την επεξεργασία μουσικού υλικού, προσπαθήστε να δημιουργείτε τις περιοχές που σας επιτρέπουν να διατηρήσετε ένα σταθερό ρυθμό. Αν ορίζετε πάντα περιοχές, έτσι ώστε να περιέχουν έναν ακέραιο αριθμό beats, θα είστε σε θέση να μπλέκετε τις περιοχές μεταξύ τους διατηρώντας έναν ομαλό, σταθερό ρυθμό. Μερικές φορές είναι χρήσιμο να έχουμε μια σταθερή, καλά καθορισμένη κυματομορφή αναφοράς (όπως ένα κανάλι τύμπανα ή μετρονόμου) ως οδηγό κατά την επιλογή και τον καθορισμό των άλλων περιοχών. Αν έχετε παίξει στο σωστά στο ρυθμό, είναι πιο εύκολο να δημιουργήσετε ρυθμικά ακριβής περιοχές με αναφορά στην κυματομορφή αναφοράς. Μερικοί σημαντικοί κανόνες που πρέπει να θυμάστε κατά τον καθορισμό των περιοχών: 2 χωρίς να πειράξετε το αρχικό αρχείο ήχου 11

12 ΌΌποτε είναι δυνατόν, ξεκινάτε ένα κόψιμο ακριβώς πριν από μια κορυφή στην κυματομορφή, και τελειώνετε την περιοχή πριν από μια άλλη κορυφή. ΌΌποτε είναι δυνατόν, βεβαιωθείτε ότι μια περιοχή αρχίζει και τελειώνει στο ίδιο ακριβώς μέρος ενός μέτρου. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω λειτουργίες των Pro Tools για να σας βοηθήσουν να επεξεργαστείτε ρυθμικό υλικό, ή ήχου με σαφείς ατάκες: Tab to Transients: Επιλέγετε το clip και πατάτε το πλήκτρο tab. Σε κάθε πάτημα ο κέρσορας πάει στην επόμενη ατάκα στην κυματομορφή) Επεξεργασία με χρήση Grid (βλ. Edit modes) Beat Detective (βλ. Beat Detective) Εάν ένα κόψιμο αρχίζει ή τελειώνει σε ένα σημείο υψηλής έντασης στην κυματομορφή, κατά την αναπαραγωγή μπορεί να ακούσετε ένα κλικ. Για να αποφευχθούν κλικ κάντε οτιδήποτε από τα παρακάτω: Βεβαιωθείτε ότι τα σημεία έναρξης και λήξης της επιλογής σας είναι όσο το δυνατόν πλησιέστερα στο σημείο όπου το πλάτος της κυματομορφής περνάει από τον άξονα 0 (η κεντρική οριζόντια γραμμή στην κυματομορφή. Βλ. σχήμα). Εάν είναι απαραίτητο, χρησιμοποιήστε τα εργαλεία ζουμ στο παράθυρο για να δείτε την κυματομορφή με μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Εφαρμόστε fade-in/out στην αρχή και το τέλος της περιοχής που επεξεργαστήκατε, ή crossfade μεταξύ δύο περιοχών, όπου ακούτε κλικ (βλ. Smart tool). fade-out curve splice point fade-in curve region 1 region 2 crossfade selection Edit Modes Τα Pro Tools έχουν τέσσερις τρόπους επεξεργασίας (Edit modes): Shuffle, Spot, Slip, και Grid. Στο Grid mode έχετε δύο επιλογές, σχετικό (Relative) και απόλυτο (Absolute) Grid. Επιλέγετε Edit mode κάνοντας κλικ στο αντίστοιχο κουμπί πάνω αριστερά στο Edit window. Παρακάτω περιγράφονται τα Slip και Grid modes. Το Edit mode επηρεάζει την κίνηση και την τοποθέτηση των περιοχών audio και MIDI (και 12

13 των νοτών MIDI), όπως και εντολές όπως αντιγραφή και επικόλληση, και τα διάφορα εργαλεία επεξεργασίας (Trim, Selector, Grabber, και Μολύβι). Χρησιμοποιήστε το πλήκτρο (αριστερά από το enter) για να αλλάξετε το edit mode. Slip Στη λειτουργία Slip, οι περιοχές μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα μέσα σε ένα κανάλι ή σε άλλα κανάλια. Σε αυτή τη λειτουργία, είναι δυνατόν να τοποθετηθεί μια περιοχή, ώστε να υπάρχει χώρος μεταξύ αυτής και άλλων περιοχών στο κανάλι. Κατά την αναπαραγωγή, ο κενός χώρος αυτός είναι σιωπή. Είναι επίσης δυνατόν να κινηθεί μία περιοχή, έτσι ώστε να επικαλύπτει ή να καλύπτει πλήρως μια άλλη περιοχή. Χρησιμοποιήστε τη λειτουργία Slip όταν δεν θέλετε περιορισμούς στην τοποθέτηση (ή στη χρήση των εργαλείων) στο χρόνο. Συντόμευση: F2 Grid Στη λειτουργία Grid, οι περιοχές audio και MIDI που μετακινούνται, κόβονται ή εισάγονται "μαγνητίζουν" σε κάποια χρονική αξία, ή σε συγκεκριμένα πολλαπλάσια του πλέγματος (grid). Πατήστε F4 για να ενεργοποιήσετε τη λειτουργία Grid. Για να ορίσετε τη χρονική αξία του πλέγματος πατήστε στη νότα δίπλα από το κουμπί grid και επιλέξτε την επιθυμητή αξία. Grid button Εργαλεία Editing Τα Pro Tools έχουν τα ακόλουθα εργαλεία για το Editing: Zoomer (ζουμ), Trimmer, Selector (επιλογή), Grabber, Scrubber, and Pencil (μολύβι), καθώς και το πολυ-εργαλείο Smart Tool. 13

