ΘΕΜΑ: Ό ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗ ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ, ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΞΑΝΘΗΣ. ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ.

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΘΕΜΑ: Ό ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗ ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ, ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΞΑΝΘΗΣ. ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ. ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: ΜΑΚΡΙΔΗΣ ΔΟΥΚΑΣ ΚΑΒΑΛΑ 2000

2 K1 h '^ I.. 1 alel 00.

3 3.2 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΠΝΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ - ΤΡΟΠΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 3.3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΧΑΡΜΑΝΙΩΝ 3.4 ΕΜΠΟΡΙΑ ΚΑΠΟΥ - ΣΥΜΒΟΛΑΙΑ - ΕΛΕΓΧΟΣ 3.5 ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ 3.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΚΑΒΑΛΑΣ, ΞΑΝΘΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ 4.1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 4.3 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 4.4 ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΟΤΗΣΕΙΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΙΜΟΔΟΤΗΣΕΩΝ - Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΙΜΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΟΣΟΣΤΩΣΕΩΝ - Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΣΟΣΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ 4.5 ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 4.6 ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΠΝΟΥ ΚΑΠΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΠΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΑΠΝΟΥ - ΔΡΑΜΑΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΚΡΙΣΕΙΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α' «ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β' «ΠΙΝΑΚΕΣ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ' «ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΠΙΤΟΠΙΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕΛ. 25 ΣΕΛ ΣΕΛ. 26 ΣΕΛ ΣΕΛ. 33 ΣΕΛ ΣΕΛ. 35 ΣΕΛ ΣΕΛ. 36 Σ Ε Λ.36 ΣΕΛ ΣΕΛ. 39 ΣΕΛ ΣΕΛ ΣΕΛ ΣΕΛ ΣΕΛ ΣΕΛ. 55 ΣΕΛ. 62

4 To θέμα της εργασίας μου είναι: «Ο ρόλος του καττνού στην τοπική οικονομία της Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης». Βασικός άξονας της μελέτης μου, είναι η επίδραση της καλλιέργειας του καπνού οικονομικά και κοινωνικά στους πολίτες των τριών νομών. Για την υλοποίηση της μελέτης μου, οι μέθοδοι τις οποίες χρησιμοποίησα ήταν συνεντεύξεις με τους καπνοπαραγωγούς, καθώς επίσης και τις επιχειρήσεις επεξεργασίας και εμπορίας καπνού των περιοχών αυτών. Επίσης έχω κάνει εκτενείς συζητήσεις με ανθρώπους από το κύκλωμα του καπνού, οι οποίοι με βοήθησαν στη συλλογή σημαντικών στοιχείων για την ολοκλήρωση της έρευνάς μου. Τέλος με όλα αυτά κατάφερα να οδηγηθώ σε σημαντικά συμπεράσματα για το μέλλον των καττνοπαραγωγών των τριών νομών χωρίς το καττνό. Κρίνω σημαντικό να ευχαριστήσω όλους όσους με βοήθησαν στην διατύπωση της έρευνας αυτής, ιδιαίτερος τον κύριο Νερό Βασίλειο, προϊστάμενο του Εθνικού Οργανισμού Καπνού της Καβάλας, και την κυρία Εβατζόγλου Δέσποινα αναπληρώτρια Διευθύντρια της επιχείρησης ΣΕΚΕ της Ξάνθης. Ευχαριστώ επίσης το Καττνολογικό Ινστιτούτο της Δράμας για τις χρήσιμες πληροφορίες που πήρα ( προσφέροντας κι εγώ από την πλευρά μου την έρευνα μου για την συνέχεια του έργου τους)/ Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Ιωαννίδη Χρυσόστομο για την πολύτιμη βοήθειά του και την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα θέμα που αφορά άμεσα την περιοχή μου.

5 ο καπνός πρωτοεμφανίστηκε στην Ελλάδα στις αρχές του 18 αιώνα από την περιοχή του Εύξεινου Πόντου (Σαμψούς) στην Κεντρική Μακεδονία και από τα παράλια της Μικράς Ασίας στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Είναι πολύ πιθανό ο καπνός να καλλιεργήθηκε στα Επτάνησα πολύ νωρίτερα, από τα πρώτα ακόμη χρόνια της εισόδου του στην Ευρώπη. Η διάδοση της χρήσης του καπνού προκάλεσε σφοδρές συζητήσεις και πολεμήθηκε από την εκκλησία και το κράτος. Όμως παρόλη την καταδίωξη ίσως και χάρη σ αυτής, ο καπνός επιβλήθηκε και συνεχίζει να χρησιμοποιείται έως σήμερα. Σήμερα ο καπνός αποτελεί ένα από τα βασικότερα γεωργικά προϊόντα με κοινωνική και οικονομική σημασία. Καλλιεργείται σε έκταση περίπου χιλ. στρέμματα και εξασφαλίζει το εισόδημα σε περισσότερες από χιλ. οικογένειες καττνοπαραγωγών, ενώ δεκάδες είναι τα άτομα που ασχολούνται στην μεταποίηση και στο εμπόριο των προϊόντων του καπνού. Η συνολική παραγωγή καπνού είναι περίπου χιλ. τόνους, ενώ η αξία του ανέρχεται σε δισεκατομμύρια δραχμές και των εξαγωγών σε 80 με 90 δισ. δραχμές. Η καλλιέργεια του καπνού έπαιξε σημαντικό ρόλο, στην περαιτέρω πορεία των νομών Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης δίνοντας λύσεις σε πολλά προβλήματα. Έδωσε δουλειά σε χιλιάδες αγρότες, κυρίως στις ημιορεινές περιοχές των νομών αυτών, εμποδίζοντας την μετακίνηση του πληθυσμού προς το εξωτερικό και στα μεγάλα αστικά κέντρα. Παράλληλα δημιουργείται η εργατική τάξη, δηλαδή οι καπνεργάτες που δούλευαν στους καπνεργατικούς οίκους της εποχής εκείνης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη των πόλεων κυρίως της Καβάλας και Ξάνθης. Παράλληλα ανοίγουν τράπεζες, ασφαλιστικά γραφεία, δεκάδες καταστήματα με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός άλλου τρόπου σκέψης των ατόμων που ζούσαν στις πόλεις αυτές (δημιουργία ντόπιας και αστικής και εργατικής τάξης, φαινόμενο που παρατηρείται μόνο σε μεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα, ο Πειραιάς, η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα). Σήμερα η συνεχιζόμενη καλλιέργεια του καπνού έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία μεγάλων επιχειρήσεων επεξεργασίας και εμπορίας καπνού στις πόλεις αυτές. Αυτές οι επιχειρήσεις είναι οι εξής: Μισσιριάν, Ωδδέτη Ν. Πετρίδου, Νταιμόν Ελλάς, η ΣΕΚΕ, ο Μιχαηλίδης και η τσιγαροβιομηχανία ΣΕΚΑΠ Α.Ε. όπου

6 ασχολούνται πάνω από καπνεργάτες. Αυτό παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της οικονομίας των πόλεων αυτών και στην κοινωνική τους δομή. Με την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ το 1981 και τωρινή Ε.Ε, η Ελλάδα υιοθέτησε πολιτική κοινή με αυτήν της Ε.Ε. για τον καπνό. Αυτό το έκανε με σκοπό να τεθεί τέρμα στο φαινόμενο της ευκαιριακής λόγω υψηλών απολαβών ενασχολήσεις με τον καττνό, και ταυτοχρόνως να παρασχεθούν εγγυήσεις στους καπνοπαραγωγούς. Για τον λόγο αυτό καθιερώθηκαν οι επιδοτήσεις. Χωρίς αυτές τις επιδοτήσεις κρίνω ότι το μέλλον του καπνού είναι αβέβαιο. Τέλος σημαντικοί παράγοντες για την καλλιέργεια του καπνού στον τόπο μας παίζουν οι φορείς σε εθνικό επίπεδο, που είναι ο Εθνικός Οργανισμός Καπνού και το Καττνολογικό Ινστιτούτο Ελλάδος με έδρα την πόλη της Δράμας. Στο πρώτο κεφάλαιο της έρευνάς μου, κάνω μια ιστορική αναδρομή για τον καττνό, και για την σημασία που έχει στην Ελλάδα. Στο δεύτερο κεφάλαιο μιλώ για την καλλιέργεια του καπνού στους νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης δίνονται στοιχεία για την παραγωγή του καπνού στις πόλεις αυτές. Στο τρίτο κεφάλαιο μιλάω για τις επιχειρήσεις του κλάδου μεταποίησης και εμπορίας καπνού των περιοχών αυτών καθώς και τον ρόλο που παίζουν. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναφέρομε στη πολιτική του καττνού πριν και μετά την ένταξη της χώρας μας στην Ε.Ε, καθώς επίσης για τις επιδοτήσεις του καττνού και τους φορείς του σε εθνικό επίπεδο. Στο πέμπτο κεφάλαιο θα αναπτύξω τις κρίσεις και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνά μου. Τέλος παραθέτω και τρία παραρτήματα, όπου στο πρώτο έχω ρις δυο συνεντεύξεις που πραγματοποίησα, στο δεύτερο πίνακες σχετικά με αποδόσεις του καπνού και τις επιδοτήσεις και στο τρίτο φωτογραφικό υλικό από την καλλιέργεια του καπνού τις περιοχής σε όλα τα στάδια και την μεταποίηση του καττνού από επιχειρήσεις της περιοχής. ' ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ - VIRGINIA - BUPLEX - ΔΡΑΜΑ 1996

