ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 2 Ο εξάμηνο Χημικών Μηχανικών. Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ Άγγελος Τσακανίκας, Επ. Καθηγητής ΕΜΠ

Transcript

1 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ 2 Ο εξάμηνο Χημικών Μηχανικών ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ Άγγελος Τσακανίκας, Επ. Καθηγητής ΕΜΠ

2 Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

3 Μακροοικονομική 2ο Εξάμηνο ΧΗΜ ΜΗΧ ΕΜΠ (1/2) 3 Δευτέρα, μμ, PC LAB 2 (Νέα Πτέρυγα ΧΗΜ ΜΗΧ). Διδάσκοντες: Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ Άγγελος Τσακανίκας Επ. Καθηγητής ΕΜΠ Συνεργάτες: Ιωάννα Καστέλλη, Δρ. Οικονομικών Επιστημών ΕΜΠ Εντάσσεται στη Σειρά Οικονομικών και Διοικητικών Μαθημάτων για Μηχανικούς που προσφέρει το Εργαστήριο Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας του ΕΜΠ στους φοιτητές της Σχολής ΧΗΜΜΗΧ.

4 Μακροοικονομική 2ο Εξάμηνο ΧΗΜ ΜΗΧ ΕΜΠ (2/2) 4 Βιβλία: Μακροοικονομική των Paul Krugman και Robin Wells, ελληνική μετάφραση, εκδόσεις Επίκεντρο, 2009, Μακροοικονομική, Blanchard Olivier, ελληνική μετάφραση Επίκεντρο, 2006 Λεπτομερές Υλικό από το site του μαθήματος. Βασικές Εκθέσεις ελληνικές και διεθνείς (Τράπεζα Ελλάδος, ΚΕΠΕ, ΙΟΒΕ, Διευθύνσεις Μελετών, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Υπ. Οικονομικών, ΙΝΕ ΓΣΕΕ, OECD economic outlook). Οικονομικός τύπος Ελληνική Στατιστική Αρχή, Eurostat, OECD.

5 Η επιρροή των οικονομικών ιδεών (1/2) 5 Η επιρροή των οικονομικών ιδεών στην κατανόηση του κόσμου και στην πρακτική δραστηριότητα και ζωή των ανθρώπων «Οι ιδέες των οικονομολόγων και των πολιτικών φιλοσόφων είτε είναι ορθές είτε λανθασμένες, έχουν πολύ μεγαλύτερη δύναμη απ ότι γίνεται ευρύτερα αντιληπτό. Στην ουσία η ανθρωπότητα κυβερνιέται απ αυτές.

6 Η επιρροή των οικονομικών ιδεών (2/2) 6 Η επιρροή των οικονομικών ιδεών στην κατανόηση του κόσμου και στην πρακτική δραστηριότητα και ζωή των ανθρώπων Άνθρωποι των έργων, οι οποίοι πιστεύουν ότι είναι απαλλαγμένοι από διανοητικές επιρροές, είναι συνήθως σκλάβοι κάποιου οικονομολόγου που δεν υπάρχει πιά. Παράφρονες που βρίσκονται στην εξουσία, που ακούνε φωνές από το υπερπέραν, αντλούν την παράνοιά τους από κάποιον παρωχημένο δοκιμιογράφο. Είμαι βέβαιος ότι έχει δοθεί υπερβολική έμφαση στη δύναμη των κατεστημένων συμφερόντων σε σύγκριση με τη σταδιακή επικράτηση των ιδεών» John Maynard Keynes.

7 Τρόπος εργασίας και εξέτασης 7 Δουλειά μέσα στην τάξη (Μικρές παρουσιάσεις για θέματα της οικονομικής επικαιρότητας, μικρά προβλήματα, ασκήσεις, επεξεργασία και ερμηνεία μακρο-δεδομένων). Σειρές ασκήσεων. Εργασία (προαιρετική, παρουσίαση προφορική και γραπτή στο τέλος). Τελική Εξέταση (υποχρεωτική για όλους).

8 Τι είναι η μακροοικονομική; (1/2) 8 Μακροοικονομική (Το «δάσος») vs. Μικροοικονομική (το «δέντρο») Μακροοικονομική: Ασχολείται με την οικονομία ως σύνολο, ως σύστημα. Μια ματιά στο σύνολο της οικονομίας και της οικονομικής δραστηριότητας (H αναζήτηση της μεγάλης εικόνας, a Bird s-eye View of the Economy). Η μικρο-οικονομική ασχολείται με τη δράση και τη συμπεριφορά των μεμονωμένων ατόμων, των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Η μακρο-οικονομική ασχολείται με τη συνολική λειτουργία, εξέλιξη (μεγέθυνση αλλά και συρρίκνωση) και επίδοση της οικονομίας (συνολικό προϊόν, Ισοζύγιο Εξωτερικών συναλλαγών, πληθωρισμός, απασχόληση/ ανεργία).

