ΟΔΗΓΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ (ΟΣ) INTEGRATED DESIGN (ID) PROCESS GUIDE

Transcript

1 ΟΔΗΓΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ (ΟΣ) INTEGRATED DESIGN (ID) PROCESS GUIDE

2 Συγγραφείς της ευρωπαϊκής έκδοσης: Anne Sigrid Nordby, Peer Jørgensen, Asplan Viak, Νορβηγία Μετάφραση και προσαρμογή στα ελληνικά: Θεώνη Καρλέση, Πανεπιστήμιο Αθηνών Ομάδα Μελετών Κτιριακού Περιβάλλοντος Επικοινωνία: Θεώνη Καρλέση Τμήμα Φυσικής, Κτίριο Φυσικής 5 Πανεπιστημιούπολη Τηλ , karlessith@phys.uoa.gr Συντονιστής προγράμματος MaTrID : Klemens Leutgöb e7 Energie Markt Analyse GmbH Walcherstrasse 11/43 A-1020 Vienna, Austria klemens.leutgoeb@e-sieben.at Εξώφυλλο: Powerhouse office building at Kjørbo, by Snøhetta architects (NO). Roof view of solar cells and light shaft with glimpse of winding staircase Ο παρών οδηγός έχει δημιουργηθεί στα πλαίσια του Ευρωπαικού Προγράμματος MaTrID (Market Transformation Towards Nearly Zero Energy Buildings Through Widespread Use of Integrated Energy Design) που αφορά στην προσαρμογή της αγοράς στην κατασκευή κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης μέσω της εφαρμογής ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού. Ο Ολοκληρωμένος Σχεδιασμός (ΟΣ) αποτελεί τον πιο ενδεδειγμένο τρόπο για τη διαχείριση των θεμάτων που ανακύπτουν στο σχεδιασμό των κτιρίων με υψηλούς ενεργειακούς και περιβαλλοντικούς στόχους. Στη διαδικασία του σχεδιασμού, κύριοι παράγοντες είναι η συνεργασία μιας ομάδας πολλών ειδικοτήτων που θέτει σαφείς στόχους, η συζήτηση και η αξιολόγηση των σχεδιαστικών λύσεων και η πραγματοποίηση συστηματικών ελέγχων από τα αρχικά στάδια. Η αρχική φάση σχεδιασμού προσφέρει την ευκαιρία παρεμβάσης στο χαμηλότερο κόστος. Έτσι, η μετατόπιση του φόρτου εργασίας στα αρχικά στάδια θα αποδόσει στον κύκλο ζωής του κτιρίου Αποποίηση ευθύνης Το πρόγραμμα MaTrID υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα πλαίσια του Intelligent Energy for Europe Programme. Η ευθύνη για το περιεχόμενο αυτού του δημοσιεύματος έγκειται στους συγγραφείς και δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα τη γνώμη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. O EACI (EASME) και η Ευρωπαική Κοινότητα δε φέρουν καμία ευθύνη για τη χρήση των πληροφοριών που περιλαμβάνονται στο παρόν έγγραφο. Η διάρκεια του προγράμματος MaTrID είναι από 19/6/ /12/2014 (Αρ.Συμβολαίου :ΙΕΕ/11/989/S.I ).

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ (ΟΕΣ) ΣΤΟΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ (ΟΣ) ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ O (ΟΣ) ; ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ (ΟΣ) ΚΥΡΙΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο (ΟΣ); Ο (ΟΣ) ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΒΗΜΑ ΒΗΜΑ 0 - ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΓΟΥ ΒΗΜΑ 1 - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΒΗΜΑ 2 - ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΒΗΜΑ 3 - ΣΥΝΕΧΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΒΗΜΑ 4 - ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΒΗΜΑ 5 - ΧΡΗΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΛΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ 1: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ «ΜΠΑΣΟΥΡΑΚΟΥ» ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΛΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ 2: ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ «ΔΕΛΑΣΑΛ» ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πρόγραμμα MaTrID στοχεύει στην υποστήριξη της υλοποίησης Κτιρίων Σχεδόν Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης έως το 2020 με την εφαρμογή του Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού. Σε αυτό το πλαίσιο η εφαρμογή αυτής της διαδικασίας από την αρχική φάση σχεδιασμού του κτιρίου έως την κατασκευή του είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ο Ολοκληρωμένος Σχεδιασμός (ΟΣ) αποτελεί την πλέον κατάλληλη προσέγγιση για τη μείωση της πολυπλοκότητας του σχεδιασμού και για τη διευκόλυνση της αλληλεπίδρασης των μελών της σχεδιαστικής ομάδας. Αυτός ο Οδηγός ΟΣ δίνει σαφείς βήμα προς βήμα διευκρινίσεις σχετικά με την προσέγγιση του ΟΣ και αποτελεί ένα από τα κύρια παραδοτέα του προγράμματος MaTrID. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα

5 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ. ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΛΑΤΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΗΣΤΗ ΟΔΗΓΟΣ (ΟΣ) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΛΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Εικόνα 1: ID Tool-kit ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΜΟΙΒΩΝ Τα πρακτικά εργαλεία του ΟΣ περιλαμβάνουν τον παρών Οδηγό ΟΣ και τα συμπηρωματικά έγγραφα: Συνοπτικές Οδηγίες για τον Πελάτη, Συνοπτικές Οδηγίες για τον Χρήστη, Υπηρεσίες και Μοντέλα απόσβεσης, Παραδείγματα Καλής Εφαρμογής.

6 ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ (ΟΕΣ) ΣΤΟΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ (ΟΣ). 6 Αρχικά η έννοια του Ολοκληρωμένου Ενεργειακού Σχεδιασμού (ΟΕΣ) εστίασε στην επίτευξη στόχου όσο το δυνατόν χαμηλότερης ενεργειακής κατανάλωσης μέσω μιας ολοκληρωμένης διαδικασίας σχεδιασμού και ενεργειακά αποδοτικών μέτρων στα πρώτα στάδια. Τα τελευταία χρόνια όμως, η ανάγκη μείωσης των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου (Green House Gas, GHG) έχει ολοένα περισσότερο επικεντρωθεί σε ευρύτερα θέματα σχετικά με την πολιτική που αφορά τον κτιριακό τομέα: Η συμφωνία με τις απαιτήσεις της ΕΕ για κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης (Nearly Zero Energy Buildings, NZEB) μέχρι το 2020 σημαίνει ότι, πέραν της μείωσης της ενέργειας, ένα ευρύτερο φάσμα περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραγόντων πρέπει να ληφθεί υπόψη. Η σημερινή πρόκληση της κλιματικής αλλαγής απαιτει την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση όλων των παραμέτρων που προκαλούν εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου GHGs. Η πολυπλοκότητα αυτών των στόχων καθορίζει την ανάγκη για διεπιστημονική προσέγγιση και ολοκληρωμένο σχεδιασμό. Επιπλέον, η προσέγγιση του Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού (Integrated Design, ID) είναι χρήσιμη όχι μόνο σε κτίρια με υψηλούς περιβαλλοντικές φιλοδοξίες, αλλά και για πολλές άλλες κατασκευαστικές προκλήσεις. Υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός νέων απαιτήσεων και καινοτόμων λύσεων που πρέπει να ενσωματωθεί στο σχεδιασμό των σύγχρονων κτιρίων γεγονός που συνεπάγεται την εμπλοκή ένός ευρύ φάσματος επαγγελματιών και ειδικοτήτων. Ο καθορισμός σαφών στόχων και η επικοινωνία μεταξύ της σχεδιαστικής ομάδας και των επενδυτών είναι απαραίτητά στοιχεία επιτυχίας. Η ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων, η χρήση κατάλληλων υλικών, η υπεύθυνη εκμετάλλευση των πόρων, η προστασία της βιοποικιλότητας και οι πράσινες μεταφορές αποτελούν παραδείγματα των δεικτών που χρησιμοποιούνται σε περιβαλλοντικά συστήματα αξιολόγησης όπως: BREEAM, LEED ή DGNB. Τα συστήματα αυτά μπορούν να βοηθήσουν να καθοριστούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι και να μεταφράσουν τα μέτρα μείωσης των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου σε σαφείς και ποσοτικούς στόχους για το σχεδιασμό των κτιρίων. Για τους λόγους αυτούς, στο εξής χρησιμοποιείται ο πιο γενικός όρος του Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού (Integrated Design, ID), αντικαθιστώντας τον προηγούμενο ορισμό του Ολοκληρωμένου Ενεργειακού Σχεδιασμού (Integrated Energy Design, IED).