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ r Ο ΚΑΠΝΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 0 καπνός κατάγεται από την Αμερική. Οι ναύτες του Κολόμβου με την περιέργεια του εξερευνητή και στην ελπίδα του ταχυδιώκτη, μια μέρα βρέθηκαν μπροστά σε μια συγκέντρωση ιθαγενών, σε μια χώρα που προσέγγισαν στο δρόμο τους. Εκεί με έκπληξη είδαν, σε μια, ιεροτελεστία τους ιθαγενείς να ρουφούν με το στόμα τους και να βγάζουν από τα ρουθούνια τους καπνό που προερχόταν από δέσμη ξηρών φύλλων που καίγονταν. Ο καπνός είχε μεθυστικό άρωμα, προκαλούσε μια γλυκιά νάρκη και προερχόταν από τα φύλλα ενός φυτού που οι ιθαγενείς ονόμαζαν πετούν. Τα φύλλα τυλιγμένα κυλινδρικά καίγονται μέσα σε σωλήνα ή πίπα που καλούνται ταμπάκο. Αναφορές σχετικά με τον καπνό υπάρχουν πολλές και αφορούν τις ιδιότητες του, τον τρόπο διάδοσης που δυστυχώς παραλλάσσουν. Η πιο παραδεκτή εκδοχή είναι ότι οι Ισπανοί άρχισαν να καλλιεργούν τον καπνό στην Αϊτή το 1531, από σπόρο που πήραν από το Μεξικό. Στην Κούβα, ο καπνός πρωτοκαλλιεργήθηκε το 1850 και από εκεί διαδόθηκε στην Βραζιλία και σε άλλες περιοχές. Στην Ευρώπη ο καπνός ήρθε το 1555 με 1560 και καλλιεργήθηκε αρχικά σε κήπους σαν κοσμητικό και φαρμακευτικό, όπως προκύπτει από βιβλία της εποχής εκείνης. Στην Ελλάδα πολλοί υποστηρίζουν ότι ο καπνός ήρθε από τον Εύξεινο Πόντο (Σαμψούς) στην κεντρική Μακεδονία και από τα παράλια της Μικράς Ασίας στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκης (Μπασμάς) στις αρχές του IS " αιώνα. Είναι όμως πολύ πιθανό ο καπνός να καλλιεργήθηκε στα Επτάνησα πολύ νωρίτερα. Η διάδοση της χρήσης του καπνού κατά τα πρώτα χρόνια προκάλεσε σφοδρές συζητήσεις και καταπολεμήθηκε από την εκκλησία και το κράτος. Όμως παρόλη την καταδίωξη, ίσως και χάρη σ αυτήν, ο καπνός επιβλήθηκε και συνέχιζε να χρησιμοποιείται έως σήμερα^ Η είσοδος και η διάδοση του καπνού στης Ελλάδα επηρέασε σημαντικά και την Ανατολική Μακεδονία, άρα και τους νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης. Η παραγωγή, η ^ ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ, ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ - VIRGINIA - BUPLEY. ΚΑΠΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΑΠΝΟΥ ΔΡΑΜΑΣ σελ

8 επεξεργασία και το εμπόριο του καπνού που ξεκίνησε πολύ νωρίς σε αυτές τις περιοχές, ήταν αυτά που ανέδειξαν τους παραπάνω νομούς από το δεύτερο μισό του 19 " αιώνα και μετά από άσημα αγροτικά κέντρα σε περίφημα αστικά κέντρα. Ιδιαίτερα στον νομό Καβάλας όπου αναπτύχθηκαν καπνεμπορικοί οίκοι, όπου απασχολούσαν περίπου χιλ. εργάτες και από τους γύρω νομούς, μεταμόρφωσε την Καβάλας σε μεγάλο αστικό κέντρο. Δημιουργήθηκε η μεσαία τάξη των καπνεργατών με όλες τις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες που αυτό συντέλεσε στην παρακάτω πορεία της πόλης της Καβάλας. 1.2 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΠΝΟΥ - ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ Η καλλιέργεια του καπνού αρχίζει τον Μάρτιο με την επεξεργασία του χωραφιού, όργωμα και παράλληλα την ετοιμασία των φυτωρίων, λεγάμενων χασλαμόιδων. Αφού μεγαλώσουν τα φυτά ακολουθεί η φυτεία στο χωράφι. Η φυτεία αρχίζει αρχές ΜαΤου και διαρκεί μία ή ίσως και δύο εβδομάδες ανάλογα τα στρέμματα που θα σπαρθούνε. Μόλις τελειώσει ή φυτεία, μεγαλώσουν λίγο τα καπνά ακολουθεί το τσάπισμα, σκοπός του οποίου είναι να πάρει αέρα το χωράφι. Παράλληλα γίνεται και το ράντισμα για τους μύκητες και τις αρίδες προληπτικά. Αφού μεγαλώσουν τα καπνά, μέσα Ιουλίου αρχίζει το σπάσιμο στην ορολογία δηλαδή η συλλογή όπου διαρκεί δύο μήνες, Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Παράλληλα με το παστάλι γίνεται και η δεματοποίηση σε δέματα. Αφού γίνουν τα δέματα τα καπνά είναι έτοιμα για το εμπόριο^. Τα καπνά αγοράζονται τον επόμενο χρόνο από τον χρόνο παραγωγής τους, από τους αγοραστές των διαφόρων επιχειρήσεων επεξεργασίας καττνών που υπάρχουν. Οι αγορές αρχίζουν τον Φεβρουάριο και γίνονται κατά περιοχές. Αφού τα καπνά πηγαίνουν στις επιχειρήσεις, εκεί επεξεργάζονται, γίνονται τα λεγάμενα χαρμάνια και δίνονται στις τσιγαροβιομηχανίες για την παραγωγή τσιγάρων. Την επεξεργασία των καττνών την αναφέρω σε παρακάτω κεφάλαιο όπου μιλάω για τις επιχειρήσεις επεξεργασίας και εμπορίας καπνού που υπάρχουν στους νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης. Από την διαδικασία παραγωγής του καπνού, βγάζουμε το συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια πολλή σκληρή δουλειά που γίνεται αποκλειστικά από τους ίδιους τους παραγωγούς χειρονακτικά.

9 Είναι οικογενειακή εργασία, δηλαδή απασχολεί τις περισσότερες φορές όλα τα μέλη της οικογενείας, ξεκινώντας νωρίς το πρωί και επιστρέφοντας αργά το βράδυ. Οι παραγωγοί δεν μπορούν να ασχοληθούν με άλλες ασχολίες, γι αυτό τις περισσότερες φορές ο καττνός είναι μονοκαλλιέργεια. Βγαίνει ακόμη το συμπέρασμα ότι το κόστος του καττνού, εάν υπολογίσουμε και το εργασιακό κόστος από πλευράς του παραγωγού και της οικογενείας είναι πολύ μεγαλύτερο από το οικονομικό κέρδος που θα έχει ο παραγωγός στο τέλος. 1.3 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Γενικά ο καπνός αποτελεί βασικό γεωργικό προϊόν με κοινωνική και οικονομική σημασία, με ρίζες στην ιστορία του τόπου. Καλλιεργείται σε έκταση περίπου χιλ. στρεμ. Και εξασφαλίζει το εισόδημα σε περισσότερες από χιλ. οικογένειες καπνοπαραγωγών, ενώ δεκάδες χιλιάδες είναι τα άτομα που ασχολούνται με την μεταποίηση και την εμπορία των προϊόντων καπνού. Η συνολική παραγωγή καττνού είναι περίπου χιλ. τόνοι και οι εξαγωγές καλύπτουν το 80%/90% της συνολικής παραγωγής. Η αξία του προϊόντος ανέρχεται σε δισεκατομμύρια δρχ. και των εξαγωγών σε δισεκατομμύρια δρχ. Η καττνοπαραγωγή και η κατανάλωση του καπνού αποτελούν πηγή δημοσιονομική εσόδων. Τα έσοδα απ τη φορολογία καττνού ενδεικτικά για το 1991 ανήλθαν στα 230δισ. δρχ. και αποτέλεσαν το 7% των έμμεσων φόρων. Αν δεν υπήρχε ο καπνός ίσως η χώρα μας δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ικανοποιητικά το δημογραφικό πρόβλημα που πρόκυψε μετά το που αφορούσε σε μεγάλο βαθμό την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης άρα και τους νομούς της Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης, που στηρίχτηκαν στον καπνό σαν απασχόληση και άμεση πηγή εισοδήματος. Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι η καλλιέργεια του καπνού εξασφαλίζει υψηλό ακαθάριστο γεωργικό εισόδημα σε σχέση με τις άλλες αρότριες καλλιέργειες. Η ακαθάριστη αξία για το έτος 1991 για το καπνό ήταν δρχ. το στρέμμα, έναντι δρχ. για το βαμβάκι και δρχ. για το σιτάρι."* ^ΖΩΝΤΑΝΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΩΡΑΙΟΜΤΗΣ ΞΑΝΘΗΣ "* ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ - VIRGINIA - BURLEY. ΚΑΠΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΡΑΜΑΣ σελ

