ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΝΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΑΡΤΑΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι) ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΝΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΑΡΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΤΑΜΟΥΛΗ Α.Ε.Μ:9260

2 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...σελ 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ... σελ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:ΕΙΔΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ...σελ Επιχειρηματικότητα ανάγκης, ευκαιριών και υψηλών δυνατοτήτων...σελ Κοινωνική επιχειρηματικότητα... σελ Ενδοεπιχειρηματικότητα και Επιχειρηματίας... σελ Ενδοεταιρική επιχειρηματικότητα...σελ Τεχνολογική,γεωγραφική και κοινωνιολογική επιχειρηματικότητα... σελ 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...σελ Ιστορική αναδρομή... σελ Οι Ιδιαιτερότητες της Επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα... σελ 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4:Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ.. σελ 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5:ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ - ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ... σελ Ποσοστό δημιουργίας νέων επιχειρήσεων (%)...σελ Καθαρή μεταβολή του αριθμού των επιχειρήσεων (%)...σελ Κινητικότητα των επιχειρήσεων (% )...σελ Δείκτης Συνολικής Επιχειρηματικής Δραστηριότητας (% )... σελ Δείκτης Συνολικής Επιχειρηματικότητας Ανάγκης (% )...σελ Δείκτης Συνολικής Επιχειρηματικής Δραστηριότητας Ευκαιρίας(%)... σελ Δείκτης Επιχειρηματικής Δραστηριότητας Υψηλών Δυνατοτήτων(%)...σελ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6:ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΝΩΜΕΣ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ...σελ Το επιχειρηματικό περιβάλλον στη χώρα μας... σελ Η Ελλάδα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη... σελ 28

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7:Η επιχειρηματικότητα στην εποχή της κρίσης σελ 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8:Η επιχειρηματικότητα στην πόλη της Άρτας...σελ 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9:Συμπεράσματα... σελ 41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ... σελ 42 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι...σελ 44 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ... σελ 50 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ... σελ 55 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΥ... σελ 61

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια, με το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης να κυριαρχεί στη διεθνή οικονομία, υπάρχει μια ραγδαία αύξηση του όγκου των εμπορικών συναλλαγών, των διασυνοριακών επενδύσεων και των χρηματοοικονομικών ροών. Επιπλέον, οι τεχνολογικές εξελίξεις εκμηδενίζουν τις αποστάσεις και ενισχύουν, ακόμη περισσότερο, τη σύγκλιση των νέων αναδυόμενων οικονομιών με τις ήδη ανεπτυγμένες. Ως αποτέλεσμα, χώρες απ όλες τις γωνιές του πλανήτη αναδεικνύονται σε πρωταγωνιστές και επηρεάζουν τους συσχετισμούς δυνάμεων. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας οικονομίας σήμερα είναι ότι δυσκολότερα διακρίνει κανείς τις ανεπτυγμένες από τις υπό ανάπτυξη χώρες. Τα νέα δεδομένα της παγκόσμιας αγοράς ασφαλώς επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό και την Ελλάδα. Ως μέλος της Ε.Ε., η χώρα μας συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση και την εξέλιξη της αναθεωρημένης Στρατηγικής της Λισσαβόνας. Η διαδικασία αυτή θέτει το πλαίσιο των προτεραιοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέσα στο οποίο καλούνται τα κράτη-μέλη να εφαρμόσουν μια σειρά οριζόντιων μεταρρυθμίσεων, προσαρμοσμένων στις εθνικές τους ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Η Ήπειρος είναι επίσημα η πιο φτωχή περιοχή της ΕΕ. Η πόλη της Άρτας που ανήκει στην περιφέρεια της Ηπείρου επηρεάζεται άμεσα από αυτό το γεγονός. Το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού ασχολούνταν με αγροτικές εργασίες για πολλές δεκαετίες. Τα τελευταία χρόνια η ραγδαία μείωση της τιμής των αγροτικών προϊόντων στον παραγωγό, έστρεψαν τον κόσμο στη δημιουργία επιχειρήσεων. Όμως, λίγες είναι οι επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από 2 υπαλλήλους. Στην παρούσα εργασία θα παρουσιάσουμε μερικά στοιχεία και συμπεράσματα που αφορούν την επιχειρηματικότητα και οι προοπτικές ίδρυσης νέων επιχειρήσεων στον νόμο Άρτας.

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 -ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1. Επιχειρηματικότητα είναι η δραστηριότητα δημιουργίας νέων επιχειρήσεων, εισαγωγής νέων προϊόντων και τεχνολογικών νεοτερισμών και γενικώς η ανάληψη των κινδύνων που συνεπάγεται η αναζήτηση επιχειρηματικών ευκαιριών προς όφελος τόσο του ατόμου που επιχειρεί όσο και του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντός του (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 2007, Χατζηκωνσταντίνου και Γωνιάδης). 2. Ως επιχειρηματικότητα ορίζεται η προσπάθεια μετατροπής της πρωτοβουλίας σε αποτέλεσμα και από αυτή τη διαδικασία να προκύψει και οικονομικό κέρδος ( Μάλιστα, για την κλασική οικονομική σκέψη ο σκοπός της επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους που προκύπτει. Ωστόσο, για να είναι κανείς επιχειρηματίας δεν χρειάζεται απαραίτητα να συμφωνεί με την παραπάνω άποψη. Κάθε άνθρωπος, ανάλογα με τα βιώματα, τις γνώσεις και τις επιθυμίες του, είναι δυνατό να ασκεί επιχειρηματική δράση με τρόπους που ξεφεύγουν από τους περιορισμούς και την πεπατημένη των οικονομικών θεωριών (Πολυδύναμο Κέντρο Κοινωνικής Παρέμβασης, 2009). 3. Επιχειρηματικότητα είναι η σκέψη και η διαδικασία να δημιουργήσεις και να αναπτύξεις οικονομική δραστηριότητα που θα βασίζεται στο συνδυασμό της ανάληψης κινδύνου, δημιουργικότητας και/ή καινοτομίας με τη διαχείριση μέσα σε ένα νέο ή υπάρχοντα οικονομικό οργανισμό (Βλιάμος, 2009). 4. Επιχειρηματικότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τις ευκαιρίες κέρδους στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας ή απόκτησης οικονομικού οφέλους και να τις εκμεταλλεύεται. Στα σύγχρονα οικονομικά η επιχειρηματικότητα αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς συντελεστές παραγωγής. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου για την Επιχειρηματικότητα (Global Entrepreneurship Monitor/GEM), η επιχειρηματικότητα με τη σαφή οπτική της οικονομικής δραστηριότητας, ορίζεται ως: Η κάθε προσπάθεια για δημιουργία νέας επιχείρησης ή νέας δραστηριότητας, όπως το ελεύθερο επάγγελμα, η δημιουργία ενός νέου επιχειρηματικού οργανισμού ή η επέκταση ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, που γίνεται από έναν ιδιώτη, από ομάδες ιδιωτών ή από επιχειρήσεις που ήδη λειτουργούν. Ως έννοια σχετίζεται άμεσα με την τεχνογνωσία και την καινοτομία, καθώς η σχέση τεχνογνωσίας, καινοτομίας και αποτελεσματικότητας-απόδοσης χαρακτηρίζει την επιχειρηματική δραστηριότητα σε όλα τα στάδια ανάπτυξης (Ροσγοβά et al., 2009).

