Πολίτες στην Ευρώπη Πρόλογος 9. Πρόλογος

Transcript

1 Πολίτες στην Ευρώπη Πρόλογος 9 Πρόλογος Με ιδιαίτερη περηφάνια παρουσιάζουµε στην ακαδηµαϊκή και επιστηµονική κοινότητα, καθώς και στο γενικό αναγνωστικό κοινό το Πολίτες στην Ευρώπη. Αυτός ο τόµος ασχολείται µε ένα θέµα το οποίο έχει άµεση σχέση µε τον καθένα. Εξετάζει το ζήτηµα της ιδιότητας του πολίτη µέσα σε ένα ευρύ χωρικό και χρονικό πλαίσιο, κυρίως στην Ευρώπη των δύο τελευταίων αιώνων. Σε αυτόν τον τόµο συµµετέχουν περισσότεροι από 30 ερευνητές από 19 χώρες. Παρουσιάζονται η Βόρεια, Νότια, Ανατολική, υτική και Κεντρική Ευρώπη. Οι επιµελητές και οι περισσότεροι συµµετέχοντες σε αυτήν την έκδοση είναι «Ευρωπαίοι πολίτες», πολλοί εκ των οποίων σε περισσότερες από µια ευρωπαϊκές χώρες. Οι περισσότεροι είναι πολίτες χωρών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τις υπογράφουσες τη Συνθήκη της Ρώµης µέχρι τα κράτη που έγιναν µέλη το 2004 ορισµένοι είναι πολίτες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών, ή κρατών τα οποία πρόκειται να προσχωρήσουν στην Ένωση. Άλλοι είναι πολίτες χωρών έξω από την Ένωση Σερβία, Ρωσία και Νότιος Αφρική που όλες, όµως, έχουν µοιραστεί, για πάντα, µεγάλο κοµµάτι της πολιτικής και πολιτιστικής τους ιστορίας µε την «Ευρώπη», όπως και αν αυτή ορίζεται. Ο τόµος εξετάζει το παρελθόν και το παρόν της ευρωπαϊκής ιδιότητας του πολίτη και κατ επέκταση το µέλλον της. Ο στόχος της έρευνας είναι τόσο πρακτικός όσο και θεωρητικός. Στηρίζεται στην πεποίθηση πως η γνώση αποτελεί σηµαντικό παράγοντα της λήψης αποφάσεων, πολιτικών ή άλλων και επιπλέον πως χρειάζεται περισσότερη γνώση για τη λήψη αποφάσεων σχετικών µε την ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη. Οι στάσεις προς τόσο ζωτικά πολιτικά και ηθικά ζητήµατα, όπως η «ιδιότητα του πολίτη», στηρίζονται συνήθως σε γενικές εντυπώσεις και

2 10 Ann Katherine Isaacs, Guðmundur Hálfdanarson απόψεις, παρά σε µια κριτικά θεµελιωµένη γνώση. Ως ιστορικοί και ειδικοί σε άλλους τοµείς των κοινωνικών και των ανθρωπιστικών επιστηµών, πιστεύουµε πως είναι καθήκον µας να συνεισφέρουµε στην κοινή κληρονοµιά της κατανόησης και της γνώσης, ώστε οι ενήµεροι πολίτες να παίρνουν τεκµηριωµένες αποφάσεις. Στην περίπτωση της ευρωπαϊκής ιδιότητας του πολίτη, φαίνεται πως ο πολιτικός ορίζοντας, προς το παρόν, των περισσότερων πολιτών της ηπείρου εξακολουθεί να παρα- µένει το δικό τους έθνος-κράτος. Γνωρίζουν πως εκλέγουν ένα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αλλά το θεωρούν κάτι α- πόµακρο, και δεν βλέπουν σε αυτό ή στην Ευρωπαϊκή Ε- πιτροπή µια άµεση έκφραση των συµφερόντων και των επιθυµιών τους. Και όµως, είναι προφανές πως αυτό που είναι η Ευρώπη και αυτό που πρόκειται να γίνει είναι µέγιστης σηµασίας για το µέλλον, όχι µόνο των πολιτών της, αλλά και για το σύνολο του κόσµου. Θα ξεπεράσει η