Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών. Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας

Transcript

1 Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας 1

2 Βιολογική ποικιλότητα Βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα Έννοια με ευρεία αναφορά σε διεθνείς συμβάσεις, εθνική νομοθεσία, επιστημονικά συγγράμματα Επίκεντρο των πολιτικών που σχετίζονται με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος Ανερχόμενη σημασία σε πολιτικές διαχείρισης φυσικών πόρων (δασοπονία, γεωργία, αλιεία) Κεντρική έννοια της επιστήμης της «βιολογίας της προστασίας» - Conservation Biology Τελικά τι είναι η βιοποικιλότητα; 2

3 Πολυπλοκότητα της ζωής Οι ζωντανοί οργανισμοί διαθέτουν μεγάλη πολυπλοκότητα σε διαφορετικά επίπεδα Η έννοια της βιοποικιλότητας προέκυψε για να περιγράψει την πολυπλοκότητα της ζωής Επίσης προέκυψε από την ανάγκη διατήρησης της πολυπλοκότητας αυτής, εν όψει της ραγδαίας απώλειάς της επιστημονική θεμελίωση Τουλάχιστον 12 διαφορετικοί ορισμοί πιο γνωστός και σημαντικός αυτός της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα CBD Ρίο

4 Ορισμός της CBD Ως Βιολογική Ποικιλότητα ορίζεται / εννοείται η ποικιλομορφία που εμφανίζεται ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς όλων των ειδών, των χερσαίων, θαλασσίων και άλλων υδάτινων οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων στα οποία οι οργανισμοί αυτοί ανήκουν. Ο ορισμός περιλαμβάνει την ποικιλότητα μέσα σε ένα είδος όπως και εκείνη, μεταξύ διαφορετικών ειδών και μεταξύ των οικοσυστημάτων 4

5 Πιο απλά Βιοποικιλότητα = η ποικιλομορφία της ζωής σε όλες της τις εμφανίσεις Χρονική διάσταση (παρελθόν - μέλλον) Ενσωματώνει όλους τους τύπους, τα επίπεδα και τους συνδυασμούς της διαφοροποίησης των έμβιων όντων στη φύση Συνδέεται πάντα με την «προστασία» ή «διατήρηση» (conservation) 5

6 Προστασία της βιοποικιλότητας Αντικείμενο προστασίας: Η ίδια η ποικιλότητα Τα στοιχεία της ποικιλότητας (γονίδια, είδη, οικοσυστήματα) Λόγοι προστασίας διαφέρουν, π.χ.: Χρηστικοί Ηθικοί Επιστημονικοί 6

7 Δράσεις σύμβασης CBD Διατήρηση της βιοποικιλότητας Αειφόρος χρήση των συστατικών της Δίκαιη κατανομή ωφελειών που προέρχονται από την αξιοποίηση των γενετικών πόρων (κατάλληλη πρόσβαση στο γονιδίωμα, τεχνολογίες, χρηματοδοτήσεις) Εστίαση στη χρηστική αξία των γενετικών πόρων καμία παραπέρα αναφορά στη γενετική ποικιλότητα 7

8 Αξίες βιοποικιλότητας Πολλές διαφορετικές αξίες, ανάλογα με τον παρατηρητή Χρήση πόρων Ηθική Αισθητική Βιολογική επιστημονική Κοινωνική Ορθολογική 8

9 9

10 Σκοπός μαθήματος Εξέταση της έννοιας της βιοποικιλότητας και ειδικότερα της γενετικής συνιστώσας Αντίληψη πολυπλοκότητας και ιδιαιτεροτήτων στην προστασία Προστασία γενετικών πόρων Γενετική αντίληψη της προστασίας ειδών και οικοσυστημάτων Βασικά στοιχεία δράσεων προστασίας 10

11 Επίπεδα βιοποικιλότητας Η ποικιλότητα των έμβιων οργανισμών μπορεί να θεωρηθεί σε διαφορετικά επίπεδα Υπάρχουν συσχετισμοί μεταξύ των επιπέδων αδυναμία θεώρησης των επιπέδων μεμονωμένα. Για πρακτικούς λόγους θεωρούμε τρία επίπεδα: Γενετική ποικιλότητα (εντός ειδών) Οργανισμική ποικιλότητα (μεταξύ ειδών) Οικολογική ποικιλότητα (μεταξύ οικοσυστημάτων) 11

12 12

13 Κατάταξη επιπέδων Σε κάποια επίπεδα, η κατάταξη της ποικιλότητας γίνεται εύκολα π.χ. γενετική ποικιλότητα με μέτρηση διακριτών νουκλεοτιδίων Δυσκολίες σε άλλα επίπεδα, όπου η διασπορά των ατόμων είναι συγκεχυμένη (π.χ. πληθυσμός είδος, κλπ.) Οργανισμική ποικιλότητα μοιάζει τεχνητή καθορισμός διαχωριστικών γραμμών ανάμεσα στα είδη το ίδιο και για οικοσυστήματα Πληθυσμός φαίνεται να ανήκει και στα τρία επίπεδα 13

