Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών:

Transcript

1 Αγορά Χωρίς Σύνορα Τόμος 13 (2) 2007: Νικόλαος Λαζαρίδης* Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών: Το παράδειγμα της σύστασης του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην παγκοσμιοποίηση Περίληψη: Το παρόν κείμενο διερευνά τις κύριες προκλήσεις που θέτει η παγκοσμιοποίηση για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τη διαχείριση των αλλαγών που προκύπτουν, επικεντρώνοντας στο παράδειγμα της σύστασης εκ μέρους της ΕΕ του Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (ΕΤΠ) τον Δεκέμβριο του Το ΕΤΠ συστάθηκε ως «απάντηση» της ΕΕ στις αρνητικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης που απορρέουν από τις αλλαγές στη διάρθρωση και τις τάσεις του διεθνούς εμπορίου, στην απελευθέρωση του οποίου συμβάλει με την πολιτική της και η ΕΕ. Η σύσταση του ΕΤΠ αποτελεί ένα επιτυχές κατ αρχήν παράδειγμα ανταπόκρισης της ΕΕ στις μεταβαλλόμενες διεθνείς οικονομικές συνθήκες με σκοπό την απάλυνση των επιπτώσεων και τη διασφάλιση βασικών διαστάσεων του αποκαλούμενου ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Λέξεις Κλειδιά: παγκοσμιοποίηση, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση * Μέλος της ομάδας Team Europe της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στέλεχος του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους. Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν κείμενο είναι αυστηρά προσωπικές.

2 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών 107 Εισαγωγή Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (εφεξής «το ΕΤΠ») συνιστά μια από τις κυριότερες θεσμικές και χρηματοδοτικές καινοτομίες του νέου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (δπ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την περίοδο με διαστάσεις που αφορούν τόσο στην απελευθέρωση του εμπορίου και των αγορών όσο και στην επίδειξη αλληλεγγύης της ΕΕ στα πλαίσια της προστασίας του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Η σύσταση του ΕΤΠ αποτέλεσε ένα από τα κύρια αντικείμενα των διαπραγματεύσεων για το νέο δημοσιονομικό πλαίσιο 1 της περιόδου , έχοντας ως αφετηρία εκκίνησης των σχετικών διαβουλεύσεων που ακολούθησαν, την επιστολή του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jose Manuel Barroso προς τους Αρχηγούς των Κρατών και των Κυβερνήσεων των κρατών μελών (κμ) που αποτελούν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ΕΣ), καθώς και στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ενόψει της τότε άτυπης συνόδου του ΕΣ, στις 27 Οκτωβρίου 2005 στο Hampton Court της Μεγάλης Βρετανίας, η οποία ασκούσε την Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ κατά το β εξάμηνο του Το πλαίσιο ανάληψης της πρωτοβουλίας αυτής αποτέλεσε αφενός η ανάγκη αντιμετώπισης των προκλήσεων που απορρέουν από τις νέες τεχνολογίες, τη γήρανση του πληθυσμού και την παγκοσμιοποίηση, αφετέρου δε η ανάγκη επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων για επίτευξη συμφωνίας σε ό,τι αφορά τα μέσα, τις πολιτικές και τα ποσά για την επόμενη προγραμματική περίοδο και τη συνακόλουθη έξοδο από το τέλμα στο οποίο εκείνη τη χρονική περίοδο οι διαπραγματεύσεις είχαν περιέλθει. Άλλωστε, η πρόταση για σύσταση του ΕΤΠ αποτέλεσε μια εκ των πέντε προτάσεων που υποβλήθηκαν για την επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων. 2 Σε ό,τι αφορά την παγκοσμιοποίηση και τις προκλήσεις που απορρέουν από τη διαδικασία αυτή, η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της για τις ευρωπαϊκές αξίες και την παγκοσμιοποίηση τόνιζε ότι η Ευρώπη οφείλει να μεταρρυθμίσει και να εκσυγχρονίσει τις πολιτικές της, έτσι ώστε να εξακολουθήσει να παρουσιάζει τα κατά παράδοση υψηλά επίπεδα ευημερίας, κοινωνικής συνοχής, περιβαλλοντικής προστασίας και ποιότητας ζωής. 3 1 Το δημοσιονομικό πλαίσιο (ή οι δημοσιονομικές προοπτικές όπως ήταν ευρύτερα γνωστό την περίοδο ) συνιστά έναν πολυετή δημοσιονομικό προγραμματισμό που καθορίζει όρια στις δαπάνες του προϋπολογισμού της ΕΕ. Από τη μεταρρύθμιση του 1988 και έπειτα η διαδικασία του προϋπολογισμού εντάσσεται στο πλαίσιο αυτό το οποίο χρησιμεύει ως σημείο αναφοράς για τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ. Στο πλαίσιο του ανωτάτου ορίου των ιδίων πόρων (το οποίο έχει τεθεί στο 1,24% του συνολικού Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος της ΕΕ) το δπ καθορίζει τα όρια αύξησης των δαπανών γι όλες τις βασικές κατηγορίες δαπανών τόσο σε πιστώσεις αναλήψεων υποχρεώσεων, όσο και σε συνολικό επίπεδο πιστώσεων πληρωμών. Το δπ αποτελεί όργανο δημοσιονομικής πειθαρχίας και προγραμματισμού. 2 Five proposals to relaunch negotiations, Press Release, Reference: ΜΕΜΟ/05/386, 20 October 2005, στο: 3 Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic

3 108 Αγορά Χωρίς Σύνορα Οι προκλήσεις των αλλαγών Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Η ανάγκη για αλλαγή ιδιαίτερα στο πλαίσιο της ΕΕ Παγκοσμιοποίηση (εφεξής είναι ευρέως αναγνωρισμένη εδώ και πολλά χρόνια. «το ΕΤΠ») συνιστά μια από Απόδειξη αποτελεί, όπως σημείωνε η Επιτροπή, η μεταρρυθμιστική διαδικασία η οποία ξεκίνησε στη Λισ- τις κυριότερες θεσμικές και χρηματοδοτικές καινοτομίες σαβώνα το Μάρτιο του 2000, χωρίς ωστόσο, ακόμη του νέου πολυετούς και σήμερα, να έχει μετατραπεί πλήρως σε πράξη. Η Επιτροπή στην Έκθεση της εστίασε την προσοχή της δημοσιονομικού πλαισίου και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν σε τρεις κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ, αναγνωρίζο- (δπ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την ντας στο σημείο αυτό ότι τα κμ είναι αρμόδια από τη περίοδο μια μεριά για τη διαμόρφωση και τη λειτουργία των κοινωνικών τους συστημάτων, αλλά από την άλλη πλευρά όμως και η Ένωση είναι γενικά αρμόδια για την εσωτερική αγορά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επίσης, επιθυμούσε να συμβάλλει στην επίτευξη ευρύτερων στόχων από την απασχόληση και τη συνοχή έως την έρευνα και την καινοτομία. Πολιτικές που πράγματι επηρεάζουν σ ένα αξιοσημείωτο βαθμό τουλάχιστον, στην επιτυχία των εθνικών συστημάτων. Στα πλαίσια αυτά υφίστανται τρεις προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν: Η πρώτη πρόκληση συνίσταται στο γεγονός ότι οι ασκούμενες πολιτικές δεν έχουν εξασφαλίσει κοινωνική δικαιοσύνη γι όλους και τα πενιχρά οικονομικά αποτελέσματα δυσκολεύουν σήμερα τις προσπάθειες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των πολιτών. Οι κύριες πτυχές της διαπίστωσης αυτής είναι: Πρώτον, η ύπαρξη είκοσι εκατομμυρίων ανέργων. Τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης σε συνδυασμό με τα εξαιρετικά υψηλά και σταθερά επίπεδα ανεργίας σε πολλά κμ αποτελούν το σημαντικότερο κοινωνικό πρόβλημα που η Ένωση αντιμετωπίζει. Παρά τη μεταρρύθμιση των συνταξιοδοτικών συστημάτων και των καθεστώτων πρόωρης συνταξιοδότησης, το 2003, μόνο το 40,2% των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων (από 55 έως 64 ετών) εξακολουθούσε να εργάζεται. Το ανάλογο ποσοστό ήταν 60% στις ΗΠΑ και 62% στην Ιαπωνία. Δεύτερον, οι αδυναμίες στον τομέα της εκπαίδευσης, της έρευνας, της καινοτομίας και της παραγωγικότητας δημιουργούν προβλήματα στις αγορές εργασίας και επηρεάζουν αρνητικά τα οικονομικά αποτελέσματα ορισμένων κμ. Το ανθρώπινο δυναμικό δεν διαθέτει την ειδίκευση που χρειάζονται οι επιχειρήσεις. Τα δυο τρίτα της διαφοράς του βιοτικού επιπέδου μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ προκύπτουν από τη χαμηλή παραγωγικότητα της Ένωσης. Στην Κίνα οι επενδύσεις στον τομέα της έρευνας αυξάνονται κατά 20% ετησίως. and Social Committee and the Committee of the Regions, European Values in the Globalised World, Contribution of the Commission to the October Meeting of Heads of State and Government, COM (2005) 525 final, Brussels,