10 Οικονομικά: Η σημασία του καπνού για την εθνική οικονομία είναι πάρα πολύ μεγάλη. Η αξία της συνολικής ετήσιας μικτής παραγωγής του καπνού χιλ ελλήνων καττνοπαραγωγών (αποτελεί το 9,5% του ενεργού πληθυσμού) αντιστοιχεί στο 1% του ΑΕΠ της χώρας και απ αυτήν την παραγωγή το 85 με 90% εξάγεται ενώ το υπόλοιπο 15% μένει για εγχώρια κατανάλωση από τις βιομηχανίες τσιγάρων. Η Ελλάδα είναι η S' μεγαλύτερη καπνοπαραγωγός χώρα στον κόσμο (παράγει το 2% της παγκόσμιας παραγωγής) και η 5' μεγαλύτερη εξαγωγέας με (7% των παγκόσμιων εξαγωγών). Η αξία των εξαγωγών καπνού είναι πολύ μεγαλύτερη από την αξία εξαγωγών άλλων προϊόντων. Η κυριότερη χώρα απορρόφησης ελληνικών καπνών είναι η Αμερική. Ο αριθμός των οικογενειών των καπνοπαραγωγών συνολικά με την καλλιέργεια και την χωρική επεξεργασία καπνού, φθάνει τις χιλ. άτομα, στα οποία πρέπει να προστεθούν κάπου χιλ. άτομα που ασχολούνται με την εμπορία και μεταποίηση. Ο καπνός καλλιεργείτε κυρίως σε περιοχές όπου πλεονάζει η εργατική δύναμη και υπάρχουν έλλειψη επενδύσεων, πράγμα που σημαίνει ότι βοηθά στην λύση του δημογραφικού προβλήματος. Πρόβλημα που είχαν και οι νομοί Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης, όπου με την είσοδο της καλλιέργειας καπνού καταπολεμήθηκε σημαντικά. Ο κύριος όγκος καπνοπαραγωγής εκτός την Αιτωλοακαρνανία, βρίσκεται στην Μακεδονία και κυρίως στην Ξάνθη. Όσον αφορά τις ποικιλίες ο Μπασμάς αποτελεί το 39% των καπνοπαραγωγών, 33% της συνολικής έκτασης, την ποικιλία Κατερίνη το 16% των καπνοπαραγωγών και 19% της συνολικής έκτασης, την ποικιλία Βιρτζίνια με 9% των καπνοπαραγωγών και 17% της έκτασης, ενώ μικρότερες εκτάσεις καλλιεργούνται με άλλες ποικιλίες όπως Μπέρλεν, Ελασσόνας, Τεπρελιά. Σε εθνικό επίπεδο μεγάλη είναι η οικονομική σημασία των εισπράξεων του κράτους από φόρους κατανάλωσης καπνιστικών προϊόντων και ΦΠΑ που αγγίζουν το 11% του συνόλου των εισπράξεων από άμεσους φόρους. Οι εισπράξεις που είχε το Δημόσιο από φόρους καπνού εφόσον το 1995 στα 480δισ. δραχμές ποσό που αποτελεί σημαντικό πόρο για το κράτος, όχι όμως για τους καπνοπαραγωγούς. Το κράτος πρέπει να λαμβάνει σοβαρά όλα τα παραπάνω με αποτέλεσμα να κάνει ειδικές νομοθετικές διατάξεις για τον καπνό. ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΗ, ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1996, σελ

11 1.4 ΤΥΠΟΙ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Με τον κανονισμό 2075/92 της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι ποικιλίες του ακατέργαστου καπνού κατατάχθηκαν στις παραπάνω οκτώ ομάδες: 1) FLUE CURED: Καπνά που έχουν αποξηρανθεί σε φούρνους με ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας και αέρος. Στην ομάδα αυτή συμπεριλαμβάνονται και τα ελληνικά VIRGINIA (CVEg, VE2, VE3, ΝΚ3, ΚΝι) 2) LIGHT AIR CURED: Καπνά που έχουν αποξηρανθεί στον αέρα υπό σκιάν σε ξεραντήριο και δεν έχουν υποστεί ζύμωση. Στην ομάδα αυτή συμπεριλαμβάνονται και τα ελληνικά BURLEY (Β2 Κ - BS2). 3) DARK AIR CURED: Καπνά που έχουν αποξηρανθεί όπως της ομάδας II αλλά έχουν υποστεί φυσική ζύμωση πριν διατεθούν στο εμπόριο. Στην ομάδα αυτή δεν συμπεριλαμβάνεται καμιά ελληνική ποικιλία. 4) FIRE CURED. Καπνά που έχουν αποξηρανθεί με φωτιά. Στην ομάδα αυτή δεν συμπεριλαμβάνεται καμιά ελληνική ποικιλία. 5) SUN CURED: Καπνά που έχουν αποξηρανθεί στον ήλιο. Στην ομάδα αυτή ανήκουν οι ελληνικές ποικιλίες, Τσεμπέλια, Μαύρο, Κάμποι Κουλού, Μη κλασικό, Σμύρνης, Τραπεζούς και Φι. 6) ΜΠΑΣΜΑΣ CSUN CURED: Καθαρή ελληνική ποικιλία που περιλαμβάνει τα αρωματικά ελληνικά καπνά (Μπασμάς Ξάνθης, Μακεδονία και Ζίχνο). 7) ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΦΕΡΕΙΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ (CSUN CURED): Επίσης καθαρή ελληνική ποικιλία που περιλαμβάνει τα καπνά Σάμμους και Μπασή - Μπάγλη. 8) ΚΛΑΣΙΚΑ ΚΑΜΠΑ ΚΟΥΛΑΚ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΦΕΡΕΙΣ (SUN CURED): Και αυτή η ποικιλία είναι ελληνική και περιλαμβάνει τα καπνά Κλασικά, Κάμποι Κουλού, Ελασσόνα, Μυρωδάτα Αγρινίου και Ζιχνομυρωδάτα. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΕΣ ΖΩΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΤΑ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΚΑΠΝΟΥ Οι αναγνωρισμένες ζώνες παραγωγής είναι τα μέρη της Ελλάδος τα οποία παράγουν συνήθως τις ποικιλίες καπνού. Σύμφωνα με τον κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αριθμ. 2075/92. ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΠΝΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

12 Οι αναγνωρισμένες λοιπόν ζώνες παραγωγής στην Ελλάδα είναι: Ποικιλίες Ζώνες Παοανωνής 1. Flue cured Θράκη, Ανατολική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ανατολική Στερεά Ελλάδα, Δυτική Στερεά Ελλάδα. 2. Light air cured Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία. 3. Dark air cured Δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. 4 Fire cured Δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. 5. Sun cured Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρος, Ανατολική Στερεά Ελλάδα, Δυτική Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος και Θράκη. 6. Basmas Θράκη, Ανατολική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Δυτική Στερεά Ελλάδα. 7. Κατερίνη Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρος, Ανατολική Στερεά Ελλάδα, Δυτική Στερεά Ελλάδα. 8. Κλασικά, Κάμποι Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρος, Κουλού και παρεμφερή Ανατολική Στερεά Ελλάδα, Δυτική Στερεά Ελλάδα^ 1.5 ΤΥΠΟΙ ΚΑΠΝΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΔΡΑΜΑΣ. ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΞΑΝΘΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ: Στους νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης καλλιεργείτε κυρίως η ομάδα 6, δηλαδή Μπασμάς κατά ποσοστό 99% και ελάχιστο ποσοστό Virginia 1%. Ο Μπασμάς είναι ξ πρώτη ποικιλία καπνού που καλλιεργήθηκε και στους τρεις νομούς και αυτή έμεινε έως και σήμερα. Ο Μπασμάς της περιοχής μας είναι μέση πρωιμότητας ποικιλία άριστη στην ανάπτυξη, πλατύφυλλα, λίγο αραιόφυλλα με φύλλα άμισχα, ανθεκτικά στην ωρίμανση και ξηρασία και πρώιμα στην άνθηση. Το καλό κλίμα της περιοχής μαζί με το έδαφος, είναι οι δύο λόγοι που ευδοκιμεί ο Μπασμάς στην περιοχή μας, και τον κάνει τόσο διαδεδομένο στο εξωτερικό. Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο Μπασμάς της Ξάνθης είναι ο πιο ακριβοπληρωμένος παγκοσμίως. ^ ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΠΝΟΥ. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΑΒΑΛΑΣ

13 Τα Virginia δεν διαδόθιικαν και δεν καλλιεργήθηκαν σε τόσο μεγάλο βαθμό, για το λόγο ότι δεν ήρθαν στην Ελλάδα με σκοττό να αντικαταστήσουν κάττοιες προβληματικές και μη ζητούμενες ποικιλίες όπως τα τεμπελιά και τα Μαύρα. Επειδή ο Μπασμάς δεν κατατάσσεται στις ποικιλίες αυτές για το λόγο αυτό δεν καλλιεργήθηκε στην περιοχή μας.