9 Τι είναι η μακροοικονομική; (2/2) 9 Ασχολείται με συνολικά (συναθροιστικά) μεγέθη (aggregates) και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μεγεθών αυτών (στο σύνολο της οικονομίας). Με μεγάλους αριθμούς, με συνολικές μεταβλητές της οικονομίας (Το προϊόν, την απασχόληση, το συνολικό επίπεδο των τιμών, το δημόσιο έλλειμμα, το δημόσιο χρέος,..) Μελετάει σχέσεις (συσχετίσεις, αιτιώδεις), συνδέσεις, δημόσιες πολιτικές (ποιες επιπτώσεις, ποιες επιδράσεις, πόσο αποδοτικές και αποτελεσματικές είναι;). Οι ρίζες της μακροοικονομικής βρίσκονται στη μεγάλη ύφεση του 1929 (στο μεγάλο κραχ), μια περίοδο πολύ μεγάλης ύφεσης και εξαιρετικά υψηλής ανεργίας που άρχισε το 1929 και συνέχισε στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930.

10 Η επίδραση των μακρο-οικονομικών δυνάμεων, γεγονότων και εξελίξεων 10 Η μακροοικονομική κατάσταση και η διαχείρισή της επηρεάζουν: την πορεία της οικονομικής δραστηριότητας και την επίδοση της οικονομίας (οικονομικές διακυμάνσεις, η άνθηση/ επέκταση, η συρρίκνωση, η ύφεση και η Κρίση). τη λειτουργία των επιχειρήσεων και των οργανισμών, την καθημερινή ζωή του κάθε ανθρώπου, του κάθε νοικοκυριού. τη διαμόρφωση του βιοτικού επιπέδου

11 Μακρο-οικονομική θεώρηση: Οι συμμετέχοντες 11 Η διαμόρφωση της μεγάλης εικόνας διευκολύνεται αν χωρίσουμε τους μετέχοντες στην οικονομική δραστηριότητα (στο επίπεδο μιας χώρας) στις ακόλουθες ομάδες: Τα νοικοκυριά Οι επιχειρήσεις (οντότητες)/ οι εργαζόμενοι Το κράτος και οι θεσμοί του Το χρηματοπιστωτικό σύστημα Ο υπόλοιπος κόσμος

12 Μακροοικονομική θεώρηση: Μεγάλοι χώροι αλληλεπίδρασης 12 Οι αγορές προϊόντων και υπηρεσιών Η Αγορά εργασίας Οι χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι αγορές της τεχνολογίας

13 Στοιχειώδεις εννοιολογικές προσεγγίσεις (1/2) 13 Στοιχειώδεις εννοιολογικές προσεγγίσεις και αποτύπωση της οικονομικής δραστηριότητας Ο οικονομικός (επιχειρηματικός) κύκλος [Business Cycle].. Το προϊόν συναρτήσει του χρόνου (Πραγματικό και δυνητικό προϊόν, χρόνος) Η οικονομική δραστηριότητα εμφανίζει ανοδικούς και καθοδικούς κύκλους (αιχμές και χαμηλά, επέκταση και συρρίκνωση). Μακροί κύκλοι και κύματα τεχνολογικής αλλαγής [Long waves, techno-economic trajectories and paradigms] που συνδέονται με μεγάλες τεχνολογικές επαναστάσεις.

14 Στοιχειώδεις εννοιολογικές προσεγγίσεις (2/2) 14 Στοιχειώδεις εννοιολογικές προσεγγίσεις και αποτύπωση της οικονομικής δραστηριότητας Circular Flow model: Αναπαράσταση της οικονομικής δραστηριότητας, των συναλλαγών που πραγαμτοποιούνται και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ ομάδων οικονομικών υποκειμένων και οντοτήτων (Αγορές προϊόντων και υπηρεσιών, αγορές συντελεστών παραγωγής, Επιχειρήσεις, νοικοκυριά, το κράτος). Η περιγραφή μιας οικονομίας μέσω των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων της (stylized facts).

