ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ. Πληθωρισμός. 2 Ο εξάμηνο Χημικών Μηχανικών. Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ Άγγελος Τσακανίκας, Επ.

Transcript

1 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ 2 Ο εξάμηνο Χημικών Μηχανικών Πληθωρισμός Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ Άγγελος Τσακανίκας, Επ. Καθηγητής ΕΜΠ

2 Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

3 Πληθωρισμός (1/2) 3 Ο πληθωρισμός αναφέρεται σε συνολική διατηρήσιμη αύξηση του επιπέδου των τιμών και όχι σε μια αύξηση ενός συγκεκριμένου προϊόντος (αγαθό ή υπηρεσία). Το επίπεδο των τιμών μετριέται με αναφορά σε ένα Καλάθι («της νοικοκυράς») προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών) που αντιπροσωπεύει ένα τυπικό επίπεδο κατανάλωσης παρακολούθηση της διαχρονικής εξέλιξης του συνολικού κόστους του καλαθιού.

4 Πληθωρισμός (2/2) 4 Πρωταρχική πηγή του πληθωρισμού: Αυξήσεις κόστους σε διάφορα συστατικά της παραγωγής που τελικά περνάνε στις τιμές. Υπερβολικά υψηλό επίπεδο της ζήτησης που δεν καλύπτεται από αντίστοιχη προσφορά. Εξωτερικά shock (π.χ. απότομη αύξηση τιμών πετρελαίου ή άλλων σημαντικών πρώτων υλών, πόλεμοι..) Ήπιος πληθωρισμός δεν αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για την οικονομική πολιτική, αλλά μια ταχύτερη αύξηση του μέσου επιπέδου τιμών αποτελεί πρόβλημα.

5 Επιπτώσεις υψηλού πληθωρισμού 5 Ο υψηλός πληθωρισμός: επιβάλλει αυθαίρετα κέρδη και ζημιές σε διάφορες κοινωνικές ομάδες (που έχουν διαφορετικά καλάθια της νοικοκυράς ) και σε επιχειρήσεις (με διαφορετική σύνθεση του κόστους παραγωγής και θέση στο οικονομικό σύστημα) σε όλη την έκταση της οικονομίας, Προκαλεί αδιαφάνεια και ασάφεια στον τρόπο σχηματισμού και σηματοδότησης των τιμών. Δημιουργεί αβεβαιότητα και προβλήματα στα οικονομικά υποκείμενα (πολίτες, κράτος και επιχειρήσεις) ως προς τον οικονομικό προγραμματισμό τους.

6 Τι είναι ο πληθωρισμός; 6 Πληθωρισμός: ο ρυθμός με τον οποίο οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών αυξάνουν κατά μέσο όρο (αύξηση γενικού επιπέδου τιμών). 1. Σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα; 2. Σε σχέση με αντίστοιχο μήνα πέρυσι 3. Σε δωδεκάμηνη βάση; Συνήθης αναφορά: σε σχέση με τον αντίστοιχο περυσινό μήνα

7 7 Επίπεδο τιμών Μήνας ΔΤΚ Ετήσιος ρυθμός μεταβολής % Ιανουάριος Φεβρουάριος ,8 105 Μάρτιος Απρίλιος ,5 112 Μάιος Ιούνιος Ιούλιος ,3 125 Αύγουστος Πίνακας 1: Επίπεδο τιμών

8 Ποια είναι η διαφορά; 8 Αποκλιμάκωση Πληθωρισμού (disinflation) = επιβράδυνση του πληθωρισμού= επιβράδυνση ρυθμού αύξησης γενικού επιπέδου των αγαθών και υπηρεσιών σε μια οικονομία. Δηλαδή ο πληθωρισμός πέφτει σε χαμηλότερα επίπεδα. Αποπληθωρισμός (Αρνητικός πληθωρισμός, deflation) Μείωση γενικού επιπέδου τιμών αγαθών και των υπηρεσιών. Δηλαδή ο σε συνθήκες αποπληθωρισμού μειώνεται η μέση τιμή των αγαθών και υπηρεσιών. Τότε ο αποπληθωρισμός εκφράζει το ρυθμό μείωσης της μέσης τιμής αγαθών και υπηρεσιών