7 Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Renzo Piano Building Workshop 7 Powerhouse Kjørbo, Νορβηγία Snøhetta architects

8 ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ O (ΟΣ) ; 8 Ο Ολοκληρωμένος Σχεδιασμός δεν αποτελεί μια νέα ιδέα ή αντίληψη. Είναι αντίθετα το επόμενο στάδιο της εξέλιξης των βέλτιστων πρακτικών καθώς η διαδικασία για σύγχρονη σχεδίαση οδηγεί σε συνδυαστικές λύσεις υψηλών απαιτήσεων για το κτίριο. Η μεθοδολογία βασίζεται στην τεκμηριωμένη παρατήρηση ότι οι αλλαγές και οι βελτιώσεις είναι σχετικά πιο εύκολο να γίνουν στην αρχή της σχεδιαστικής διαδικασίας, ενώ γίνεται όλο και περισσότερο δύσκολη καθώς η διαδικασία εξελίσσεται. Οι αλλαγές ή οι βελτιώσεις για το σχεδιασμό κτιρίων όταν αυτός έχει οριστικοποιηθεί και τα συμβόλαια είναι στη διαδικασία της προετοιμασίας, είναι πιθανό να είναι πολύ δαπανηρές και να καθυστερήσουν εξαιρετικά τη διαδικασία. Επιπλέον, μπορεί να αποδειχθεί ότι οι καθυστερημένες προσπάθειες βελτίωσης είναι επίσης πιθανό να έχουν επιπτώσεις στην απόδοση του κτιρίου. Εικόνα 2: Η αρχική φάση σχεδιασμού προσφέρει την ευκαιρία παρεμβάσεις στο χαμηλότερο κόστος. Έτσι, η μετατόπιση του φόρτου εργασίας στα αρχικά στάδια θα αποδώσει στον κύκλο ζωής του κτιρίου

9 Έτσι, η απόδοση του κτιρίου θα πρέπει να αξιολογείται κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής, τόσο όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιδόσεις (Life Cycle Analysis) όσο και τα κόστη (Life Cycle Cost Analysis). Το μοντέλο ΟΣ της συνεργατικής σχεδίασης τονίζει ότι τα πολύ αρχικά στάδια του σχεδιασμού χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή διότι σωστές και πολύ καλά ενημερωμένες αποφάσεις σε αυτά θα αποδώσουν στο υπόλοιπο της διαδικασίας, καθώς και στη διάρκεια του κύκλου ζωής του κτιρίου. Επίσης ένας αρχικά πολύ καλός σχεδιασμός μπορεί να επιτρέψει στα κτίρια να επιτύχουν πολύ χαμηλή χρήση ενέργειας και μειωμένο λειτουργικό κόστος με πολύ μικρό επιπλέον κόστος κεφαλαίου. Η άποψη ότι σε σχέση με τον κύκλο ζωής ενός κτιρίου, το κόστος λειτουργίας είναι σημαντικά υψηλότερο από το κόστος κατασκευής και ανακαίνισης, αποτελεί μία «κοντόφθαλμη» προσέγγιση για να πιεστεί η πρώτη φάση του σχεδιασμού όσον αφορά τους πόρους. Η εμπειρία από οικοδομικά έργα όπου εφαρμόζεται ΟΣ δείχνει ότι το κόστος της επένδυσης μπορεί να είναι περίπου 5% υψηλότερο, αλλά το ετήσιο κόστος λειτουργίας θα μειωθεί κατά 40-90%. Έχει παρατηρηθεί ότι σε εμπορικές κατασκευές το κεφαλαίο και τα λειτουργικά έξοδα που αρχικά μεταφέρονται από διάφορα μέρη, τελικά επιβαρύνουν τους ενοίκους των διαμερισμάτων είτε ως κόστος ενοικίασης, χρεώσεις υπηρεσιών κλπ. Εργασία Ιδέα και Πρώιμος σχεδιασμός Λεπτομερής τεχνική Κόστος κτιρίου Λειτουργικό κόστος Αστοχίες κτιρίου Κόστος 5-10% μεγαλύτερο < 5% μεγαλύτερο για τα αρχικά έργα 5-10% λιγότερο στα επόμενα έργα Εικόνα 3: Εκτίμηση της αύξησης / μείωσης του κόστους σε σχέση με τον ΟΣ. Σχόλια Bασίζεται στην εμπειρία Βασίζεται στην εμπειρία - ευκολότερη η διαδικασία αν η ιδέα είναι λεπτομερής 5-10% μεγαλύτερο 3-6% για Παθητικά κτίρια 40-90% μικρότερο 10-30% λιγότερες Bασίζεται στην εμπειρία Καλύτερος σχεδιασμός και καλύτερη παρακολούθηση 9

10 10 Σύμφωνα με έκθεση σχετικά με το επιχειρηματικό ενδιαφέρον για Πράσινα κτίρια ( activities/business-case/ ), η διαδικασία του ΟΣ θα διαδραματίσει όλο και πιο καθοριστικό ρόλο στο να συγκρατείται το κόστος σε χαμηλά επίπεδα χωρίς συμβιβασμούς στην ποιότητα. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή ενός πράσινου κτιρίου δεν χρειάζεται απαραίτητα να κοστίσει περισσότερο, αλλά να εξασφαλίζει ότι βασίζεται σε μια ευρέως κατανοητή και τεκμηριωμένη περιβαλλοντική στρατηγική. Η προσέγγιση ενός Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού που συνδυάζει έξυπνο, παθητικό σχεδιασμό, θερμικά αποδοτικό κέλυφος κτιρίου και αποτελεσματική χωροταξία στοχεύει να μειώσει την ενεργειακή ζήτηση ως ένα πρώτο βήμα, και σε συνδυασμό με εξαιρετικά αποτελεσματικά συστήματα, να παρέχει μια οικονομικά αποδοτική εναλλακτική λύση σε συστήματα που είναι εγκατεστημένα σε κτίρια χαμηλής απόδοσης. Η τεχνογνωσία και οι σύγχρονες τεχνολογίες που απαιτούνται για τη δημιουργία κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης είναι διαθέσιμες. Η πρόκληση είναι ο κατάλληλος συνδυασμός και η εφαρμογή τους ανάλογα με την κάθε περίπτωση και η πρόκληση αυτή μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μόνο με την ολιστική και διαλεκτική προσέγγιση που προσφέρει ο ΟΣ. Εκτός από τις μειωμένες δαπάνες λειτουργίας και συντήρησης, τα πράσινα κτίρια είναι περισσότερο εμπορεύσιμα και αυξάνουν την παραγωγικότητα των εργαζομένων καθώς και την υγεία των ενοίκων. Αντίθετα, είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι τα κτίρια χαμηλής περιβαλλοντικής απόδοσης επηρεάζουν αρνητικά την αξία του κτιρίου. Στην εικόνα 4 απεικονίζονται τα διάφορα οφέλη των πράσινων κτιρίων για αναπτυξιακούς φορείς, ιδιοκτήτες και ενοίκους. (WGBC 2013) Εικόνα 4: Η αλληλεπίδραση των οφελών του Πράσινου Κτιρίου για τους αναπτυξιακούς φορείς, τους ιδιοκτήτες και τους ενοίκους.

