ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2013) 640 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Δεύτερη έκθεση σχετικά με την εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών σχεδίων και των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών για την αγροτική ανάπτυξη ( ) {SWD(2013) 335 final} EL EL

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Πλαίσιο και επισκόπηση Υλοποίηση των κοινοτικών προτεραιοτήτων Προοπτικές EL 2 EL

3 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Δεύτερη έκθεση σχετικά με την εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών σχεδίων και των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών για την αγροτική ανάπτυξη ( ) Η παρούσα έκθεση είναι η δεύτερη έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών όσον αφορά την εφαρμογή των Εθνικών Στρατηγικών Σχεδίων (ΕΣΣ) 1 και των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών (ΚΣΚΓ) για την αγροτική ανάπτυξη ( ) 2. Η παρούσα έκθεση της Επιτροπής 3 βασίζεται στην ανάλυση και την αξιολόγηση των συνοπτικών εκθέσεων που υπεβλήθησαν από τα κράτη μέλη (ΚΜ) το , καθώς και σε άλλες διαθέσιμες πληροφορίες, ιδίως στους οικονομικούς και φυσικούς κοινούς δείκτες παρακολούθησης και σε ορισμένα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αγροτικής Ανάπτυξης. Περιέχει σύνοψη των βασικών τωρινών εξελίξεων, τάσεων και προκλήσεων σε σχέση με την εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών σχεδίων και των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών. Επισημαίνεται ότι τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στις συνοπτικές εκθέσεις του 2012 από τα ΚΜ είναι συνολικά ποσά από την έναρξη της περιόδου προγραμματισμού, το 2007, έως το τέλος του Οι προσαρμογές των ΕΣΣ και των συναφών Προγραμμάτων Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) ως αποτέλεσμα του «διαγνωστικού ελέγχου» (ΔΕ) της ΚΓΠ και του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Οικονομικής Ανάπτυξης (ΕΣΟΑ) 5 που ολοκληρώθηκε το 2010 λαμβάνονται υπόψη στην παρούσα έκθεση Βλ. Τίτλο II Κεφάλαιο ΙΙ του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου, της 20ής Σεπτεμβρίου 2005, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ). Απόφαση του Συμβουλίου, της 20ής Φεβρουαρίου 2006, σχετικά με τις κοινοτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για την αγροτική ανάπτυξη (προγραμματική περίοδος 2007 έως 2013) (2006/144/ΕΚ). Βλ. άρθρο 14 «Έκθεση της Επιτροπής» του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου της 20ής Σεπτεμβρίου Βλ. άρθρο 13 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου της 20ής Σεπτεμβρίου Οι εν λόγω συνοπτικές εκθέσεις παρουσιάζουν την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών σχεδίων και στόχων και τη συμβολή στην επίτευξη των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών. Στη διεύθυνση περιλαμβάνονται πληροφορίες σχετικά με τον «διαγνωστικό έλεγχο» της ΚΓΠ και το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Οικονομικής Ανάπτυξης καθώς και σχετική νομοθεσία η οποία θεσπίστηκε το EL 3 EL

4 1. ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 1.1 Οι προτεραιότητες της Κοινότητας για την αγροτική ανάπτυξη για την περίοδο Τον Φεβρουάριο του 2006, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές αγροτικής ανάπτυξης για την περίοδο , οι οποίες προέβλεπαν τρεις βασικές θεματικές προτεραιότητες: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του γεωργικού και του δασοκομικού τομέα. Το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ 6 ) θα πρέπει να συμβάλει στη δημιουργία ενός ισχυρού και δυναμικού ευρωπαϊκού τομέα γεωργικών προϊόντων και ειδών διατροφής με εστίαση στις προτεραιότητες της μεταφοράς γνώσης, του εκσυγχρονισμού, της καινοτομίας και της ποιότητας στην τροφική αλυσίδα και σε τομείς προτεραιότητας για επενδύσεις σε φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο. Τα μέτρα του άξονα 1 θα συμβάλουν κυρίως στον στόχο της ανταγωνιστικότητας των ΠΑΑ. Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου. Για την προστασία και αναβάθμιση των φυσικών πόρων και τοπίων της ΕΕ στις αγροτικές περιοχές, οι πόροι που διατίθενται για την προτεραιότητα αυτή θα πρέπει να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων σε τρεις τομείς προτεραιότητας της ΕΕ: βιοποικιλότητα, διατήρηση και ανάπτυξη γεωργικών και δασοπονικών συστημάτων υψηλής φυσικής αξίας και παραδοσιακών γεωργικών τοπίων, νερό και αλλαγή του κλίματος. Τα μέτρα του άξονα 2 των ΠΑΑ θα συμβάλουν κυρίως στην επίτευξη του στόχου για το περιβάλλον. Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της αγροτικής οικονομίας. Οι πόροι που διατίθενται στα πεδία αυτά θα πρέπει να εξυπηρετούν την ύψιστη προτεραιότητα της δημιουργίας ευκαιριών απασχόλησης και προϋποθέσεων οικονομικής ανάπτυξης. Οι παρεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται ειδικά για την προώθηση της δημιουργίας ικανοτήτων, της απόκτησης δεξιοτήτων και της οργάνωσης για την ανάπτυξη τοπικής στρατηγικής και θα πρέπει, επίσης, να συμβάλουν στην εξασφάλιση της διαρκούς ελκυστικότητας των αγροτικών περιοχών για τις μελλοντικές γενιές. Στο πλαίσιο της προώθησης της κατάρτισης, της πληροφόρησης και της επιχειρηματικότητας θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες ανάγκες των γυναικών, των νέων και των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων. Τα μέτρα του άξονα 3 των ΠΑΑ θα πρέπει να συμβάλουν κυρίως στην επίτευξη των ευρύτερων στόχων αγροτικής ανάπτυξης από κοινού με τον άξονα 4. Πέραν των θεματικών προτεραιοτήτων, στις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές επισημαίνεται επίσης η ανάγκη για: - Τη δημιουργία τοπικών ικανοτήτων για την απασχόληση και τη διαφοροποίηση - με παράλληλη συμβολή στις θεματικές προτεραιότητες. Αυτός ο οριζόντιος άξονας, με την ονομασία «Άξονας Leader» (Άξονας 4), θα πρέπει να διαδραματίσει 6 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου, της 20ής Σεπτεμβρίου 2005, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ). EL 4 EL

5 σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της διακυβέρνησης και την κινητοποίηση του ενδογενούς αναπτυξιακού δυναμικού των αγροτικών περιοχών, μέσω στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης. - Διασφάλιση συνεπούς προγραμματισμού. Οι συνέργειες μεταξύ και εντός των αξόνων θα πρέπει να μεγιστοποιηθούν. Όπου ενδείκνυται θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και άλλες στρατηγικές σε επίπεδο ΕΕ. Θα πρέπει να υπάρξει κινητοποίηση των μέσων για τη βελτίωση της διακυβέρνησης και της άσκησης πολιτικής. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να δημιουργηθούν ευρωπαϊκά και εθνικά δίκτυα για την αγροτική ανάπτυξη, ως βάση για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και εμπειρογνωμοσύνης μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων σχετικά με όλες τις πλευρές του σχεδιασμού, της διαχείρισης και της εφαρμογής της πολιτικής. - Συμπληρωματικότητα των κοινοτικών μέσων. Για να ενθαρρυνθεί η συνέργεια μεταξύ των διαρθρωτικών πολιτικών και των πολιτικών απασχόλησης και αγροτικής ανάπτυξης, τα ΚΜ θα πρέπει να εξασφαλίσουν την συμπληρωματικότητα και την συνοχή μεταξύ των δράσεων που θα χρηματοδοτηθούν από τα διάφορα ευρωπαϊκά ταμεία. Αυτές οι στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές αποτέλεσαν το πλαίσιο βάσει του οποίου τα ΚΜ κατάρτισαν τα ΕΣΣ, τα οποία μετατρέπουν τις προτεραιότητες της ΕΕ σε εθνικές προτεραιότητες και λειτουργούν ως σημεία αναφοράς για τα ΠΑΑ. Χαρις σε αυτά υλοποιούνται οι προτεραιότητες μέσω συνόλων επιλεγμένων μέτρων ομαδοποιημένων ανά άξονα (βλ. πίνακα 1 7 με τον κατάλογο μέτρων ανά άξονα). Τα προγράμματα, που εγκρίθηκαν από την Επιτροπή το 2007 και το 2008, μπορεί να είναι εθνικά ή περιφερειακά. Η εφαρμογή τους παρακολουθείται και αξιολογείται βάσει του Κοινού Πλαισίου Παρακολούθησης και Αξιολόγησης (ΚΠΠΑ). 