Ευρωπαϊκή Ένωση τους δισταγµούς της στην πορεία της προς τα εµπρός, την κρίση στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης, που ενσαρκώνεται στις αρνητικές ψήφους στη Γαλλία και την Ολλανδία για το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα; Θα αποκτήσει τη θέση που της αξίζει στην παγκόσµια σκηνή; Θα γίνει µια δύναµη για την ειρήνη, τη δηµοκρατία και την ελευθερία; Θα ασκήσει την επιρροή της στην παγκόσ- µια πολιτική, φέρνοντας οφέλη σε ολόκληρο τον κόσµο, χάρη στην κληρονοµιά της γνώσης που έχει αποκτήσει από τη δική της εµπειρία στον πόλεµο και τις συγκρούσεις; Αυτό θα συµβεί µόνο αν η ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη γίνει πραγµατικότητα και θεωρηθεί µια πραγµατικότητα. Μόνο αν βρεθούν τρόποι µε τους οποίους οι πολίτες θα µπορούν να συµµετέχουν ενεργά και έξυπνα στο διάλογο, στην ανάλυση και στις αποφάσεις που λαµβάνονται, θα µπορέσει η Ευρώπη να πετύχει την υπόσχεσή της. Η Ευρώπη στηρίζεται στην ιστορία: αποτελεί προϊόν µιας φωτισµένης συνειδητοποίησης πως µια ισχυρή και καινοτόµα πολιτεία δηµιουργηµένη από πολλές χώρες είναι η εναλλακτική λύση στις αντιπαλότητες, τις συγκρο-

3 Πολίτες στην Ευρώπη Πρόλογος 11 ύσεις και τους καταστροφικούς πολέµους, οι οποίοι έχουν χαρακτηρίσει το παρελθόν της. Αυτή είναι η γνώση που χρειάζεται να γίνει κοινή γνώση, πάνω στην οποία η Ευρώπη µπορεί να χτίσει το µέλλον της. Υπάρχουν άµεσα ζητήµατα που πρέπει να λυθούν για την ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη, και αυτό πρέπει να γίνει εδώ και τώρα. Ποια είναι η θέση του πολίτη ενός κράτους-µέλους σε ένα άλλο κράτος-µέλος; Ποια αστικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώµατα έχει ο καθένας µας; Πώς θα εκφραστεί στο εσωτερικό των χωρών η ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη; Πώς και πότε και κάτω από ποιες συνθήκες άνθρωποι από άλλες χώρες και ηπείρους θα γίνουν αποδεκτοί ως νέοι πολίτες; Αυτή η συλλογή δεν υποστηρίζει πως δίνει απαντήσεις. Όµως, αποτελεί ένα βήµα, και πολύ ενδιαφέρον µάλιστα, προς τη διαµόρφωση πρωτότυπων και λογικών απαντήσεων σε αυτά τα ερωτήµατα. Τα περιεχόµενά της αναλύονται πλήρως στην Εισαγωγή που ακολουθεί. Αποτελεί ένα µέρος της γενικής ατζέντας της αναθεώρησης των σηµερινών ερευνητικών πρακτικών και στρατηγικών στην ευρωπαϊκή ιστορία, θέτοντάς τες σε ένα ευρύ αναλυτικό και συγκριτικό πλαίσιο, χρησιµοποιώντας ταυτόχρονα αυτή τη σύγκριση για να επιτύχει ένα νέο επίπεδο κριτικής κατανόησης, το οποίο είναι απαραίτητο για µια ολοκληρω- µένη άποψη για την ιδιότητα του πολίτη. Πιστεύουµε πως σε αυτή τη συλλογή ο αναγνώστης ή η αναγνώστρια θα βρει πολλές αφορµές προβληµατισµού και πολλές εκπλήξεις. Τα πολλά της κεφάλαια σκιαγραφούν µια απρόσµενη ποικιλία διαδροµών που ακολουθήθηκαν προς την επίτευξη της δηµιουργίας µιας ιδιότητας του πολίτη στα σηµερινά έθνη-κράτη. Παρουσιάζουν πολλούς διαφορετικούς τρόπους µελέτης και κατάληξης σε συµπεράσµατα από αυτήν την ποικιλοµορφία. Η ιστορία συχνά θεωρείται ως απόµακρη και ασύνδετη µε την καθηµερινή ζωή. Συνήθως απορροφάται στη «γενική γνώση», και αποκτά συχνά τη µορφή των κοινών πεποιθήσεων, προσανατολισµών και προκαταλήψεων οι οποίες έχο-