11 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΣ Υψηλότερη ενεργειακή απόδοση Βελτιστοποίηση της μορφής του κτιρίου, του προσανατολισμού και των προσόψεων επιτυγχάνεται μέσα από ανοιχτές διεπιστημονικές συζητήσεις για το σχεδιασμό στο πρώιμο στάδιο του έργου, όπου είναι εφικτή η ανταλλαγή γνώσεων για τις παραμέτρους που επηρεάζουν την ενεργειακή του κατάσταση. Μείωση των εκπομπών CO2 (embodied carbon) Ο βέλτιστος σχεδιασμός αποτελεί προτεραιότητα πριν από τα προηγμένα τεχνολογικά συστήματα και τους μηχανισμούς ελέγχου. Έτσι μειώνονται τα υψηλά ποσοστά του ενσωματωμένου άνθρακα. Τα ποσοστά αυτά αναφέρονται στο διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπεται κατά την παραγωγή και μεταφορά των κατασκευαστικών υλικών και στο τέλος της χρήσης τους. Βελτιστοποίηση των εσωτερικών συνθηκών Το κτίριο και τα τεχνικά συστήματα λειτουργούν από κοινού, προκειμένου να επιτευχθεί επαρκής ποιότητα του εσωτερικού αέρα, έλεγχος θερμοκρασίας, επαρκές φυσικό φώς αλλά και ηλιακή προστασία. Χαμηλότερο κόστος λειτουργίας Τα απλουστευμένα τεχνικά συστήματα είναι πιο αποτελεσματικά από άποψη κόστους επένδυσης για την κατασκευή και εγκατάσταση όσο και από την άποψη των δαπανών λειτουργίας και συντήρησης. Μείωση των κινδύνων και των κατασκευαστικών αστοχιών Βελτίωση του σχεδιασμού και του συντονισμού στο αρχικό στάδιο οδηγεί σε λιγότερα σφάλματα στο στάδιο κατασκευής: έτσι, δημιουργούνται λιγότερα ζητήματα για την αποκατάσταση και τη μείωση του κινδύνου της νομικής διαμάχης, που οδηγεί με τη σειρά της τόσο στην εξοικονόμηση κόστους κατά την κατασκευή αλλά και κατά των μετα-ολοκλήρωσης φάσεων. Μεγαλύτερη συμμετοχή του χρήστη Έγκαιρη συμμετοχή των χρηστών και ενσωμάτωση των αναγκών τους στη διαδικασία σχεδιασμού είναι πιθανό να οδηγήσει στη βελτίωση των επιδόσεων του κτιρίου στην φάση λειτουργίας, καθώς και στη μεγαλύτερη ικανοποίηση του χρήστη. Μεγαλύτερη αξία Μια υψηλή απόδοση κτιρίου μπορεί συχνά να επιτύχει υψηλότερο κόστος ενοικίασης που μπορεί να αντισταθμιστεί από χαμηλότερη κατανάλωση ρεύματος (ή χαμηλότερες χρεώσεις υπηρεσιών) - μια αμφίδρομα επιτυχημένη κατάσταση για τους ενοίκους και τον ιδιοκτήτη του κτιρίου. Η αξία πώλησης του ακινήτου θα αυξηθεί. Πράσινη εικόνα του κτιρίου Μια πράσινη λογική μπορεί να ωφελήσει τον ιδιοκτήτη του κτιρίου ή την ενοικίαση του. ΚΥΡΙΑ ΕΜΠΟΔΙΑ Συμβατικός τρόπος σκέψης Κατά κανόνα, ο κατασκευαστικός τομέας αποδέχεται με αργούς ρυθμούς τους νέους τρόπους συνεργασίας. Ο Ολοκληρωμένος Σχεδιασμός περιλαμβάνει την απόφαση διαδικασιών και μεθόδων σχεδιασμού που απαιτούν εμπειρία και υψηλές δεξιότητες επικοινωνίας. Οι επαγγελματίες από κάθε τομέα θα πρέπει να συνεργάζονται πλήρως και ανοιχτά και θα πρέπει επιπλέον να παραμερίσουν τις παραδοσιακά αμυντικές συνήθειες για συνεργασία. Φαινομενικά υψηλό κόστος ΟΣ Οι κατασκευαστές παραδοσιακά δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις δαπάνες κατασκευής παρά στον κύκλο ζωής του κτιρίου. Ωστόσο, όταν η κατανάλωση ενέργειας και συντήρησης περιλαμβάνεται στους υπολογισμούς, συνήθως υποστηρίζονται οι επενδύσεις για υψηλή απόδοση και καινοτόμες λύσεις( Εικόνα 3). Οι χρονικοί περιορισμοί στην αρχική φάση σχεδιασμού Οι αναπτυξιακοί φορείς αδυνατούν μερικές φορές να καταλάβουν την αξία του αναλυτικού σχεδιασμού, και αναμένουν γρήγορους ρυθμούς στην προμελέτη ενός κτιρίου. Η κατανόηση ότι η αρχική φάση είναι ζωτικής σημασίας, και ότι το να δοθεί χρόνος για τον σχεδιασμό συχνά αποδίδει πολύ καλύτερα αποτελεί πρόκληση για εφαρμογή. Αδιαλλαξία στη συνεργασία Καθώς ο ΟΣ απαιτεί περισσότερη συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερομένων οι οποίοι μπορούν να έχουν διαφορετικούς στόχους, οι συγκρούσεις ενδέχεται να οξυνθούν. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο όλα τα μέλη της ομάδας να μην καταφεύγουν σε ανελαστικές θέσεις ανάλογα με τον τομέα τους, να προσπαθούν να εργαστούν με μια ολιστική προσέγγιση και να αποδεχθούν εναλλακτικές δυνατότητες για κοινή έρευνα. 11

12 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΣ; Ο Ολοκληρωμένος Σχεδιασμός είναι μια προσέγγιση που θεωρεί ότι η διαδικασία σχεδιασμού καθώς και οι φυσικές λύσεις έχουν σαν συνολικό στόχο τη βελτιστοποίηση των κτιρίων ως σύνολο συστημάτων καθ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. παθητικού σχεδιασμού, και στη συνέχεια στο κτίριο συμπληρωματικά να εφαρμοστούν τεχνικά συστήματα για να επιτευχθούν οι προδιαγραφές. Όσο το δυνατόν περισσότερο μπορεί να ενισχυθεί το αρχιτεκτονικό σχήμα, με προσόψεις και υλικά επιλογής στην κατεύθυνση αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας, του φωτός της ημέρας και της φυσικής ροής του αέρα για τον εξαερισμό, τόσο λιγότερος ενεργειακός εφοδιασμός θα απαιτείται στην λειτουργική φάση του κτιρίου. 12 Αρχικά, προκειμένου να εντοπίστεί η καταλληλότερη μέθοδος για την απόδοση των κτιρίων, θα πρέπει να αναπτυχθούν και να συζητηθούν από τη διεπιστημονική ομάδα οι εναλλακτικές σχεδιαστικές και τεχνικές λύσεις. Ο ΟΣ τονίζει ότι η διαδικασία των αποφάσεων πρέπει να βασίζεται σε συνειδητές και τεκμηριωμένες επιλογές σχετικά με τους στόχους και σε συστηματική αξιολόγηση των προτάσεων. Αυτή η προσέγγιση παραλληλίζεται με τις αρχές της περιβαλλοντικής διαχείρισης όπως αναφέρονατι στα Διεθνή πρότυπα ISO Ο προσδιορισμός και η ιεράρχηση των στόχων καθώς και η ανάπτυξη ενός σχεδίου αξιολόγησης με βασικό σημείο την παρακολούθηση, είναι κεντρικά ζητήματα. Δεύτερον, η προσέγγιση του ΟΣ πρέπει να ευνοεί την επίτευξη τεχνικών απαιτήσεων που να περιλαμβάνουν σχεδιασμό λύσεων αντί για πρόσθετα κτιριακά συστήματα. Η ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων, η οπτική άνεση και η ανάγκη για θέρμανση και ψύξη, σε μεγάλο βαθμό επηρεάζεται από τις παθητικές ιδιότητες του κτιρίου, συμπεριλαμβανομένων της γεωμετρίας και των ιδιότήτων των υλικών. Σε μια ολοκληρωμένη διαδικασία σχεδιασμού, η εσωτερική άνεση και η χαμηλή κατανάλωση ενέργειας θα πρέπει να επιτευχθεί πρωτίστως μέσω μέτρων Aspern IQ, Αυστρία Wirtschaftsagentur Wien/ David Bohmann

13 Ο Ολοκληρωμένος Σχεδιασμός ορίζεται ως ένας συνδυασμός: 1. Συνεργασίας μεταξύ των μετόχων (του πελάτη, του αρχιτέκτονα και των άλλων συμβούλων, και αν είναι δυνατόν και των χρηστών) στις αρχές της σχεδιαστικής διαδικασίας. 2. Για την επίτευξη υψηλών ενέργειακων/ περιβαλλοντικών φιλοδοξιών, η εφαρμογή της ολοκληρωμένης αρχιτεκτονικής λύσης και των παθητικών στοιχείων, αποτελεί προτεραιότητα σε σχέση με τα ενεργητικά συστήματα. Ο Οδηγός δίνει κατευθύνσεις σχετικά με το πώς να εξασφαλιστεί μια ολοκληρωμένη διαδικασία σχεδιασμού. Παρόλο που οι κατευθυντήριες γραμμές πρέπει να προσαρμόζονται στις διαφορετικές περιπτώσεις, υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που μπορούν να εντοπιστούν. Στην Εικόνα 6 οπτικοποιούνται τα κύρια βήματα της διαδικασίας ΟΣ. Η ανάγκη και ο σκοπός του ΟΣ εξαρτάται από την πολυπλοκότητα του σχεδίου, το είδος της σύμβασης και το επίπεδο των στόχων. Η θέση των στόχων είναι ένα σημαντικό βήμα επειδή η μεθοδολογία θα εξαρτηθεί από τους στόχους που θα τεθούν και το βαθμό που είναι κατανοητή ως μια κοινή κατεύθυνση για τη σχεδιαστική ομάδα. Με σκοπό τον καλύτερο συντονισμό της διαδικασίας του ΟΣ μπορεί να οριστεί ένας συντονιστής της σχεδιαστικής ομάδας ώστε να διευκολύνει την ομαλή διαξαγωγή του έργου. Παρόλ αυτά η επιτυχία του έργου δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη συμμετοχή του συντονιστή, το σημαντικό κριτήριο είναι η επίτευξη των στόχων. 0Ανάπτυξη έργου Απαιτήσεις πελάτη Design basis1σχεδιαστική βάση 4 Kαταγραφή 2 3 Επαναληπτική επίλυση προβλημάτων Συνεχής παρακολούθηση Λεπτομερής σχεδιασμός 5 Παράδοση Χρήση Delivery In Use Κατασκευή, μελέτες και ολοκλήρωση Μετά τη κατασκευή, Παρακολούθηση Εικόνα 5: Επισκόπηση της διαδικασίας ΟΣ. Η δημιουργική επίλυση προβλημάτων διεργασίας (2) είναι παράλληλη χρονικά με την παρακολούθηση της προόδου σύμφωνα με τους στόχους (3). Αυτή είναι μια σημαντική διαδικασία, και το στάδιο θα πρέπει να παραμείνει ανοικτό για χρόνο που επαρκεί για όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που πρέπει να ενσωματωθεί στο σχεδιασμό. 13

