Πυρηνική Ενέργεια: Ελπίδα ή Εφιάλτης;

Transcript

1 Γενικό Λύκειο Αρκαλοχωρίου Σχ. Ετος: Πυρηνική Ενέργεια: Ελπίδα ή Εφιάλτης; Μαθήτριες: Παγκάλου Ιωάννα Μανωλάκη Μαρία Εισηγητής Θέματος Κάββαλος Στυλιανός Εκπαιδευτικός Πληροφορικής Η εργασία είναι διαθέσιμη και στον δικτυακό τόπο της σχολικής μονάδας 1

2 Κατάλογος περιεχομένων 1. Πυρηνική ενέργεια ή Ατομική Ενέργεια Ιστορική επισκόπηση Πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς Αρχή λειτουργίας Ιστορικά στοιχεία Αλυσιδωτοί κίνδυνοι από τη χρήση πυρηνικής ενέργειας Πυρηνικά ατυχήματα Οι 6 χειρότερες πυρηνικές καταστροφές Υπάρχουν Λύσεις Δεν χάνει η επιστήμη από την κατάργηση των πυρηνικών αντιδραστήρων

3 1. Πυρηνική ενέργεια ή Ατομική Ενέργεια Ορισμός: Πυρηνική ενέργεια ή Ατομική Ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που απελευθερώνεται όταν μετασχηματίζονται ατομικοί πυρήνες. Είναι δηλαδή η δυναμική ενέργεια που είναι εγκλεισμένη στους πυρήνες των ατόμων λόγω της αλληλεπίδρασης των σωματιδίων που τα συνιστούν. Η πυρηνική ενέργεια απελευθερώνεται κατά τη σχάση ή σύντηξη των πυρήνων και εφόσον οι πυρηνικές αντιδράσεις είναι ελεγχόμενες μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει ενεργειακές ανάγκες. «Πυρηνική ενέργεια; Οχι, ευχαριστώ»! Το σύνθημα παλιό, το ερώτημα επίκαιρο. Κάποιοι παραμένουν κατηγορηματικά αρνητικοί, άλλοι πιστεύουν ότι το θέμα σηκώνει κουβέντα ενώ υπάρχουν κι εκείνοι που είναι υπέρ της «πυρηνικής λύσης» για την αντιμετώπιση των αυξημένων, παγκοσμίως, ενεργειακών απαιτήσεων, συνδέοντας το όλο θέμα με την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος από τις ρυπογόνες μορφές ενέργειας. Αυτή τη στιγμή σε όλο τον κόσμο λειτουργούν 439 πυρηνικοί αντιδραστήρες, που εξασφαλίζουν το 15,2% της παγκόσμιας ηλεκτροπαραγωγής, ενώ υπό κατασκευή βρίσκονται άλλοι 34. Η συζήτηση για τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας επανέρχεται καθώς ο σύγχρονος κόσμος αναζητά, μεταξύ άλλων, ενεργειακή ανεξαρτησία αλλά και τρόπους για να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, έτσι ώστε να μην υποστεί αμετάκλητες αλλαγές το παγκόσμιο κλίμα. Υποστηρικτές και πολέμιοι της πυρηνικής ενέργειας διασταυρώνουν τα επιχειρήματά τους σε έναν διάλογο που μοιάζει χωρίς τέλος και που πολλοί παρακολουθούν, χωρίς τις περισσότερες φορές, να καταλαβαίνουν που τελειώνουν οι αλήθειες και που αρχίζουν οι μύθοι. Οι μεν προτάσσουν το γεγονός ότι οι πυρηνικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής δεν επιβαρύνουν με ρύπους το περιβάλλον. Οι δε τους αλυσιδωτούς κινδύνους: εκπομπή ραδιενεργών αερίων, πυρηνικά απόβλητα, πιθανά ατυχήματα και κάνουν λόγο για θερμική μόλυνση της ατμόσφαιρας. Το σίγουρο είναι ότι η κοινή γνώμη, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και αλλού, στη μεγάλη της πλειονότητα λέει «όχι» στην πυρηνική ενέργεια. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Αυστρίας: Το πυρηνικό εργοστάσιο στο Τζβέντεντορφ ολοκληρώθηκε το 1978, δεν έμελλε όμως να λειτουργήσει ποτέ, χάρη σε ένα 3