15 Μάκρο-μεταβλητές (1/2) 15 ΑΕΠ: τη δυναμική και την επίδοση μιας οικονομίας. Απασχόληση και Ανεργία Επιτόκια κόστος δανεισμού, απόδοση τραπεζικών καταθέσεων και ομολόγων. Συναλλαγματικές ισοτιμίες την κατοχή/ διάθεση ξένων προϊόντων και την αξία ξένων περιουσιακών στοιχείων, την ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας Πληθωρισμός και Αποπληθωρισμός Τιμές που πληρώνουμε για αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, την αξία των εισοδημάτων και των αποταμιεύσεων. Τεχνολογική αλλαγή

16 Μάκρο-μεταβλητές (2/2) 16 Εμπορικό Ισοζύγιο, Ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών. Παραγωγικότητα και Ανταγωνιστικότητα Όλα αυτά τα μεγέθη επηρεάζουν τη λειτουργία της οικονομίας, τη λειτουργία μιας επιχείρησης (ανθρώπινο δυναμικό, κόστος παραγωγής, διαθεσιμότητα χρήματος, αγαθών και υπηρεσιών, ζήτηση, τεχνολογικό επίπεδο) και επομένως το οικονομικό αποτέλεσμα της λειτουργίας της, αλλά και το επίπεδο ζωής των πολιτών. Δυσκολίες αλλά και ευκαιρίες.

17 Βασικοί πυλώνες λειτουργίας μιας οικονομίας 17 Το ανθρώπινο δυναμικό (δεξιότητες και ικανότητες, εκπαίδευση, μόρφωση) Οι φορείς της οικονομίας (Κράτος, επιχειρήσεις, αγορές, άλλοι θεσμοί) Η χρηματοδότηση. Το σύστημα καινοτομίας (Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη, Καινοτομία, Διάχυση της Τεχνολογίας). Οι διασυνδέσεις και οι σχέσεις (εσωτερικές και διεθνείς)

18 Κρίσιμα μεγέθη 18 Το Προϊόν. Το συνολικό προϊόν είναι το κύριο για μια οικονομία και όχι τα χαρτιά (μετοχές, ομόλογα), αν και η «οικονομία του χαρτιού» έχει αποσπασθεί στις μέρες μας από την πραγματική οικονομία (Το φαινόμενο της χρηματιστικοποίησης/ financialisation). Μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση Εξομάλυνση της παραγωγής βραχυχρονίως. Το χρήμα. Οι προσδοκίες.

19 Το προϊόν 19 Πώς ορίζεται και πως μετράται η αξία των προϊόντων και των υπηρεσιών που μια χώρα παράγει (ΑΕΠ) και πως το προϊόν προσδιορίζει τελικώς το βιοτικό επίπεδο μιας χώρας. Το προϊόν μιας περιφέρειας. Το προϊόν μιας ευρύτερης γεωγραφικής/ οικονομικής ενότητας. Το παγκόσμιο προϊόν. Μια σύγκριση.

20 Το χρήμα 20 Ο ρόλος του χρήματος σε μια οικονομία (μέσο ανταλλαγής, μονάδα μέτρησης, μέσο αποθήκευσης αξίας) Πώς η προσφορά χρήματος και οι διάφορες «τιμές» του χρήματος Το επιτόκιο Η συναλλαγματική ισοτιμία Το επίπεδο των τιμών επιδρούν στο συνολικό οικονομικό περιβάλλον.

21 Οι προσδοκίες 21 «Η οικονομία είναι ψυχολογία, είναι κλίμα». Πώς οι προσδοκίες για τα «θεμελιώδη» μεγέθη μιας οικονομίας (πληθωρισμός, συναλλαγματικές ισοτιμίες, οικονομική μεγέθυνση, ανεργία κ.α.) και η ισχύς μιας οικονομίας μπορούν να επηρεάσουν τη διαμόρφωση των αποφάσεων των πολιτών (και καταναλωτών), των επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων (κρατών). Επίδραση στους κινδύνους (ρίσκο) και την ανταμοιβή (reward) που συνδέονται με μια οικονομική απόφαση. Διαφορά ρίσκου και αβεβαιότητας.

22 Ανιχνεύοντας την μακρο-οικονομία 22 Ορισμένα συνολικά μεγέθη κλειδιά (Krugman) Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (GDP). Το πραγματικό ΑΕΠ (real GDP) Αποπληθωριστής του ΑΕΠ (GDP deflator). Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (CPI). Η ανεργία [% Ανεργίας]. Αλλά και τα δημοσιονομικά μεγέθη (δημόσιο έλλειμμα, χρέος) Και το Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (εξωτερικές συναλλαγές της χώρας) Παραγωγικότητα- θέση μιας οικονομίας στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, διεθνής ανταγωνιστικότητα

23 Ο οικονομικός ρόλος του κράτους 23 Μακρο-οικονομική πολιτική (δημοσιονομική, νομισματική, πολιτικές για την οικονομική μεγέθυνση/ ενίσχυση της προσφοράς...)