9 Υπερπληθωρισμός 9 Αν ο πληθωρισμός= παρατεταμένη αύξηση του γενικού (συνολικού) επιπέδου των τιμών Υπερπληθωρισμός (Hyperinflation) = Πολύ υψηλός πληθωρισμός. Αν και ο προσδιορισμός του «πολύ ψηλός» είναι αυθαίρετος, συνήθως με τον όρο περιγράφονται καταστάσεις κατά τις οποίες ο μηνιαίος ρυθμός πληθωρισμού είναι μεγαλύτερος του 50%.

10 Φαινόμενα υπερπληθωρισμού 10 Ο υπερπληθωρισμός είναι φαινόμενο του 20 αιώνα. Ο υπερπληθωρισμός κατέστρεψε τη δημοκρατία της Βαϊμάρης. Ο πιο γνωστός και περισσότερο μελετημένος: ο υπερπληθωρισμός στη Γερμανία μετά τον πόλεμο: Μεταξύ Αυγούστου 1922 και Νοεμβρίου 1923, οι τιμές κατά μέσο όρο τετραπλασιάζονταν κάθε μήνα. Στην περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα Υπερβολική αύξηση της προσφοράς χαρτονομισμάτων.

11 Στασιμοπληθωρισμός (stagflation) 11 Μία κατάσταση της οικονομίας (χαρακτηριστική των δεκαετιών του 1970 και του 1980) κατά την οποίαν συνυπάρχουν υψηλός ρυθμός πληθωρισμού με πολύ χαμηλό ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης (στασιμότητα) που συνοδεύεται από υψηλή ανεργία. Θέτει ένα δίλημμα στην οικονομική πολιτική καθώς ορισμένες δράσεις που αποσκοπούν στη μείωση του πληθωρισμού μπορούν να επιδεινώσουν την οικονομική μεγέθυνση και αντιστρόφως.

12 ύο κύριες εξηγήσεις για τον παγκόσμιο τασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του Στασιμοπληθωρισμός: μπορεί να συμβεί όταν μειώνεται η παραγωγική ικανότητα της οικονομίας λόγω ενός εξωγενούς shock στην πλευρά της προσφοράς (αύξηση τιμής αργού πετρελαίου σε μια χώρα που εξαρτάται από το εισαγόμενο πετρέλαιο). Άρα αύξηση τιμών, όταν την ίδια ώρα επιβραδύνει την οικονομική δραστηριότητα κάνοντας την παραγωγή πιο δαπανηρή και λιγότερο κερδοφόρα. 2. Ακατάλληλες μακροοικονομικές πολιτικές: Π.χ. η Κεντρική Τράπεζα μπορεί να δημιουργήσει πληθωρισμό επιτρέποντας υπερβολική αύξηση προσφοράς χρήματος και το κράτος να προκαλέσει στασιμότητα στην οικονομική δραστηριότητα με την οικονομική του πολιτική.

13 Μορφές πληθωρισμού 13 Πληθωρισμός ζήτησης: οφείλεται σε άνοδο των τιμών λόγω αύξησης της συνολικής ζήτησης της οικονομίας Πληθωρισμός κόστους: οφείλεται σε άνοδο των τιμών λόγω αύξησης του κόστους παραγωγής.

14 Επιπτώσεις πληθωρισμού «Το φάντασμα του πληθωρισμού» 14 Μείωση αγοραστικής δύναμης και ιδίως όσων έχουν σταθερό εισόδημα (μισθωτοί και συνταξιούχοι). Αύξηση της αβεβαιότητας και αδυναμία προγραμματισμού. Πληθωρισμός= «μορφή φορολογίας» απώλεια για φορολογούμενους (ανεβάζει την κλίμακα, ανεβάζει και τους έμμεσους φόρους). Απώλειες για τους κατόχους μετρητών. Απώλειες για τους δανειστές (στο βαθμό που δεν αποζημιώνονται μέσω του επιτοκίου).

