Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΣΥΝ ΕΣΜΟΣ ΕΞΑΓΩΓΕΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΞΑΓΩΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ & ΜΕΛΕΤΩΝ (ΚΕΕΜ) Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο ΤΑΣΕΙΣ, ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, ΜΕΡΙ ΙΑ ΣΤΙΣ ΞΕΝΕΣ ΑΓΟΡΕΣ Ι. ΧΑΛΙΚΙΑΣ, PH.D. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΚΕΕΜ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012

2 Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 2

3 Περιεχόµενα Συµπεράσµατα Εισαγωγή Η Εξέλιξη των Εξαγωγών των Αγροτικών Προϊόντων κατά την Περίοδο Σύνθεση Εξαγωγών Αγροτικών Προϊόντων Γεωγραφική Κατανοµή Εξαγωγών Αγροτικών Προϊόντων Οι Βασικές Ανταγωνίστριες Χώρες της Ελλάδος στις Εξαγωγές Αγροτικών Προϊόντων Εισαγωγή Αποτελέσµατα Σύγκριση µε Παλαιότερες Μελέτες του ΚΕΕΜ Η θέση που Κατέχουν τα Ελληνικά Αγροτικά Προϊόντα στις Ξένες Αγορές Παράρτηµα: Πίνακες ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (ΑΞΙΑ, ΟΓΚΟΣ, ΙΣΟΖΥΓΙΟ, ΟΡΟΙ ΕΜΠΟΡΙΟΥ) ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ) ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (Αξία σε Εκατ. ) ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕ Σ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (Ποσοστιαία Κατανοµή, %) ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (Όγκος σε Τόνους) ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (Μέση Αξία σε / κιλό) ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ( είκτες Μέσης Αξίας: 1988=100) ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (ΠΕΝΤΕ ΠΡΩΤΟΙ ΠΕΛΑΤΕΣ ΤΟ 2010) ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΤΟ 2010 (Αξία σε Εκατ. ) ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΤΟ 2010 (Ποσοστιαία Κατανοµή, %) Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ 11: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΤΑ ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΤΟ 2010 ΠΙΝΑΚΑΣ 13: ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΤΑ ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ 2010, 1998, 1986 & 1981 ΠΙΝΑΚΑΣ 14: ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΤΑ ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ (Ανάλυση κατά Προϊόν) ΠΙΝΑΚΑΣ 15: ΠΕΝΤΕ ΠΡΩΤΟΙ ΠΕΛΑΤΕΣ (ΜΕΛΗ ΕΕ & ΟΟΣΑ) ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ Η ΕΛΛΑΣ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΠΕΝΤΕ ΠΡΩΤΟΥΣ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ Τεχνικό Παράρτηµα Γεωγραφικές Περιοχές & Συµβολισµοί Χωρών Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 4

5 Συµπεράσµατα Η Ελλάς είναι βασικός προµηθευτής αγροτικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές µε σηµαντική παρουσία στις περισσότερες αγορές των χωρών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ο.Ο.Σ.Α. Η εικόνα που αποκαλύπτεται από την ανάλυση των στοιχείων που αφορούν τις εξαγωγές 60 βασικών αγροτικών προϊόντων (µε αξία εξαγωγών άνω των 10 εκ. το 2010) προς τις χώρες µέλη της Ε.Ε και του Ο.Ο.Σ.Α., είναι εντυπωσιακή. Η χώρα µας περιλαµβάνεται στους πέντε πρώτους προµηθευτές σε 26 χώρες µε ποσοστά συµµετοχής στις εισαγωγές τους που ξεπερνούν το 70%. Συγκεκριµένα, η Ελλάς είναι ο πρώτος προµηθευτής 35 αγροτικών προϊόντων σε 14 χώρες, ο δεύτερος προµηθευτής 23 προϊόντων σε 17 χώρες, ο τρίτος προµηθευτής 20 προϊόντων σε 13 χώρες, ο τέταρτος προµηθευτής 17 προϊόντων σε 10 χώρες και ο πέµπτος προµηθευτής 12 προϊόντων επίσης σε 10 χώρες. Οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων στο σύνολό τους σηµείωσαν κατά την περίοδο µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής µικρότερο από εκείνον του συνόλου των εξαγωγών (3,5% και 5,3%, αντίστοιχα), γεγονός που οδήγησε σε µείωση του ποσοστού συµµετοχής τους στο σύνολο των εξαγωγών και από 30% - 32% στις αρχές του 90 περιορίστηκε σε 22% - 24% κατά την περίοδο Όµως, τα αγροτικά προϊόντα συνεχίζουν να αποτελούν τη δεύτερη µεγαλύτερη κατηγορία εξαγοµένων προϊόντων µε εξαγωγές το 2010 ύψους 3,9 δις, δηλαδή ποσοστό 23,9% του συνόλου των εξαγωγών. Κατά κύριες κατηγορίες προϊόντων (2-ψήφια ανάλυση της Τ.Τ..Ε.), η µεγαλύτερη κατηγορία αγροτικών προϊόντων είναι τα φρούτα & λαχανικά (ΤΤ Ε: 05) µε εξαγωγές το 2010 ύψους εκ. ή 38,3% του συνόλου των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων. Ακολουθούν τα ψάρια & οστρακοειδή (ΤΤ Ε: 03 µε 541 εκ. ή 14%), καπνός & προϊόντα καπνού (ΤΤ Ε: 12 µε 374 εκ. ή 9,6%), γαλακτοκοµικά προϊόντα (ΤΤ Ε: 02 µε 301 εκ. ή 7,8%), δηµητριακά (ΤΤ Ε: 04 µε 292 εκ. ή 7,5%), λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης (ΤΤ Ε: 42 µε 265 εκ. ή 6,8%), ποτά (ΤΤ Ε: 11 µε 166 εκ. ή 4,3%), διάφορα προϊόντα διατροφής (ΤΤ Ε: 09 µε 161 εκ. ή 4,2%) και παρασκευάσµατα από ζάχαρη και µέλι (ΤΤ Ε: 06 µε 129 εκ. ή 3,3%). Οι ανωτέρω εννέα κατηγορίες (µε εξαγωγές άνω των 100 εκ. έκαστη) αποτελούν τα κύρια εξαγωγικά αγροτικά προϊόντα µε συνολικές εξαγωγές το 2010 αξίας εκ. ή 96% του συνόλου. Όλες οι κατηγορίες αγροτικών προϊόντων παρουσιάζουν αύξηση των εξαγωγικών τους επιδόσεων κατά την περίοδο Ειδικότερα, µεταξύ των κυριοτέρων (2-ψήφιων) κατηγοριών, το µεγαλύτερο µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής εµφανίζουν τα προϊόντα: φρούτα και λαχανικά (+13,1%), ψάρια, οστρακοειδή και µαλάκια (+11,2%), καπνός & προϊόντα καπνού (+9,1%) και γαλακτοκοµικά προϊόντα (+8,3%). Οι Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 5

6 λοιπές κύριες κατηγορίες σηµείωσαν µέσο ρυθµό µεταβολής που κυµαίνεται από +0,3% (ζάχαρη και παρασκευάσµατα από ζάχαρη & µέλι) έως +3,3% (δηµητριακά & παρασκευάσµατα δηµητριακών). Αύξηση παρουσιάζει και η µέση αξία των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων. Ειδικότερα, κατά την περίοδο , ο δείκτης µέσης αξίας του συνόλου των αγροτικών προϊόντων αυξήθηκε κατά +70,6% σηµειώνοντας µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής +3,3%. Υπενθυµίζεται ότι η µέση αξία υπολογίζεται µε απλή διαίρεση της αξίας δια του όγκου και συνεπώς οι µεταβολές της δεν οφείλονται µόνο στη µεταβολή των τιµών, αλλά και στις αλλαγές της ποιοτικής σύνθεσης των εξαγωγών. Από τις κύριες κατηγορίες προϊόντων, τον υψηλότερο µέσο ρυθµό µεταβολής των τιµών παρουσιάζουν τα δηµητριακά & παρασκευάσµατα δηµητριακών (µέσος ρυθµός µεταβολής +3,6%). Ακολουθούν, ο καπνός & προϊόντα καπνού µε +3,5%, τα φρούτα και λαχανικά µε +2%, τα λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης µε +1,5%, τα ποτά µε +1,4% και τα γαλακτοκοµικά προϊόντα & αυγά πουλιών µε +1%. Αντίθετα, µείωση της µέσης αξίας σηµείωσαν τα διάφορα προϊόντα & παρασκευάσµατα διατροφής (-0,5%), τα ψάρια, οστρακοειδή, µαλάκια, κλπ (-0,8%) και η ζάχαρη & παρασκευάσµατα από ζάχαρη & µέλι (-2,8%). Οι όροι εµπορίου (δείκτης τιµών εξαγωγών προς δείκτη τιµών εισαγωγών) παρουσιάζουν σταδιακή βελτίωση από το 1995 λόγω σταθερότητας της δραχµής και αργότερα λόγω της ανατίµησης του, µε αποτέλεσµα τη διεύρυνση του ελλείµµατος του αγροτικού ισοζυγίου τόσο σε αξία όσο και όγκο. Αυτό σηµαίνει ότι τα αγροτικά µας προϊόντα αντιµετωπίζουν έντονο ανταγωνισµό, εκτός των αγορών του εξωτερικού και στο εσωτερικό, µε αποτέλεσµα οι έλληνες παραγωγοί αγροτικών προϊόντων να προτιµούν να προωθούν τα προϊόντα τους στις ξένες αγορές παρά στην εσωτερική αγορά, όπου υπάρχει έντονος ανταγωνισµός από φθηνά εισαγόµενα αγροτικά προϊόντα, σε µια προσπάθεια µεγιστοποίησης του κέρδους. Αυτό αποτελεί και µία από τις αιτίες των καλών εξαγωγικών επιδόσεων των αγροτικών προϊόντων τα τελευταία χρόνια. Σηµειώνεται ότι το εµπορικό ισοζύγιο του αγροτικού τοµέα είναι ελλειµµατικό ως προς την αξία από το 1985, και ως προς τον όγκο από το Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο κύριος προορισµός των ελληνικών αγροτικών προϊόντων. Όµως, το ποσοστό συµµετοχής των χωρών αυτών συνεχώς µειώνεται και από 79% το 1988 περιορίστηκε σε 62% το Αυξητική τάση παρατηρείται στις εξαγωγές προς τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (πρώην σοσιαλιστικές χώρες) µε αποτέλεσµα οι χώρες αυτές να αποτελούν τον δεύτερο τόπο προορισµού των εξαγωγών µε συνολικό ποσοστό συµµετοχής 20,4% (από 2,3% το 1988). Η Βόρειος Αµερική και οι χώρες της Βόρειας Αφρικής & Μέσης Ανατολής είναι ο τρίτος και τέταρτος προορισµός των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων µε ποσοστά συµµετοχής 5,1% και 4%, αντίστοιχα. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 6