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΚΑΠΝΟΣ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΔΡΑΜΑΣ. ΚΑΒΑΛΑΣ. ΞΑΝΘΗΣ 2.1ΓΕΝΙΚΑ: Ο καπνός καλλιεργείτε στους νομούς Δράμας, Καβάλας και :ιάνθης από το 18 αιώνα σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία. Η καλλιέργεια του καττνού έπαιξε σημαντικό ρόλο για την περαιτέρω πορεία των τριών νομών δίνοντας λύση σε πολλά προβλήματα της εποχής εκείνης. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο καττνός έδωσε δουλειά σε χιλιάδες αγρότες, δημιουργώντας συνθήκες κοινωνικής ισορροπίας, και εμποδίζοντας την ερήμωση των τριών νομών σε περιόδους ύφεσης, μεγάλης ανεργίας και εντολών μετακινήσεων του πληθυσμού προς το εξωτερικό και τα μεγάλα αστικά κέντρα. Εδώ πρέπει να θυμίσουμε ότι η Καβάλα υπήρξε στο παρελθόν το μεγαλύτερο κέντρο επεξεργασίας καπνού. Ήταν από τις πρώτες πόλεις της Ελλάδας και δεύτερη στην Μακεδονία μετά την Θεσσαλονίκη που διέθετε σημαντική εργατική τάξη που την αποτελούσαν περίπου χιλ. καπνεργάτες. Έτσι ενώ, στις γύρω περιοχές ο πρωτογενής τομέας κυριαρχούσε, στην Καβάλας έρχεται ο δευτερογενής, και λίγος πληθυσμός να ασχολείται με την γεωργία. Η εργατική τάξη της Καβάλας είχε συνολικά ένα πολύ μεγαλύτερο εισόδημα σε σχέση με το γεωργικό εισόδημα των γύρω περιοχών. Οι εργάτες είχαν την δυνατότητα να ξοδεύουν πολύ περισσότερα χρήματα για κατανάλωση απ ότι οι αγρότες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία καταστημάτων, τραπεζών, δημόσιων φορέων, που όλα αυτά συντελούν στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Ο κόσμος απέκτησε μια νοοτροπία πολύ διαφορετική από αυτή των αγροτικών περιοχών. Παρόλα όμως τα θετικά στοιχεία που έφερε η οικονομική ανάπτυξη στην πόλη της Καβάλας, δημιουργήθηκαν και μεγάλα προβλήματα για τον κόσμο της. Οι σκληρές συνθήκες δουλειάς στα καπνομάγαζα με άθλια και εξαντλητικά ωράρια, ώθησε τους καπνεργάτες σε αγώνες για να κερδίσσυν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και δουλειάς. Οι αγώνες αυτοί χαρακτηρίστηκαν αιματηροί, διότι πολλοί καπνεργάτες έχασαν τη ζωή τους σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Σήμερα στους τρεις νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης, και κυρίως στη Καβάλα και στην Ξάνθη υπάρχουν 5 εταιρίες - επιχειρήσεις μεταποίησης καπνού: Η εταιρία Μισσιριάν

15 Α.Ε., η εταιρία Νταϊμόν Ελλάς - Καττνική Α.Ε. πρώην Αυστροελληνική, η εταιρία Οδεττή Ν Πετρίδη, η εταιρία ΣΕΚΕ Α.Ε. και η εταιρία Μιχαηλίδης Α. - Καπνική Α.Ε. Επίσης στην Ξάνθη υπάρχει και η τσιγαροβιομηχανία ΣΕΚΑΠ Α.Ε. και αυτή παίζει σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό ρόλο στην ζωή της Ξάνθης και όχι μόνο. Θα αναφερθώ λεπτομερώς σε όλες τις επιχειρήσεις σε επόμενο κεφάλαιο. Αυτές οι εταιρίες παίζουν σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό ρόλο με τις θέσεις εργασίας που διαθέτουν. 2.2 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΤΩΝ ΤΡΕΙΩΝ ΝΟΜΩΝ Οι συνολικές εκτάσεις και των τριών νομών, κατανέμονται όπως φαίνονται στις παρακάτω πίτες. Κατανομή Έκτασης Ν. ΔΡΑΜΑΣ

16 Κατανομή έκτασης Ν. ΚΑΒΑΛΑΣ 10% Κατανομή έκτασης Ν.=ΑΝΘΗΣ Βασικές

17 2.3 ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΕΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ Στους παρακάτω πίνακες που ακολουθούνε, φαίνεται η εξέλιξη του αριθμού των καπνοπαραγωγών τα τελευταία 5 έτη, καθώς επίσης τα στρέμματα, η παραγωγή και η μέσα εμπορική τιμή, στους τρεις νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης, ξεχωριστά για την ποικιλία (Μπασμά) και την ποικιλία (Virginia). (Μ Π Α Σ Μ Α Σ ) Ν. Δ Ρ Α Μ Α Σ Έτος Αριθμ. Στρέμματα Παραγωγή Μέση τιμή Παραγωγών Έτος Αριθμ. Στρέμματα Παραγωγή Μέση τιμή Παραγωγών

18 Έτος Αριθμ. Παραγωγών Στρέμματα Παραγωγή Μέση τιμή Παρατηρήσεις: - Παρατηρούμε σημαντική μείωση του ττληθυσμού των καττνοτταραγωγών, και στους τρεις νομούς, από το 1995 έως το 1999 που οφείλετε στη μετανάστευση και φυγή του πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, ή ακόμη και στη σπορά άλλων πιο παραγωγικών καλλιεργειών και που να μην απασχολούνε τόσα άτομα όπως η παραγωγή του καπνού (οικογενειακή εργασία). - Παρατηρούμε μια μείωση των στρεμμάτων και στους τρεις νομούς, αλά από την άλλη η παραγωγή αυξάνεται. Αυτό σημαίνει πως η στρεμματική απόδοση ανέβηκε λόγω σωστής λίπανσης και νέων τεχνικών μεθόδων καλλιέργειας καττνού. - Παρατηρούμε τέλος αύξηση της μέσης εμπορικής τιμής σημαντική. Εδώ πρέπει να πούμε πως στη μέση τιμή υπολογίζουμε και την πριμοδότηση (σταθερή και μεταβλητή) και την τιμή του εμπόρου, κατά κιλό. (VIRGINIA) Ν. ΔΡΑΜΑΣ Έτος Αριθμ. Στρέμματα Παραγωγή Μέση τιμή Παραγωγών ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΠΝΟΥ. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΑΒΑΛΑΣ

19 Έτος Αριθμ. Παραγωγών Ν. Ξ Α Ν Θ Η Σ " Στρέμματα Παραγωγή Μέση τιμή Παρατηρήσεκ: - Παρατηρούμε ότι στο νομό Καβάλας δεν υπάρχουν καλλιεργητές όπου σπέρνουν καπνά της ποικιλίας Virginia. - Παρατηρούμε ότι και στο νομό Δράμας και Ξάνθης τον ελάχιστο αριθμό καπνοπαραγωγών που να σπέρνουνε την ποικιλία Virginia. - Παρατηρούμε επίσης και εδώ αύξηση την μέση τιμής κατά κιλό στην ποικιλία Virginia. 2.4 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ - ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ Η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού και των τριών νομών, καθώς και η σχέση με τον αγροτικό πληθυσμό, φαίνεται στους παρακάτω πίνακες. Ν. Δ ΡΑΜ Α Σ^ α/α ΑΠΟΓΡΑΦΗ Συνολικός πληθυσμός Οικονομικά Ενεργός πληθυσμός Σχέση 2/1 0,38 0,34 4 Συνολικός αγροτικός πληθυσμός ,165 5 Σχέση 4/2 0,41 0,40 6 Γεωργικές Εκμεταλλεύσεις ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΣΙΜΟΣ ΚΑΠΝΟΥ. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΑΒΑΛΑΣ Πηγή ΕΣΥΕ Παράρτημα Δράμας

20 Συνολικός πληθυσμός Οικονομικά Ενεργός πληθυσμός Σχέση 2/1 Συνολικός αγροτικός πληθυσμός Σχέση 4/2 Γεωργικές Εκμεταλλεύσεις , , , , Ν. ΞΑΝΘΗΣ^^ α/α ΑΠΟΓΡΑΦΗ Συνολικός πληθυσμός Οικονομικά Ενεργός πληθυσμός Σχέση 2/1 4 Συνολικός αγροτικός πληθυσμός Σχέση 4/2 6 Γεωργικές Εκμεταλλεύσεις Παοατηοήσεκ: - Σημαντικότερη παρατήρηση είναι ότι και στους τρεις νομούς ο συνολικός ενεργός αγροτικός πληθυσμός μειώθηκε. Αυτό σημαίνει ότι και όλο λιγότερα άτομα δηλώνουν σαν κύρια απασχόληση τους την γεωργία, ενώ αντίθετα μεγάλο μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, έχει σαν δεύτερη ή τρίτη απασχόληση του την γεωργία. Εγκατάλειψη της γεωργίας και στροφή σε άλλους τομείς της οικονομίας (Βιοτεχνία, Βιομηχανία, υπηρεσία, τουρισμός κτλ.) ^Πηγή ΕΣΥΕ Παράρτημα Καβάλας ^ Πηγή ΕΣΥΕ Παράρτημα Ξάνθης

21 2.5 ΘΕΣΗ TOY ΚΑΠΝΟΥ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΦΥΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΝΟΜΟΥΣ Στους πίνακες που ακολουθούν φαίνεται η θέση του καπνού ανάμεσα στα βιομηχανικά φυτά, και στους τρεις νομούς, κατά το έτος Κατανομή έκτασης και ακαθάριστης αξίας βιομηχανικών φυτών στο Ν. Δράμας ΕΚΤΑΣΗ - ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΑΞΙΑ

22 Κατανομή έκτασης και ακαθάριστης αξίας βιομηχανικών φυτών σ Καβάλας BCTAZH - ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΑΞΙ Κατανομή έκτασης και ακαθάριστης αξίας βιομηχανικών φυτών στο Ν. Ξάνθης ΕΚΤΑΣΗ - ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΑΞΙΑ

23 Παρατηρήσεις: Ο καπνός είναι τρίτος από πλευράς έκτασης και δεύτερος από πλευράς ακαθάριστης αξίας και στους τρεις νομούς παράλληλα όπως φαίνεται από τους παραπάνω πίνακες. 2.6 ΜΕΡΙΔΙΟ ΑΓΟΡΑΣ ΠΟΥ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΟΥΝ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΝΟΜΟΙ ΔΡΑΜΑ. ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΞΑΝΘΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΓΓΗ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα σαν χώρα καπνοπαραγωγική έχει συνολική ετήσια παραγωγή καττνού για το έτος 1999, χιλ. τόνους καπνού όλων των ποικιλιών. Όπως είπαμε στους νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης καλλιεργείται μόνο η ποικιλία Μπασμάς κατά ποσοστό 99% και Virginia μικρή ποσότητα. Ο κάθε νομός ξεχωριστά παρήγαγε για το έτος 1999 και στις δύο ποικιλίες τις εξής ποσότητες: - Ν. ΔΡΑΜΑΣ : 700 τόνους καπνό - Ν. ΚΑΒΑΛΑΣ : 877 τόνους καπνό - Ν. ΞΑΝΘΗΣ : τόνους καπνό Με αυτό βγαίνει το συμπέρασμα ότι το ποσοστό που είχανε και οι τρεις νομοί μαζί στην συνολική παραγωγή της Ελλάδος αντιπροσωπεύει περίπου το 4% της συνολικής παραγωγής της χώρας μας ^. 2.7 ΚΡΙΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συνοψίζοντας όσα έχω πει, πρέπει να σημειώσω ακόμη και τα εξής: 1) Ο καπνός στους Νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης, παρά τα πλεονεκτήματα που έχει (έδαψος, κλίμα, μικρή έκταση, λίγες επενδύσεις, λίγο εξοπλισμό και μεγάλη στρεμματική ακαθάριστη πρόσοδο), εντούτοις μειώνεται σταθερά σε έκταση, παραγωγή, ποσότητα και φυσικά σε αριθμό παραγωγών, κάτι που δεν φαίνεται να ανατρέπεται τα προσεχή χρόνια. Η έξοδος ατόμων από την γεωργία, και ειδικότερα από την καλλιέργεια καττνού, δεν συνοδεύεται με είσοδο νέων γεωργών. Οι λίγοι νέοι που εισέρχονται στην αγροτική παραγωγή, στρέφονται σε άλλες καλλιέργειες περισσότερο εκμηχανισμένες, αποφεύγοντας ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΣΙΜΟΣ ΚΑΠΝΟΥ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ

24 τις πολλές ώρες απασχόλησης που απαιτεί ο καττνός, πολλές από τις οποίες πραγματοποιούνται κάτω από δύσκολες συνθήκες. Αυτό φαίνεται παράδοξο από την πρώτη ματιά, γιατί η ανεργία της επαρχίας πλήττει κυρίως τους νέους, και ο μικρός κλήρος που υπάρχει σε πολλά χωριά, προσφέρεται ειδικά για την καπνοκαλλιέργεια. 2) Η μικρή ζήτηση που υπάρχει από νέους καπνοπαραγωγούς, δεν μπορεί να καλυφθεί από το εθνικό απόθεμα, αφού κάτι τέτοιο είναι πρακτικά αδύνατο, με βάση τους κοινοτικούς κανονισμούς. Καλύπτεται εν μέρει από τις μεταβιβάσεις ποσοστώσεων που επιτρέπονται μεταξύ των παραγωγών. Είναι μια δυσκολία που προκύπτει από το θεσμικό καθεστώς που ισχύει στον καττνό, στα πλαίσια της Κ.Α.Π. Να θυμίσουμε εδώ ότι η καττνοκαλλιέργεια ρυθμίζεται σχεδόν απόλυτα από κανόνες και οδηγίες της Κοινότητας. 3) Ο καπνός εκτός από εθνικό προϊόν, είναι και κοινοτικό αλλά και διεθνή προϊόν. Γύρω του κινούνται τεράστια οικονομικά συμφέροντα, και η πορεία του εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και παραμέτρους, τις οποίες θα πρέπει να λάβει όποια έχει υπόψη του να προτείνει λύσεις. Για τους νομούς μας, θεωρούμε απαράδεκτο το γεγονός, η μικρή προς το παρόν ζήτηση από τους νέους καπνοκαλλιεργητές να μην ικανοποιείται, παρά το γεγονός ότι την τριετία που ισχύουν οι ποσοστώσεις, η παραγωγή των τριών νομών κάλυψε μεγάλο ποσοστό του δικαιώματος ποσόστωσης, κάτι που για το Μπασμά ισχύει για όλη την Ελλάδα. Πιστεύω ακόμη, ότι ο Μπασμάς, ποικιλία με τη μεγαλύτερη ζήτηση, εμπορική αξία και κοινοτική επιδότηση, πρέπει να απελευθερωθεί από το σημερινό σύστημα ποσοστώσεων, το οποίο τον καθηλώνει και εν τέλει τον μειώνει σε παραγόμενη ποσότητα, και είναι ευκαιρία στην επερχόμενη αναθεώρηση της ΚΑΠ, με την συνεργασία όλων των φορέων, να γίνουν ολοκληρωμένά και τεκμηριωμένα οι αναγκαίες προτάσεις. Για όσους υποστηρίζουν ότι αυτό είναι δύσκολο, να θυμίσουμε εδώ ότι παρά την συνεχώς εντεινόμενη αντικατειστική εκστρατεία, που πολλές φορές γίνεται αντικαπνοπαραγωγική. α) Η παγκόσμια παραγωγή καπνού, αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό 2% περίπου. β) Το ίδιο ισχύει και για την κατανάλωση τσιγάρων. γ) Η Ελλάδα παράγει το 36% της κοινοτικής παραγωγής σε καπνό.

25 δ) Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ελλειμματική σε καπνά, και εισάγει το 70% περίπου των αναγκών της. Θεωρώ λοιπόν, ότι υπάρχουν περιθώρια για τον Μπασμά, άλλο τόσο όσο τα μέτρα απελευθέρωσης της καλλιέργειας καθυστερούν, τόσο θα δημιουργούνται συνθήκες μη αναστρέψιμες, με κίνδυνο να χαθεί από τους τρεις νομούς αλλά και την Ελλάδα, μια ποικιλία από τις πλέον ζητούμενες στον κόσμο όπως είναι ο Μπασμάς της περιοχής μας.

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΔΡΑΜΑΣ. ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΞΑΝΘΗ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ. Στους νομούς Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης υπάρχουν 5 επιχειρήσεις επεξεργασίας και εμπορίας καπνού, καθώς επίσης και η τσιαγαροβιομηχανία ΣΕΚΑΠ Α.Ε. με έδρα την Ξάνθη. Οι επιχειρήσεις του κλάδου επεξεργασίας και εμπορίας καττνού, παίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή των τριών νομών, αφού αποτελούν πηγές εργασίας άρα και εισοδήματος για τον ντόπιο πληθυσμό. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι οι εξής: - Η εταιρία ΜΙΣΣΙΡΙΑΝ Α.Ε. με έδρα τον Αμυγδαλεώνα Καβάλας. Η εταιρία αυτή επεξεργάζεται καπνά ανατολικού τύπου, ποσότητα 7.000χιλ. κιλά κάθε χρόνο και μεγαλόφυλλα ποσότητα 3.000χιλ. κιλά κάθε χρόνο. Τις ποσότητες αυτές τις προμηθεύεται από όλη την Ελλάδα και επίσης εισάγει και από ανατολικές χώρες π.χ Τουρκία, Συρία. Τα καπνά αυτά αφού τα επεξεργαστεί, τα εξάγει κατά ποσοστό 99% σε χώρες του εξωτερικού, κυρίως Αγγλία, Αμερική, Γερμανία και ένα μικρό ποσοστό το διοχετεύει στην ντόπια αγορά για κατανάλωση. Το εργατικό της δυναμικό είναι περίπου 1000 άτομα τον χρόνο από τα οποία 50 μόνιμα και τα υπόλοιπα εποχιακά ^*. - Η εταιρία Νταϊμόν Ελλάς - Καπνική Α.Ε., πρώην Αυστροελληνική με κεντρικό κατάστημα στην Θεσσαλονίκη και με υποκατάστημα στην Καβάλα. Η εταιρία αυτή επεξεργάζεται καπνά ανατολικού τύπου, ποσότητα 2,50εκατ. κιλά τον χρόνο (μόνο Μπασμά. Τις ποσότητες αυτές τις προμηθεύεται απ όλη την Ελλάδα, και ακόμη εισάγει και από χώρες του εξωτερικού, κυρίως Ιαπωνία, Βουλγαρία. Τα καπνά αυτά τα εξάγει κατά ποσοστό 90% σε χώρες του εξωτερικού κυρίως στην Αμερική, Αγγλία, Δανία. Το εργατικό της δυναμικό είναι 100 άτομα, από τα οποία 15 μόνιμα και τα υπόλοιπα εποχιακά. - Η εταιρία Οδεττή Ν. Πετρίδη με έδρα τον Αμυγδαλεώνα Καβάλας. Για την εταιρία αυτή δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα, για τον λόγο ότι δεν μας δέχτηκαν για να μας δώσουν Συνέντευξη από την ΜΑΡΤΗ ΣΕΒΑΣΤΗ - ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΣΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΟ. ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΒΑΙΟΜΕΛΛΑΣ ΚΑΒΑΛΑ. 23

