ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΡΗΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΔΑΣΩΝ & ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Δ/ΝΣΗ ΔΑΣΩΝ ΧΑΝΙΩΝ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΡΗΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΔΑΣΩΝ & ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Δ/ΝΣΗ ΔΑΣΩΝ ΧΑΝΙΩΝ ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΚΤΡΟΦΕΙΟΥ ΘΗΡΑΜΑΤΩΝ Νησίίδας ΑΓ.. ΘΕΟΔΩΡΩΝ Ν.. ΧΑΝΙΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ 1. Ιωάννης Ρεκατσίνας, δασολόγος 2. Εμμανουήλ Παπαδάκης, δασολόγος 3. Παρασκευή Νούσια, δασολόγος ΧΑΝΙΑ Ιούνιος 2012

2 2

3 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 4 2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Γενικά στοιχεία Προσδιορισμός των ορίων της υπό μελέτη περιοχής, Γεωγραφική θέση, Διοικητική υπαγωγή Ιδιοκτησιακό και νομικό καθεστώς Ανάλυση περιβάλλοντος Φυσικό περιβάλλον Ανθρωπογενές περιβάλλον ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ-ΠΑΝΙΔΑΣ-ΤΟΠΙΟΥ-ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Μέγεθος Ποικιλότητα Φυσικότητα Σπανιότητα Ευαισθησία και δυνατότητα αποκατάστασης Ιστορικό καταγραφών Γεωγραφική-οικολογική θέση Μελλοντική αξία Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη διαχείριση του τόπου Τάσεις εξέλιξης-κίνδυνοι Τάσεις εξέλιξης-κίνδυνοι πληθυσμών της πανίδας Τάσεις εξέλιξης-κίνδυνοι της βλάστησης Τάσεις εξέλιξης και κίνδυνοι αλλοίωσης των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών και τοπίου Ανθρωπογενείς επιπτώσεις-κίνδυνοι Τουρισμός στη γειτνιάζουσα περιοχή του νησιού Συνολική αξιολόγηση Προβλήματα Απειλές ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Καταγραφή πληθυσμού και δημιουργία δημογραφικού μοντέλου Βελτίωση εκτροφείου Μελέτη βοσκοϊκανότητας Περιοδικές περιφράξεις για αναβάθμιση βλάστησης Απομάκρυνση φλόμου -Σπορά πολύτιμων ποωδών φυτών - Φυτεύσεις χαρουπιάς και αγριελιάς Αύξηση θέσεων ποτίσματος Δημιουργία λιμνούλας Καταπολέμηση αρουραίων Δημιουργία προβλήτας Σχέδιο επισκεψιμότητας Δυνατότητες & περιορισμοί Σκιάδιο ελέγχου επισκεπτών Κέντρο υποδοχής και ενημέρωσης Δημιουργία μονοπατιού και σήμανση Αντιπυρική προστασία Βελτίωση εκκλησίας και περιβάλλοντα χώρου δημιουργία χώρου αναψυχής Ανάδειξη φρουρίων Κανονισμός λειτουργίας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ

4 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Το νησί των Αγ. Θεοδώρων ανακηρύχτηκε εκτροφείο για τη διατήρηση του Κρητικού Αιγάγρου από το Επιπλέον ανήκει στις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Ζ.Ε.Π.)» S.P.A όπως ορίζονται στην Οδηγία 2009/147/ΕΚ «για την διατήρηση των άγριων πτηνών» με κωδικό GR Μέχρι σήμερα δεν έχει συνταχθεί κανένα διαχειριστικό σχέδιο και οι όποιες διαχειριστικές δράσεις ήταν αποσπασματικές, στηριζόμενες σε προτάσεις και έγγραφα μελετητών του Κρητικού Αιγάγρου. Σκοπός της σύνταξης του παρόντος σχεδίου διαχείρισης είναι η διατήρηση και η βελτίωση του εκτροφείου του Κρητικού Αιγάγρου και η μείωση των προβλημάτων που έχουν δημιουργηθεί από την λειτουργία του, τόσο για τον Κρητικό Αίγαγρο όσο και στο περιβάλλον του. Παράλληλα προτείνονται μια σειρά επεμβάσεων και έργων που θα συμβάλουν θετικά στην προστασία και διατήρηση της άγριας πτηνοπανίδας. Επίσης με το παρόν σχέδιο εξετάζεται η επισκεψιμότητα του νησιού με τους κανόνες και τις αρχές του διέπουν τις προστατευόμενες περιοχές, με στόχο την ανάδειξη της περιοχής και την ευαισθητοποίηση του κοινού σε περιβαλλοντικά θέματα, ειδικότερα δε αυτά που αφορούν τον Κρητικό Αίγαγρο. Για την συλλογή, την επεξεργασία των στοιχείων του παρόντος σχεδίου διαχείρισης, καθώς και για την σύνταξή του, εκτός από τους υπογράφοντες συνέβαλλαν αμέριστα και οι υπάλληλοι της Κυνηγετικής Ομοσπονδίας Κρήτης και Δωδεκανήσου, Αθανάσιος Σακκούλης Δασολόγος- Ορνιθολόγος και Ελένη Διαμαντή Δασολόγος 2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 2.1 Γενικά στοιχεία Προσδιορισμός των ορίων της υπό μελέτη περιοχής, Γεωγραφική θέση, Διοικητική υπαγωγή Το νησί των Αγ. Θεοδώρων βρίσκεται περίπου 8 χλμ δυτικά-βορειοδυτικά της πόλης των Χανίων, στο ύψος του οικισμού της Αγ. Μαρίνας, ενώ απέχει από την ακτή 850 μέτρα. Το 4

5 σχήμα του νησιού είναι τριγωνικό με διαστάσεις 1550μ στο μήκος και 750μ πλάτος, ενώ το μέγιστο υψόμετρο είναι 156μ. Η συνολική έκταση είναι περίπου 68 εκτάρια. Το νησί των Αγ. Θεοδώρων διοικητικά υπάγεται στο δήμο Πλατανιά και τη διαχείρισή του έχει η Δ/νση Δασών Χανίων Ιδιοκτησιακό και νομικό καθεστώς Παρακάτω γίνεται μια αναδρομή σε σημαντικές αποφάσεις που έκριναν το καθεστώς του νησιού και την υπαγωγή του στο Δημόσιο: 81412/46 ΥΠ.ΓΕ «διαδικασία δεόντων για κήρυξη αναδασωτέας» και παραχώρηση στην Κοινότητα Αγ. Μαρίνας για αναδάσωση. 426/46: αναφορά Δασαρχείου Χανίων για κήρυξη του νησιού σε αναδασωτέα έκταση. 9040/47: απόφαση Γενικής Δ/νσης Κρήτης (δημοσίευση στο ΦΕΚ 65/47, τεύχος Β) για κήρυξη αναδασωτέας και παραχώρηση στην Αγ.Μαρίνα. 9283/47: διαταγή Γενικής Δ/νσης Κρήτης για έκδοση απαγορευτικής διάταξης. 3/47: απαγορευτική διάταξη Δασαρχείου Χανίων. 599/49: έγγραφο του Δασαρχείου Χανίων προς την Κοινότητα Αγ. Μαρίνας να γνωρίσει εάν θα προβεί σε αναδάσωση ή εάν παραιτείται του παραχωρηθέντος δικαιώματος υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου. 9977/49: απόφαση της Γενικής Δ/νσης Κρήτης για ανάκληση της υπ αριθμόν 9040/47 αποφάσεως ως προς την παραχώρηση. 1024/49: αναφορά Δασαρχείου Χανίων, διαβίβαση της 9977/49 απόφασης στην Κοινότητα Αγ. Μαρίνας. Ισχυρισμός του Προέδρου της Κοινότητας Αγ. Μαρίνας ότι είχε παραχωρηθεί η νησίδα στην κοινότητα σα βοσκότοπος με τον νόμο /49: έγγραφο Οικονομικής Εφορίας που επιβεβαιώνει τους ισχυρισμούς του Προέδρου της κοινότητας /5048/49: διαταγή του ΥΠ.ΓΕ που απαιτεί την παραχώρηση του νησιού στο Δημόσιο. 8/49: απόφαση της Κοινότητας Αγ. Μαρίνας για παραχώρηση της νησίδας στο Ελληνικό Δημόσιο. 5