4 12 Ann Katherine Isaacs, Guðmundur Hálfdanarson υν τις ρίζες τους στις εθνικές αφηγήσεις. Αυτές οι α- φηγήσεις έχουν διαµορφωθεί παντού µέσα σε συγκεκριµένα πολιτικά και πολιτιστικά πλαίσια, πολύ λίγες όµως γνωρίζουν πώς και γιατί απέκτησαν αυτή τη µορφή. Η βάση του CLIOHRES, του ικτύου της Αριστείας µας, είναι οι παρατηρήσεις που έχουν γίνει εδώ και πολλά χρόνια για τη ικανότητα της ιστορίας να διαµορφώνει κοινωνικές και πολιτικές θέσεις, και να σχηµατίζει την αντίληψη που έχουµε για τον εαυτό µας και τους άλλους. Οι ιδέες για το παρελθόν επηρεάζουν τον κάθε ένα από εµάς σε σχέση µε την αλληλεπίδρασή µας µε άλλα άτοµα και µε την κοινωνία εν γένει, και τις αποφάσεις µας που αφορούν τις ενέργειες που πρέπει να αναλάβουµε και τις αξίες που πρέπει να τηρηθούν ή να εφαρµοστούν. Τέτοιες ιδέες παρέχουν τα θεµέλια για το διαχωρισµό του κόσµου σε εθνικές ή κοινωνικές οµάδες, των οποίων οι ιστορικές δοµές και η διατήρηση αποτελούν τη βάση για όλες σχεδόν τις αξιώσεις σε εθνικές και άλλες συλλογικές ταυτότητες. Το CLIOHRES.net ξεκίνησε το έργο του τον Ιούνιο του 2005, χάρη σε µια πενταετή ερευνητική σύµβαση µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή µέσα από το Έκτο Πρόγραµµα Πλαίσιο της Γενικής ιεύθυνσης για την Έρευνα, υπό την Προτεραιότητα 7, που ασχολείται µε την «ιδιότητα του πολίτη». Στην πραγµατικότητα, το CLIOHRES.net είναι ένα σηµαντικό προϊόν της µακροχρόνιας συνεργασίας ανάµεσα σε πολλά ευρωπαϊκά πανεπιστήµια Η συνεργασία ξεκίνησε αρχικά µε το ίκτυο Ιστορίας ECTS, το οποίο ανέπτυξε ένα πιλοτικό πρόγραµµα που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 80. Τότε η Οµάδα Ιστορικών Θεµάτων του πιλοτικού αυτού σχεδίου ανέλαβε την εργασία του ελέγχου και της ανάπτυξης µεθόδων µεταβίβασης των εκπαιδευτικών µονάδων και ξεκάθαρων κανόνων για την αξιολόγηση της επίδοσης, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η κινητικότητα των φοιτητών και φοιτητριών και η αναγνώρισή τους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στο ξεκίνηµα του το ECTS απαριθ- µούσε 15 πανεπιστήµια σε 11 κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής

5 Πολίτες στην Ευρώπη Πρόλογος 13 Ένωσης. Όταν το πρόγραµµα τελείωσε το 1995, το ίκτυο είχε επεκταθεί και περιλάµβανε 26 ιδρύµατα σε 16 κράτη µέλη της Ε.Ε. και της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι συνεργάτες συµµετείχαν σε δύο αναπτυξιακά προγράµµατα του Προγράµµατος Σωκράτης, το δεύτερο από τα οποία, το CLIOH («Εδραιώνοντας εσµούς και Νεωτεριστικές Επισκοπήσεις για µια Νέα Ιστορική Ατζέντα σε µια ιευρυνόµενη Ευρώπη»), είχε το προνόµιο να καταφέρει να συµπεριλάβει για πρώτη φορά µέλη από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Το CLIOH εξελίχθηκε στο CLIOHnet, το Θεµατικό ίκτυο Σωκράτης για την Ιστορία ( το οποίο σήµερα έχει 80 συνεργαζόµενα ιδρύµατα σε 35 ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και ένα µεγάλο αριθµό εξωτερικών συνεργατών. Το CLIOHnet έχει προάγει τη συµπερίληψη και την αµοιβαία γνώση και έχει επεκτείνει το σώµα των µελών του άµεσα, έτσι ώστε να συµπεριλάβει συνεργάτες από τις νέες χώρες και από διάφορα ιδρύµατα. Είναι α- δερφό ίκτυο, που ειδικεύεται σε ζητήµατα ανώτερης εκπαίδευσης και ένα σηµαντικό συµπλήρωµα του ερευνητικού ικτύου της Αριστείας. Το CLIOH.net και το CLIOHRES.net είναι στενά συνδεδεµένα µε τις σηµαντικές κοινωνικές και πολιτικές µεταρρυθµίσεις που έχουν συµβεί στη Ευρώπη κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι χρόνων, µε την ενσωµάτωση, την ενοποίηση και την επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το σχηµατισµό αυτού που αποτελεί µια µοναδική πολιτεία. Τα ίκτυα ανταποκρίνονται στο όραµα του τι είναι η Ευρώπη και τι θα έπρεπε να είναι. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η «αριστεία» δεν υποδηλώνει µια κλειστή λέσχη που αποτελείται από µερικά ιδρύµατα αναγνωρισµένου κύρους. Η «αριστεία» υποδηλώνει πως εκµεταλλευό- µαστε τις µοναδικές ευκαιρίες για συνεργασία σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και πέρα από αυτή. Υποδηλώνει πως ανοιχτόµυαλοι και δραστήριοι ακαδηµαϊκοί και ερευνητές από τα πολλά εξαιρετικά πανεπιστήµια και κέντρα σε ολόκληρη την Ευρώπη βρίσκουν τρόπους να συ-

6 14 Ann Katherine Isaacs, Guðmundur Hálfdanarson νεργαστούν, καθώς επίσης και να δηµιουργήσουν νέα γνώση και αντιλήψεις εξαιτίας των διαφορετικών τους απόψεων. Κάνοντάς το αυτό αναπτύσσουν καινοτόµους τρόπους διδασκαλίας και ερευνητικά προγράµµατα, µε βασική προϋπόθεση αυτά τα δύο να συνδέονται στενά. Το ίκτυο Αριστείας του CLIOHRES στηρίζεται στην εµπειρία που έχει αποκτηθεί έτσι ώστε να καταφέρει να αναπτύξει τον τοµέα της ιστορικής έρευνας και της έρευνας των σχετικών κλάδων µε έναν πραγµατικά καινοτόµο τρόπο. Το ακρωνύµιο του προκύπτει από το «Εδραιώνοντας εσµούς και Νεωτεριστικές Επισκοπήσεις για µια Νέα Ιστορική Ατζέντα σε µια ιευρυνόµενη Ευρώπη». Το ίκτυο αποτελεί µια κοινοπραξία 45 πανεπιστηµίων και ερευνητικών ιδρυµάτων σε 31 χώρες. Κάθε ίδρυµα αντιπροσωπεύεται από δύο ανώτερους ερευνητές και δύο διδακτορικούς φοιτητές που επιλέγονται από διάφορους ακαδηµαϊκούς τοµείς, κυρίως από την ιστορία, αλλά επίσης και από την ιστορία της τέχνης, την κοινωνιολογία, την αρχαιολογία, την αρχιτεκτονική, τη φιλολογία, τις πολιτικές επιστήµες, τις λογοτεχνικές σπουδές και τη γεωγραφία. Εποµένως, το