7 Βασικοί ανταγωνιστές της Ελλάδος στις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων προς τις χώρες - µέλη της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α., είναι οι χώρες-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε βάση τα στοιχεία του διεθνούς εµπορίου του έτους Οι χώρες - µέλη της Ε.Ε. στο σύνολο τους αντιπροσωπεύουν το 75,1% του συνολικού ανταγωνισµού που αντιµετωπίζει η χώρα µας, και οι χώρες-µέλη του ΟΟΣΑ το 84,4%. Η Ισπανία και η Ιταλία είναι οι κύριοι ανταγωνιστές της Ελλάδος και αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτον (34%) του συνολικού ανταγωνισµού που αντιµετωπίζει η χώρα µας. Από τις 10 κυριότερες ανταγωνίστριες χώρες, οι οκτώ είναι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ολλανδία, Γερµανία, Μ. Βρετανία, Ρουµανία και Ιρλανδία) που καταλαµβάνουν την 1 η, 2 η, 3 η, 4 η, 5 η, 7 η, 8 η και 10 η θέση, αντίστοιχα. Η Τουρκία αναδεικνύεται σε έναν από τους βασικότερους ανταγωνιστές της Ελλάδος στα αγροτικά προϊόντα. Η γειτονική χώρα καταλαµβάνει την έκτη θέση αντιπροσωπεύοντας το 4,6%, του συνολικού ανταγωνισµού. Σε σύγκριση µε παλαιότερες µελέτες του ΚΕΕΜ, που εξετάζουν τον ανταγωνισµό µε βάση τα στοιχεία του διεθνούς εµπορίου των ετών 1981, 1986 και 1998, εντύπωση προκαλεί η ανακατάταξη των βασικών ανταγωνιστών. Πιο συγκεκριµένα, παρατηρείται σηµαντική άνοδος της Ισπανίας (που ήταν 4 η το 1986) και της Γερµανίας (που ήταν 10 η το 1998). εύτερη παραµένει από το 1986 η Ιταλία (ήταν 1 η το 1981), η Γαλλία διατηρεί από το 1998 την τρίτη θέση (ήταν 1 η το 1986 και 5 η το 1981), ενώ η Τουρκία από 4 η και 3 η το 1981 και το 1986 περιορίστηκε στην 5 η θέση το 1998 και στην 6 η το Στο σύνολο των αγροτικών προϊόντων, τις έξι από τις δέκα πρώτες θέσεις καταλαµβάνουν από το 1981 οι ίδιες χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ολλανδία, Γερµανία και Τουρκία). Η Ελλάς είναι βασικός προµηθευτής πολλών αγροτικών προϊόντων και έχει σηµαντική παρουσία στις διεθνείς αγορές. Μπορεί, όµως, να ενισχύσει τη θέση της σε περισσότερες αγορές και σε νέα αγροτικά προϊόντα υψηλότερης προστιθέµενης αξίας, υιοθετώντας στρατηγικές και επιχειρησιακά σχέδια που θα έχουν τους εξής στόχους: Τη σηµαντική αύξηση των εξαγωγών των επωνύµων τυποποιηµένων και πιστοποιηµένων προϊόντων σε βάρος των εξαγωγών χύµα προϊόντων (όπως ελαιόλαδο, οπωροκηπευτικά, οίνοι ποιότητας, ΟΠΑΠ, VQPRD, ΟΠΕ, κλπ., γαλακτοκοµικά & άλλα γεωργικά προϊόντα εθνικής σηµασίας), τη σηµαντική αύξηση των µεριδίων που κατέχει στις διάφορες διεθνείς αγορές και ιδιαίτερα σε ορισµένες αγορές στις οποίες κατέχει χαµηλά µερίδια αγοράς, και την ουσιαστική διείσδυση σε νέες δυναµικές αγορές ταχέως αναπτυσσόµενων χωρών. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 7

8 Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 8

9 1 Εισαγωγή Η παρούσα µελέτη έχει ως αντικείµενο την αποτύπωση της εξέλιξης των εξαγωγικών επιδόσεων των αγροτικών προϊόντων κατά την περίοδο Το εµπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων της χώρας µας, που εµφάνιζε παραδοσιακά πλεόνασµα, µετά την προσχώρηση της χώρας µας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, άρχισε να γίνεται ελλειµµατικό. Πιο συγκεκριµένα, ο λόγος εξαγωγές προς εισαγωγές των αγροτικών προϊόντων έχει σηµειώσει τα τελευταία 40 χρόνια την εξής πτωτική πορεία: δεκαετία 70: 120%, δεκαετία 80: 95%, δεκαετία 90: 84%, δεκαετία 00: 63%. ιάγραµµα 1: Εξωτερικό Εµπόριο Αγροτικών Προϊόντων Εισαγωγές Εξαγωγές εκ * 07* 08* 09* 10* Έλλειµα Αποτέλεσµα των παραπάνω εξελίξεων ήταν το εµπορικό ισοζύγιο των αγροτικών προϊόντων να παρουσιάζει έλλειµµα τα τελευταία 25 περίπου χρόνια (από το 1985 έως σήµερα). Το έλλειµµα αυτό, αν και µε κυµάνσεις από έτος σε έτος, ανήρχετο για µεγάλη χρονική περίοδο ( ) περίπου σε -500 εκ. ( ιάγραµµα 1). Όµως, από το 1997 άρχισε η σταδιακή διεύρυνση του ελλείµµατος και το 2008 ανήλθε σε εκ.. Η µείωση των εισαγωγών, που άρχισε να σηµειώνεται το 2009 λόγω οικονοµικής κρίσης, σε συνδυασµό µε τις καλές εξαγωγικές επιδόσεις των αγροτικών προϊόντων οδήγησαν σε µείωση του ελλείµµατος που το 2010 περιορίστηκε σε εκ. (Πίνακες 1 και 2 παρατήµατος). Επισηµαίνεται ότι το αγροτικό ισοζύγιο της χώρας από άποψη όγκου ήταν έντονα πλεονασµατικό µέχρι και το 1994 (1988: +219 χιλ. τόνοι, 1990: χιλ. τόνοι, 1992: χιλ. τόνοι, 1994: χιλ. τόνοι - ιάγραµµα 2). Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 9

10 Στη συνέχεια, άρχισε να σηµειώνεται διαδοχικά µία αύξηση του ελλείµµατος από απόψεως όγκου, γεγονός που παρά τη βελτίωση των όρων εµπορίου λόγω σταθερότητας της δραχµής και αργότερα λόγω της ανατίµησης του, οδήγησε στη διεύρυνση του ελλείµµατος του αγροτικού ισοζυγίου και σε αξία. Αυτό σηµαίνει ότι τα αγροτικά µας προϊόντα, εκτός των αγορών του εξωτερικού, αντιµετωπίζουν έντονο ανταγωνισµό και στο εσωτερικό. ιάγραµµα 2: Αγροτικό Εµπορικό Ισοζύγιο Όγκου και Όροι Εµπορίου % % % % Χιλ. τόννοι % 120% % % % ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΓΚΟΥ (αριστερή κλιµακα) ΟΡΟΙ ΕΜΠΟΡΙΟΥ (88=100, δεξιά κλίµακα) ιάγραµµα 3: Σχέση µεταξύ Ισοζυγίου Όγκου και Όρων Εµπορίου ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΓΚΟΥ (χιλ. τόνοι) r = - 0, % % 100% 120% 140% 160% 180% 200% 220% ΟΡΟΙ ΕΜΠΟΡΙΟΥ (1988=100) Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 10