4 δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε στις 5 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Ο τότε καγκελάριος Κράισκι είχε, μάλιστα, απειλήσει με παραίτηση αν η πλειοψηφία των Αυστριακών ψήφιζε κατά της πυρηνικής ενέργειας. Η κατασκευάστρια εταιρεία έθεσε το σταθμό σε ψυχρή εφεδρεία για μια πενταετία, πριν τα σχέδιά της ναυαγήσουν οριστικά, με έναν αντιπυρηνικό νόμο που ψηφίστηκε στο αυστριακό Κοινοβούλιο. Στη μετά Τσέρνομπιλ εποχή, ένα-δυο χρόνια μετά το ατύχημα, οι Ιταλοί κατέληξαν σε δημοψήφισμα, όπου το 80,6% ψήφισε όχι στην κατασκευή πυρηνικών αντιδραστήρων. Τα πυρηνικά εργοστάσια κλείνουν πριν φτάσουν σε ηλικία γήρατος, διακόπτεται η κατασκευή νέων αντιδραστήρων και ματαιώνονται σχέδια για άλλους. Η Ελλάδα έχει κι αυτή τη δική της πονεμένη ιστορία. Το 1971, η χούντα υπέγραψε συμφωνία με τη Βρετανία για την κατασκευή ενός πυρηνικού σταθμού, προσφέροντας για αντάλλαγμα τόνους καπνού! Η ολοκλήρωση του πυρηνικού εργοστασίου προβλεπόταν για το 1974, χρόνος πολύ σύντομος για ένα τέτοιο εγχείρημα, που μαρτυρά άλλωστε και την αφέλεια και προχειρότητα των εμπνευστών του σχεδίου. Το σχέδιο ναυάγησε γιατί δεν ενδιαφέρθηκε καν η βρετανική καπνοβιομηχανία. Στη συνέχεια έδειξε ενδιαφέρον η Σοβιετική Ενωση, χωρίς όμως να υπάρξει ανταπόκριση από ελληνικής πλευράς. Το 1972, η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας ανακοίνωσε κάποια σχέδια Ορισμός: Πυρηνική ενέργεια ή Ατομική Ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που απελευθερώνεται όταν μετασχηματίζονται ατομικοί πυρήνες. Είναι δηλαδή η δυναμική ενέργεια που είναι εγκλεισμένη στους πυρήνες των ατόμων λόγω της αλληλεπίδρασης των σωματιδίων που τα συνιστούν. Η πυρηνική ενέργεια απελευθερώνεται κατά τη σχάση ή σύντηξη των πυρήνων και εφόσον οι πυρηνικές αντιδράσεις είναι ελεγχόμενες μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει ενεργειακές ανάγκες. «Πυρηνική ενέργεια; Οχι, ευχαριστώ»! Το σύνθημα παλιό, το ερώτημα επίκαιρο. Κάποιοι παραμένουν κατηγορηματικά αρνητικοί, άλλοι πιστεύουν ότι το θέμα σηκώνει κουβέντα ενώ υπάρχουν κι εκείνοι που είναι υπέρ της «πυρηνικής λύσης» για την αντιμετώπιση των αυξημένων, παγκοσμίως, ενεργειακών απαιτήσεων, συνδέοντας το όλο θέμα με την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος από τις ρυπογόνες μορφές ενέργειας. Αυτή τη στιγμή σε όλο τον κόσμο λειτουργούν 439 πυρηνικοί αντιδραστήρες, που εξασφαλίζουν το 15,2% της παγκόσμιας ηλεκτροπαραγωγής, ενώ υπό κατασκευή βρίσκονται άλλοι 34. Η συζήτηση για τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας επανέρχεται 4

5 καθώς ο σύγχρονος κόσμος αναζητά, μεταξύ άλλων, ενεργειακή ανεξαρτησία αλλά και τρόπους για να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, έτσι ώστε να μην υποστεί αμετάκλητες αλλαγές το παγκόσμιο κλίμα. Υποστηρικτές και πολέμιοι της πυρηνικής ενέργειας διασταυρώνουν τα επιχειρήματά τους σε έναν διάλογο που μοιάζει χωρίς τέλος και που πολλοί παρακολουθούν, χωρίς τις περισσότερες φορές, να καταλαβαίνουν που τελειώνουν οι αλήθειες και που αρχίζουν οι μύθοι. Οι μεν προτάσσουν το γεγονός ότι οι πυρηνικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής δεν επιβαρύνουν με ρύπους το περιβάλλον. Οι δε τους αλυσιδωτούς κινδύνους: εκπομπή ραδιενεργών αερίων, πυρηνικά απόβλητα, πιθανά ατυχήματα και κάνουν λόγο για θερμική μόλυνση της ατμόσφαιρας. Το σίγουρο είναι ότι η κοινή γνώμη, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και αλλού, στη μεγάλη της πλειονότητα λέει «όχι» στην πυρηνική ενέργεια. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Αυστρίας: Το πυρηνικό εργοστάσιο στο Τζβέντεντορφ ολοκληρώθηκε το 1978, δεν έμελλε όμως να λειτουργήσει ποτέ, χάρη σε ένα δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε στις 5 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Ο τότε καγκελάριος Κράισκι είχε, μάλιστα, απειλήσει με παραίτηση αν η πλειοψηφία των Αυστριακών ψήφιζε κατά της πυρηνικής ενέργειας. Η κατασκευάστρια εταιρεία έθεσε το σταθμό σε ψυχρή εφεδρεία για μια πενταετία, πριν τα σχέδιά της ναυαγήσουν οριστικά, με έναν αντιπυρηνικό νόμο που ψηφίστηκε στο αυστριακό Κοινοβούλιο. Στη μετά Τσέρνομπιλ εποχή, ένα-δυο χρόνια μετά το ατύχημα, οι Ιταλοί κατέληξαν σε δημοψήφισμα, όπου το 80,6% ψήφισε όχι στην κατασκευή πυρηνικών αντιδραστήρων. Τα πυρηνικά εργοστάσια κλείνουν πριν φτάσουν σε ηλικία γήρατος, διακόπτεται η κατασκευή νέων αντιδραστήρων και ματαιώνονται σχέδια για άλλους. Η Ελλάδα έχει κι αυτή τη δική της πονεμένη ιστορία. Το 1971, η χούντα υπέγραψε συμφωνία με τη Βρετανία για την κατασκευή ενός πυρηνικού σταθμού, προσφέροντας για αντάλλαγμα τόνους καπνού! βάσει των οποίων, ώς το 1990, η Ελλάδα θα αποκτούσε MW πυρηνικής ισχύος. Τελικά το 1976 η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την πρόθεσή της να κατασκευάσει πυρηνικό σταθμό, η ολοκλήρωση του οποίου προγραμματιζόταν για το Η υποψήφια περιοχή ήταν η Κάρυστος στην Εύβοια. Ενα ισχυρό αντιπυρηνικό κίνημα, που αναπτύχθηκε εξαιτίας αυτών των σχεδίων, ματαίωσε τελικά το εγχείρημα και το 1982 η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε και επίσημα ότι ακυρώνει κάθε σχέδιο για τη δημιουργία πυρηνικού σταθμού στην Ελλάδα. 5