ίκτυο παρέχει µια πλατφόρµα για διάλογο και συζήτηση, συγκρίσεις και συνεργασία σε εθνικά, παραγωγικά και επιστηµονικά πεδία. Οι 180 ερευνητές του ικτύου χωρίζονται σε έξι Θεµατικές Οµάδες Εργασίας, κάθε µια από τις οποίες ασχολείται µε έναν ευρύ ερευνητικό τοµέα «κράτη, θεσµοί και νοµοθεσία», «εξουσία και πολιτισµός», «θρησκευτικές και φιλοσοφικές έννοιες», «εργασία, φύλο και κοινωνία», «σύνορα και ταυτότητες» και, τέλος, «η Ευρώπη και ο κόσµος». Επιπλέον το ίκτυο ως σύνολο, ασχολείται µε διάφορα «αλληλένδετα θέµατα», ένα από τα οποία αποτελεί το επίκεντρο της έρευνας κάθε χρονιά. Αυτά τα θέµατα είναι η «ιδιότητα του πολίτη», η «µετανάστευση», το «φύλο», οι «διακρίσεις» και η «ανεκτικότητα». Κάθε µια από τις Θεµατικές Οµάδες Εργασίας ασχολείται µε αυτά τα αλληλένδετα θέ- µατα από τη δική της οπτική ή άποψη. Κατά τη διάρκεια

7 Πολίτες στην Ευρώπη Πρόλογος 15 της πρώτης χρονιάς, το θέµα αφορούσε την «ιδιότητα του πολίτη», που είναι και το θέµα αυτής της συλλογής. Ως ίκτυο Αριστείας, το CLIOHRES δεν είναι ένα συνηθισµένο ερευνητικό πρόγραµµα. εν εστιάζει σε ένα περιορισµένο ερευνητικό πεδίο ή σε µια οµάδα συγκεκρι- µένων ζητηµάτων. Αντίθετα, είναι ένα φόρουµ στο οποίο οι ερευνητές που αντιπροσωπεύουν τις διάφορες εθνικές και τοπικές παραδόσεις µπορούν να συναντηθούν και να αναλύσουν το έργο τους µε νέους τρόπους, µέσω δοµηµένης αλληλεπίδρασης µε τους συναδέλφους τους από άλλες χώρες και επιστηµονικά πεδία. Ο στόχος δεν είναι µόνο να υπερβούν τα εθνικά σύνορα, τα οποία εξακολουθούν να καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό τις ατζέντες της ιστορικής έρευνας, ανοίγοντας έτσι νέους δρόµους έρευνας, αλλά να εκµεταλλευτούν επίσης και τις εθνικές διαφορές, έτσι ώστε να προκαλέσουν την κριτική συνείδηση για το πώς έχουν εξελιχθεί και αναπτυχθεί οι σηµερινές ερευνητικές ατζέντες. Προσπαθώντας να δηµιουργήσουν ένα σηµαντικό πλαίσιο για διάλογο, οι ερευνητές που ασχολούνται µε το πρόγραµµα πρέπει να αναγνωρίσουν τόσο τις οµοιότητες όσο και τις έντονες διαφορές ανάµεσα στις διάφορες ιστορικές παραδόσεις που έχουν εξελιχθεί στην Ευρώπη. Για αυτόν το λόγο, η πρώτη φάση του προγράµµατος έχει αφιερωθεί στη «χαρτογράφηση», στην αναγνώριση δηλαδή και στη διερεύνηση τόσο του τρόπου µε τον οποίο τα ζητήµατα που θεωρούνται σηµαντικά για κάθε θεµατικό τοµέα έχουν αντιπροσωπευθεί στις διαφορετικές εθνικές ιστοριογραφίες όσο και, εξίσου σηµαντικό, του ποια ζητήµατα επίσης θεωρούνταν ως περιθωριακής σηµασίας µέσα σε αυτή την παράδοση. Στο µέλλον θα πραγµατοποιηθεί περαιτέρω χαρτογράφηση, καθώς οι οµάδες προχωρούν στα επό- µενα στάδια τόσο της αναγνώρισης των ερευνητικών θεµάτων τα οποία µπορούν να ενδιαφέρουν όλες τις ιστοριογραφίες, της σύγκρισης των µεθοδολογιών και των πηγών, καθώς και της παρουσίασης του τρόπου µε τον οποίο προβλήµατα που έχουν καθοριστεί µέσα στο πλαίσιο µιας