15 Aποπληθωρισμός (1/5) 15 Τρεις λόγοι για τους οποίους ο αποπληθωρισμός (deflation) προκαλεί ανησυχία; 1. Σε συνθήκες αποπληθωρισμού επιταχύνεται η κατάρρευση της ζήτησης. Η αξία του χρήματος εμφανίζεται μεγαλύτερη. Το «να κρατήσεις τα λεφτά σου» μετατρέπεται σε επένδυση με θετική απόδοση. Έτσι, οποιοσδήποτε θέλει να δανειστεί χρήματα για να πραγματοποιήσει ακόμη και μια παραγωγική επένδυση, θα πρέπει να συνεκτιμήσει ότι στις συνθήκες αυτές θα πρέπει να αποπληρώσει το δάνειο που πήρε με ευρώ που έχουν μεγαλύτερη αξία από τα ευρώ που δανείστηκε.

16 Aποπληθωρισμός (2/5) 16 Έτσι: ο καταναλωτής αναβάλλει τη δαπάνη του π.χ. για την αγορά ενός διαρκούς καταναλωτικού αγαθού, και η επιχείρηση αναβάλλει την υλοποίηση ενός επενδυτικού σχεδίου. Επομένως, οι άνθρωποι είναι λιγότερο διατεθειμένοι να δαπανήσουν και ειδικότερα να δανειστούν για να δαπανήσουν. επιταχύνεται η κατάρρευση της ζήτησης. Έτσι, η οικονομία παραμένει σε κατάσταση ύφεσης, επειδή οι άνθρωποι αναμένουν περαιτέρω αποπληθωρισμό, και ο αποπληθωρισμός μπορεί να συνεχιστεί επειδή η οικονομία είναι σε ύφεση (deflationary trap).

17 Aποπληθωρισμός (3/5) Αυξάνει την πραγματική επιβάρυνση ενός δανείου και επιδεινώνεται η θέση των οφειλετών, οι οποίοι αναγκάζονται να περικόψουν τις δαπάνες τους, ενώ και οι δανειστές- που επωφελούνται- δεν αυξάνουν αντίστοιχα τις δαπάνες τους. Αντίστοιχος φαύλος κύκλος (Irving Fisher): Ο αποπληθωρισμός οδηγεί σε συμπίεση των δαπανών, καθώς η αυξανόμενη- σε πραγματικούς όρους- δανειακή επιβάρυνση των οφειλετών οδηγεί σε περαιτέρω αποπληθωρισμό (deflation).

18 Aποπληθωρισμός (4/5) 18 Γενικότερα, ο αποπληθωρισμός καταπνίγει μιαν οικονομία καθώς δημιουργεί ένα περιβάλλον αδυναμίας δανεισμού και αναβολής δαπάνης.

19 Aποπληθωρισμός (5/5) Εξασθενεί (περιορίζεται) η επίδραση της νομισματικής πολιτικής στην οικονομική δραστηριότητα [κατάσταση που περιγράφεται ως παγίδα ρευστότητας, σε συνθήκες που υπάρχει προοπτική αποπληθωρισμού (deflation)]. Υπάρχει ένα όριο στα ονομαστικά επιτόκια: δεν πάνε κάτω από το μηδέν (zero bound). Ο στόχος της νομισματικής πολιτικής- σε συνθήκες πτώσης του επιπέδου των τιμών- είναι να μειώσει τα ονομαστικά επιτόκια για να μειώσει το κόστος δανεισμού και να κινηθεί η οικονομία. Αν ο πληθωρισμός είναι -2% και το ονομαστικό επιτόκιο φτάσει στο κατώτερο όριο του 0%, τότε [Tο πραγματικό επιτόκιο]= [Το ονομαστικό επιτόκιο]- [πληθωρισμός]= 0- (-2%)= +2%