11 Η αρνητική επίδραση των όρων εµπορίου στο ισοζύγιο όγκου των αγροτικών προϊόντων επιβεβαιώνεται και από το ιάγραµµα 3 που απεικονίζει τη σχέση µεταξύ των δύο µεγεθών. Αυτό σηµαίνει ότι οι έλληνες παραγωγοί αγροτικών προϊόντων προτιµούν να προωθούν τα προϊόντα τους στις ξένες αγορές παρά στην εσωτερική αγορά, που υπάρχει έντονος ανταγωνισµός από φθηνά εισαγόµενα αγροτικά προϊόντα, σε µια προσπάθεια µεγιστοποίησης του κέρδους. Αυτό αποτελεί και µία από τις αιτίες των καλών εξαγωγικών επιδόσεων των αγροτικών προϊόντων τα τελευταία χρόνια. Στην παρούσα περίοδο της οικονοµικής ύφεσης, οι εξαγωγές αποκτούν ιδιαίτερη σηµασία για τη χώρα µας. Αρκεί να αναφερθεί ότι η αύξηση των εξαγωγών το 2010 περίπου κατά 10% (σε σταθερές τιµές) είχαν θετική επίδραση στη µεταβολή του ΑΕΠ πάνω από µισή ποσοστιαία µονάδα. Με άλλα λόγια η ύφεση το 2010 θα είχε ξεπεράσει το -4% (από -3,5% που ήταν η τελική µείωση) εάν δεν υπήρχε η θετική επίδραση της αύξησης των εξαγωγών. Με βάση δε τα στοιχεία του 1ου εντεκάµηνου του 2011, η ευεργετική επίδραση των εξαγωγών είναι ακόµα µεγαλύτερη. Συγκεκριµένα η αύξηση των εξαγωγών κατά το 1ο 11µηνο του 2011 σε σχέση µε την αντίστοιχη περίοδο του 2010, σχεδόν κατά 40% σε τρέχουσες τιµές και περίπου 24% σε σταθερές τιµές, επιβράδυνε την ύφεση περισσότερο από µία ποσοστιαία µονάδα (η ύφεση στα πρώτα 3 τρίµηνα ανέρχεται σε -6% και χωρίς την ευεργετική επίδραση των εξαγωγών θα είχε υπερβεί το -7%). Λαµβανοµένου υπόψη ότι τα αγροτικά προϊόντα συνεισφέρουν περίπου το ένα τέταρτο των συνολικών εξαγωγών της χώρας και κατακτούν όλο και µεγαλύτερα µερίδια στις ξένες αγορές, δηµιουργείται η ανάγκη της ανάλυσης της εξαγωγικής τους επίδοσης (τάσεις, ανταγωνισµός, η θέση τους στις διεθνείς αγορές, κλπ). Για την ανάλυση των σχετικών στοιχείων επελέγη η περίοδος για δύο λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι ότι οι αναλυτικές βάσεις δεδοµένων του εξωτερικού εµπορίου, που έχει αναπτύξει το Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών του Πανελλήνιου Συνδέσµου Εξαγωγέων µε βάση τα πρωτογενή στοιχεία της ΕΛ. ΣΤΑΤ., καλύπτει την προαναφερόµενη περίοδο. Ο δεύτερος και κυριότερος λόγος είναι ότι τα στοιχεία του εξωτερικού εµπορίου ακολουθούν την νέα έκδοση 3 της ΤΤ Ε από το έτος 1988 (µέχρι το 1987 ίσχυε η προηγούµενη έκδοση 2 της ΤΤ Ε) µε αποτέλεσµα να υπάρχουν δυσκολίες στην κατασκευή ενιαίας σειράς δεδοµένων για µεγαλύτερη χρονική περίοδο λόγω αναντιστοιχίας µεταξύ των κωδικών που διακρίνουν τα προϊόντα. Η διάρθρωση της µελέτης έχει ως εξής: Στο δεύτερο Κεφάλαιο παρουσιάζονται και αναλύονται οι µεταβολές της σύνθεσης των εξαγωγών κατά την περίοδο , σύµφωνα µε την Τυποποιηµένη Ταξινόµηση του ιεθνούς Εµπορίου κατά 2-ψήφιες κατηγορίες (15 κατηγορίες αγροτικών προϊόντων). Στη συνέχεια, και για κάθε µία από τις δέκα πέντε κύριες κατηγορίες προϊόντων, αναλύεται η αξία (σε ), τα µέσα ετήσια ποσοστά µεταβολής τους καθώς και η εξέλιξη των µέσων εξαγωγικών τιµών (µέση αξία), για την περίοδο Επίσης, αποτυπώνεται η µεταβολή της γεωγραφικής κατανοµής των εξαγωγών τόσο για το σύνολο όσο και τις κύριες Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 11

12 υποκατηγορίες προϊόντων. Ειδικότερα, για τις επιµέρους υποκατηγορίες παρουσιάζονται και οι πρώτες πέντε χώρες-πελάτες για το έτος Στο τρίτο Κεφάλαιο εξετάζεται ο ανταγωνισµός που αντιµετωπίζουν τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα στις χώρες - µέλη της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α. Αντικείµενο της µελέτης είναι ο προσδιορισµός των βασικών ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδος στις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων προς τις κύριες χώρες αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ο.Ο.Σ.Α., µε βάση τη σύνθεση του διεθνούς εµπορίου το Οι ανταγωνίστριες χώρες κατατάσσονται µε βάση το βαθµό ανταγωνισµού, δηλαδή την έκταση του ανταγωνισµού που αντιπροσωπεύουν για τη χώρα µας. Ο βαθµός του ανταγωνισµού υπολογίζεται τόσο για κάθε προϊόν χωριστά, όσο και για το σύνολο των αγροτικών προϊόντων. Η µέθοδος που χρησιµοποιήθηκε για τον προσδιορισµό των συντελεστών, που εκφράζουν την έκταση του ανταγωνισµού έχει ως εξής: Εξετάστηκε ο ανταγωνισµός σε 60 αγροτικά προϊόντα που το 2010 είχαν εξαγωγές άνω των 10 εκ. και αντιπροσωπεύουν το 90% των συνολικών εξαγωγών αγροτικών προϊόντων. Στη συνέχεια αναζητήθηκαν οι ανταγωνίστριες χώρες στις πέντε πρώτες χώρες αγορές της Ελλάδος (Ε.Ε. και Ο.Ο.Σ.Α.) σε κάθε προϊόν, και υπολογίστηκε η συνολική σχετική σηµασία τους ανάλογα µε το µερίδιο αγοράς τους και τη συµµετοχή της κάθε χώρας-πελάτη στις ελληνικές εξαγωγές του προϊόντος. Ως ανταγωνίστριες χώρες θεωρήθηκαν οι πέντε πρώτοι προµηθευτές του συγκεκριµένου προϊόντος σε κάθε µία από τις πέντε πρώτες αγορές της Ελλάδος για το προϊόν αυτό. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η εξέταση του ανταγωνισµού περιορίστηκε στις πέντε πρώτες χώρες-πελάτες διότι στα περισσότερα προϊόντα η αγορά εξαντλείται στις πέντε πρώτες αγορές. Τέλος, στο τέταρτο Κεφάλαιο της µελέτης αναλύεται η θέση που κατέχουν τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα στις ξένες αγορές. Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα έχει σηµαντική παρουσία σε πολλά αγροτικά προϊόντα την οποία αποτυπώνει η παρούσα µελέτη. Συγκεκριµένα, για κάθε ένα από τα 60 κύρια αγροτικά προϊόντα προσδιορίστηκαν οι χώρες πελάτες στις οποίες η χώρα µας περιλαµβάνεται στους πέντε πρώτους προµηθευτές και εκτιµήθηκε το ποσοστό συµµετοχής των εισαγωγών από τη χώρα µας στο σύνολο των εισαγωγών της χώρας πελάτη καθώς και η ιεράρχηση της Ελλάδας ως προµηθευτή του συγκεκριµένου προϊόντος. Έτσι αποκαλύπτονται τα µερίδια που κατέχουν τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα στις αγορές της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α. Όλοι οι πίνακες της µελέτης περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 12

13 2 Η Εξέλιξη των Εξαγωγών των Αγροτικών Προϊόντων κατά την Περίοδο Σύνθεση Εξαγωγών Αγροτικών Προϊόντων Τα αγροτικά προϊόντα αποτελούν τη δεύτερη µεγαλύτερη κατηγορία εξαγοµένων προϊόντων µε εξαγωγές ύψους 3,9 δις το 2010 δηλαδή ποσοστό 23,9% του συνόλου των εξαγωγών (η µεγαλύτερη κατηγορία είναι τα βιοµηχανικά προϊόντα: 9,2 δις ή 56,5%, και οι λοιπές κατηγορίες είναι τα καύσιµα: 1,8 δις ή 11%, πρώτες ύλες: 0,9 δις ή 5,8% και εµπιστευτικά: 0,5 δις ή 2,8%). Περιλαµβάνουν τις 1-ψήφιες κατηγορίες της ΤΤ Ε, 0: τρόφιµα και ζώντα ζώα, 1: ποτά και καπνός και 4: λάδια και λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης. Η µεγαλύτερη 1-ψήφια κατηγορία είναι τα τρόφιµα και ζώντα ζώα (ΤΤ Ε: 0) µε εξαγωγές εκατ. το 2010 (ή 78,7% του συνόλου των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων) και ακολουθούν, ποτά και καπνός (ΤΤ Ε: 1, 541 εκατ. ή 13,9%) και λάδια και λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης (ΤΤ Ε: 4, 287 εκατ. ή 7,4%) (Πίνακας 8). ιάγραµµα 4: Εξέλιξη Εξαγωγών Αγροτικών Προϊόντων (2-φηφιες κατηγορίες ΤΤ Ε) 4,000 3,500 3,000 εκ. 2,500 2,000 1,500 1,000 Λοιπές κατηγορίες ιάφορα προϊόν τα & παρασκευάσµατα διατροφής Ποτά Λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης ηµητριακά & παρασκευάσµατα δηµητριακών Γαλακτοκοµικά προϊόν τα & αυγά πουλιών Καπνός & προϊόντα καπνού Ψάρια, οστρακοειδή, µαλάκια, κλπ Φρούτα και λαχανικά * 07* 08* 09* 10* Οι Πίνακες 3 και 4 του Παραρτήµατος εµφανίζουν την εξέλιξη των ελληνικών εξαγωγών αγροτικών προϊόντων κατά την περίοδο ανά διψήφια κατηγορία της Τυποποιηµένης Ταξινόµησης του ιεθνούς Εµπορίου (ΤΤ Ε), τόσο σε αξία όσο και σε ποσοστά επί του συνόλου των εξαγωγών. Σε 2-ψήφιο επίπεδο ανάλυσης, η µεγαλύτερη υποκατηγορία είναι τα φρούτα & λαχανικά (ΤΤ Ε: 05) µε εξαγωγές το 2010 ύψους εκατ. ή 38,3% Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 13