4 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών 109 Τρίτον, τα εμπόδια για την είσοδο στην αγορά εργασίας και την έξοδο από αυτήν είναι εξαιρετικά υψηλά. Τέταρτον, το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς της ΕΕ είναι σημαντικό, τόσο εντός των επιμέρους κμ, όσο και μεταξύ τους. Πάνω από το 25% των πολιτών της ΕΕ κατοικούν σε περιοχές όπου η παραγωγή είναι μικρότερη από το 75% της μέσης παραγωγής στην ΕΕ. Για το σύνολο της Ευρώπης, το χάσμα μεταξύ του πλουσιότερου 1/5 και του φτωχότερου 1/5 του πληθυσμού συνεχώς διευρύνεται. Ένα στα πέντε παιδιά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας, ο οποίος είναι μεγαλύτερος για τα παιδιά ανύπαντρων γυναικών και άνεργων γονέων. Η δεύτερη πρόκληση αφορά στη γήρανση του πληθυσμού και στη μείωση του ανθρώπινου δυναμικού εργάσιμης ηλικίας. Το 2050 ενδέχεται να υπάρχουν 48 εκατομμύρια λιγότεροι άνθρωποι στις ηλικίες από 15 έως 64 ετών και 58 εκατομμύρια άνθρωποι περισσότεροι στην ηλικία άνω των 65 ετών. Κατά τις επόμενες δεκαετίες η αναλογία μεταξύ των ατόμων που θα βρίσκονται σε εργάσιμη ηλικία και των ηλικιωμένων ατόμων στην Ευρώπη θα μεταβληθεί από το 4 προς 1 που ήταν το 2004 στο 2 προς 1. Η μείωση του εργατικού δυναμικού θα επιβραδύνει την ανάπτυξη. Από το 2015 και μετά η μείωση του εργατικού δυναμικού θα αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ΕΕ επιφέροντας μείωση αυτής από 2 έως 2,5% που είναι σήμερα, στο 1,25% το Οι επιπτώσεις θα γίνουν ακόμη πιο αισθητές στα δέκα νέα κμ που προσχώρησαν πρόσφατα στην ΕΕ. Η τρίτη πρόκληση αφορά τους χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης θα σημειωθούν τη στιγμή ακριβώς που το κόστος της γήρανσης του πληθυσμού θα φθάσει το υψηλότερο σημείο. Εάν διατηρηθούν οι σημερινές πολιτικές, προβλέπεται ότι οι δαπάνες για συντάξεις, για υγειονομική περίθαλψη και για μακροχρόνια φροντίδα των ηλικιωμένων θα αυξηθούν από 4 έως 8% του ΑΕΠ στις επόμενες δεκαετίες. Για ολόκληρη την ΕΕ το γεγονός αυτό σημαίνει αβάστακτες αυξήσεις του δημόσιου χρέους ή απαράδεκτες αυξήσεις της φορολογίας καθώς και περικοπές των παρεχόμενων υπηρεσιών ή οφειλών. Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης Η παγκοσμιοποίηση δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο. Η ταχύτητα ωστόσο με την οποία εξαπλώνεται είναι τεράστια και οι επιπτώσεις της διαχέουν τον οικονομικό και τον κοινωνικό ιστό των περισσοτέρων κρατών, ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων. Οι επιπτώσεις από την εμφάνιση νέων οικονομικών γιγάντων καθώς και αναδυόμενων οικονομιών όπως η Κίνα, η Ινδία καθώς και άλλα κράτη, γίνονται καθημερινά αισθητές. Από την άλλη πλευρά δεν μειώνεται το χάσμα μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ σε πολλούς κρίσιμους τομείς, όπως για παράδειγμα στην έρευνα και την καινοτομία.

5 110 Αγορά Χωρίς Σύνορα Το ανθρώπινο δυναμικό δεν Οι κύριες διαστάσεις του φαινομένου αυτού είναι: διαθέτει την ειδίκευση που α) Η αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου. Το παγκόσμιο εμπόριο αυξανόταν κατά περισσότερο του 8% χρειάζονται οι επιχειρήσεις. ετησίως επί μια δεκαετία από το 1992 και μετά, ενώ Τα δυο τρίτα της διαφοράς κατά το ίδιο διάστημα εμφανίστηκαν νέοι οικονομικοί του βιοτικού επιπέδου γίγαντες. Πριν από είκοσι χρόνια, μόλις το 10% των μεταξύ των ΗΠΑ και της μεταποιημένων προϊόντων προέρχονταν από τις αναπτυσσόμενες χώρες και από τις ανερχόμενες οικονο- ΕΕ προκύπτουν από τη χαμηλή παραγωγικότητα μίες. Μέχρι το 2020 αναμένεται ότι μόνο η Κίνα με την της Ένωσης. Ινδία θα μπορούσαν να παράγουν το 50% των προϊόντων αυτών. Το μερίδιο δε της Κίνας και της Ινδίας στις παγκόσμιες εμπορευματικές συναλλαγές αυξήθηκε. Το μερίδιο δε της Κίνας στις παγκόσμιες εμπορευματικές συναλλαγές υπερέβη το αντίστοιχο μερίδιο της Ιαπωνίας. Ο παρακάτω πίνακας που παραθέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και βασίζεται σε στοιχεία του ΠΟΕ και του ΔΝΤ απεικονίζει τα μερίδια των παγκόσμιων εμπορευματικών συναλλαγών ΕΕ ,1% 18,5% ΗΠΑ 16,5% 17,1% Ιαπωνία 9,5% 7,4% Κίνα 3,4% 8,4% Ινδία 0,8% 1,2% β) Η Κίνα και η Ινδία προσελκύουν επενδύσεις στον τομέα της έρευνας και έχουν διαμορφώσει σε σύντομο χρονικό διάστημα την εικόνα οικονομιών «χαμηλού κόστους, χαμηλής αξίας». Ενώ η Κίνα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη δύναμη των εξαγωγών της σε μεταποιημένα προϊόντα που αποτελούν την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη, η επιτυχία της Ινδίας εκδηλώνεται περισσότερο στον τομέα των υπηρεσιών. Και στις δυο περιπτώσεις, ο σημαντικός τομέας των εξαγωγών περιλαμβάνει όλο και περισσότερο προϊόντα τεχνολογίας, όπως προκύπτει από το μερίδιο σε εμπορεύματα και υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας της Κίνας και της Ινδίας στο σύνολο των εξαγωγών τους. γ) Το χάσμα μεταξύ των επιδόσεων ΕΕ-ΗΠΑ δεν έχει μειωθεί. Αυτό δεν αφορά μόνο το βιοτικό επίπεδο, την ανάπτυξη και την απασχόληση αλλά και άλλους κρίσιμους τομείς όπως τις επενδύσεις στον τομέα της έρευνας, της καινοτομίας 4 Δεν περιλαμβάνονται οι συναλλαγές στο εσωτερικό της ΕΕ-25 κμ.