14 ΒΗΜΑ 0 - ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΓΟΥ Ο ΟΣ ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΒΗΜΑ Φιλοδοξίες του έργου, προκλήσεις και αρχική προσέγγιση του πελάτη (εισαγωγική ενημέρωση) Στη φάση της εκκίνησης θα πρέπει να συζητηθούν οι αρχικές απαιτήσεις με τον πελάτη. Οι στόχοι μπορεί να περιλαμβάνουν πολλά στοιχεία όπως η ενεργειακή κατάταξη, στόχους NZEB, πιστοποίηση κατά BRE- EAM, LEED κλπ. σύμφωνα με τις επαγγελματικές ανάγκες και προτιμήσεις του πελάτη. Θα πρέπει να γίνονται προσπάθειες για να συζητηθούν τα πιθανά μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα ενός κτιρίου υψηλής απόδοσης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο πελάτης μπορεί να πραγματοποιήσει μια εμπεριστατωμένη απόφαση: Η παρουσίαση του κόστους του κύκλου ζωής του κτιρίου αποτελεί κατάλληλο μέσο για την κατανόηση ένός βελτιωμένου επιχειρηματικού μοντέλου πέρα από την εστίαση σε βραχυπρόθεσμα κέρδη. Παραδείγματα από ερωτήσεις που μπορεί να τεθούν στον πελάτη και ενδεχομένως στους μελλοντικούς ενοικιαστές που θα βοηθήσουν την ανάπτυξη του έργου σχετικά με θέματα βιωσιμότητας είναι τα εξής: Έχει αυτή η μεθοδολογία μια πολιτική για το περιβάλλον; Τί εικόνα θα πρέπει να έχει το κτίριο; Ποιες είναι οι απαιτήσεις σχετικά με το περιβάλλον των εσωτερικών χώρων (φωτισμός, ποιότητα του αέρα, τις θερμοκρασίες και θόρυβος); Ποιοί είναι οι εμπορικοί στόχοι του ιδιοκτήτη και ποιες είναι οι οικονομικές δυσχέρειες ή οι ανάγκες για κέρδος (π. χ. χρόνος απόσβεσης, κόστος επένδυσης, κλπ ); Ποιες είναι οι απόψεις του ιδιοκτήτη για τη σχέση μεταξύ χρόνου, κόστους και ποιότητας; Εικόνα 6: Αξιολόγηση του κύκλου ζωής, Πηγή Isover Εκκίνηση του ΟΣ, κατά προτίμηση με συμβάσεις συνεργασίας Κατά την αρχική φάση, ο αρχιτέκτονας και/ή οι σύμβουλοι μπορεί να παρουσιάσουν την έννοια του ΟΣ. Προηγούμενα παραδείγματα καλής εφαρμογής μπορεί να συμβάλουν στην υποστήριξη αυτών των συζητήσεων. Να σημειωθεί ότι, καθώς οι συμβατικές προϋποθέσεις για ΟΣ ενδεχομένως διαφέρουν από χώρα σε χώρα, τα μοντέλα για τον Ολοκληρωμένο Σχεδιασμό μπορεί να υπόκειται σε εθνικές παραλλαγές. Στην περίπτωση των συμβατικών κατασκευαστικών αναθέσεων, συνήθως δεν υπάρχουν κίνητρα μέσω συμβολαίων για την αποτελεσματικότητα των σύμβουλων/μελετητών (π.χ. ώστε να υπερκαλύπτονται οι παράμετροι του ενεργειακά αποδοτικού σχεδιασμού). Οι αμοιβές αποτελούν συνήθως είτε ποσοστό επί του συνολικού κόστους της κατασκευής, είτε ένα προκαθορισμένο ποσό, το οποίο προκύπτει σα συνάρτηση του χρόνου απασχόλησης ή των «τιμών αγοράς» κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Αυτή η προσέγγιση αποθαρρύνει την περαιτέρω ενασχόληση των μελετητών με το σχεδιασμό, η οποία ίσως οδηγούσε σε βελτίωση της συνολικής απόδοσης του κτιρίου, αφού δεν υπάρχει κίνητρο για την υπέρβαση των ελάχιστων προϋποθέσεων που προβλέπει η σύμβαση. Επιπρόσθετα, καθώς οι σύμβουλοι επιδιώ-

15 κουν την αποφυγή αντιδικιών λόγω παραλείψεων ή αδυναμιών του σχεδιασμού, δεν είναι ασυνήθιστο να προδιαγράφονται και να εγκαθίστανται υπερδιαστασιολογημένα συστήματα, λόγω της έλλειψης κινήτρων για την εξοικονόμηση εξοπλισμού και ενεργειακού κόστους. Ενώ δεν είναι υποχρεωτική η υιοθέτηση του ΟΣ,μπορεί να ενθαρρυνθεί με τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων ανάθεσης. Νέα μοντέλα αναθέσεων υπάρχουν σε κτιριακά έργα που εστιάζουν στη συνεργασία μεταξύ των ομάδων, ώστε να εξασφαλιστούν οι βέλτιστες φυσικές και τεχνικές λύσεις, αλλά και η ιδανική κτιριακή λειτουργία. Ένας τέτοιος τύπος σύμβασης είναι η εταιρική, που αποτελεί μια δομημένη προσέγγιση διαχείρισης που διευκολύνει το έργο των ομάδων εργασίας σε όλα τα πεδία. Οι λέξεις κλειδιά είναι οι συμφωνημένοι κοινοί στόχοι, οι μέθοδοι επίλυσης των προβλημάτων και η ενεργή έρευνα για διαρκή βελτίωση. Το «εταιρικό» μοντέλο μπορεί να περιλαμβάνει κάποιο είδος συμβασης για την απόδοση, όπου ο πελάτης πληρώνει την ομάδα σχεδιασμού ανάλογα με την επίτευξη των στόχων. Αν το κτίριο τελικά δεν επιτύχει το στόχο (π.χ. αναφορικά με την ενεργειακή κατανάλωση), η ομάδα σχεδιασμού ή ο εργολάβος θα πρέπει να πληρώσει στον πελάτη μια προκαθορισμένη χρηματική αποζημίωση (ως ένα μέγιστο ποσό). Αντίθετα, αν το κτίριο έχει υψηλότερη απόδοση από την αναμενόμενη, ο πελάτης θα ανταμείψει την ομάδα σχεδιασμού ή τον εργολάβο με ένα προσυμφωνημένο επίδομα. Προκειμένου να αποδεικνύεται σαφώς η επίτευξη των προκαθορισμένων στόχων, αυτοί θα πρέπει να τίθενται με ακρίβεια και προσοχή. Οι Εταιρείες Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) ή ESCOs (Energy Service Companies) είναι εξειδικευμένες εταιρείες σε ενεργειακά θέματα με κατάλληλη τεχνογνωσία και εμπειρία. Ο ρόλος τους βασίζεται στη διασφάλιση συγκεκριμένου ποσού εξοικονόμησης ενέργειας και η αμοιβή τους συνδέεται με το ποσοστό επιτυχίας της εγγυώμενης εξοικονόμησης ενέργειας. ΒΗΜΑ 1- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 1.1 Επιλογή διεπιστημονικής ομάδας σχεδιασμού με συντονιστή ΟΣ Τα μέλη της ομάδας σχεδιασμού θα πρέπει να είναι εξειδικευμένα και έμπειρα για τα σχετικά επαγγελματικά θέματα, αλλά ίσως το σημαντικότερο που πρέπει να έχουν είναι πραγματικά κίνητρα για στενή συνεργασία. Όπως περιγράφεται παρακάτω στο Βήμα 2.1, η προθυμία για συνεργασία και διαφάνεια θα πρέπει να απαιτείται από όλα τα μέλη της ομάδας. Ανάλογα με την πολυπλοκότητα του σχεδίου και τους στόχους, ενδέχεται να υπάρχει ανάγκη για ένα ή περισσότερα ειδικευμένα μέλη σε διαφορετικούς τομείς (π.χ. οικολογία, υλικά, φωτισμός, αυτοματισμοί κλπ. ), και είναι σκόπιμο να οριστούν οι προσδοκίες για κάθε έναν από τους διαφορετικούς ειδικούς στην αρχή της διαδικασίας. Η εμπλοκή του συντονιστή πρέπει να ληφθεί υπόψη, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου ο αρχιτέκτονας και ο πελάτης παρουσιάζουν έλλειψη γνώσης της συνεργατικής διαδικασίας ή όταν το έργο έχει ιδιαίτερα απαιτητικούς στόχους απόδοσης. Το άτομο αυτό συνιστάται να επικοινωνεί χωριστά με τον πελάτη, προκειμένου να εξασφαλισθεί ο αποτελεσματικός συντονισμός και η διαχείριση της διαδικασίας του ΟΣ καθώς επίσης και για την αποφυγή και επίλυση τυχόν προβλημάτων του στόχου/συμφέροντος. Ο συντονιστής είναι υπεύθυνος για την επίβλεψη της συνολικής διαδικασίας, για την υποβολή εκθέσεων προς τον πελάτη ενημερώνοντας για τυχόν αλλαγές έναντι του σχεδίου των στόχων που αρχικά ορίζονται. Μια διαδικασία πιστοποίησης όπως το BREEAM ή LEED με διαπιστευμένους επαγγελματίες μπορεί να είναι η σωστή επιλογή για τις περιπτώσεις όπου περιβαλλοντικοί στόχοι επιδιώκονται μέσω ενός περιβαλλοντικού συστήματος αξιολόγησης. 1.2 Ανάλυση των οριακών συνθηκών Κάθε κτίριο ή έργο αστικού σχεδιασμού έχει ένα σύνολο οριακών συνθηκών και θεμάτων που θα επηρεάσουν τους σχεδιαστικούς στόχους και τη διαδικασία. Οι σχετικές γνώσεις θα πρέπει να βασίζονται σε κατάλληλες πληροφορίες από τις τοπικές αρχές καθώς και από τον ιδιοκτήτη. Παραδείγματα θεμάτων τα οποία θα πρέπει να καθοριστούν και να συζητηθούν περιλαμβάνουν: Θέση και χωροταξία Ενσωμάτωση στο αστικό περιβάλλον (γύρω κτίρια καθώς και μελλοντικά κτίρια), τοπική αρχιτεκτονική και περιβάλλον τοπίο Προσανατολισμός- ηλιασμός και συνθήκες ανέμου Φυσικοί πόροι στο χώρο ή σε στενή γειτνίαση, ηλιακή, γεωθερμική, θάλασσα/λίμνη νερού, κλπ. 15