14 του συνόλου των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων. Ακολουθούν τα ψάρια & οστρακοειδή (ΤΤ Ε: 03 µε 541 εκατ. ή 14%), καπνός & προϊόντα καπνού (ΤΤ Ε: 12 µε 374 εκατ. ή 9,6%), γαλακτοκοµικά προϊόντα (ΤΤ Ε: 02 µε 301 εκατ. ή 7,8%), δηµητριακά (ΤΤ Ε: 04 µε 292 εκατ. ή 7,5%), λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης (ΤΤ Ε: 42 µε 265 εκατ. ή 6,8%), ποτά (ΤΤ Ε: 11 µε 166 εκατ. ή 4,3%), διάφορα προϊόντα διατροφής (ΤΤ Ε: 09 µε 161 εκατ. ή 4,2%) και παρασκευάσµατα από ζάχαρη και µέλι (ΤΤ Ε: 06 µε 129 εκατ. ή 3,3%). Οι ανωτέρω εννέα κατηγορίες (µε εξαγωγές άνω των 100 εκατ. έκαστη) αποτελούν τα κύρια εξαγωγικά αγροτικά προϊόντα µε συνολικές εξαγωγές το 2010 αξίας εκατ. ή 96% του συνόλου. Οι λοιπές έξι κατηγορίες (ΤΤ Ε 01: κρέατα και παρασκευάσµατα από κρέας, ΤΤ Ε 08: κτηνοτροφές, ΤΤ Ε 07: καφές, τσάι, κακάο & µπαχαρικά, ΤΤ Ε 43: λάδια & λίπη επεξεργασµένα ζωικής ή φυτικής προέλευσης, ΤΤ Ε 00: ζώα ζωντανά και ΤΤ Ε 41: λάδια και λίπη ζωικής προέλευσης) έχουν µικρή συµµετοχή µε συνολικές εξαγωγές το 2010 µόνο 164 εκατ. ή 4% του συνόλου ( ιαγράµµατα 4 και 5). ιάγραµµα 5: Ποσοστιαία Κατανοµή (%) των Εξαγωγών Αγροτικών Προϊόντων (2-φηφιες κατηγορίες ΤΤ Ε) 100% 90% 80% (%) 70% 60% 50% 40% 30% Λοιπές κατηγορίες ιάφορα προϊόντα & παρασκευάσµατα διατροφής Ποτά Λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης ηµητριακά & παρασκευάσµατα δηµητριακών Γαλακτοκοµικά προϊόν τα & αυγά πουλιών Καπν ός & προϊόν τα καπν ού Ψάρια, οστρακοειδή, µαλάκια, κλπ Φρούτα και λαχανικά 20% 10% 0% * 07* 08* 09* 10* Οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων στο σύνολό τους σηµείωσαν κατά την περίοδο µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής µικρότερο από εκείνον του συνόλου των εξαγωγών (3,5% και 5,3%, αντίστοιχα), γεγονός που οδήγησε σε µείωση του ποσοστού συµµετοχής τους στο σύνολο των εξαγωγών και από 30% - 32% στις αρχές του 90 περιορίστηκε σε 22% - 24% κατά την περίοδο Σε επίπεδο 2-ψήφιας ανάλυσης, όλες οι υπό-κατηγορίες παρουσιάζουν αύξηση των εξαγωγικών τους επιδόσεων κατά την περίοδο Ειδικότερα, µεταξύ των κυριοτέρων 2-ψήφιων κατηγοριών, το µεγαλύτερο µέσο ρυθµό µεταβολής (άνω του 5%) εµφανίζουν τα προϊόντα: φρούτα και λαχανικά Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 14

15 (+13,1%), ψάρια, οστρακοειδή και µαλάκια (+11,2%), καπνός & προϊόντα καπνού (+9,1%) και γαλακτοκοµικά προϊόντα (+8,3%). Οι λοιπές κύριες κατηγορίες σηµείωσαν µέσο ρυθµό µεταβολής που κυµαίνεται από +0,3% (ζάχαρη και παρασκευάσµατα από ζάχαρη & µέλι) έως +3,3% (δηµητριακά & παρασκευάσµατα δηµητριακών). Τέλος, όσον αφορά την εξέλιξη της µέσης αξίας των εξαγωγών, στο σύνολο των αγροτικών προϊόντων, σηµειώθηκε αύξηση ( ιάγραµµα 6). Υπενθυµίζεται ότι η µέση αξία υπολογίζεται µε απλή διαίρεση της αξίας δια του όγκου και συνεπώς οι µεταβολές της δεν οφείλονται µόνο στη µεταβολή των τιµών, αλλά και στις αλλαγές της ποιοτικής σύνθεσης των εξαγωγών. Από τις κύριες κατηγορίες προϊόντων, τον υψηλότερο µέσο ρυθµό µεταβολής (µ.ρ.µ.) των τιµών παρουσιάζουν τα δηµητριακά & παρασκευάσµατα δηµητριακών (µέσος ρυθµός µεταβολής +3,6%). Ακολουθούν ο καπνός & προϊόντα καπνού µε µ.ρ.µ. +3,5%, τα φρούτα και λαχανικά µε µ.ρ.µ. +2%, τα λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης µε µ.ρ.µ. +1,5%, τα ποτά µε µ.ρ.µ. +1,4% και τα γαλακτοκοµικά προϊόντα & αυγά πουλιών µε µ.ρ.µ. +1%. Αντίθετα, µείωση της µέσης αξίας σηµείωσαν τα διάφορα προϊόντα & παρασκευάσµατα διατροφής (-0,5%), τα ψάρια, οστρακοειδή, µαλάκια, κλπ (-0,8%) και η ζάχαρη και παρασκευάσµατα από ζάχαρη & µέλι (-2,8%). Συνολικά κατά την περίοδο , ο δείκτης µέσης αξίας του συνόλου των αγροτικών προϊόντων αυξήθηκε κατά +70,6% σηµειώνοντας µ.ρ.µ. +3,3% (Πίνακας 7). ιάγραµµα 6: Μέσοι Ρυθµοί Μεταβολής Μέσης Αξίας Εξαγωγών ( ) ΣΥΝ. ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ: +3,3% Κτην οτροφές: +3,7% ηµητριακά & παρασκ. δηµητριακών : +3,6% Καπν ός & προϊόντα καπνού: +3,5% Ζώα ζων ταν ά: +2,7% Φρούτα και λαχαν ικά: +2,0% Λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης: +1,5% Ποτά: +1,4% Γαλακτοκοµικά προϊόν τα & αυγά πουλιών : +1,0% Καφές, τσάϊ, κακάο & µπαχαρικά: +0,3% Λάδια & λίπη επεξεργ. ζωικής ή φυτ.προέλ.: -0,2% Λάδια &λίπη ζωϊκής προέλευσης: -0,2% ιάφορα προϊόντα & παρασκ. διατροφής: -0,5% Ψάρια, οστρακοειδή, µαλάκια, κλπ: -0,8% Ζάχαρη & παρασκ. από ζάχαρη & µέλι: -2,8% Κρέατα & παρασκ. από κρέας: -3,5% -4,0% -3,0% -2,0% -1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 15

16 2.2 Γεωγραφική Κατανοµή Εξαγωγών Αγροτικών Προϊόντων Η Ευρωπαϊκή Ένωση (των 25) είναι ο κύριος προορισµός των αγροτικών προϊόντων. Όµως, το ποσοστό συµµετοχής των χωρών αυτών συνεχώς µειώνεται και από 79% το 1988 περιορίστηκε σε 62% το Αυξητική τάση παρατηρείται στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (πρώην σοσιαλιστικές χώρες) που έχουν σηµειώσει θεαµατική αύξηση τόσο σε σχετικούς (1988: 2,3%, 2010: 20,4%) όσο και σε απόλυτους όρους ( ιαγράµµατα 7 & 8 και Πίνακας 11) ιάγραµµα 7: Γεωγραφική Κατανοµή Εξαγωγών Αγροτικών Προϊόντων (εκατ. ) εκ ΛΟΙΠΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μ.ΑΝΑΤ. & Β. ΑΦΡ. ΠΡ. ΣΟΣΙΑΛ. ΧΩΡΕΣ ΛΟΙΠΕΣ ΟΟΣΑ ΒΟΡ. ΑΜΕΡΙΚΗ Ε.Ε. (25) Ειδικότερα, µε βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία του έτους 2010 και ανά 2- ψήφια κατηγορία προϊόντων, οι χώρες-µέλη της Ε.Ε. απορροφούν το µεγαλύτερο ποσοστό των εξαγωγών και η συµµετοχή τους στις εξαγωγές των µεγάλων κατηγοριών των αγροτικών προϊόντων κυµαίνεται από 28% (ζάχαρη & παρασκευάσµατα από ζάχαρη και µέλι) έως 82% και 89% στα γαλακτοκοµικά και ψάρια & οστρακοειδή, αντίστοιχα (Πίνακες 9 και 10). Οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (πρώην σοσιαλιστικές χώρες) αποτελούν τον δεύτερο τόπο προορισµού των εξαγωγών µε συνολικό ποσοστό συµµετοχής 20,4%, που ανά κύρια 2-ψήφια κατηγορία προϊόντων Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 16