1 Οι στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ θεσπίζουν τις προτεραιότητες της ΕΕ για την περίοδο βάσει των τριών βασικών στόχων 2 Οι εθνικές στρατηγικές αντανακλούν τις προτεραιότητες της ΕΕ σύμφωνα με την κατάσταση στα οικεία κράτη μέλη Τα εθνικά ή περιφερειακά προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης αντανακλούν τις επιχειρησιακές προτεραιότητες 3 4 Εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης βάσει του πλαισίου της ΕΕ 1.2 Επισκόπηση του προϋπολογισμού και των επιχειρησιακών στόχων Ο συνολικός προϋπολογισμός του ΕΓΤΑΑ ανήλθε σε 96,2 δισ. ευρώ 8 για το σύνολο της προγραμματικής περιόδου , μετά την προσθήκη 4,95 δισ. ευρώ από τον ΔΕ της ΚΓΠ και το ΕΣΟΑ. Για την εξασφάλιση ισορροπημένης στρατηγικής το ΕΓΤΑΑ έχει θέσει ελάχιστα επίπεδα δαπανών για κάθε θεματικό άξονα τα οποία πρέπει να ισχύουν για κάθε ΠΑΑ (10%, 25% και 10% αντιστοίχως για τους άξονες 1, 2 και 3). Για τον άξονα Leader διατίθεται τουλάχιστον το 5% (2,5% για τα νέα ΚΜ) της χρηματοδότησης της ΕΕ για κάθε πρόγραμμα. Το ΕΓΤΑΑ λειτουργεί στο 7 8 Όλοι οι πίνακες παρουσιάζονται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. Από το 2007, ο προϋπολογισμός του ΕΓΤΑΑ για την προγραμματική περίοδο έχει αυξηθεί (ιδίως λόγω του ΔΕ και του ΕΣΟΑ) στα 96,2 δισ. ευρώ. EL 5 EL

6 πλαίσιο επιμερισμένης διαχείρισης και συμπληρώνεται με εθνική δημόσια χρηματοδότηση 9. Μετά τον προγραμματισμό σε επίπεδο ΚΜ η κατανομή των πιστώσεων στους διάφορους άξονες, καθώς και ο προσδιορισμός των βασικών στόχων για το 2013, παρουσίαζαν την εξής εικόνα τον Δεκέμβριο του : - Ο Άξονας 1 «βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του γεωργικού και του δασοκομικού τομέα» απορροφά το 35% του συνολικού προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ. Ο άξονας αυτός αναμένεται να συμμετάσχει, έως το 2013, στην χρηματοδότηση επενδυτικών έργων για τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, να υποστηρίξει επιχειρήσεις με στόχο την αύξηση της αξίας των γεωργικών και δασοκομικών προϊόντων και να συμβάλει στην επιτυχή ολοκλήρωση μιας εκπαιδευτικής δραστηριότητας σχετικής με τη γεωργία ή/και τη δασοκομία στην οποία συμμετέχουν 2,8 εκατομμύρια άτομα. - Ο Άξονας 2 «βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου» κατέχει την πρώτη θέση καθώς απορροφά το 47% των πιστώσεων του ΕΓΤΑΑ. Οι επιδιωκόμενοι στόχοι είναι οι εξής: 47 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικής γης υπό γεωργοπεριβαλλοντική διαχείριση, ενίσχυση για 55 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικής γης σε μειονεκτικές και ορεινές περιοχές ως αντιστάθμιση των μειονεκτημάτων τους, εκτάρια νέας δασωμένης γης και παροχή στήριξης για 1,3 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικών εκτάσεων για την εκπλήρωση των απαιτήσεων NATURA Ο Άξονας 3 «ποιότητα ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας» απορροφά μικρότερο ποσοστό, ύψους 18%, των πιστώσεων του ΕΓΤΑΑ. Έως το 2013, αναμένεται να συμβάλει στην παροχή βελτιωμένων υπηρεσιών σε 88 εκατομμύρια κατοίκους αγροτικών περιοχών και στην υποστήριξη έργων ανακαίνισης χωριών. Το ποσοστό του άξονα Leader ανέρχεται στο 6% της συνολικής χρηματοδότησης του ΕΓΤΑΑ. Το μεγαλύτερο μερίδιο της στήριξης για την εφαρμογή στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης έχει προγραμματιστεί να συμβάλει στη διαφοροποίηση και ποιότητα ζωής (είδος έργων του άξονα 3). Όσον αφορά τα μέτρα, το κυριότερο εξακολουθεί να είναι οι γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις (214), οι οποίες ανέρχονται σε 23 δισ. ευρώ για το σύνολο της περιόδου. Τα επόμενα σημαντικότερα μέτρα από άποψη πιστώσεων είναι η στήριξη των μειονεκτικών περιοχών ( ), ύψους 13,4 δισ. ευρώ, και ο εκσυγχρονισμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων (121), ύψους 11 δισ. ευρώ. Γραφική παράσταση 1: κατανομή κονδυλίων του ΕΓΤΑΑ ( ) που έχει προγραμματιστεί ανά μέτρο (κατάσταση στα τέλη του 2011) (σε δισ. ευρώ) Όλα τα οικονομικά δεδομένα της έκθεσης αφορούν μόνο το ΕΓΤΑΑ. Μέρος των κονδυλίων που διατέθηκαν στον άξονα LEADER, τεχνική βοήθεια και άμεσες ενισχύσεις κατανεμήθηκαν κατ αναλογία στους τρεις κύριους άξονες, σύμφωνα με τα στοιχεία και τον πίνακα κατωτέρω. βλ. επεξήγηση μέτρων στον πίνακα 1 του εγγράφου εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. EL 6 EL