6 Όπως και να 'χει, σήμερα λειτουργούν πυρηνικά εργοστάσια στις 15 από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα πρωτεία κατέχει η Γαλλία με 59 μονάδες. Στις ΗΠΑ λειτουργούν 104 μονάδες και στην Ιαπωνία 55, ενώ η συζήτηση για τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας έχει έρθει και πάλι στο προσκήνιο. Το Τσέρνομπιλ, χωρίς να είναι το μοναδικό, είναι το πυρηνικό ατύχημα που αποτυπώθηκε έντονα στην πρόσφατη συλλογική μνήμη. Κάτι άλλαξε μετά το Οι ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων υπέστησαν ανεπανόρθωτες βλάβες ενώ ο ακριβής αριθμός των νεκρών ποτέ δεν θα γίνει γνωστός. Ενδέχεται όμως να υπερβαίνει τους εκατό χιλιάδες. Το ενδεχόμενο ενός μεγάλου ατυχήματος μαζί με το ζήτημα των πυρηνικών αποβλήτων που παραμένουν ραδιενεργά για χρόνια, αποτελούν την αιχμή του δόρατος για τους πολέμιους της πυρηνικής ενέργειας. Μπορεί η ραδιενέργεια να μην είναι αισθητή με κανένα ανθρώπινο όργανο, όμως ο κίνδυνος παραμονεύει. Ο αντίλογος βέβαια, από τους υποστηρικτές, υπάρχει: η αντιμετώπιση των ζητημάτων ασφάλειας των αντιδραστήρων αλλά και της διαχείρισης των καταλοίπων είναι, σήμερα, τεχνικά εφικτή. 2. Ιστορική επισκόπηση Στις 16 Σεπτεμβρίου του 1954 ο Lewis Strauss, ο πρόεδρος της Αμερικάνικης επιτροπής Ατομικής ενέργειας, στάθηκε μπροστά σε ακροατήριο επιστημόνων στη Νέα Υόρκη και με σιγουριά τους διαβεβαίωσε ότι τα παιδιά τους θα απολάμβαναν την ηλεκτρική ενέργεια, υπερβολικά φτηνή, με μηδαμινό κόστος. Η πρώτη εργαστηριακή πυρηνική σχάση επιτεύχθηκε από τους φυσικούς Όττο Χα και Λίζε Μάιτνερ, το 1938 στο Βερολίνο. Οι δυο τους "βομβάρδισαν" ουράνιο με νετρόνια, σε μια προσπάθεια να το μετατρέψουν στο άγνωστο τότε στοιχείο με ατομικό αριθμό 93 (το ουράνιο έχει ατομικό αριθμό 92 και η προσθήκη ενός νετρονίου στον πυρήνα του, θα του έπρεπε να το μετασχηματίσει σε ένα νέο στοιχείο με ένα πρωτόνιο παραπάνω). Το παραγόμενο όμως στοιχείο είχε ιδιότητες πολύ διαφορετικές από τις αναμενόμενες (για ένα βαρύ στοιχείο με ατομικό αριθμό 93), γεγονός ανεξήγητο για τους επιστήμονες. Σύντομα οι επιστήμονες κατέληξαν σε ένα πολύ τολμηρό συμπέρασμα: Το παραγόμενο στοιχείο με τις αναπάντεχες ιδιότητες ήταν βάριο, που έχει ατομικό αριθμό μόλις 56. Αυτό σήμαινε ότι με κάποιο τρόπο η προσθήκη νετρονίου στον πυρήνα του ουρανίου προκαλούσε τη "σχάση" του σε δύο στοιχεία: Το Βάριο 6

7 που ήδη ήταν γνωστό και ένα ακόμα στοιχείο (το οποίο αργότερα ονομάστηκε Τεχνήτιο) με ατομικό αριθμό 43, απελευθερώνοντας μάλιστα τεράστια ποσά ενέργειας. Εκείνο όμως που έκανε ακόμα πιο ενδιαφέρουσα την ανακάλυψη, ήταν η απελευθέρωση (με τη σχάση) δύο νετρονίων, παρέχοντας τη δυνατότητα για μια αλυσιδωτή αντίδραση. Έτσι, τα δύο νετρόνια που απελευθερώνονται κατά τη σχάση του πυρήνα του Ουρανίου προκαλούν τη σχάση δύο πρόσθετων πυρήνων Ουρανίου, απελευθερώνοντας 4 νετρόνια που με τη σειρά τους προκαλούν τη σχάση τεσσάρων πυρήνων Ουρανίου κοκ. Με τον τρόπο αυτό μια ελάχιστη ποσότητα Ουρανίου μπορεί να απελευθερώσει με την αλυσιδωτή σχάση της ένα γιγαντιαίο ποσό ενέργειας, που, όπως έγινε σύντομα κατανοητό, είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί είτε για ειρηνικούς σκοπούς (την κάλυψη ενεργειακών αναγκών) είτε για την κατασκευή πυρηνικών βομβών. 3. Πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς 3.1. Αρχή λειτουργίας Σε έναν τυπικό πυρηνικό αντιδραστήρα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ο πυρήνας του αντιδραστήρα (reactor core) αποτελείται από 80 με 100 τόνους ουρανίου σε παραπάνω από ράβδους καυσίμων. Οι ράβδοι καυσίμων αποδίδουν τη θερμότητα που παράγουν στο νερό, σε μια σειρά ατμοπαραγωγών (μπόϊλερ) ή άμεσα (το δοχείο του αντιδραστήρα είναι και δοχείο ατμοπαραγωγής). Ο ατμός συνεχίζει την πορεία του για την κίνηση ατμοστροβίλων (τουρμπίνες) που συνδέονται με μια ηλεκτρική γεννήτρια. Ακολουθεί ψύξη του κορεσμένου ατμού που εξέρχεται από τους ατμοστροβίλους, ο οποίος συμπυκνώνεται και διοχετεύεται και πάλι στο σύστημα. Ο διαχωρισμός του νερού ψύξης σε δακτυλίους συμβάλει στην ελαχιστοποίηση του ρίσκου να φτάσει το μολυσμένο νερό στο περιβάλλον. Οι μεγάλες ποσότητες ατμού που βλέπουμε να εξέρχονται από τους πύργους ψύξης προέρχονται από κύκλωμα νερού ψύξης που είναι ανεξάρτητο από το σύστημα ατμοπαραγωγής Ιστορικά στοιχεία Στη διάρκεια της δεκαετίας του '40 πολλές χώρες ανάπτυξαν πυρηνικά προγράμματα προσανατολισμένα στην κατασκευή πυρηνικών όπλων. Μόλις το 1951 χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά πυρηνικός αντιδραστήρας για ειρηνικούς σκοπούς και συγκεκριμένα για τη δοκιμαστική παραγωγή μικρής ποσότητας ηλεκτρικού ρεύματος (ΗΠΑ, Αϊντάχο). Στις 27 Ιουνίου 1954 πρώτη φορά πυρηνικός αντιδραστήρας συνδέθηκε με εθνικό δίκτυο 7