17 κυµαίνεται από 4,8% (ψάρια, οστρακοειδή & µαλάκια) έως 65,8% (ζάχαρη & παρασκευάσµατα από ζάχαρη και µέλι). ιάγραµµα 8: Ποσοστιαία Γεωγραφική Κατανοµή Εξαγωγών Αγροτικών Προϊόντων (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% ΛΟΙΠΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μ.ΑΝΑΤ. & Β. ΑΦΡ. ΠΡ. ΣΟΣΙΑΛ. ΧΩΡΕΣ ΛΟΙΠΕΣ ΟΟΣΑ ΒΟΡ. ΑΜΕΡΙΚΗ Ε.Ε. (25) 30% 20% 10% 0% Η Βόρειος Αµερική και οι χώρες της Βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατολής είναι ο τρίτος και τέταρτος πελάτης των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων (ποσοστά συµµετοχής το 2010, 5,1% και 4%, αντίστοιχα). Η Βόρειος Αµερική είναι βασικός πελάτης στα λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης (7,8%), στα φρούτα και λαχανικά (7,6%) και στα ποτά (7,5%), ενώ οι χώρες της Βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατολής είναι από τους βασικότερους πελάτες στον καπνό (16,6%), στα διάφορα προϊόντα διατροφής (8,7%) και στα δηµητριακά (6,3%). Τέλος, όσον αφορά το βαθµό γεωγραφικής συγκέντρωσης, παρατηρείται σχετικά µεγάλη διασπορά µεταξύ των χωρών προορισµού. Συγκεκριµένα, στα τρόφιµα ο συντελεστής συγκέντρωσης είναι χαµηλός και στις περισσότερες διψήφιες κατηγορίες είναι µικρότερος από 0,4, που σηµαίνει ότι ο πρώτος πελάτης απορροφά κάτω από 30% των συνολικών εξαγωγών της κάθε κατηγορίας. Το ίδιο παρατηρούµε και στις πρώτες ύλες και στα καύσιµα. Οι µόνες κατηγορίες προϊόντων που παρατηρείται µεγάλη γεωγραφική συγκέντρωση, όπου ο πρώτος πελάτης απορροφά πάνω από το 40% των Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 17

18 εξαγωγών, είναι: ψάρια, οστρακοειδή & µαλάκια (Ιταλία 40%), ζάχαρη & παρασκευάσµατα από ζάχαρη & µέλι (Βουλγαρία 61%) και λάδια & λίπη φυτικής προέλευσης (Ιταλία 51%). Επίσης, όσον αφορά τις βασικές χώρεςπελάτες παρατηρούµε τα εξής: Η Ιταλία είναι, επίσης, ο πρώτος πελάτης στα δηµητριακά (26%), και η Γερµανία στα φρούτα & λαχανικά (21%), στα γαλακτοκοµικά (25%) και στα ποτά (32%) (Πίνακας 8). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι όσον αφορά τα ποσοστά συµµετοχής των διαφόρων γεωγραφικών περιοχών, οι εξαγωγές των αγροτικών προϊόντων σηµειώνουν διαδοχική µείωση προς την Ε.Ε. (παρά το γεγονός ότι συνεχίζει να είναι η µεγαλύτερη αγορά των αγροτικών µας προϊόντων) παραµένουν περίπου σταθερές προς τις χώρες της Βόρειας Αµερικής και Βόρειας Αφρικής & Μέσης Ανατολής, και αυξάνονται εντυπωσιακά προς τις πρώην Σοσιαλιστικές Χώρες. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 18

19 3 Οι Βασικές Ανταγωνίστριες Χώρες της Ελλάδος στις Εξαγωγές Αγροτικών Προϊόντων 3.1 Εισαγωγή Η µελέτη της εξέλιξης της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων βασίζεται στον προσδιορισµό των ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδος, αφού η ανταγωνιστικότητα είναι σχετικό µέγεθος που καθορίζεται σε σύγκριση µε τις ανταγωνίστριες χώρες. Γι' αυτό και προκύπτει η ανάγκη σταθµίσεως των ανταγωνιστριών χωρών µε ένα συντελεστή που θα εκφράζει τη σχετική σηµασία τους για την Ελλάδα. Αντικείµενο αυτής της µελέτης είναι ο προσδιορισµός των βασικών ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδος στις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων προς τις χώρες-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ο.Ο.Σ.Α., µε βάση τη σύνθεση του διεθνούς εµπορίου το Οι ανταγωνίστριες χώρες κατατάσσονται µε βάση το βαθµό ανταγωνισµού, δηλαδή την έκταση του ανταγωνισµού που αντιπροσωπεύουν για τη χώρα µας. Ο βαθµός του ανταγωνισµού υπολογίζεται τόσο για κάθε προϊόν χωριστά, όσο και για το σύνολο των εξαγοµένων αγροτικών προϊόντων. Ο προσδιορισµός των ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδος για κάθε µεµονωµένο προϊόν ενδιαφέρει κυρίως τον εξαγωγέα, την επιχείρηση και όλους όσους ασχολούνται µε την εξαγωγή του συγκεκριµένου προϊόντος. Σε µακροοικονοµικό, όµως, επίπεδο και ειδικότερα για τη χάραξη της οικονοµικής και εξαγωγικής πολιτικής, το ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στον προσδιορισµό των ανταγωνιστριών χωρών και της σχετικής σηµασίας τους, για το σύνολο των ελληνικών εξαγωγών του αγροτικού τοµέα. Η µέθοδος που χρησιµοποιήθηκε για τον προσδιορισµό των συντελεστών, που εκφράζουν την έκταση του ανταγωνισµού, περιγράφεται αναλυτικά στο παράρτηµα και σε συντοµία έχει ως εξής: Εξετάστηκε ο ανταγωνισµός σε 60 προϊόντα που αντιπροσωπεύουν το 90% των συνολικών ελληνικών εξαγωγών αγροτικών προϊόντων. Πιο συγκεκριµένα επελέγησαν εκείνα τα αγροτικά προϊόντα που το 2010 οι εξαγωγές τους ξεπέρασαν τα 10 εκατ.. Στη συνέχεια αναζητήθηκαν οι ανταγωνίστριες χώρες στις πέντε πρώτες χώρες αγορές της Ελλάδος (στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στον Ο.Ο.Σ.Α.) σε κάθε προϊόν, και υπολογίστηκε η συνολική σχετική σηµασία τους ανάλογα µε το µερίδιο αγοράς τους και τη συµµετοχή της κάθε χώρας-πελάτη στις ελληνικές εξαγωγές του προϊόντος. Ως ανταγωνίστριες χώρες θεωρήθηκαν οι πέντε πρώτοι προµηθευτές του συγκεκριµένου προϊόντος σε κάθε µία από τις πέντε πρώτες αγορές της Ελλάδος για το προϊόν αυτό. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η εξέταση του ανταγωνισµού περιορίστηκε στις πέντε πρώτες χώρες-πελάτες διότι στα περισσότερα προϊόντα η αγορά εξαντλείται στις πέντε πρώτες αγορές. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 19