27 στοιχεία. Από ότι όμως μάθαμε από άλλες πηγές ακολουθεί τα ίδια βήματα με τις άλλες εταιρίες. Διαφέρει το εργατικό δυναμικό της αφού απασχολεί μόνο μουσουλμάνους από την περιοχή του Εχινού Ξάνθης. - Η εταιρία ΣΕΚΕ Α.Ε συνεταιριστική εταιρία όπου τα κεντρικά γραφεία είναι στη Θεσσαλονίκη και έχει υποκατάστημα στην Ξάνθη. Η εταιρία αυτή επεξεργάζεται καττνά ανατολικού τύπου, ποσότητα 9 εκατ. κιλά το χρόνο, με μεγαλόφυλλα, ποσότητα σε εκατ. το χρόνο. Τις ποσότητες αυτές τις προμηθεύεται απ όλη την Ελλάδα, καθώς επίσης εισάγει και από χώρες του εξωτερικού κυρίως Ιαπωνία, Τουρκία, Συρία, Αίγυπτος. Τα καπνά αφού τα επεξεργαστεί, τα εξάγει κατά ποσοστό 99% σε χώρες του εξωτερικού κυρίως στην Αμερική, στο Ιαπωνικό μονοπώλιο. Κορεάτικο μονοπώλιο, Αίγυπτο και μικρό ποσοστό το διοχετεύει για τις επιχειρήσεις της Ελλάδας. Το εργατικό δυναμικό της είναι 900 άτομα από τα οποία τα 70 είναι μόνιμα και τα υπόλοιπα εποχιακό προσωπικό^. - Η εταιρία Μιχαηλίδης Α. Καπνική Α.Ε. όπου προήλθε από συγχώνευση των Ανωνύμων εταιριών Μιχαηλίδης Α. Α.Ε και Βογιατζόγλου Μ. Α.Ε. Τα κεντρικά γραφεία βρίσκονται στην Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης και έχει υποκατάστημα στην Ξάνθη. Η εταιρία επεξεργάζεται καπνά ανατολικού τύπου και μεγαλόφυλλα. Τα καττνά τα διοχετεύεται από όλη την Ελλάδα και κάνει επίσης εισαγωγές από χώρες του εξωτερικού. Τα καπνά τα εξάγει στο εξωτερικό, με ποσοστό 90% με προορισμό την Αμερική, Ιαπωνία και σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης διαθέτει δύο εργοστάσια ένα στην Αλβανία και ένα στη Σλοβενία. Η εργοστασιακή μονάδα επεξεργασίας στην Ξάνθη είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εργοστασιακή μονάδα Ανατολικών καπνών στην Ελλάδα^^. Στην Ξάνθη επίσης υπάρχει και η τσιγαροβιομηχανία ΣΕΚΑΠ Α.Ε. όπου αναφέραμε προηγουμένως. Η εταιρία παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ζωή της περιοχής και όχι μόνο. Η εταιρία αυτή εκτός από την παραγωγή τσιγάρων, επεξεργάζεται καπνά Ανατολικού τύπου και μεγαλόφυλλα στην μονάδα ΣΕΚΕ Α.Ε. όπου βρίσκονται σε στενή συνεργασία^. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΒΑΝΤΖΟΓΛΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΥΠΟΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΚΕ Α.Ε. ^ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΠΑΪΡΑΚΤΑΡΗ ΣΩΤΗΡΗ ΠΡΟΣΩΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΣΕΚΑΠ Α.Ε.

28 3.2 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΠΝΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ - ΤΡΟΠΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ Η παραγωγική επεξεργασία των καπνών, από την στιγμή που θα φύγουν από τις αποθήκες των παραγωγών και πάνε στα κέντρα μεταποίησης έχει ως εξής: Τα καπνά πηγαίνουν στην πρώγρανση για να μαλακώσουν αφού κατά την μεταφορά τους στις βιομηχανίες αερίστηκαν. Αφού υγρανθούν περνούν στο στάδιο του ξεφυλλίσματος. Εκεί υπάρχουν οι ξεφυλίστριες οι οποίες ξεχωρίζουν τα φύλλα από τις φύρες και τα καπνά τα οποία δεν ταιριάζουν στο χαρμάνι που θέλουμε. Έρχεται το στάδιο του κοσκινίσματος για να φύγει το χώμα και τα άχρηστα φύλλα. Κατόπιν πηγαίνουν στο υγραντήριο για να έλθει η επιθυμητή εργασία. Ακολουθεί η εργασία σε τρία μηχανήματα: Ξεφυλλιστικό, τσιλοπαγίδα, Σλαϊρερ. Εκεί τα καπνά επαναδιαλέγονται γίνονται φύλλα και φτερό για να ξεχωρίζουμε αυτά που χρειαζόμαστε για το χαρμάνι. Ακολουθεί το τμήμα της διαλογής για να αφαιρεθούν τυχόν φύλλα μη εμπορεύσιμα (καμένα, άχρηστα) ή φύλλα που δεν ταιριάζουν στο χαρμάνι. Τα φύλλα που φεύγουν πάνε στην χαρμανιέρα όπου γίνονται ένα ομογενές χαρμάνι. Τα καπνά αφού φύγουν πηγαίνουν στις πατητικές μηχανές (ένα είδος πρέσας) για να γίνουν δέματα. Πριν περνούν από τα κόσκινα για να φύγει το φυλλότριμα τα οποία δεν θέλουν οι πελάτες. Τα δέματα τα οποία κάνουν οι καττνέμποροι ζυγίζουν περίπου 28 με 30 κιλά και έχουνε επιθυμητή εργασία όπου είναι περίπου 13%. Κάθονται περίπου 3-4 μήνες και μετά είναι έτοιμα για πούληση^. 3.3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΧΑΡΜΑΝΙΩΝ Τα κυριότερα χαρμάνια τα οποία γίνονται στις επιχειρήσεις επεξεργασίας και εμπορίας καπνού είναι τα εξής: - A.G. Είναι το καλύτερο χαρμάνι στην αγορά το οποία κοστίζει περίπου 7,5 δολάρια το κιλό. Αποτελείται από το 5,4 και 3 χέρι το καθένα. - I/ II. Αποτελείται από τα χέρια 4,3 και μικρό, ποσοστά από το 2 χέρι. Είναι το λεγόμενο χαρμάνι Αμερικάνικου Τύπου. - BG. Αποτελείται από τα χέρια 3,2 και λίγο από το χέρι 1. - ΚΡ. Φύλλα από όλα τα χέρια παραγωγής και κυρίως από τα 3 και χέρια μερικών υποβαθμισμένα. Συνήθως η τιμή τους είναι περίπου 4-5 δολ. ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΠΝΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

29 IV. Όλα τα φύλλα που δεν μπαίνουν στα προηγούμενα χαρμάνια εκτός των καμένων, άχρηστων ν1^. 3.4 ΕΜΠΟΡΙΑ ΚΑΠΝΟΥ - ΣΥΜΒΟΛΑΙΑ - ΕΛΕΓΧΟΣ Η εμπορία του καπνού γίνεται με συμβόλαια, τα οποία έχουν υπογραψεί ο παραγωγός και μια αγοράστρια εταιρία (καπνεμπόριο ή καπνοβιομηχανία). Στο συμβόλαιο αναφέρονται ο χρόνος που ο έμπορος θα μεταφέρει τα καπνά από την αποθήκη του παραγωγού, η τιμή που προσφέρει ο έμπορος και η ποιοτική σύνθεση που είναι αποτέλεσμα της εκτίμησης του εμπόρου. Σε περίπτωση που υπάρξει διαφωνία ως προς την εκτίμηση της ποιότητας του καπνού, τότε γίνεται αίτηση στον Εθνικό Οργανισμό καπνού (ΕΟΚ) από τους ενδιαφερόμενους να μεσολαβήσει και να δώσει λύση η οποία είναι τελεσίδικη. Ο οριστικός έλεγχος κατά την παραλαβή των καπνών γινόταν μέχρι το 1993 στα κέντρα μεταποίησης ή στα προσωρινά αποθηκευτικά κέντρα. Μετά το 1994 ο έλεγχος γίνεται στα κέντρα μεταποίησης ή στα αναγνωρισμένα κέντρα αγοράς. Ο έλεγχος γίνεται από γεωπόνους του ΕΟΚ όσον αφορά την ποικιλία, των αριθμό δεμάτων που αγοράσθηκαν και την ποιότητα που αναφέρεται στα πιστοποιητικά της αγοράς. Εάν υπάρξει διαφορά, που θα προκόψει με τον έλεγχο τότε μειώνεται η πριμοδότηση για την ποσότητα που δεν υπάρχει. Μετά τον έλεγχο τα καπνά υποβάλλονται σε επεξεργασία από τους έμπορους αναδεματοποιούνται και παραμένουν στις αποθήκες των εμπόρων έως να εξαχθούν. Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι οι έμποροι επεξεργάζονται τα καπνά αμέσως μετά το τέλος της αγοράς τους, είτε έχουν παραγγελίες είτε όχι. Αν δεν έχουν παραγγελίες είναι φανερό ότι θα υπάρξει καθυστέρηση στην εξαγωγή^'. 3 5 ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ Οι πέντε επιχειρήσεις επεξεργασίας και εμπορίας καπνού, καθώς και η σιγαρετοβιομηχανία ΣΕΚΑΠ Α.Ε στις οποίες έχουμε αναφερθεί παραπάνω παίζουν ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΠΝΟΥ. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ ΙΟΥΛΙΟΥ 1996, Βλ. σελ. 65