8 ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΣΣΔ, Ομπνίσκ) παρέχοντάς του σε μόνιμη βάση ηλεκτρικό ρεύμα. Στη διάρκεια της δεκαετίας του '50 ήταν διάχυτη η αισιοδοξία ότι η πυρηνική αποτελούσε τη νέα "μαγική" ενέργεια που θα κάλυπτε τις παγκόσμιες ενεργειακές ανάγκες με πολύ χαμηλό κόστος. Μάλιστα ο πρόεδρος της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ Λιούις Στράους έμεινε στην ιστορία για τη λανθασμένη του πρόβλεψη «στο μέλλον η πυρηνική ενέργεια θα είναι τόσο φθηνή, που δεν θα κάνουμε τον κόπο να την κοστολογούμε». Ο Λιούις είχε επίσης προβλέψει ότι το 2000 στις ΗΠΑ θα λειτουργούσαν πυρηνικοί σταθμοί. Έπεσε και σε αυτό έξω (λειτουργούν 103),καθώς από τα μέσα της δεκαετίας του '70 και μετά η κατασκευή νέων πυρηνικών σταθμών ουσιαστικά ανεστάλη στις μεγαλύτερες πυρηνικές χώρες ακριβώς λόγω του υψηλού λειτουργικού τους κόστους. Άλλα ζητήματα που καθιστούν την πυρηνική ενέργεια λιγότερο δημοφιλή από όσο τη φαντάζονταν επιστήμονες και πολιτικοί πενήντα χρόνια πριν, είναι ο διαρκής κίνδυνος σοβαρών ατυχημάτων και το -ουσιαστικά- άλυτο πρόβλημα της ανάγκης για επ' αόριστον αποθήκευση των πυρηνικών αποβλήτων. Σήμερα 31 χώρες διαθέτουν συνολικά 441 πυρηνικούς αντιδραστήρες σε λειτουργία καλύπτοντας το 16% των ενεργειακών τους αναγκών. Η Γαλλία, χάρη στους 59 αντιδραστήρες της αναδεικνύεται πρωταθλήτρια (ποσοστό ενεργειακής κάλυψης 78%). Για να τους «κινήσει» καταναλώνει περίπου τόνους ουρανίου καυσίμου το χρόνο. Πάντως οι μεγαλύτερες πυρηνικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία) δεν κατασκευάζουν, ούτε σχεδιάζουν νέους αντιδραστήρες. Σήμερα σε όλο τον κόσμο κατασκευάζονται γύρω στους 25 αντιδραστήρες, οι 17 εκ των οποίων στη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα. Υπολογίζεται ότι τα αμέσως επόμενα χρόνια τρεις ακόμα χώρες θα αποκτήσουν σταθμούς πυρηνικής ενέργειας (Ιράν, Αίγυπτος, Βόρεια Κορέα). Αρκετές ακόμα χώρες διαθέτουν πυρηνικούς αντιδραστήρες μικρής ισχύος για ερευνητικούς σκοπούς. Ανάμεσά τους η Ελλάδα με τον 5 ΜW αντιδραστήρα στο Κέντρο Έρευνας «Δημόκριτος». 4. Αλυσιδωτοί κίνδυνοι από τη χρήση πυρηνικής ενέργειας Εδώ και ένα χρόνο άρχισε να συζητείται η εκδοχή εγκατάστασης πυρηνικού εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ισχύος στη χώρα μας. Οι πρόσφατες αναφορές για εγκατάσταση πυρηνικών αντιδραστήρων στις γειτονικές μας χώρες (Αλβανία, ΠΓΔΜ) πρέπει να μας ανησυχούν, όχι λόγω των «πιθανολογούμενων» εγκαταστάσεων, αλλά λόγω των συντονισμένων αναφορών σ' αυτές, που έχουν στόχο την εγκατάσταση πυρηνικών αντιδραστήρων και στη χώρα μας. Πρόσφατες εισηγήσεις προς την κυβέρνηση αναφέρουν ότι είναι σκόπιμο η ελληνική 8