7 Δισ. Ευρώ 22, , ,5 10 7,5 5 2, others axis others axis others axis others axis Για να προβληθεί ο συγκεκριμένος προγραμματισμός του ΔΕ και του ΕΣΟΑ που οριστικοποιήθηκε το 2010, η γραφική παράσταση 2 απεικονίζει την κατανομή του πρόσθετου προϋπολογισμού ΔΕ και ΕΣΟΑ στις διάφορες προτεραιότητες. Το μεγαλύτερο μέρος των κονδυλίων διατίθεται στους τομείς της βιοποικιλότητας (31% του συνόλου των κονδυλίων, 1,5 δισ. ευρώ) και της διαχείρισης των υδάτων (27%, 1,3 δισ. ευρώ). Για την αναδιάρθρωση του γαλακτοκομικού τομέα διατέθηκε το 15% του πρόσθετου προϋπολογισμού (0,7 δισ. ευρώ), τα μέτρα για την κλιματική αλλαγή αντιπροσωπεύουν το 14% (0,7 δισ. ευρώ) και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το 6% (0,3 δισ. ευρώ). Η ανάπτυξη των ευρυζωνικών υποδομών παραμένει σημαντική πολιτική για τις αγροτικές περιοχές. Τα κράτη μέλη αποφάσισαν, ως εκ τούτου, να επενδύσουν το 35% των πόρων του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Οικονομικής Ανάκαμψης για ευρυζωνικές συνδέσεις, ποσοστό που ισοδυναμεί με 360,4 εκατ. ευρώ από το διαθέσιμο 1 δισ. ευρώ. Γραφική παράσταση 2: Κατανομή των κονδυλίων του διαγνωστικού ελέγχου της ΚΓΠ και του ΕΣΟΑ στις νέες προκλήσεις (%) EL 7 EL

8 15% 31% 7% 14% 6% 27% Κλιματική αλλαγή Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Διαχείριση υδάτων Βιοποικιλότητα Αναδιάρθρωση τομέα γάλακτος Πηγή: Πίνακας 2 από το συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής 12 Τα νέα κονδύλια που διατίθενται για τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης (ΠΑΑ) και προέρχονται από τον ΔΕ και το ΕΣΟΑ προστίθενται στους συνολικούς πόρους του ΕΓΤΑΑ με στόχο να αυξηθεί ο προϋπολογισμός για την αντιμετώπιση των συγκεκριμένων προκλήσεων που έχουν εντοπιστεί. Σε πολλές περιπτώσεις, οι σχετικές παρεμβάσεις ήταν ήδη μέρος των αρχικών προγραμμάτων και η χρηματοδότησή τους αυξήθηκε μέσω του ΔΕ και του ΕΣΟΑ. 2. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ 2.1 Επισκόπηση αποτελεσμάτων, δυσχερειών και λύσεων Το σύνολο των δαπανών του ΕΓΤΑΑ που είχαν πραγματοποιηθεί από τα ΚΜ της ΕΕ των 27 στο τέλος του 2011 ανήλθε σε 44,5 δισ. ευρώ 13, ποσό που αντιστοιχεί στο 46% του συνολικού προϋπολογισμού, ύψους 96,2 δισ. ευρώ, για την περίοδο Δεδομένου ότι το χρονικό διάστημα που εξετάζεται αντιστοιχεί στο 56% της περιόδου πληρωμών (5 έτη από 9 14 ), οι ετήσιες δαπάνες επιταχύνθηκαν μετά από μια αρχική αργή εκκίνηση κατά τα πρώτα έτη της περιόδου προγραμματισμού Η εικόνα δεν είναι καθόλου ομοιογενής μεταξύ των ΚΜ (γραφική παράσταση 2): δύο ΚΜ είχαν επίπεδα δαπανών περίπου 70%, ενώ τέσσερα ΚΜ δαπάνησαν λιγότερο από 40%. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι πληρωμές που πραγματοποιούνται για αναλήψεις υποχρεώσεων της προηγούμενης περιόδου προγραμματισμού , όπως προβλέπεται στους μεταβατικούς κανόνες, έχουν ως επί το πλείστον ολοκληρωθεί Ποσά προγραμματισμένα για την καινοτομία έχουν ανακατανεμηθεί μεταξύ των άλλων προκλήσεων Οι πληρωμές προς τα κράτη μέλη αφορούσαν τα ημερολογιακά έτη 2007, 2008, 2009, 2010 και Δεν μπορεί να γίνει σύγκριση με την 5η δημοσιονομική έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με τα πεπραγμένα του ΕΓΤΑΑ, η οποία βασίζεται στο οικονομικό έτος. Οι πληρωμές μπορούν να πραγματοποιηθούν 2 έτη μετά την τελευταία ανάληψη υποχρέωσης (2013), ήτοι έως το τέλος του EL 8 EL