14 Zoom buttons Zoomer Smart Tool Scrubber Pencil Zoom Toggle Grabber Selector Trimmer Τα εργαλεία Zoomer, Trimmer, Grabber, and Pencil έχουν διάφορες παραλλαγές, τις οποίες επιλέγετε κρατώντας πατημένο το αριστερό κουμπί του ποντικιού πάνω τους. Συντομεύσεις: F5 (Zoomer), F6 (Trimmer), F7 (Selector), και F8 (Grabber), F9 (Scrubber), και F10 (Pencil). Ξαναπατώντας το αντίστοιχο πλήκτρο επιλέγετε το επόμενη παραλλαγή του εργαλείου. Ταυτόχρονα τα πλήκτρα F6-F7-F8 επιλέγουν το Smart tool. Τέλος με το Esc γυρνάμε μεταξύ των εργαλείων. Trimmer Tool Με το εργαλείο τριμαρίσματος, μπορείτε γρήγορα να συντομεύσετε ή να επεκτείνετε μια περιοχή (μέχρι και σε ολόκληρο το μήκος του αρχικού αρχείου ήχου). Την πρώτη φορά που θα περικόψετε μια περιοχή, τα Pro Tools προσθέτουν αυτόματα στο clips list (βλ. Clips list) μια νέα περιοχή (με ένα όνομα που προέρχεται από το αυθεντικό), προκειμένου να τη διαφοροποιήσει από το πρωτότυπο. Το εργαλείο trimmer είναι ένα μη καταστρεπτικό εργαλείο και δεν τροποποιεί το αρχικό αρχείο ήχου και τα MIDI δεδομένα. Για να επιστρέψετε στην διάρκεια της αρχικής περιοχής, μεταφέρετε το αρχικό clip από το clip list, ή αλλάξτε το μέγεθος της περιοχής με το εργαλείο trimmer στο αρχικό της μήκος. Μετακινώντας τον κέρσορα κοντά στην αρχή ή στο τέλος μιας περιοχής, αλλάζει το εικονίδιο του και παίρνει το σχήμα αγκύλης. Εργαλείο Χρονικής Συμπίεσης/ Επέκτασης (Time Compression/Expansion) Το εργαλείο χρονικής συμπίεσης / επέκτασης (TCE trimmer) είναι ένα βολικό εργαλείο για την αντιστοίχιση μιας περιοχής audio με το μήκος μιας άλλης περιοχής, ενός ρυθμικού πλέγματος (tempo grid), μιας σκηνής βίντεο, ή οποιουδήποτε άλλου σημείου αναφοράς θέλετε. Ο κέρσορας γίνεται αγκύλη με ρολογάκι και αλλάζετε τη διάρκεια του ήχου. Η επεξεργασία αυτή είναι καταστρεπτική. Παρατηρήστε ότι δημιουργείται καινούριο 14

15 ηχητικό αρχείο στο clips list (με ένα όνομα που προέρχεται από το αυθεντικό και την κατάληξη TiSh (Time Stretch)). Επίσης, ανάλογα με την ηχητική πηγή και το ποσοστό αλλαγής της διάρκειας της, η χροιά του ήχου μπορεί να καταστραφεί. Selector Tool Με το εργαλείο επιλογής μπορείτε να επιλέξετε ένα σημείο ή μια περιοχή, σε ένα ή περισσότερα κανάλια την οποία μπορείτε να κόψετε να επικολλήσετε κτλ., με τους κλασσικούς τρόπους (copy, paste.). Αν θέλετε να ξεχωρίσετε την επιλεγμένη περιοχή επιλέγετε edit > separate clip > at selection (control-e) Grabber Tool Το εργαλείο Time Grabber επιλέγει ένα ολόκληρο clip σε ένα κανάλι. Με το object grabber μπορούμε να επιλέξουμε πολλά μη συνεχόμενα clips με τη χρήση του πλήκτρου shift. Smart Tool Το εργαλείο Smart tool, είναι ένας γρήγορος συνδυασμός των εργαλείων Selector, Grabber, και Trimmer, και μπορείτε επίσης να κάνετε fades και crossfades. Για να το επιλέξετε, κάντε κλικ στο π πάνω από τα άλλα εργαλεία, ή πατήστε F6+F7 (ή F7+F8) ταυτόχρονα. Fade-In Selector tool Fade-Out Trimmer tool (start) Trimmer tool (end) Grabber tool Crossfade Ανάλογα με τη θέση του κέρσορα σε σχέση με το clip αλλάζει και η λειτουργία του εργαλείου: Selector tool - στο κέντρο και πάνω από το πάνω μισό του clip. Grabber tool, στο κέντρο και στο κάτω μισό του clip. 15

16 Trimmer tool, στις άκρες του clip. Fades και crossfades Με επιλεγμένο το smart tool πάντα, για fade-in ή fade-out, τοποθετήστε τον κέρσορα στις άκρες και το πάνω μέρος του clip. ΌΌταν εμφανιστεί ο κέρσορας του fade, σείρτε το clip για να ορίσετε τη διάρκεια του fade-in/out. Με διπλό κλικ (grabber tool) στην περιοχή του fade ανοίγει το παράθυρο των ρυθμίσεων του όπου μπορείτε να αλλάξετε την καμπύλη μεταξύ άλλων. Για crossfade, τοποθετήστε τον κέρσορα ανάμεσα σε δύο συνεχόμενα audio clips, στο κάτω μέρος τους. Εμφανίζεται ο κέρσορας του Crossfade και σέρνουμε αριστερά ή δεξιά για να ορίσουμε τη διάρκεια του. Με διπλό κλικ (grabber tool) στην περιοχή του crossfade ανοίγει το παράθυρο των ρυθμίσεων, όπως πριν. Επεξεργασία ήχου με AudioSuite Plug- ins Τα AudioSuite plug-ins που περιλαμβάνονται με τα Tools Pro μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επεξεργασία και τροποποίηση audio clips ή ακόμη και ολόκληρων ηχητικών αρχείων. Με αυτό τον τρόπο μπορείτε να εφαρμόσετε μια συγκεκριμένη διαδικασία AudioSuite (όπως η κανονικοποίηση (normalization) ή DC Offset Removal, Reverse κ.α.) σε οποιοδήποτε αριθμό audio clips του session σας. Οι επεξεργασίες AudioSuite εφαρμόζονται σε μη πραγματικό χρόνο (render) στις 16