9 πλευρά να προετοιμαστεί σε επίπεδο μελέτης και ψυχολογικής προπαγάνδας της κοινής γνώμης για χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Από πλευράς υπουργείων Ανάπτυξης, Οικονομίας, ΥΠΕΧΩΔΕ, από αυτόκλητους «Οικολόγους», από βουλευτές, ακούγονται ενθαρρυντικά λόγια για μια τέτοια εγκατάσταση που θα «σώσει» το περιβάλλον από τη ρύπανση, θα μειώσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου και θα αντιμετωπίσει την ακρίβεια του πετρελαίου. Βέβαια, οι διδάσκοντες Πυρηνική Τεχνολογία, όπως ο γράφων που για 23 χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας ασχολείται με αυτό το αντικείμενο, γνωρίζουμε ότι κάθε πυρηνικός αντιδραστήρας σε 30 χρόνια λειτουργίας έχει φτάσει στο όριο ηλικίας του και λόγω υπερβολικής ακτινοβολίας επιβάλλεται να κλείσει και να γίνει πυρηνικό απόβλητο. Ομως, όπως η σκοτεινή ενέργεια του σύμπαντος είναι σχεδόν άγνωστη ακόμη σε εμάς, έτσι και η γνώση μας για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες και τις επιπτώσεις της ραδιενέργειας είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Είναι γεγονός ότι λίγοι γνωρίζουν τα χαρακτηριστικά της πυρηνικής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος. Η υιοθέτηση των πυρηνικών αντιδραστήρων είναι μια έντονα κοινωνική απόφαση, γιατί οι κίνδυνοι αφορούν πολύ μεγάλο μέρος της κοινωνίας έξω από εθνικά σύνορα. Και δυστυχώς δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι σε τέτοιου είδους σοβαρές αποφάσεις η κοινωνία και οι επιστήμονες είναι εκτός σκηνής, και τα νήματα κινούν οι εταιρείες και οι τεχνοκράτες. 5. Πυρηνικά ατυχήματα Το πρώτο πυρηνικό ατύχημα με διαρροή ραδιενέργειας συνέβη στον Καναδά, το Ήταν ωστόσο μικρής κλίμακας και δεν προκάλεσε θύματα ή αξιόλογη ρύπανση. Από τότε έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 25 μικρής ή μεσαίας σημασίας ατυχήματα. Το 1964 ένας αμερικανικός δορυφόρος εφοδιασμένος με πλουτώνιο 238 για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας δεν κατόρθωσε να μπει στην προγραμματισμένη τροχιά και κατά την επάνοδό του στη Γη καταστράφηκε απελευθερώνοντας στην ατμόσφαιρα αρκετή ραδιενέργεια ώστε να μετρηθεί με τα μέσα της εποχής. Τα χαρακτηριστικά που καθιστούν επικίνδυνη αλλά και οικονομικά ασύμφορη την πυρηνική ενέργεια: 1. Σε κατάσταση ομαλής λειτουργίας, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες εκπέμπουν ραδιενεργά αέρια που διαφεύγουν στην ατμόσφαιρα. Επίσημες καταγγελίες γερμανικών μη κυβερνητικών οργανώσεων έχουν διαπιστώσει επίπεδα ραδιενέργειας της ατμόσφαιρας κοντά σε πυρηνικούς αντιδραστήρες που ξεπερνούν τα καθορισμένα ανώτατα όρια (που και αυτά είναι πλασματικά και αμφισβητούνται και από τους ειδικούς). 2. Σε περίπτωση ατυχήματος, όπως εμπειρικά πια γνωρίζουμε, οι επιπτώσεις θα είναι ανυπολόγιστες και σε έκταση και σε διάρκεια. Οι επιπτώσεις από τη ραδιενέργεια αργούν μερικές δεκαετίες να φανούν. 3. Είναι λάθος να εκτιμά κανείς τον πυρηνικό κίνδυνο μόνο από τη λειτουργία του πυρηνικού του αντιδραστήρα. Ο πυρηνικός αντιδραστήρας είναι μόνον ένα κομμάτι της όλης εγκατάστασης. 4. Η λειτουργία του απαιτεί και έναν αριθμό πρόσθετων πυρηνικών μονάδων. Για παράδειγμα, η μονάδα εξόρυξης ουρανίου, η μονάδα καθαρισμού του ορυκτού και σύνθεσής του σε οξείδια του ουρανίου, η μονάδα εμπλουτισμού του, η μονάδα κατασκευής ράβδων καυσίμου, η μονάδα επεξεργασίας του καμένου πυρηνικού 9

10 καυσίμου και η μονάδα προσωρινής φύλαξής του. Αυτές οι μονάδες ενέχουν επί πλέον κινδύνους που θα πρέπει να προστεθούν σε αυτούς των πυρηνικών αντιδραστήρων (Tokaimura της Ιαπωνίας, παράδειγμα ατυχήματος σε μονάδα επεξεργασίας πυρηνικού καυσίμου). 5. Το μεγαλύτερο και άλυτο πρόβλημα της πυρηνικής ενέργειας είναι η συσσώρευση των πυρηνικών αποβλήτων των αντιδραστήρων. Η ραδιενέργεια των χιλιάδων τόνων αυτού του πυρηνικού αποβλήτου είναι άκρως επικίνδυνη, έχει μεγάλη διάρκεια ζωής και η διαχείρισή του είναι άκρως δαπανηρή, σε σημείο που χώρες όπως η Βουλγαρία, μη διαθέτοντας τους αναγκαίους πόρους, να το συσσωρεύουν στις δεξαμενές αποβλήτων των πυρηνικών τους σταθμών σε σημείο κινδύνου διαρροής. Πρακτικά, σήμερα περισσότερο στοιχίζει η σωστή διαχείριση ενός κιλού πυρηνικού αποβλήτου απ' ό,τι η αγορά ενός κιλού φρέσκου καυσίμου ουρανίου. Το γεγονός του μεγάλου κόστους διαχείρισης έδωσε αφορμή για παράνομους τρόπους αντιμετώπισής του, όπως η καταβύθισή του σε θάλασσες με περίεργα ναυάγια (Μεσόγειος) ή η εναπόθεσή του σε χώρους χωρίς τα αναγκαία μέτρα ασφάλειας. 10