6 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών 111 και τεχνολογίας 5 καθώς και των νέων τεχνολογιών, τον αριθμό των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και το ποσοστό του πληθυσμού με πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η Ευρώπη σημειώνει επίσης καθυστέρηση, όσον αφορά την εφαρμογή νέων τεχνολογιών σημαντικών για τη βελτίωση της παραγωγικότητας. δ) Ο πολλαπλασιασμός των χρηματοικονομικών συναλλαγών. Το εμπόριο και οι επενδύσεις εξελίσσονται ταυτόχρονα και τονώνουν την ενοποίηση των χρηματαγορών. Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) αυξήθηκαν από το 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 1985, σε περισσότερο από το 15% το Η Κίνα, όπου μέχρι το 1990 πραγματοποιήθηκαν ελάχιστες ΑΞΕ, περίπου το 1,4% του συνόλου, γνώρισε μεγάλη επενδυτική δραστηριότητα στον τομέα αυτόν το 2003, ακολουθούμενη από τη Γαλλία και τις ΗΠΑ. Ένα άλλο δείγμα αυτής της διεθνοποίησης αποτελεί το γεγονός ότι οι εκατό μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες στον κόσμο απασχολούν το 50% περίπου του προσωπικού τους εκτός της χώρας καταγωγής τους. ε) Η ραγδαία πρόοδος που σημείωσε η τεχνολογία και το άνοιγμα των αγορών τόσο στην Ευρώπη όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Οι δύο αυτοί παράγοντες συνέβαλαν αποφασιστικά σε ταχεία οικονομική ανάπτυξη. Η αύξηση του εμπορίου σε συνδυασμό με τη μείωση του κόστους των επικοινωνιών και των μεταφορών επιτρέπει στις επιχειρήσεις να προμηθεύονται ευκολότερα αγαθά και υπηρεσίες σ άλλα μέρη του κόσμου, γεγονός που ωφελεί μεν τους Ευρωπαίόυς εξαγωγείς, αλλά δημιουργεί νέες ανταγωνιστικές πιέσεις. Η επανάσταση που επέφερε η ευρεία κλίμακα στον τομέα των επικοινωνιών επέτρεψε την εμπορευματοποίηση μεγάλου φάσματος υπηρεσιών, ενθαρρύνοντας τις επιχειρήσεις της ΕΕ να αναθέσουν σε επιχειρήσεις τρίτων χωρών μεγάλο φάσμα των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων τους (outsourcing), προσελκύοντας ταυτόχρονα πρόσθετες εμπορικές συναλλαγές και επενδύσεις στην ΕΕ. στ) Οι έντονες διαφορές που παρατηρούνται σε ότι αφορά το κόστος εργασίας αποτελούν σημαντικό παράγοντα της επιτυχίας νέων οικονομικών φορέων. Αυτές οι έντονες διαφορές αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό εξαιρετικά ποικίλα επίπεδα παραγωγικότητας εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν μπορεί 5 Το 2005 η ΕΕ αφιέρωνε μόνο το 1,96% του ΑΕΠ στην έρευνα και στην ανάπτυξη, σε σύγκριση με το 2,59% των ΗΠΑ (το 3,12% της Ιαπωνίας και το 2,9%της Κορέας). Το χάσμα μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ είναι της τάξεως των 130 δισεκατομμυρίων ετησίως περίπου, εκ των οποίων το 80% μπορεί, σύμφωνα με την Επιτροπή να αποδοθεί στις διαφορές δαπανών του ιδιωτικού τομέα στην έρευνα και στην ανάπτυξη. Το Μάρτιο του 2002, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης έθεσε τον στόχο της αύξησης της ευρωπαϊκής ερευνητικής προσπάθειας στο επίπεδο του 3% του ΑΕΠ της ΕΕ, τα δυο τρίτα του οποίου αναμενόταν να προέλθουν από ιδιωτικές επενδύσεις. Βλ. αναλυτικά, European Commission, Communication to the Sping European Council, Working Τogether for Growth and Jobs-A New Start for the Lisbon Strategy, COM (2005), 24 final, Brussels, Βλ. επίσης, Communication from the Commisssion, Building the ERA of Knowledge for Growth, COM (2005) 118 final, Brussels, Πρέπει να σημειωθεί ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου το 2005, στο οποίο εγκρίθηκε η αναθεώρηση της στρατηγικής της Λισσαβώνας, επιβεβαίωσε τον εν λόγο στόχο, o οποίος με βάση τον αρχικό προγραμματισμό της Λισσαβώνας το 2000, θα πρέπει να επιτευχθεί ως το 2010.

7 112 Αγορά Χωρίς Σύνορα Το 2050 ενδέχεται να να ελπίζουν ότι θα αντέξουν στον ανταγωνισμό βασιζόμενα μόνο στο κόστος, αλλά θα πρέπει να αυξή- υπάρχουν 48 εκατομμύρια σουν την παραγωγικότητα και την ποιότητα εκμεταλλευόμενα περισσότερο τα τεχνολογικά τους πλεονε- λιγότεροι άνθρωποι στις ηλικίες από 15 έως 64 κτήματα και την ικανότητά τους να προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες που να βασίζονται περισσότερο ετών και 58 εκατομμύρια άνθρωποι περισσότεροι στην στη γνώση. ηλικία άνω των 65 ετών. ζ) Η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας αυξάνεται ενώ ο ανεφοδιασμός περιορίζεται. Οι τιμές πετρελαίου αυξήθηκαν δυο φορές σε σχέση με το επίπεδό τους πριν από μια πενταετία. Η ανάπτυξη της Κίνας και της Ινδίας εκτίναξε στα ύψη τη χρήση ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο ενώ ταυτόχρονα αυξήθηκε και η κατανάλωση στις ΗΠΑ. Μέσα σε εικοσιπέντε έτη η ΕΕ εισάγει το 90% περίπου των αναγκών της σε πετρέλαιο και αέριο. Ο συνδυασμός υψηλών τιμών και εξάρτησης από το εξωτερικό κινδυνεύει να προκαλέσει περαιτέρω επιβράδυνση των προοπτικών για μελλοντική ανάπτυξη. 6 Η πρόταση για τη σύσταση Ταμείου Παγκοσμιοποίησης, η αιτιολογία και η διαδικασία για την υιοθέτησή της Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η ανησυχία για την παγκοσμιοποίηση είναι πραγματική και πρέπει να αντιμετωπισθεί σημειώνοντας ότι η διαδικασία αυτή υπογραμμίζει τις υφιστάμενες αδυναμίες, τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο. Η παγκοσμιοποίηση, σύμφωνα με την Επιτροπή, επιβεβαιώνει την ανάγκη για εύρυθμες αγορές και συνοδευτικές πολιτικές που θα μετριάζουν τις αρνητικές συνέπειες των παγκόσμιων ανταγωνιστικών πιέσεων. Επισημαίνει, επίσης, την ανάγκη για διαρθρωτικές αλλαγές, ώστε να διασφαλιστεί ότι η ΕΕ θα παραμείνει ένας ελκυστικός τόπος για επενδύσεις, ειδικότερα στον τομέα της έρευνας και των καινοτομιών στους τομείς των προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας όπου υπερτερούν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος της Ένωσης απέναντι στις αλλαγές και τις προκλήσεις που αυτές θέτουν; Στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι η Ένωση εξασφαλίζει ένα σημαντικό ενδιάμεσο επίπεδο μεταξύ της εθνικής δράσης και των διεθνών κανόνων. Αποτελεί, όπως η Επιτροπή σημειώνει, ένα επιτυχές παράδειγμα «παγκοσμιοποίησης» σε περιφερειακή κλίμακα. Προσφέρει το κατάλληλο πλαίσιο για αποτελεσματικές ρυθμίσεις και αλληλεγγύη στο πλαίσιο του οποίου τα οφέλη της περιφερειακής ολοκλήρωσης παρέχουν καλύτερες ευκαιρίες για αποκόμιση ωφελειών από την παγκοσμιοποίηση. Η ενιαία αγορά που απευθύνεται σε 450 εκατομμύρια ανθρώπους παρέχει νέες ευκαιρίες για ανάπτυξη, θέσεις απα- 6 Βλ. αναλυτικά για το ζήτημα αυτό, Green Paper, A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy,COM (2006) 105 final Brussls,