6 Οι ορισμοί της επιχειρηματικότητας ποικίλουν. Ο καθένας έχει τη δική του άποψη και ιδέα για το τι είναι η επιχειρηματικότητα. Ο όρος που συχνά υιοθετούμε και είναι περισσότερο διαδεδομένος είναι ο πρώτος δηλαδή επιχειρηματικότητα είναι η δραστηριότητα δημιουργίας νέων επιχειρήσεων, εισαγωγής νέων προϊόντων και τεχνολογικών νεοτερισμών και γενικώς η ανάληψη των κινδύνων που συνεπάγεται η αναζήτηση επιχειρηματικών ευκαιριών προς όφελος τόσο του ατόμου που επιχειρεί όσο και του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντός του. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΙΔΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 2.1 Επιχειρηματικότητα ανάγκης, ευκαιρίας και υψηλών δυνατοτήτων Ανάλογα με τα κίνητρα, τις ανάγκες και το τι επιδιώκει ο κάθε επιχειρηματίας, η επιχειρηματικότητα διακρίνεται σε διάφορες μορφές (Σαμαρτζή, 2008): 1. Έτσι έχουμε την επιχειρηματικότητα ανάγκης, όπου ο επιχειρηματίας αποφασίζει να ασχοληθεί με κάποια δραστηριότητα απλά για να καλύψει την ανάγκη της απασχόλησης. Αυτού του είδους η επιχειρηματικότητα δεν βοηθάει και πολύ στην ανάπτυξη της οικονομίας αφού δεν είναι ούτε ανταγωνιστική ούτε έχει προοπτικές για διεθνές άνοιγμα, παρά μόνο καλύπτει ανάγκες επιβίωσης. 2. Άλλης μορφής επιχειρηματικότητα είναι η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας, όπου ο επιχειρηματίας ξεκινά μια δραστηριότητα προκειμένου να εκμεταλλευτεί μια επιχειρηματική ευκαιρία. Οι επιχειρήσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από αυτήν τη μορφή επιχειρηματικότητας μπορούν να γίνουν φορείς καινοτόμων ιδεών και να δημιουργήσουν ανταγωνιστικά προϊόντα. 3. Υπάρχει επίσης και η επιχειρηματικότητα υψηλών δυνατοτήτων η οποία αφορά επιχειρηματικές δραστηριότητες οι οποίες δεν περιορίζονται στα εθνικά πλαίσια της χώρας τους αλλά τα προϊόντα τους ανταγωνίζονται στις διεθνείς αγορές. Κάθε χώρα επιθυμεί την αύξηση αυτής της μορφής επιχειρηματικότητας αφού βοηθάει την εθνική ανάπτυξη και βελτιώνει την ποιότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος της χώρας 2.2.Κοινωνική επιχειρηματικότητα (Social entrepreneurship) Επιχειρήσεις που προσπαθούν να βρουν επιχειρηματικές καινοτομίες για να λύσουν κοινωνικά προβλήματα που δεν είναι σε θέση να επιλυθούν από το δημόσιο ή από άλλες επιχειρήσεις. Κάθε χρόνο, γίνεται ένας παγκόσμιος διαγωνισμός για το Καλύτερο Επιχειρηματικό Σχέδιο των «Κοινωνικών» Επιχειρήσεων (Νεοφώτιστος,2006)

7 2.3.Ενδοεπιχειρηματικότητα και Επιχειρηματίας Η επιχειρηματικότητα που προκύπτει από τα στελέχη υφιστάμενης επιχείρησης και ονομάζεται ενδοεπιχειρηματικότητα (intraprenership) και η επιχειρηματικότητα που αφορά τη δημιουργία και ανάπτυξη νέας επιχείρησης (start up) από μεμονωμένο άτομο που ονομάζεται επιχειρηματίας και είναι το άτομο που δημιουργεί καινούρια αξία (καινοτομία ή επιχείρηση) (Βασιλειάδης,2008). 2.4 Ενδοεταιρική επιχειρηματικότητα(intrapreneurship) Είναι ένας βασικός παράγοντας διασφάλισης της επιβίωσης των επιχειρήσεων. Στοχεύει στην ενίσχυση της ιδέας της επιχειρηματικότητας μέσα στους μεγάλους οργανισμούς, δηλαδή στην ενθάρρυνση της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας των στελεχών στο πλαίσιο των «καθιερωμένων» επιχειρήσεων. Στηρίζει την επιχείρηση έτσι ώστε αυτή να παραμείνει ανταγωνιστική στην αγορά. Είναι αυτή που αναλαμβάνει τον ρόλο που χρειάζεται σε μια επιχείρηση προκειμένου αυτή να εισάγει το καινούριο στην αγορά, χωρίς να διαταράσσει την υφιστάμενη επένδυση και την τεχνολογία της. Δημιουργεί νέες δομές, παρέχοντας την ευκαιρία στις παλιές να καλύψουν τον κύκλο της ζωής τους και στην επιχείρηση να εξαντλήσει μέχρι κεραίας τα οφέλη της προηγούμενης επένδυσής της. Επίσης, δημιουργεί ή και επιβάλλει συνθήκες εσωτερικού ανταγωνισμού(άμιλλας) των ομάδων εργασίας με σημαντικά αποτελέσματα για τη δραστηριότητα της επιχείρησης που την ενθαρρύνει και επισπεύδει τη διαδικασία μεταφοράς των αποτελεσμάτων της έρευνας στην αγορά, με σημαντική μείωση του κόστους και τα ανάλογα οφέλη (Χατζηκωνσταντίνου και Γωνιάδης,2009). 2.5 Τεχνολογική, γεωγραφική και κοινωνιολογική επιχειρηματικότητα Η τεχνολογική επιχειρηματικότητα αναφέρεται στην εισαγωγή νέας τεχνολογίας στην αγορά με τη μορφή νέων προϊόντων ή νέων διαδικασιών παραγωγής παλαιών προϊόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του είδους αποτελεί η δορυφορική τηλεόραση. Η γεωγραφική επιχειρηματικότητα αναφέρεται στη μετακίνηση τεχνολογικών επιτευγμάτων από το ένα γεωγραφικό μέρος στο άλλο. Συνήθως αυτό σημαίνει τη μετάβαση τεχνολογίας από τον ανεπτυγμένο κόσμο προς τις υπανάπτυκτες χώρες. Οι επιχειρηματικές δραστηριότητες σε χώρες της Ασίας αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα γεωγραφικής επιχειρηματικότητας και όχι τεχνολογικής. Η κοινωνιολογική επιχειρηματικότητα, για το συγγραφέα, αναφέρεται στην εξεύρεση νέων τρόπων προώθησης παλαιών προϊόντων. Το καλύτερο παράδειγμα αυτού του είδους επιχειρηματικότητας είναι η εταιρία Starbucks Coffee Company, η οποία χρησιμοποιώντας ένα διαφορετικό πλαίσιο, δηλαδή, διαφορετικό τρόπο προμήθειας της πρώτης ύλης, διαφορετικό τρόπο προώθησης και μάρκετινγκ των προϊόντων της, έπεισε ένα μεγάλο αριθμό καταναλωτών να δαπανήσουν μεγαλύτερα ποσά για ένα φλιτζάνι καφέ σε αντίθεση με τα ποσά που δαπανούσαν στο παρελθόν.(κώστα,2010).

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Αυτό το κεφάλαιο προσεγγίζει την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα του χθες, του σήμερα και του αύριο. Κάνει μια ιστορική αναδρομή για την πορεία της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, για την πορεία της μέχρι σήμερα αλλά και το μέλλον της επιχειρηματικότητας κάτω από την οικονομική κρίση και την είσοδο της Ελλάδας στο Δ.Ν.Τ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ). 3.1.Ιστορική αναδρομή 2003 Στην Ελλάδα, ένα 6,8% του πληθυσμού ηλικίας μεταξύ 18 και 64 δήλωσαν ότι είτε βρίσκονταν στη φάση της εκκίνησης ενός επιχειρηματικού εγχειρήματος (συμπεριλαμβανομένης της αυτοαπασχόλησης) για λογαριασμό δικό τους ή του εργοδότη τους είτε ήταν ήδη ιδιοκτήτες/χρηματοδότες μιας νέας επιχείρησης, που δεν είχε ακόμα κλείσει 42 μήνες ζωής. Με βάση αυτόν τον Δείκτη Συνολικής Επιχειρηματικής Δραστηριότητας, η χώρα μας καταλαμβάνει τη 16η θέση ανάμεσα στις 31 χώρες που έλαβαν μέρος στην έρευνα το 2003, και βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με μια σειρά άλλων ανεπτυγμένων, κυρίως ευρωπαϊκών, χωρών. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις περισσότερες από αυτές τις χώρες, η Ελλάδα εμφανίζει ένα υψηλό ποσοστό Επιχειρηματικότητας Ανάγκης, επιχειρηματική δραστηριότητα δηλαδή που εκδηλώνεται επειδή ο επιχειρηματίας δεν έχει άλλη δυνατότητα βιοπορισμού. Ταυτόχρονα, η επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ελλάδα εμφανίζεται εξαιρετικά «ρηχή», με την έννοια ότι είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό προσανατολισμένη σε προϊόντα και υπηρεσίες που απευθύνονται στον τελικό καταναλωτή, παρά σε άλλες επιχειρήσεις. Μεγαλύτερο πρόβλημα παρουσιάζει η χώρα μας στον τομέα της Εταιρικής Επιχειρηματικότητας, τον βαθμό δηλαδή καινοτομικότητας των καθιερωμένων επιχειρήσεων. Εδώ η Ελλάδα καταλαμβάνει μόλις την 33η θέση στην παγκόσμια κατάταξη, ανάμεσα σε 40 χώρες που έλαβαν μέρος στην έρευνα τα δύο τελευταία χρόνια (2002 και 2003). Κατά το 2003, περίπου 110 χιλιάδες άνθρωποι ασχολήθηκαν στην Ελλάδα με την εκκίνηση κάποιου τύπου επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η χρηματοδότηση νέων επιχειρηματικών εγχειρημάτων, τα οποία ξεκίνησαν εντός του 2003 ανήλθε στην Ελλάδα σε περίπου 6 δις ευρώ. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των κεφαλαίων προέρχεται από τη συσσωρευμένη αποταμίευση του ίδιου του επίδοξου επιχειρηματία. Πάνω από το 70% των κεφαλαίων με τα οποία οι Έλληνες χρηματοδότησαν επιχειρηματικά εγχειρήματα άλλων, κατευθύνθηκαν σε μέλη των ίδιων των οικογενειών τους. (ETHOS MEDIA S.A., ) Περίπου το 5,8% του ενεργού πληθυσμού της Ελλάδας, που υπολογίζεται σε άτομα μεταξύ 18 και 64 ετών, είχαν επιχειρηματική δραστηριότητα που αφορούσε είτε τη διοίκηση ιδιοκτησία μιας επιχείρησης, είτε τις διαδικασίες για την ίδρυση μιας