11 6. Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες γηράσκουν επικίνδυνα. Ενα σοβαρότατο και μακροπρόθεσμο πρόβλημα που δεν έχουμε ακόμη «ζήσει» τις συνέπειές του, είναι το γεγονός ότι κάθε πυρηνικός αντιδραστήρας έχει περιορισμένο χρόνο λειτουργίας τα 30 χρόνια. Μετά απ' αυτό το διάστημα, αντικειμενικά απαγορεύεται να λειτουργεί λόγω υπερβολικής ραδιενεργού ακτινοβολίας που ουσιαστικά τον μετατρέπει σε πυρηνικό απόβλητο. Επιβάλλεται να σταματήσει, να διαλυθεί και να γίνει πυρηνικό απόβλητο. Ηδη, πολλές δεκάδες σταθμοί έχουν κλείσει λόγω γήρατος και μελετάται η διάλυσή τους. Είναι πλέον πυρηνικά απόβλητα. Το κόστος διάλυσης ανά μεγαβάτ ισχύος εκτιμάται σε 300 εκατομμύρια έως 2 δισ. δολάρια. Σήμερα, από τους περίπου 430 πυρηνικούς αντιδραστήρες οι μισοί θα φτάσουν στο γήρας τους σε 5-6 χρόνια και το πρόβλημα της διάλυσής τους θα διογκωθεί ακόμη περισσότερο λόγω αδυναμίας αποτελεσματικής λύσης. 7. Η λειτουργία ενός αντιδραστήρα προϋποθέτει μονάδα εμπλουτισμού. Αυτή παράγει σαν παραπροϊόν το γνωστό από τους πολέμους σε Ιράκ, Αφγανιστάν και Γιουγκοσλαβία, απεμπλουτισμένο ουράνιο, πρώτη ύλη κατασκευής ραδιενεργών όπλων. Μια άλλη, στρατιωτικού ενδιαφέροντος μονάδα, είναι η μονάδα επεξεργασίας του καμένου πυρηνικού καυσίμου, από το οποίο ανακτάται ποσότητα πλουτωνίου που έχει παραχθεί μέσα στον αντιδραστήρα κατά τη λειτουργία του. Και όπως είναι γνωστό, το πλουτώνιο αυτό με ειδική επεξεργασία μπορεί να αποτελέσει την πρώτη πυρηνική ύλη κατασκευής πυρηνικού όπλου. 8. Την ενέργεια που παράγουν οι πυρηνικοί αντιδραστήρες οι υποστηρικτές τους τη θεωρούν «καθαρή». Πίσω από το αόρατο της ραδιενέργειας αποκρύπτουν από την κοινωνία όλους τους κινδύνους. Η ραδιενέργεια δεν είναι αισθητή με κανένα 11