20 Το ίδιο συµβαίνει και µε τις ανταγωνίστριες χώρες, αφού στις περισσότερες αγορές η προσφορά ενός προϊόντος συγκεντρώνεται στους πέντε πρώτους προµηθευτές. Με άλλα λόγια στα περισσότερα προϊόντα βρέθηκε ότι οι πέντε πρώτοι πελάτες απορροφούν πάνω από το 90% της αξίας εξαγωγής του προϊόντος και στις περισσότερες αγορές οι πέντε πρώτοι προµηθευτές προσφέρουν πάνω από το 90% της αξίας της συνολικής αγοράς ενός προϊόντος. Τέλος, οι συνολικοί δείκτες υπολογίστηκαν µε πρόσθεση των ατοµικών συντελεστών ανταγωνισµού της κάθε χώρας για κάθε προϊόν, αφού σταθµίστηκαν µε τη σηµασία του κάθε προϊόντος στις ελληνικές εξαγωγές. Οι τελικοί συντελεστές ανταγωνισµού όλων των χωρών εκφράστηκαν ως ποσοστό του συνολικού ανταγωνισµού της Ελλάδος, όπως υπολογίστηκε µε την παραπάνω µέθοδο. Τα ποσοστά αυτά είναι και οι συντελεστές που µετρούν τη συµµετοχή κάθε χώρας στο συνολικό ανταγωνισµό που αντιµετωπίζει η χώρα µας στις αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ο.Ο.Σ.Α. Τα στατιστικά δεδοµένα που χρησιµοποιήθηκαν αναφέρονται στις εξαγωγές της Ελλάδος και των ανταγωνιστριών χωρών του έτους Από το σύνολο των χωρών-πελατών της Ελλάδος, εξετάστηκαν µόνο εκείνες που είναι µέλη της Ε.Ε. ή του Ο.Ο.Σ.Α. Ο προσδιορισµός του ανταγωνισµού µόνο στις χώρες- µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης κρίθηκε σκόπιµος για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι ότι οι χώρες της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α. απορροφούν περίπου το 75% των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων της χώρας µας. Έτσι, οι αγορές αυτές αποτελούν το καλύτερο δείγµα αγορών για την εξέταση του ανταγωνισµού του αγροτικού τοµέα στις ανεπτυγµένες οικονοµίες. Ο δεύτερος, και ίσως ο κυριότερος, λόγος είναι ότι στις χώρες αυτές και κυρίως στην Ε.Ε. εντοπίζονται τα βασικά προβλήµατα ανταγωνιστικότητας, όπως δείχνει η υποχώρηση της συµµετοχής των περιοχών αυτών στο σύνολο των ελληνικών εξαγωγών αγροτικών προϊόντων τα τελευταία χρόνια. Ως εκ τούτου, η καταγραφή του ανταγωνισµού στην ευρύτερη αγορά της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α. και η προώθηση των εξαγωγών θα βασιστεί στα συγκριτικά µας πλεονεκτήµατα ή αντίθετα στον έλεγχο και περιορισµό των συγκριτικών µειονεκτηµάτων. Εποµένως, οποιαδήποτε προσπάθεια χάραξης πολιτικής για την προώθηση των εξαγωγών προαπαιτεί τη γνώση των ανταγωνιστών. Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, και λαµβάνοντας υπόψη την αξιοπιστία και οµοιογένεια των στατιστικών στοιχείων του εξωτερικού εµπορίου των χωρών-µελών της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α., οι αγορές αυτές είναι η καταλληλότερη γεωγραφική περιοχή για τον προσδιορισµό των βασικών ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδος στις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων. Έτσι, τα αποτελέσµατα αυτής της µελέτης καλύπτουν µόνο τον ανταγωνισµό που αντιµετωπίζουν τα ελληνικά προϊόντα στις αγορές των χωρών-µελών της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α., που όµως δεν απέχει της πραγµατικότητας αφού όπως προαναφέρθηκε οι χώρες αυτές είναι οι κύριοι πελάτες των ελληνικών εξαγωγών. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 20

21 Θα πρέπει να σηµειωθεί, τέλος, ότι η µέθοδος της µελέτης δεν λαµβάνει υπόψη τα ποιοτικά στοιχεία του ανταγωνισµού. Πιο συγκεκριµένα, προϊόντα που εµφανίζονται ίδια στις στατιστικές διαφέρουν ποιοτικά και εποµένως δεν ανταγωνίζονται πλήρως το ένα το άλλο. Όµως, οι ποιοτικές αυτές διαφορές δεν είναι δυνατό να ληφθούν υπόψη αφού οι διεθνείς στατιστικές, που είναι και οι µόνες πηγές δεδοµένων για αυτού του είδους τις µελέτες, διακρίνουν τα προϊόντα µε βάση την περιγραφή τους και τον αντίστοιχο κωδικό αριθµό. Έτσι, ο προσδιορισµός του ανταγωνισµού περιορίζεται µόνο στους µετρήσιµους παράγοντες που στη µελέτη αυτή είναι τα ποσοστά των ξένων αγορών που κατέχουν τα προϊόντα της Ελλάδος και των ανταγωνιστών της. 3.2 Αποτελέσµατα Οι 30 πρώτες ανταγωνίστριες χώρες της Ελλάδος, στα αγροτικά προϊόντα, παρουσιάζονται στον Πίνακα 12 και στο ιάγραµµα 9. Οι χώρες αυτές καλύπτουν το 94% του «συνολικού ανταγωνισµού» της χώρας µας. Το υπόλοιπο 6% του συνολικού ανταγωνισµού µοιράζεται σε 36 άλλες χώρες. ιάγραµµα 9: Οι Βασικές Ανταγωνίστριες Χώρες της Ελλάδος στα Αγροτικά Προϊόντα (% συνολικού ανταγωνισµού) 25% 22,2% 20% 15% 11,8% 10% 9,9% 8,1% 6,2% 5% 4,6% 2,4% 2,1% 2,0% 1,9% 1,8% 1,8% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,2% 1,2% 1,2% 0,9% 0,9% 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% 0,7% 0,7% 0% Ισπανία Ιταλία Γαλλία Ολλανδία Γερµανία Τουρκία Μ.Βρετανία Ρουµανία Νότιος Αφρική Ιρλανδία Βέλγιο-Λουξεµβ. ΗΠΑ Βουλγαρία Μεξικό Καναδάς ανία Χιλή Αυστρία Κίνα Ουγγαρία Πορτογαλία Τυνησία Πολωνία Ινδία Βραζιλία FYROM Μαρόκο Περού Ελβετία Ισλανδία Η Ισπανία είναι η πρώτη ανταγωνίστρια µας στα αγροτικά προϊόντα και καλύπτει πάνω από το 1/5 (22,2%) του συνολικού ανταγωνισµού, έναντι Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 21

22 11,8% της δεύτερης χώρας που είναι η Ιταλία. Ακολουθούν η Γαλλία (9,9%), η Ολλανδία (8,1%), η Γερµανία (6,2%), η Τουρκία (4,6%), η Μ. Βρετανία (2,4%), η Ρουµανία (2,1%), η Νότιος Αφρική (2%) και η Ιρλανδία (1,9%). Οι δέκα πρώτες ανταγωνίστριες χώρες καλύπτουν το 71,3% του συνολικού ανταγωνισµού στα αγροτικά προϊόντα και οι είκοσι πρώτες το 85,5% (Πίνακας 12). Οι χώρες της Ε.Ε. αντιπροσωπεύουν το 75,1% του ανταγωνισµού στα αγροτικά προϊόντα και οι χώρες-µέλη του ΟΟΣΑ το 84,4%. Η Ισπανία εµφανίζεται ως ο βασικότερος ανταγωνιστής της χώρας µας στα βερίκοκα, λοιπά παρασκευασµένα λαχανικά, άλλα ψάρια νωπά ή σε απλή ψύξη, άλλα λαχανικά νωπά ή σε απλή ψύξη, πορτοκάλια και παρθένο ελαιόλαδο, που λόγω του σηµαντικού ποσοστού τους στις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων δίνουν στην Ισπανία υψηλό συντελεστή ανταγωνισµού. Επίσης, η Ισπανία είναι ο κυριότερος ανταγωνιστής στα κεράσια & ροδάκινα παρασκευασµένα, φυτικά λίπη και λάδια, σουπιές, χταπόδια & καλαµάρια κατεψυγµένα, άλλα µαλάκια & υδρόβια ασπόνδυλα, πεπόνια, άλλο ελαιόλαδο και κλάσµατα του, φράουλες, και κλάσµατα & µίγµατα από ελιές. Η Ιταλία είναι ο πρώτος ανταγωνιστής στα µήλα, κρασιά, ντοµάτες παρασκευασµένες ή διατηρηµένες, αποστάγµατα & οινοπνευµατώδη ποτά, µπανάνες, νωπά φρούτα µε κουκούτσια, άλλα νωπά φρούτα και ρύζι. Η Γαλλία είναι ο πρώτος ανταγωνιστής στα Λοιπά προϊόντα αρτοποιίας, ζαχαροπλαστικής & µπισκοτοποιίας, ψάρια ζωντανά, µείγµατα για την παρασκευή προϊόντων αρτοποιίας & ζαχαροπλαστικής και µακαρόνια & όµοια προϊόντα. Η Ολλανδία στα λοιπά τυριά, παιδικές τροφές (συσκευασίες για λιανική πώληση) και αγγούρια & αγγουράκια νωπά ή σε απλή ψύξη, και η Γερµανία στα µπισκότα & γκοφρέτες, µείγµατα φρούτων ή άλλων φυτών παρασκευασµένα, παγωτά, µπύρα, γλυκά κουταλιού & µαρµελάδες, λοιπά παρασκευάσµατα διατροφής, γιαούρτια και τσιγάρα. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι παραδοσιακοί ανταγωνιστές της χώρας µας στα αγροτικά προϊόντα διατηρούν τις πρώτες θέσεις στον πίνακα του ανταγωνισµού, πέντε από τους οποίους (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ολλανδία και Γερµανία) καλύπτουν σχεδόν το 60% του συνολικού ανταγωνισµού στις αγορές των χωρών-µελών της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α. 3.3 Σύγκριση µε Παλαιότερες Μελέτες του ΚΕΕΜ Στο τµήµα αυτό παρουσιάζεται µια συνοπτική σύγκριση των συµπερασµάτων της παρούσας µελέτης µε τα συµπεράσµατα τριών παλαιότερων µελετών (µε τον ίδιο τίτλο: Οι Βασικές Ανταγωνίστριες Χώρες της Ελλάδος στις Εξαγωγές στις Αγορές των Χωρών-Μελών του Ο.Ο.Σ.Α.") που εκπονήθηκαν επίσης από το ΚΕΕΜ το 1983, 1989 και 2000, αντίστοιχα. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 22