8 16 Ann Katherine Isaacs, Guðmundur Hálfdanarson ιστοριογραφικής παράδοσης µπορεί να τεθούν και να α- ναπτυχθούν σε νέα πλαίσια. Με αυτόν τον τρόπο, µέσα στα πέντε χρόνια της δραστηριότητάς του, το ίκτυο έ- χει θέσει ως στόχο του να δηµιουργήσει καινοτόµα πρότυπα για την ευρωπαϊκή ιστορική έρευνα. Για να καταφέρει να παρουσιάσει στο ευρύτερο κοινό τις αναλύσεις και τις συζητήσεις που διεξάγονται στο ίκτυο, το CLIOHRES.net έχει σχεδιάσει πέντε εκδοτικούς κύκλους. Κάθε χρόνο, οι Οµάδες Εργασίας θα παρουσιάζουν τουλάχιστον από µια συλλογή η καθεµία και το ίκτυο ως σύνολο θα ασχολείται µε ένα από τα «αλληλένδετα» θέµατα. Η συλλογή αυτής της χρονιάς έχει µεγάλη ποικιλία, µπορεί όµως να θεωρηθεί ως συλλογή των εργασιών της ο- µάδας, που καταγράφουν την πρόοδο, αντί να ισχυρίζονται πως έχουν λύσει εντελώς το ζήτηµα µε το οποίο ασχολούνται. Οι συλλογές συγκεντρώνουν το έργο επιστηµόνων που βρίσκονται σε πολύ διαφορετικά στάδια στη σταδιοδροµία τους. Μερικοί από τους συγγραφείς είναι διδακτορικοί φοιτητές, ενώ άλλοι καθιερωµένοι καθηγητές µε µεγάλη εµπειρία στο ακαδηµαϊκό έργο. Αντιπροσωπεύουν επίσης διάφορες συλλογιστικές παραδόσεις: αυτό είναι απόλυτα ταιριαστό, εφόσον η ιστορία είναι πιθανώς το πιο ετερογενές επιστηµονικό πεδίο που υπάρχει. Το CLIOHRES.net έχει ως στόχο του να διευκολύνει το διάλογο ανάµεσα στις παραδόσεις και να ανοίξει τους δρόµους για νέα κριτική κατανόηση, αλλά όχι να οµογενοποιήσει την ιστορική έρευνα στην Ευρώπη. Η διαφορά είναι ταυτόχρονα πρόθεση και επιθυµία. Η ιστορία, µπορεί, και πρέπει, να µελετάται και να εξιστορείται µε πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Αυτοί οι τρόποι είναι προϊόντα της ιστορίας και αξίζει να ερευνηθούν. Καθώς ο πρώτος χρόνος λειτουργίας φτάνει στο τέλος του, εκφράζουµε την ευγνωµοσύνη µας στην Ευρωπαϊκή Ε- πιτροπή και στη Γενική ιεύθυνση για την Έρευνα, που τόσο γενναιόδωρα έχουν υποστηρίξει το ίκτυο µας µέσω της Προτεραιότητας 7 του Έκτου Προγράµµατος Πλαισίου. Η χορηγία που µας δόθηκε παρείχε στο ίκτυο τα οικονο-

9 Πολίτες στην Ευρώπη Πρόλογος 17 µικά µέσα για τη διεξαγωγή αυτού του φιλόδοξου προγράµµατος. Ακόµα πιο σηµαντικό είναι το γεγονός πως αυτή η χορηγία αποτελεί επίσης µια αναγνώριση του σηµαντικού ρόλου που µπορεί να διαδραµατίσει η ιστορία στη διαµόρφωση ενός καλύτερου µέλλοντος για τους Ευρωπαίους πολίτες. Θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε τους υπεύθυνους του προγράµµατος, Giulia Amaducci, και Ιωάννη Καµπόλη. Οι προσεχτικές και σηµαντικές συµβουλές τους και η υποστήριξή τους είχαν εξαιρετική σηµασία για το πρόγραµµα. Θα πρέπει να απευθύνουµε τις ευχαριστίες µας και στο Πανεπιστήµιο της Πίζας και στον Πρύτανη του Marco Pasquali. Το Πανεπιστήµιο της Πίζας υποστηρίζει το ίκτυο µε αξιοσηµείωτη γενναιοδωρία, προσφέροντάς µας ταυτόχρονα