12 ανθρώπινο όργανο. Και όταν γίνει αισθητή από κάποια επίπτωση στην υγεία, τότε είναι πλέον αργά. Παρ' ότι στο θέμα των χημικών ρύπων ο πυρηνικός αντιδραστήρας είναι σχεδόν αμέτοχος, στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και στη θερμική μόλυνση της ατμόσφαιρας συμμετέχει και μάλιστα σημαντικά. Διότι, από τη συνολική παραγόμενη ισχύ του αντιδραστήρα, ένα μέρος μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ρεύμα και δύο σε θερμότητα, που εκλύεται στο περιβάλλον. Αρα, η σχέση προσφερόμενης ενέργειας και θερμικής μόλυνσης του περιβάλλοντος είναι δυσανάλογα επιβαρυντική. Επίσης, όλες οι βοηθητικές μονάδες που απαιτούνται για τη λειτουργία του αντιδραστήρα επιβαρύνουν και αυτές θερμικά την ατμόσφαιρα. 9. Δεν πρέπει να λησμονούμε την επικινδυνότητα σαν στόχο τρομοκρατικών ενεργειών μιας πυρηνικής μονάδας με τόσο μεγάλη συγκέντρωση ενέργειας και ραδιενέργειας. Στο παρελθόν, είχαμε αρκετές περιπτώσεις αεροπειρατείας με εκβιασμούς που στηρίζονταν στην πτώση του αεροσκάφους πάνω σε πυρηνικούς σταθμούς. Ισως μια όμοια περίπτωση να ήταν και η πτώση του τέταρτου αεροσκάφους στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ κοντά στο πυρηνικό εργοστάσιο της πόλης Three Mile Island, η οποία καλύπτεται με μυστήριο ως προς τα γεγονότα. 10. Το επιχείρημα των υποστηρικτών της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας για το «μοντέλο» της Γαλλίας, η οποία στηρίζεται πάνω από 80% στην πυρηνική κιλοβατώρα, σαν παράδειγμα ασφαλούς χρήσης της κάθε άλλο παρά θετικό είναι αν μελετηθεί αντικειμενικά. Από το 1967 έχουν γίνει 20 μικρά ή μεγάλα πυρηνικά ατυχήματα που και θανατηφόρα ήταν και ραδιενεργές μολύνσεις έδωσαν. Σε εγκαταλειμμένο αντιδραστήρα στη Ν. Γαλλία (Rapsodie), σημειώθηκε έκρηξη στη δεξαμενή αποβλήτων του σταθμού, με αποτέλεσμα το θάνατο ενός και τον τραυματισμό τεσσάρων τεχνικών. Το ατύχημα αυτό έγινε στη διαδικασία αποσυναρμολόγησης του παλαιού αυτού σταθμού μεταξύ άλλων, που σταμάτησε τη λειτουργία του το Ακολούθησαν και άλλα ατυχήματα στους πυρηνικούς σταθμούς St. Laurent des Eaux, Cattenom, Fessenheim, Dampierre, Blayais κ.α. Εξι άλλοι γαλλικοί αντιδραστήρες έχουν βάλει λουκέτο σε τρεις αντίστοιχα πόλεις, Chinon, Marcoule και Monts d' Arree, και περιμένουν σαν πυρηνικά απόβλητα μια μη διαφαινόμενη λύση. Ο πολυδιαφημιζόμενος γαλλικός αντιδραστήρας Superphenix έκλεισε το 1990 λόγω επικινδυνότητας πριν καλά καλά προλάβει να λειτουργήσει. Και ας μη διαφεύγει την προσοχή μας ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία η Γαλλία, αναγκασμένη να σφραγίσει τους παλαιούς ακτινοβολούντες πυρηνικούς αντιδραστήρες, θα γίνει ένα νέο πυρηνικό «μοντέλο» πυρηνικών αποβλήτων αυτή τη φορά. 11. Τέλος, είναι επιστημονικό λάθος η σύγκριση πυρηνικών με συμβατικούς κινδύνους. Οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας αναφέρονται στη στεγνή γλώσσα της στατιστικής για μεγαλύτερη πιθανότητα να συμβεί ένα θανατηφόρο τροχαίο ατύχημα από το να συμβεί ένα πυρηνικό. Ομως, σε ένα θανατηφόρο συμβατικό ατύχημα το αποτέλεσμα είναι συγκεκριμένοι θάνατοι με συγκεκριμένη έκταση, διάρκεια και αποτέλεσμα της καταστροφής. Ο κύκλος του κλείνει αμέσως. Αντίθετα, σ' ένα πυρηνικό ατύχημα οι επιπτώσεις είναι ανυπολόγιστες. Θα απαιτηθούν αιώνες και πολλές γενεές, ώστε να συνυπολογιστούν τα αρνητικά αποτελέσματα και η έκταση και διάρκεια της πολλαπλής καταστροφής σε ανθρώπους, περιβάλλον, χλωρίδα, πανίδα με επιπτώσεις πλέον βαθιά κοινωνικές. Ο κύκλος του μόλις έχει ανοίξει. 12

13 6. Οι 6 χειρότερες πυρηνικές καταστροφές 26 Απριλίου 1986, Τσερνομπίλ, Ουκρανία Θεωρείται η χειρότερη πυρηνική τραγωδία στην ιστορία. Σημειώθηκε 400 φορές περισσότερη ραδιενεργός κατακρήμνιση στην ατμόσφαιρα από την ατομική βόμβα στην Χιροσίμα άνθρωποι μεταστεγάστηκαν μετά την καταστροφή. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι ο αριθμός θανάτων που σχετίζονται με το Τσέρνομπιλ ήταν περίπου καθώς η Σοβιετική Ένωση θέλησε να καλύψει το εύρος της καταστροφής. 29 Σεπτεμβρίου 1957, Κυστύμ, Ρωσία Το δεύτερο πιο καταστροφικό πυρηνικό ατύχημα συνέβη και αυτό στη Σοβιετική Ένωση. Το σύστημα ψύξης σε μία δεξαμενή που περιείχε 70 τόνους ραδιενεργά απόβλητα χάλασε με αποτέλεσμα να προκληθεί έκρηξη. Ενώ δεν υπήρχαν άμεσα θύματα υπήρξε σημαντική έκκληση ραδιενεργού υλικού και το ραδιενεργό νέφος απλώθηκε εκατοντάδες μίλια στα ΒΑ. Εκκενώθηκαν άνθρωποι και εκτιμάται ότι 200 άνθρωποι πέθαναν από καρκίνο άμεσα. 10 Οκτωβρίου 1957, Ουιντσκέιλ Φάιαρ, Μεγάλη Βρετανία Οι χειριστές του σταθμού παρατήρησαν ότι η θερμοκρασία του αντιδραστήρα ανέβαινε συνεχώς τη στιγμή που έπρεπε να πέφτει. Όταν δύο εργαζόμενοι πήγαν να ελέγξουν τον αντιδραστήρα τον είδαν τυλιγμένο στις φλόγες. Εκτιμάται ότι 200 άνθρωποι στη Βρετανία ανέπτυξαν καρκίνο, που ήταν θανατηφόρος για τους μισούς. Ωστόσο, ο ακριβής αριθμός των θυμάτων δεν μπορεί να εξακριβωθεί καθώς η κυβέρνηση επεχείρησε να συγκαλύψει το γεγονός, ενώ η ακτινοβολία απλώθηκε εκατοντάδες μίλια στην Βόρεια Ευρώπη. 28 Μαρτίου 1979, Θρι Μάιλ Άιλαντ, Ηνωμένες Πολιτείες Το πιο καταστροφικό ατύχημα στην ιστορία των ΗΠΑ. Μια μικρή υδραυλική βλάβη προκάλεσε την υπερθέρμανση του πυρήνα του αντιδραστήρα που έφτασε τους βαθμούς Φαρενάιτ ( Κελσίου). Το ατύχημα επέδρασε καταλυτικά στη στάση των πολιτών απέναντι στην πυρηνική ενέργεια. Στα 32 χρόνια από τότε δεν έχει εγκριθεί ούτε ένας πυρηνικός σταθμός. 30 Σεπτεμβρίου 1999, Τοκαϊμούρα, Ιαπωνία Την εποχή εκείνη το χειρότερο ατύχημα στην Ιαπωνία, ΒΑ του Τόκιο. Το ατύχημα συνέβη καθώς εργάτες αναμίγνυαν υγρό ουράνιο σε δεξαμενή που δεν ήταν κατάλληλη. Περίπου 100 άνθρωποι που ζούσαν κοντά στο σταθμό νοσηλεύτηκαν για έκθεση σε ακτινοβολία, ενώ 161 άνθρωποι εκκενώθηκαν σε μια ακτίνα 300 μέτρων από το εργοστάσιο. 11 Μαρτίου 2011, Φουκουσίμα, Ιαπωνία 13