20 Αποπληθωρισμός στην ελληνική οικονομία? 20 Αποπληθωρισμός μετά από τρία χρόνια εφαρμογής του προγράμματος- όχι τόσο εξαιτίας της βελτίωσης του ανταγωνισμού- αλλά ως φυσική εξέλιξη της τρέχουσας ύφεσης και των συνθηκών περιορισμένης ρευστότητας που επικρατούν στην ελληνική οικονομία. Τον Μάρτιο του 2013, για πρώτη φορά από το Μάιο του 1968, ο Εθνικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή μειώθηκε σε ετήσια βάση κατά 0,2%.

21 Μέτρηση πληθωρισμού 21 Δείκτης τιμών καταναλωτή Συγκέντρωση στοιχείων για τον τρόπο που δαπανά το εισόδημά του το μέσο νοικοκυριό με στάθμιση της βαρύτητας των επιμέρους δαπανών. Δείκτης τιμών παραγωγού: μέσο επίπεδο τιμών των αγαθών που πωλούν οι παραγωγοί Αποπληθωριστής ΑΕΠ: Ονομαστικό / Πραγματικό ΑΕΠ Σταθμισμένος μέσος όρος για το κόστος αγοράς αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στη χώρα

22 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: Οικονομική του σημασία 22 Ένας δείκτης τιμών μετράει μεταβολές στην τιμή ενός καλαθιού αγορών. Συνήθως κανονικοποιείται για να ισούται με 100 για το έτος στο οποίο το καλάθι αυτό υπολογίζεται (εκτιμάται) [έτος βάσης]. Έστω ότι ένας παγετός καταστρέφει σε μεγάλο βαθμό τη σοδειά των εσπεριδοειδών. Ως αποτέλεσμα: Πορτοκάλια: 0.20 $/κομμάτι 0.40 $/ κομμάτι. Γκρεϊπφρουτ: 0.60 $/ κομμάτι 1 $/ κομμάτι. Λεμόνια: 0.25 $/κομμάτι 0.45 $/κομμάτι. Ερώτημα: Πόσο αυξήθηκαν οι τιμές των εσπεριδοειδών;

23 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: Τι πραγματικά μετράει; 23 Απάντηση: Έστω ότι ο καταναλωτής αναμενόταν να αγοράσει πριν το παγετό: 200 πορτοκάλια, 100 λεμόνια και 50 γκρεϊπφρουτ. Τότε η τιμή αυτού του «καλαθιού αγορών» θα αυξηθεί: Από: 200χ χ χ0.60=95 $ Σε: 200χ χ χ1.00= 175$ Άρα αυξήθηκε το συγκεκριμένο καλάθι κατά 84.2%. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι οι τιμές των εσπεριδοειδών αυξήθηκαν κατά 84.2%.

24 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: Προβλήματα 24 Substitution bias (μεροληψία υποκατάστασης): Οι άνθρωποι μπορεί να αλλάξουν καταναλωτικά πρότυπα εις απάντηση της αύξησης των τιμών. Ένας ιδανικός δείκτης τιμών πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα. Μεταβολές στην ποιότητα: Πρόκειται πράγματι για το ίδιο προϊόν; Νέα προϊόντα. Ο τιμάριθμος των «χαμηλότερων εισοδημάτων».

25 Πώς επηρεάζει ο πληθωρισμός πλούσιους και φτωχούς 25 Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα μειώθηκε δραματικά από περίπου 20% στις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο 10% στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και στο 3% στα τέλη της ίδιας δεκαετίας. Η επιτυχία μείωσης του πληθωρισμού οφείλεται κυρίως στην προσπάθεια της χώρας να επιτύχει τα κριτήρια του Μάαστριχ για ένταξη στην Ευρωζώνη. Ένα από τα κριτήρια ήταν και ο πληθωρισμός. Όμως, έως πρόσφατα και μετά την κρίση, στις δημοσκοπήσεις ο πληθωρισμός και, πιο συγκεκριμένα, η «ακρίβεια» παρέμενε ως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα των νοικοκυριών.