17 επιλεγμένες περιοχές μόνο (όχι σε όλο το κανάλι, όπως τα insert effects για παράδειγμα). Ανάλογα με το πώς θα ρυθμίσετε ένα AudioSuite plug-in, θα αλλάξει είτε το αρχικό αρχείο ήχου ή θα δημιουργήσει ένα εντελώς νέο αρχείο. 1 επιλέξτε μια περιοχή που περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα audio clips. 2 Από το μενού AudioSuite, επιλέξτε το Plug-in που θέλετε. 3 Στο παράθυρο του Plug-in που εμφανίζεται κάντε τις επιθυμητές ρυθμίσεις. 4 Πατήστε preview για να ακούσετε τον ήχο με την επεξεργασία και bypass για τον αρχικό για σύγκριση. 5 Πατήστε process για να «εφαρμόσετε» τις αλλαγές (ένα νέο αρχείο δημιουργείται με όνομα βασισμένο στο αρχικό και κατάληξη μια συντομογραφία του plug-in με το οποίο επεξεργαστήκατε την περιοχή). Preview button Preview volume Preview Level meters Bypass button Process button Κάποιες επεξεργασίες όπως η τεχνητή αντήχηση (reverb) και το delay προσθέτουν ήχο μετά το τέλος του clip. Σε αυτές τις περιπτώσεις επιλέξτε το clip συν το χρόνο που χρειάζεται για να σβήσει η ουρά του ήχου (ή και παραπάνω) με την επεξεργασία, αλλιώς αυτή θα κοπεί απότομα. 17

18 Το παράθυρο Clip List ΌΌλα τα clips όλων των τύπων που καταγράφονται, εισάγονται, ή δημιουργούνται από την επεξεργασία εμφανίζονται στη Λίστα Clip. Αντικείμενα μπορούν να συρθούν από τη λίστα στα κανάλια. Μπορείτε επίσης να κάνετε προεπισκόπηση σε audio και MIDI clips και groups. Drag to resize width of Region List Keyboard Focus Region List menu Click Show/Hide Region List button to hide Region List Clip List Menu Το μενού clip list παρέχει εργαλεία για την αναζήτηση, επιλογή, ταξινόμηση, εξαγωγή, διαγραφή και διαχείριση των στοιχείων στη λίστα των clip. Μετονομασία Clips Είναι καλή πρακτική να δίνετε στα clips ονόματα που να δηλώνουν το περιεχόμενο τους (πχ. guitar_1 ) 1 επιλέξτε ένα ή περισσότερα clips στη Clip List. Αν η επιλογή List Selection Follows Edit Selection στη σελίδα Editing Preferences είναι ενεργοποιημένη, μπορείτε να επιλέξετε ένα clip στη Clip List επιλέγοντας το στο κανάλι. 2 δεξί κλικ πάνω στο/α clips και επιλέξτε rename 3 γράψτε το όνομα στο παράθυρο που εμφανίζεται. 18

19 4 Πατήστε ΟΚ. Εάν μετονομάζετε πολλά clips, θα σας ζητηθεί, διαδοχικά, να μετονομάσετε το κάθε ένα. Clip Groups (Ομάδες περιοχών) ΈΈνα clip group είναι μια συλλογή από οποιοδήποτε συνδυασμό audio και MIDI clips που μοιάζει και συμπεριφέρεται σαν ένα και μόνο clip. Τα clip groups είναι κατ 'ουσίαν δοχεία με περιεχόμενο ένα ή περισσότερα clips. ΈΈνα clip group μπορεί να δημιουργηθεί σε ένα ή σε πολλά γειτονικά κανάλια ήχου, MIDI, και instrument. -> Region Group icon Για να δημιουργήσετε ένα group με τα επιλεγμένα clips πηγαίνετε στο μενού clips > Group (Control-Alt-G). Το clip group φαίνεται σαν ένα clip με το εικονίδιο του group κάτω αριστερά. Επίσης εμφανίζεται στη Clip List. Για να ξεγκρουπάρουμε ένα group ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε αλλαγές επιλέγουμε το clip group και πάμε στο μενού clips > Ungroup (Control-Alt-U). Το clip group εξαφανίζεται, και επανέρχονται τα ξεχωριστά clips. Η εντολή Regroup (Control-Alt-R ) πρακτικά αναιρεί την τελευταία εντολή Ungroup επανασυνθέτοντας το τελευταίο Group. Η διαφορά με το να επιλέξουμε Group ξανά είναι ότι το τελευταίο δημιουργεί καινούριο Group ενώ το Regroup επαναφέρει το ίδιο. Αν το group χρησιμοποιείται και αλλού στο session σας, θα ερωτηθείτε αν θέλετε να εφαρμόσετε τις αλλαγές σας σε όλα τα αντίγραφά του ή μόνο σε αυτό. Στην περίπτωση αυτή δημιουργείται καινούριο group. Εξαγωγή ήχου από τα Pro Tools Μπορείτε να εξάγετε audio αρχεία από τα Pro Tools για χρήση σε άλλο πρόγραμμα ή session με τους εξής τρόπους: File > Bounce to > disk.. (Control- Alt- B) Χρησιμοποιήστε το για εξαγωγή (μίξη) ενός ολόκληρου κομματιού ή ενός μέρους του (ότι έχετε επιλεγμένο). Η εξαγωγή γίνεται σε πραγματικό χρόνο. Consolidate audio tracks Με αυτήν την εντολή δημιουργούμε ένα αρχείο ήχου από όλη την επιλεγμένη περιοχή για το κάθε κανάλι ξεχωριστά και χωρίς τα realtime plug-ins. Επιλέγουμε την περιοχή με 19