9 Γραφική παράσταση 3: Συνολική εκτέλεση του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ έως το τέλος του 2011 σε σχέση με τις διατεθείσες πιστώσεις για την περίοδο % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% IE LU BE AT SK FI SE CZ FR DE SI LV LT UK EE ΕΕ-27 DK HU PT PL ES NL MT CY GR IT RO BG Οι δαπάνες του άξονα 2 έχουν φθάσει στον κανονικό ρυθμό τους, κυρίως λόγω του πολυετούς χαρακτήρα των βασικών μέτρων (γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα, μειονεκτικές περιοχές) με επαναλαμβανόμενες ετήσιες πληρωμές. Η υλοποίηση του άξονα 1 είναι επίσης γενικά ικανοποιητική. Από την άλλη πλευρά, η εκτέλεση του άξονα 3 παραμένει χαμηλή, ενδεχομένως λόγω οικονομικών δυσκολιών των δυνητικών δικαιούχων όσον αφορά την εξεύρεση της αναγκαίας συμπληρωματικής χρηματοδότησης. Όσον αφορά τον άξονα 4, παρατηρήθηκε μια χαρακτηριστικά αργή εκκίνηση, η οποία εξηγείται από την ανάγκη χάραξης των τοπικών στρατηγικών και συγκρότησης των Ομάδων Τοπικής Δράσης πριν από οποιαδήποτε εκτέλεση έργου (βλ. πίνακα 4). EL 9 EL

10 Γραφική παράσταση 4: Συνολικός προϋπολογισμός αγροτικής ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ, σε δισ. ευρώ) και ποσοστό εκτέλεσης έως το τέλος 2011 Δισ. ευρώ Σύνολο προϋπολογισμού Απορρόφηση Άξονας 1 Άξονας 2 Άξονας 3 Άξονας 4 Εάν επικεντρωθεί κανείς ειδικά στο ποσοστό υλοποίησης του ΔΕ και του ΕΣΟΑ, έως το τέλος του 2011 δαπανήθηκε 1,27 δισ. ευρώ από το συνολικό ποσό των 4,95 δισ. ευρώ που έχει προγραμματισθεί. Το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει το 26% του συνόλου, αλλά η ιδιαίτερα σημαντική αύξηση μεταξύ 2010 και 2011 (+ 235%) παρουσιάζει θετική τάση, μετά την αναμενόμενη μέτρια εκκίνηση το Εάν εξετασθεί η εκτέλεση ανά πρόκληση, προκύπτει ότι, οι προκλήσεις που αφορούν την κλιματική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα έχουν υψηλότερο ποσοστό εκτέλεσης σε σύγκριση με τον μέσο όρο, ήτοι 52% και 32% αντίστοιχα, ενώ οι ευρυζωνικές συνδέσεις, η διαχείριση των υδάτων και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παρουσιάζουν υστέρηση με εκτέλεση περίπου 10%. Το υψηλότερο ποσοστό εκτέλεσης των προκλήσεων που αφορούν τη βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή εξηγείται από το γεγονός ότι οι προκλήσεις αυτές έχουν κυρίως αντιμετωπισθεί με μέτρα του άξονα 2 που, ως ένα βαθμό, εφαρμόζονταν ήδη. Γραφική παράσταση 5: Συνολικός προϋπολογισμός αγροτικής ανάπτυξης ΔΕ και ΕΣΟΑ (ΕΓΤΑΑ, σε δισ. ευρώ) και ενδεικτικό ποσοστό εκτέλεσης έως το τέλος του Με βάση στοιχεία παρακολούθησης από το ΚΠΠΑ EL 10 EL

11 Δισ. ευρώ 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Ευρυζωνικές υποδομές Αναδιάρθρωση τομέα γάλακτος Βιοποικιλότητα Διαχείριση υδάτων Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Κλιματική αλλαγή Το επίπεδο των εκροών, όπως μετρείται με τους δείκτες εκροών, έναντι των συνολικών στόχων για το 2013 που έχουν περιληφθεί από τα ΚΜ στα προγράμματά τους είναι συνολικά σύμφωνο με το οικονομικό επίπεδο υλοποίησης. Η συνολική σειρά δεικτών εκροών παρουσιάζεται στον πίνακα 3. Γενικές δυσχέρειες εφαρμογής, λύσεις Η δυσχέρεια που ανέφεραν πιο συχνά τα ΚΜ είναι η οικονομική κρίση. Η κρίση αυτή δυσκόλεψε την εκτέλεση των επενδυτικών μέτρων λόγω της έλλειψης ιδίων πόρων των δικαιούχων και την χορήγηση δανείων στους αιτούντες και προκάλεσε δημοσιονομικές περικοπές που περιόριζαν τις πρωτοβουλίες του δημόσιου τομέα. Ο ιδιωτικός τομέας δεν ήταν γενικά και τόσο διατεθειμένος να αναλάβει κινδύνους και ορισμένες επενδύσεις ενδέχεται να έχουν στραφεί σε λιγότερο φιλόδοξα έργα ή να έχουν απλώς αναβληθεί. Η κατάσταση δεν είναι παρόμοια σε όλη την ΕΕ των 27, ορισμένα ΚΜ εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν δυσμενείς καταστάσεις, ενώ άλλα παρουσίασαν κάποια ανάκαμψη από το Το ζήτημα αυτό έχει επηρεάσει τον άξονα 1, αλλά παρατηρείται περισσότερο στον άξονα 3 που παρέχει στήριξη έργων, όπως οι υποδομές, τα οποία απαιτούν περισσότερο χρόνο για τη χρηματοδότηση και την υλοποίηση. Για ορισμένα ΠΑΑ οι εκτελεστικοί φορείς (διαχειριστικές αρχές, οργανισμοί πληρωμών) εξακολούθησαν να αντιμετωπίζουν διοικητικά προβλήματα και προβλήματα δυναμικότητας για την διεκπεραίωση όλων των