8 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών 113 σχόλησης και επενδύσεις και διαμορφώνει συνοδευτικές πολιτικές για να βοηθήσουν τα κμ να εξομαλύνουν τις επιπτώσεις της αλλαγής. Η Επιτροπή πρότεινε στην έκθεσή της ορισμένες ιδέες για αλλαγές στην κατεύθυνση αντιμετώπισης των προκλήσεων που ετέθησαν ανωτέρω, τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο. Πέραν της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς συμπεριλαμβανομένων των τομέων των τηλεπικοινωνιών, των υπηρεσιών, της ενέργειας και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, την ενθάρρυνση των επιχειρήσεων και το άνοιγμα των αγορών τρίτων χωρών στους ευρωπαίους παραγωγούς, η Επιτροπή πρότεινε στο πλαίσιο της επίτευξης συμφωνίας για τις δημοσιονομικές προοπτικές και τη συμφωνία για τη δημιουργία ενός νέου ταμείου για την εξισορρόπηση της παγκοσμιοποίησης. Το Ταμείο αυτό μπορεί να συμπληρώνει τα διαρθρωτικά ταμεία και ειδικότερα το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο με την παροχή εναλλακτικής απάντησης, στα επείγοντα προβλήματα που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση με επίκεντρο τον άνθρωπο. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι η Επιτροπή στην αρχική της πρόταση 7 για τις δημοσιονομικές προοπτικές είχε προτείνει τη δημιουργία ενός Ταμείου Προσαρμογής στην Οικονομική Μεγέθυνση (Growth Adjustment Fund) για την ταχεία αντιμετώπιση των οικονομικών αλλαγών που θα συνέβαλλε στην τόνωση της μεγέθυνσης και τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. 8 Ωστόσο, η πρόταση αυτή δεν έγινε αποδεκτή από τις αντιπροσωπείες των κρατών μελών και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, το Φεβρουάριο του 2005, εγκαταλείφθηκε. 9 Στην άτυπη σύνοδο κορυφής που διοργανώθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2005, το κύριο αντικείμενο των συζητήσεων αποτέλεσε η ανάγκη για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας με την ταυτόχρονη επίτευξη 7 Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, Financial Perspectives , COM (2004) 487 final, Brussels, , p. 18 και Commision Working Document, Proposal for Renewal of the Interinstitutional Agreement on Budgetary Discipline and Improvement of the Budgetary Procedure, COM (2004) 498 final, Brussels Σύμφωνα με την πρόταση, κάθε χρόνο, κατά την αξιολόγηση της επιτευχθείσας προόδου σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της στρατηγικής της Λισσαβώνας κατά το εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η Ένωση θα μπορούσε να διοχετεύσει πόρους, ενδεχομένως, έτσι ώστε να προωθήσει ορισμένες ιδιαίτερα αποτελεσματικές πρωτοβουλίες και να επιταχύνει την υλοποίηση των στόχων η επίτευξη των οποίων έχει καθυστερήσει με βάση το χρονοδιάγραμμα (όπως τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα, ή μεγάλα περιβαλλοντικά ή ερευνητικά κέντρα) ή να αντιδρά αποτελεσματικότερα στις αναπάντεχες οικονομικές κρίσεις. 9 Από τις περισσότερες αντιπροσωπείες υποστηρίχθηκε ότι οι υφιστάμενοι μηχανισμοί ευελιξίας έχουν λειτουργήσει ικανοποιητικά και ότι κατά συνέπεια δεν χρειάζεται Ταμείο Προσαρμογής στην Οικονομική Μεγέθυνση (ΤΠΟΜ), αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι η ευελιξία αυτή δεν θα συμβάλλει στην προώθηση των γενικών στόχων της Λισσαβώνας. Πολλές αντιπροσωπείες έκριναν επίσης ότι η σύσταση του Ταμείου αυτού θα ήταν αντίθετη προς την αρχή της δημοσιονομικής πειθαρχίας και προς τη διαφάνεια του προϋπολογισμού. Άλλες αντιπροσωπείες αντέδρασαν επίσης στην πρόταση για την χρηματοδότηση του Ταμείου με ανεκτέλεστες πιστώσεις από τα διαρθρωτικά ταμεία τα οποία προκύπτουν από την εφαρμογή του κανόνα ν+2.

9 114 Αγορά Χωρίς Σύνορα Εάν διατηρηθούν οι της κοινωνικής δικαιοσύνης. Παρόλα αυτά δεν συζητήθηκαν ουσιαστικά οι προτάσεις του Προέδρου της σημερινές πολιτικές, Επιτροπής. Η συζήτηση αυτή έλαβε χώρα στα πλαίσια προβλέπεται ότι οι δαπάνες του Συμβουλίου και των προπαρασκευαστικών μόνιμων για συντάξεις, υγειονομική (ή και ad hoc) επιτροπών 10 και ομάδων του. περίθαλψη και για Στη διάρκεια αυτών των διαπραγματεύσεων αποσαφηνίσθηκε από την Επιτροπή ότι το Ταμείο θα κι- μακροχρόνια φροντίδα των ηλικιωμένων θα αυξηθούν νητοποιείται για την αντιμετώπιση αιφνίδιων αλλαγών από 4 έως 8% του ΑΕΠ στην αγορά εργασίας ως απόρροια της παγκοσμιοποίησης («shock absorber»),ενώ κατέστη σαφές ότι οι στις επόμενες δεκαετίες. ενισχύσεις από το Ταμείο θα έχουν ως στόχο την ενίσχυση μέτρων και δράσεων ώστε οι άνεργοι να βρίσκουν νέες θέσεις εργασίας και δεν πρόκειται να ενισχύει πρόωρη συνταξιοδότηση ή εθελούσιες εξόδους. 11 Παρά την επιφυλακτική (ή και αρνητική σε ορισμένες περιπτώσεις) στάση των περισσοτέρων αντιπροσωπειών στο ΣΓΥΕΣ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που συνεδρίασε στις 15 και 16 Δεκεμβρίου 2005 συμφώνησε τελικά στην πρόταση που υποβλήθηκε, ως μέρος του συνολικού «πακέτου» για το νέο δπ της περιόδου , στη σύσταση του ΕΤΠ. 12 Σύμφωνα με την τελική πρόταση της Προεδρίας που έγινε αποδεκτή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφωνεί για τη σύσταση ενός Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση προκειμένου να παρασχεθεί πρόσθετη στήριξη στους εργαζόμενους που απολύονται λόγω σημαντικών διαρθρωτικών μεταβολών των μορφών παγκόσμιου εμπορίου και προκειμένου να βοηθηθούν στην απόκτηση νέας κατάρτισης και την αναζήτηση απασχόλησης. 13 Η ενεργοποίηση του Ταμείου αυτού θα εξαρτάται από αυστηρά κριτήρια τα οποία θα σχετίζονται με την έκτα- 10 Η Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ-COREPER) εξέτασε τις προτάσεις της Επιτροπής, ενώ τεχνικές συναντήσεις διοργανώθηκαν στο πλαίσιο της ομάδας των «Φίλων της Προεδρίας» (AMIS de la Presidence). Γενικότερα για το «πακέτο» των προτάσεων της Επιτροπής για το νέο δπ συστήθηκε, κατόπιν εντολής της ΕΜΑ, το 2004, η ad hoc ομάδα «Δημοσιονομικές προοπτικές» η οποία ήταν υπεύθυνη για την τεχνική επεξεργασία των προτάσεων. Τα ζητήματα κατόπιν παραπέμπονταν στην ΕΜΑ και έπειτα στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων και Εξωτερικών Σχέσεων (ΣΓΥΕΣ), ενώ το τελικό στάδιο αποτελούσε (σύμφωνα άλλωστε με την καθιερωμένη διαδικασία) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το οποίο έχει την ευθύνη λήψης των αποφάσεων, σε τέτοιου είδους, στρατηγικής σημασίας ζητήματα. 11 Ένα από τα βασικά σημεία ανησυχίας των αντιπροσωπειών ήταν όπως και στην περίπτωση της προηγούμενης πρωτοβουλίας για την ίδρυση ενός ΤΠΟΜ, η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός τέτοιου Ταμείου λαμβάνοντας υπόψη την ύπαρξη παρόμοιων υφιστάμενων χρηματοδοτικών εργαλείων όπως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ). Η Επιτροπή ωστόσο ανέδειξε την κύρια διαφορά του Ταμείου στο γεγονός ότι αυτό θα αφορά την άμεση ανταπόκριση της Ένωσης σε αιφνίδιες κρίσεις, δεν θα έχει πολυετή προγραμματισμό και θα είναι πιο ευέλικτο από τα διαρθρωτικά Ταμεία. 12 Η συγκεκριμένη πρόταση της Επιτροπής για τη σύσταση του ταμείου υιοθετήθηκε και υποστηρίχθηκε ένθερμα από τη Βρετανική Προεδρία του Συμβουλίου. 13 Council of the European Union, Note from the Presidency to European Council, Financial Perspectives , Έγγραφο αριθ., 15915/05, Brussels 19 December 2005.