14 Επιλογή επιπέδων Η CBD δεν περιγράφει επακριβώς τα επίπεδα της βιοποικιλότητας, μόνο τα αναφέρει γενικώς. Αναγνωρίζεται η πολυπλοκότητα στην ιεράρχηση μέσα στο κάθε επίπεδο επίσης και οι επικαλύψεις των επιπέδων Ασυμφωνία σχετικά με το «πιο θεμελιώδες» επίπεδο της βιοποικιλότητας Για πρακτικούς λόγους συνήθως μετράται ο αριθμός ειδών είναι σωστό; 14

15 Μέτρηση της βιοποικιλότητας Μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα: πόση βιοποικιλότητα έχουμε σε ένα συγκεκριμένο χώρο; Προκειμένου να προχωρήσουμε σε εφαρμογές σχετικά με τη βιοποικιλότητα (π.χ. μέτρα προστασίας) χρειάζεται μια ποσοτικοποίηση (;) Μόνο έτσι μπορούμε να καταγράψουμε τις αλλαγές στη βιοποικιλότητα, να εντοπίσουμε τους παράγοντες που την επηρεάζουν και να προτείνουμε μέτρα διαχείρισης προστασίας (;) 15

16 Μετρήσεις ποικιλότητας Μετράμε την ποικιλότητα ως εξής: Αριθμός οντοτήτων (τύπων) Βαθμός διαφοροποίησης ανομοιότητας Π.χ. αριθμός ειδών και αριθμός των ατόμων σε κάθε είδος Άπειροι τρόποι μέτρησης των διαφορών της βιοποικιλότητας κανένας καθολικός τρόπος! Μπορούμε να μετρήσουμε μόνο επιμέρους στοιχεία ποιο είναι το κατάλληλο, το πιο ενδεδειγμένο; 16

17 Αξία της βιοποικιλότητας Αναγκαστικά ποσοτικοποιούμε μόνο κάποιο μέρος της αλήθειας Με βάση τις μετρήσεις μας λαμβάνουμε μέτρα προστασίας επιλέγουμε λοιπόν τα επίπεδα με τη μεγαλύτερη αξία για μας (υποκειμενική επιλογή) Ερώτημα: ένα οικοσύστημα με περισσότερα είδη θεωρείται πιο πολύτιμο από ένα με λιγότερα; Ερώτημα: Ένας πληθυσμός με μεγαλύτερη γενετική ποικιλότητα θεωρείται πιο πολύτιμος από έναν με λιγότερη ποικιλότητα; 17

18 Γενετική ποικιλότητα Η αδυναμία μέτρησης της βιοποικιλότητας έχει οδηγήσει τους ερευνητές να εξετάζουν κυρίως το επίπεδο της ποικιλότητας των ειδών - πιο εύκολα μετρήσιμο. Αγνοούνται άλλα βασικά επίπεδα και κυρίως αυτό της γενετικής ποικιλότητας σε επίπεδο πληθυσμών - «εξελικτική μονάδα» Η μέτρηση και ο συνυπολογισμός της γενετικής ποικιλότητας έχει εγκαταλειφθεί από τους περισσότερους ερευνητές της βιοποικιλότητας - αδύνατη και δαπανηρή 18

19 Παραλείψεις Αποκλείεται κάθε πληροφορία σχετικά με την εξελικτική δυναμική που υπάρχει μέσα στα είδη - το πιο σημαντικό στοιχείο για την προσαρμογή και επιβίωση των βιολογικών κοινοτήτων Ακόμα και στο επίπεδο των ειδών δεν είναι δυνατή μια συνολική απογραφή και μελέτη - εκατομμύρια είδη άγνωστα. Για λόγους μετρησιμότητας και λόγω των χρηματοδοτήσεων, οι προσπάθειες επικεντρώνονται κυρίως σε ορισμένα είδη 19

20 Χαρισματική μεγαλοπανίδα Επιλέγονται εύκολα αναγνωρίσιμα είδη Υπό την πίεση της κοινής γνώμης πάνω στους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς - οι περισσότερες προσπάθειες προστασίας (και μέτρησης) αφορούν κυρίως ζωικά είδη, που είναι γνωστά και συχνά χαριτωμένα (!) και περιλαμβάνονται στον ειρωνικό όρο «χαρισματικά μεγαλοπανίδα» Απόκλιση από την αληθινή διάσταση της βιοποικιλότητας, αφού σπανίως γνωρίζουμε τις απώλειες σε είδη ερπετών, εντόμων, μυκήτων και φυτών - & πληθυσμών τους 20

21 Διαφορετικές θεωρήσεις Η βιοποικιλότητα δεν μπορεί να έχει έναν μετρήσιμο ορισμό - όταν επιλέγουμε αντικείμενο, προτεραιότητες και τρόπους προστασίας, τότε η έννοια της βιοποικιλότητας πρέπει να εξειδικευτεί Δεν υπάρχει αντικειμενικός τρόπος εξειδίκευσης (υποκατάστασης) Καθένας επιλέγει τα στοιχεία αυτά της βιοποικιλότητας που ταιριάζουν με τους στόχους προστασίας που θέτει. 21