αιτήσεων. Η έλλειψη γνώσεων και πείρας εκ μέρους των πιθανών δικαιούχων μπορεί επίσης να υπονομεύσει την υλοποίηση, ιδίως σε ορισμένα ΚΜ της ΕΕ των 12 (ήτοι, καθυστέρηση όσον αφορά τα μέτρα για το ανθρώπινο κεφάλαιο, ακατάλληλες αιτήσεις) ή στο σύνολο της ΕΕ των 27, όταν εφαρμόζονται νέα μέτρα. Ορισμένα ΚΜ αυξάνουν σημαντικά τις δραστηριότητες κατάρτισης/παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών στους γεωργούς για την επίλυση αυτών των προβλημάτων, αλλά αυτό απαιτεί χρόνο. Λύσεις έχουν βρεθεί και έχουν ήδη εισαχθεί ουσιαστικά στα προγράμματα μέσω τροποποιήσεων, ιδίως βάσει των συστάσεων της ενδιάμεσης αξιολόγησης. Λόγω της χρηματοοικονομικής κρίσης τα ΚΜ έχουν προβεί σε διάφορες προσαρμογές των EL 11 EL

12 προγράμματων, όπως: αλλαγές όσον αφορά το όριο κάλυψης των κρατικών ενισχύσεων, το ύψος των επιχορηγήσεων, τα ποσοστά παρέμβασης για τα λιγότερο ελκυστικά μέτρα, προσαρμογή των διαδικασιών επιλογής και διαχωρισμού, αύξηση του ποσοστού συγχρηματοδότησης από την ΕΕ, εργαλεία χρηματοοικονομικής τεχνικής, όπως ταμεία εγγυήσεων ή μηχανισμοί παροχής άτοκων δανείων, ή/και ανακατανομή των κονδυλίων. Στο παρόν στάδιο, οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν τη συμπληρωματικότητα μεταξύ του ΕΓΤΑΑ και των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ έχουν οριστικοποιηθεί και είναι σε λειτουργία. Λαμβάνουν τη μορφή χάραξης διαχωριστικών γραμμών και δημιουργίας μηχανισμών συντονισμού (διυπουργικά όργανα κλπ) Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του γεωργικού και του δασοκομικού τομέα Η συνολική δαπάνη του ΕΓΤΑΑ για τον άξονα 1 για την περίοδο ανέρχεται στο 42% της συνολικής κατανομής για την περίοδο (μέσος όρος της ΕΕ των 27). Τα κύρια αποτελέσματα για τον στόχο αυτό, στο τέλος του 2011, ήταν τα εξής: Αριθμός ατόμων που ολοκλήρωσαν με επιτυχία την εκπαίδευσή τους σε θέματα γεωργίας ή/και δασοκομίας: (49% του εκτιμώμενου στόχου για το 2013). Αριθμός εκμεταλλεύσεων που εισήγαγαν νέα προϊόντα ή νέες τεχνικές: (29% του εκτιμώμενου στόχου για το 2013). Εφαρμογή των μέτρων 16 Το μέτρο 121 (Eκσυγχρονισμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων) είναι το σημαντικότερο μέτρο του άξονα 1 όσον αφορά τα κονδύλια του προϋπολογισμού (11 δισ. ευρώ). Η εκτέλεση πληρωμών στο πλαίσιο του μέτρου αυτού ανέρχεται στο 51% του συνολικού του προϋπολογισμού και έχουν ήδη ολοκληρωθεί έργα εκσυγχρονισμού (το 37% του στόχου για το 2013), μεταξύ των οποίων περισσότερα από έργα και 765 εκατ. ευρώ συνολικών επενδύσεων (ιδιωτικών και δημόσιων) με στόχο την αναδιάρθρωση του γαλακτοκομικού τομέα μέσω του ΔΕ. Αυτή η σημαντική απορρόφηση δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον των γεωργών για επενδύσεις. Στις περιπτώσεις που τα ποσοστά υλοποίησης ήταν κατώτερα των στόχων, η κύρια δικαιολογία που προβλήθηκε από τα ΚΜ ήταν η οικονομική κρίση η οποία επηρέασε αρνητικά τη δυνατότητα των εκμεταλλεύσεων για επενδύσεις. Όσον αφορά το μέτρο 123 (Αύξηση της αξίας των γεωργικών και δασοκομικών προϊόντων), το οποίο είναι το δεύτερο πιο σημαντικό μέτρο του άξονα 1 από την άποψη των πιστώσεων που διατέθηκαν, το ποσοστό απορρόφησης ανήλθε στο 35% και χορηγήθηκε ενίσχυση σε εκμεταλλεύσεις (επί που είναι ο στόχος για το 2013). Τα άλλα μέτρα του άξονα 1 παρουσιάζουν τα ακόλουθα ποσοστά απορρόφησης: 112 (εγκατάσταση νέων γεωργών, 50% με παροχή στήριξης σε 16 Βλ. πίνακα 4 για ανάλυση κατά φύλο και ηλικία, όπως προβλέπεται στο άρθρο 81 παράγραφος 3 του κανονισμού 1698/2005 EL 12 EL