10 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών 115 ση της μετεγκατάστασης και των επιπτώσεων της στις τοπικές, περιφερειακές ή εθνικές οικονομίες, και τα οποία το ΕΣ καλεί το Συμβούλιο να καθορίζει βάσει σχετικής πρότασης της Επιτροπής. Το συνολικό ποσό δαπανών από το Ταμείο αυτό θα φθάνει τα 500 εκατ. ευρώ ετησίως, ενώ οι δημοσιονομικές προοπτικές δεν θα προβλέπουν ειδικά κονδύλια για το ταμείο αυτό. Αντιθέτως, θα χρησιμοποιείται από εξοικονομήσεις στο πλαίσιο των ανωτάτων ορίων του προϋπολογισμού (ως αναλήψεις υποχρεώσεων) καθώς και από αποδεσμευμένα κεφάλαια. Έπειτα από τη συμφωνία για το δπ της περιόδου , ακολούθησαν οι διαβουλεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 14 για την έγκριση της διοργανικής συμφωνίας και η επεξεργασία της καθώς και η υποβολή (από την Επιτροπή) και επεξεργασία των νομοθετικών κειμένων των νέων μέσων, ταμείων και δράσεων, εντός του πλαισίου του ανωτάτου ορίου των δαπανών που συμφωνήθηκε το Δεκέμβριο από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Στο πλαίσιο αυτό υποβλήθηκε και η πρόταση κανονισμού, από την Επιτροπή την 1 η Μαρτίου Σκοπός του ΕΤΠ είναι να επιδείξει την αλληλεγγύη της Eνωσης προς τους εργαζόμενους που απολύονται λόγω της απελευθέρωσης του εμπορίου. Το ΕΤΠ θα υποστηρίζει τους ανθρώπους, δηλαδή τους εργαζομένους και οι παρεμβάσεις του θα εστιάζονται γεωγραφικά. Η βοήθεια θα επικεντρώνεται σε εργαζομένους που απολύονται στις περιοχές που πλήττονται πιο αρνητικά από την οικονομική αποδιάρθρωση λόγω των αλλαγών των τάσεων του παγκόσμιου εμπορίου. Η ενίσχυση από το ΕΤΠ στοχεύει στην επανένταξη των ενδιαφερομένων ατόμων στην εργασία με εκμετάλλευση των υφιστάμενων και των νέων ευκαιριών απασχόλησης και παράλληλο περιορισμό του κόστους προσαρμογής για τους εργαζόμενους, τις περιφέρειες και τις περιοχές που πλήττονται. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αιτιολόγηση της πρότασης καθώς αναδεικνύει τις κοινωνικές διαστάσεις της πρωτοβουλίας σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Σύμφωνα με την πρόταση επιβάλλεται να επιδειχθεί δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, οι οποίες αποτελούν κοινή παράδοση και εγγενείς αξίες των κοινωνιών της Ένωσης με σαφώς ευρωπαϊκή διάσταση, δεδομένου ότι η Κοινότητα είναι 14 Επισημαίνεται ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απέρριψε αρχικά τη συμφωνία του Δεκεμβρίου και απαιτήθηκαν ιδιαίτερα έντονες και εντατικές διαβουλεύσεις μεταξύ των τριών θεσμικών οργάνων, έτσι ώστε να συγκατατεθεί και το Κοινοβούλιο στην έγκριση της διοργανικής συμφωνίας στις 17 Μαΐου 2006, αναπόσπαστο μέρος της οποίας αποτελεί ο πίνακας των ποσών του δπ για την πολυετή περίοδο Το Κοινοβούλιο στις διαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αν και δεν κατάφερε να ικανοποιήσει όλα τα αιτήματα που είχε θέσει, επέτυχε τελικά τη συμπερίληψη αρκετών θέσεων του που έχουν σχέση με την διαχείριση των πόρων και τη συμμετοχή του στη διαδικασία αναθεώρησης του δπ, αλλά και την αύξηση κατά εκατ. ευρώ των συνολικών πιστώσεων αναλήψεων υποχρεώσεων και κατά εκατ. ευρώ των αντιστοίχων πιστώσεων πληρωμών. Για τις θέσεις και τα αιτήματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, βλ., Ψήφισμα του ΕΚ για τις πολιτικές προκλήσεις και τα δημοσιονομικά μέσα της διευρυμένης Ένωσης , Εγγρ. P6_TA (2005) 0224 (έκθεση Α6-0153/2005), Τετάρτη 8 Ιουνίου 2005-Στασβούργο. 15 COM (2006) 91 final, Brussels