6 Από το 1963 οι Αγ. Θεόδωροι ανακηρύχτηκαν εκτροφείο για τη διατήρηση του Αγριμιού και η Δ/νση Δασών Χανίων ανέλαβε τη διαχείρισή του. 2.2 Ανάλυση περιβάλλοντος Φυσικό περιβάλλον Γεωλογία-Μορφολογία-Ανάγλυφο Το μητρικό πέτρωμα της νήσου των Αγ. Θεοδώρων αποτελείται από δύο πετρώματα: ασβεστόλιθο της ζώνης τριπόλεως και ασβεστόλιθο τριτογενή της περιόδου Πλειόκαινου. ΥΠΟΜΝΗΜΑ Νεογενές Πλειοκαινικές αποθέσεις Επικράτηση των μαργαικών ασβεστλίθων Ασβεστόλιθοι, μεσοπαχυστρωματώδεις έως άστρωτοι, κατά θέσεις λατυποπαγείς, έντονα τεκτονισμένοι, που συχνά μεταπίπτουν σε δολομίτες(d).(κρητιδικό) Οι ασβεστόλιθοι τριπόλεως είναι συμπαγείς, λευκόφαιοι έως υποκύανοι, μικροκρυσταλλικοί έως στιφροί, συνήθως με θραύσματα ρουδιστών, ενίοτε λατυποπαγείς, κατά τόπους δολομιτιωμένοι, ισχυρώς αποκαρστιωμένοι. Ενδεχομένως ούτοι να περιλαμβάνουν και κατώτερα μέλη, ιουραστικής έως τριαδικής ηλικίας μη αποδειχθείσης πάντως, παλαιοντολογικώς. Ο τριτογενής ασβεστόλιθος είναι υφαλογενής άστρωτος, στιφρός, έως μικροκρυσταλλικός, κατά θέσεις μαργούχος Κλίμα Ο πλησιέστερος Μετεωρολογικός σταθμός είναι του Αγροκηπίου που βρίσκεται ανατολικά του νησιού. Εκτιμάται ότι τα στοιχεία του σταθμού αυτού καλύπτουν ικανοποιητικά το μέσο κλίμα της περιοχής. Μετεωρολογικά στοιχεία του παραπάνω σταθμού δίδονται παρακάτω. 6

7 Γενικά, από τις παρατηρήσεις του Πέννα (1977) το κλίμα στο σύνολο της περιοχής χαρακτηρίζεται με βάση το Ετήσιο Θερμομετρικό Εύρος ως μεσογειακό, θαλάσσιο μεταβατικό. Σύμφωνα με στοιχεία του προγράμματος «Ελληνικό Σχέδιο Δράσης κατά της Ερημοποίησης» του Υπουργείου Γεωργίας και το χωρισμό της Ελλάδας σε κλιματικές ζώνες με βάση βιοκλιματικούς δείκτες, το σύνολο της περιοχής εντάσσεται στη ζώνη με ασθενή θερμόμεσογειακό χαρακτήρα. Μετεωρολογικός Σταθμός Αγροκηπίου-Βροχόπτωση (mm) Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Σύνολο έτους Μ.Ο Πηγή:ΕΘΙΑΓΕ Μετεωρολογικός Σταθμός Αγροκηπίου-Μέση Θερμοκρασία Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ

8 Μ.Ο Πηγή:ΕΘΙΑΓΕ Mετεωρολογικός Σταθμός Αγροκηπίου - Απόλυτα Μέγιστη Θερμοκρασία Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Μ.Ο Πηγή:ΕΘΙΑΓΕ Μετεωρολογικός Σταθμός Αγροκηπίου-Ελάχιστη Θερμοκρασία Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ

9 Μ.Ο Πηγή: ΕΘΙΑΓΕ Μετεωρολογικός Σταθμός Αγροκηπίου-Μέση Σχετική Υγρασία Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Μ.Ο Πηγή:ΕΘΙΑΓΕ Στο Ομβροθερμικό διάγραμμα του σταθμού Αγροκηπίου, που φαίνεται στο παρακάτω Σχήμα, έχουν αποτυπωθεί οι μέσες μηνιαίες θερμοκρασίες και η μέση μηνιαία βροχόπτωση, σε κλίμακα 2:1 (άξονας βροχόπτωσης διπλάσιος του άξονα θερμοκρασιών). Από το διάγραμμα αυτό φαίνεται ότι η ξηρή περίοδος (η περιοχή που ορίζεται από τα σημεία στα οποία οι καμπύλες θερμοκρασίας και βροχόπτωσης τέμνονται) έχει πολύ μεγάλη διάρκεια (από τα μέσα Απριλίου έως μέσα Οκτωβρίου). 9

10 ομβροθερμικό διάγραμμα βροχή Μ.Ο. μήνα mm θερμοκρ. Μ.Ο. C 20 0 Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Έδαφος Το μητρικό πέτρωμα είναι καρστικός ασβεστόλιθος ο οποίος αποσαθρώνεται δύσκολα λόγω της μεγάλης ξηρασίας που επικρατεί στο νησί, κατά το μεγαλύτερο διάστημα του έτους. Λόγω δε της μικρής ταχύτητας αποσαθρώσεως των μητρικών πετρωμάτων και της μεγάλης διαβρώσεως του εδάφους από το νερό των βροχών και της μεγάλης κλίσεως του, το βάθος του εδάφους είναι λίγα εκατοστά μέχρι μισό μέτρο περίπου. Συνεχές έδαφος δεν υπάρχει, αλλά διακόπτεται από απότομους βράχους. Στο σύνολό του, το νησί, παρουσιάζει τραχεία όψη. Το χρώμα του εδάφους ποικίλλει, από ανοικτό καστανό μέχρι κόκκινο. Αυτό οφείλεται και στο ότι μέσα στη μάζα του εδάφους, υπάρχουν λεπτότατα διαμερισμένα οξείδια του σιδήρου (Αιματίτης, Λεμονίτης). Το έδαφος στο νησί αυτό είναι μεγάλης ηλικίας, έχει εκπλυθεί πολύ και γι αυτό η γονιμότητά του είναι μικρή. Η οργανική ουσία είναι ανύπαρκτη ή ελάχιστη στο έδαφος και αυτό γιατί το μεγαλύτερο μέρος του φυλλώματος παρασύρεται από το νερό των βροχών, καθώς επίσης γιατί η αποσύνθεση του φυλλώματος γίνεται με πολύ αργό ρυθμό. 10

11 Ακόμη ένας παράγοντας της μικρής γονιμότητας του εδάφους, είναι μικρή υδατοσυγκράτιση του εδάφους, η οποία περιορίζεται ακόμη περισσότερο και από τη συμπίεση του εδάφους, που οφείλεται στο έντονο ποδοπάτημα από τα βόσκοντα ζώα (αγρίμια). Το γόνιμο έδαφος υπάρχει μόνο μεταξύ των βράχων, όπου προστατεύεται και δεν παρασύρεται προς τα κάτω από το νερό της βροχής Υδρολογία-Ποιότητα υδάτων Τρεχούμενα ρυάκια και φρέσκο νερό δεν υπάρχουν. Εδώ και οκτώ περίπου χρόνια έχει τοποθετηθεί υποθαλάσσια μία σωλήνα που μεταφέρει πόσιμο νερό από την κοινότητα της Αγίας Μαρίνας στο νησί. Το νερό χρησιμοποιείται στο πότισμα των φυτεμένων δενδρυλλίων και για τις ανάγκες των Αγριμιών. Για το τελευταίο έχουν κατασκευαστεί ειδικές μεταλλικές ποτίστρες οι οποίες έχουν διανεμηθεί σε 2 θέσεις μεταξύ του φυλακίου και της εκκλησίας. Σημαντικές ποσότητες νερού αποθηκεύονται σε δεξαμενές που έχουν κατασκευαστεί κοντά στην εκκλησία, ενώ υπάρχουν δεξαμενές στα κάστρα οι οποίες θα μπορούσαν να επιδιορθωθούν και να χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη κατανομή των θέσεων υδροληψίας Χλωρίδα-Βλάστηση-Οικότοποι Η καταγραφή της χλωρίδας πραγματοποιήθηκε από τον Papadopoulos (1996) και ακολουθεί ο πίνακας. Είδος Adonis microcarpa (DC) Aira elegantissima (Schur) Anacamptis pyramidalis L.C.M. Richard Anagalis arvensis L. Andropogon sp. Anthylis tetraphylla L. Arisarum vulgare Targ-Tozz Arum nikellii Schott Asparagus aphyllus L. Aspodelus aestivus Brot. Asterolinon linum-stellatum (L.) Duby Atractylis cancellata L. Avenna barbata Pott ex Link Ballota pseudodictamnus L. Biscutella didyma L. Bromus intermedious Guss CITES ενδημικό Παρατηρήσεις 11