30 σημαντικό ρόλο στην απασχόληση και στο εισόδημα των εργαζομένων στους νομούς Δράμας και κυρίως Καβάλας και Ξάνθης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχω πάρει από τις ίδιες τις επιχειρήσεις, απασχολούνται περίπου εργαζόμενοι σε μόνιμοι, και εποχιακοί βάση από αυτές. Το εποχιακό προσωπικό όλων των επιχειρήσεων, κατά 70% κάθε χρόνο είναι το ίδιο, ενώ ένα 30% ανανεώνεται χρόνο με τον χρόνο. Οι αμοιβές των εργαζομένων στην επεξεργασία καπνού ανέρχονται σε 6δισ. δρχ. ανά έτος και εκτός αυτών, καταβάλλονται από τον Ο.Α.Ε.Δ ειδικά εποχιακά βοηθήματα και παροχές που ανέρχονται περίπου στο 1,7 δισ. δρχ. Συνολικοί δηλαδή οι αμοιβές των εργαζομένων στην επεξεργασία καττνού ανέρχονται στα 8δισ. δρχ., ποσό που κατά το μεγαλύτερο ποσοστό του έχει προορισμό της αγορές της Καβάλας, Ξάνθης και λιγότερο της Δράμας. Αυτό το λέω γιατί τα περισσότερα άτομα που εργάζονται ως καπνεργάτες και καπνεργάτριες στις επιχειρήσεις επεξεργασίας και εμπορίας καπνού, ανήκουν σε χαμηλές εισοδηματικές τάξης, που δεν έχουν την δυνατότητα για να αποταμιεύσουν άλλα να καταναλώσουν άμεσα τα εισοδήματά τους για τις ανάγκες τους. 3.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΚΑΒΑΛΑΣ. ΞΑΝΘΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΣ. Εξαιτίας των εισοδημάτων και της απασχόλησης που παρέχουν οι επιχειρήσεις επεξεργασίας και εμπορίας καπνού η κοινωνική σημασία του για τους τρεις νομούς είναι πολύ μεγάλη. Λαμβάνοντας υπ όψιν ότι ο καπνός αποτελεί μονοκαλλιέργεια στο μεγαλύτερο μέρος των περιοχών όπου καλλιεργούνται, ουσιαστικά μια παύση της καλλιέργειας του καπνού θα οδηγούσε σε αφανισμό ολόκληρες περιοχές. Έτσι ο καπνός λύνει σε μεγάλο βαθμό το δημογραφικό πρόβλημα της περιοχής που μπορούσε να εμφανιστεί κυρίως μετά την Μικρασιατική συμφορά. Επίσης θα δημιουργούσε κοινωνική έκρηξη στον αστικό πληθυσμό της περιοχής, αφού η ανεργία η οποία κυμαίνεται σήμερα σε ποσοστό 10%, στους τρεις νομούς θα έφτανε σε ποσοστό μεγαλύτερο του 30%. Αποτέλεσμα αυτής θα ήτανε η αύξηση της εγκληματικότητας, η καθίζηση της εμπορικής δραστηριότητας, η ραγδαία υποβάθμιση του

31 τομέα των υπηρεσιών και σε τελευταία φάση η μετανάστευση που έχω αναφέρει προηγουμένως με όλα τα καταστροφικά αποτελέσματα σε εθνικό επίπεδο. Τα παραπάνω μπορεί να φαίνονται σενάρια επιστημονικής φαντασίας ή καταστροφολογίας. Δεν είναι όμως έτσι και αυτό το είδαμε επανειλημμένα στο παρελθόν. Λαμβάνοντας λοιπόν υπ όψιν την σημασία που έχει ο καττνός για την περιοχή, και όχι μόνο αυτήν, θεωρώ σκόπιμο ότι όλοι όσοι εμπλέκονται στο παιχνίδι του καττνού πρέπει να τον στηρίξουν σε όλους τους τομείς. Κατά την προσωπική μου άποψη οι προσπάθειες αυτές πρέπει να επικεντρωθούν στα εξής; - Το καπνεμπόριο να σταματήσει την καταστροφική πολιτική ισοπέδωσης των τιμών και επιτελούν να πληρώνει τον καπνοπαραγωγό σύμφωνα με την ποιοτική σύνθεση των καπνών που παράγει, στα πλαίσια πάντοτε των συμβολαίων που έχει από πριν υπογράψουν με τους καπνοπαραγωγούς. Η περιοχή παράγει καττνό ακριβής ποιότητας που απαιτεί πολλά εργατικά χέρια τα οποία διατίθενται μόνο σε περιοχές όπου λειτουργεί το οικογενειακό πρότυπο εκμεταλλεύσεως. - Να οργανωθούν ειδικές γεωπονικές υπηρεσίες από τις καπνεμπορικές επιχειρήσεις, οι οποίες να βρίσκονται κοντά στον καπνοπαραγωγό και να τον προτείνουν μεθόδους ώστε να παράγει καλής ποιότητας καπνό, με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. - Οι καπνοπαραγωγοί θα πρέπει να μην κοιτούν μόνο ποσότητα, αλλά και ποιότητα καπνού, ώστε να έχουν προοπτική στο μέλλον τα ελληνικά καπνά. - Να δοθούν κίνητρα, στους νέους αγρότες με επιδοτήσεις να ασχοληθούν με την καλλιέργεια του καπνού. Εάν δοθούν λύσεις σ αυτά τα προβλήματα και όχι μόνο, πιστεύω ότι η αναγνώριση της συμβολής του καπνού στην πρόοδο και των τριών νομών θα έδινε σημαντικές λύσεις στο μέλλον. Ο καπνός αποτελεί την ρίζα στην περιοχή αυτή βάση της πρωτογενής παραγωγής, και η παραμονή του ελπίδα ότι οι επόμενες γενεές θα μπορέσουν να ακουμπήσουν πάνω του και να βοηθηθούν. Η μάχη για τον καπνό, είναι μια μάχη για την ευημερία της περιοχής αυτής.

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ 4.1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 1950 Η αγροτική πολιτική για τον καπνό έχει μακρά ιστορία στην Ελλάδα. Ο καττνός είναι πολύ ευαίσθητος στις συνθήκες κάτω από τις οποίες παράγεται. Ο καπνός καλλιεργήθηκε σε μεγάλη έκταση στην Ελλάδα από την αρχή του αιώνα αυτού, χωρίς κάποιο σοβαρό έλεγχο από την πολιτεία. Οι στόχοι του παραγωγού αφορούσαν αυστηρά την μεγιστοποίηση της παραγωγής χωρίς ιδιαίτερο προβληματισμό για την ποιότητα. Το 1925 η πολιτεία ίδρυσε τα τρία πρώτα τοπικά γραφεία για την «προστασία του καττνού» στο Βόλο, την Καβάλα και την Θεσσαλονίκη. Το 1930 ιδρύθηκε ο Ινστιτούτο Καττνού της Δράμας από την ενοποίηση των τριών αυτών τοπικών γραφείων. Η περίοδος μέχρι το 2 παγκόσμιο πόλεμο είναι πολύ σημαντική για την πολιτική καπνού, επειδή παρά τα περιοριστικά μέτρα, έγινε προφανές ότι πρέπει να υπάρξει άμεση δράση για τον κανονισμό της παραγωγής και της αγοράς καπνού. Στη περίοδο αυτή, τα μέτρα σχετικά με την παραγωγή και πώληση του καπνού είναι τα ακόλουθα: Οι νομοί 5010/1921 και 4660/1930, απαγόρευσαν την καλλιέργεια καττνού σε υγροβιότοπους και έλη, όπου η παραγωγικότητα είναι πολύ υψηλή και η ποιότητα πολύ χαμηλή. Το μέτρο αυτό αποσκοπούσε στην προστασία της διεθνούς εμπορίας του ελληνικού καπνού. Ο νομός 5166/1931, απαγόρευσε την συγκέντρωση ορισμένων φύλλων καπνού και εισήγαγε ένα σύστημα αγοράς του από την πολιτεία και καταστροφής της παραγωγής χαμηλής ποιότητας. Ο νομός 5112/1931 απαγόρευσε την καλλιέργεια καπνού σε ορισμένους νομούς της Ελλάδος, για να ελέγχεται η ποσότητα και η ποιότητα της παραγωγής. Ο νομός 1520/1939 απαγόρευσε την αλλαγή ποικιλιών καπνού σ αυτές τις κοινότητες που χαρακτηρίστηκαν «καπνοπαραγωγικές κοινότητες». Οι νομοί 523/1937, 706/1937 και 1575/1939 όρισαν την έννοια του καπνοπαραγωγού και επέβαλαν ορισμένους περιορισμούς για την παραγόμενη ποσότητα και την καλλιεργούμενη έκταση. Η περίοδος μετά τον 2 παγκόσμιο πόλεμο χαρακτηρίζεται από μια αλλαγή της προτίμησης του καταναλωτή σε τσιγάρα με αμερικάνικο χαρμάνι, λόγω των αμερικάνικων 29