9 επιχείρησης. Ο συνολικός αριθμός των νέων εγχειρημάτων που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα το 2004 εκτιμάται περίπου σε 108 χιλιάδες. Η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα εμφανίζεται ως «μοναχική» δραστηριότητα καθώς αποφασίζεται και ξεκινά από ένα μικρό αριθμό ατόμων, γεγονός που συνδέεται με την αυτοαπασχόληση. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έκθεσης:.μέτρηση της Επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα: Κατάρτιση Συστήματος Δεικτών και Προτάσεις Ένταξής τους στο Εθνικό Σύστημα Μέτρησης της Ανταγωνιστικότητας (ΕΣΜΑ)[έτος 2004], η διάρθρωση της συνολικής επιχειρηματικότητας το 2004 βελτιώνεται, καθώς μειώνεται το ποσοστό εκείνων που επιχειρούν γιατί αδυνατούν να εξασφαλίσουν άλλη μορφή απασχόλησης (επιχειρηματικότητα ανάγκης) και διευρύνεται αντίστοιχα το ποσοστό εκείνων που επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν μια ευκαιρία (επιχειρηματικότητα ευκαιρίας). Παρά τη βελτίωση όμως, η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας παραμένει και το 2004 στις χαμηλές θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης (23η). Χαμηλό σημείο που σχετίζεται και με την ανάδειξη της χώρας ως κακού προορισμού για επενδύσεις ξένων κεφαλαίων (121η θέση παγκοσμίως). Σημειώνεται ότι από το σύνολο των επιχειρηματικών εγχειρημάτων που εκδηλώθηκαν το 2004 στην Ελλάδα, το 28% είχαν ως κίνητρο την ανάγκη, όταν στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα το αντίστοιχο ποσοστό δεν ξεπερνά το 18%. Όπως και το 2003 ο μεγάλος όγκος των εγχειρημάτων που καταγράφονταν το 2004 (το 56,8% του συνόλου), αφορά επιχειρήσεις που παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες προς τον τελικό καταναλωτή. Σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της Ευρώπης η Ελλάδα παρουσιάζει το υψηλότερο ποσοστό, μετά την Πορτογαλία, νέων εγχειρημάτων που απευθύνονται στον τελικό καταναλωτή. Το υψηλό αυτό ποσοστό θεωρείται αρνητικό, δεδομένου ότι το είδος αυτό της επιχειρηματικότητας είναι πιο ρηχό και έχει περιορισμένες δυνατότητες ανάπτυξης, καθώς προσελκύει σε μεγάλο ποσοστό την επιχειρηματικότητα ανάγκης και τους αυτοαπασχολούμενους. (Παρατηρητήριο Νεανικής Επιχειρηματικότητας.Μΐο:// cms. paratiritirio.gr/uploads/documents/32/chalkida.pdf) 2005 Στο 3,7% η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας το Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 2005 η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας επιβραδύνθηκε μεν, αλλά λιγότερο απ ότι είχε αρχικά προβλεφθεί. Η αναμενόμενη αυτή εξέλιξη ήταν αποτέλεσμα της υποχώρησης του ρυθμού των επενδύσεων που συνδέονταν με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, της επιβράδυνσης του υψηλού, πάντως, ρυθμού ανόδου των ναυτιλιακών εισπράξεων από τις αρχές του 2005 και της σημαντικής ανόδου της διεθνούς τιμής του πετρελαίου (ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΙΟΒΕ),2006) Σύμφωνα με την παραπάνω πηγή (ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΙΟΒΕ),2006) επισημαίνονται τα εξής: ι. Το 2005 ένα 6,5% του ελληνικού πληθυσμού ηλικίας ετών βρισκόταν στα αρχικά στάδια έναρξης επιχειρηματικής δραστηριότητας (συμπεριλαμβανομένης

10 ii. iii. iv. της αυταπασχόλησης). Σε αυτήν την ομάδα περιλαμβάνονται τόσο τα άτομα που είχαν ξεκινήσει κάποιες προκαταρτικές ενέργειες στην κατεύθυνση έναρξης κάποιας επιχείρησης (επίδοξοι επιχειρηματίες), αλλά και όσοι/όσες είχαν πράγματι ξεκινήσει μια επιχείρηση και είχαν πληρώσει μισθούς για τουλάχιστον τρεις μήνες, αλλά λιγότερο από 42 μήνες (νέοι επιχειρηματίες). Με την επίδοση του 6,5% η Ελλάδα κατατάσσεται ακριβώς στη μέση της σχετικής κλίμακας (στην 17η θέση των 35 χωρών), ωστόσο είναι η 5η ευρωπαϊκή (σε 20 χώρες αντιστοίχως). Σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά παρατηρείται μία σημαντική άνοδος της νέας επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα (από το 5,8%) η οποία οφείλεται κυρίως σε άνοδο των επίδοξων επιχειρηματιών. Αυτό σημαίνει ότι αυξήθηκε κυρίως ο αριθμός των ατόμων που αποφασίζουν να αναλάβουν επιχειρηματική δραστηριότητα και προβαίνουν σε προκαταρτικές ενέργειες για την έναρξη. Προφανώς, όσο μεγαλύτερο τμήμα αυτών μπορέσει να περάσει στη φάση της υλοποίησης, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η εισροή στην επόμενη κατηγορία «επιχειρηματικότητας» (νέες επιχειρήσεις), με πιθανή άνοδο του αριθμού τους στην επόμενη έρευνα. Το 2005 υπήρξε στην Ελλάδα περαιτέρω άνοδος της επιχειρηματικότητας ευκαιρίας, έναντι της επιχειρηματικότητας ανάγκης. Το κίνητρο δηλαδή το οποίο ώθησε περισσότερα άτομα σ αυτή την απόφαση ήταν ο εντοπισμός επιχειρηματικής ευκαιρίας, την οποία επιδιώκουν να εκμεταλλευθούν. Μόνο το 14,2% δηλώνει ότι αναγκάστηκε να προβεί σε αυτήν την ενέργεια λόγω έλλειψης άλλων επιλογών εργασίας ή/και δυσαρέσκειας με την υπάρχουσα απασχόληση, όταν το 2004 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν διπλάσιο (28%), ενώ το 2003 σχεδόν 40 Η νέα επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα εξακολουθεί να εμφανίζει έναν χαμηλό βαθμό καινοτομικότητας σε σχέση με τις άλλες χώρες, κάτι που συνδέεται με το ζήτημα της χαμηλής ποιοτικής νέας επιχειρηματικότητας που έχει επανειλημμένα επισημανθεί από το ΙΟΒΕ. Μόνο ένα 6,74% των επίδοξων και νέων επιχειρηματιών θεωρεί ότι (θα) προσφέρει προϊόντα και υπηρεσίες που είναι εντελώς νέα για όλους τους πελάτες στους οποίους(θα) απευθύνεται. Ο αντίστοιχος μέσος όρος των χωρών του GEM αλλά και των ευρωπαϊκών χωρών βρίσκεται στην περιοχή του 13% Η ελληνική οικονομία εκτιμάται ότι το 2006 αναπτύσσεται με ρυθμό που σε ετήσια βάση θα υπερβεί το 3,4% και ενδέχεται να προσεγγίσει τον ρυθμό του 2005 (3,8%). Σύμφωνα πάντως με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Ε.Ε. ο ρυθμός οικονομικής ανόδου στην Ελλάδα είναι ο 4ος υψηλότερος στην Ευρωζώνη και ο 13ος στην ΕΕ-25. Κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης είναι η εγχώρια ζήτηση: Η κατανάλωση, αφενός, η οποία συνέχισε να διευρύνεται με ταχείς ρυθμούς και οι επενδύσεις αφετέρου, οι οποίες αυξάνονται με επιταχυνόμενο ρυθμό. ενώ η συνολική επενδυτική δραστηριότητα επηρεάζεται από τη βελτίωση του κλίματος και την ανάκαμψη των δημοσίων επενδύσεων. Η βελτίωση του οικονομικού κλίματος οφείλεται αποκλειστικά στις πιο αισιόδοξες προσδοκίες και τις θετικότερες εκτιμήσεις που διατυπώνουν οι επιχειρήσεις σε όλους τους κλάδους της οικονομίας (ΙΟΒΕ, 2006). 2007