13 νέους γεωργούς) και 141 (γεωργία ημιαυτοσυντήρησης, 51% και παροχή στήριξης σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις ημιαυτοσυντήρησης) Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου Η συνολική δαπάνη του ΕΓΤΑΑ στο πλαίσιο του άξονα 2 για την περίοδο αντιστοιχεί στο 58% του συνόλου των κονδυλίων του. Τα κύρια αποτελέσματα σχετικά με τον στόχο αυτό, στο τέλος του 2011, ήταν τα εξής: 50 εκατομμύρια εκτάρια υπό επιτυχημένη διαχείριση της γης που συμβάλλει στη βιοποικιλότητα 32 εκατομμύρια εκτάρια για τη βελτίωση της ποιότητας των υδάτων ή 40 εκατομμύρια εκτάρια για τη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους 17. Εφαρμογή των μέτρων Τα τρία σημαντικότερα μέτρα από την άποψη των χορηγηθεισών πιστώσεων είναι επίσης τα μέτρα με τη μεγαλύτερη απορροφητικότητα μεταξύ των μέτρων του άξονα 2: 211 (Ενισχύσεις για φυσικά μειονεκτήματα σε γεωργούς ορεινών περιοχών, με ποσοστό απορρόφησης 74%), 212 (Ενισχύσεις σε γεωργούς περιοχών με μειονεκτήματα, εκτός των ορεινών περιοχών, με ποσοστό απορρόφησης 67%) και 214 (Ενισχύσεις για γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα, με ποσοστό απορρόφησης 58%). Με τα μέτρα 211 και 212 από κοινού παρέχεται στήριξη για 52,8 εκατομμύρια εκτάρια, ενώ με τα γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα παρέχεται στήριξη για εκατομμύρια εκτάρια, συμπεριλαμβανομένων 4 και 5,2 εκατομμυρίων εκταρίων, αντίστοιχα, για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής και της βιοποικιλότητας μέσω του ΔΕ 19. Τα μέτρα αυτά ακολουθούνται, όσον αφορά την απορρόφηση, από τα μέτρα 215 (Ενισχύσεις για την καλή διαβίωση των ζώων, με ποσοστό απορρόφησης 50% και χορήγηση ενίσχυσης μέχρι στιγμής για συμβάσεις) και 221 (Πρώτη δάσωση γεωργικής γης, με ποσοστό απορρόφησης 41% και δάσωση εκταρίων έως σήμερα) Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της αγροτικής οικονομίας Η συνολική δαπάνη του άξονα 3 του ΕΓΤΑΑ για την περίοδο αντιστοιχεί στο 31% των συνολικών πιστώσεων για την περίοδο , με σημαντικές διαφορές μεταξύ των ΚΜ (βλ. πίνακα 4). Σύμφωνα με τα ΚΜ, τα κύρια στοιχεία που εξηγούν αυτούς τους αργούς ρυθμούς απορρόφησης είναι η χρηματοπιστωτική Δείκτης αποτελεσμάτων από το ΚΠΠΑ, η ίδια έκταση μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση διαφόρων προκλήσεων. Αναλήψεις υποχρεώσεων μόνο από το 2007 και μετά. Ανάλογα με τη φύση των πρακτικών διαχείρισης της γης που καθορίζονται στο πρόγραμμα, θα μπορούν να εφαρμόζονται στο ίδιο εκτάριο και συμπληρωματικές πρακτικές. EL 13 EL

14 κρίση (έλλειψη ιδιωτικών και εθνικών/τοπικών κεφαλαίων) και ορισμένες διοικητικές απαιτήσεις (υποχρεώσεις ελέγχου, μακρές διαδικασίες που ισχύουν για τις αιτήσεις και επιλογές). Επιπλέον, σε ορισμένα ΚΜ, η υλοποίηση του άξονα 3 πραγματοποιείται αποκλειστικά μέσω του Leader ως εκ τούτου, οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση του Leader έχουν επηρεάσει επίσης την απορρόφηση του άξονα 3. Τα κύρια αποτελέσματα σχετικά με τον στόχο αυτό, στο τέλος του 2011, ήταν τα εξής: Ο άξονας 3 συνέβαλε στη δημιουργία θέσεων εργασίας (περισσότερες από ) υπό συνθήκες αυξανόμενης ανεργίας στις αγροτικές περιοχές 20 Πληθυσμός στις αγροτικές περιοχές που επωφελήθηκε από τις βελτιωμένες υπηρεσίες που ενίσχυσε το ΕΓΤΑΑ: 62 εκατομμύρια άτομα 21 3,5 εκατομμύρια επιπλέον νοικοκυριά στις αγροτικές περιοχές έχουν δυνητική πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Εφαρμογή των μέτρων 22 Τα σημαντικότερα μέτρα του άξονα 3 όσον αφορά τη συνολική κατανομή προϋπολογισμού είναι το 321 (Βασικές υπηρεσίες για την οικονομία και τον αγροτικό πληθυσμό, με ποσοστό απορρόφησης 31% και έργα που ολοκληρώθηκαν, συμπεριλαμβανομένων 550 έργων για την αύξηση της ευρυζωνικής υποδομής στις αγροτικές περιοχές που στηρίζονται μέσω του ΕΣΟΑ) και 322 (Ανακαίνιση και ανάπτυξη χωριών, με ποσοστό απορρόφησης 42%, ενώ δραστηριότητες ανακαίνισης έλαβαν χώρα σε χωριά). Μεταξύ των μέτρων του άξονα 3 με τα υψηλότερα ποσοστά απορρόφησης μπορούν να αναφερθούν το μέτρο 341 (Απόκτηση δεξιοτήτων, εμψύχωση και εφαρμογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης) με 41% και ολοκλήρωση έργων και το μέτρο 323 (Διατήρηση και αναβάθμιση της αγροτικής κληρονομιάς) με απορρόφηση 30% και ολοκλήρωση έργων έως σήμερα Δημιουργία τοπικών ικανοτήτων για την απασχόληση και τη διαφοροποίηση Στο τέλος του 2011 η επιλογή των ομάδων τοπικής δράσης (ΟΤΔ) ολοκληρώθηκε σε 25 