12 Bromus sterilis L. Bryonia cretica L. Caligeria napiformis Grande Calycotome villosa (poiret) Link Capparis spinosum Carduus picnocephalus L. Ceratonia siliqua Cetranthus calsitrpa (L.) Dulfrense Cheilauntes fragnus (L.) Swartz Cistus creticus L. Clematis cirhosa L. Crepis cretica Boiss Crusianella latifolia L. Cyclamen graecum Link Cynara cardunculus L. Cynosurus echinatus L. Dactylis glomerata L. Doneis sp. Drimia maritima (L.) Stearn Erodium gruinum (L.) L Her. Euphorbia dendroides L. Euphorbia peplus L. Fumana arabica Spach. Gagaea greca (L.) a. Terracc. Gallium graecum L. Geranium porpureum Vill. Geranium rotundifolium L. Hedypnois cretica (L.) Dum. Courset. Hymenocarpus circinatus (L.) Sav. Hyparrhenia hirta (L.) Stapf Hypcoeris aetnensis Hypocoeris aetnensis (L.) Ball Kadapodium sp. Knaundia integrifolia (L.) Bertol. Lagoecia cuminoides L. Lamiropsis cynaroides (Lam.) Dittrich Linaria palisseriana (L.) Miller Linum sp. Lofochloa christata (L.) Hyl. Lolium rigitum Gaudin Lotus corniculatus L. Lotus creticus L. Lotus cytisoites L. Lotus ornithopodioites L. Malcolmia flexuosa Sibth. & Sm. Malva cretica L. Medicago coronata (L.) Bartal.. Medicago orbicularis (L.)Bartal. Medicago polymorpha L. Medicago praesox DC Melica sp. Merculiaris annua L. Nigella damascina L. Ενδημικό Κρήτης Ενδημικό Κρήτης, σπάνιο 12

13 Ophrys lutea (Gouan) Cav. Ornithogalum creticum Zahar. Orobanchgeum sp. Oxalis pescaprae L. Parietaria cretica L. Petromarula pinata (L.) A. DC. Phlomis fruticosa L. Pinus brutia L. Pistachia lentiscus L. Plantago bellardii All. Plantago lagopus L. Platango afra L. Plea europaea (L. (var. oleaster DC.) Poa bulbosa L. Prasium maius L. Psoralea bituminosa L. Ranunculus asiaticus L. Reicharda picroides (L.) Roth Rhadiolus stellatus (L.) Gartn. Rumex bucephaloforus L. Ruta chalepensis L. Salvia viritis L. Sarcopoterium spinosum (L.) Spach Scandix pecten-veneris L. Scorpiurus muricatus L. Scrophularia sp. Sedum sp. Serapias vomeracea (Burm) Briq. Silene cretica L. Silene sedoites Poiret Stippa capensis Thunb. Teucrium microphyllum Desf. Thymus capitatus (L.) Hoffmans & Link Tordyllium apulum L. Torilis nedosa (L.) Gaertn. Trifolium angustifolium L. Trifolium aureum Pollisch Trifolium stellatum L. Trifolium tometosum L. Urospermum picroides (L.) Scop. Valantia muralis L. Valerioanella coronata DC. Veronica cymbalaria Bodard. Vicia microphyla D Urv. CITES Σπάνιο Ενδημικό Κρήτης Ενδημικό Ελλάδας Ενδημικό Ελλάδας CITES Το νησί ανήκει στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) και συγκεκριμένα στην παραλιακή διάπλαση του σχίνου (Pistacietum lentisci-ceratonieto), η όποια εμφανίζεται στο παραλιακό, ζεστό και ξηρό κλίμα από 0-500μ. υψόμετρο και περιλαμβάνει τον αυξητικό χώρο του Oleo-Ceratonietum, ο οποίος περιλαμβάνει είδη των θερμομεσογειακών διαπλάσεων της Ανατολικής κυρίως Μεσογείου. Στον αυξητικό αυτό χώρο 13

14 κυρίως απαντώνται αμιγείς ή μικτές συστάδες τραχείας πεύκης (Pinus brutia) με διάσπαρτα άτομα κυπαρισσιού (Cupressus sempervirens var. horizontalis). Επίσης στον αυξητικό αυτό χώρο κυριαρχούν θαμνώνες από Pistacia lentiscus, Ceratonia siliqua, Myrtus communis, Cistus creticus, κ.ά. Χαρακτηριστικό της ζώνης αυτής είναι η ύπαρξη αυξητικού χώρου και φυσικού βιοτόπου (CORINE mannual, 1991) της παραλιακής θέρμης Μεσογειακής ζώνης, με το σχηματισμό φυτοκοινωνιών φρυγανώδους σφαιρικής μορφής (Aegean phryganas) όπως Sarcopoterium spinosum, Chamaecytisus creticus, Anthyllis hermanniae, Euphorbia acanthothamnos, Erica manipuliflora, Rhamnus oleoides, Teucrium microphyllum, Satureja thymbra, Satureja juliana, Ballota acetabulosa, Helianthemum hymettium, Centaurea redempta, Corydothymus capitatus, κ.ά. Η βλάστηση, βάσει του Papadopoulos (1996) κυριαρχείται από θάμνους σε ποσοστό 74,5%. Το υπόλοιπο 25,5% αποτελείται από πόες (24%) και αγρωστώδη (1,5%) Τα πιο κοινά φυτά είναι τα Pistacia lentiscus (20,6%), Sarcopoterium spinosum (17,6%), Thymus capitatus (11,7%), Euphorbia dendroides (8,2%) Calycotome villosa (7,5%), Phlomis fruticosa (4,5%), Drimia maritima (3,1%), Asphodelus aestivus (1,9%), Cynara cardunculus (1,3%), Crepis cretica (1,2%), Platango lagopus (1,2%) και Plantago bellardii (1%). Το γυμνό έδαφος, το πετρώδες έδαφος και η νεκρά ουσία αντιπροσωπεύονται με 12,7%, 21,2% και 6% αντίστοιχα. Σύμφωνα με τη σύγκριση των δεδομένων των Papageorgiou (1972 και 1979) και του Papadopoulos (1996), προκύπτει μια αλλαγή στη βλάστηση. Παρατηρήθηκε μια αλλαγή στη σύνθεση της βλάστησης που συνδέεται με την υποβάθμιση του οικοσυστήματος. Συγκεκριμένα παρατηρήθηκε μια μικρή μείωση των ειδών που προτιμούνται από τα βόσκοντα ζώα, ενώ παράλληλα αυξήθηκαν τα λιγότερο προτιμητέα και αυτά που δεν προτιμούνται καθόλου. Παρακάτω γίνεται παρουσίαση των τύπων οικοτόπων που εμφανίζονται στο νησί. Κωδικός Ονομασία οικοτόπου 1170 Ύφαλοι 1240 Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με βλάστηση στη Μεσόγειο (Limonium sp) 5331 Διαπλάσεις ή σχηματισμοί ή θαμνώδεις φυτοκοινωνίες με Euphorbia dendroides 5420 Φρύγανα Sarcopoterium spinosum 6220 Ψευδοστέπα με αγρωστώδη και μονοετή φυτά (Thero-Brachypodieta) 8217 Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου 8230 Πρωτογενείς λειμώνες σε βραχώδεις δόμους 8310 Σπήλαια των οποίων δεν γίνεται τουριστική εκμετάλλευση 14

15 9320 Δάση με Olea και Ceratonia Θαλάσσια Ύδατα και περιοχές στις οποίες εκδηλώνεται παλίρροια 1170 Ύφαλοι Υποθαλάσσια, ή εκτεθειμένα σε χαμηλή παλίρροια, βραχώδη υποστρώματα, που εμφανίζονται από την επιφάνεια της θάλασσας στην υποθαλάσσια παράκτια ζώνη και μπορεί να επεκτείνεται και στην παράκτια ζώνη όπου υπάρχει μια συνεχής ζώνη από κοινότητες φυτών και ζώων. Αυτοί οι ύφαλοι γενικά περιλαμβάνουν μία ζώνη από βυθικές κοινωνίες από φύκια και είδη ζώων συμπεριλαμβανομένου συμπαγείς ιστούς κα. Απόκρημνες βραχώδεις ακτές και παραλίες με κροκάλες 1240 Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με βλάστηση στη Μεσόγειο (με ενδημικά Limonium spp.) Βράχια με βλάστηση και βραχώδεις ακτές της Μεσογείου και της νοτιοδυτικής Ιβηρικής Χερσονήσου. Πολλά είδη του Limonium είναι ενδημικά σε τοπικό επίπεδο. Λόχμες με σκληρόφυλλη βλάστηση 5331 Διαπλάσεις ή σχηματισμοί ή θαμνώδεις φυτοκοινωνίες με Euphorbia dendroides Φρύγανα 5420 Φρύγανα Sarcopoterium spinosum Κυρίαρχες μορφές Sarcopoterium spinosum, κατά πολύ τα πιο κοινά φρύγανα, ευρέως διαδεδομένα στο Αιγαίο Πέλαγος και στην Κρήτη. Φυσικές και Ημιφυσικές χλοώδεις διαπλάσεις Ημιφυσικές ξηρές χλοώδεις διαπλάσεις και περιοχές όπου φύονται θάμνοι 6220 Ψευδοστέπα με αγρωστώδη και μονοετή φυτά 15