11 Η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με ρυθμό περί το 4%, στηριγμένη κυρίως στην εγχώρια ζήτηση, κατανάλωση και επενδύσεις. Συνεχίζεται έτσι μια μακρά περίοδος ανόδου, με ετήσιους ρυθμούς ταχύτερους από τον μέσο όρο της ΕΕ-27, με αποτέλεσμα την προσέγγιση του κατά κεφαλή εισοδήματος στη μέση ευρωπαϊκή τιμή: Σήμερα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ υπερβαίνει το 85% του μέσου όρου της ΕΕ-15 έναντι 70,9% που ήταν πριν από 10 χρόνια. Το 2007 το 5,7% του πληθυσμού βρισκόταν στα αρχικά στάδια της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η επίδοση αυτή συνιστά σημαντική υποχώρηση σε σχέση με το 2006 που ήταν στ 7,9% και περιορίζει την Ελλάδα στην 7 θέση στην Ευρώπη. Ωστόσο το γεγονός ότι η επιχειρηματικότητα συνέχιζε να διευρύνεται. Η μείωση της επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων συνοδεύεται από σημαντική υποχώρηση της επιχειρηματικότητας ανάγκης, δηλαδή την ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας, όχι στο πλαίσιο μιας προσπάθειας εκμετάλλευσης κάποιας ευκαιρίας που το άτομο εντοπίζει στο οικονομικό περιβάλλον, αλλά λόγω έλλειψης καλύτερων επιλογών για εργασία ή και δυσαρέσκειας από την τρέχουσα εργασία. Μόλις το 9,6% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων δηλώνει ως κίνητρο αποκλειστικά την ανάγκη(20% το 2006). Επομένως ως ένα βαθμό, η μείωση της επιχειρηματικότητας το 2007 είναι αποτέλεσμα της σημαντικής μείωσης των επιχειρηματιών ανάγκης, όπως και το 2006 η αντίστοιχη άνοδος της επιχειρηματικότητας είχε αποδοθεί στη σημαντική άνοδο των επιχειρηματιών ανάγκης. Συνεπώς αυτού του τύπου η επιχειρηματικότητα φαίνεται να επιδρά καθοριστικά στην πορεία του βασικού αυτού δείκτη (ΙΟΒΕ, 2008) Επιδείνωση παρουσιάζουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα του 2008,σύμφωνα με την έρευνα του ΘΕΜ.Η εικόνα που δίνει η έρευνα είναι ότι σε σχέση με το 2007,αυξήθηκε κατά 22% η επιχειρηματικότητα ανάγκης που αποτελεί το "καταφύγιο" για την εξασφάλιση απασχόλησης σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Κατά το 2008, το 12,1% των ελλήνων ανδρών ηλικίας ετών και το 7,7% των γυναικών βρισκόταν στη φάση έναρξης ενός νέου εγχειρήματος (Εφημερίδα Ναυτεμπορική, 2009). Πίνακας 1 :Εξέλιξη βασικών δεικτών επιχειρηματικότητας Επίδοξη Μα Αρχικών σιοδων Καθκρωμίνη Συνολική Γυνοικιιο Αναστολή λειτουργίας εηχορηαης ,7% 22% 53% 8,8% 14,6% 2,9% 2.6% % 1,6% 6,5% 10,5% 16,4% 3,4% 3.0% ,6% 2,3% 7,9% 82% 162% 4,7% 2.7% ,1% 5,7% 13,3% 18,7% 3,5% 2,6% % 4,6% 9,9% 12,6% 22,0% 7,7% 2,3% Μίσος όρος 4,9% 2,4.'; 72% 10,7% 18,3% 4,4% 2,6% (ιιλπθυυιχχι ι ιληϋος ετών) Πηγή: Εφημερίδα Ναυτεμπορική, (2009)

12 2009 Ο βασικός δείκτης τις επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα μειώθηκε ελαφρώς αν και η επίδοση αυτή αποτελεί την δεύτερη υψηλότερη την τελευταίας πενταετίας. Αναλυτικά το 8.8% (έναντι του 9.9% το 2008) του πληθυσμού ηλικίας ετών δηλαδή περίπου άτομα δήλωσαν ότι βρίσκονται στα αρχικά στάδια έναρξης επιχειρηματικής ειδικότητας, συμπεριλαμβανομένης της αυτοαπασχόλησης. Η πτώση οφείλεται κυρίως σε περιορισμό των επίδοξων επιχειρηματιών καθώς οι νέοι επιχειρηματίες διατηρούνται στα ίδια με τα περσινά επίπεδα. Όσον αφορά στην επιχειρηματικότητα ευκαιρίας ο σχετικός δείκτης διευρύνεται και προσεγγίζει το 47% σε σχέση με το 2008 που ήταν στο 39,5% των επιχειρηματικών αρχικών σταδίων. Κινητήριος μοχλός της επιλογής αυτής αποτελεί σταθερά τα τελευταία χρόνια η αύξηση του εισοδήματος (26,8%),με την επιθυμία για μεγαλύτερη εργασιακή ανεξαρτησία να διέπει το 20% αυτών των επιχειρηματιών (14,5% του 2008). (ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΙΟΒΕ) Όπως κάθε χρονιά, οι Έλληνες κατατάσσονται στις πρώτες θέσεις ανάμεσα στις χώρες του GEM αναφορικά με το επίπεδο αυτοπεποίθησής τους σχετικά με τις γνώσεις, τα προσόντα και την απαιτούμενη εμπειρία για την έναρξη μιας επιχείρησης. Η επίδοση του 2009 (58%) είναι η δεύτερη υψηλότερη ανάμεσα στο σύνολο των χωρών του GEM. Ακόμα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση εμφανίζουν οι επιχειρηματίες αρχικών σταδίων, μιας και σχεδόν το 90% αυτών δηλώνει ότι διαθέτει τις γνώσεις για να ξεκινήσει μια επιχείρηση. Όμως παρά την παγκόσμιας κατάταξης και αναφορικά με το φόβο της αποτυχίας (45% του πληθυσμού) το επίπεδο εκπαίδευσης έχει αποδειχθεί πως λειτουργεί αντιστρόφως ανάλογα της εμφάνισης φόβου για την αποτυχία. Έτσι, το υψηλότερο ποσοστό των Ελλήνων επιχειρηματιών που δέχονται πως ο φόβος για πιθανή αποτυχία του νέου εγχειρήματος έχει σημαντικές επιπτώσεις στις επιχειρηματικές τους αποφάσεις έχουν ολοκληρώσει μερικώς τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ μμικρότερος είναι αυτός ο φόβος στους κατόχους πανεπιστημιακού διπλώματος Υποχώρησε η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα βάση της έκθεσης «Doing Business» που έγινε από την Παγκόσμια Τράπεζα. Σύμφωνα με αυτή την έκθεση η Ελλάδα κατέχει αρνητική πρωτιά μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. με τις χώρες των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης να εμφανίζονται περισσότερο ελκυστικές για να επενδύσει κάποιος ανοίγοντας μία μικρή ή μεσαία επιχείρηση. Τον τελευταίο, μόλις, χρόνο η Ελλάδα υποχώρησε κατά 12 ολόκληρες θέσεις (από τη θέση 97 που βρισκόταν στην αντίστοιχη έκθεση του 2010, πέφτει φέτος στη θέση 109)