ΚΜ. Ο συνολικός αριθμός των ΟΤΔ είναι τώρα Ο αριθμός τους έχει διπλασιαστεί σε σύγκριση με το Leader+ ενώ στα μισά εδάφη το Leader εφαρμόζεται για πρώτη φορά. Λόγω του ότι η διαδικασία επιλογής των ΟΤΔ ολοκληρώθηκε σχετικά αργά, πολλές από τις επιλεγμένες ΟΤΔ μόλις έχουν αρχίσει να υλοποιούν έργα που συνδέονται με την τοπική τους αναπτυξιακή στρατηγική. Το γεγονός αυτό εξηγεί το χαμηλό ποσοστό απορρόφησης στον άξονα 4 του ΕΓΤΑΑ, που αντιστοιχεί μόλις στο 18% Η ανεργία αυξήθηκε συνολικά από 7,1% το 2007 σε 10,1% το 2011 στις αραιοκατοικημένες αγροτικές περιοχές και από 7% το 2007 σε 8,5% το 2011 στις ενδιάμεσες περιοχές (πηγή: Eurostat) Περιλαμβάνεται και ο δυνητικός πληθυσμός που επωφελείται από τις υπηρεσίες Βλ. πίνακα 4 για ανάλυση κατά φύλο και ηλικία, όπως προβλέπεται στο άρθρο 81 παράγραφος 3 του κανονισμού 1698/2005 Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας επιλογής ΟΤΔ το 2012 σε RO και BG. EL 14 EL

15 των συνολικών πιστώσεων του άξονα αυτού για την περίοδο προγραμματισμού, αλλά σημειώνεται σημαντική αύξηση των δαπανών κατά το τελευταίο τρίμηνο. Ορισμένα ΚΜ έχουν επισημάνει συγκεκριμένες δυσκολίες. Η ένταξη του Leader έχει τροποποιήσει ιδίως την προσέγγιση, με συνέπεια σημαντικές διοικητικές προσαρμογές (διοικητική αναδιοργάνωση, εκπαίδευση του προσωπικού). 3. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Η εφαρμογή πολλών εξ αυτών των προγραμμάτων ξεκίνησε μόλις το Τα στοιχεία για τα επόμενα έτη έδειξαν επιτάχυνση και έως το τέλος του 2011, η συνολική απορρόφηση ακολουθούσε σχεδόν τον προβλεπόμενο ρυθμό, παρά ορισμένες δυσμενείς συνθήκες όπως η οικονομική κατάσταση. Τα περισσότερα ΠΑΑ θα είναι σε θέση να εξαντλήσουν τον προϋπολογισμό που τους έχει διατεθεί από το ΕΓΤΑΑ. Για τα επιμέρους προγράμματα, τα περισσότερα ζητήματα εφαρμογής έχουν πλέον επιλυθεί. Έχουν επέλθει πολλές τροποποιήσεις των ΠΑΑ, για να διορθωθούν δυσχέρειες που ανέκυψαν κατά τα πρώτα έτη εφαρμογής, να ληφθούν υπόψη συστάσεις των ενδιάμεσων αξιολογήσεων και να ενσωματωθούν πρόσθετα κονδύλια με σκοπό την αντιμετώπιση νέων προκλήσεων (διαγνωστικός έλεγχος) και της οικονομικής κρίσης (Ευρωπαϊκό σχέδιο για την οικονομική ανάκαμψη). Ορισμένες μεταθέσεις μεταξύ αξόνων αναμένεται να μεγιστοποιήσουν την απορρόφηση, τηρουμένου όμως του ελάχιστου ποσοστού δαπανών για κάθε άξονα. Ωστόσο, ορισμένα ΠΑΑ, ιδίως στις χώρες της ΕΕ των 12, μπορεί να δυσκολευθούν να καλύψουν το ελάχιστο ποσοστό δαπανών για τον άξονα 4 λόγω καθυστερημένης υλοποίησης του Leader. Από την άποψη των στόχων πολιτικής, ενώ απομένουν τέσσερα έτη εφαρμογής, οι στόχοι που έχουν καθοριστεί στα προγράμματα ακολουθούν γενικά την προβλεπόμενη πορεία για τους άξονες 1 και 2, ενώ η υλοποίηση εξακολουθεί να παρουσιάζει ελαφρά υστέρηση για τους άξονες 3 και 4, αλλά οι τάσεις είναι γενικά θετικές. Πιο συγκεκριμένα, στον άξονα 1 έχουν ήδη ολοκληρωθεί έργα εκσυγχρονισμού (37% του στόχου για το 2013) και, ως αποτέλεσμα των διαφόρων μέτρων στήριξης των επενδύσεων, εκμεταλλεύσεις έχουν εισαγάγει νέα προϊόντα ή νέες τεχνικές (29% του εκτιμώμενου στόχου για το 2013). Στον άξονα 2, μέτρα που αφορούν περιβαλλοντικά ζητήματα έχουν υλοποιηθεί σε 41 εκατομμύρια εκτάρια έως σήμερα (87% του στόχου για το 2013). Στον άξονα 3, έχουν ολοκληρωθεί έργα βασικών υπηρεσιών για την οικονομία και τον αγροτικό πληθυσμό (40% του στόχου για το 2013) και έχουν λάβει στήριξη ή δημιουργήθηκαν πολύ μικρές επιχειρήσεις (25% του στόχου για το 2013). Τέλος, έχουν στηριχθεί μέχρι τώρα έργα Leader (άξονας 4) (25% του στόχου για το 2013). Το κοινό πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για σκοπούς αναφοράς και παρακολούθησης της προόδου σχετικά με την εφαρμογή και την ολοκλήρωση των προγραμμάτων σε συνεχή βάση. Τα προκαταρκτικά στοιχεία για το 2012 δείχνουν ότι καλύπτεται επίσης η υστέρηση για την πλειονότητα των προγραμμάτων του άξονα 3 και 4, στους οποίους σημειώνονταν αργοί ρυθμοί απορρόφησης μέχρι και το τέλος του EL 15 EL