20 όποιο εργαλείο μας βολεύει και πάμε στο μενού Edit > Consolidate (Alt-Shift-3). -> Εξαγωγή Clip σαν νέο Audio αρχείο Αν θέλετε να εξάγετε ξεχωριστά clips σαν audio αρχεία από τα Pro tools, επιλέξτε τα αντίστοιχα clips στη λίστα και κάνοντας δεξί κλικ χρησιμοποιήστε την εντολή Export Clips as Files. Στο διάλογο που εμφανίζεται μπορείτε να επιλέξετε το format (ξεχωριστά μονοφωνικά αρχεία ή interleaved (στέρεο ζευγάρια)) των audio αρχείων, την ανάλυση (bit depth), το ρυθμό δειγματοληψίας (sample rate, με επιλογή ποιότητας μετατροπής 3 ) και τον τύπο του αρχείου (.wav,.aiff,.mp3 κα.). Με το κουμπί choose επιλέγετε σε ποιο μέρος του δίσκου θα σώσετε τα αρχεία σας. Οι τρεις τελευταίες επιλογές αφορούν το τί να κάνει αν στο φάκελο αυτό βρει άλλα αρχεία με το ίδιο όνομα (πχ. στην περίπτωση που εξάγετε στον ίδιο φάκελο με τα αρχικά αρχεία). Prompting for Each Duplicate σας ρωτάει για κάθε αρχείο που υπάρχει με το ίδιο όνομα. Auto Renaming Αυτόματα αλλάζει το όνομα του αρχείου, με την προσθήκη ενός αριθμού στο τέλος του ονόματος του (πχ. file_01, file_02 κτλ). Replacing with New Files Αντικαθιστά τα παλιά με τα νέα αρχεία χωρίς να σας ρωτήσει (προσοχή μην σβήσετε κάτι που δεν θέλατε!!). Τέλος, πατήστε στο Export 3 Θυμηθείτε ότι σε κάθε μετατροπή έχουμε κάποια απώλεια στην ποιότητα του ήχου. 20

21 Ηχογράφηση σε Audio Track ΌΌλα τα προγράμματα αυτού του τύπου 4 καταγράφουν τον ήχο σε κανάλια audio. Τα κανάλια αυτά μπορεί να είναι mono, stereo, ή πολυκαναλικά (5.1 surround κτλ.) ανάλογα με την πηγή της ηχογράφησης. ΌΌταν ηχογραφείτε μια μονοφωνική πηγή, χρησιμοποιήστε ένα μονοφωνικό κανάλι ήχου. ΈΈνα μονοφωνικό αρχείο ήχου εγγράφεται στο δίσκο, και το αρχείο εμφανίζεται ως μια περιοχή (clip) τόσο στην playlist του καναλιού όσο και στη λίστα των Clip. Για την εγγραφή μιας στερεοφωνικής ηχητικής πηγής, χρησιμοποιήστε ένα στερεοφωνικό audio κανάλι. ΈΈνα μονοφωνικό αρχείο ήχου εγγράφεται στο δίσκο για κάθε κανάλι ενός στερεοφωνικού track: ένα για το αριστερό κανάλι, και ένα για το δεξί κανάλι. Αυτά τα αρχεία εμφανίζονται ως ένα στερεοφωνικό clip τόσο στην playlist του καναλιού όσο και στη λίστα των Clip. Βασικά στάδια της ηχογράφησης 1 Συνδέουμε την/τις πηγή/ες (μικρόφωνο, καλώδιο από ηλεκτρικό όργανο ) στις αντίστοιχες εισόδους της κάρτας ήχου. 2 Στην επιλογή εισόδου (I/O) του (κάθε) καναλιού, επιλέξτε την είσοδο όπου έχετε συνδέσει την πηγή. Επιλέξτε κάποια είσοδο από την κατηγορία interface. (Αν δεν βλέπετε το (Ι/Ο) πηγαίνετε στο μενού view > edit window views > τικάρετε το I/O) Input Path selector 3 Επιλέξτε το κουμπί Record Enable για κάθε κανάλι στο οποίο θέλετε να ηχογραφήσετε. Το κουμπί αναβοσβήνει κόκκινο. α. β. γ. (α) καλή στάθμη σήματος, (β) χαμηλή στάθμη σήματος, (γ) παραμορφωμένο σήμα 4 «Παίρνουμε στάθμες». Δοκιμάζουμε την ένταση της πηγής μας και ανάλογα ρυθμίζουμε το gain στην προενίσχυση 5 έτσι ώστε στο κανάλι μας, η στάθμη του σήματος να είναι όσο υψηλότερη γίνεται, χωρίς όμως να παραμορφώνει. Input 1 Gain 4 Γενικά αναφερόμαστε σε αυτά με τον αγγλικό όρο DAW (Digital Audio Workstation). 5...όχι στο volume του καναλιού αυτό ρυθμίζει την ένταση ακρόασης και δεν επηρεάζει την εγγραφή. 21