26 Πώς επηρεάζει ο πληθωρισμός πλούσιους και φτωχούς; (1/3) 26 Η δυσφορία των πολιτών για τις αυξήσεις των τιμών δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως να έχει αντιστοιχία με την πορεία του γενικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΚΤ), η οποία ήταν μεν ανοδική, αλλά όχι υπερβολικά ανοδική. Ο πληθωρισμός, με άλλα λόγια, για το μέσο ελληνικό νοικοκυριό ήταν τα τελευταία χρόνια θετικός μεν, αλλά πολύ χαμηλός σε σχέση με το παρελθόν. Η αναντιστοιχία που εμφανίζονταν ανάμεσα στις αντιλήψεις του κόσμου για τον πληθωρισμό και τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος (ΕΣΥΕ) για τον πληθωρισμό οφείλονταν κυρίως στις διαφοροποιήσεις των επιπτώσεων του πληθωρισμού στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.

27 Πώς επηρεάζει ο πληθωρισμός πλούσιους και φτωχούς; (2/3) 27 Αν, για παράδειγμα, αγαθά πρώτης ανάγκης, όπως η διατροφή, η στέγαση, η ενέργεια, αυξάνονται με υψηλότερους ρυθμούς, όπως πράγματι συμβαίνει, τότε είναι φυσιολογική και η δυσφορία του κόσμου, ιδιαίτερα των κατώτερων εισοδηματικών κλιμακίων, των οποίων η κατανάλωση για τα αγαθά πρώτης ανάγκης απορροφά ένα μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους. Η ασύμμετρη αύξηση των τιμών των επιμέρους αγαθών και υπηρεσιών έχει, επομένως, αναδιανεμητικό χαρακτήρα και εφόσον επηρεάζει αρνητικά μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού για μακρύ χρονικό διάστημα, επηρεάζει αρνητικά τις αντιλήψεις για τον πληθωρισμό καθώς και για τη συμβολή της κυκλοφορίας του ευρώ στη διαμόρφωσή του.

28 Πώς επηρεάζει ο πληθωρισμός πλούσιους και φτωχούς; (3/3) 28 Διαφορετικές κοινωνικές ομάδες προφανώς αντιμετωπίζουν διαφορετικό πληθωρισμό, αφού καταναλώνουν σε διαφορετικές ποσότητες τα υπάρχοντα αγαθά και υπηρεσίες, έχουν δηλαδή διαφορετικά καλάθια της νοικοκυράς. Τα κατώτερα εισοδηματικά κλιμάκια ή φτωχά νοικοκυριά ξοδεύουν ένα μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους για είδη διατροφής και για στέγαση. Τα ανώτερα εισοδηματικά κλιμάκια ξοδεύουν συγκριτικά μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους στις μεταφορές, την αναψυχή, τα ξενοδοχεία ή την εκπαίδευση.

29 Σχέση πληθωρισμού και ανεργίας (1/2) 29 Η καμπύλη Phillips (1958): αρνητική (αντίστροφη) σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας [διάγραμμα που απεικονίζει ετήσιο ρυθμό πληθωρισμού σε σύγκριση με το ετήσιο ποσοστό ανεργίας ( )]. Paul Samuelson & Robert Solow ( ): επίσης μια αρνητική σχέση στην ίδια περίοδο μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας στις ΗΠΑ (πλην της δεκαετίας του 30).

30 Σχέση πληθωρισμού και ανεργίας (2/2) 30 Από άποψη οικονομικής πολιτικής, η καμπύλη Phillips οδήγησε σε επιλογή διαφορετικών συνδυασμών ανεργίας και πληθωρισμού. Στη δεκαετία του 1970, η σχέση κατέρρευσε. Διερεύνηση της εξέλιξης της καμπύλης Phillips μετά τις δεκαετίες του 80 και του 90.