σηµαντική ηθική υποστήριξη. Χωρίς την κατανόηση και την υποστήριξη του συντονιστικού ιδρύµατος, θα ήταν αδύνατον να διεξαχθεί ένα τέτοιο πρόγραµµα. Θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε το διευθυντή της κεντρικής διοίκησης του Πανεπιστηµίου, Dr. Riccardo Grasso, που αποδέχθηκε τις ευθύνες που συνδέονται µε τη διαχείριση του ικτύου τη Miriana Donati και την Elisa Cascio για την ιδιαίτερη βοήθειά τους, την οµάδα της Πίζας, Laura Burgisano και Adrian Marinescu, για τη σηµαντική αφοσίωσή τους και την προθυµία τους να αντιµετωπίσουν τις µεγάλες περιόδους ολικής απορρόφησης στο έργο και τους φοιτητές βοηθούς µας, Ileana Buzic, Lorenzo Gatti, Andreas Verdigi, Nicoletta Scapparone και Marina Cappelli για τη βοήθειά τους στις διαφορετικές φάσεις του προγράµµατος. Για την υποµονή, την υποκίνηση και τον επαγγελµατισµό τους στην καθοδήγηση για τη διαδικασία της έκδοσης και της εκτύπωσης αυτού και των άλλων επτά συλλογών που εκδόθηκαν φέτος, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε ιδιαίτερα του Francesca Petrucci, Michele Gasparello, Stefano Fabbri, Ambra Seymons, Claudia Napolitano και Patricia Pacini της Edizioni Plus, της Pisa University Press.

10 18 Ann Katherine Isaacs, Guðmundur Hálfdanarson Πάνω από όλα είµαστε ευγνώµονες σε όλα τα µέλη του ικτύου για µια ενθαρρυντική, απαιτητική και παραγωγική χρονιά. Πάνω από τριάντα από τους εκατόν ογδόντα ερευνητές του ικτύου έχουν συνεισφέρει σηµαντικά στη συγγραφή των κεφαλαίων της παρούσας συλλογής. Πολλοί περισσότεροι έχουν συµµετάσχει στις συζητήσεις που την έχουν διαµορφώσει. Κάθε µια από τις έξι Θεµατικές Οµάδες Εργασίας έχει συνεισφέρει σηµαντικά σε αυτήν τη συλλογή, και πολλά µέλη των Οµάδων έχουν συνεισφέρει στην τελευταία ενότητα του βιβλίου, «Ιδιότητα του Πολίτη και Μειονότητες». Ευχαριστούµε ιδιαίτερα τον συνεπιµελητή αυτής της συλλογής, Steven G. Ellis, του Εθνικού Πανεπιστηµίου της Ιρλανδίας, στο Galway, ο ο- ποίος διαδραµάτισε έναν σηµαντικό ρόλο στο σχεδιασµό και την πραγµατοποίηση αυτού του συλλογικού έργου. Τέλος, ως συν-συντονιστές θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε µια αξιοθαύµαστη οµάδα ανθρώπων: τους συναδέλφους µας στη Συντονιστική Επιτροπή, και τους επιµελητές των άλλων επτά τόµων που εκδόθηκαν την πρώτη χρονιά. Για τις εξειδικευµένες γνώσεις τους, την υποµονή τους, τη σκληρή δουλειά, την ευαισθησία και την ανεκτική φιλία τους, θέλουµε να εκφράσουµε την ευγνωµοσύνη µας στους James Amelang, Siegfried Beer, Joaquim Carvalho, Ausma CimdiĦa, και πάλι στους Steven Ellis, Luc François, Roumen L. Genov, Marry Harris, Lud a Klusáková, Csaba Lévai, Jonathan Osmond, Juan Pan-Montojo, Carla Salvaterra και Berteke Waaldijk. Ανυποµονούµε για την επόµενη συνεργασία µας στα ε- πόµενα χρόνια. Ann Katherine Isaacs Guðmundur Hálfdanarson Πίζα Ρέυκιαβικ, Μάιος 2006