16 Μέσο- και Θέρμο-μεσογειακά ξηρόφυλλα, συνήθως ανοιχτά, χορτολίβαδα με χαμηλά ετήσια αγρωστώδη πλούσια σε κοινωνίες με θερόφυτα από ολιγοτροφικά εδάφη πλούσια βασικά, συνήθως σε ασβεστούχα υποστρώματα. Βραχώδεις οικότοποι και σπήλαια Χασμοφυτική βλάστηση βραχωδών πρανών/ασβεστόφιλες υποδιαιρέσεις Κομμάτια βλάστησης σε ασβεστολιθικούς βράχους, στην περιοχή της Μεσογείου και στα αλπικά επίπεδα στο Ευρωσιβηρικό πλατό. Η περιοχή που μας ενδιαφέρει βρίσκεται στην Θερμο- και Μεσόμεσογειακή ζώνη (Onosmetalia frutescentis) και παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία ειδών με πολλά ενδημικά είδη Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου πελάγους, ένας από τους πιο πολυποίκιλους και πλούσιους σε ενδημικά είδη οικοτόπους Πρωτογενείς λειμώνες σε βραχώδεις δόμους (Sedo-Scleranthion, Sedo-albi- Veronicion dillenii). Πρωτογενείς κοινωνίες αποτελούμενες από Sedo-Scleranthion ή Sedo-albi-Veronicion dillenii alliances καταλαμβάνοντας επιφανειακά εδάφη σε πυριτικές βραχώδεις επιφάνειες. Ως συνέπεια της ξηρασίας, αυτή η ανοιχτή βλάστηση χαρακτηρίζεται από λειχήνες, βρύα και Crassulacea Σπήλαια των οποίων δε γίνεται τουριστική εκμετάλλευση Σπήλαια τα οποία δεν είναι ανοιχτά για το κοινό, συμπεριλαμβανομένου τις υδατικές περιοχές και τους χείμαρρους, φιλοξενούν εξειδικευμένα ή υψηλής σημασίας ενδημικά είδη, ή αυτά είναι υψίστης σημασίας για τη διατήρηση του παραρτήματος ΙΙ ειδών (νυχτερίδες, αμφίβια). Φυτά:μόνο βρύα και στρώματα φυκιών στην είσοδο των σπηλιών. Ζώα: πολύ εξειδικευμένη και υψηλής ενδημικότητας πανίδα των σπηλαίων. 16

17 Δάση 9320 Αείφυλλοι σκληρόφυλλοι θάμνοι ελιάς και σχίνου Θερμο-μεσογειακά αείφυλλα σκληρόφυλλα δένδρα με Olea europea ssp. sylvestris, O. europea ssp. Cerasiformis, Ceratonia siliqua, Pistacia lentiscus Βοσκοϊκανότητα Βιομάζα Ο Papadopoulos (1996) εκτίμησε την ετήσια βιομάζα σε ξηρή μάζα (χωρίς το ξυλώδες μέρος) σε 1766 kg ανά εκτάριο, δηλαδή στο σύνολο του νησιού σε kg. Η συνολική παραγωγή βιομάζας μπορεί να θεωρηθεί υψηλή. Όμως ένας μεγάλος όγκος αυτής της παραγωγής δεν προτιμάται ή δεν είναι διαθέσιμη στα ζώα. Τη μεγαλύτερη συνεισφορά στη βιομάζα έχει ο σχίνος (Pistacia lentiscus) με kg που αντιστοιχεί στο 31%, ενώ ακολουθούν η Euphorbia dendroides με kg, το Sarcopoterium spinosum με kg και η Calycotome villosa με kg. Η Olea europaea είναι υπερβοσκημένη, σε έρπουσα θαμνώδης μορφή με παραγωγή μόλις 2kg ανά εκτάριο. Η συνεισφορά κάποιων ποωδών όπως των Drimia maritima και Asphodelus aestivus στη βιομάζα είναι σημαντική, με 3,4% και 5,7% αντίστοιχα. Το θυμάρι (Corydothymus capitatus), που είναι υπερβοσκημένο έχει τη μικρότερη συνεισφορά στην ολική βιομάζα. Με βάση τη βιομάζα και επιπλέον το γεγονός ότι περίπου το 30% της δεν προσφέρεται ως τροφή στα βόσκοντα ζώα, η βοσκοϊκανότητα του νησιού το 1996 εκτιμήθηκε σε 48 ενήλικα ζώα. Ο Papageorgiou (1979) είχε εκτιμήσει τη βοσκοϊκανότητα το 1973 σε 65 ζώα, γεγονός το οποίο αποτελεί ένδειξη υποβάθμισης του βιοτόπου του αγριμιού. Ένα άλλο στοιχείο που υποδηλώνει υποβάθμιση του βιοτόπου είναι ότι ο Papanastasis (1990) είχε εκτιμήσει ως ιδανική βοσκοχωρητικότητα στην Κρήτη 1 ζώο ανά εκτάριο, ενώ στο νησί η ιδανική βοσκοχωρητικότητα εκτιμήθηκε σε 0,7 ζώα ανά εκτάριο (Papadopoulos 1996) Πανίδα Το νησί των Αγ. Θεοδώρων αποτελεί χώρο φωλιάσματος μερικών σημαντικών ειδών της ορνιθοπανίδας, όπως ο Πετρίτης (Falco peregrinus) και ο παγκοσμίως απειλούμενος Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) ( άτομα). Επιπλέον αποτελεί το χώρο στάθμευσης 17

18 πολλών μεταναστευτικών ειδών, καθώς επίσης και χώρο τροφοληψίας για κάποια απ αυτά. Η υποβάθμιση ή και εξαφάνιση των υγροτόπων της γειτονικής ακτής αναγκάζει πολλά παρυδάτια πουλιά να σταθμεύσουν και να βρουν καταφύγιο στο νησί, όπου η όχληση είναι αμελητέα, αλλά παράλληλα δεν μπορεί να τους προσφέρει τροφή. Ο Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) φώλιαζε στο νησί πριν από περίπου 3 δεκαετίες, αλλά όχι πλέον σήμερα και σημειώνεται ως (Ext.). Το μόνο είδος ερπετού που έχει καταγραφεί στο νησί είναι η σαύρα Podarcis erhardii. ενώ δεν έχει παρατηρηθεί κανένα είδος αμφιβίου. Παρακάτω ακολουθούν πίνακες με τα είδη των ασπόνδυλων, των πουλιών και των θηλαστικών που έχουν παρατηρηθεί έως σήμερα στο νησί. Καθώς δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα συστηματική μελέτη της πανίδας, ο πίνακας αυτός κρίνεται ελλιπής. 18

19 Ορνιθοπανίδα Ελληνική Ονομασία Επιστημονική Ονομασία Παρουσία SPEC Eu Threat Status 79/409 Bern Bonn Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Αρτέμης Calonectris diomedea N 2 (VU) I II - - Μύχος Puffinus yelkouan N Non-SPECE S I (mauritanicus) II - - Θαλασσοκόρακας Phalacrocorax aristotelis R Non-SPECE (S) I (desmarestii) III - V Μικροτσικνιάς Ixobrychus minutus M 3 (H) I II II - Νυκτοκόρακας Nycticorax nycticorax M 3 H I II - Κ Λευκοτσικνιάς Egretta garzetta M Non-SPEC S I II - - Αργυροτσικνιάς Egretta alba M Non-SPEC S I II - Ε2 Σταχτοτσικνιάς Ardea cinerea M Non-SPEC S - III - - Πορφυροτσικνιάς Ardea purpurea M 3 (D) I II II V Μαυροπελαργός Ciconia nigra M 2 R I II II Ε2 Πελαργός Ciconia ciconia M 2 H I II II - Σαρσέλα Anas querquedula M 3 (D) II/1 III II Κ Σφηκιάρης Pernis apivorus M Non-SPECE (S) I II II - Φιδαετός Circaetus gallicus M 3 ( R ) I II II - Καλαμόκιρκος Circus aeroginosus M Non-SPEC S I II II V Βαλτόκιρκος Circus cyaneus M 3 H I II II - Στεπόκιρκος Circus macrourus M 1 (EN) I II II - Λιβαδόκιρκος Circus pygargus M Non-SPECE S I II II Ε1 Τσιχλογέρακο, Ξεφτέρι Accipiter nisus M Non-SPEC S - II II - Γερακίνα Buteo buteo MW Non-SPEC S - II II - Σταυραετός Hieraaetus pennatus RM 3 ( R ) I II II V Ψαραετός Pandion haliaetus M 3 R I II II Ι Κιρκινέζι Falco naumanni M 1 H I II II V Βραχοκιρκίνεζο Falco tinnunculus R 3 D - II II - Μαυροπετρίτης Falco eleonorae B 2 D I II II Κ Πετρίτης Falco peregrinus R Non-SPEC S I II II Κ Νησιωτική πέρδικα Alectoris chukar R 3 (VU) II/2 III - - Ορτύκι Coturnix coturnix M 3 (H) II/2 III II Κ 19