11 116 Αγορά Χωρίς Σύνορα Ενώ η Κίνα βασίζεται σε αρμόδια για την πολιτική εξωτερικού εμπορίου και ως μεγάλο βαθμό στη δύναμη εκ τούτου για τις αποφάσεις που επιφέρουν αυξημένες εμπορικές συναλλαγές και απελευθέρωση του των εξαγωγών της σε εμπορίου. Επομένως, είναι λογικό η Ένωση να επιβαρυνθεί με το κόστος των πολιτικών που εφαρμόζει και μεταποιημένα προϊόντα που αποτελούν την κινητήρια κυρίως με το κόστος μιας εμπορικής πολιτικής που, δύναμη για την ανάπτυξη, ενώ συνολικά είναι ευεργετική για την ευρωπαϊκή οικονομία και την απασχόληση, αποτελεί παράγοντα η επιτυχία της Ινδίας εκδηλώνεται περισσότερο πρόκλησης ορισμένων απολύσεων. στον τομέα των υπηρεσιών. Πράγματι, το κόστος προσαρμογής μπορεί να είναι υψηλότερο για τους εργαζόμενους σε τομείς του εμπορίου που υπέστησαν μετατόπιση από ό,τι για άλλους που έχασαν τη θέση εργασίας τους. Οι απολυμένοι εργαζόμενοι σε ιδιαίτερα ανταγωνιστικούς τομείς διεθνώς υφίστανται πιο μακροχρόνιες περιόδους ανεργίας και μεγαλύτερες μισθολογικές απώλειες όταν επαναπροσλαμβάνονται από τους εργαζόμενους σ άλλους τομείς. Αυτό οφείλεται γενικά στο γεγονός ότι οι εργαζόμενοι σε τομείς του εμπορίου που μετατοπίσθηκαν συνήθως είναι μεγαλύτεροι σε ηλικία και υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να μην ταιριάζουν τα εκπαιδευτικά τους προσόντα και οι δεξιότητες εξ ολοκλήρου σε αναδυόμενη ζήτηση για απασχόληση. Δεδομένου ότι οι εργαζόμενοι σε τομείς του εμπορίου που μετατοπίσθηκαν μπορούν να αντιμετωπίσουν σημαντικές προκλήσεις προσαρμογής σε σχέση με άλλους εργαζόμενους, τα στοχοθετημένα μέτρα υποστήριξης και οι υπηρεσίες επαναπρόσληψης μπορούν να λειτουργήσουν κατάλληλα και αποτελεσματικά όταν οι κραδασμοί του εμπορίου πλήττουν δυσανάλογα συγκεκριμένες περιοχές, προκαλώντας ομαδικές απολύσεις μεγάλης κλίμακας στις τοπικές αγορές εργασίας με λίγες εναλλακτικές θέσεις εργασίας διαθέσιμες στην περιοχή. Οι σχετικές με το εμπόριο ομαδικές απολύσεις αποφέρουν επίσης μεγαλύτερες δαπάνες προσαρμογής στις περιοχές που εξαρτώνται ιδιαίτερα από τους τομείς και τα επαγγέλματα που παρακμάζουν. Η στοχοθετημένη υποστήριξη είναι ιδιαίτερα πρόσφορη όταν επηρεάζονται ολόκληροι τομείς από την απελευθέρωση του εμπορίου και των επενδύσεων και το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σοβαρό όταν οι εν λόγω τομείς σε παρακμή εντοπίζονται σε ήδη υποβαθμισμένες περιοχές. Αναφορικά με το νομικό πλαίσιο για την ανάληψη της πρωτοβουλίας αυτής και τη συνακόλουθη υποβολή της σχετικής πρότασης, το άρθρο 159 της Συνθήκης Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣυνθΕΚ), παρέχει τη νομική βάση για τον Κανονισμό. Σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου 159, «Εάν απαιτούνται ειδικές δράσεις, πέρα από τα πλαίσια των ταμείων και με την επιφύλαξη των μέτρων που αποφασίζονται στα πλαίσια των άλλων πολιτικών της Κοινότητας, οι δράσεις αυτές μπορούν να θεσπίζονται από το Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 251 και μετά από διαβούλευση με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών».

12 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών 117 Ο Κανονισμός 1927/2006 για τη σύσταση του ΕΤΠ Η πρόταση κανονισμού που υποβλήθηκε από την Επιτροπή έτυχε επεξεργασίας από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το οποίο πρέπει να σημειωθεί ότι επέφερε σημαντικές τροποποιήσεις με τις τροπολογίες που υπέβαλε στο αρχικό κείμενο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η έγκριση του Κανονισμού αυτού υπόκειται στη διαδικασία της συναπόφασης (άρθρο 251 της ΣυνθΕΚ). Με βάση το νομοθετικό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού. Κοινοβουλίου 16 στις 13 Δεκεμβρίου 2006, στις 20 Δεκεμβρίου 2006 εγκρίθηκε ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1927/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη σύσταση του ΕΤΠ 17. Αντικείμενο και πεδίο εφαρμογής Σύμφωνα με το άρθρο 1 του Κανονισμού, με στόχο την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης και τη δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας στην ΕΕ, η σύσταση του ΕΤΠ σκοπό έχει να δώσει στην Κοινότητα τη δυνατότητα να παρέχει στήριξη στους εργαζομένους που απολύονται λόγω μεγάλων διαρθρωτικών αλλαγών στη μορφή του παγκόσμιου εμπορίου που οφείλονται στη παγκοσμιοποίηση, στις περιπτώσεις όπου οι απολύσεις αυτές έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην περιφερειακή ή τοπική οικονομία. Με τον Κανονισμό θεσπίζονται κανόνες για τη λειτουργία του ΕΤΠ με σκοπό να διευκολυνθεί η επανένταξη στην απασχόληση των εργαζομένων που πλήττονται από τις απολύσεις, λόγω των συνθηκών του εμπορίου. Κριτήρια παρέμβασης Το ΕΤΠ χορηγεί χρηματοδοτική συνεισφορά στις περιπτώσεις όπου μεγάλες διαρθρωτικές αλλαγές στη μορφή του παγκοσμίου εμπορίου προκαλούν σοβαρή οικονομική αναστάτωση, κυρίως ουσιαστική αύξηση των εισαγωγών στην ΕΕ ή ταχεία μείωση του μεριδίου αγοράς της ΕΕ σε συγκεκριμένο κλάδο ή μετεγκατάσταση σε τρίτες χώρες που έχουν ως αποτέλεσμα: α) τουλάχιστον χίλιες απολύσεις επί χρονικό διάστημα τεσσάρων μηνών σε επιχείρηση κμ, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων που απολύουν οι προμηθευτές της ή οι παραγωγοί των επόμενων σταδίων του προϊόντος, ή β) τουλάχιστον χίλιες απολύσεις, εντός εννέα μηνών, σε μια ή περισσότερες επιχειρήσεις ιδίως μικρού ή μεσαίου μεγέθους, σε τομέα NACE 2 18 σε περι- 16 Νομοθετικό ψήφισμα του ΕΚ, έγγραφο P6_TA PROV(2006)050, Τετάρτη 13 Δεκεμβρίου 2006-Στασβούργο. 17 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, L 406 της , σελ Γενική Ονοματολογία των οικονομικών δραστηριοτήτων στις Ευρωπαϊκές Kοινότητες, κοινώς γνωστή με το γαλλικό της ακρωνύμιο NACE (nomenclature générale des activités économiques dans les Communautés Εuropéennes). Το 1990 πραγματοποιήθηκε η πρώτη αναθεώρηση της ονοματολογίας NACE, η οποία επι-