16 16 Κυκλοφορία, θόρυβος και ποιότητα του αέρα Υποδομές - μεταφορές και ενεργειακός εφοδιασμός(π. χ. σύστημα τηλεθέρμανσης) κλπ. Τάσεις και αγορά Ποιά είναι η προβλεπόμενη απόδοση των επενδύσεων; Ποιές είναι οι αναμενόμενες μελλοντικές τιμές ενέργειας και το επίπεδο ενδιαφέροντος; Ποιά είναι η αναμενόμενη μελλοντική περιβαλλοντική νομοθεσία για τα κτίρια (π. χ. φόρος για εκπομπές άνθρακα, συστήματα σήμανσης, κώδικες, κλπ) ; Ποιες είναι οι αναμενόμενες μελλοντικές απαιτήσεις των χρηστών σε σχέση με τις περιβαλλοντικές επιδόσεις και την ποιότητα του κτιρίου; Ποιες είναι οι αναμενόμενες τεχνολογικές εξελίξεις που ενδέχεται να επηρεάσουν τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των κτιρίων (π. χ. οι τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών); και η δέσμευσή του για την υποστήριξη μέτρων υψηλής απόδοσης είναι επιτακτική. Οι στόχοι θα πρέπει να είναι λειτουργικοί και όχι υπερβολικά συγκεκριμένοι. Για παράδειγμα, είναι πολύ σημαντική η διασφάλιση καλής ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων, η οποία θα μπορούσε να είναι ένας επιθυμητός στόχος, ενώ ο καθορισμός συγκεκριμένων απαιτήσεων όσον αφορά τα ποσοστά αλλαγής του αέρα ή συγκεκριμένων τεχνικών λύσεων που προορίζονται για να επιτευχθεί το ίδιο αποτέλεσμα δεν είναι αναγκαίο να οριστούν επακριβώς αρκεί να βρίσκονται στα όρια που προβλέπουν οι κανονισμοί. Από αυτή την άποψη, ο πελάτης και η ομάδα θα πρέπει να κατανοούν την ανάγκη να μην θέτονται υπερβολικά συγκεκριμένες απαιτήσεις: Οι λειτουργικές απαιτήσεις θα δώσουν περισσότερη ελευθερία κατά τη φάση του σχεδιασμού, και θα παρέχουν περισσότερο ευέλικτες λύσεις που είναι πιθανό να βοηθήσουν μακροπρόθεσμα. Έτσι λοιπόν, οι λειτουργικοί στόχοι πρέπει να είναι όσο το δυνατό ποσοτικοί προκειμένου να διευκολυνθεί η απόδειξη ότι έχουν επιτευχθεί. Στη φάση των συνοπτικών προδιαγραφών, ο σχεδιασμός φυσικών λύσεων θα πρέπει να αποφευχθεί, ώστε το έργο να μη δεσμευτεί σε μία λύση πολύ νωρίς Επαναπροσδιορισμός της περιγραφής των εργασιών και καθορισμός των φιλοδοξιών του έργου, κατά προτίμηση ως λειτουργικών στόχων Οι απαιτήσεις του πελάτη θα πρέπει να μεταφράζονται σε σαφείς στόχους επιδόσεων και κριτήρια σχεδιασμού στην τελική περιγραφή εργασιών. Κατά προτίμηση, οι στόχοι θα πρέπει να ιεραρχούνται έτσι ώστε να είναι σαφές για την ομάδα σχεδίασης πώς να διαθέσει τους πόρους. Προφανώς, ο πελάτης έχει βασικό ρόλο στον καθορισμό των στόχων της ομάδας, Εικόνα 7: Η τοποθεσία καθορίζει σημαντικές συνοριακές συνθήκες για ένα οικοδομικό έργο Kirsten Sander, Sander Architects, DK

17 ΒΗΜΑ 2 - ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ 2.1 Διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ του αρχιτέκτονα, των μηχανικών και των σχετικών εμπειρογνωμόνων μέσω συναντησεων / σεμιναρίων Η στενή συνεργασία μπορεί να διευκολυνθεί με κοινές συναντήσεις κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, καθώς και μέσω workshops όπου τα θέματα του σχεδιασμού θα συζητηθούν ανοιχτά. Ωστόσο, προκειμένου να συνεργάζονται πιο αποτελεσματικά, οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί μπορούν να προσαρμόσουν τις μεθόδους εργασίας και τους τρόπους επικοινωνίας. Ικανότητα επικοινωνίας, προθυμία για συνεργασία και διαφάνεια θα πρέπει να απαιτείται από όλα τα μέλη της ομάδας. (Poel 2002 A Blueprint for a Kick-off Workshop ). Μια συνάντηση (kick-off workshop) στα αρχικά στάδια σχεδιασμού είναι απαραίτητη προκειμένου να γίνει κατανοητή η διαδικασία του ΟΣ και να εμπνευστεί η ομάδα. Ο κύριος στόχος του σεμιναρίου είναι να δημιουργηθεί κοινή αντίληψη από την αρχή της διαδικασίας για την σημασία της συνεργασίας και της δεκτικότητας των απόψεων των ειδικών εκατέρωθεν. Μέθοδοι εργασίας Συμβατικός σχεδιασμός: Συνήθως, οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί έχουν εντελώς διαφορετικό τρόπο εργασίας. Οι μηχανικοί είναι εκπαιδευμένοι να επilllllll επιλύουν επακριβώς καθορισμένα προβλήματα και συνήθως ο τρόπος εργασίας είναι αναλυτικός και μεθοδικός, μέχρις ότου επιτευχθεί μία λύση. Κατά κανόνα αυτά τα προβλήματα έχουν μονοσήμαντα σωστή απάντηση: η διαδικασία είναι σχεδόν γραμμική και η ανάγκη για την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων συχνά παραβλέπεται. Ο αρχιτέκτονας απεναντίας συνήθως ξεκινά με ένα πιο πολύπλοκο, ασαφές πρόβλημα και μία ποικιλία πιθανών λύσεων. Είναι εξαιρετικά απίθανο ότι θα υπάρχει μία σωστή απάντηση. Η επίλυση των προβλημάτων απαιτεί μια δημιουργική διαδικασία, η οποία χαρακτηρίζεται από μια σειρά από κυκλική διαδικασία και όχι μια γραμμική ακολουθία. Αυτό θα οδηγήσει από μια προκαταρκτική ιδέα βασιζόμενη στις ατομικές εμπειρίες σε μια επαναληπτική ανάλυση των σχετικών επιπτώσεων. Η δημιουργία της λύσης και ο προσδιορισμός του προβλήματος διερευνώνται ταυτόχρονα. Ολοκληρωμένος Σχεδιασμός: Ο σχεδιασμός των κτιρίων, και ιδίως όσον αφορά τον περιβαλλοντικό κτιριακό σχεδιασμό με εστίαση στα παθητικά χαρακτηριστικά, εξαρτάται από την προμελέτη των σημαντικών παραμέτρων σχεδιασμού. Το σχήμα και η διάταξη, το κέλυφος και τα υλικά αποτελούν μια σύνθεση που προορίζεται να επιλυθεί στην περιγραφή του σχεδιασμού. Ο ΟΣ είναι μια μέθοδος που συνίσταται, με σκοπό την επίτευξη των υψηλών ενεργειακών και περιβαλλοντικών στόχων που έχουν τεθεί για το δομημένο περιβάλλον με έμφαση στις ολοκληρωμένες λύσεις και στα παθητικά συστήματα Αποτελεί ολιστική προσέγγιση με σκοπό την αναγνώριση της σύνδεσης των στόχων του έργου Θεωρεί το κτίριο σαν σύνολο πολλών παραμέτρων (ανάλυση κύκλου ζωής) Απαιτεί την εμπλοκή όλων των φορέων: ιδιοκτήτη, επενδυτών, σχεδιαστικής ομάδας, τελικών χρηστών Αλληλεπίδραση καθ όλη τη διάρκεια του σχεδιασμού Απαραίτητες αλλαγές: Προκειμένου να συνεργάζονται πιο αποτελεσματικά, οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί οφείλουν να προσαρμόσουν τις μεθόδους εργασίας και να διευρύνουν τον τρόπο που επικοινωνούν. Οι αρχιτέκτονες χρειάζεται να κάνουν τις θεωρητικές ιδέες περισσότερο σαφείς. Είναι ανάγκη να είναι ανοιχτοί για να λάβουν τα δεδομένα από τους μηχανικούς και τους ειδικούς και να περιμένουν την ανατροφοδότηση πριν από το επόμενο βήμα. Παράλληλα με αυτό, οι μηχανικοί θα πρέπει να εργαστούν σε μια πιο δυναμική αλληλεπίδραση με τον αρχιτέκτονα, και ταυτόχρονα να αξιολογούν και να προτείνουν ιδέες και λύσεις, καθώς εξελίσσεται ο σχεδιασμός. Είναι χρήσιμο να παρουσιάζουν τις ιδέες τους και τις συστάσεις με τη χρήση εξειδικευμένης ορολογίας αλλά και με τη βοήθεια οπτικοποίησης των προτάσεων σε επίπεδο κτιρίου ώστε οι προτάσεις να είναι πιο κατανοητές. Κατά το πρώιμο στάδιο μελέτης της σκοπιμότητας του έργου, ο μηχανικός μπορεί να χρησιμοποιεί απλούς πίνακες-εργαλεία για να δοθεί άμεση τροφοδότηση στον αρχιτέκτονα για όλες τις διαφορετικές κατευθύνσεις. Ως ομάδα, οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί μπορούν να παρουσιάσουν τις προτεινόμενες λύσεις και τα αποτελέσματα στον πελάτη. Στην πρώτη συνάντηση ( kick-off meeting) κατά την έναρξη της πρώτης φάσης του σχεδιασμού, συνιστάται να αναλυθεί η φύση του Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού (ΟΣ) και να υποστηρίχθεί το ομαδικό πνεύμα. Ο κύριος στόχος του σεμιναρίου (workshop) είναι να δημιουργήσει κοινή κατανόηση στην αρχή της διαδικασίας σχεδιασμού σε σχέση με την προσέγγιση ΟΣ και τη σημασία της συνεργασίας και της ανοικτής στάσης προς τους άλλους ενδιαφερομένους. Αυτό είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα για να γίνει σαφής η αντίληψη για το έργο του σχεδιασμού και να συμφωνήσουν σε μια κοινή κατανόηση των στόχων. 17