20 Ελληνική Ονομασία Επιστημονική Ονομασία Παρουσία SPEC Eu Threat Status 79/409 Bern Bonn Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Πετροτριλίδα Burhinus oedicnemus M 3 (VU) I II II V Ποταμότρυγγας Actitis hypoleucos M 3 (D) - II II - Ασημόγλαρος Larus cachinnans R Non-SPECE S - III - - Αγριοπερίστερο Columba livia R Non-SPEC (S) - III - - Τρυγόνι Streptopelia turtur N 3 D II/2 III - - Κούκος Cuculus canorus M Non-SPEC S - III - - Τυτώ Tyto alba R 3 (D) - II - - Γκιώνης Otus scops M 2 (H) - II - - Γιδοβύζι Caprimulgus europaeus M 2 (H) I II - - Σταχτάρα Apus apus M Non-SPEC (S) - III - - Ωχροσταχτάρα Apus pallidus M Non-SPEC (S) - II - - Σκεπαρνάς Apus melba M Non-SPEC (S) - II - - Αλκυόνη Alcedo atthis M 3 H I II - - Μελισσοφάγος Merops apiaster M 3 (H) - II II - Τσαλαπετεινός Upupa epops M 3 (D) - II - - Στραβολαίμης Junx torquilla M 3 (D) - II - - Κατσουλιέρης Galerida cristata R 3 (H) - III - - Οχθοχελίδονο Riparia riparia M 3 (H) - II - - Βραχοχελίδονο Ptynoprogne rupestris M Non-SPEC S - II - - Χελιδόνι Hirundo rustica M 3 H - II - - Σπιτοχελίδονο Delichon urbica M 3 (D) - II - - Χαμοκελάδα Anthus campestris M 3 (D) I II - - Δενδροκελάδα Anthus trivialis M Non-SPEC S - II - - Λιβαδοκελάδα Anthus pratensis M Non-SPECE (S) - II - - Κοκκινοκελάδα Anthus cervinus M Non-SPEC (S) - II - - Νεροκελάδα Anthus spinoletta M Non-SPEC (S) - II - - Κιτρινοσουσουράδα Motacilla flava M Non-SPEC S - II - - Λευκοσουσουράδα Motacilla alba B? Non-SPEC S - II - - Κοκκινολαίμης Erithacus rubecula W Non-SPECE S - II II - Καρβουνιάρης Phoenicurus ochruros W Non-SPEC S - II II - 20

21 Ελληνική Ονομασία Επιστημονική Ονομασία Παρουσία SPEC Eu Threat Status 79/409 Bern Bonn Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Κοκκινούρης Phoenicurus phoenicurus M 2 (H) - II II - Καστανολαίμης Saxicola rubetra M Non-SPECE (S) - II II - Μαυρολαίμης Saxicola torquata R Non-SPEC (S) - II II - Σταχτοπετρόκλης Oenanthe oenanthe M 3 (D) - II II - Ασπροκώλα Oenanthe hispanica BM 2 (H) - II II - Γαλαζοκότσυφας Monticola solitarius R 3 (H) - II II - Κότσυφας Turdus merula R Non-SPECE S II/2 III II - Τσίχλα Turdus philomelos W Non-SPECE S II/2 III II - Τσαρτσάρα Turdus viscivorus W Non-SPECE S II/2 III II - Κιτρινοστριτσίδα Hippolais icterina M Non-SPECE (S) - II II - Ορφεοστριτσίδα Hippolais polyglotta M Non-SPECE (S) - II II - Κοκκινοτσιροβάκος Sylvia cantillans M Non-SPECE (S) - II II - Μαυροτσιροβάκος Sylvia melanocephala R Non-SPECE (S) - II II - Δενδροτσιροβάκος Sylvia hortensis M 3 H - II II - Θαμνοτσιροβάκος Sylvia communis M Non-SPECE S - II II - Κηποτσιροβάκος Sylvia borin M Non-SPECE S - II II - Δασοφυλλοσκόπος Phylloscopus sibilatrix M 2 D - II II - Δενδροφυλλοσκόπος Phylloscopus collybita M Non-SPEC S - II II - Θαμνοφυλλοσκόπος Phylloscopus trochilus M Non-SPEC S - II II - Μυγοχάφτης Muscicapa striata BM 3 H - II II - Κρικομυγοχάφτης Ficedula albicollis M Non-SPECE S I II II - Μαυρομυγοχάφτης Ficedula hypoleuca M Non-SPECE S - II II - Καλόγερος Parus major R Non-SPEC S - II - - Συκοφάγος Oriolus oriolus M Non-SPEC S - II - - Κοκκινοκεφαλάς Lanius senator M 2 (D) - II - - Κουρούνα Corvus corone N Non-SPEC S - III - - Κόρακας Corvus corax R Non-SPEC S - III - - Σπουργίτης Passer domesticus R 3 D - III - - Σπίνος Fringilla coelebs R Non-SPECE S I III - - Φλώρος Carduelis chloris R Non-SPECE S - II

22 Ελληνική Ονομασία Επιστημονική Ονομασία Παρουσία SPEC Eu Threat Status 79/409 Bern Bonn Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Καρδερίνα Carduelis carduelis R Non-SPEC S - II - - Παρουσία R: μόνιμος κάτοικος Β: αναπαραγόμενος επισκέπτης Μ: μεταναστευτικό N: επισκέπτης που αναπαράγεται σε γειτονική περιοχή Ρ: περαστικό, τυχαία εμφάνιση W: διαχειμάζει?: Άγνωστο καθεστώς παρουσίας. Όταν συνοδεύει άλλο σύμβολο σημαίνει επιφύλαξη για το σύμβολο που προηγείται. SPEC (Species of European Conservation Concern) - Κατηγορίες σπανιότητας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο 1: Απειλείται με εξαφάνιση παγκοσμίως, 2: Πληθυσμός συγκεντρωμένος στην Ευρώπη, σε δυσμενές καθεστώς διατήρησης, 3: Πληθυσμός μη συγκεντρωμένος στην Ευρώπη, σε δυσμενές καθεστώς διατήρησης, Non-SPEC E : Πληθυσμός συγκεντρωμένος στην Ευρώπη σε ικανοποιητικό καθεστώς διατήρησης. Non-SPEC: Πληθυσμός μη συγκεντρωμένος στην Ευρώπη σε ικανοποιητικό καθεστώς διατήρησης. W: Σχετίζεται με διαχειμάζοντες πληθυσμούς 79/409: Κοινοτική Οδηγία περί διατήρησης των αγρίων ειδών πτηνών και των βιοτόπων τους : Ι είδη Παραρτήματος Ι (είδη ειδικής προστασίας για τη διατήρηση των ενδιαιτημάτων τους και τη διασφάλιση της επιβίωσης και αναπαραγωγής τους εντός των περιοχών κατανομής τους ), ΙΙ είδη Παραρτήματος ΙΙ (είδη των οποίων επιτρέπεται η θήρα ανάλογα με τις διατάξεις θήρας κάθε κράτους μέλους) ETS: Ευρωπαϊκό καθεστώς CR: Κρίσιμη κατάσταση ΕΝ: Κινδυνεύον VU: Τρωτό D: Μειώνεται R: Σπάνιο Η: Έχει υποστεί μείωση στο παρελθόν και δεν έχει ανακάμψει L: Το 90% του ευρωπαϊκού πληθυσμού συγκεντρώνεται σε < 10 θέσεις S: Ασφαλές DD: Ανεπαρκή στοιχεία ΝΕ: Δεν έχει εκτιμηθεί ο πληθυσμός ( ): Προσωρινό καθεστώς Σύμβαση της Βέρνης «Για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης» ΙΙ: είδη Παραρτήματος ΙΙ (αυστηρά προστατευόμενα είδη πανίδας), ΙΙΙ: είδη παραρτήματος ΙΙΙ (είδη τα οποία τελούν υπό προστασία, επιτρέπεται όμως η διαχείριση των πληθυσμών τους (θήρα κ.λπ.) υπό την προϋπόθεση ότι θα εξασφαλίζεται η διατήρησή τους σε ικανοποιητικά επίπεδα) Ελληνικό Κοκκινο Βιβλίο: Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας (Καρανδεινός 1992): Ε: Κινδυνεύοντα είδη (Ε1: κινδυνεύουν άμεσα, Ε2: Κινδυνεύουν αλλά οι κίνδυνοι που τα απειλούν δεν είναι άμεσοι), V: Τρωτά είδη, R: Σπάνια είδη, I: Απροσδιόριστα είδη, K: Ανεπαρκώς γνωστά είδη 22