13 118 Αγορά Χωρίς Σύνορα Το ΕΤΠ χορηγεί φέρεια ή δυο συνορεύουσες περιφέρειες σε επίπεδο χρηματοδοτική συνεισφορά NUTS II. 19 στις περιπτώσεις όπου γ) σε μικρές αγορές εργασίας ή σε εξαιρετικές περιστάσεις, που δικαιολογούνται δεόντως από το σχετικό κμ (τα σχετικά κμ), αίτηση χορήγησης συνεισφο- μεγάλες διαρθρωτικές αλλαγές στη μορφή του ράς από το ΕΤΠ μπορεί να θεωρηθεί ως επιλέξιμη ακόμη και αν οι προϋποθέσεις που ορίζουν τα στοιχεία α) παγκοσμίου εμπορίου προκαλούν σοβαρή και β) δεν τηρούνται πλήρως, όταν οι απολύσεις έχουν οικονομική αναστάτωση, σοβαρό αντίκτυπο στην απασχόληση και την τοπική οικονομία. Όμως, σ αυτές τις εξαιρετικές περιστάσεις το κυρίως ουσιαστική αύξηση των εισαγωγών στην ΕΕ ή συνολικό ποσό των συνεισφορών δεν μπορεί να υπερβαίνει το 15% του ΕΤΠ για κάθε έτος. ταχεία μείωση του μεριδίου Θα πρέπει να τονισθεί ότι τα κριτήρια για την κινητοποίηση του νέου Ταμείου ήταν αυτά τα οποία αγοράς της ΕΕ σε συγκεκριμένο κλάδο ή υπέστησαν τις πλέον ουσιαστικές τροποποιήσεις από μετεγκατάσταση σε τρίτες το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, λαμβάνοντας υπόψη ότι το χώρες. στοιχείο γ) δεν περιλαμβανόταν στην αρχική πρόταση της Επιτροπής, ούτε δινόταν έμφαση (στο στοιχείο β) ανωτέρω) στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Μάλιστα η Επιτροπή Βιομηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη γνωμοδότησή της, σημείωνε ότι η πρόταση της Επιτροπής ενέχει τον κίνδυνο παραβίασης της αρχής της ίσης μεταχείρισης, εάν δεν ληφθεί υπόψη το μέγεθος μεταξύ των κμ της ΕΕ αλλά και μεταξύ των επιχειρήσεων που είναι επιλέξιμες για ενίσχυση από το ΕΤΠ. Πράγματι, για παράδειγμα, το 99% των επιχειρήσεων της ΕΕ είναι ΜΜΕ και το 92% εξ αυτών απασχολούν λιγότερο από 10 άτομα. 20 Στο πλαίσιο αυτό και σε ό,τι αφορά την ελληνική περίπτωση θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι για την περίοδο , περίπου μικρές επιχειρήσεις μετεγκαταστάθηκαν από περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης σε βαλκανικές χώρες, με εκτιμώμενη απώλεια περίπου θέσεων εργασίας από επιχειρήσεις μικρού και μεσαίου μεγέθους. 21 Εξίσου αμφισβητήσιμη κρίθηκε και η αρχή της παρέμβασης του ΕΤΠ σε πε- δίωξε να λάβει υπόψη της τις εξελίξεις που επήλθαν στην οικονομία όλα αυτά τα χρόνια αλλά και να μειώσει την απόσταση μεταξύ της ευρωπαϊκής ονοματολογίας και της βιομηχανικής ονοματολογίας που κατήρτισαν τα Ηνωμένα Έθνη. Δεδομένων των τεχνολογικών εξελίξεων και των διαρθρωτικών οικονομικών μεταβολών, αποφασίστηκε μια δεύτερη αναθεώρηση της ονοματολογίας NACE, η NACE αναθ. 2. Το τμήμα ονοματολογίας της Eurostat ολοκλήρωσε τις εργασίες του επί του σχεδίου πρότασης το Σεπτέμβριο του 2005, κατόπιν διαβουλεύσεων ευρέως φάσματος οι οποίες ξεκίνησαν το Κοινή ονοματολογία των εδαφικών στατιστικών μονάδων που αφορά περιφέρειες και υπερπόντιες περιοχές. 20 Βλ. έκθεση της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων του ΕΚ η οποία ενσωματώνει τις γνωμοδοτήσεις των επιμέρους αρμόδιων επιτροπών, Έγγραφο Α6-0385/2006 της Χ. Κοψίνη, «Το ΕΤΠ μόνο για τις μεγάλες επιχειρήσεις», Η Καθημερινή της Κυριακής,

14 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών 119 ρίπτωση μετατόπισης της παραγωγής σε τρίτες χώρες (στοιχείο το οποίο τελικά διατηρήθηκε ως είχε και στον τελικό Κανονισμό). Το γεγονός ότι το Ταμείο δεν θα παρεμβαίνει σε περιπτώσεις απώλειας θέσεων απασχόλησης λόγω μετεγκατάστασης εντός της ΕΕ. Όμως είναι γνωστό ότι οι συγκεκριμένες μετεγκαταστάσεις, κινούμενες από την αναζήτηση ευνοϊκότερων συνθηκών παραγωγής, έχουν τις ίδιες επιπτώσεις και ενέχουν τον κίνδυνο εμφάνισης «μειονεκτικών τάξεων» μεταξύ των ανέργων. Το πρόβλημα αυτό φαίνεται να επιδεινώνεται περαιτέρω αν κανείς λάβει υπόψη τη διεύρυνση με δυο νέα μέλη, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, από το Επιλέξιμες ενέργειες Η συνεισφορά του Ταμείου χορηγείται για ενεργητικά μέτρα για την αγορά εργασίας, υπό μορφή πλαισίου συντονισμένης δράσης εξατομικευμένων υπηρεσιών που αποσκοπούν στην επανένταξη απολυμένων εργαζομένων στην αγορά εργασίας και περιλαμβάνουν: α) βοήθεια για αναζήτηση εργασίας, επαγγελματικό προσανατολισμό, ειδικά σχεδιασμένη κατάρτιση και επανακατάρτιση μεταξύ άλλων και σε δεξιότητες ΤΠΕ και πιστοποίηση της αποκτηθείσας πείρας, βοήθεια για επανατοποθέτηση στην αγορά εργασίας και προώθηση της επιχειρηματικότητας ή ενίσχυση για αυτοαπασχόληση. β) ειδικά μέτρα για μικρό χρονικό διάστημα, όπως επιδόματα αναζήτησης εργασίας, επιδόματα κινητικότητας, ή επιδόματα σε άτομα που συμμετέχουν σε δια βίου μάθηση και δραστηριότητες κατάρτισης, γ) μέτρα για την ενθάρρυνση ιδίως μειονεκτούντων ή ηλικιωμένων εργαζομένων, προκειμένου αυτοί να παραμείνουν ή να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας. Επισημαίνεται ότι το ΕΤΠ δεν χρηματοδοτεί παθητικά μέτρα κοινωνικής προστασίας. Δημοσιονομικές επιπτώσεις και διαδικασία του προϋπολογισμού Σύμφωνα με το σημείο 28 της Διοργανικής Συμφωνίας 22, το Ταμείο δεν μπορεί να υπερβεί το μέγιστο ετήσιο ποσό των 500 εκατ. ευρώ 23 (τρέχουσες τιμές), το οποίο μπορεί να προέλθει από τα περιθώρια που υπάρχουν κάτω από το συνολικό ανώτατο όριο δαπανών του προηγούμενου έτους ή/και από τις ακυρωθείσες πιστώσεις αναλήψεων υποχρεώσεων από τα δυο προηγούμενα έτη, εξαι- 22 Διοργανική συμφωνία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής για δημοσιονομική πειθαρχία και χρηστή δημοσιονομική διαχείριση, Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, C 139 της , σελ Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τα κονδύλια που διατίθενται δεν δείχνουν να επαρκούν για την κάλυψη των φιλόδοξων στόχων του Ταμείου και ο αριθμός των εργαζόμενων που θα μπορούσαν να λάβουν υποστήριξη ( ) μοιάζει κατώτερος των πραγματικών αναγκών.