13 στην παγκόσμια κατάταξη ανάμεσα στις υπόλοιπες 182 οικονομίες με κριτήριο τον δείκτη επιχειρηματικότητας, που διαμορφώνεται από το συνολικότερο ευνοϊκό περιβάλλον για να ανοίξει και να δραστηριοποιηθεί στη χώρα μία μικρή και μεσαία επιχείρηση. Η Ελλάδα, φέτος, με τη θέση 109 βρίσκεται κάτω ακόμα από την Γουατεμάλα, την Αιθιοπία, την Παραγουάη, το Μπανγκλαντές και την Υεμένη. Ούτε λόγος βέβαια για την απόσταση που μας χωρίζει από τις γειτονικές χώρες της βαλκανικής χερσονήσου και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η Γεωργία βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις της παγκόσμιας διαβάθμισης και κατατάσσεται στην 12η θέση, η Κύπρος στην 37η θέση, η Βουλγαρία στην 51η θέση, η Τουρκία στην 65η θέση. Κάτω από μας βρίσκονται χώρες, όπως η Βοσνία Ερζεγοβίνη, το Λίβανο, το Μαρόκο και το Κόσσοβο, οι οποίες δεν φαίνεται να είναι πιο ανταγωνιστικές προς την Ελλάδα στο ζήτημα της ελκυστικότητας για τις επιχειρήσεις. Η Ελλάδα καταλαμβάνει και πάλι την τελευταία θέση με κριτήριο είτε τη γραφειοκρατία είτε το κόστος που συναντάει ένας επιχειρηματίας που επιθυμεί να δραστηριοποιηθεί στη χώρα μας. Μέσα σε ένα πλαίσιο εχθρικό για νέες επενδύσεις, για επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, για καινοτομία και ανάπτυξη. Παρά τις μεγαλόστομες δεσμεύσεις των εκάστοτε κυβερνήσεων, η Ελλάδα χρόνο με το χρόνο γίνεται ανταγωνιστική μόνο ως προς τις αναπτυσσόμενες και όχι τις αναπτυγμένες χώρες (Δημάδης, 2010). 3.2 Οι Ιδιαιτερότητες της Επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα Οι ποσοτικοί δείκτες που προκύπτουν από την έρευνα του πληθυσμού καλύπτουν τη μία πλευρά της ανάλυσης του ζητήματος της επιχειρηματικότητας, προσφέροντας συγκριτικά στοιχεία για όλες τις χώρες που έλαβαν μέρος στην έρευνα του GEM. Η αναλυτική συνεισφορά με ποιοτικά στοιχεία σχετικά με τις ιδιαιτερότητες της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Ελλάδα, προκύπτει από την προσέγγιση μέσω συνεντεύξεων με τους ειδικούς σε θέματα επιχειρηματικότητας (ειδικοί για τη συνέχεια) που πραγματοποίησε η ερευνητική ομάδα του GEM. Στο Παράρτημα ΙΙΙ παρατίθεται το ερωτηματολόγιο που συμπληρώθηκε κατά τη συνέντευξη με τους ειδικούς. (Μέτρηση της Επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα: Κατάρτιση Συστήματος Δεικτών και Προτάσεις Ένταξής τους στο Εθνικό Σύστημα Μέτρησης της Ανταγωνιστικότητας (ΕΣΜΑ),2004) Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου αφορούν 14 συνιστώσες που θεωρείται ότι συνθέτουν την έννοια της επιχειρηματικότητας (κατά GEM) και οι οποίες παρατίθενται αναλυτικά στο Παράρτημα IV. Οι ειδικοί που συμμετείχαν στην έρευνα κλήθηκαν έτσι να αξιολογήσουν την επίδοση της χώρας σε κάθε μια από αυτές. Σύμφωνα με τις αυστηρές προδιαγραφές του GEM, οι 14 από τους ειδικούς που συμμετείχαν στην έρευνα είναι επιχειρηματίες, ενώ οι υπόλοιποι ασχολούνται επαγγελματικά με ζητήματα που συνδέονται με την επιχειρηματικότητα. Η συμμετοχή των ειδικών στο έργο προσφέρει δύο ομάδες δεδομένων. Η πρώτη αποδίδει την αξιολόγηση των ειδικών πάνω σε συγκεκριμένες μεταβλητές που καθορίζουν την κάθε συνιστώσα της επιχειρηματικότητας. Η αξιολόγηση αυτή

14 ποσοτικοποιείται μέσω της χρήσης της γενικά παραδεκτής και ευρέως χρησιμοποιούμενης πενταβάθμιας κλίμακας Likert. Η δεύτερη ομάδα δεδομένων περικλείει τις απαντήσεις των ειδικών σε τρία συγκεκριμένα ερωτήματα. Πιο συγκεκριμένα οι ειδικοί καλούνται να εντοπίσουν - σε ανοικτή ερώτηση - τους παράγοντες που, κατά τη γνώμη τους, είτε α) εμποδίζουν, είτε β) ευνοούν την επιχειρηματική δραστηριότητα στη χώρα τους και γ) τι προτείνουν οι ίδιοι για την ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας. Οι απαντήσεις τους στη συνέχεια ταξινομούνται στις 14 συνιστώσες του αναλυτικού πλαισίου που περιγράφει την έννοια της επιχειρηματικότητας. Οι εκτιμήσεις αυτές μας δίνουν τη δυνατότητα να έχουμε πληροφόρηση σχετικά με τα βασικά προβλήματα και πλεονεκτήματα της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, καθώς και προτάσεις που μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυσή της. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 -Επιχειρηματικότητα και Ανταγωνιστικότητα Το σύστημα μέτρησης επιχειρηματικότητας κατά GEM περιλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό δεικτών (Παράρτημα Ι). Οι δείκτες που προτείνονται στη συνέχεια προκύπτουν από τη λογική του Εννοιολογικού Μοντέλου του GEM, που συνδέει την επιχειρηματικότητα με την οικονομική ανάπτυξη. Βέβαια, εδώ επικεντρώνουμε την προσοχή μας σε δείκτες της επιχειρηματικότητας, η μεταβολή των οποίων επιδρά στην εθνική οικονομική ανάπτυξη μέσω της επίδρασής της στην ανταγωνιστικότητα. Το Εννοιολογικό Μοντέλο παρουσιάζεται στο σχήμα που ακολουθεί (Σχήμα 4.1). Στη συνέχεια, μετά από μια συνοπτική επεξήγηση του μοντέλου, παρουσιάζονται οι δείκτες που προτείνει το ΙΟΒΕ για ένταξη στο ΕΣΜΑ και τεκμηριώνεται η σημασία τους για τη μέτρηση της ανταγωνιστικότητας, υιοθετώντας μεθοδολογικά το εννοιολογικό μοντέλο του GEM. Ολόκληρη η οικονομική δραστηριότητα μιας χώρας εξελίσσεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό πλαίσιο, το οποίο έχοντας διαμορφωθεί ιστορικά μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο σε βραχυπρόθεσμη βάση. Με τη σειρά του, υποτίθεται ότι το πλαίσιο αυτό επιδρά σε δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη είναι το Γενικό Εθνικό Πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας και περιλαμβάνει μια σειρά παραγόντων που ορίζουν μεσοπρόθεσμα τις συντεταγμένες μέσα στις οποίες λαμβάνει χώρα το οικονομικό γίγνεσθαι. Πρόκειται για παράγοντες όπως το πόσο «ανοιχτή» είναι η οικονομία, το ρόλο του κράτους, το τεχνολογικό επίπεδο, την ευελιξία των αγορών εργασίας, κλπ. Η δεύτερη κατεύθυνση είναι οι Διαστάσεις του Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος. Εδώ περιλαμβάνεται μια σειρά παραγόντων όπως η χρηματοδοτική υποστήριξη, τα κυβερνητικά προγράμματα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας, το επίπεδο παιδείας και κατάρτισης, κλπ., οι οποίοι 12 επηρεάζουν την ικανότητα της χώρας να «γεννά» νέα επιχειρηματικά εγχειρήματα. Είναι βέβαια φανερό ότι η σύγκριση των Εθνικών Πλαισίων πολλών χωρών, με βάση τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που το καθορίζουν αποκαλύπτει και τη σχετική ανταγωνιστική της θέση, είναι δηλαδή ένα μέτρο της Ανταγωνιστικότητας. Το Γενικό Εθνικό Πλαίσιο της οικονομίας θέτει τους όρους της λειτουργίας τόσο των μεγάλων καθιερωμένων επιχειρήσεων, όσο και των ΜΜΕ που ήδη δραστηριοποιούνται στη χώρα. Από την άλλη πλευρά, οι Διαστάσεις του Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος

15 επηρεάζουν τόσο τις Επιχειρηματικές Ευκαιρίες που εμφανίζονται στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εθνικής οικονομίας, όσο και τις Επιχειρηματικές Δυνατότητες -δηλαδή τις επιχειρηματικές ικανότητες και τα κίνητρα- του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας να αντιλαμβάνεται και να δρα για να εκμεταλλευτεί αυτές τις ευκαιρίες. Με τη σειρά τους, οι Επιχειρηματικές Ευκαιρίες και οι Δυνατότητες επηρεάζουν την εμφάνιση νέων επιχειρηματικών εγχειρημάτων, τη δημιουργία δηλαδή νέων επιχειρήσεων. Πρόκειται για τον βασικό τύπο της επιχειρηματικότητας κατά GEM, όπως τον περιγράψαμε παραπάνω. Το βέλος 1 στο Σχήμα 1 αναφέρεται λοιπόν στην επίδραση του βασικού τύπου επιχειρηματικότητας στην Εθνική Οικονομική Ανάπτυξη. Σχήμα 4.1 :Το εννοιολογικό μοντέλο GEM (Μέτρηση της Επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, 2007) Στην Εθνική Οικονομική Ανάπτυξη επιδρά βεβαίως επίσης τόσο η δραστηριότητα των μεγάλων καθιερωμένων στην αγορά επιχειρήσεων, όσο και των ΜΜΕ. Στο βαθμό που είναι επιχειρηματική η δραστηριότητα αυτή έχει θετική επίδραση στην Εθνική Οικονομική Ανάπτυξη. Η θετική επίπτωση της εταιρικής επιχειρηματικότητας περιγράφεται στο Σχήμα 4.1 από τα δύο βέλη που φέρουν τον αριθμό 2. Όπως ήδη αναφέραμε, υπάρχει ένας τρίτος τύπος επιχειρηματικότητας, η επιχειρηματικότητα των μεγάλων επιχειρήσεων (corporate entrepreneurship) μέσω του οποίου η δραστηριότητα των μεγάλων καθιερωμένων επιχειρήσεων επιδρά στην Εθνική Οικονομική Ανάπτυξη. Η επίδραση αυτή περιγράφεται στο Σχήμα 5.1 από το βέλος που φέρει τον αριθμό 3 (μαζί με το 2). Ωστόσο, όπως ήδη αναφέραμε, πρόκειται για ένα τύπο επιχειρηματικής δραστηριότητας που δεν έχει καταστεί δυνατό, τουλάχιστον προς το παρόν, να διερευνηθεί με κάποιο σύνολο γενικά αποδεκτών δεικτών. Με βάση τη λογική του εννοιολογικού μοντέλου του GEM, που παρουσιάσαμε συνοπτικά ανωτέρω, μια πρώτη επίδραση της επιχειρηματικότητας στην ανταγωνιστικότητα ακολουθεί τη διαδρομή (1) στο Σχήμα. Έτσι, το ΙΟΒΕ στα τέλη του

