Συνεργατικές δραστηριότητες για την εξ αποστάσεως επιμόρφωση/υποστήριξη περιθαλπόντων ασθενών με νόσο Alzheimer

Transcript

1 Συνεργατικές δραστηριότητες για την εξ αποστάσεως επιμόρφωση/υποστήριξη περιθαλπόντων ασθενών με νόσο Alzheimer Αναστάσιος Καρακώστας, Θρασύβουλος Τσιάτσος Τμ. Πληροφορικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Περίληψη Τα τελευταία 30 χρόνια μέσα από σειρά ερευνητικών δραστηριοτήτων έχει αποδειχθεί ότι η συνεργατική μάθηση βοηθά στην ανάπτυξη των γνωστικών, των μεταγνωστικών αλλά και των κοινωνικών χαρακτηριστικών των μαθητών 1. Οι σύγχρονες ανάγκες για επιμόρφωση, σε διάφορα γνωστικά πεδία και τομείς, κάνει επιβεβλημένη τόσο την ενσωμάτωση συνεργατικών δραστηριοτήτων όσο και την εξ αποστάσεως διενέργεια τους. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται μία υπόθεση εργασίας για μία συνεργατική δραστηριότητα που με τη χρήση ενός σεναρίου συνεργασίας δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την αποδοτικότερη επιμόρφωση/υποστήριξη των περιθαλπόντων ασθενών με νόσο Alzheimer Λέξεις κλειδιά: Συνεργατική μάθηση, Σενάρια συνεργασίας, Σενάριο πυραμίδα Συνεργατική μάθηση Τι ονομάζουμε συνεργατική μάθηση Τι ονομάζεται συνεργατική μάθηση; Ο γενικότερος ορισμός της συνεργατικής μάθησης είναι μία κατάσταση κατά την οποία δύο ή περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουν ή επιχειρούν να μάθουν κάτι μαζί (Dillenbourg, 1999). Κάθε μία από τις βασικές έννοιες που περιλαμβάνει η παραπάνω φράση μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως. Για παράδειγμα, η φράση δύο ή περισσότεροι μπορεί πρακτικά να αναφέρεται σε πολλαπλά μεγέθη και είδη ομάδων (ένα ζευγάρι (2 μέλη), μία μικρή ομάδα μαθητών (3-5 μέλη), μία αίθουσα διδασκαλίας (20-30 μέλη), μία κοινότητα (εκατοντάδες μέλη) κ.ο.κ.). Ο όρος μαθαίνουν κάτι αναφέρεται σε διάφορες και ποικίλες μαθησιακές δραστηριότητες, όπως η παρακολούθηση ενός μαθήματος, η μελέτη από κοινού συγκεκριμένου μαθησιακού υλικού ή ακόμη και η επίλυση ενός προβλήματος. Τέλος, ο όρος μαζί έχει να κάνει με τον τρόπο αλληλεπίδρασης που ακολουθούν τα μέλη μιας ομάδας. Για παράδειγμα, η αλληλεπίδραση μπορεί να είναι πρόσωπο-με-πρόσωπο ή μέσω ενός υπολογιστή, σύγχρονη ή ασύγχρονη κ.ο.κ. Συνεπώς, η έννοια της συνεργασίας είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη μάθηση και αφορά κυρίως τέσσερις πτυχές της (Koshman, 2007): 1. Μία κατάσταση (η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί περισσότερο ή λιγότερο 1 Με τον όρο «μαθητή», αναφερόμαστε σε οποιοδήποτε τύπο συμμετέχοντα σε συνεργατικές δραστηριότητες