18 18 Προτάσεις για ένα σεμινάριο: 1. Παρουσίαση των γενικών στόχων για το κτίριο από τον αναπτυξιακό φορέα του έργου 2. Εισαγωγή στον Ολοκληρωμένο Σχεδιασμό 3. Συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο η ομάδα σχεδίασης θα επωφεληθεί στο έπακρο από τη γνώση όλων των ενδιαφερόμενων και για τη συνεργασία στην πράξη 4. Συζήτηση για τις κύριες απαιτήσεις και προκλήσεις των έργων και πώς θα τις χειριστούν 5. Απόφαση των κρίσιμων σημείων του έργου και του τρόπου παρακολούθησης 6. Προγραμματισμός επόμενων συναντήσεων Θέματα για περαιτέρω έρευνα θα πρέπει να καθοριστούν, μαζί με τους υπεύθυνους για την εκτέλεση των εργασιών. Αυτό θα πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή στο σχέδιο ελέγχου της ποιότητας (βλέπε σημείο 3.2 ). Μετά την πρώτη συνάντηση, θα πρέπει να διεξαχθεί ένα αρχικό workshop όπου οι ειδικοί θα προσκληθούν να παρουσιάσουν μία σύντομη επισκόπηση των θεμάτων. Σε μικρά έργα, η πρώτη συνάντηση και το αρχικό workshop μπορούν να συγχωνευθούν. Ωστόσο, πριν την έναρξη της διαδικασίας σχεδιασμού και τη συζήτηση των φυσικών λύσεων, η σχεδιαστική βάση θα πρέπει να ρυθμιστεί (βλέπε σημείο 1.3). Όσο μεγαλύτερη είναι η συναίνεση για το τί είναι η ομάδα σε θέση να επιτύχει όσον αφορά τους στόχους της εκ των προτέρων, τόσο ευκολότερο θα γίνει το έργο σχεδιασμού. Στη διάρκεια της παρακάτω διαδικασίας, πολλά μικρότερα και περισσότερο εστιασμένα workshop θα πρέπει να προγραμματίζονται μεταξύ των διαφόρων επαγγελματιών. Ο πελάτης πρέπει να προσκληθεί για σημαντικές αποφάσεις. Μέσω των συζητήσεων μπορεί να αναγνωριστεί η ανάγκη για απόκτηση πρόσθετης εξειδικευμένης υποστήριξης, οπότε μπορεί να κληθεί συνάντηση. Στην ιδανική περίπτωση, όλη η ομάδα σχεδίασης πρέπει να λειτουργεί σε στενή τακτική συνεργασία. Ωστόσο, επειδή αυτό δεν είναι πάντα εφικτό στην πράξη, απλοί τρόποι συνεργασίας, όπως μέσω μπορεί να είναι χρήσιμοι σε μικρότερα έργα και σε περιπτώσεις με λιγότερο αυστηρές προθεσμίες. Κύρια ζητήματα του περιβαλλοντικού σχεδιασμού Ζητήματα αστικού σχεδιασμού (συμπαγής έναντι ανοικτής δομής, ενεργειακές υποδομές και δυνατοτήτες για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ηλιακά πρόσβασης/σκίασης, συνθήκες ανέμου, θόρυβος, ρύπανση, κυκλοφοριακός σχεδιασμός, έδαφος νερό/ επιφανειακά ύδατα καθώς και εκτιμήσεις της οικολογίας, του τοπίου και της παραγωγής τροφίμων). Κτιριακή μορφή και διάταξη (αποδοτικότητα του χώρου, θερμικές ζώνες εσωτερικού/ εξωτερικού χώρου, θερινή ώρα πρόσβασης, στρατηγικές εξαερισμού, παθητική θέρμανση και ψύξη, διανομή του αέρα, ευελιξία της χρήσης και των μελλοντικών αλλαγών). Σχεδιασμός πρόσοψης (υαλοστάσια, μέγεθος παραθύρου και τοποθέτηση, ηλιακή σκίαση, συστήματα φυσικού φωτός, ανοίγματα εξαερισμού, θερμική μόνωση και αποφυγή ψυχρών γεφυρών, αεροστεγανότητα). Κτιριακός ιστός (κατασκευή συστήματος, μόνωση, χρήση πόρων, ανθεκτικότητα (τεχνικά/ αισθητικό) και συστήματα συντήρησης, θερμική μάζα, ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων / εκπομπές, διαχείριση απορριμμάτων και ανακύκλωση) Μηχανικά συστήματα (θέρμανση, ψύξη, εξαερισμός και φωτισμός, σύστημα σχεδιασμού, συστήματα ελέγχου και παρακολούθησης). Εικόνα 8: (Πηγή, Steemers 2006 / I.Andresen )

19 2.2 - Χρήση δημιουργικών και αναλυτικών τεχνικών στη διαδικασία σχεδιασμού Ο σχεδιασμός μπορεί να οριστεί ως μια επαναληπτική διαδικασία επίλυσης προβλημάτων η οποία περιλαμβάνει τον εντοπισμό των προκλήσεων, τη συλλογή δεδομένων, την αποσαφήνιση των προβλημάτων, τις ιδέες και την επιλογή λύσεων. Αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν δημιουργικότητα καθώς και κριτική σκέψη, και απαιτούν εναλλαγή μεταξύ ανάλυσης και επίλυσης των προβλημάτων. Ο πελάτης, καθώς και ολόκληρη ομάδα σχεδίασης πρέπει να γνωρίζει ότι ο βέλτιστος σχεδιασμός κτιρίων σπάνια δημιουργείται με την πρώτη προσπάθεια. Συχνά πολλές δοκιμές, με εμπόδια, είναι αναπόφευκτες. ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Εικόνα 9: Δημιουργική επίλυση προβλημάτων. Η κριτική και δημιουργική σκέψη είναι απαραίτητη στη διαδικασία σχεδιασμού. Οδηγοί και βιβλιογραφία για τη δημιουργική επίλυση προβλημάτων μπορεί να είναι χρήσιμα εργαλεία στα workshops, καθώς και κατά τη συνέχιση της διαδικασία σχεδιασμού. ( ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Συζήτηση και αξιολόγηση των απόψεων Σκοπός είναι να παραμείνει μια ανοιχτή συζήτηση στις σχεδιαστικές επιλογές σε σχέση με τους στόχους και τις προτεραιότητες, το κόστος και τις άλλες παραμέτρους. Να συζητηθεί πώς οι διαφορετικές επιλογές μπορεί να βελτιωθούν σε σχέση με την ενεργειακή απόδοση και άλλους στόχους, και σε τι άλλες προτάσεις μπορεί να οδηγήσει αυτό. Επίσης η ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων είναι συνήθως ένα μέρος κάθε διαδικασίας σχεδιασμού, και αυτή η φάση θα πρέπει να παραμείνει ανοικτή για αρκετό διάστημα. Ανάλυση του προβλήµατος Αξιολόγηση και επιλογή λύσεων Κριτική λύσεων Εφαρµογή λύσεων Αναζήτηση λύσεων Καινοτόµες λύσεις Βελτιώσεις