16 2003 πρότεινε στην Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων του Εθνικού Συμβουλίου Ανταγωνιστικότητας και Ανάπτυξης τους καταλληλότερους δείκτες οι οποίοι και συμπεριελήφθησαν ήδη στην Ετήσια Έκθεση για την Ανταγωνιστικότητα 2003 (Ιανουάριος, 2004) του Υπουργείου Ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, στον Άξονα «Βελτίωση της Παραγωγικότητας» και στην κατηγορία Επιχειρηματικότητα του ΕΣΜΑ συμπεριελήφθησαν οι ακόλουθοι δείκτες: > Το ποσοστό δημιουργίας νέων επιχειρήσεων σε σχέση με τον υφιστάμενο αριθμό επιχειρήσεων. > Η καθαρή αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων (%) που προκύπτει από την διαφορά του ποσοστού εισόδου (δημιουργίας νέων επιχειρήσεων) και του ποσοστού εξόδου (αποχώρηση ή/και διακοπή λειτουργίας) επιχειρήσεων. > Η κινητικότητα των επιχειρήσεων που προκύπτει ως άθροισμα του ποσοστού δημιουργία και αποχώρησης επιχειρήσεων. Οι δύο πρώτοι από τους ανωτέρω δείκτες αφορούν την επίδραση της επιχειρηματικότητας στην ανταγωνιστικότητα μέσω της επίπτωσής της στην ύπαρξης επιχειρηματικών ευκαιριών. Είναι φανερό ότι η αύξηση των επιχειρηματικών ευκαιριών αφενός αντανακλά τη βελτίωση της ανταγωνιστικής θέσης της χώρας, ενώ, ταυτόχρονα, βελτιώνει αυτή τη θέση ακόμα περισσότερο, αφού οδηγεί σε νέα βιώσιμα επιχειρηματικά εγχειρήματα. Αυτό είναι ακριβώς το νόημα των δύο πρώτων δεικτών. Από την άλλη, ο τρίτος δείκτης που προτείνεται σχετίζεται και με την πλευρά της «προσφοράς» επιχειρηματικών υπηρεσιών, με την έννοια ότι αντανακλά και τις ικανότητες του πληθυσμού μιας χώρας για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας, με άλλα λόγια, αφορά τις ικανότητες της δημιουργίας επιχειρηματικών εγχειρημάτων ικανών να εκμεταλλευτούν τις επιχειρηματικές ευκαιρίες και άρα να είναι ανταγωνιστικά. Στο 1ο Παράρτημα της Ετήσιας Έκθεσης για την Ανταγωνιστικότητα το 2003, το οποίο συνέταξε το ΙΟΒΕ, παρουσιάζονται, μεταξύ άλλων τα πρώτα, την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, αποτελέσματα του GEM με παρουσίαση και ανάλυση προτεινομένου συνόλου δεικτών μέτρησης της επιχειρηματικότητας που προκύπτουν από το GEM (Έρευνα Πληθυσμού Ενηλίκων). Συγκεκριμένα, οι δείκτες που προτάθηκαν και αναλύθηκαν ήταν οι εξής: > Ο Δείκτης Συνολικής Επιχειρηματικής Δραστηριότητας (ΤΕΑ). Ο δείκτης αυτός μετρά τον Αριθμό ατόμων (18-64 ετών) ανά 100, τα οποία συμμετέχουν σε αναπτυσσόμενη επιχείρηση ή νέα επιχείρηση ή και στις δύο προαναφερθείσες μορφές επιχείρησης (εάν ένα άτομο συμμετέχει και στις δύο μορφές υπολογίζεται ως ένας/μια ενεργός επιχειρηματίας). > Ο Δείκτης Συνολικής Επιχειρηματικότητας Ανάγκης (ΤΕΑNEC). Ο συγκεκριμένος δείκτης εκτιμά τον αριθμό ατόμων (18-64 ετών) ανά 100, τα οποία συμμετέχουν σε αναπτυσσόμενη επιχείρηση ή νέα επιχείρηση ή και στις δύο προαναφερθείσες μορφές επιχείρησης (εάν ένα άτομο συμμετέχει και στις δύο μορφές υπολογίζεται ως ένας / μια ενεργός επιχειρηματίας), αναφέροντας ως επιχειρηματικό κίνητρο την ανάγκη απασχόλησης. > Ο Δείκτης Επιχειρηματική Δραστηριότητας Υψηλών Δυνατοτήτων (ΤΕΑ High Potential). O δείκτης αυτός είναι ένα σύνθετος δείκτης ό οποίος επιχειρεί να μετρήσει τις επιχειρηματικές δραστηριότητες οι οποίες ικανοποιούν κάποιες προϋποθέσεις και συγκεκριμένα (α) δημιουργούν νέες αγορές, (β) έχουν

17 δυνατότητες εξαγωγών (εξαγωγικός προσανατολισμός) και (γ) δημιουργούν νέα απασχόληση. > Ο Δείκτης Συνολικής Επιχειρηματικότητας ανά φύλο (ΤΕΑMAL και ΤΕΑFEM). Με αυτόν τον δείκτη επιχειρείται η αποτύπωση του προφίλ του επιχειρηματία και εκτιμάται ως ο αριθμός ανδρών/γυναικών (18-64 ετών) ανά 100, τα οποία συμμετέχουν σε αναπτυσσόμενη επιχείρηση ή νέα επιχείρηση ή και στις δύο προαναφερθείσες μορφές επιχείρησης (αν ένα άτομο συμμετέχει και στις δύο μορφές υπολογίζεται ως ένας/μια ενεργός επιχειρηματίας). Ο πρώτος από τους ανωτέρω δείκτες δίνει μία αίσθηση σχετικά με την σημασία της επιχειρηματικής δραστηριότητας στο επίπεδο του πληθυσμού. Όπως τεκμηριώνεται από όλες τις ετήσιες εκθέσεις του GEM τα τελευταία πέντε χρόνια, όσο υψηλότερος είναι ο δείκτης αυτός, τόσο σημαντικότερη είναι η επίδραση της επιχειρηματικότητας στο επίπεδο της ανταγωνιστικότητας μιας χώρας. Για τους ίδιους λόγους έχει μεγάλη σημασία ο τελευταίος από τους ανωτέρω δείκτες, που αναφέρεται στη σχετική συμμετοχή ανδρών και γυναικών στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Όσο μεγαλύτερη είναι η συμμετοχή των γυναικών στην επιχειρηματικότητα, τόσο αυξάνονται οι δυνατότητες επιτυχούς εκμετάλλευσης των επιχειρηματικών ευκαιριών. Ωστόσο, είναι φανερό ότι η επίπτωση της επιχειρηματικότητας στο επίπεδο ανταγωνιστικότητας μιας χώρας θα είναι σημαντικότερη όσο υψηλότερη είναι η αξία που παράγει μια συγκεκριμένη επιχειρηματική δραστηριότητα. Ο δεύτερος και ο τρίτος δείκτης που προτάθηκαν ανωτέρω αναφέρονται ακριβώς σε αυτό το ποιοτικό στοιχείο της επιχειρηματικότητας. Ο δείκτης επιχειρηματικότητας ανάγκης μας δίνει το ποσοστό των επιχειρηματικά δραστήριων ατόμων οι οποίοι ασκούν αυτή τη δραστηριότητα απλά και μόνο επειδή δεν έχουν άλλη δυνατότητα βιοπορισμού. Τέλος, ο δείκτης επιχειρηματικότητας υψηλών δυνατοτήτων μας δίνει ένα μέτρο της πραγματικής επίδρασης της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην οικονομική αποτελεσματικότητα σε μια χώρα, με βάση τα κριτήρια της επέκτασης των αγορών, του εξαγωγικού προσανατολισμού και της δημιουργίας νέας απασχόλησης. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5- Προτεινόμενοι Δείκτες Επιχειρηματικότητας - Αναλυτική παρουσίαση Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται αναλυτικά οι προτεινόμενοι δείκτες επιχειρηματικότητας, οι οποίοι δύναται να ενταχθούν ή έχουν ήδη ενταχθεί στο Εθνικό Σύστημα Μέτρησης Ανταγωνιστικότητας (ΕΣΜΑ). Η παρουσίαση κάθε προτεινόμενου δείκτη αποτελείται από τα ακόλουθα τμήματα: > Επεξήγηση της σημαντικότητας του δείκτη. > Συγκριτική αξιολόγηση της θέσης της χώρας σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες και κατά περίπτωση με ο μέσο όρο της ΕΕ ή των χωρών οι οποίες συμμετείχαν στο ερευνητικό πρόγραμμα GEM. > Παράθεση αντίστοιχων διαγραμμάτων για κάθε δείκτη. Με τη μορφή αυτή αιτιολογείται αναλυτικά η επιλογή κάθε επιμέρους δείκτη. Ο σχολιασμός σχετικά με τη θέση της χώρας παρέχει μια ενδεικτική εικόνα για το επίπεδο