2 2 συνεργατική), που ορίζεται από τα άτομα που πρόκειται να συνεργαστούν και εξαρτάται από το μοντέλο της συνεργασίας τους. 2. Το είδος των αλληλεπιδράσεων, που μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια της μαθησιακής δραστηριότητας. 3. Το είδος των μαθησιακών μηχανισμών, που ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας (μπορούν, επίσης, να είναι περισσότερο ή λιγότερο προσανατολισμένοι στην συνεργασία). 4. Τα αποτελέσματα της συνεργατικής μάθησης (τόσο σε γνωστικό, όσο και σε κοινωνιογνωστικό επίπεδο). Η έρευνα και τα οφέλη Τα τελευταία χρόνια υπήρξε μία τρομακτική αύξηση του ενδιαφέροντος της επιστημονικής κοινότητας της εκπαιδευτικής τεχνολογίας στην κατεύθυνση της Συνεργατικής Μάθησης με Υποστήριξη Υπολογιστή (ΣΜΥΥ). Εφαρμόστηκαν πολλαπλές πειραματικές δραστηριότητες χρησιμοποιώντας διαφορετικές συνθήκες σε σχέση με το χρόνο και το χώρο της δραστηριότητας: πρόσωπο με πρόσωπο, σύγχρονη - ασύγχρονη κτλ. Υπήρξαν ακόμη προσπάθειες που βασίστηκαν σε περισσότερο καινοτόμες τεχνολογίες όπως οι κινητές συσκευές (μία επισκόπηση του χώρου γίνεται στο Καραγιαννίδης & Βάβουλα, 2008). Ο βασικός στόχος όλων αυτών των προσπαθειών ήταν να εντοπιστούν τα μαθησιακά οφέλη που μπορούν να υπάρξουν με την χρήση ΣΜΥΥ. Τα αποτελέσματα όλων αυτών των ερευνών δείχνουν ότι η ΣΜΥΥ μπορεί να ωφελήσει σε κοινωνικό, σε γνωστικό και σε μεταγνωστικό επίπεδο (Stahl et al. 2006;). Σενάρια συνεργασίας Τι είναι; Οι μαθητές σε συνθήκες συνεργατικής μάθησης συχνά δεν παρουσιάζουν τις αναμενόμενες και απαιτούμενες συνεργατικές δεξιότητες, με αποτέλεσμα να γίνεται επιβεβλημένη η υποστήριξή τους. Με άλλα λόγια, στόχος είναι ο τρόπος υποστήριξης της συνεργασίας, που θα παράξει τις επιθυμητές αλληλεπιδράσεις, οι οποίες λογικά (ή τουλάχιστον θεωρητικά) θα οδηγήσουν στα επιθυμητά μαθησιακά αποτελέσματα (Strijbos et al. 2004). Ένας σημαντικός αριθμός ερευνών στον τομέα της συνεργατικής μάθησης υποστηριζόμενης από υπολογιστή είναι προς την κατεύθυνση της εύρεσης τρόπων ουσιαστικής και αποδοτικής υποστήριξης των συνεργατικών δραστηριοτήτων. Μία μέθοδος που έχει προταθεί για την υποστήριξη της συνεργασίας και κατά συνέπεια την αντιμετώπιση των προβλημάτων, που αναφέρθηκαν προηγουμένως, είναι τα σενάρια συνεργασίας (collaboration scripts). Όπως έχει αναφερθεί από τους Schank και Abelson (1977), τα σενάρια μπορούν να χαρακτηριστούν ως κοινωνική και προσωπική γνώση ή και ως συγκεκριμένες δομές μνήμης, που βοηθούν τους ανθρώπους να κατανοήσουν και να ενεργήσουν σε συγκεκριμένες καταστάσεις της καθημερινότητας, με ακολουθίες ή μεμονωμένες πράξεις. Με παρόμοιο τρόπο, στο χώρο της συνεργατικής μάθησης, με τον όρο σενάριο συνεργασίας εννοείται ένα σύνολο από οδηγίες αναφορικά με το πώς τα μέλη μιας ομάδας πρέπει να αλληλεπιδρούν, πώς πρέπει να συνεργάζονται και πώς πρέπει να λύνουν ένα πρόβλημα (Dillengbourg, 2002). Όταν οι δάσκαλοι εμπλέκουν τους μαθητές σε