20 2.4 - Ολοκλήρωση βέλτιστης σχεδίασης 20 Στο τελευταίο μέρος της διαδικασίας για την επίλυση των ζητημάτων, εμπλέκεται συνήθως ο πελάτης στην απόφαση για το προτιμώμενο σύστημα προόδου. Τα επιχειρήματα σχετικά με το τι πρόγραμμα να επιλεχτεί θα πρέπει να δηλώνωνται σαφώς, με αναφορά στους αρχικούς στόχους. Τελικοί έλεγχοι για τους στόχους, όπως LCC, πρέπει επίσης να πραγματοποιούνται. Σε περίπτωση που θα πραγματοποιηθεί μελλοντική παρακολούθηση της απόδοσης, αυτό θα πρέπει να προγραμματιστεί στην επόμενη φάση λεπτομερώς. Εικόνα 10: Τοπική κλιματολογική ανάλυση στο Broset, Trondheim της Νορβηγίας. Ο χάρτης δείχνει την ηλιακή πρόσβαση, τους καλοκαιρινούς και χειμερινούς ανέμους, την συσσώρευση του κρύου αέρα, τη βλάστηση καςι τις περιοχές που είναι εκτεθειμένες στο θόρυβο της κυκλοφορίας / ρύπανση. Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε ως μέρος μια ενημέρωση για ένα αρχιτεκτονικό διαγωνισμό Asplan

21 ΒΗΜΑ 3 - ΣΥΝΕΧΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ Σχέδιο Ελέγχου Ποιότητας ( Quality Control Plan) 3.1 Χρήση στόχων ως μέτρο της επιτυχίας των σχεδιαστικών προτάσεων Οι στόχοι θα πρέπει να ακολουθηθούν καθόλη τη διάρκεια της διαδικασίας σχεδιασμού καθώς και στη φάση της κατασκευής για να εξασφαλιστεί ότι οι αποφάσεις που έχουν ληφθεί εφαρμόζονται στην πράξη. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα προσυμφωνημένο επίπεδο αναφοράς για την αξιολόγηση της απόδοσης του σχεδιασμού. Όταν εφαρμόζεται μια διαδικασία αξιολόγησης όπως το BREEAΜ, η τυποποιημένη διαδικασία τεκμηρίωσης διασφαλίζει τους επιλεγμένους στόχους. Ωστόσο, η χρήση τέτοιων μεθόδων αξιολόγησης δεν θα πρέπει να αποθαρρύνει τον πελάτη και την ομάδα σχεδίασης από τη ρύθμιση και την παρακολούθηση των στόχων που δεν εμπίπτουν στην μέθοδο. Ένα πρόγραμμα διασφάλισης ποιότητας περιγράφει τις συνολικές φιλοδοξίες για το κτίριο, και είναι μια έκδοση της συνοπτικής περιγραφής των εργασιών για τον πελάτη προσανατολισμένη στους στόχους. Αντιπροσωπεύει τις απαιτήσεις του, με τους στόχους που καθορίζονται για κάθε απαίτηση και είναι χρήσιμο για την ιεράρχηση και ταξινόμηση τους. Η σημασία του προγράμματος διασφάλισης ποιότητας είναι μεγάλη και θα πρέπει να δίνεται ανάλογη βαρύτητα όπως στον προϋπολογισμό και στο χρονοδιάγραμμα. Το πρόγραμμα διασφάλισης της ποιότητας πρέπει να συνοδεύεται και από ένα σχέδιο ελέγχου της ποιότητας. Αυτό το σχέδιο είναι ένα εργαλείο για την ομάδα έργου και ένα έγγραφο, το οποίο καθιστά δυνατόν για τον ιδιοκτήτη του κτίρίου να ελέγχει και να παρακολουθεί τους στόχους. Το σχέδιο ελέγχου της ποιότητας καθορίζει τους βασικούς και τους επιμέρους στόχους, τα κρίσιμα σημεία κατά τη διάρκεια της σχεδιαστικής και κατασκευαστικής φάσης και καθορίζει τον υπεύθυνο για κάθε φάση. Η πρόταση συστήματος αξιολόγησης όπως BREEAM, LEED ή DGNB μπορεί να καθιερωθεί ως ένα Σχέδιο Ελέγχου Ποιότητας και να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο στην εκτίμηση και τεκμηρίωση. 21

22 Συστήματα Περιβαλλοντικής Αξιολόγησης 22 Η πολυπλοκότητα των επιδιωκόμενων στόχων σε συστήματα περιβαλλοντικής αξιολόγησης όπως το Building Research Establishment Environmental Assessment Method (BREEAM), το Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) ή το German Sustainable Building Council (DGNB) θέτει υψηλές απαιτήσεις στην ολιστική απόδοση των κτιρίων και των αστικών περιοχών, καθώς και μια διεπιστημονική προσέγγιση στο σχεδιασμό των εργασιών. Η έννοια της αειφορίας κατά DGNB καλύπτει τις ακόλουθες βασικές πτυχές της βιώσιμης δόμησης: περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικο-πολιτιστικές και λειτουργικές, την τεχνολογία, τις διεργασίες και τοποθεσία. Οι εκτιμήσεις βασίζονται σε όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός κτιρίου. Σε μια διαδικασία πιστοποίησης κατά BREEAM, όπως και στον Ολοκληρωμένο Σχεδιασμό, μια έγκαιρη συμφωνία των κοινών στόχων στα πλαίσια της ομάδας σχεδιασμού είναι σημαντική. Ένας ιδιαίτερος ρόλος δίνεται στην παρουσία συμβούλου ο οποίος θα παρακολουθεί τη διαδικασία και θα διασφαλίζει την επίτευξη των στόχων. Ορισμένα σημεία στην αξιολόγηση συστημάτων ενδέχεται να πρέπει να συλλέγονται στα πρώτα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού, οπότε προσοχή πρέπει να δοθεί στο σωστό συγχρονισμό. Για να επιτευχθεί η επιθυμητή ταξινόμηση, είναι σημαντικό να ληφθεί κατάλληλη δράση τη βέλτιστη στιγμή για το μέγιστο όφελος. Πέραν των ενεργειακών στόχων και της ενεργειακής αποτελεσματικότητας, μια σειρά από θεματικές ενότητες μπορεί να αποτελέσουν καθοριστικό ρόλο για το σχεδιασμό των κτιρίων. Στο BREEAM NOR, υπάρχουν 9 κεφάλαια που αφορούν διάφορα περιβαλλοντικά κριτήρια. Τα ενεργειακά θέματα εμπίπτουν σε ένα κεφάλαιο που αντιστοιχεί στο 19% της συνολικής βαθμολογίας. Τα υπόλοιπα κεφάλαια ασχολούνται με τη διαχείριση, την υγεία και την άνεση, τις μεταφορές, τα ύδατα, τα υλικά, τα απόβλητα, τη χρήση γης και την οικολογία, τη ρύπανση, και τέλος υπάρχουν σημεία που αναφέρονται στην καινοτομία. Η ομάδα σχεδίασης θα πρέπει να αποφασίσει σε ποια από αυτά τα θέματα να επικεντρωθεί για να συνεχίσει σε βάθος και να φτάσει στην επιθυμητή κατάταξη. Ο ρόλος του συντονιστή είναι να παρέχει στην ομάδα σχεδιασμού συμβουλές για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων καθώς και γενικές συμβουλές σχετικά με την αειφορία και τον σχεδιασμό. Ο σύμβουλος θα διευκολύνει τις προσπάθειες της ομάδας για να προγραμματιστούν δραστηριότητες και να τεθούν σωστές προτεραιότητες Αξιολόγηση του σχεδιασμού και καταγραφή των επιτεύγματων σε κρίσιμα σημεία / ορόσημα Οι στόχοι θα πρέπει να παρακολουθούνται μέσω της διαδικασίας επίλυσης των προβλήμάτων. Η μετάβαση μεταξύ φάσεων σχεδιασμού μπορεί να θεωρηθεί ορόσημο όπου η τρέχουσα κατάσταση του σχεδιασμού έχει αξιολογηθεί, οι σημαντικές αποφάσεις έχουν ληφθεί, και η τεκμηρίωση έχει πραγματοποιηθεί. Τα έγγραφα μπορούν να περιλαμβάνουν ενημερωμένη διασφάλιση ποιότητας και ελέγχου, προϋπολογισμούς και προδιαγραφές αποδόσεων. Αν το έργο έχει έναν συντονιστή, αυτό το άτομο μπορεί να είναι αρμόδιο για αυτόν τον έλεγχο.