18 και την ποιότητα της επιχειρηματικότητας στην χώρα, αλλά και τον βαθμό συμβολής της στην εθνική ανταγωνιστικότητα. 5.1 Ποσοστό δημιουργίας νέων επιχειρήσεων (%) Σημαντικότατα του δείκτη Ο συγκεκριμένος δείκτης προκύπτει ως το ποσοστό των νέων επιχειρήσεων προς το σύνολο των υφιστάμενων επιχειρήσεων της χώρας. Το ποσοστό δημιουργίας νέων επιχειρήσεων εκφράζει την ένταση της επιχειρηματικότητας σε μια χώρα και κατά κανόνα αντανακλά τις προσδοκίες σχετικά με νέες παραγωγικές διαδικασίες και ανταγωνιστικούς κλάδους, την εσωτερική πολιτική ανταγωνισμού και βεβαίως τις διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία συνολικά, αλλά και στον επιχειρηματικό τομέα, σε εθνικό και κλαδικό επίπεδο. Ιδανικά, η δημιουργία νέων επιχειρήσεων δύναται να οδηγήσει στην ενίσχυση του ανταγωνισμού, στην ανάπτυξη της καινοτομίας προϊόντων και διεργασιών, και σε δεύτερο επίπεδο στη βελτίωση των καταναλωτικών τιμών, στην ενίσχυση της ποιότητας των προϊόντων, στη δημιουργία απασχόλησης και στην περιφερειακή σύγκλιση σε εθνικό επίπεδο. Σημαντικό βέβαια, είναι εκτός από το αριθμητικό επίπεδο του πληθυσμού των νέων επιχειρήσεων, να διερευνηθεί η ποιότητα αυτών, η οποία μπορεί να εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Ενδεικτικά μπορεί να αναφερθούν οι ακόλουθοι: > Τα κίνητρα δημιουργίας νέων επιχειρήσεων. Είναι ιδιαίτερα σημαντική η ερμηνευτική διάκριση μεταξύ επιχειρηματικότητας ανάγκης και επιχειρηματικότητας ευκαιρίας. Στην πρώτη περίπτωση, οι νέες επιχειρηματικές προσπάθειες αφορούν κατά κανόνα σε μορφές αυταπασχόλησης με χαμηλό δυναμικό ανάπτυξης και ενδεχομένως με αρνητική προοπτική επιβίωσης, αλλά και περιορισμένης θετικής επίδρασης στην εθνική ανταγωνιστικότητα. Αντίθετα, οι επιχειρηματικές προσπάθειες οι οποίες βασίζονται στην αναγνώριση και εκμετάλλευση μιας ευκαιρίας σε συγκεκριμένη αγορά, έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης και πιο σημαντικής επίδρασης στην εθνική ανταγωνιστικότητα. > H κλαδική κατανομή των νέων επιχειρηματικών κινήσεων. Έχει διαπιστωθεί, ότι χαρακτηριστικός παράγοντας καθορισμού των επιχειρηματικών επιλογών των ατόμων είναι η προϋπάρχουσα εργασιακή εμπειρία και γνώση. Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται ως «κλαδική αδράνεια» και συνδέεται με την τάση των ατόμων να δημιουργούν νέες επιχειρήσεις στον κλάδο προηγούμενης απασχόλησης τους. Θεωρείται δηλαδή ότι τα άτομα μπορούν ευκολότερα να διακρίνουν μια επιχειρηματική ευκαιρία στον κλάδο απασχόλησης τους και κεφαλαιοποιώντας την προηγούμενη εμπειρία τους, να προσπαθήσουν να την εκμεταλλευτούν. Ο ελλοχεύων κίνδυνος της τάσης αυτής είναι όμως ότι μπορεί - σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες- να οδηγήσει στη δημιουργία επιχειρηματικότητας σε κλάδους

19 φθίνουσας παραγωγικότητας και άρα όχι βέλτιστων επιχειρηματικών αποδόσεων, ενώ παράλληλα ενισχύονται οι πιθανότητες αποτυχίας των νέων επιχειρήσεων. > Το μέγεθος των νέων επιχειρήσεων. Οι μικρές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη πίεση επιβίωσης στα πρώτα χρόνια λειτουργίας τους, αν και σίγουρα διαθέτουν προοπτικές ευνοϊκότερων ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν κατά κανόνα το μεγαλύτερο ποσοστό του συνόλου των επιχειρήσεων μιας χώρας. Η διαχρονική σταθερότητα της τάσης αυτής δεν εξηγεί σαφώς την ποιότητα του επιχειρηματικού δυναμικού μιας χώρας, αφού πρέπει να ληφθεί υπ όψιν η δραστηριότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε κάθε χρονική στιγμή. Συγκριτική αξιολόγηση της θέσης της χώρας σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες και το μέσο όρο της ΕΕ. Σύμφωνα με στοιχεία του 1999, η Ελλάδα παρουσιάζει ποσοστό δημιουργίας νέων επιχειρήσεων της τάξης του 11% και καταλαμβάνει υψηλή θέση σε σύγκριση με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ, (υπολείπεται μόνο από την Ουγγαρία και την Ιρλανδία). Παράλληλα το ποσοστό δημιουργίας επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι σημαντικά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (μ. ο). Βέβαια, ο συγκεκριμένος δείκτης δεν συνδέεται με την αντίστοιχη ποιότητα των νέων επιχειρήσεων, συνεπώς η υψηλότερη τιμή δεν σημαίνει αντίστοιχα επιτυχημένη εθνική πολιτική ή περισσότερο ανταγωνιστικό εθνικό οικονομικό περιβάλλον. Το γεγονός αυτό ερμηνεύει άλλωστε και τη χαμηλή τιμή του δείκτη σε χώρες με επιχειρηματική παράδοση, όπως π.χ. η Ιταλία και η Φιλανδία. 20. Διάγραμμα 5.1: Νέες επιχειρήσεις ως ποσοστό του συνόλου των υφιστάμενων επιχειρήσεων (έτος 2010) Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2003), "Benchmarking Enterprise Policy: Results from the 2003 Scoreboard", Κείμενο εργασίας, SEC 1278, Νοέμβριος 2003

20 5.2. Καθαρή μεταβολή του αριθμού των επιχειρήσεων (%) Σημαντικότατα του δείκτη Η καθαρή μεταβολή του πληθυσμού των επιχειρήσεων (ως ποσοστό), υπολογίζεται ως η διαφορά του ποσοστού εισόδου (δημιουργία νέων επιχειρήσεων) και του ποσοστού εξόδου (αποχώρηση, διακοπή λειτουργίας ενεργών επιχειρήσεων). Η θετική τιμή του δείκτη αυτού υποδηλώνει ότι το σύνολο των νέων επιχειρήσεων είναι ποσοστιαία μεγαλύτερο από το σύνολο των αποχωρούντων επιχειρήσεων. Μια τέτοια εξέλιξη αντικατοπτρίζει κατά αρχήν ένα ευνοϊκό οικονομικό περιβάλλον. Ωστόσο, για την ασφαλή ερμηνεία του δείκτη, είναι απαραίτητη μία ενδελεχής ανάλυση σχετικά με την επίδραση της καθαρής αύξησης του πληθυσμού των επιχειρήσεων στο ισοζύγιο της απασχόλησης, το μέγεθος των χρησιμοποιούμενων κεφαλαίων, τη χρήση τεχνολογίας, καθώς και την αντίστοιχη κλαδική κατανομή των δύο ομάδων επιχειρήσεων. Συγκριτική αξιολόγηση της θέσης της χώρας σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες και το μέσο όρο της ΕΕ. Η Ελλάδα παρουσιάζει καθαρή μεταβολή του αριθμού των επιχειρήσεων σε ποσοστό 3,2%. Η τιμή αυτή μπορεί να υποδηλώνει μια τάση για ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και ένα θετικό οικονομικό κλίμα για τη χώρα. Η Ελλάδα υπολείπεται και πάλι από την Ουγγαρία και την Ιρλανδία, ενώ παρουσιάζει υψηλότερη τιμή του δείκτη σε σχέση με παραδοσιακά βιομηχανικές χώρες (Ιταλία και Φιλανδία), αλλά και σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Μάλιστα, τα δύο προαναφερθέντα κράτη παρουσιάζουν καθαρή μείωση του πληθυσμού των επιχειρήσεων. Η μείωση του αριθμού των επιχειρήσεων, δεν είναι απαραίτητα αρνητική εξέλιξη, αφού ενδεχομένως να αποτελεί αποτέλεσμα αναδιάρθρωσης και συγκέντρωσης των αγορών, με θετικά μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα στην εθνική ανταγωνιστικότητα. Παρομοίως, η καθαρή αύξηση των επιχειρήσεων μπορεί μεν να υποδηλώνει ένα θετικό οικονομικό κλίμα, αλλά για να επιβεβαιωθεί η θετική της συμβολή στην εθνική ανταγωνιστικότητα, χρειάζεται ανάλυση επιπλέον δεικτών. Διάγραμμα 5.2: Καθαρή ποσοστιαία (%) μεταβολή του αριθμού των επιχειρήσεων (έτος 1999)