3 Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση 3 δραστηριότητες συνεργατικής μάθησης, συνήθως τους δίνουν γενικές οδηγίες, όπως κάντε ομάδες των τριών και λύστε αυτό το πρόβλημα. Αυτές οι οδηγίες συχνά περιέχουν υπονοούμενες προσδοκίες από την πλευρά των δασκάλων, σε σχέση με το πως θα εργαστούν συνεργατικά οι μαθητές. Πιο συγκεκριμένα, ο τρόπος με τον οποίο θα αξιολογήσει ο δάσκαλος τη συνεργασία ενδυναμώνει και ορίζει αυτό το υπονοούμενο συμβόλαιο. Ένα σενάριο συνεργασίας, από την άλλη, είναι ένα λεπτομερές και σαφώς ορισμένο διδακτικό συμβόλαιο, μεταξύ του δασκάλου και της ομάδας των φοιτητών, σε σχέση με τον τρόπο λειτουργίας της συνεργασίας τους. Αυτό το συμβόλαιο μπορεί, είτε να γνωστοποιείται υπό μορφή αρχικών οδηγιών, είτε να εντάσσεται στο γενικότερο περιβάλλον, που υποστηρίζει τη συνεργασία. Υπόθεση εργασίας Το σενάριο τύπου πυραμίδας Στη διεθνή βιβλιογραφία ο όρος πυραμίδα (pyramid) αναφέρεται γενικά σε ένα πρότυπο σεναρίου συνεργασίας που εμπλέκει σε συνεργασία σταδιακά όλο και μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων (Turani & Calvo, 2007). Γενικά, η πρώτη φάση του σεναρίου περιλαμβάνει μία ατομική δραστηριότητα και προχωρά διευρύνοντας το μέγεθος της ομάδας συνεργασίας (βάση της πυραμίδας). Η παιδαγωγική θεμελίωση του σεναρίου προκύπτει από τις ανάγκες της διδακτικής μεθόδου που καλείται να υπηρετήσει. Οι αλληλεπιδράσεις των εκπαιδευόμενων κατά τη συνεργασία τους, εκτιμάται πως μπορούν να τους οδηγήσουν στην αναγκαία διεύρυνση και εμβάθυνση της κατανόησης του αντικειμένου. Στην υπόθεση εργασίας την εξ αποστάσεως επιμόρφωση/υποστήριξη περιθαλπόντων ασθενών με νόσο Alzheimer οι φάσεις του σεναρίου είναι οι ακόλουθες: Φάση 1: Μελέτη ατομικού υλικού

4 4 Στη πρώτη φάση κάθε μέλος του συνόλου των συμμετεχόντων στην επιμόρφωση μελετά συγκεκριμένο επιμορφωτικό υλικό και απαντούν ένα ερωτηματολόγιο το οποίο καταγράφει την αρχική τους κατανόηση πάνω στο αντικείμενο. Φάση 2: Σχηματισμός μικρών ομάδων (2-3 ατόμων) Στη δεύτερη φάση σχηματίζονται μικρές ομάδες 2-3 ατόμων βάσει του ερωτηματολογίου που απάντησαν στην φάση 1. Σχηματίζονται ομάδες με διαφορετικές απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο με στόχο τη δημιουργία ευκαιριών για αλληλεπίδραση και ανταλλαγή απόψεων. Τα μέλη των ομάδων συζητούν το υλικό που έχουν μελετήσει στη φάση 1 με στόχο να διευρύνουν και να γενικεύσουν την κατανόησή τους. Ο επιμορφωτής παρέχει οδηγίες συνεργασίας και υπόδειγμα παραδοτέου συνεργατικής σύνθεσης. Ακόμη, κάθε ομάδα παραδίδει μια αναφορά (με βάση το υπόδειγμα) όπου καταγράφει τη γενικότερη κατανόησή της, δηλαδή στοιχεία που προκύπτουν από τη συγκριτική μελέτη του μαθησιακού υλικού που μελετήθηκε ατομικά από τα μέλη της ομάδας. Στη φάση αυτή ο επιμορφωτής μπορεί να οργανώσει μικρές συνεδρίες με κάθε ομάδα ξεχωριστά υποστηρίζοντας τες και δίνοντάς τις σχετικές οδηγίες και κατευθύνσεις. Φάση 3: Σχηματισμός μεγάλων ομάδων (6-7) συμμετέχοντες Σχηματίζονται νέες διευρυμένες ομάδες (2 ή