23 Στις παλαιότερες µελέτες του ΚΕΕΜ, υπολογίζεται ο βαθµός ανταγωνιστικότητας των ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδος για το σύνολο των προϊόντων, τα αγροτικά και τα βιοµηχανικά προϊόντα, σε αντίθεση µε την παρούσα µελέτη, που περιορίζεται µόνο στα αγροτικά προϊόντα. Η µέθοδος που ακολουθήθηκε είναι ακριβώς η ίδια, αλλά τα στατιστικά στοιχεία αναφέρονται στα έτη 1981, 1986 και 1998, αντίστοιχα. Η πρώτη µελέτη εξέτασε τον ανταγωνισµό µε βάση τις εξαγωγές 34 αγροτικών προϊόντων που το 1981 αποτελούσαν το 86% του συνόλου των εξαγωγών του αγροτικού τοµέα. Στη δεύτερη µελέτη εξετάστηκε ο ανταγωνισµός σε 44 αγροτικά προϊόντα που αντιπροσώπευαν το 1986 το 85% των συνολικών εξαγωγών. Και, τέλος, η τρίτη µελέτη ανέλυσε τον ανταγωνισµό που αντιµετωπίζουν στις διεθνείς αγορές 43 προϊόντα που το 1998 αντιπροσώπευαν το 83% του συνόλου των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων. Με εξαίρεση τη µελέτη του 1998 που εξετάζει τον ανταγωνισµό µόνο στις αγορές των χωρών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις άλλες µελέτες έχουν περιληφθεί και οι λοιπές αγορές των χωρών-µελών του Ο.Ο.Σ.Α. Έτσι, σε γενικές γραµµές τα αποτελέσµατα των τριών µελετών είναι σε µεγάλο βαθµό συγκρίσιµα, αφού έχουν, µε εξαίρεση τα στοιχεία του 1998, την ίδια σύνθεση ως προς τις αγορές του εξωτερικού που απορροφούν τις ελληνικές εξαγωγές αγροτικών προϊόντων. Αυτό σηµαίνει ότι οι διαφορές µεταξύ των συµπερασµάτων των τριών µελετών οφείλονται κυρίως στη µεταβολή των προτύπων ανταγωνισµού που αντιµετωπίζει η χώρα µας, παρά στη χρήση διαφορετικών πρωτογενών δεδοµένων. Οι διαφορές των συµπερασµάτων των τεσσάρων µελετών είναι σηµαντικές. Στο σύνολο των αγροτικών προϊόντων, τις έξι από τις δέκα πρώτες θέσεις καταλαµβάνουν οι ίδιες χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ολλανδία, Γερµανία και Τουρκία). Εξαίρεση αποτελούν η Μ. Βρετανία (1981: 12 η, 1986: 10 η, 1998: 14η, 2010: 7 η ), η Νότιος Αφρική (1981: 8 η, 1986: 11 η, 1998: 64 η, 2010: 97 η ) και η Ιρλανδία, που το 1981 δεν ανήκε καν στις 30 πρώτες ανταγωνίστριες χώρες, το 1986 κατείχε την 30 η θέση, το 1998 ανέβηκε στην 16 η και το 2010 αναρριχήθηκε στην 10 η θέση (Πίνακας 13 και ιάγραµµα 10). Επίσης, η σειρά των χωρών και τα ποσοστά του συνολικού ανταγωνισµού που αντιπροσωπεύουν οι χώρες, διαφέρουν αισθητά. Πρώτη ανταγωνίστρια χώρα αναδεικνύεται η Ισπανία µε ποσοστό 22,2%, από 4 η το 1986 (11,7%), και 3 η το 1981 (8,5%). εύτερη παραµένει σε όλες τις περιπτώσεις η Ιταλία (εκτός του 1981 που είναι 1 η ), αλλά συνεχώς µε µικρότερη συµµετοχή στο συνολικό ανταγωνισµό (1981: 24,6%, 1986: 14,8%, 1998: 13% και ,8%). Τρίτη παραµένει η Γαλλία αλλά µε µικρότερη συµµετοχή στο συνολικό ανταγωνισµό (2010: 9,9%, 1998: 11,7%), που σηµειωτέον το 1986 κατείχε την 1 η θέση µε ποσοστό ανταγωνισµού 23,2%, ενώ το 1981 ήταν στην 5 η θέση µε 7,5%. Η Ολλανδία διατηρεί το 2010 όπως και το 1998 την τέταρτη θέση µε περίπου το ίδιο ποσοστό ανταγωνισµού (2010: 8,1% και 1998: 8,2%), ενώ το 1986 και 1981 κατείχε την έκτη θέση. Η Γερµανία από την 10 η και 9 η θέση το 1988 Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 23

24 και 1986, αντίστοιχα, ανέβηκε το 2010 στη 5 η θέση µε ποσοστό 6,2%. Επίσης, σηµαντική είναι η άνοδος της Μ. Βρετανίας που ανέβηκε στη 5 η θέση το 2010 από 14 η, 10 η και 12 η το 1998, 1986 και 1981, αντίστοιχα. Αντίθετα, η Τουρκία από 4 η και 3 η το 1981 (8,1%) και το 1986 (13,1%) περιορίστηκε στην 5 η θέση το 1998 (6,3%) και στην 6 η το 2010 (4,6%). Τέλος, η Νότιος Αφρική από 6 η ανταγωνίστρια χώρα που ήταν το 1998 µε ποσοστό ανταγωνισµού 4,5%, κατέλαβε το 2010 την 9 η θέση µε ποσοστό 2%. ιάγραµµα 10: Οι Βασικές Ανταγωνίστριες Χώρες της Ελλάδος στα Αγροτικά Προϊόντα κατά τα έτη 2010, 1998, 1986 & 1981 (% συνολικού ανταγωνισµού) 28% 26% 24% 22% 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Ισπανία Ιταλία Γαλλία Ολλανδία Γερµανία Τουρκία Μ.Βρετανία Ρουµανία Νότιος Αφρική Ιρλανδία Βέλγιο ΗΠΑ Βουλγαρία Μεξικό Καναδάς Η µέθοδος υπολογισµού των δεικτών ανταγωνιστικότητας ενσωµατώνει και τους τρεις παράγοντες που προσδιορίζουν την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων (συµµετοχή κάθε προϊόντος στις ελληνικές εξαγωγές, συµµετοχή κάθε αγοράς στις εξαγωγές του προϊόντος, συµµετοχή ανταγωνιστριών χωρών σε κάθε αγορά). Έτσι, οι διαφορές στην κατάταξη των ανταγωνιστριών χωρών µεταξύ των ετών 1981, 1986, 1998 και 2010, που αναφέρθηκαν πιο πάνω, οφείλονται, τόσο στη µεταβολή της σύνθεσης των ελληνικών εξαγωγών (εξαγόµενα αγροτικά προϊόντα και χώρες προορισµού) όσο και στη µεταβολή του εξαγωγικού προτύπου των ανταγωνιστών µας. Για παράδειγµα, η άνοδος της Ισπανίας οφείλεται κυρίως στα νωπά ψάρια, λοιπά λαχανικά και βερίκοκα, κεράσια & ροδάκινα που είναι τα σηµαντικότερα εξαγόµενα γεωργικά στην Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 24

25 αγορά των οποίων η Ισπανία έχει εισέλθει δυναµικά µε αποτέλεσµα να καταστεί ο βασικότερος ανταγωνιστής µας. Αντίθετα, η υποχώρηση της Γαλλίας, που ήταν ο 1 ος ανταγωνιστής το 1986, οφείλεται κυρίως στα δηµητριακά, των οποίων η Γαλλία ήταν ο βασικότερος ανταγωνιστής. Τα προϊόντα αυτά (σιτάρι σκληρό και αραβόσιτος) ενώ το 1986 ήταν από τα σηµαντικότερα εξαγόµενα γεωργικά προϊόντα της χώρας µας µε εξαγωγές άνω των 200 εκ., σήµερα έχουν περιοριστεί σηµαντικά και οι εξαγωγές τους το 2010 ήταν µόνο 96 εκ., ενώ παράλληλα στις σηµαντικότερες αγορές µας ο βασικός προµηθευτής είναι πλέον ο Καναδάς. Εποµένως, µία πλήρης παρουσίαση των αιτιών της µεταβολής των προτύπων ανταγωνισµού µεταξύ των ετών 1981, 1986, 1998 και 2010 δεν είναι δυνατή αφού αυτό θα απαιτούσε την παρουσίαση όλων των πρωτογενών στοιχείων. Επίσης, είναι εµφανές ότι τα αποτελέσµατα αυτών των µελετών ισχύουν µόνο για όσο διάστηµα δεν έχουν συµβεί αξιόλογες µεταβολές στη σύνθεση τόσο του ελληνικού όσο και του διεθνούς εξωτερικού εµπορίου. Για να υπάρχει αξιόπιστη εικόνα του προτύπου του ανταγωνισµού που αντιµετωπίζει η χώρα µας, θα πρέπει να αναθεωρούνται οι εκτιµήσεις των παραπάνω συντελεστών σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 25