22 5 Στο παράθυρο Transport πατήστε το record και μετά το play (spacebar), για να ξεκινήσει η εγγραφή, ή πατήστε F12 για να ξεκινήσετε την εγγραφή αμέσως. Stop Record Play 6 πατήστε Stop (spacebar) για να σταματήσετε την εγγραφή όταν τελειώσετε. Μετρονόμος Πολλές φορές είναι χρήσιμο να ηχογραφήσουμε με βάση κάποιον μετρονόμο, ώστε μουσικοί που θα γράψουν αργότερα άλλα μέρη να μπορούν να συγχρονιστούν με τα ήδη ηχογραφημένα μέρη. Στα Pro Tools έχουμε δύο στάδια 6 για την εισαγωγή μετρονόμου. 1 ενεργοποίηση και ρύθμιση του μετρονόμου Metronome button... και με διπλό κλικ - > Metronome enabled 2 δημιουργία καναλιού και επιλογή του instrument που θα παίξει το μετρονόμο. Για αυτή τη χρήση μας αρκεί ένα aux in track μιας και δεν θα γράψουμε MIDI ή audio στο κανάλι, θέλουμε απλά να βγάλουμε τον ήχο του. Η εντολή Track > Create Click Track δημιουργεί αυτόματα το κανάλι και τοποθετεί το instrument click. Η διαδικασία μπορεί να γίνει και «χειροκίνητα» (Βλ. Inserts). Markers Οι Markers είναι ένας τρόπος να «σημειώνουμε» σημαντικά σημεία στο timeline. Για να τοποθετήσουμε marker σε ένα σημείο πατάμε Enter στο numeric keypad με τη μπάρα αναπαραγωγής στο επιθυμητό σημείο και ΟΚ στο παράθυρο που εμφανίζεται. 6 Αυτό συμβαίνει γιατί πρακτικά ο μετρονόμος είναι MIDI εντολές. 22

23 Για να πάμε στη θέση του έχουμε τοποθετήσει marker, μενού View > Rulers > Markers για να δούμε το Marker Ruler και κλικ στο Marker που θέλουμε (συντόμευση <ο αριθμός του marker στο numeric keypad> και τελεία (.)). 23

24 Κονσόλα μίξης των Pro Tools (Mix window) Window > mix (control-+) Channel strips (page 155) Track List (page 175) Instrument View (page 837) Inserts (A E) View (page 838) Sends (A E) View (page 838) Group ID indicator (page 200) Input Monitoring / Record Enable (page 363 and page 358) Solo/Mute (page 189) Voice selector (page 184) Track Path selectors (page 179 and page 186) Automation Mode selector (page 904) Pan knob (page 162) Volume fader (page 162) Level meter (page 163) AutoMatch indicator (page 913) Mix Group List (page 197) Delay Compensation View (page 839) Track Name (page 166) Track Comments View (page 837) Show/Hide Track List/Group List View (page 175) Mix Window View selector (page 836) Stereo Audio Track (page 154) Auxiliary Input (page 155) Mono Audio Track (page 154) Instrument Track (page 157) MIDI Track (page 157) Master Fader (page 156) Δρομολόγηση σήματος Το σήμα σε ένα κανάλι, γενικά στις κονσόλες, ξεκινάει από πάνω και ταξιδεύει προς τα κάτω. Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι να συνδέσουμε εξωτερικούς επεξεργαστές σε μια κονσόλα ήχου. Σε σειρά (insert) και παράλληλα (auxiliary send return). Οι συνδέσεις σε σειρά έρχονται πριν το fader (pre-fader). Οι παράλληλες συνδέσεις μπορεί να είναι pre- ή post-fader. 24

25 Source or Input Inserts (plug-ins or hardware inserts) Source: any mono, stereo, or multichannel audio file, playing back from disk Input: while record-monitoring or in TrackInput monitoring mode Sends, pre-fader Input Solo Record Mute Volume Sends, post-fader Panner Output Audio track audio signal flow Main Output + Additional Outputs Inserts Στα Pro Tools μπορείτε να έχετε μέχρι 10 inserts (A E και F J) σε κάθε κανάλι audio, Auxiliary Input, Master Fader, ή Instrument track. Στο κάθε insert μπορούμε με συνδέσουμε ένα plug-in insert (εσωτερικοί επεξεργαστές) ή ένα hardware insert (εξωτερικοί), ή ένα instrument plug-in (εσωτερικό MIDI όργανο). Insert selector Insert button Τα Plug-ins και τα hardware inserts δρομολογούν το σήμα από τα εφέ που έχετε επιλέξει (με τη σειρά που εμφανίζονται) και το συνεχίζουν πίσω στο ίδιο κανάλι της κονσόλας. Τα Hardware inserts δρομολογούν το σήμα σε αντίστοιχες εισόδους και εξόδους μιας 25