31 Η επίδραση της προσφοράς χρήματος στον πληθωρισμό 31 Σύμφωνα με πολλές μελέτες υπάρχει μια θετική σχέση μεταξύ της αύξησης της προσφοράς χρήματος και του επιπέδου του πληθωρισμού. Δηλαδή, στην πραγματικότητα μια υπερβάλλουσα ποσότητα χρήματος αναζητεί σχετικά λίγα αγαθά. Οι νομισματικές πολιτικές που επιδιώκουν τον έλεγχο της προσφοράς χρήματος στην οικονομία ασκούν σημαντική επίδραση στον έλεγχο του επιπέδου του πληθωρισμού.

32 Διαχρονική εξέλιξη πληθωρισμού 32 % μεταβολή δείκτη τιμών καταναλωτή (πληθωρισμός) 30% Πληθωρισμός (2005 = 100) 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% Γράφημα 1: Διαχρονική εξέλιξη πληθωρισμού

33 33 Ομάδες αγαθών και υπηρεσιών 1 Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά 2 Αλκοολούχα ποτά και καπνός 3 Ένδυση και υπόδηση 4 Στέγαση 5 Διαρκή αγαθά, είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες 6 Υγεία 7 Μεταφορές 8 Επικοινωνίες 9 Αναψυχή, πολιτιστικές δραστηριότητες 10 Εκπαίδευση 11 Ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια 12 Άλλα αγαθά και υπηρεσίες Γενικός Δείκτης Πίνακας 2: Ομάδες αγαθών και υπηρεσιών

34 Υποδείκτες και σταθμίσεις 34 Εικόνα 1: Υποδείκτες και σταθμίσεις

35 Συντελεστές στάθμισης βασικών ομάδων Δ.Τ.Κ. 35 Εικόνα 2: Συντελεστές στάθμισης βασικών ομάδων Δ.Τ.Κ.

36 Ελλάδα (1/2) 36 Ελλάδα: από τους χαμηλότερους πληθωρισμούς στην Ευρωζώνη, με τον ΓΔΤΚ σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο 2013: -0,9% Α τρίμηνο 2014: ΓΔΤΚ: -1,2% ΕΖ:0,7% (α δίμηνο) Γράφημα 2: Εξέλιξη πληθωρισμού βάσει ΕνΔΤΚ, Ετήσιες ΠΜ

37 Ελλάδα (2/2) 37 Αρνητικός πληθωρισμός στις περισσότερες κατηγορίες αγαθών Ιανουάριος 2014: μειώσεις στις τιμές εισαγόμενων πρώτων υλών: -2,6% έναντι -0,5% για EU17 Δείκτη Εγχώριας Αγοράς: -2% (α δίμηνο του 2014) έναντι ανόδου 5,5% (α 2μηνο του 2013)

38 Κατάλογος αναφορών εικόνων 38 Εικόνα 1: Υποδείκτες και σταθμίσεις, Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος προβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοιχτών ακαδημαϊκών Μαθημάτων Εικόνα 2: Συντελεστές στάθμισης βασικών ομάδων Δ.Τ.Κ., Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος προβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοιχτών ακαδημαϊκών Μαθημάτων

39 Κατάλογος αναφορών πινάκων 39 Πίνακας 1: Επίπεδο τιμών Πίνακας 2: Ομάδες αγαθών και υπηρεσιών

40 Κατάλογος αναφορών γραφημάτων 40 Γράφημα 1: Διαχρονική εξέλιξη πληθωρισμού, Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος προβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοιχτών ακαδημαϊκών Μαθημάτων Γράφημα 2: Εξέλιξη πληθωρισμού βάσει ΕνΔΤΚ, Ετήσιες ΠΜ, Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος προβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοιχτών ακαδημαϊκών Μαθημάτων

41 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.