26 Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 26

27 4 Η θέση των Ελληνικών Αγροτικών Προϊόντων στις Ξένες Αγορές Είναι γνωστό ότι η χώρα µας έχει σηµαντική παρουσία σε πολλά αγροτικά προϊόντα και στο παρόν Κεφάλαιο αναλύεται η θέση που κατέχουν τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα στις διεθνείς αγορές. Συγκεκριµένα, για κάθε ένα από τα 60 κύρια αγροτικά προϊόντα (αξία εξαγωγών το 2010 άνω των 10 εκ. ) προσδιορίστηκαν οι χώρες πελάτες της Ε.Ε. και του Ο.Ο.Σ.Α. στις οποίες η χώρα µας περιλαµβάνεται στους πέντε πρώτους προµηθευτές. Ο Πίνακας 15 και το ιάγραµµα 11 παρουσιάζουν τα αγροτικά προϊόντα στα οποία η Ελλάς ανήκει στους πέντε πρώτους προµηθευτές, τα ποσοστά των συνολικών εισαγωγών που προέρχονται από τη χώρα µας, καθώς και τη σειρά κατάταξης της Ελλάδας ως προµηθεύτρια χώρα του συγκεκριµένου προϊόντος. Η εικόνα που αποκαλύπτεται είναι εντυπωσιακή. Στα περισσότερα προϊόντα (54 από το σύνολο των 60) η χώρα µας περιλαµβάνεται στους πέντε κυριότερους προµηθευτές σε 26 χώρες µέλη της Ε.Ε και του Ο.Ο.Σ.Α. Τα ποσοστά των συνολικών εισαγωγών που προέρχονται από την Ελλάδα ξεπερνούν σε ορισµένες αγορές το 70%. Συγκεκριµένα, η Ελλάς είναι ο πρώτος προµηθευτής 35 προϊόντων σε 14 χώρες. Ειδικότερα, για τα αγροτικά προϊόντα που το 2010 οι εξαγωγές τους ξεπέρασαν τα 50 εκ., παρατηρούµε ότι στα νωπά ψάρια είµαστε οι πρώτοι προµηθευτές της Ιταλίας µε ποσοστό συµµετοχής 38,5% στο σύνολο των εισαγωγών της χώρας ( ιάγραµµα 11). Ακολουθούν τα λοιπά διατηρηµένα λαχανικά (Αυστραλία: 19,9%), Βερίκοκα, κεράσια & ροδάκινα (Πολωνία: 69%, Ιταλία: 49,7%, Ην. Βασίλειο: 39,4% και Γερµανία: 28,1%), καπνά χωρίς αφαίρεση µίσχων (Βουλγαρία: 53,9% και Βέλγιο: 34,3%), πορτοκάλια (Ρουµανία: 72,9% και Ουγγαρία: 51,3%), τσιγάρα (Βουλγαρία: 34,8%), φρούτα µε κουκούτσια, νωπά (Ρουµανία: 37,4%), λοιπά παρασκευάσµατα διατροφής (Κύπρος: 32%), ζάχαρη (Βουλγαρία: 58,7%), κρασιά (Κύπρος: 26,4%), άλλα νωπά φρούτα (Ρουµανία: 48,8%). Αξίζει να σηµειωθεί ότι σε ορισµένες αγορές η χώρα µας είναι ο πρώτος προµηθευτής περισσοτέρων του ενός αγροτικών προϊόντων. Για παράδειγµα, στη Βουλγαρία η Ελλάς είναι ο πρώτος προµηθευτής σε 13 προϊόντα (παγωτά, µακαρόνια, ψωµί τύπου 'Knackebrot' & φρυγανιές, άλλα λαχανικά & µείγµατα λαχανικών, λαχανικά διατηρηµένα, µανταρίνια, φράουλες, ζάχαρη, καπνά (χωρίς αφαίρεση µίσχων), τσιγάρα, κλάσµατα λαδιών, εξευγενισµένο λάδι και φυτικά λίπη & λάδια). Στην Κύπρο προϊόντα σε 12 (παγωτά, σουπιές, χταπόδια & καλαµάρια, ψωµί τύπου 'Knackebrot' & φρυγανιές, µπισκότα & γκοφρέτες, λοιπά προϊόντα αρτοποιίας & ζαχαροπλαστικής, µείγµατα για την παρασκευή προϊόντων αρτοποιίας & ζαχαροπλαστικής, ζαχαρώδη παρασκευάσµατα, παιδικές τροφές, λοιπά παρασκευάσµατα διατροφής, µεταλλικά & αεριούχα νερά, κρασιά και µπύρα). Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 27

28 ιάγραµµα 11: Χώρες Μέλη της Ε.Ε. & του Ο.Ο.Σ.Α. στις οποίες η Ελλάς Περιλαµβάνεται στους Πέντε Πρώτους Προµηθευτές Αγροτικών Προϊόντων Υπόµνηµα: 1ος Προµηθ. 2ος Προµηθ. 3ος Προµηθ. 4ος Προµηθ. 5ος Προµηθ. 40% Ψάρια νωπά (ή σε απλή ψύξη): Αξία εξαγ. 404,8 εκ. 38,5% 25% Λαχανικά: Αξία εξαγ. 237,9 εκ. Μερίδια Εισαγωγών (%) 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 19,2% 14,1% 13,7% 10,7% Μερίδια Εισαγωγών (%) 20% 15% 10% 5% 19,9% 19,8% 11,2% 9,5% 8,5% 0% 0% 1ος προµ. 2ος προµ. 2ος προµ. 2ος προµ. 2ος προµ. 1ος προµ. 3ος προµ. 3ος προµ. 4ος προµ. 3ος προµ. ΙΤΑΛΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΗΝ. ΒΑΣΙΛ. ΠΟΡΤΟΓ. ΙΣΠΑΝΙΑ ΑΥΣΤΡΑΛ. ΙΤΑΛΙΑ ΗΠΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΗΝ. ΒΑΣΙΛ. Μερίδιο Εισαγωγών (%) 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Βερύκοκα, κεράσια & ροδάκινα: Αξία εξαγ. 234,5 εκ. 69,0% 49,7% 39,4% 28,1% 20,0% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 25% 20% 15% 10% 5% 21,2% Λοιπά τυριά: Αξία εξαγ. 216,1 εκ. 9,5% 0% 0% 1ος προµ. 1ος προµ. 1ος προµ. 1ος προµ. 2ος προµ. 2ος προµ. 5ος προµ. ΠΟΛΩΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΗΝ. ΒΑΣΙΛ. ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΣΟΥΗ ΙΑ Παρθένο ελαιόλαδο: Αξία εξαγ. 198,1 εκ. Καπνά χωρίς αφαίρεση µίσχων: Αξία εξαγ. 181,6 εκ. Μερίδιο Εισαγωγών (%) 20% 15% 10% 5% 15,7% 12,9% 10,5% 2,7% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 53,9% 34,3% 14,2% 11,4% 0% 2ος προµ. 2ος προµ. 2ος προµ. 4ος προµ. 0% 1ος προµ. 1ος προµ. 2ος προµ. 2ος προµ. ΙΤΑΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΑΝΑ ΑΣ ΗΠΑ ΒΟΥΛΓ. ΒΕΛΓΙΟ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΟΛΛΑΝ ΙΑ Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 28

29 ιάγραµµα 11: Συνέχεια Πορτοκάλια: Αξία εξαγ. 150 εκ. Τσιγάρα: Αξία εξαγ. 146,1 εκ. 80% 70% 72,9% 40% 34,8% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 51,3% 13,5% 7,9% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 30% 20% 10% 0% 0% 1ος προµ. 1ος προµ. 2ος προµ. 3ος προµ. 1ος προµ. ΡΟΥΜΑΝ. ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΒΟΥΛΓ. Φρούτα νωπά (µε κουκούτσια): Αξία εξαγ. 111,4 εκ. Λοιπά παρασκευάσµατα διατροφής: Αξία εξαγ. 111 εκ. Μερίδιο Εισαγωγών (%) 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 37,4% 5,5% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 32,0% 6,4% 0% 1ος προµ. 5ος προµ. 0% 1ος προµ. 4ος προµ. ΡΟΥΜΑΝ. ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΕΛΒΕΤΙΑ Σιτάρι σκληρό, ανάλεστο: Αξία εξαγ. 96,3 εκ. Σταφύλια: Αξία εξαγ. 84,3 εκ. Μερίδιο Εισαγωγών (%) 25% 20% 15% 10% 5% 20,0% 11,4% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 15% 10% 5% 12,7% 10,5% 9,4% 0% 2ος προµ. 4ος προµ. 0% 3ος προµ. 3ος προµ. 4ος προµ. ΤΟΥΡΚΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΡΟΥΜΑΝ. ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΣΟΥΗ ΙΑ Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 29

30 ιάγραµµα 11: Συνέχεια 60% 58,7% Ζάχαρη: Αξία εξαγ. 81,9 εκ. 20% Λαχανικά, Φρούτα & Καρποί: Αξία εξαγ. 76,5 εκ. Μερίδιο Εισαγωγών (%) 50% 40% 30% 20% 10% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 15% 10% 5% 15,1% 6,4% 0% 1ος προµ. 0% 3ος προµ. 3ος προµ. ΒΟΥΛΓ. ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΑΝΑ ΑΣ Άλλα λαχανικά: Αξία εξαγ. 57,8 εκ. Ντοµάτες: Αξία εξαγ. 56,9 εκ. 8% 7,5% 25% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 6% 4% 2% 3,9% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 20% 15% 10% 5% 20,1% 13,2% 10,1% 6,2% 0% 0% 5ος προµ. 5ος προµ. 2ος προµ. 4ος προµ. 3ος προµ. 5ος προµ. ΤΣΕΧΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΦΙΝΛΑΝ. ΗΝ. ΒΑΣΙΛ. ΟΛΛΑΝ ΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ 30% 26,4% Κρασιά: Αξία εξαγ. 56,6 εκ. 50% Άλλα φρούτα, νωπά: Αξία εξαγ. 51,9 εκ. 48,8% 25% 40% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 20% 15% 10% Μερίδιο Εισαγωγών (%) 30% 20% 5% 10% 0% 0% 1ος προµ. 1ος προµ. ΚΥΠΡΟΣ ΡΟΥΜΑΝ. Κέντρο Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) 30