26 κάρτας ήχου, οι οποίες μπορεί να είναι συνδεδεμένες σε κάποιο εξωτερικό εφέ. Τα Instrument tracks δέχονται MIDI στην είσοδο και βγάζουν audio στην έξοδο. Το πρώτο insert πρέπει να είναι instrument plug-in (δέχεται MIDI εντολές και τις μεταφράζει σε ήχο), από εκεί και πέρα είναι πρακτικά ένα auxiliary input track. Τα Inserts μπορούμε να τα παρακάμψουμε (bypass = η επεξεργασία προσπερνάει το plug-in control-click πάνω στο plug-in), ή να τα απενεργοποιήσουμε (δεν το ακούμε, όπως και προηγουμένως, και δεν χρησιμοποιεί επεξεργαστική ισχύ - Control-Start-click (Windows) ή Command- Control-click (Mac)). bypassed (blue) not bypassed Track Output Format (mono, stereo ) και Plug- ins Τα plug-ins μπορούν να είναι mono, multi-mono, stereo, ή multichannel (περισσότερα κανάλια). Επειδή τα inserts επεξεργάζονται το σήμα σε σειρά, η αλλαγή του plug-in format μπορεί να αλλάξει το format του καναλιού. Για παράδειγμα ένα mono-to-stereo plug-in σε ένα μονοφωνικό Auxiliary Input, αλλάζει το format από την έξοδό του, και για το υπόλοιπο της διαδρομής του καναλιού (δηλ. το κάνει στερεοφωνικό). ΆΆρα τα επόμενα plug-ins από εκεί και πέρα πρέπει να είναι stereo-in stereo-out. Δημιουργία Submix ή subgroup Πολλές φορές είναι χρήσιμο να μιξάρουμε υπο-ομάδες οργάνων (πχ. όλα τα τύμπανα ενός drum set, ή όλα τα backing vocals κτλ.), πέρα από τη συνολική μίξη. Αυτό ονομάζεται submix 7 και στα Pro Tools το επιτυγχάνουμε δρομολογώντας τις εξόδους των καναλιών αυτών σε ένα κοινό bus (μια εσωτερική δρομολόγηση σήματος). Αυτό το bus το στέλνουμε στην είσοδο ενός καναλιού Auxiliary Input, όπου μπορούμε την υπο-μίξη αυτή να την επεξεργαστούμε με άλλα insert plug-ins (πχ. ένας κοινός compressor για να «δέσει» το σετ των τυμπάνων). Αυτή η συνδεσμολογία εξακολουθεί να είναι σε σειρά. Αυτό σημαίνει ότι όλο τα σήμα από τα κανάλια ταξιδεύει μέσα από το submix κανάλι. Η σχέση στεγνού (dry) και επεξεργασμένου ήχου (wet) μπορεί να ρυθμιστεί μέσα από την παράμετρο dry/wet πολλών plug-ins. Στο σχήμα φαίνεται η συνδεσμολογία για τη δημιουργία submix. Στέλνουμε τα τρία πρώτα κανάλια (audio) στο bus 1-2 και ορίζουμε το αντίστοιχο bus σαν είσοδο στο τέταρτο (aux in). 7 Σε κάποιες κονσόλες η ίδια λειτουργία αναφέρεται σαν bus ή subgroup. 26

27 Είναι χρήσιμο να ορίσουμε Solo safe (Control-click στο κουμπί Solo) στο κανάλι aux in έτσι ώστε να μην χάνουμε τον ήχο όταν σολάρουμε ένα κανάλι που πάει σε submix. Αν θέλουμε να ηχογραφήσουμε την έξοδο ενός submix, δεν έχουμε παρά να το στείλουμε σε ένα bus, να δημιουργήσουμε ένα audio κανάλι και να ορίσουμε σαν είσοδό του το bus αυτό. Από εκεί και πέρα ηχογραφούμε όπως από οποιαδήποτε άλλη πηγή. Sends Στη συνδεσμολογία με τη χρήση send, στέλνουμε το σήμα μας παράλληλα και σε κάποιο άλλο μέρος. ΈΈχουμε δηλαδή τον απευθείας ήχο από το κανάλι και στέλνουμε ένα αντίγραφό του και κάπου αλλού για περαιτέρω επεξεργασία με εφέ, ή στα προσωπικά monitor των μουσικών σε μια συναυλία για παράδειγμα. Στα Pro Tools μπορούμε να εισάγουμε μέχρι 10 sends (A E και F J) σε κάθε audio track, Auxiliary Input, ή Instrument track. Sends (A E) View Sends (F J) View I/O View Τα Send μπορεί να είναι pre- (συνήθως για monitoring) ή post-fader (συνήθως για χρήση με εφέ). Μπορούμε να ελέγξουμε τα controls των Send στα παράθυρα Mix ή Edit, ή στο δικό τους παράθυρο. 27

28 Με τα Sends μπορούμε να δρομολογήσουμε το σήμα μας σε γραμμές εξόδου ή bus, mono ή stereo (ή και περισσότερα κανάλια). Για να ακούσουμε τις γραμμές αυτές στα Pro Tools, πρέπει να ξανα-δρομολογήσουμε τα sends στη μίξη μέσω Auxiliary Input ή audio track. Εισαγωγή send σε κανάλι 1 Κλικ στο Send selector του καναλιού και επιλέγουμε το bus που θέλουμε. 2 ρυθμίζουμε την ένταση (send level) με την οποία «κυκλοφορεί» το σήμα στο bus (για να έχουμε unity gain (0 db) - Alt-click) Send και Return για επεξεργασία με εφέ Η κλασική συνδεσμολογία για reverb, delay, και παρόμοιες επεξεργασίες, είναι με τη χρήση send/return. Με τέτοιες επεξεργασίες θέλουμε τον φυσικό ήχο συν τον ήχο από το χώρο πχ. όπως στην περίπτωση του reverb (= τεχνητή αντήχηση). Επίσης θέλουμε αρκετά από τα όργανα της μίξης να βρίσκονται στον ίδιο χώρο (... γιατί έτσι συμβαίνει και στην πραγματικότητα), άρα να έχουν το ίδιο reverb. Σε αυτή την περίπτωση αυτό που θέλουμε είναι ένα reverb (σαν insert σε ένα aux in κανάλι) που το τροφοδοτούμε από όλα τα όργανα που θέλουμε (μέσω sends στα αντίστοιχα κανάλια). Αν σε κάποιο όργανο θέλουμε πχ. περισσότερο reverb, ανεβάζουμε το send level στο κανάλι του. Η συνολική συνεισφορά του reverb στη μίξη ρυθμίζεται από το fader του καναλιού «επιστροφής» 28