23 Θηλαστικά Τα γνωστά είδη θηλαστικών στο νησί είναι το Αγρίμι, ο Λαγός (Lepus europeus) και ο Αρουραίος (Rattus norvegicus). Στο παρελθόν είχαν καταγραφεί η Μεσογειακή Φώκια (Monachus monachus), ο ποντικός (Mus domesticus) και το Κουνέλι (Oryctolagus coniculus), είδη που δεν παρατηρούνται σήμερα. Αναμένεται η παρουσία και άλλων τρωκτικών, καθώς επίσης εντομοφάγων και χειρόπτερων. Ελληνική Ονομασία Επιστημονική Ονομασία Οδηγία Βέρνη Βόννη IUCN 92/43 Λαγός Lepus europaeus - III - - Αρουραίος Rattus norvegicus Κρητικός αίγαγρος Capra aegagrus cretica II/IV II - V Αγρίμι Η ακριβής πληθυσμιακή εξέλιξη του Αγριμιού στο νησί δεν είναι γνωστή. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη συστηματικής καταγραφής και έρευνας. Τα πληθυσμιακά δεδομένα που θα παρουσιαστούν παρακάτω αποτελούν μεμονωμένες προσπάθειες ερευνητών και έχουν βασιστεί σε διαφορετικές μεθοδολογίες. Έτσι, δεν είναι δυνατή η σύγκρισή τους, παρ όλα αυτά όμως, με κάποιες παραδοχές μπορούν να μας δείξουν την τάση του πληθυσμού. Επιπλέον, υπάρχει σημαντική έλλειψη δημογραφικών στοιχείων. Κάποιες προσπάθειες έγιναν τη δεκαετία του 1960 και πιο συγκεκριμένα βρέθηκε στα αρχεία της Δ/νσης Δασών Χανίων «κατάσταση διαβιούντων θηραμάτων του εκτροφείου» του Ακολουθεί ο πίνακας με τα στοιχεία. Αριθμός ζώων Αρσενικά Θηλυκά Ηλικιακή κλάση έτους ετών ετών ετών ετών ετών Τα μεταγενέστερα χρόνια πραγματοποιήθηκαν κάποιες μελέτες κυρίως μέσα στα πλαίσια μεταπτυχιακών μελετών, αλλά δεν υπάρχουν δημογραφικά στοιχεία. Αυτές οι μελέτες είναι: ο Papageorgiou το1973 μέτρησε 97 άτομα, το 1975, μετά από σύλληψη όλων των ατόμων 89 άτομα (Husband et. al) 1986), 23

24 το 1983, μετά από σύλληψη όλων των ατόμων 104 άτομα (Husband et. al 1986), το άτομα (Φωτάκη), το 1997 περίπου 110 άτομα (πληροφορία από φύλακες βάσει των λεγόμενων του Husband, η ομάδα του οποίου πραγματοποίησε γενετική μελέτη του πληθυσμού την ίδια χρονιά, στοιχεία που δεν είναι στη διάθεση της ΔΥ). Το φθινόπωρο του 2002 πραγματοποιήθηκε καταμέτρηση με συνδυασμό μεθόδων (καταμέτρηση από θέσεις θέας και τομές) και ο πληθυσμός εκτιμήθηκε στα 75 άτομα. Εκ πρώτης, διαπιστώθηκε το μεγάλο ποσοστό αρσενικών ατόμων. Το φθινόπωρο του 2005 έγινε εκτίμηση του πληθυσμού και δε διαπιστώθηκε μείωση ή αύξηση του αριθμού. Άτομα του πληθυσμού έχουν κατά καιρούς απομακρυνθεί από το εκτροφείο, κυρίως για μεταφορά τους σε άλλα εκτροφεία ή σε ζωολογικούς κήπους. Ενδεικτικά: Το 1961 συλλαμβάνονται 10 άτομα και στέλλονται στη νήσο Δία, ενώ ένα ζευγάρι ακόμα στέλλεται στο Ζωολογικό Μουσείο Μονάχου. Το 1974 συλλαμβάνονται 14 άτομα και στέλλονται στο Εκτροφείο του Κόζιακα Τρικάλων. Το Αγρίμια στέλλονται στο Ισραήλ. Το ζευγάρι στέλλεται στη Δ. Γερμανία. Το 1980 ακόμα 6 άτομα στέλλονται στο Ισραήλ, ενώ 2 στέλλονται στον Κυνηγετικό Σύλλογο Κιλκίς. Το 1981 συλλαμβάνονται και διατίθενται στη Δ. Γερμανία λίγα άτομα, ενώ 2 άτομα ταριχεύονται για το ελληνικό περίπτερο στην Κυνηγετική Έκθεση της Βουλγαρίας. Το 1983 συλλαμβάνονται και μεταφέρονται στη Σαπιέντζα 20 Αγρίμια. Όλες οι παραπάνω απομακρύνσεις πραγματοποιήθηκαν χωρίς να ληφθεί υπόψη η δημογραφική κατάσταση του πληθυσμού. Οποιεσδήποτε μελλοντικές απομακρύνσεις, ή και εμπλουτισμοί ζώων θα πρέπει να πραγματοποιηθούν με βάση τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από δημογραφική και γενετική μελέτη του πληθυσμού στο νησί. 24

25 2.2.2 Ανθρωπογενές περιβάλλον Υφιστάμενη διαχειριστική κατάσταση του χώρου Σήμερα η μόνη ανθρώπινη παρουσία περιορίζεται στους 2 φύλακες της Δασικής Υπηρεσίας και στους εποχιακούς εργάτες που εκτελούν διάφορα έργα, όπως φυτεύσεις, τάισμα των Αγριμιών το καλοκαίρι κλπ. Επιπλέον, υπάρχει περίπου στο κέντρο του νησιού η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, όπου κάθε καλοκαίρι στις 8 Ιουνίου πραγματοποιείται λειτουργία και η Δασική Υπηρεσία επιτρέπει την επίσκεψη σε κατοίκους των γειτονικών κοινοτήτων, αλλά και σε άλλους προσκυνητές. Το νησί δεν είχε καλλιεργηθεί ποτέ, αλλά χρησιμοποιούταν ως χειμερινός βοσκότοπος από τους κατοίκους των γειτονικών χωριών στην απέναντι ακτή. Έτσι το νησί δεν είχε βοσκηθεί έντονα. Επιπλέον στο παρελθόν πραγματοποιούταν παραγωγή ασβέστου, βάσει της παρουσίας αρκετών ασβεστοκάμινων. Στο νησί πραγματοποιήθηκε πλήθος αναδασωτικών εργασιών, με πενιχρά αποτελέσματα. Σήμερα μια μικρή έκταση στο δυτικό τμήμα του νησιού έχει δασωθεί με τραχεία πεύκη και λίγα κυπαρίσσια. Παρακάτω ακολουθεί ενδεικτικός πίνακας με αναδασωτικές προσπάθειες του παρελθόντος. Έτος Αριθμός δενδρυλλίων τραχεία πεύκη 200 ορθόκλαδο κυπαρίσσι 300 πλαγιόκλαδο κυπαρίσσι 15 ευκάλυπτος ρομπούστα 15 ακακία Μολίσιμα 10 ακακία (Ρετινοειδούς?) τραχεία πεύκη 200 κέδρα Γαύδου 100 κυπαρίσσι μακροκάρπα 50 ευκάλυπτος ρυγχωτής 1330 πεύκη Θάσου τραχεία πεύκη 120 κέδρα Γαύδου 20 μουριές 180 δενδροτρίφυλλο 1 οκά σπόρου τραχείας πεύκης 50 δράμια σπόρου χαρουπιάς χαλέπιος πεύκη 200 φυστικιά 1/2 οκά σπόρος χαλεπίου πεύκης 50 δράμια σπόρου χαρουπιάς τραχεία πεύκη 100 κουμαριά 25