33 εφοδίων κατά τη διάρκεια του 2 ^ παγκοσμίου πολέμου. Από την αλλαγή, άλλη, η ελληνική παραγωγή καπνού μειώθηκε στη διάρκεια του πολέμου και χάθηκαν οι παραδοσιακές αγορές για τις ελληνικές εξαγωγικές εταιρίες καπνού. Η ζήτηση για ανατολικό καττνό μειώθηκε και τα αποθέματα καπνού αυξήθηκαν. Το 1974 η πολιτεία εισήγαγε το πρώτο σχέδιο επιδοτήσεων για την βελτίωση της ποιότητας και της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής βιομηχανίας καπνού, αλλά το σύστημα της ποιοτικής ταξινόμησης δεν συνέλαβε ουσιαστικά στην ποιοτική βελτίωση. Το συγκεκριμένο σύστημα άλλαξε το 1952 και η επιδότηση ήταν ένα ποσοστό επί της τιμής που διέφερε μεταξύ των καττνοπαραγωγών περιοχών. Αυτό το σύστημα ευνοούσε περιοχές που παρήγαγαν καττνό υψηλής ποιότητας. Την περίοδο μέχρι το 1953 η πολιτεία υιοθέτησε ένα σύστημα εγγυημένων τιμών, ίδρυσε ένα αυτόνομό οργανισμό για τον καπνό με κεντρικά γραφεία και εξέδωσε διάφορα διατάγματα για τη λειτουργία της αγοράς καπνού, συμπεριλαμβανομένου ενός συγκεκριμένου συστήματος για την ποιοτική ταξινόμηση και μη περιορισμένο χρόνο εμπορίας κατά την διάρκεια του έτους, ώστε οι παραγωγοί από διαφορετικές αγορές να μπορούν να ανταγωνιστούν^. 4.2 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Η πολιτική πριν από την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα καθορίστηκε πάνω σε ορισμένους άξονες που συνοψίζονται ως εξής: Πεοιοοισυοί παοανωνή : Κάθε παραγωγός έπρεπε να έχει άδεια παραγωγής καπνού. Οι ποικιλίες καπνού, οι εκτάσεις και οι περιοχές παραγωγής καθορίστηκαν από την πολιτεία. Πεοιοοισυοί των βιουηχανιών παρανωνή τσινάοων: Οι Έλληνες βιομήχανοι τσιγάρων ήταν υποχρεωμένοι να αγοράζουν συγκεκριμένες ποσότητες καπνού ορισμένων ποικιλιών (κυρίως Τσεμπέλια και Μαύρα) για την παραγωγή τσιγάρων για την εσωτερική αγορά. Λόγω αυτών των περιορισμών δημιουργήθηκε μια τεχνητά υψηλή ζήτηση γι αυτές τις ποικιλίες, που στην πραγματικότητα δεν βοήθησε τους παραγωγούς να αναπροσαρμόσουν την παραγωγή τους σε πιο κερδοφόρες και ανταγωνιστικές διεθνώς ποικιλίες. 22 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ. Βλ. σελ

34 Σύστηυα ποιοτική Tativounanc: Η ποιοτική ταξινόμηση γινόταν ατομικά για κάθε παραγωγό και όχι σε σχέση με άλλους παραγωγούς της ίδιας περιοχής. Για παραγωγούς των οποίων το προϊόν είχε περιορισμό σε εξωτερικές αγορές, η ταξινόμηση γινόταν από ειδικούς του Εθνικού Οργανισμού Καπνού της Ελλάδος. Για καπνό με περιορισμό την εσωτερική αγορά, η ταξινόμηση γινόταν από επιτροπές που αποτελούσαν από κοινού παραγωγοί και ειδικοί του Εθνικού Οργανισμού Καπνού. Στα Μπέρλεϋ δεν υπήρχε ταξινόμηση. Τιυέζ παρέρβασης: Πριν από την περίοδο εμπορίας, κάθε χρόνο η πολιτεία ήταν υποχρεωμένη να ανακοινώνει τις τιμές παρέμβασης που διέφεραν μεταξύ ποικιλιών, περιοχών του βαθμού ποιότητας. Παραγωγοί που δεν είχαν την δυνατότητα να πουλήσουν το προϊόν τους μπορούσαν να δώσουν στον Εθνικό Οργανισμό Καττνού στην τιμή παρέμβασης. Η τιμή παρέμβασης καθοριζόταν 10% χαμηλότερα από την προβλεπόμενη τιμή αγοράς, όμως για τις ανατολικές ποικιλίες η πολιτεία υπολόγιζε το κόστος παραγωγής και την τιμή των τσιγάρων στην εσωτερική αγορά. Για τα Μπέρλεϋ η τιμή της προηγούμενης χρονιάς αποτελούσε τη βάση για την εκτίμηση της τιμής παρέμβασης. Άλλα μέτρα: Ήταν η στήριξη του εισοδήματος του καπνοπαραγωγού, δάνεια με χαμηλό επιτόκιο, επιδοτήσεις για κεφαλαιουχικές επενδύσεις (ιδιαίτερα σε παραγωγούς Μπέρλεϋ), δάνεια με χαμηλό επιτόκιο σε αγοραστές καπνού ή εργοστάσια καπνού και μια ειδική πολιτική δασμών και εμπορίου κατά του εισαγόμενου καπνού για την προστασία του εθνικού προϊόντος^ι 4.3 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Από το 1981 με την ένταξη της Ελλάδος στην τότε ΕΟΚ και τωρινή ΕΕ, υιοθέτησε την Κοινή Αγροτική Πολιτική και την πολιτική καπνού της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, που καθορίστηκε κυρίως με τον κανονισμό 727/70 σχετικά με την Κοινή Οργάνωση της Αγοράς (ΚΟΑ) καπνού. Ο κανονισμός 727/70 αποσκοπούσε στα εξής: εγγύηση του συνόλου της παραγωγής στην Κοινότητα. 23 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ Βλ. σελ

35 καθορισμός τιμών τταρέμβασης και τιμών στόχου εξασφάλιση εττιδοτήσεων παραγωγής ανά κιλό παραγόμενου καπνού από τις διαφορετικές ποικιλίες καπνού εξασφάλιση ενός ολοκληρωμένου συστήματος παρέμβασης εξασφάλιση ενός ανταποδοτικού συστήματος Η αναθεώρηση της ΚΑΠ στον τομέα του καπνού έγινε με σκοπό να τεθεί τέρμα στο φαινόμενο της ευκαιριακής λόγω υψηλών απολαβών, ενασχόλησης με την καπνοκαλλιέργεια και ταυτοχρόνως να παρασχεθούν εγγυήσεις στους καπνοπαραγωγούς με τις επιδοτήσεις. Για τον σκοπό αυτό καθιερώθηκαν τα εξής: - Το καθεστώς των ποσοστώσεων αποτελεί μέτρο εξυγίανσης του τομέα, και εξασφαλίζει την ορθότερη προσαρμογή της προσφοράς προς την ζήτηση, πράγμα το οποίο συνεπάγεται ευνοϊκή για τους παραγωγούς αύξηση τιμών, - Το καθεστώς των πριμοδοτήσεων, η οποία πριμοδότηση καταβάλλονται έως το 1993 εξ ολοκλήρου από την βιομηχανία στον παραγωγό, ενώ από το 1994 αποφασίσθηκε απευθείας η χορήγησή τους, και από το 1999 η πριμοδότηση χωρίσθηκε σε σταθερή και μεταβλητή και δίνεται από τον Εθνικό Οργανισμό Καπνού (ΕΟΚ) στους παραγωγούς, - Τέλος το πρόγραμμα μετατροπής για τις ποικιλίες Μαύρα και Τσεμπελιά, ποικίλει με μικρή ζήτηση, σε ποικιλίες με απαιτήσεις της αγοράς. Εν τούτοις οι συνέπειες της μεταρρύθμισης στον τομέα του καπνού ήταν δυσμενείς κατά ένα ποσοστό για τα ελληνικά συμφέροντα. Συγκεκριμένα: 1. Οι μειωμένες Μεσεί εμπορικές ποσότητες (ΜΕΠ) έχουν δημιουργήσει προβλήματα στους καπνοπαραγωγούς γιατί α) πρέπει να μειώσουν σημαντικά την παραγωγή τους, γεγονός που επηρεάζει έντονα το εισόδημα τους, και β) θα εισπράξουν από την Κοινότητα πριμοδοτήσεις οι οποίες θα αντιστοιχούν στις καθορισμένες για κάθε χρόνο χώρα ποικιλίες ΜΕΠ. 2. Με δεδομένο ότι οι επιχειρήσεις μεταποίησης δεν μπορούν να συνάψουν συμβάσεις καλλιέργειας για ποσότητες μεγαλύτερες από τις ποσοστώσεις, που τους έχουν χορηγηθεί, η υπερβάλλουσα παραγωγή μένει στα χέρια των παραγωγών ή θα αγορασθεί από το καπνεμπόριο σε χαμηλότερη τιμή πράγμα που δεν συμφέρει τους παραγωγούς. 3. Ζητείται εκ μέρους των παραγωγών να υπάρχει η δυνατότητα σε εθνικόο επίπεδο μεταφοράς ποσοστώσεων ανά ποικιλία σε ποικιλία και στις επόμενες εσοδείες, ώστε να δημιουργηθεί γεγονός που δεν έχει ακόμα διευθυτηθεί από την ΕΕ. 32