περισσότερες) που περιλαμβάνουν έναν εκπρόσωπο τουλάχιστον καθεμιάς των ομάδων της προηγούμενης φάσης 2. Στόχος των διευρυμένων ομάδων είναι να συζητήσουν ασύγχρονα στο διαδίκτυο τα ερωτήματα που θέτει σε κάθε ομάδα ο εκπαιδευτικός (μπορεί να προσφερθεί και νέο υλικό μελέτης, πχ. κάποιες νέες ιδιαίτερες περιπτώσεις). Ο εκπαιδευτικός σε αυτή τη φάση δημιουργεί τις ομάδες συζήτησης, παρέχει τα ερωτήματα, τις οδηγίες συνεργασίας και το νέο υλικό. Τέλος κάθε ομάδα υποβάλει τα συμπεράσματα της για τα θέματα που συζητήθηκαν. Οφέλη και αναμενόμενα αποτελέσματα Αναμενόμενα οφέλη είναι η ενίσχυση της γνώσης των συμμετεχόντων, η ανάπτυξη κοινωνικών χαρακτηριστικών (δεξιότητες συνεργασίας, ανάλυσης και έκφρασης του προβλήματος) καθώς και μεταγνωστικών δεξιοτήτων (μέσα από την αλληλεπίδραση θα είναι σε θέση να κατανοήσουν τις πραγματικές τους γνώσεις και τους επόμενους στόχους που πρέπει να οριοθετήσουν). Αναφορές Dillenbourg, P. (1999). Introduction: What do you mean by collaborative learning? In P. Dillenbourg (Ed.), Collaborative learning: Cognitive and Computational Approaches (pp. 1-19). Pergamon: Oxford. Koschmann, T., Stahl, G., & Zemel, A. (2007). The Video Analyst's Manifesto (or The Implications of Garfinkel's Policies for Studying Practice within Design-Based Research). In R. Goldman, R. Pea, B. Barron & S. J. Derry (Eds.), Video Research in the Learning Sciences. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. Stahl, G., Koschmann, T., & Suthers, D. D. (2006). Computer-supported collaborative learning: A historical perspective. In R. K. Sawyer (Ed.), Cambridge handbook of the learning sciences. New York: Cambridge University Press. Strijbos, J.W., Martens, R.L., & Jochems, W.M.G. (2004). Designing for interaction: six steps to designing computer- supported group-based learning. Computer & Education, 42(4), Schank, R. C., & Abelson, R. P. (1977). Scripts, plans, goals and understanding. An inquiry into human

5 Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση 5 knowledge structures. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Dillenbourg, P. (2002). Over-scripting CSCL: The risks of blending collaborative learning with instructional design. In P. A. Kirschner (Ed.), Three Worlds of CSCL. Can we support CSCL? (pp ). Heerlen: Open Universiteit Nederland. Turani, A., & Calvo, R. (2007). The Potential Use of Collaboration Scripts in Synchronous Collaborative Learning. In Proceedings of the Proceedings of IMCL2007 Conference (pp ). Kαραγιαννιδης,., & Βαβουλα Γ. (2008). Συνεργατικη Μαθηση μεσω Κινητων Συσκευων. Κεφαλαιο 1 στο βιβλιο: Εισαγωγη στη Συνεργασια Υποστηριζομενη απο Υπολογιστη : Συστηματα και Μοντελα Συνεργασιας για Εργασια, Μαθηση, Κοινοτητες Πρακτικης και ημιουργια Γνωσης, Επιμελεια: Αβουρης, Καραγιαννιδης., Κομης Β., Εκδοσεις Κλειδαριθμος.