26 Αρχαιολογικοί-Ιστορικοί και λοιπού πολιτιστικού ενδιαφέροντος χώροι Το νησί στην αρχαιότητα ήταν γνωστό ως Ακίτιον. Κατά τη διάρκεια της Ενετικής κατοχής χτίστηκαν πάνω στο νησί δύο κάστρα, το Τουρλουρού που βρίσκεται στην υψηλότερη κορυφή και ένα άλλο μικρότερο, ονόματι Αγ. Θεόδωρος, όπου σώζονται και τα ερείπια μιας εκκλησίας. Τα εφοδίασαν και με πυροβολικό για να επιβλέπουν αλλά και να προστατεύουν τον κόλπο του Νομού Χανίων και να εμποδίζουν την προσόρμιση και ύδρευση του εχθρικού στόλου. Από τους Τούρκους πολιορκήθηκε και κυριεύθηκε κατά το Το ανακατέλαβαν οι Βενετοί το 1650 για να το πάρουν οριστικά οι Τούρκοι το 1699 και το κατείχαν μέχρι την απελευθέρωση της Κρήτης. Σήμερα τα δυο φρούρια είναι κατεστραμμένα, σώζονται όμως αρκετά λείψανα των τειχών και των κτισμάτων που υπήρχαν στο εσωτερικό τους. 3 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ-ΠΑΝΙΔΑΣ-ΤΟΠΙΟΥ-ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 3.1 Μέγεθος Το νησί των Αγ.Θεοδώρων έχει έκταση 68 εκταρίων και σήμερα φιλοξενεί περίπου 75 αγρίμια. Η βοσκοικανότητα του νησιού το 1996 εκτιμήθηκε από τον Papadopoulos (1996) σε 0,7 Μ.Ζ.Μ. ανά εκτάριο, δηλαδή περίπου 48 Μ.Ζ.Μ. Το μέγεθος του νησιού θεωρείται ότι είναι ικανό με την κατάλληλη διαχείριση της βλάστησης του να φιλοξενήσει σημαντικά μεγαλύτερο πληθυσμό αγριμιού όπως και στο παρελθόν διατηρούσε γύρω στα 100 άτομα. Επιπλέον υπάρχει μια μικρή αποικία 3 έως 5 ζευγαριών Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae). 3.2 Ποικιλότητα Στο νησί απαντώνται 9 τύποι οικότοπων παρά το μικρό του μέγεθος. 3.3 Φυσικότητα Το νησί δεν έχει καλλιεργηθεί ποτέ, αλλά χρησιμοποιούνταν ως χειμερινός βοσκότοπος από τους κατοίκους των γειτονικών χωριών της απέναντι ακτής. Επιπλέον στο παρελθόν πραγματοποιούταν παραγωγή ασβέστου. Αυτό μαζί με μια σειρά από αναδασώσεις που έγιναν, υποδηλώνουν τη διαταραχή του πρωταρχικού φυσικού περιβάλλοντος. Από το 1963 όμως και μετά που κρίθηκε το νησί εκτροφείο για τη διατήρηση του Αγριμιού οι δραστηριότητες στο νησί έχουν περιοριστεί στις αναδασώσεις και σε κάποια έργα 26

27 προστασίας των φυτικών ειδών για την προστασία τους από τα ζώα. Η βλάστηση έχει υποβαθμιστεί και παρατηρείται κατά τόπους έντονη διάβρωση του εδάφους. 3.4 Σπανιότητα Δεν εμφανίζεται κανένας σπάνιος οικότοπος. Τα σημαντικότερα είδη στο νησί είναι το αγρίμι και ο μαυροπετρίτης. 3.5 Ευαισθησία και δυνατότητα αποκατάστασης Η γονιμότητα του νησιού είναι μικρή λόγω του ότι το έδαφος είναι μεγάλης ηλικίας, και έχει εκπλυθεί. Σε πολλά σημεία του νησιού παρατηρείται σοβαρή διάβρωση που υποβοηθείται από τη σχετικά μεγάλη κλίση του εδάφους. Το έδαφος γίνεται ακόμη πιο εύθραυστο λόγω της μικρής υδατοσυγκράτησης του, η οποία περιορίζεται ακόμη παραπάνω από τη συμπίεση του εδάφους που οφείλεται στο έντονο ποδοπάτημα από τα βόσκοντα ζώα. Εντοπίζεται μεγάλος πληθυσμός αρουραίου, ο οποίος δημιουργεί προβλήματα στα φωλεάζοντα είδη πτηνών και κυρίως του Μαυροπετρίτη, αλλά επίσης ανταγωνίζονται τα αγρίμια στη τροφή. Η εξολόθρευση των αρουραίων θα συμβάλει στην αύξηση του μεγέθους της αποικίας του Μαυροπετρίτη, ενώ παράλληλα θα μειωθεί η πίεση στη βλάστηση. Η παρουσία του ανθρώπου σήμερα είναι περιορισμένη στο ελάχιστο. Μια πιθανή όμως ανεξέλεγκτη αύξηση της μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον του νησιού. Γι αυτό η οποιαδήποτε πρόταση για επισκεψιμότητα του νησιού θα πρέπει να λάβει υπόψη τα παραπάνω. Η αποκατάσταση του εδάφους, λόγω του μητρικού πετρώματος, είναι τόσο αργή που μπορεί να χαρακτηριστεί το έδαφος στο νησί ως μη ανανεώσιμος πόρος. Το οικοσύστημα βέβαια μπορεί να ανακάμψει στην όποια διαταραχή ικανοποιητικά, εφόσον δεν καταστραφεί ή υποβαθμιστεί σοβαρά το έδαφος. Τα πρώτα συμπτώματα διάβρωσης είναι ανησυχητικά και θα πρέπει να αντιστραφεί η κατάσταση το συντομότερο δυνατό. 3.6 Ιστορικό καταγραφών Το οικοσύστημα δεν έχει μελετηθεί συστηματικά, με συνέπεια να μην υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για την πανίδα και χλωρίδα του. Εξαίρεση αποτελούν αποσπασματικές καταγραφές του μεγέθους του πληθυσμού του αγριμιού. 3.7 Γεωγραφική-οικολογική θέση Το νησί βρίσκεται 850μ. από την βόρεια ακτή του νομού Χανίων. Το μικρό της απόστασης συντελεί στην επίδραση της απέναντι ακτής στο νησί όπως με τη μεταφορά 27

28 σπόρων και τη μετακίνηση πτηνών. Επιπλέον το νησί βρίσκεται πάνω σε ένα σημαντικό μεταναστευτικό δρόμο των πτηνών στην Ανατολική Μεσόγειο και αποτελεί ιδανικό σταθμό γι αυτά, καθώς δεν υπάρχει όχληση. Κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών περιόδων το χρησιμοποιούν κυρίως αρπακτικά, παρυδάτια και στρουθιόμορφα. 3.8 Μελλοντική αξία Οι δυνατότητες που προσφέρονται μετά τη ορθολογικά σχεδιασμένη διαχείριση του νησιού είναι πολλές και σημαντικές. Καταρχάς θα βελτιωθεί η κατάσταση του ως εκτροφείου και θα εξασφαλιστεί η σωστή διαχείριση του Αγριμιού. Παράλληλα, θα αναβαθμιστεί ως βιότοπος για τα άλλα είδη, όπως της πτηνοπανίδας. Η ύπαρξη του Αγριμιού από μόνη της είναι ικανή για την προσέλκυση επισκεπτών. Όταν αυτό θα συνδυαστεί με τα άλλα βιοτικά και αβιοτικά στοιχεία του νησιού, παράλληλα με τα πολιτιστικά μνημεία οι δυνατότητες για παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης θα είναι πολύ μεγάλες. 3.9 Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη διαχείριση του τόπου Ο πιο σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη διαχείριση του νησιού είναι ο ρόλος του ως εκτροφείο του Αγριμιού. Το νησί αποτελεί μια δικλείδα ασφαλείας για το είδος και ο ρόλος του στη διαχείριση του είδους στην Κρήτης είναι μέγιστος. Έτσι λοιπόν, οι όποιες διαχειριστικές κατευθύνσεις αποφασιστούν και τα όποια διαχειριστικά μέτρα περιγραφούν θα πρέπει να το λάβουν σοβαρά υπόψη Τάσεις εξέλιξης-κίνδυνοι Τάσεις εξέλιξης-κίνδυνοι πληθυσμών της πανίδας Ομομιξία Η ομομιξία (που ορίζεται ως η διασταύρωση μεταξύ πολύ συγγενικών ατόμων με μικρές γονοτυπικές διαφορές, και είναι αποτέλεσμα της γενετικής στενωπού) προκαλεί μείωση ή/και τροποποίηση της γενετικής ποικιλότητας και μπορεί δυνητικά να επηρεάσει την επιβίωση ενός πληθυσμού. Μπορεί να την επηρεάσει θετικά απαλλάσσοντας τον πληθυσμό από δηλητηριώδη γονίδια, συνήθως όμως την επηρεάζει αρνητικά καθώς όλα τα άτομα (αφού έχουν ελάχιστη γενετική ποικιλομορφία) είναι το ίδιο ευπαθή σε επιδημίες ή αλλαγή των συνθηκών διαβίωσης, επομένως εάν κάτι συμβεί (καταστροφικό συμβάν, αλλαγή κλιματικών συνθηκών, βιοτόπου κλπ.) είναι πολύ πιθανό να εξαφανισθεί ο πληθυσμός. 28