29 (return). Τα εφέ μπορούν να είναι real-time plug-ins ή εξωτερικά hardware. Η ισορροπία wet/dry ελέγχεται από τη σχέση των fader των καναλιών (dry level) με το fader του Auxiliary Input (effect return, ή wet). ΆΆρα 3 η διαδικασία συνεχίζεται με τη δημιουργία aux in καναλιού (stereo συνήθως) και επιλογή εισόδου του το αντίστοιχο bus στο οποίο στέλνουμε τα send από τα κανάλια μας. 4 είναι χρήσιμο να ορίσουμε Solo safe (Control-click στο κουμπί Solo) στην επιστροφή έτσι ώστε όταν πατάμε solo σε κάποιο κανάλι να μην κλείνουμε (mute) τα εφέ του. 5 Εισάγουμε plug-in ή hardware insert στο Auxiliary Input. 6 Ρυθμίζουμε τα εφέ αυτά στο 100% wet (ο στεγνός ήχος υπάρχει στα ξεχωριστά κανάλια των οργάνων). 7 Δρομολογούμε το κανάλι Auxiliary Input όπου θέλουμε (πχ. στη μίξη, σε κάποιο άλλο bus κτλ.) Με το send ρυθμισμένο pre-fader, το ποσοστό του εφέ για κάθε όργανο ελέγχεται από το αντίστοιχο Send Level ή το volume fader του Auxiliary Input. Αν τώρα για παράδειγμα κλείσουμε το fader (ο dry ήχος) στο κανάλι ενός οργάνου, εξακολουθούμε να ακούμε την επιστροφή του από τα εφέ, πράγμα που συνήθως δεν το θέλουμε. Αν το send είναι postfader, το Send Level είναι σε σχέση με το volume fader του καναλιού (πχ. αν κλείσουμε το fader δεν ακούμε ούτε τα εφέ του). ΆΆρα συνήθως προτιμάμε post-fader sends για χρήση με send/return επεξεργασίες. Για monitoring αντίθετα όταν χαμηλώνουμε τη φωνή στο κεντρικό P.A. δεν θέλουμε να χαμηλώνει και στο μόνιτορ του τραγουδιστή άρα pre-fader. Mix/Edit Groups Τα Groups είναι χρήσιμα όταν θέλουμε να επεξεργαστούμε πολλά κανάλια με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, ή αν θέλουμε να κρατήσουμε εσωτερικές ισορροπίες σε μια ομάδα καναλιών (ένα σετ τύμπανα είναι ένα καλό παράδειγμα και στις δύο περιπτώσεις) ενώ αποφασίζουμε τη γενική ισορροπία. Τα Mix Groups επηρεάζουν τη μίξη ενώ τα Edit Groups μόνο το editing, τα Mix/Edit Groups και τα δύο. 29

30 Click to select group members on-screen Group List menu Click to select a group by typing its letter Click to activate a group Colors Group IDs Show/Hide Group List Για να γκρουπάρουμε δύο ή περισσότερα κανάλια, τα επιλέγουμε και πάμε στο μενού Track > Group ή επιλέγουμε New Group από το μενού Group List. Ονομάζουμε το Group και επιλέγουμε τον τύπο του (Edit, Mix, ή Mix/Edit) Επιλέγουμε ένα Group ID από το pop-up μενού ID. Για τα Mix ή Mix/Edit Group, μπορούμε να ορίσουμε ποιες παραμέτρους θα γκρουπάρουμε. Αυτοματοποίηση παραμέτρων της μίξης (Automation) Τα Pro Tools παρέχουν πολλές επιλογές για την καταγραφή, αντικατάσταση, και επεξεργασία δεδομένων αυτοματισμού της μίξης. 30

31 Τα βασικά στάδια για την καταγραφή δεδομένων αυτοματισμού είναι: Ενεργοποίηση για αυτοματοποίηση των παραμέτρων που θέλετε (volume, pan, mute, send level, send pan, send mute, και plug-ins). Ορίστε τον τρόπο αυτοματοποίησης για το κανάλι (automation mode). Αυτοί είναι Write, Touch, ή Latch, ή οι τρόποι της κατηγορίας Trim). Στα plug-ins, ενεργοποιήστε τις συγκεκριμένες παραμέτρους του plug-in που θέλετε να αυτοματοποιήσετε. Ξεκινήστε την αναπαραγωγή του μέρους που θέλετε και ρυθμίστε τις παραμέτρους. Τα Pro Tools καταγράφουν όλες τις κινήσεις σας στις ενεργοποιημένες παραμέτρους. Μπορείτε να επεξεργαστείτε τα δεδομένα αυτοματοποίησης μετά την αρχική καταγραφή με διάφορους τρόπους: Επαναλαμβάνοντας την παραπάνω διαδικασία και καταγράφοντας καινούρια δεδομένα στη θέση των παλιών. Γραφικά στο Edit window. Cut, copy, paste, ή delete. Automation Modes Τα διάφορα Automation modes καθορίζουν το πως τα δεδομένα καταγράφονται και αναπαράγονται. Το Automation Mode επιλέγεται για το κάθε κανάλι ξεχωριστά. Off Mode Δεν αναπαράγονται δεδομένα αυτοματισμού. Read Mode Αναπαράγονται δεδομένα αυτοματισμού που έχουν καταγραφεί νωρίτερα ή έχουν δημιουργηθεί γραφικά. Write Mode Καταγράφονται δεδομένα αυτοματισμού καθ όλη τη διάρκεια της αναπαραγωγής, σβήνοντας προηγούμενα δεδομένα αυτοματισμού για τους αντίστοιχους χρόνους. Touch Mode Καταγράφονται δεδομένα αυτοματισμού μόνο για όση ώρα ακουμπάμε ένα fader ή άλλο control ή όσο έχουμε το πλήκτρο του ποντικιού πατημένο. ΌΌταν το αφήσουμε, η καταγραφή δεδομένων σταματάει και το fader γυρνάει σε ότι τιμή έχει από προηγούμενα δεδομένα αυτοματισμού (άρα πρακτικά μπαίνει σε read mode). Latch Mode Σαν το Touch με τη διαφορά ότι η καταγραφή συνεχίζει αφού αφήσουμε το fader (κρατώντας την ίδια τιμή) μέχρι να σταματήσουμε την αναπαραγωγή. Touch/Latch Mode (μόνο στα Pro Tools HD) Το Volume του καναλιού σε Touch mode και όλες οι άλλες παράμετροι σε Latch mode. Trim Mode (μόνο στα Pro Tools HD) Δουλεύει σε συνδυασμό με τα άλλα modes (Read, Touch, Latch, Touch/Latch, και Write). Κάνει σχετικές (όχι απόλυτες) κινήσεις. Πχ. Αν έχετε ήδη αυτοματισμούς στην ένταση και θέλετε να τους κρατήσετε αλλά να ανεβάσετε 31