23 ΒΗΜΑ 4 - ΠΑΡΑΔΟΣΗ Εξασφάλιση ότι οι στόχοι είναι σωστά ορισμένοι και έχουν κοινοποιηθεί στον φάκελο της πρόσκλησης υποβολής προσφορών και συμβάσεων για την κατασκευή Σε οποιοδήποτε κατασκευαστικό έργο, το να σχεδιαστεί ένα υψηλής απόδοσης κτίριο (όσο δύσκολο και αν είναι) είναι λιγότερο δύσκολο από το να διασφαλιστεί ότι το κτίριο έχει παραδοθεί επιτυχώς. Όταν ο εργολάβος του έργου δεν έχει λάβει μέρος στο σχεδιασμό της αναπτυξιακής διαδικασίας, μπορεί να δημιουργηθούν δυσκολίες. Επομένως, είναι σημαντικό ο ιδιοκτήτης, η ομάδα σχεδίασης και ο εργολάβος να κατανοήσουν τη σημασία της σύγκλισης των σχεδιαστικών στόχων και της τελικής παράδοσης Τα ειδικά θέματα που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη φάση κατασκευής είναι: Η προσφορά και τα έγγραφα της σύμβασης θα πρέπει να απαιτούν από τους αναδόχους και τους υπεργολάβους να αναφέρουν γραπτά τους στόχους υψηλής απόδοσης κατά την κατασκευή. Κάθε αλλαγή και εναλλακτική λύση ή χρήση υλικού πρέπει να ελέγχεται. Ο κίνδυνος εισαγωγής αντιφατικών λεπτομερειών ή στοιχείων θα πρέπει να αποφεύγεται επιμελώς. Οι τεχνικές παράμετροι της απόδοσης των σχετικών βασικών παραμέτρων πρέπει να είναι τεκμηριωμένες λόγω της επίδρασης στη συνολική επίδοση Παρακίνηση και εκπαίδευση των εργατών της οικοδομής για να εφαρμοστούν τα κατάλληλα κριτήρια ποιότητας Τα κίνητρα και η εκπαίδευση των εργαζομένων σχετικά με τις κρίσιμες κατασκευαστικές εργασίες και τον χειρισμό των υλικών (π. χ. θερμικές γέφυρες, αεροστεγανότητα, χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και τη χαμηλή εκπομπή υλικών, διαχωρισμός των απορριμμάτων) θα πρέπει να διασφαλίζεται. Επιτόπιοι έλεγχοι και καταγραφή κατά την κατασκευή με αντίστοιχες δοκιμές ποιότητας συνίστανται σε κρίσιμα στάδια στην πρόοδο και στην περίπτωση απρόβλεπτων γεγονότων (π.χ. BlowerDoor - έλεγχος αεροστεγανότητας, και κατά συνέπεια επισκευή των αδύναμων σημείων, κακής ποιότητας εξαρτήματα κλπ) Διευκόλυνση ομαλής προσαρμογής. Δημιουργία ενός εγχειρίδιου χρήσης για τη λειτουργία και συντήρηση του κτιρίου Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής, τα δεδομένα σχεδιασμού θα πρέπει να ενημερωθούν στην τελική έκδοση για την μελλοντική λειτουργία του κτιρίου. Τα καταγεγραμμένα σχέδια και το εγχειρίδιο χρήστη για τη λειτουργία θα πρέπει να παραδοθούν στον πελάτη/ ιδιοκτήτη και θα αποτελούν το αρχικό σχέδιο των στόχων, όπως έχει οριστεί από τον πελάτη και την ομάδα σχεδίασης καθώς και μια αιτιολόγηση για το πώς η σχεδίαση επιτυγχάνει τους στόχους αυτούς. Στο μέτρο του δυνατού, η προσέγγιση για ομαλή προσαρμογή για την παράδοση του κτιρίου θα πρέπει να παρέχεται, όπου ο ανάδοχος και η σχεδιαστική ομάδα υποστήριξης μπορούν να μάθουν πώς να λειτουργήσει καλύτερα το κτίριο. Για να εξασφαλιστεί η ορθή ενσωμάτωση, η λεπτομερής και ποσοτική ομαλή προσαρμογή θα πρέπει να συμπεριληφθεί στο σχέδιο προσφοράς (και πιθανώς ως μέρος του στόχου). Ένα πρόγραμμα για την παρακολούθηση των συστημάτων θα πρέπει να προτείνεται στον πελάτη/ ιδιοκτήτη, ιδίως αν υπάρχουν πειραματικά δεδομένα. Το προσωπικό λειτουργίας και οι χρήστες θα πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι και εξοικειωμένοι με την λειτουργία των συστημάτων. 23

24 24 ΒΗΜΑ 5 - ΧΡΗΣΗ Η διευκόλυνση της διαχειρισης και έλεγχος ότι τα τεχνικά συστήματα κλπ λειτουργούν όπως προβλέφθηκε. Δεν υπάρχει απόλυτα ασφαλής τρόπος για να επιβεβαιωθεί ότι τα κτίρια με ενεργειακά αποδοτικό σχεδιασμό θα μπορούν να λειτουργήσουν στην πραγματικότητα με αυτόν τον τρόπο. Σε πολλές περιπτώσεις δεν γίνεται πλήρης εκμετάλλευση των δυνατοτήτων ενεργειακής απόδοτικότητας και αειφορίας λόγω προβλημάτων και ελλείψεων στη διαχείριση και τη λειτουργία του κτιρίου. Πολλά κτίρια λειτουργούν χωρίς κατάλληλο πρόγραμμα διαχείρισης και λειτουργίας και πολλοί αυτοματισμοί λειτουργούν σε default mode. Σε αυτό το πλαίσιο η διαχείριση του κτιρίου είναι σημαντική, γι αυτό το λόγο ο ΟΣ δίνει έμφαση σε αυτό. Η προσέγγιση ΟΣ διασφαλίζει την ορθή χρήση των συστημάτων και την εναρμόνισή τους με τις σχεδιαστικές απαιτήσεις. Κατά τη φάση σχεδιασμού είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν τα ακόλουθα ώστε να διασφαλιστεί η ορθή διαχείριση: Αναλυτική περιγραφή των τεχνικών συστημάτων λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο λειτουργίας: Πώς πρεπει τα συστήματα να λειτουργούν υπό διαφορετικές συνθήκες? Αυτή η λογική που συνήθως δεν υπάρχει στον συμβατικό σχεδιασμό δίνει σαφείς οδηγίες για τον προγραμματισμό των αυτοματοποιημένων συστημάτων. Ανάπτυξη και ολοκλήρωση συστήματος παρακολούθησης το οποίο διασφαλίζει την ύπαρξη των απαραίτητων δεδομένων για τη σύγκριση της πραγματικής και της προβλεπόμενης απόδοσης. Κατά τη φάση διαχείρισης οι ακόλουθες δράσεις θα πρέπει να ολοκληρωθούν: Έλεγχος ποιότητας των δεδομένων των καταγραφικών συστημάτων Σύγκριση της απόδοσης των στόχων των τεχνικών συστημάτων με τις πραγματικές αποδόσεις σε τακτικούς χρόνους. Μέτρα για τη βελτίωση της απόδοσης θα πρέπει να αναπτυχθούν αν η σύγκριση δείχνει αποκλίσεις. Συνήθως αυτό προυποθέτει τη ρύθμιση των αυτοματισμών. Σημειώνεται ότι αυτές οι εργασίες απαιτούν χρόνο, συνήθως 6-12 μήνες από την αρχή της λειτουργίας του κτιρίου. 5.2 Παρακολούθηση της απόδοση του κτιρίου πάνω από ένα χρόνο, όσον αφορά π. χ. κατανάλωση ενέργειας, ικανοποίηση του χρήστη κλπ. Η παρακολούθηση της απόδοσης του κτιρίου είναι πολύ σημαντική για την ολιστική αξιολόγηση σε βάθος χρόνου. Θα πρέπει να προγραμματιστεί κατά τη φάση του σχεδιασμού, και να πραγματοποιηθεί από μία ειδική ομάδα μετά την ολοκλήρωση. Κατά προτίμηση, μια ευρεία βάση της εκτίμησης της απόδοση του κτιρίου θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί, και ο συνδυασμός των στοιχείων είναι συχνά απαραίτητος για να αξιολογηθεί το συνολικό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, η βέλτιστη ενεργειακή απόδοση του κτιρίου δεν αρκεί, εάν οι χρήστες δεν είναι ικανοποιημένοι με το θόρυβο και τις εσωτερικές συνθήκες και τελικά το κτίριο εγκαταληφθεί. Πληροφορίες σχετικά με την πραγματική κατανάλωση ενέργειας είναι σημαντικές για την εκτίμηση των συνολικών επιπτώσεων των επιλεγμένων μέτρων. Σε περίπτωση που οι εκθέσεις ανάμεσα στην προβλεπόμενη και την πραγματική ενεργειακή κατανάλωση έχουν διαφορές εγείρονται ζητήματα σχετικά με το βαθμό στον οποίο τα ενεργειακά μοντέλα αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Επίσης, δεδομένου ότι τα υψηλά πρότυπα ενέργειας συνήθως περιλαμβάνουν μεγάλο όγκο υλικών για μόνωση, καθώς και πολές εγκαταστάσεις, οι επιπτώσεις αυτών των επιπλέον επενδύσεων θα μπορούσαν να εντοπιστούν μέσω της ανάλυσης του κύκλου ζωής (LCA), και σε σχέση με τα πραγματικά κέρδη. Πράγματι, η ανασκόπηση του κτιρίου συμπεριλαμβάνοντας δεδομένα παρακολούθησης σε συνδυασμό με τις αναλύσεις του κύκλου ζωής μπορεί να δώσει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τη δημιουργία πολιτικών και κωδίκων για τον κτιριακό τομέα.