15 120 Αγορά Χωρίς Σύνορα Η σύσταση του ΕΤΠ αποσκοπεί την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών που απορρέουν από την απελευθέρωση των αγορών και του διεθνούς εμπορίου. ρούμενων όσων σχετίζονται με το τομέα 1Β του δημοσιονομικού πλαισίου. 24 Οι πιστώσεις για το ΕΤΠ εγγράφονται στο γενικό προϋπολογισμό της ΕΕ ως πρόβλεψη μέσω της συνήθους διαδικασίας του προϋπολογισμού, εφόσον η Επιτροπή προσδιορίσει επαρκή περιθώρια και/ή ακυρώσει υποχρεώσεις. 25 Συμπεράσματα Η σύσταση του ΕΤΠ αποσκοπεί την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών που απορρέουν από την απελευθέρωση των αγορών και του διεθνούς εμπορίου. Όπως σημείωνε και η Επιτροπή Διεθνούς Εμπορίου του Κοινοβουλίου 26, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποτίμησε τις κοινωνικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και για πολύ καιρό προτίμησε να δίνει έμφαση στα πλεονεκτήματα και να αποσιωπά τα μειονεκτήματά της. Το γενικευμένο άνοιγμα των αγορών ασφαλώς 24 Ο τομέας 1β του δπ «Συνοχή για την ανάπτυξη και την απασχόληση» περιλαμβάνει τις πιστώσεις για τα διαρθρωτικά Ταμεία και το Ταμείο Συνοχής. Αρκετές αντιπροσωπείες των κμ είχαν αντιδράσει έντονα στο ενδεχόμενο χρησιμοποίησης των ανεκτέλεστων πιστώσεων για την κάλυψη των αναγκών που θα προέκυπταν από την κινητοποίηση του Ταμείου. 25 Η πρακτική εφαρμογή των διατάξεων της Διοργανικής Συμφωνίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι πιστώσεις μπορούν να εγγραφούν στον προϋπολογισμό μόνον εάν και όταν είναι γνωστά τα ποσά του περιθωρίου που δεν χρησιμοποιήθηκε και των πιστώσεων που ακυρώθηκαν. Η δημοσιονομική διαδικασία θα είναι ως εξής: την άνοιξη του έτους ν-1, η Επιτροπή, αφού έχει προσδιορίσει τις ακυρωθείσες πιστώσεις αναλήψεων υποχρεώσεων (παυ) του έτους ν-2, θα είναι σε θέση να προτείνει την εγγραφή των αντίστοιχων ποσών (εντός των ορίων των 500 εκατ. ευρώ) στο Προσχέδιο Προϋπολογισμού (ΠΣΠ) του έτους ν, ή το αργότερο στη διορθωτική επιστολή του ΠΣΠ (δηλ το φθινόπωρο του έτους που προηγείται της εκτέλεσης, δηλ. του έτους ν- 1), υπό τον τίτλο 40 «Αποθεματικά» ( «Αποθεματικό για το ΕΤΠ). Εάν το επίπεδο των ακυρωμένων παυ για το έτος ν-2 είναι χαμηλότερο των 500 εκατ. ευρώ, η προσθήκη νέων πόρων στο αποθεματικό θα είναι δυνατή το φθινόπωρο του έτους ν-1, κατά τη β ανάγνωση του σχεδίου προϋπολογισμού του έτους ν (οπότε και θα είναι γνωστό το διαθέσιμο περιθώριο του έτους ν-1). Τέλος, εάν το επίπεδο των 500 εκατ. ευρώ δεν έχει ακόμη επιτευχθεί, το υπόλοιπο μπορεί να καλυφθεί την άνοιξη του έτους ν, με ένα διορθωτικό προϋπολογισμό, αφού γίνει γνωστό το επίπεδο των ακυρωμένων παυ του έτους ν-1. Η χρήση του Ταμείου μετά την εγγραφή των πιστώσεων στο αποθεματικό, και εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη χρήση του, απαιτεί, απόφαση για την κινητοποίηση του Ταμείου. Την απόφαση αυτή πρέπει να λάβουν από κοινού τα δυο σκέλη (Συμβούλιο, Κοινοβούλιο) της αρμόδιας για τον προϋπολογισμό αρχής, μετά από πρόταση της Επιτροπής. Σε περίπτωση θετικής απόφασης, η απόφαση σχετικά με τις αντίστοιχες μεταφορές πιστώσεων (από το αποθεματικό στο άρθρο «ΕΤΠ») λαμβάνεται σύμφωνα με το άρθρο 24, παράγραφος 4 του δημοσιονομικού κανονισμού. Πρέπει να σημειωθεί ότι πρόσφατα με βάση τον διορθωτικό προϋπολογισμού 1/2007 εγγράφηκε στον προϋπολογισμό του 2007, στον τίτλο 04 (Απασχόληση και κοινωνικές υποθέσεις») στο κεφάλαιο 05 («ΕΤΠ») η ένδειξη «προς υπόμνηση» τόσο στις παυ όσο καις στις πιστώσεις πληρωμών, σε εφαρμογή ουσιαστικά των όσων εκτέθηκαν ανωτέρω. 26 Γνωμοδότηση της Επιτροπής Διεθνούς Εμπορίου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προς την Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, έγγραφο PE v02-00 της

16 Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προκλήσεις και η διαχείριση των αλλαγών 121 αποφέρει κέρδη, έχει όμως εξαιρετικά σοβαρές κοινωνικές παρενέργειες, ιδίως για τις ασθενέστερες κατηγορίες του ευρωπαϊκού πληθυσμού. 27 Με την παροχή βοήθειας στους απολυμένους εργαζόμενους λόγω αλλαγών στο εμπόριο για την επανένταξή τους στην απασχόληση, το Ταμείο θα συμβάλει στην ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής στην Ένωση. Το ΕΤΠ στοχεύει ουσιαστικά στην καθιέρωση των συνθηκών της ευέλικτης ασφάλειας ( flexicurity ) 28 εντός της ΕΕ, δηλαδή μιας ισορροπίας μεταξύ της ευελιξίας και της ασφάλειας στο πλαίσιο της απασχόλησης, που επιδιώκει να βελτιώσει τις πιθανότητες των ατόμων να βρουν εργασία και να χρησιμοποιήσουν νέες δεξιότητες με παράλληλη προώθηση της απαιτούμενης ευελιξίας για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης. Η σύσταση του ΕΤΠ παρά τους επιμέρους περιορισμούς που εισάγονται ήταν επιβεβλημένη και κρίνεται αναμφίβολα ως ένα μικρό πλην όμως θετικό βήμα στην εξελικτική πορεία της Ένωσης με ισχυρές συμβολικές διστάσεις στο υφιστάμενο πεδίο εξέλιξης της, λαμβάνοντας υπόψη την κριτική που ασκείται στην Ένωση ότι προωθεί τα συμφέροντα των μεγάλων οικονομικών ομίλων και φροντίζει κυρίως για την απελευθέρωση των αγορών. 29 Όπως τόνισε και το Ευρωπαικό Κοινοβούλιο η δημιουργία του Ταμείου αποτελεί μια πρώτη αξιέπαινη προσπάθεια προς μια κοινωνική πολιτική που θα αποβλέπει στην αντιμετώπιση των βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης. Η σύστασή του είναι επίσης επίκαιρη διότι «περνάει» ένα θετικό μήνυμα στην κοινή γνώμη. Ότι δηλαδή το πρόβλημα της παγκοσμιοποίησης δεν μπορεί να αφορά μόνον ένα μεμονωμένο μισθωτό, μια μεμονωμένη βιομηχανία ή ένα μεμονωμένο κράτος. Πρόκειται αντίθετα για ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπισθεί και να λυθεί με πνεύμα αλληλεγγύης και σε κοινοτικό επίπεδο. 27 Πρόκειται για τις γυναίκες, τους ηλικιωμένους εργαζόμενους και τους εργαζόμενους με περιορισμένα προσόντα και με δυσκολότερη επομένως επανένταξη στην αγορά εργασίας. 28 Ο όρος αυτός εισήλθε επίσημα στο κοινοτικό λεξιλόγιο και συνακόλουθα στην κοινοτική πολιτική διαδικασία με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκό Συμβουλίου (ΕΣ) των Βρυξελλών στις 23 και 24 Μαρτίου Το ΕΣ τόνιζε την ανάγκη να αναπτυχθούν συστηματικότερα στα ΕΠΜ (Εθνικά Προγράμματα Μεταρρυθμίσεων) συνολικές στρατηγικές πολιτικής για τη βελτίωση της προσαρμοστικότητας των εργαζομένων και των επιχειρήσεων ζητώντας από τα κμ να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην κύρια πρόκληση που ονομάζεται flexicurity. (εξισορρόπηση της ευελιξίας και της ασφάλειας). Το ΕΣ επεσήμανε ότι η Ευρώπη οφείλει να αξιοποιήσει τη θετική αλληλεξάρτηση μεταξύ ανταγωνιστικότητας, απασχόλησης και κοινωνικής ασφάλειας, καλώντας τα κμ να προωθήσουν, ανάλογα με την κατάσταση που επικρατεί στην αγορά εργασίας εκάστου, μεταρρυθμίσεις στις πολιτικές της αγοράς εργασίας και τις κοινωνικές πολιτικές βάσει μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης ευελιξίας και ασφάλειας, κατάλληλα προσαρμοσμένης στο εκάστοτε θεσμικό περιβάλλον και λαμβάνοντας υπόψη την κατάτμηση της αγοράς εργασίας. 29 L.Tsoukalis, Why We Need a Globalisation Adjustment Fund, ELIAMEP, Discussion Paper, 26 October 2005.