32 λίγο τη συνολική ένταση, αυτός είναι ο τρόπος. window > automation επιλέγετε τις παραμέτρους που μπορούν να αυτοματοποιηθούν. Αυτοματοποίηση Plug- ins Μπορείτε να αυτοματοποιήσετε όλες τις παραμέτρους ενός plug-in. Πρέπει όμως πρώτα να ενεργοποιήσετε την κάθε παράμετρο ξεχωριστά. Automation Enable button - > Αλλιώς μπορείτε να κάνετε Control-Alt-Start-click (Windows) ή Command-Option-Control- 32

33 click (Mac) στην παράμετρο στο παράθυρο του plug-in και να επιλέξετε Enable Automation for <param name>. Sample- Based / Tick- Based, Audio και MIDI ΌΌταν ένα κανάλι είναι sample-based, η αρχή όλων των clips στο κανάλι αυτό ορίζεται με βάση τον απόλυτο χρόνο (samples από την αρχή του session). ΆΆρα ότι αλλαγές και να κάνουμε στο tempo του session αυτά μένουν στη θέση τους. Timebase selector (samples) Timebase selector (ticks) ΌΌταν ένα κανάλι είναι Tick-based, η αρχή όλων των clips στο κανάλι αυτό ορίζεται με βάση το «μουσικό χρόνο» (Bars Beats), άρα η θέση τους στον απόλυτο χρόνο θα αλλάξει αν αλλάξουμε το tempo, παραμένοντας όμως στο ίδιο μέτρο/beat. Για audio clips μόνο η αρχή θα αλλάξει, όχι η διάρκεια (εκτός και αν έχουμε ενεργοποιημένο το Elastic Audio). Τα MIDI events (νότες) αλλάζουν και διάρκεια. Elastic Audio Αν το Elastic Audio είναι ενεργοποιημένο σε ένα audio track, το οποίο έχουμε ορίσει να είναι Tick Based, οι αλλαγές στο tempo αλλάζουν και τη διάρκεια των clip, με timestretch κα. Με αυτόν τον τρόπο, audio ηχογραφήσεις μπορούν να ακολουθούν το tempo του κομματιού 8 σαν να ήταν midi. 8 Με κάποια απώλεια στην ποιότητα του ήχου φυσικά, η οποία γίνεται μεγαλύτερη όσο μεγαλώνει και η διαφορά από το αρχικό tempo. 33

34 Στην περίπτωση που εισάγετε εξωτερικούς ήχους, πρέπει να ορίσετε εσείς σε τι tempo είναι αυτοί ώστε τα Pro Tools να τους συγχρονίσουν με το tempo του session. Με δεξί κλίκ πάνω στο clip επιλέγετε elastic properties και στο πεδίο Source Tempo ορίζετε το αρχικό tempo του ήχου. Playlists (λίστες αναπαραγωγής) Το κάθε κανάλι έχει μια «κύρια» και κάποιον αριθμό «εναλλακτικών» playlist 9. Μπορείτε να δημιουργήσετε καινούριες κενές λίστες όπου μπορείτε να ηχογραφήσετε ή να εισάγετε audio και MIDI. Αυτό είναι χρήσιμο για να έχετε εναλλακτικά takes 10 μιας ηχογράφησης ή εναλλακτικά edits. Για να δημιουργήσετε μια καινούρια playlist, κάντε κλικ στο βελάκι δίπλα από το όνομα του καναλιού, επιλέξτε new και δώστε όνομα. Playlist selector Track comping Η διαδικασία κατά την οποία επιλέγουμε τα καλύτερα μέρη από τα διάφορα takes μιας ηχογράφησης ονομάζεται Track comping. Αυτό μπορείτε να το κάνετε χρησιμοποιώντας το Playlists view. 9 Μια λίστα αναπαραγωγής μπορεί να περιέχει ένα ή περισσότερα clips, και μπορεί να ανατεθεί σε ένα κανάλι, ακόμα και διαφορετικό από το αρχικό. 10 Με τον όρο take εννοούμε διαφορετικές εκτελέσεις του ίδιου μουσικού μέρους, με σκοπό συνήθως να διαλέξουμε το καλύτερο ή τα καλύτερα μέρη από το καθένα. 34

35 εμφανίζονται τα λεγόμενα playlist lanes (λωρίδες εναλλακτικών playlist). με το κουμπί solo 11 της κάθε λωρίδας μπορείτε να ακούσετε το αντίστοιχο playlist. ΌΌταν διαλέξετε το καλύτερο take για κάποιο μέρος, το επιλέγετε και πατάτε το βελάκι δίπλα από το solo για να το «μεταφέρετε» στην «κύρια» λίστα ή από το μενού Edit > Copy Selection To > Main Playlist (Control+Alt+Start+V (Windows) ή Command+Option+Control+V (Mac)). Copy Selection to Main Playlist button 11 Αυτό το solo δεν σολάρει το κανάλι. Σολάρει τη συγκεκριμένη playlist μέσα στο κανάλι, ενώ εξακολουθείτε να ακούτε τα υπόλοιπα κανάλια. 35