21 Ιτα λ ία -0.2 _ Φ ινλανδία -0.4 EE 15 Η &6 Ο λ λ α ν δ ία ο.ε Π ο ρ το γ α λ ία I u Ισ π α ν ία Ι2.7 Ε λ λ ά δ α 32 ρλαν6ι'α 6 Ο ιγ-γα ρ ία ϋ 2 Α ΰ S 10 Πηγή : Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2003), Benchmarking Enterprise Policy: Results from the 2003 Scoreboard, Κείμενο εργασίας, SEC 1278, Νοέμβριος Κινητικότητα των επιχειρήσεων (%) Σημαντικότατα του δείκτη Ο συγκεκριμένος δείκτης υπολογίζεται ως το άθροισμα του ποσοστού εισόδου (δημιουργία νέων επιχειρήσεων) και του ποσοστού εξόδου (αποχώρηση, διακοπή λειτουργίας ενεργών επιχειρήσεων). Η τιμή του δείκτη εκφράζει το επίπεδο του επιχειρηματικού δυναμισμού, την ευελιξία των αγορών και γενικότερα τη σταθερότητα του οικονομικού περιβάλλοντος. Βέβαια, για τη σωστή ερμηνεία του δείκτη, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η σύγκριση των ποσοστών εισόδου και εξόδου, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των δύο ομάδων επιχειρήσεων, αλλά και στοιχεία της ευρύτερης οικονομικής συγκυρίας. Σε γενικές γραμμές, η επίδοση στον συγκεκριμένο δείκτη συνδέεται με τη δυνατότητα νέων επιχειρήσεων να ανταγωνιστούν τις ήδη υπάρχουσες και τη σύγκριση, όσον αφορά στα εμπόδια εισόδου / εξόδου, των επιμέρους αγορών. Διάγραμμα 5.3: Κινητικότητα επιχειρήσεων: Άθροισμα ποσοστού δημιουργίας και αποχώρησης επιχειρήσεων (έτος 1999) Πηγή : Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2003), Benchmarking Enterprise Policy: Results from the 2003 Scoreboard, Κείμενο εργασίας, SEC 1278, Νοέμβριος 2003

22 5.4. Δείκτης Συνολικής Επιχειρηματικής Δραστηριότητας Σημαντικότατα του δείκτη Ο δείκτης αυτός μετρά τον αριθμό ατόμων (18-64 ετών) ανά 100, που συμμετέχει σε μια αναπτυσσόμενη επιχείρηση ή νέα επιχείρηση ή και στις δύο μορφές επιχείρησης (εάν ένα άτομο συμμετέχει και στις δύο μορφές υπολογίζεται ως ένας / μια ενεργός επιχειρηματίας). Ο δείκτης εκφράζει το μέγεθος και την ένταση της επιχειρηματικότητας, ωστόσο πρέπει να επισημανθεί ότι δεν συσχετίζεται άμεσα με τον επίπεδο ανάπτυξης και το οικονομικό κλίμα μίας χώρας. Μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την εξέλιξη της επιχειρηματικότητας και την ορθή αξιολόγηση των αντίστοιχων εθνικών πολιτικών, προκύπτει από την παράλληλη εξέταση επιπλέον δεικτών, με πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα της επιχειρηματικότητας, την κλαδική κατανομή των νέων επιχειρήσεων, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των επιχειρηματιών και άλλα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων. Συγκριτική αξιολόγηση της θέσης της χώρας σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες και το μέσο όρο των χωρών GEM Η Ελλάδα παρουσιάζει μία τιμή στον δείκτη συνολικής επιχειρηματικής δραστηριότητας της τάξης του 7%, περίπου στο ίδιο επίπεδο με χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, η Ελβετία, το Βέλγιο και η Φιλανδία, ενώ υστερεί μόνο από την Ιρλανδία και την Ισλανδία. Υπολείπεται όμως από τον αντίστοιχο μ.ο (9%) του συνόλου των χωρών που συμμετέχουν στο ερευνητικό πρόγραμμα GEM. Τους υψηλότερους δείκτες παρουσιάζουν αναπτυσσόμενες χώρες με ασταθείς οικονομίες και σημαντικά μακροοικονομικά προβλήματα, γεγονός το οποίο υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει κατά ανάγκην άμεση συσχέτιση του συγκεκριμένου δείκτη με το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας και το οικονομικό της κλίμα. Διάγραμμα 5.4: Συνολική επιχειρηματική δραστηριότητα (2003)

23 Πηγή: IOBE - GEM 5.5.Δείκτης Συνολικής Επιχειρηματικότητας Ανάγκης (%) Σημαντικότατα του δείκτη Ο συγκεκριμένος δείκτης εκτιμά τον αριθμό ατόμων (18-64 ετών) ανά 100, που συμμετέχει σε αναπτυσσόμενη επιχείρηση ή νέα επιχείρηση ή και στις δύο μορφές επιχείρησης (εάν ένα άτομο συμμετέχει και στις δύο μορφές υπολογίζεται ως ένας / μια ενεργός επιχειρηματίας), αναφέροντας ως επιχειρηματικό κίνητρο την ανάγκη απασχόλησης. Ο δείκτης αποδίδει ένα σημαντικό ποιοτικό χαρακτηριστικό της επιχειρηματικότητας: Υψηλά επίπεδα της επιχειρηματικότητας ανάγκης, η οποία κατά κανόνα εκφράζεται με τη μορφή αυταπασχόλησης ή προσωπικών εταιρειών, υποδηλώνει ότι η πλειονότητα των νέων επιχειρηματικών κινήσεων δεν βασίζεται στην αναγνώριση και εκμετάλλευση ουσιαστικών επιχειρηματικών ευκαιριών, δηλαδή στη δημιουργία επιχειρήσεων με προοπτική υψηλών αποδόσεων. Οι επιχειρηματίες ανάγκης ουσιαστικά οδηγούνται στην αυταπασχόληση για να εξασφαλίζουν την οικονομική επιβίωσή τους. Διαπιστώνεται επίσης, ότι οι νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες ανάγκης χαρακτηρίζονται από περιορισμένες πιθανότητες μακρόχρονης επιβίωσης, προσφοράς νέων θέσεων εργασίας, ενώ συγκεντρώνονται σε παραδοσιακούς κλάδους, με πιο περιορισμένες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Κατά συνέπεια, η επιχειρηματικότητα ανάγκης εμφανίζει λιγότερες πιθανότητες για θετική επίδραση στην εθνική ανταγωνιστικότητα. Συγκριτική αξιολόγηση της θέσης της χώρας σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες και το μέσο όρο των χωρών GEM Η Ελλάδα παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλό δείκτη επιχειρηματικότητας ανάγκης, του επιπέδου του 5%, περίπου στα επίπεδα του μ.ο των χωρών GEM. Η Ελλάδα συγκριτικά υπολείπεται μόνο από χώρες με αναπτυσσόμενες οικονομίες και σημαντικά μακροοικονομικά προβλήματα, όπως η Ουγκάντα, η Βενεζουέλα και η Αργεντινή. Ταυτόχρονα, η συντριπτική πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών παρουσιάζει ιδιαίτερα χαμηλό δείκτη επιχειρηματικότητας ανάγκης. Τα στοιχεία αυτά φανερώνουν ένα πρώτο αρνητικό διαρθρωτικό χαρακτηριστικό της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα η οποία, όπως προκύπτει από προηγούμενους δείκτες, από τη μία μεριά ι. 26 παρουσιάζει υψηλό δυναμισμό και από την άλλη χαρακτηριστικά χαμηλής ποιότητας. Επομένως, αν και οι Έλληνες δείχνουν ιδιαίτερα υψηλή κλίση προς την αυταπασχόληση (ΕΕ, Flash Euro barometer no 134), δεν φαίνεται να μπορούν να εκμεταλλευτούν αντίστοιχες επιχειρηματικές ευκαιρίες ή ακόμα και να μην εμφανίζονται τέτοιες, λόγω προβλημάτων λειτουργίας των ελληνικών αγορών.