24 Οικονομική Μεγέθυνση και Οικονομική Ανάπτυξη 24 Οικονομική Ανάπτυξη: ευρύτερη έννοια, «διεύρυνση των δυνατοτήτων και των ελευθεριών ατόμων, κοινωνικών ομάδων, περιοχών, χωρών κ.α. [ Amarthya Sen]. Οικονομικοί θεσμοί. Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία (Ισορροπία δημοσίου και ιδιωτικού). Ο ρόλος της τεχνολογίας, της καινοτομίας και της γνώσης. Διεθνοποίηση και Παγκοσμιοποίηση.

25 Ο Χρόνος στις οικονομικές εξελίξεις και στις οικονομικές αποφάσεις 25 Η οικονομία εξελίσσεται και αναπτύσσεται εν τόπω και εν χρόνω Βραχυχρονίως: Τι συμβαίνει στην οικονομία από χρονιά σε χρονιά Μεσοπρόθεσμα: Τι συμβαίνει στην οικονομία σε μια πενταετία ή/ και δεκαετία Μακροπρόθεσμα: Τι συμβαίνει στην οικονομία σε πάνω από μια πενταετία ή σε πάνω από μια δεκαετία Μακρά διάρκεια: πάνω από μερικές δεκαετίες

26 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Consumer Price Index) 26 Έστω ότι ένας παγετός καταστρέφει σε μεγάλο βαθμό τη σοδειά των εσπεριδοειδών. Ως αποτέλεσμα: Πορτοκάλια: 0.20 $/κομμάτι 0.40 $/ κομμάτι. Γκρεϊπφρουτ: 0.60 $/ κομμάτι 1 $/ κομμάτι. Λεμόνια: 0.25 $/κομμάτι 0.45 $/κομμάτι. Ερώτημα: Πόσο αυξήθηκαν οι τιμές των εσπεριδοειδών;

27 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: Τι πραγματικά μετράει; 27 Απάντηση: Έστω ότι ο καταναλωτής αναμενόταν να αγοράσει πριν το παγετό: 200 πορτοκάλια, 100 λεμόνια και 50 γκρεϊπφρουτ. Τότε η τιμή αυτού του «καλαθιού αγορών» θα αυξηθεί: Από: 200χ χ χ0.60=95 $ Σε: 200χ χ χ1.00= 175$ Άρα αυξήθηκε το συγκεκριμένο καλάθι κατά 84.2%. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι οι τιμές των εσπεριδοειδών αυξήθηκαν κατά 84.2%.

28 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: Οικονομική του σημασία 28 Ένας δείκτης τιμών μετράει μεταβολές στην τιμή ενός καλαθιού αγορών. Συνήθως κανονικοποιείται για να ισούται με 100 για το έτος στο οποίο το καλάθι αυτό υπολογίζεται (εκτιμάται) [έτος- βάσης]. Μπορούμε να υπολογίσουμε έναν ιδανικό δείκτη τιμών, που μετράει πόσο περισσότερο εισόδημα χρειάζονται οι άνθρωποι για να παραμείνουν στην ίδια οικονομική κατάσταση.

29 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: Προβλήματα 29 Substitution bias (μεροληψία υποκατάστασης): Οι άνθρωποι μπορεί να αλλάξουν καταναλωτικά πρότυπα εις απάντηση της αύξησης των τιμών. Ένας ιδανικός δείκτης τιμών πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα. Μεταβολές στην ποιότητα: Πρόκειται πράγματι για το ίδιο προϊόν; Νέα προϊόντα. Ο τιμάριθμος των χαμηλότερων εισοδημάτων.

30 Ανιχνεύοντας την μακροοικονομία: Ορισμένα κρίσιμα συνολικά μεγέθη 30 Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (GDP). Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (CPI). Το επιτόκιο δανεισμού. Δημόσιες Δαπάνες και Φόροι. Οι επενδύσεις. Η απασχόληση. Η συναλλαγματική ισοτιμία. Το εμπορικό ισοζύγιο. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη. Οι δαπάνες για εκπαίδευση Οικονομία και περιβάλλον (η κλιματική αλλαγή).

31 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.