29 Ο πληθυσμός των αγριμιών στο νησί δημιουργήθηκε προφανώς από ένα σχετικά μικρό αριθμό εισαγμένων αιγάγρων. Το 1928 έγινε με επιτυχία η εισαγωγή ενός ζευγαριού αιγάγρων στο νησί των Αγ. Θεοδώρων. Ακόμη ένα ζευγάρι αιγάγρων μεταφέρθηκε στο νησί το 1937 και άλλο ένα το Και τα τρία αυτά ζευγάρια των αιγάγρων ήταν καθαρόαιμα και προέρχονταν από τον ενδημικό πληθυσμό των αγριμιών που είναι στα Λευκά Όρη. Από τα ζευγάρια αυτά προήλθε ένας πληθυσμός γύρω στα 100 άτομα. Το αγρίμι, όπως φαίνεται και από πιο πάνω, πέρασε από αρκετές στενωπούς οι οποίες είχαν σαν αποτέλεσμα τη μείωση της γενετικής του ποικιλομορφίας, καθώς και λίγα μόνο άτομα δημιούργησαν ομομικτικά τους νέους πληθυσμούς. Η απώλεια αυτή είναι μεγαλύτερη σε ζώα όπως το αγρίμι επειδή λόγω ιεραρχίας ένα σημαντικό ποσοστό των αρσενικών δεν ζευγαρώνουν (είναι αναπαραγωγικώς ανενεργά). Έτσι σε σύνολο 104 ατόμων (61 αρσενικά και 43 θηλυκά) ο αριθμός των ατόμων που συμμετέχει στην αναπαραγωγή επιτυχώς είναι αρκετά μικρότερος από 64 ζώα (Husband et al 1986), πιθανώς 35 ή και λιγότερα. Στη Θοδωρού είναι ιδιαίτερα έντονη (Husband & Davis 1984) με αποτέλεσμα τα άτομα του πληθυσμού να είναι γενετικά πανομοιότυπα. Η ηλεκτροφορετική μελέτη 12 πρωτεϊνών που κωδικοποιούνται από 16 γονίδια έδειξε ότι δεν υπάρχει καθόλου πολυμορφισμός στα αγρίμια της Θοδωρού (Logan et al 1994) επομένως και στους πληθυσμούς που προέρχονται από αυτόν Τάσεις εξέλιξης-κίνδυνοι της βλάστησης Έχει προαναφερθεί το γεγονός ότι η βλάστηση του νησιού δέχεται σημαντική πίεση και πολλά είδη φυτών είναι υπερβοσκημένα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία έρπουσας ξυλώδους βλάστησης, ή και την απογύμνωση σημειακά του τοπίου. Εάν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση είναι δυνατό σε μικρό χρονικό διάστημα να υποβαθμιστεί περαιτέρω η ξυλώδης βλάστηση, καθώς και η ποώδης, να αντικατασταθεί από φρύγανα, με συνέπεια τη δραματική μείωση της βοσκοϊκανότητας Τάσεις εξέλιξης και κίνδυνοι αλλοίωσης των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών και τοπίου Σημειακά έχει καταγραφεί έντονη μείωση της φυτοκάλυψης και εμφάνιση χαραδρωτικών διαβρώσεων. Όπως έχει η διαχειριστική κατάσταση σήμερα, θεωρείται δεδομένο η διαδικασία της διάβρωσης θα οδηγήσει σε υποβάθμιση του τοπίου, τόσο αισθητικά, όσο και λειτουργικά. 29

30 3.11 Ανθρωπογενείς επιπτώσεις-κίνδυνοι Η παρουσία του ανθρώπου στο νησί περιορίζεται σε δύο φύλακες και τους 1 ή 2 εποχικούς υπαλλήλους, οι οποίοι εκτελούν διάφορες εργασίες στα πλαίσια της λειτουργίας του εκτροφείου. Συνεπώς, δεν υπάρχουν πιέσεις από γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα και τουρισμό στο νησί Τουρισμός στη γειτνιάζουσα περιοχή του νησιού Η απέναντι από το νησί ακτή έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του μαζικού τουρισμού. Έτσι, υπάρχουν κτισμένα ξενοδοχεία, οργανωμένες παραλίες και θαλάσσια σπορ. Στον Πλατανιά υπάρχει μια μαρίνα όπου δένουν ψαρόβαρκες και σκάφη αναψυχής. Επιπλέον, υπάρχει τουριστικό σκάφος που μεταξύ των άλλων, κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου, οργανώνει τον περίπλου, σε απόσταση 100 μέτρων, του νησιού των Αγ. Θεοδώρων με σκοπό την παρατήρηση Αγριμιών. Παράλληλα, άλλα 2 τουριστικά σκάφη διοργανώνουν αντίστοιχες εκδρομές από το παλιό λιμάνι των Χανίων. Υπάρχουν επίσης παραθεριστές οι οποίοι προσεγγίζουν το νησί με κανό και θαλάσσια ποδήλατα, αλλά η αποβίβασή τους αποτρέπεται από τους φύλακες. Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον από τους τουρίστες να προσεγγίσουν το νησί και κυρίως να δουν τα Αγρίμια. Το ενδιαφέρον αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί από τη ΔΥ για σκοπούς περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, αλλά και προβολής του έργου της Συνολική αξιολόγηση Προβλήματα Απειλές Το εκτροφείο των Αγίων Θεοδώρων έχει παίξει και θα παίξει ακόμα μεγαλύτερο ρόλο στην προστασία του Αγριμιού, καθώς πέραν του πληθυσμού της Σαμαριάς, είναι σήμερα ο αμέσως επόμενος γενετικά καθαρός πληθυσμός του είδους. Σήμερα το εκτροφείο παρουσιάζει προβλήματα που αφορούν κυρίως στην υποβάθμιση του βιοτόπου του Αγριμιού, καθώς και στη δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού του, καθώς υπάρχουν πολλά αρσενικά. Επιπλέον, οι σημερινές αντιλήψεις για την προστασία και διαχείριση ενός είδους έχουν αλλάξει. Το ευρύτερο κοινό ενδιαφέρεται και ενημερώνεται για αυτά τα ζητήματα, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, ενώ παράλληλα έχει την ανάγκη να έρχεται σε επαφή με τη φύση και ειδικά με προστατευόμενα είδη. 30

31 Αυτή η αλλαγή στη νοοτροπία και συμπεριφορά του κοινού αποτελεί μια ευκαιρία για τη ΔΥ να προβάλλει το έργο της, αλλά και να αυξήσει τα έσοδά της, χρήματα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη διαχείριση του εκτροφείου. Στη συνέχεια σημειώνονται οι παρατηρήσεις που αφορούν στα προβλήματα και ελλείψεις του εκτροφείου και αναπτύσσονται προτάσεις για τη βελτίωση της κατάστασης: Έλλειψη συστηματικής παρακολούθησης του πληθυσμού. Έλλειψη παρακολούθησης της βοσκοϊκανότητας.- ζωοχωρητικότητας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μεταπτυχιακής διατριβής του Παπαδόπουλου, το 1996 η βοσκοϊκανότητα του νησιού ήταν 48 ενήλικα ζώα, 17 λιγότερα απ ότι είχε εκτιμήσει ο Παπαγεωργίου το 1973, γεγονός που υποδηλώνει την υποβάθμιση της βλάστησης. Ο πληθυσμός έχει προέρθει από 3 ζευγάρια και συνεπώς το γενετικό υλικό είναι περιορισμένο και ο κίνδυνος ομομιξίας είναι υψηλός. Αυτό άλλωστε έχει διαπιστωθεί έμμεσα σε παλαιότερες μελέτες από το γεγονός ότι τα ζώα του νησιού είναι μικρότερα απ αυτά της Σαμαριάς. Στον πληθυσμό υπάρχουν πολλά αρσενικά. Η συγκέντρωση των ποτίστρων σε 2 κοντινές θέσεις ίσως οδηγήσει σε τοπική υπερβόσκηση και συμπίεση του εδάφους. Σημαντικές ποσότητες νερού αποθηκεύονται σε δεξαμενές που έχουν διανοιχτεί κοντά στην εκκλησία, ενώ υπάρχουν δεξαμενές στα κάστρα οι οποίες θα μπορούσαν να επιδιορθωθούν και να χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη κατανομή των θέσεων υδροληψίας. Η παρουσία αρουραίων στο νησί δημιουργεί προβλήματα ανταγωνισμού για την τροφή με τα Αγρίμια, ενώ θεωρείται βασικός παράγοντας του μικρού αριθμού φωλεάζοντων ζευγαριών του Μαυροπετρίτη. Δεν υπάρχει προβλήτα, γεγονός που δυσχεραίνει τις μετακινήσεις, καθώς επίσης καθιστά εξαιρετικά δύσκολη τη μεταφορά Αγριμιών από και προς το νησί για διαχειριστικούς σκοπούς. Το ενδιαφέρον του κοινού θα μπορούσε να αξιοποιηθεί από τη ΔΥ για σκοπούς περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, αλλά και προβολής του έργου της. 31