14 O σεισμός των 8,9 ρίχτερ και το τσουνάμι που ακολούθησε επέφερε μεγάλες ζημιές στο σύστημα ψύξης ενός παλιού αντιδραστήρα στη ΒΑ ακτή της Ιαπωνίας. Το ατύχημα πυροδότησε εκρήξεις σε αρκετούς αντιδραστήρες στο συγκρότημα. Κανείς δεν ξέρει ακόμα την έκταση της καταστροφής η οποία μέχρι σήμερα συνεχίζεται. Το επίπεδό της θα εκτιμηθεί μετά από αρκετό καιρό ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι θα είναι στο πιο ψηλό επίπεδο, όπως δηλαδή του Τσερνομπίλ. 7. Υπάρχουν Λύσεις Παραδείγματα αποδέσμευσης από την πυρηνική ενέργεια αποτελεί η Ιταλία, η οποία ύστερα από δημοψήφισμα έκλεισε όλα τα πυρηνικά της εργοστάσια πριν φτάσουν στην ηλικία γήρατος. Επιπλέον, διέκοψε την κατασκευή νέων αντιδραστήρων και ματαίωσε τα σχέδια μελλοντικών. Η Ισπανία έχει αυξήσει κατά 225% τη χρήση του φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή και προγραμματίζει κάθε αντιδραστήρα που φτάνει στο όριο διάλυσης να αντικαθίσταται από συμβατικό φυσικό αέριο. Η χώρα μας, κατ' εξοχήν χώρα με μεγάλη ηλιοφάνεια και ισχυρούς ανέμους και με πάρα πολλά νησιά, είναι μια ιδανική περίπτωση υιοθέτησης των ήπιων μορφών ενέργειας. 14

15 Είναι γεγονός ότι σήμερα τρίτες χώρες επιζητούν την εγκατάσταση πυρηνικών εργοστασίων για απόκτηση ισχύος στη διεθνή πολιτική σκηνή που τους παρέχει τη δυνατότητα κατασκευής ενός πυρηνικού όπλου. Το Σύμφωνο Μη Πυρηνικής Ανάπτυξης (μεταξύ άλλων απαγορεύει τη χρήση των πυρηνικών εργοστασίων και των προϊόντων τους για στρατιωτικούς σκοπούς) που έχουν υπογράψει, δεν αποτελεί δικλίδα ασφαλείας, γιατί είναι σκόπιμα ελαστικό με τα «παράθυρα» που αφήνει. Γιατί, το άρθρο 10 του Συμφώνου αυτού δίνει τη δυνατότητα σε κάθε χώρα-μέλος να αποσύρει την υπογραφή του, αν συντρέχουν λόγοι «εθνικής ανάγκης», αρκεί να το γνωστοποιήσει στα υπόλοιπα μέλη 3 μήνες πριν. Και τότε, παύει ο έλεγχος των πυρηνικών εγκαταστάσεων από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας που έδωσε την άδεια λειτουργίας. Από το σταθμό αυτόν μπορεί ελεύθερα χωρίς έλεγχο πλέον να ανακτηθεί το πλουτώνιο που έχει παραχθεί, για χρήση στρατιωτικών σκοπών. 8. Δεν χάνει η επιστήμη από την κατάργηση των πυρηνικών αντιδραστήρων Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες έχουν πια ξεπεραστεί. Ηταν μια τεχνολογία που ολοκληρώθηκε πριν από πολλά χρόνια. Τώρα είναι καθαρά εμπορικό προϊόν. Η επιστήμη δεν έχει να μάθει ούτε να προσφέρει πια στην τεχνολογία της σχάσης. Η κατάργηση των αντιδραστήρων δεν συνεπάγεται κανένα επιστημονικό κόστος. Το μέγιστο της ωφέλειας που μπορεί να έχει μια κοινωνία από τη ραδιενέργεια, βρίσκεται στη διαγνωστική και θεραπευτική ιατρική, στην εγκληματολογία, στη συντήρηση έργων τέχνης, στη γεωργία, στη βιομηχανία, στον προσδιορισμό της ηλικίας αρχαίων ευρημάτων και στις «φωτογραφήσεις» τειχών με νετρόνια χωρίς την καταστροφή ούτε ενός μορίου ύλης. Οι κοινωνίες πρέπει να ενημερωθούν αντικειμενικά. Πρέπει να ξεχωρίσουν τον επιστήμονα από τον τεχνοκράτη που έχουν εκ διαμέτρου αντίθετους σκοπούς και στόχους. 15

16 Οι επιστημονικές έρευνες πρέπει να έχουν μοναδικό στόχο τη βελτίωση της διαβίωσης της ανθρωπότητας και όχι τον πλουτισμό πολυεθνικών, τη στήριξη ηγετών, ούτε και τη δημιουργία γεωπολιτικών καταστάσεων μέσω της τεχνολογικής εφαρμογής τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΕΙΑ