Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Π Α Τ Ρ Ω Ν Τ Μ Η Μ Α Γ Ε Ω Λ Ο Γ Ι Α Σ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Π Α Τ Ρ Ω Ν Τ Μ Η Μ Α Γ Ε Ω Λ Ο Γ Ι Α Σ"

Transcript

1 Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Π Α Τ Ρ Ω Ν Τ Μ Η Μ Α Γ Ε Ω Λ Ο Γ Ι Α Σ ΤΟΜΕΑ Σ ΕΦΑ ΡΜΟΣΜΕΝ ΗΣ Γ ΕΩΛΟΓΙΑ Σ & ΓΕΩΦΥΣΙΚ ΗΣ ΕΡΓΑ ΣΤΗΡΙ Ο ΥΔΡΟΓΕΩ ΛΟ Γ ΙΑ Σ Υ Δ Ρ Ο Γ Ε Ω Λ Ο Γ Ι Κ Ε Σ & Υ Δ Ρ Ο Χ Η Μ Ι Κ Ε Σ Σ Υ Ν Θ Η Κ Ε Σ Τ Ω Ν Υ Δ Ρ Ο Φ Ο Ρ ΩΝ Τ Η Σ Λ Ε Κ Α Ν Η Σ Τ Ο Υ Σ Π Ε Ρ Χ Ε Ι Ο Υ Π Ο Τ Α Μ Ο Υ Α Ι Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Η Κ. Κ Α Ρ Λ Η Ε Π Ι Β Λ Ε Π ΩΝ Κ ΑΘ Η Γ Η Τ Η Σ : Ν. Λ Α Μ Π ΡΑ Κ Η Σ Π Α Τ Ρ Α

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.. i ΣΥΝΟΨΗ. iii ABSTRACT. v 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ. 3 2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ ΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Υποπελαγονική Ζώνη Ζώνη Παρνασσού-Γκιώνας Ζώνη Ωλονού-Πίνδου Βοιωτική Σειρά ΜΕΤΑΛΠΙΚΑ ΙΖΗΜΑΤΑ Τεταρτογενές Νεογενές ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΟΙ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ Γοργοπόταμος Ασωπός Ξηριάς Ίναχος ΕΚΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ (ΔΕΛΤΑ) Προστατευόμενη περιοχή Natura ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ-ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΑ ΕΞΙΣΩΣΗ ΤΗΣ ΒΡΟΧΟΒΑΘΜΙΔΑΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ Θερμοκρασία Όγκος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων Εξατμισοδιαπνοή Ολική απορροή Κατείσδυση Επιφανειακή απορροή ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΥΔΡΟΛΙΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΠΟΡΩΔΗ (ΚΥΡΙΩΣ ΜΗ ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ) ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ 48 1Α. ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΜΕ ΥΨΗΛΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΥΔΡΟΦΟΡΟ. 48 1Β.ΤΟΠΙΚΟΙ Ή ΜΙΚΡΟΥ ΠΑΧΟΥΣ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ ΜΕ ΥΨΗΛΗ ΑΠΟΔΟΣΗ Ή ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΟΙ ΑΛΛΑ ΜΕΤΡΙΑΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ. 49

3 2. ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΜΕ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ 49 (ΚΥΡΙΩΣ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ).... 2Α. ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΕ ΥΨΗΛΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΡΩΔΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΜΕ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗ Ή ΜΗ 50 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΩΝ-ΑΝΕΥ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ 3Α. ΤΟΠΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ ΚΥΡΙΩΣ ΣΕ ΖΩΝΕΣ 50 ΔΙΑΡΡΗΞΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗΣ ΣΥΝΕΚΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ. 3Β. ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ Ή ΜΗ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ 52 ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΠΙΕΖΟΜΕΤΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΙΕΖΟΜΕΤΡΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δειγματοληψία υπόγειων υδάτων Δειγματοληψία πετρωμάτων ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ Φυσικοχημικές παράμετροι Ποιότητα υπόγειων νερών ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Η ιστορία των θερμομεταλλικών πηγών Θερμομεταλλικές πηγές στη λεκάνη του Σπερχειού Θερμομεταλλικές πηγές Πλατυστόμου Υδροχημικός χαρακτήρας των θερμομεταλλικών εκδηλώσεων της 78 πηγής Θέρμη Μηχανισμός λειτουργίας της πηγής Θέρμη Η Θερμομεταλλική πηγή της Υπάτης Πλατυστόμου Μηχανισμός λειτουργίας της θερμομεταλλικής πηγής της 81 Υπάτης Υδροχημικός χαρακτήρας των θερμών νερών της 82 Υπάτης Η πηγή του Καλλιδρόμου (Ψωρονέρια) ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ Υδροχημικό διάγραμμα piper Ανάλυση υδροχημικών τύπων Ιοντικά διαγράμματα ΙΟΝΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ Ταξινόμηση νερών με βάση τους ιοντικούς λόγους ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΟΡΕΣΜΟΥ ΣΠΑΝΙΕΣ ΓΑΙΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΠΗΓΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΠΑΝΙΩΝ 99 ΓΑΙΩΝ ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΠΑΝΙΩΝ ΓΑΙΩΝ Κανονικοποιημένα διαγράμματα δειγμάτων υπόγειου νερού Κανονικοποιημένα διαγράμματα δειγμάτων πετρωμάτων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 112

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Γεωεπιστήμες και Περιβάλλον» και συγκεκριμένα στον Tομέα Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Γεωφυσικής. Η ανάθεση του θέματος έγινε από τον Καθηγητή κ. Νικόλαο Λαμπράκη. Με την ολοκλήρωση της εργασίας, θεωρώ υποχρέωση μου να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν στην επιτυχή περάτωση της. Συγκεκριμένα ευχαριστώ: Τον καθηγητή κ. Νικόλαο Λαμπράκη, για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπο μου, για τις γνώσεις που μου προσέφερε αλλά και για τη συνεχή του παρουσία και καθοδήγηση, σε όλα τα στάδια εκπόνησης της εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της Τριμελούς Συμβουλευτικής επιτροπής: Τον καθηγητή κ. Νικόλαο Σαμπατακάκη και την Επίκουρη καθηγήτρια κ. Ελένη Ζαγγανά, για τις παρατηρήσεις τους, οι οποίες συνέβαλαν στην τελική μορφή της εργασίας. Ευχαριστώ επίσης: Τον καθηγητή κ. Κίμωνα Χρηστάνη, για τη διάθεση του εργαστηρίου, του Τομέα Ορυκτών Πρώτων Υλών. Τον διευθυντή του Τομέα Ορυκτών Πρώτων Υλών, καθηγητή κ. Κωνσταντίνο Χατζηπαναγιώτου, για την διάθεση του εργαστηρίου και για την κονιοποίηση των δειγμάτων. Τους Γεωλόγους, Βασίλειο Ζόραπα και Βασίλειο Τσιούμα για την διάθεση στοιχείων, από μελέτες του ΙΓΜΕ, σχετικών με την περιοχή μελέτης. Τον εργοδηγό του ΙΓΜΕ κ. Ρίζο Ευάγγελο για την βοήθεια που μου παρείχε κατά τη διάρκεια των εργασιών υπαίθρου. Τους υπαλλήλους του ΤΟΕΒ Ανθήλης, για την άμεση ανταπόκριση τους, ώστε να πραγματοποιηθεί δειγματοληψία στις γεωτρήσεις της περιοχής. Τους κατοίκους των περιχώρων της Λαμίας, για την φιλοξενία τους και για τις πληροφορίες που μου παρείχαν σχετικά με την περιοχή. Επίσης ευχαριστώ όλους τους ιδιοκτήτες των γεωτρήσεων, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν άμεσα και διευκόλυναν τη διαδικασία των εργασιών υπαίθρου. i

5 Τον υποψήφιο διδάκτορα, Γεώργιο Σιαβάλα για την βοήθεια του στις διασπάσεις των εδαφικών δειγμάτων. Τη συνάδελφο Γεωλόγο, Παναγούλα Κριεμπάρδη για την μεγάλη βοήθεια που μου προσέφερε τόσο στην εργασία υπαίθρου όσο και στις εργαστηριακές αναλύσεις των δειγμάτων. Ένα μεγάλο ευχαριστώ, οφείλω στη διδάκτορα Υδρογεωλογίας, Κωνσταντίνα Κατσάνου, η συμβολή της οποίας, υπήρξε καθοριστική για την ολοκλήρωση της εργασίας. Η βοήθεια που μου προσέφερε σε όλα τα στάδια της εργασίας υπήρξε πολύτιμη. Την ευχαριστώ για την συμπαράσταση και κυρίως για την υπομονή που έδειξε σε όλη τη διάρκεια της συνεργασίας μας. Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς, τους γονείς μου Κωνσταντίνο και Μαρία και τα αδέρφια μου, Εβίτα και Γιώργο, για την αγάπη και την κατανόηση που μου δείχνουν όλα αυτά τα χρόνια, για την υποστήριξη τους σε κάθε μου απόφαση, αλλά και για την οικονομική στήριξη που μου παρείχαν, σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. ii

6 ΣΥΝΟΨΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας, είναι η διερεύνηση των υδροχημικών παραμέτρων των κοκκωδών υδροφόρων της λεκάνης του Σπερχειού, καθώς και η πιθανή τροφοδοσία τους από τα ανθρακικά πετρώματα. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις στάθμης, καθώς και υδροχημικές αναλύσεις κύριων στοιχείων, ιχνοστοιχείων και σπάνιων γαιών. Γεωλογικά η περιοχή, στο βορειοανατολικό και νοτιοανατολικό τμήμα της,δομείται από τους σχηματισμούς της Υποπελαγονικής ζώνης, στο νότιο από τους σχηματισμούς της ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας και στο δυτικό από τους σχηματισμούς της ζώνης της Πίνδου. Οι Ολοκαινικές και Πλειοπλειστοκαινικές αποθέσεις, δομούν το πεδινό τμήμα της λεκάνης και φιλοξενούν τον κύριο υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής. Ο ελεύθερος αυτός υδροφόρος μεταπίπτει σε υπό πίεση, εξαιτίας της παρουσίας αργιλικών σχηματισμών, στα ανατολικά της περιοχής. Στα ορεινά τμήματα της λεκάνης, εντός των ανθρακικών σχηματισμών, αναπτύσσονται σημαντικοί υδροφόροι ορίζοντες. Με βάση τον πιεζομετρικό χάρτη της περιοχής προκύπτει ότι η διεύθυνση της ροής του υπόγειου νερού, είναι κυρίως ΒΑ-ΝΑ και προσχωματικός υδροφόρος, τροφοδοτείται πλευρικά, από τους ανθρακικούς σχηματισμούς, που βρίσκονται νότια και βορειοανατολικά του πεδινού τμήματος. Τα υπόγεια νερά της περιοχής, ομαδοποιούνται σε τρεις κύριους υδροχημικούς τύπους: Ca-HCO3, Ca-Mg-HCO3 και (Ca)-Νa-Cl-(HCO3). Ο πρώτος υδροχημικός τύπος χαρακτηρίζει τα φρέσκα νερά της περιοχής, ο δεύτερος τα νερά που παρέμειναν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στον υδροφόρο και εμπλουτίστηκαν σε Μg +2, και ο τρίτος τα νερά που δέχονται την επίδραση είτε της θάλασσας, είτε των θερμών νερών από μεγαλύτερα βάθη. Από τα αποτελέσματα των υδροχημικών αναλύσεων προέκυψε ότι στην πλειοψηφία τους τα δείγματα είναι κορεσμένα σε ασβεστίτη και δολομίτη. Eπίσης σε μία ομάδα δειγμάτων, διαπιστώθηκε απεμπλουτισμός σε Na, γεγονός που αποδόθηκε σε διαδικασίες ιοντοανταλαγής. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις Fe, Mn, αποδόθηκαν στη διάλυση των ορυκτών του φλύσχη της Πίνδου, ενώ ο Zn και τα NΟ3 σε ανθρωπογενείς παρεμβάσεις (βιομηχανικά απόβλητα και λιπάσματα). Το As το Li και το Β συνδέονται με iii

7 την παρουσία θερμών πηγών. Τέλος η μεθοδολογία των σπάνιων γαιών, επαλήθευσε τα αποτελέσματα της πιεζομετρίας αλλά και τα υδροχημικών αναλύσεων, ότι δηλαδή ο προσχωματικός υδροφόρος της περιοχής, τροφοδοτείται πλευρικά από τα ανθρακικά πετρώματα της περιοχής και συγκεκριμένα από τους ασβεστόλιθους της Υποπελαγονικής ζώνης και της ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας. iv

8 ABSTRACT In the frames of this study the hydrochemical parameters of porous aquifers at Sperchios basin, were investigated. Moreover their possible recharge by carbonate rocks was examined. Therefore, a series of water level measurements and a sampling campaign were carried out. The samples were analysed for main, trace and rare earth elements. Regarding the area s geological setting, its northeastern and southeastern part is comprised of formations of the Subpelagonic Zone, its southern edge of Parnassos-Giona Zone and its western part of Pindos Zone. At the lowlands these formations are overlain by Holocene and Pleistocene deposits which host the most important aquifer of the region. It is an unconfined aquifer, which at the eastern part turns into a confined one, due to the presence of clay formations. Many important aquifers have been also developed in the basin s carbonate formations. The region s piezometric map at the southern area indicates that the main water flow direction is NE-SE. Moreover it points out that the carbonate formations recharge the porous aquifer. According to their hydrochemical characteristics groundwater can be divided into three main types: Ca-HCO3, Ca-Mg-HCO3 and (Ca)-Na-Cl-(HCO3). The first one is typical of the region s fresh water, the second one indicates longer residence time of the water that was enriched in Mg +2 and the third one of water that was either influenced by sea water or hot springs. The elaboration of the hydrochemical data also showed that the majority of water samples are saturated in calcite and dolomite. There is also a depletion of certain samples in Na + which was attributed to ion exchange processes. High Fe and Mn concentrations originate from the dissolution of Pindos Flysch minerals, As and Li to the presence of hot springs, while Zn and NO3 were related to human impact (industrial waste and fertilizers). The rare earth elements confirmed the original hypothesis, which was based on piezometric data and hydrochemical data analysis, that the region s porous aquifer is laterally recharged by the carbonate rock formations of Subpelagonic and Parnassos-Giona Zone limestones. v

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή μελέτης ανήκει γεωγραφικά στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα, στο νομό Φθιώτιδας. Η λεκάνη του Σπερχειού με βάση το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς βρίσκεται μεταξύ των συντεταγμένων Χmin: και Χmax: στον άξονα Δ-Α και Υmin: και Ymax: στον άξονα Ν-Β µ Υπόμνημα Nομοί Λεκάνη Σπερχειού km Εικόνα 1.1: Απεικόνιση της περιοχής μελέτης στο χάρτη της Ελλάδος. Η περιοχή οριοθετείται ουσιαστικά από την ακτογραμμή του Μαλιακού κόλπου έως και τον υδροκρίτη. Η έκτασή της είναι 2311 km² και συνορεύει 1

10 νότια με το νομό Φωκίδας και Αιτωλοακαρνανίας, δυτικά με το νομό Ευρυτανίας, βόρεια με τη λεκάνη της Ξυνιάδας και Ανατολικά είναι ανοιχτή και ορίζεται από το Μαλιακό κόλπο ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η κοιλάδα του Σπερχειού βρίσκεται στο κέντρο του κορμού της Ελληνικής Χερσονήσου και υπήρξε κατά τη μακραίωνη ιστορία της το σταυροδρόμι από όπου διήλθαν λαοί, πολιτιστικά ρεύματα και επιδρομείς από και προς όλες τις κατευθύνσεις. Παρόλο που η κοιλάδα, σαν γεωγραφική ενότητα, περιβάλλεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της από βουνά, εν τούτοις αυτό δεν αποτέλεσε εμπόδιο για την επικοινωνία με άλλες περιοχές της Ελλάδας. Τα άφθονα φυσικά περάσματα που ανοίγονται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους επέτρεψαν τη διακίνηση ανθρώπων και ιδεών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η κοιλάδα του Σπερχειού συνδέεται με τον επιφανέστερο ήρωα της ομηρικής Ιλιάδας, τον Αχιλλέα. Είναι γνωστό ότι στην αρχαιότητα ο ποταμός Σπερχειός ονομαζόταν «Διηπετής», δηλαδή Διογέννητος. Λατρεύονταν ως θεός και θεωρούνταν προστάτης των κατοίκων της περιοχής. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η περιοχή Φθία, που πολλές φορές αναφέρεται στον Όμηρο, είναι ο χώρος της κοιλάδας του Σπερχειού. Οι κάτοικοί της ονομάζονταν Μυρμιδόνες και βασιλιάς τους ήταν ο Αχιλλέας, ο γιος του Πηλέα. Στην κοιλάδα του Σπερχειού, δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα ανακτορικά κέντρα ή άλλα μνημεία που να τεκμηριώνουν με βεβαιότητα ότι ο χώρος αυτός είναι η ομηρική Φθία. Στην τοπική παράδοση αναφέρεται ότι στην τοποθεσία Καστρόρραχη (βόρεια της Φτέρης, πλησίον του Σπερχειού) βρέθηκε το ξίφος του Αχιλλέα. Οι ονομασίες Λίμνη και Σκάλα σε γειτονικές τοποθεσίες οδηγούν στο συμπέρασμα, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, ότι εκεί βρίσκονταν οι λιμενικές εγκαταστάσεις των Μυρμηδόνων. Τα ευρήματα πάντως που έχουν προέλθει από διάφορες θέσεις, κυρίως από νεκροταφεία της περιοχής, πείθουν ότι η κοιλάδα ήταν τμήμα του μυκηναϊκού κόσμου και επικρατούσαν και εδώ οι ίδιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες όπως στα υπόλοιπα μυκηναϊκά κέντρα. Ο μύθος της εκδίωξης των Δρυόπων από τον Ηρακλή, φαίνεται ότι απηχεί το πραγματικό γεγονός της κατάκτησης της κοιλάδας από τους Μυκηναίους Αχαιούς. 2

11 Η μυκηναϊκή παράδοση συνεχίζεται, όχι όμως με την ίδια ισχύ και αίγλη. Εκείνη την περίοδο, ομάδες ελληνικών φυλών, που είχαν παραμείνει στο βορρά, στο χώρο της Β. Πίνδου, στη ΒΔ Θεσσαλία, πιθανόν νομαδικού χαρακτήρα, μετακινούνται προς νότο και επωφελούμενες της αδυναμίας των μυκηναϊκών βασιλείων, καταλαμβάνουν περιοχές που έχουν εγκαταλειφθεί ή εξασθενήσει. Μεταξύ των φυλών αυτών, συγκαταλέγονται οι Λοκροί, οι Φωκείς, οι Δωριείς, οι Αινιάνες κ.ά. Πιστεύεται ότι το 12 ο αιώνα μπαίνουν από βόρεια-βορειοδυτικά στην κοιλάδα του Σπερχειού οι Αινιάνες και εγκαθίστανται στην περιοχή του άνω ρου του Σπερχειού, περί τον Ίναχο (Βίστριζα), ενώ οι Αχαιοί ωθούνται ανατολικά, προς τα παράλια. Στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας η δυτική Φθιώτιδα άνηκε, όπως και όλη η Φθιώτιδα, στην επαρχία Αχαΐας που είχε πρωτεύουσα την Κόρινθο. Η Υπάτη ήταν και τότε η σπουδαιότερη πόλη της περιοχής. Το 1444 ο Κων/νος Δραξάσης, γιος του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ, καταλαμβάνει το Ζητούνι στην προσπάθειά του να αναστήσει στην Πελοπόννησο το Βυζάντιο, το οποίο βρισκόταν ήδη, στο τέλος του. Μάταια όμως γιατί το 1446 το Ζητούνι και μέχρι το 1470 ολόκληρη η Φθιώτιδα υποτάχθηκαν οριστικά σους Τούρκους. Κατά την Επανάσταση του 1821 δόθηκε στην περιοχή της γέφυρας η μάχη της Αλαμάνας, όπου και φυλακίστηκε ο Αθανάσιος Διάκος. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, ο Σπερχειός αποτέλεσε το πρώτο σύνορο του Ελληνικού βασιλείου. Το 1941 ο Σπερχειός αποτέλεσε δεύτερη διασυμμαχική αμυντική γραμμή, στην κάθοδο των Γερμανών. Το 1942 ανατινάχτηκε η μεγάλη σιδηροδρομική γέφυρα του Γοργοποτάμου, από Έλληνες αντάρτες σε συνεργασία με Άγγλους δολιοφθορείς. Σημαντική θέση στην ιστορία της περιοχής, κατέχει η μάχη των Θερμοπυλών, όπου το 480π.χ ο βασιλιάς των Σπαρτιατών, Λεωνίδας απέκρουσε την εισβολή των Περσών. 3

12 1.3. ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Πίνακας 1 1: Κατηγορίες χρήσεων γης της λεκάνης του Σπερχειού ποταμού σύμφωνα με το πρόγραμμα Corine Land Cover (Bossart et al. 2000). 1ο Επίπεδο 2 ο Επίπεδο 3 ο Επίπεδο 1. ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ 2.ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 3. ΔΑΣΗ ΚΑΙ ΗΜΙΦΥΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 4. ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ 5. ΥΔΑΤΙΝΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ 1.1 ΑΣΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ 1.2 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ & ΔΙΚΤΥΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 1.3 ΟΡΥΧΕΙΑ, ΧΩΡΟΙ ΑΠΟΡΡΙΨΕΩΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ & ΧΩΡΟΙ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ 1.4 ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΜΗ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥ 2.1 ΑΡΩΣΙΜΗ ΓΗ 2.2 ΜΟΝΙΜΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ 2.3 ΛΙΒΑΔΙΑ Λιβάδια 2.4 ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 3.1 ΔΑΣΗ 3.2 ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ ΘΑΜΝΩΔΟΥΣ Η/ΚΑΙ ΠΟΩΔΟΥΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ 3.3 ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΜΕ ΛΙΓΗ Ή ΚΑΘΟΛΟΥ ΒΛΑΤΗΣΗ 4.1 ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΕΝΔΟΧΩΡΑΣ 4.2 ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ 5.1 ΧΕΡΣΑΙΑ ΥΔΑΤΑ 5.2 ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΥΔΑΤΑ Συνεχής αστικός ιστός Ασυνεχής αστικός ιστός Βιομηχανικές και εμπορικές ζώνες Οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα Ζώνες λιμένων Αεροδρόμια Χώροι εξορύξεως ορυκτών Χώροι απορρίψεως απορριμμάτων Χώροι οικοδόμησης Περιοχές αστικού πρασίνου Εγκαταστάσεις αθλητισμού και αναψυχής Μη αρδευόμενη αρόσιμη γη Μόνιμα αρδευόμενη γη Ορυζώνες Αμπελώνες Οπωροφόρα δένδρα και φυτείες με σαρκώδεις καρπούς Ελαιώνες Ετήσιες καλλιέργειες που σχετίζονται με μόνιμες καλλιέργειες Σύνθετες καλλιέργειες Γη που χρησιμοποιείται κυρίως για γεωργία μαζί με σημαντικά τμήματα φυσικής βλάστησης Γεωργικές-δασικές περιοχές Δάσος πλατύφυλλων Δάσος κωνοφόρων Μικτό δάσος Φυσικοί βοσκότοποι Θάμνοι και χερσότοποι Σκληροφυλλική βλάστηση Μεταβατικές δασώδεις και θαμνώδεις εκτάσεις Παραλίες, αμμόλοφοι, αμμουδιές Απογυμνωμένοι βράχοι Εκτάσεις με αραιή βλάστηση Αποτεφρωμένες εκτάσεις Παγετώνες και αέναο χιόνι Βάλτοι στην ενδοχώρα Τυρφώνες Παραθαλάσσιοι βάλτοι Αλυκές Ζώνες που καλύπτονται από παλιρροιακά ύδατα Υδατορρεύματα Επιφάνειες στάσιμου ύδατος Παράκτιες λιμνοθάλασσες Εκβολές ποταμών Θάλασσες και ωκεανοί 4

13 Εικόνα 1.2: Χάρτης χρήσεων γης της λεκάνης του Σπερχειού, σύμφωνα με το πρόγραμμα Corine Land Cover (Bossart et al. 2000). 5

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ 2.1. ΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής μελέτης, δομείται από εκρηξιγενή και ιζηματογενή πετρώματα και διακρίνεται σε τρεις μεγάλες κύριες λιθολογικές ενότητες: Τους σχηματισμούς της ζώνης της Πίνδου, που καταλαμβάνουν ένα τμήμα νοτιοδυτικά του όγκου της Οίτης και βορειοδυτικά της Όθρεως, το οποίο τοποθετείται στα δυτικά της λεκάνης, τους σχηματισμούς της Υποπελαγονικής ζώνης, οι οποίοι εμφανίζονται στο νοτιοανατολικό και το βορειοανατολικό τμήμα της λεκάνης το οποίο ορίζεται από τους ορεινούς όγκους του Καλλίδρόμμου και της Όθρυος και τέλος τους σχηματισμούς της ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας, οι οποίοι καλύπτουν τμήμα του ορεινού όγκου της Οίτης στο νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης. Επίσης σύμφωνα με τον Κακαβά, (1984) σε ένα μέρος νότια της Οίτης και σε ένα δυτικά της Όθρυος παρατηρείται μια μικρή εμφάνιση των σχηματισμών της Βοιωτικής σειράς. Η έναρξη της ιζηματογένεσης των σχηματισμών της λεκάνης τοποθετείται στο Μεσοζωικό και συγκεκριμένα στο μέσο Τριαδικό, χαρακτηρίζεται με την απόθεση κλαστικών και ανθρακικών πετρωμάτων και συνεχίζεται έως και σήμερα Υποπελαγονική Ζώνη Οι σχηματισμοί της Υποπελαγονικής ζώνης καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης (Εικ.2.1). Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ζώνης αυτής είναι η παρουσία των οφιολιθικών μαζών καθώς και η σχιστοκερατολιθική διάπλαση που υπόκειται αυτών. Οι παλαιότεροι σε ηλικία σχηματισμοί της Υποπελαγονικής που ανήκουν στο κατώτερο Τριαδικό, είναι κλαστικοί και αποτελούνται από εναλλαγές αργιλικών μαρμαρυγιακών σχιστολίθων, ψαμμιτών και τόφφων. Οι σχηματισμοί αυτοί απαντώνται κυρίως στο βορειοδυτικό τμήμα της Όθρεως. Στο μέσο Τριαδικό εμφανίζονται κατά θέσεις μαρμαρυγιακοί ασβεστόλιθοι της φάσεως Αmmonitico-rosso και στο άνω Τριαδικό έως και το κατώτερο Ιουρασικό παρατηρούνται οι μεγάλου πάχους νηριτικοί ασβεστόλιθοι. 6

15 Εικόνα 2.1: Γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης με βάση τους γεωλογικούς χάρτες κλίμακας 1: (ΙΓΜΕ) 7

16 Η σχιστοκερατολιθική διάπλαση αποτελείται από μια μεγάλου πάχους κλαστική σειρά αργιλικών σχιστολίθων, οι οποίοι εναλλάσσονται με ψαμμίτες, ραδιολαρίτες και ασβεστόλιθους (Εικ.2.2α). Η στρωματογραφική ακολουθία των σχηματισμών, συνεχίζεται με το οφιολιθικό κάλυμμα, το οποίο υπέρκειται της σχιστοκερατολιθικής διάπλασης. Επάνω στους οφιόλιθους και στους νηριτικούς ασβεστόλιθους επικάθονται ασύμφωνα οι ανωκρητιδικοί ασβεστόλιθοι οι οποίοι εξελίσσονται κατά το Μαιστρίχτιο σε πελαγικούς. Κατά το Παλαιόκαινο ξεκινά η ιζηματογένεση του φλύσχη. (Δερμιτζάκης και Λέκκας, 2003) Ζώνη Παρνασσού-Γκιώνας Η Ζώνη Παρνασσού Γκιώνας εντάσσεται στις εξωτερικές γεωτεκτονικές ζώνες (Δερμιτζάκης και Λέκκας, 2003). Αποτελείται από νηριτικούς και δολομιτιωμένους ασβεστόλιθους οι οποίοι είναι ηλικίας ανώτερου Τριαδικού έως ανώτερου Κρητιδικό. Η ιζηματογένεση αυτών δεν παρουσιάζεται συνεχής αλλά διακόπτεται κατά διαστήματα, γεγονός που αποδεικνύεται από την παρουσία τριών βωξιτικών οριζόντων. Κατά το ανώτερο Κρητιδικό πραγματοποιήθηκε η απόθεση πελαγικών ασβεστολίθων με Globotruncanes οι οποίοι κατά το Παλαιόκαινο εξελίσσονται βαθμιαία σε φλύσχη. Στην περιοχή μελέτης οι σχηματισμοί της ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας έχουν επιφανειακή εμφάνιση στο νότιο τμήμα της λεκάνης, στον ορεινό όγκο της Οίτης (Εικ.2.1). Το τμήμα αυτό της λεκάνης δομείται κυρίως από ασβεστόλιθους και δολομίτες του Μεσοζωικού και του Παλαιοκαίνου, καθώς και από φλύσχη, ο οποίος απαρτίζεται από ασβεστιτικούς και αργιλικούς σχιστολίθους, μάργες, ψαμμίτες, κροκαλοπαγή και επιμέρους ενστρώσεις ασβεστολίθων. Η ιζηματογένεση των ασβεστολιθικών πετρωμάτων ολοκληρώνεται, με την απόθεση νουμμουλητοφόρων ασβεστολίθων επί των οποίων υπέρκεινται η ψαμμιτική σειρά του φλύσχη, αντίθετα στο ΒΑ τμήμα της Οίτης, οι νουμμουλητοφόροι ασβεστόλιθοι εναλλάσσονται με σχιστόλιθους (Εικ 2.2α). 8

17 Ζώνη Ωλονού-Πίνδου Η ζώνη αυτή κατατάσσεται στις εξωτερικές γεωτεκτονικές ζώνες της Ελλάδας και διακρίνεται σε τρεις υποζώνες: την υποζώνη του Ανατολικού φλύσχη της Πίνδου, την υποζώνη των ασβεστολίθων της Πίνδου και την υποζώνη του Δυτικού φλύσχη της Πίνδου. Τη βάση της ακολουθίας της ζώνης της Πίνδου αποτελούν φλυσχοειδείς κλαστικές αποθέσεις όπως εναλλαγές πηλιτών με λεπτοπλακώδεις απολιθωματοφόρους αβεστόλιθους ηλικίας μέσου Τριαδικού. Ακολουθούν πυριτιούχοι ασβεστόλιθοι του άνω Τριαδικού, με δολομιτικές ή μαργαϊκές παρεντρώσεις. Σε όλη τη διάρκεια του Ιουρασικού, αποτίθενται ραδιολαρίτες και πηλίτες οι οποίοι εναλλάσσονται με λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους. Πάνω στους ραδιολαρίτες κατά το κατώτερο Κρητιδικό αναπτύσσεται ο πρώτος φλύσχης, ο οποίος συνίσταται από πηλίτες, με λεπτά στρώματα ασβεστολίθων, καθώς και από ψαμμιτικούς πάγκους. Κατά το ανώτερο Κρητιδικό η ιζηματογένεση συνεχίστηκε με την απόθεση πελαγικών λεπτοπλακωδών ασβεστόλιθων με πυριτόλιθους, οι οποίοι μεταβαίνουν σταδιακά στον κυρίως φλύσχη (Εικ.2.2.β). Κατά τη διάρκεια του Μεσοζωικού αποτελούσε την βαθύτερη αύλακα των εξωτερικών Ελληνίδων και εξαιτίας του αρχικού μαγματισμού της από ανδεσιτικές και σπιλιτικές λάβες κατά το Τριαδικό και Ιουρασικό θεωρήθηκε σύμφωνα με τις κλασικές αντιλήψεις ως ευγεωσύγκλινο, δηλαδή ως μία υποθαλάσσια αύλακα. Στην περιοχή μελέτης, οι σχηματισμοί της ζώνης της Πίνδου, εμφανίζονται στο δυτικό τμήμα της λεκάνης δυτικά της Οίτης και της Όθρυος. Το τμήμα αυτό δομείται κυρίως από το φλύσχη της Ανατολικής Πίνδου και από ασβεστολιθικούς όγκους ηλικίας ανώτερου-κατώτερου κρητιδικού. Για την κατασκευή του γεωλογικού χάρτη της περιοχής (Εικ.2.1), ψηφιοποιήθηκαν τα γεωλογικά φύλλα του ΙΓΜΕ (Στυλίς, Λαμία, Σπερχειάς, Καρπενίσιον, Αμφίκλεια, Άμφισσα, Ανάβρα, Δομοκός, Λεοντάριον, Φουρνάς και Ιστιαία), σε κλίμακα 1:50000, γεωαναφερμένα σε EΓΣΑ 87. 9

18 Εικόνα 2.2:Στρωματογραφικές στήλες α) Σχηματισμοί της Υποπελαγονικής Ζώνης και της Ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας, γεωλογικός χάρτης κλίμακας 1:50.000, φύλλο Λαμία (Marinos et al., 1956, με τροποποιήσεις) β) Ζώνη της Πίνδου (Δερμιτζάκης, 2003 με τροποποιήσεις). 10

19 2.1.4.Βοιωτική Σειρά Η Βοιωτική σειρά παλαιογεωγραφικά τοποθετείται μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών ζωνών. Έχει επιφανειακή εμφάνιση στο νότιο τμήμα της περιοχής, επωθημένη επί της Παρνασσού Γκιώνας, καθώς και στο βορειοδυτικό τμήμα επωθημένη επί της ζώνης της Πίνδου. Χαρακτηριστικό της σειράς αυτής είναι η δημιουργία του Βοιωτικού φλύσχη, ο οποίος δομείται από πηλίτες, ασβεστολιθικές ενδιαστρώσεις, ψαμμίτες και κροκαλοπαγή. Τα κροκαλοπαγή αυτά αποτελούνται κυρίως από κροκάλες του οφιολιθικού συμπλέγματος. Το υπόβαθρο της παραπάνω σειράς δομείται από νηριτικά και πελαγικά ιζήματα. Η ακολουθία της Βοιωτικής σειράς μεταβαίνει σταδιακά σε ανθρακικούς σχηματισμούς του ανώτερου Κρητιδικού, οι οποίοι εξελίσσονται σε φλύσχη. 2.2.ΜΕΤΑΛΠΙΚΑ ΙΖΗΜΑΤΑ Οι νεότερες αποθέσεις της λεκάνης του Σπερχειού καλύπτουν περίπου τα 450 km² της συνολικής της έκτασης, η οποία ανέρχεται σε 2311 km². Το ελάχιστο πλάτος της λεκάνης του Σπερχειού φτάνει τα 3 km, στην περιοχή Κωσταλέξη και το μέγιστο τα 12 km, στην περιοχή μεταξύ Υπάτης και Ζηλευτού. Οι αποθέσεις αυτές, είναι κυρίως ηλικίας Πλειστοκαίνου και Ολοκαίνου και έχουν πάχος 600 m περίπου, ενώ στα ανατολικά της λεκάνης, το πάχος τους μπορεί να φτάσει έως και τα 1000 m Τεταρτογενές Το μεγαλύτερο μέρος της κοιλάδας του Σπερχειού καλύπτεται από αποθέσεις του Τεταρτογενούς (Πλειστόκαινο-Ολόκαινο). Οι αποθέσεις αυτές συνίστανται από λιμναίες, ποτάμιες και χερσαίες αποθέσεις ηλικίας Πλειστοκαίνου, από αδρομερής αποθέσεις Ολοκαίνου καθώς και από Πλειστοκαινικές αποθέσεις αναβαθμίδων. Επιπλέον αποτελούνται από κώνους κορημάτων και πλευρικά κορήματα, από αλλουβιακά ριπίδια καθώς και από αποθέσεις θερμών πηγών. Παρακάτω παρουσιάζεται η κάθε κατηγορία αναλυτικότερα Αποθέσεις αναβαθμίδων Οι πλειστοκαινικές αυτές αποθέσεις δομούνται από κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, πηλούς και αργίλους. Οι σχηματισμοί αυτοί έχουν περιορισμένη επιφανειακή ανάπτυξη και απαντώνται κυρίως στα δυτικά της πόλης της Λαμίας αλλά και σε ένα τμήμα δυτικά της περιοχής (Εικ.2.1). Παρόλο που έχει περιορισμένη επιφανειακή εμφάνιση, αναμένεται ότι εκτείνεται και κάτω από τις προσχώσεις της κοιλάδας (Κακαβάς,1984). 11

20 Εικόνα 2.3: Ίχνη των τομών Α-Α B-B, και Γ-Γ, επί του γεωλογικού χάρτη της λεκάνης του Σπερχειού. 12

21 Εικόνα 2.4: Γεωλογικές τομές της περιοχής α)α-α και β) Β-Β στην λεκάνη του Σπερχειού (από Παπαδέα,1996, με τροποποιήσεις). 13

22 Εικόνα 2.5: Γεωλογική τομή Γ-Γ, στη λεκάνη του Σπερχειού (από Παπαδέα, 1996, με τροποποιήσεις) 14

23 Αποθέσεις Κοιλάδας Πρόκειται για αποθέσεις ολοκαινικής ηλικίας οι οποίες παρουσιάζουν σημαντική επιφανειακή εμφάνιση αλλά μικρό πάχος. Δομούνται κυρίως από αργίλους, άμμους και χάλικες. Καταλαμβάνουν επίπεδες περιοχές προς τις όχθες του ποταμού, αλλά και πέρα από αυτές (Εικ.2.1) Ριπίδια χειμάρρων και κώνοι κορημάτων Οι κώνοι κορημάτων καταλαμβάνουν μια μεγάλη έκταση κυρίως στο νότιο τμήμα της περιοχής, κατά μήκος των τεκτονικών γραμμών. Είναι ολοκαινικής ηλικίας και αποτελούνται από ασβεστολιθικά κροκαλοπαγή και χάλικες. Η διάβρωση των κορημάτων σε κάποια τμήματα νότια της Οίτης, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αναβαθμίδων, ηλικίας Πλειστοκαίνου που αποτελούνται από άμμο, πηλό, άργιλο και ψηφίδες. Όσο αναφορά τα ριπίδια χειμάρρων διακρίνονται: Σε παλαιότερα ριπίδια, τα οποία προέρχονται από το σχηματισμό του φλύσχη και αποτελούνται από ψαμμιτικές λατυποκροκάλες αλλά και από λατυποκροκάλες που προέρχονται από τη σχιστοκερατολιθική διάπλαση. Σε νεότερα ριπίδια, τα οποία εμφανίζονται στις εξόδους των χαραδρώσεων προς το Σπερχειό, δημιουργώντας χαρακτηριστικούς κώνους προβολής. Αποτελούνται από λατυποκροκάλες, άμμους και αργίλους Σε σύγχρονα ριπίδια, τα οποία αποτελούνται από ασβεστολιθικές και ψαμμιτικές κροκάλες και λατύπες Αποθέσεις θερμών πηγών Πρόκειται για αποθέσεις αλάτων, που αποτελούνται κυρίως από ασβεστολιθικούς τόφφους (τραβερτίνες) και δημιουργούνται κατά την έξοδο των θερμών ρευστών στην επιφάνεια του εδάφους. Η εμφάνιση τους περιορίζεται κοντά στις θερμές πηγές. Οι Μαρίνος και Φραγκόπουλος (1973) διαχώρισαν στην περιοχή της Υπάτης έναν κατώτερο ορίζοντα τραβερτινών με υψηλό βαθμό διαγένεσης και έναν ανώτερο με χαμηλό βαθμό διαγένεσης και κυψελώδη ιστό Προσχώσεις κοιλάδας Οι προσχώσεις κοιλάδας μπορούν να χαρακτηριστούν και ως μικτοί αλλουβιακοί σχηματισμοί και αποτελούνται κυρίως από εναλλαγές άμμων, αργίλων, χάλικων και κροκαλοπαγών, μικρού αλλά και μεγάλου πάχους. 15

24 Η κύρια ανάπτυξη των σχηματισμών αυτών εμφανίζεται στο ανατολικό τμήμα της λεκάνης, στα χαμηλά τοπογραφικά επίπεδα Νεογενές Μολασσικά ιζήματα Πρόκειται για εμφανίσεις κροκαλοπαγών, τα οποία δημιουργήθηκαν από τη διάβρωση των σχηματισμών της Μεσοελληνικής αύλακας, κυρίως των ασβεστολίθων και των ψαμμιτών. Αποτέθηκαν κατά το Ολιγομειόκαινο. Στην περιοχή μελέτης ο σχηματισμός αυτός εντοπίζεται κυρίως στα νότια αντερείσματα του όρους της Όθρεως Νεογενές αδιαίρετο Οι σχηματισμοί αυτοί είναι ηλικίας ανώτερου Μειόκαινου-Πλειόκαινου και εμφανίζονται στα ΒΑ και ΝΑ της λεκάνης του Σπερχειού. Αποτελούνται από συνεκτική μάργα, αργίλους, κροκαλοπαγή, χάλικες και μαργαϊκούς ασβεστολίθους Λιμναίες αποθέσεις Ο σχηματισμός αυτός είναι πλειοκαινικής ηλικίας και αποτελείται από μάργες, αργίλους, ψαμμίτες, κροκαλοπαγή με παρεμβολές λιγνιτών ασήμαντου πάχους. 16

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η περιοχή μελέτης, παρουσιάζει έντονο τεκτονισμό, ο οποίος έχει παίξει καθοριστικό ρόλο τόσο στη δομή της λεκάνης, όσο και στις υδρογεωλογικές συνθήκες αυτής. Η λεκάνη του Σπερχειού, αποτελεί ένα ασύμμετρο τεκτονικό βύθισμα, το οποίο καθορίζεται από μια ρηξιγενή ζώνη διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ, από ρήγματα διεύθυνσης Α-Δ, καθώς και από διαρρήξεις διεύθυνσης ΒΒΔ-ΝΝΑ Τα ρήγματα με διεύθυνση Α-Δ τέμνουν κάθετα τους άξονες των πτυχώσεων καθώς και τις επαφές των διαφόρων τεκτονικών ενοτήτων. Στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί επίσης διαρρήξεις με διεύθυνση, ΒΒΔ-ΝΝΑ, οι οποίες θεωρούνται υπεύθυνες για τις στρωματογραφικές ανακατατάξεις των αποθέσεων, στο κέντρο της λεκάνης (Muhlfeld, 1975). Εικόνα 3.1: Κινηματική των ρηγμάτων στη ευρύτερη περιοχή γύρω από τη λεκάνη του Σπερχειού(Eliet and Gawthorpe, 1995, με τροποποιήσεις) Σύμφωνα με τους Eliet and Gawthorpe, 1995 και Κilias et al 2008, το κύριο σύστημα ρηγμάτων, το οποίο διαμόρφωσε την ακανόνιστη τοπογραφία της 17

26 περιοχής, βρίσκεται στο νότιο τμήμα της λεκάνης και υποδιαιρείται σε δύο επιμέρους τμήματα: α) τη ρηξιγενή ζώνη Σπερχειού-Υπάτης, στα δυτικά, η οποία συνορεύει με το νότιο τμήμα της λεκάνης του Σπερχειού. Τμήμα της ζώνης αυτής, κατέχει το ρήγμα των Κομποτάδων το οποίο έχει έκταση 20 km και β) την ρηξιγενή ζώνη Καμένα Βούρλα-Αρκίτσα στα ανατολικά, η οποία συνορεύει με το νότιο τμήμα του Μαλιακού κόλπου και ουσιαστικά είναι τμήμα του ρήγματος των Κομποτάδων. Oι τεκτονικές παραμορφώσεις ξεκίνησαν στο τέλος του Πλειοκαίνου, συνεχίστηκαν έως το Πλειστόκαινο και εξακολουθούν έως και σήμερα, με την δράση σεισμών και νεοτεκτονικών κινήσεων. Εξαιτίας των κινήσεων αυτών οι Πλειοκαινικές αποθέσεις οι οποίες βρίσκονται νότια του Μαλιακού κόλπου, έχουν ανυψωθεί περισσότερο από 500 m (Maroukian and Lagios, 1987). Κατά την αλπική πτύχωση δημιουργήθηκαν πτυχές, λεπιώσεις, επωθήσεις και ρήγματα η δράση των οποίων είναι ενεργή έως και σήμερα Κατά το Τεταρτογενές η τεκτονική δραστηριότητα προκάλεσε την άνοδο και τη βύθιση περιοχών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πλευρικής επαφής αδιαπέρατων με διαπερατούς σχηματισμούς. Στο βορειοανατολικό και νοτιοανατολικό τμήμα, η κοιλάδα του Σπερχειού, δομείται από τους σχηματισμούς της Υποπελαγονικής ζώνης, η οποία ανήκει στις εσωτερικές Ελληνίδες και έχει υποστεί δύο φάσεις πτυχώσεων. Η πρώτη φάση τοποθετείται στο ανώτερο Ιουρασικό έως το κατώτερο Κρητιδικό, στη διάρκεια της οποίας σχηματίστηκε η σχιστοκερατολιθική διάπλαση αλλά και πραγματοποιήθηκε η απόθεση του οφιολιθικού καλύμματος. Μετά την απόθεση των οφιολίθων, οι εσωτερικές ζώνες βυθίστηκαν και ξεκίνησε η ανωκρητιδική επίκλυση, η δράση της οποίας είχε ως αποτέλεσμα την απόθεση νηριτικών ασβεστολίθων, του Κενομάνιου. Οι ασβεστόλιθοι αυτοί σταδιακά εξελίσσονται σε πελαγικούς και στη συνέχεια κατά το άνω Κρητιδικό, σε φλύσχη. Η δεύτερη φάση έλαβε χώρα κατά το άνω Ηώκαινο-Ολιγόκαινο και είχε ως αποτέλεσμα να ξαναπτυχωθούν οι εσωτερικές ζώνες και εν συνεχεία να επωθηθούν επί των εξωτερικών. Δυτικά της κοιλάδας του Σπερχειού εκτείνεται η ζώνη της Πίνδου η οποία ανήκει στις εξωτερικές Ελληνίδες. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της ζώνης της Πίνδου είναι η έντονη πτύχωση των σχηματισμών της, λόγω της μεγάλης 18

27 πλαστικότητας τους, σε συνδυασμό με μεγάλες λεπιώσεις. Σε ολόκληρη την αλπική περίοδο η ζώνη της Πίνδου αποτελούσε παλαιογεωγραφικά βαθιά θάλασσα. Το νότιο τμήμα της περιοχής, δομείται κυρίως, από σχηματισμούς της ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας, η οποία παλαιογεωγραφικά τοποθετείται στις εξωτερικές Ελληνίδες. Αποτελείται κυρίως από συμπαγή ασβεστολιθικά πετρώματα, στα οποία είναι εμφανείς οι ζώνες διαρρήξεις. Στους σχηματισμούς της ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας, βρίσκονται επωθημένοι οι σχηματισμοί της Υποπελαγονικής ζώνης. Διαχωριστικό όριο των δύο αυτών ζωνών αποτελεί το αντίκλινο της Οίτης, το οποίο δομείται από ασβεστόλιθους και φλύσχη (Κακαβάς, 1984). Με βάση τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η τεκτονική δραστηριότητα της περιοχής υπήρξε αρκετά έντονη. Αποτέλεσμα αυτού, είναι η ακανόνιστη τοπογραφία της περιοχής, δηλαδή οι απότομες πλαγιές της Οίτης και του Καλλίδρομου, οι δύο ποτάμιες αναβαθμίδες, η μετατόπιση της κοίτης του ποταμού καθώς και η απόθεση αλλουβιακών ριπιδίων.. 19

28 Εικόνα 3.2: Χάρτης απεικόνισης υδρογραφικού δικτύου με την τεκτονική. 20

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 4.1.ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ Η λεκάνη του Σπερχειού έχει συνολική έκταση km 2, km μήκος και km πλάτος. Το κύριο κανάλι του Σπερχειού πηγάζει από τον Τυμφρηστό και ρέει από τα δυτικά προς τα ανατολικά. Η τάφρος του Σπερχειού αποτελεί ένα τεκτονικό βύθισμα, το οποίο έχει πληρωθεί με ιζήματα Πλειοκαίνου και Ολοκαίνου. Η λεκάνη του Σπερχειού ουσιαστικά στο βόρειο, δυτικό και νότιο τμήμα της περιβάλλεται από ψηλά όρη. Οι υψηλότερες κορυφογραμμές της βρίσκονται στο νότιο και δυτικό της όριο και είναι ο ορεινός όγκος των Βαρδουσίων με υψηλότερη κορυφή που φτάνει τα m, το όρος της Οίτης με υψόμετρο m, και η κορυφογραμμή του Τυμφρηστού με υψόμετρο τα m. Το νοτιοανατολικό τμήμα της λεκάνης ορίζεται από το όρος Καλλίδρομο το μέγιστο υψόμετρο του οποίου είναι τα m και το βόρειο άκρο της ορίζεται από το όρος της Όθρυος με υψόμετρο m. Η μορφολογία του πεδινού τμήματος της λεκάνης χαρακτηρίζεται επίπεδη με μικρούς λόφους και υψόμετρα που φθάνουν έως τα 200 m. Στα περιθώρια αυτής το μεν βόρειο τμήμα το οποίο ορίζεται από το όρος Όθρυς, χαρακτηρίζεται από ομαλό ανάγλυφο με μικρές κλίσεις, ενώ το νότιο τμήμα το οποίο δομείται από τους σχηματισμούς του ορεινού όγκου της Οίτης, χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο με βαθιές χαραδρώσεις, διεύθυνσης Β-Ν οι οποίες τροφοδοτούν τον ποταμό (Εικ.4.2). Όσον αφορά τα όρια της λεκάνης προς τις γειτονικές λεκάνες, είναι σαφώς προσδιορισμένα. Προς το βορρά οι παραπόταμοι του Θεσσαλικού Πηνειού, προς τα νότια οι λεκάνες του Μόρνου και του Βοιωτικού Κηφισού και προς τα δυτικά οι υπολεκάνες του Αχελώου. Στα ανατολικά η λεκάνη του Σπερχειού είναι ανοιχτή προς το Μαλιακό κόλπο. 21

30 4.2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, χρησιμοποιήθηκαν τοπογραφικοί χάρτες κλίμακας 1:50000, γεωαναφερμένοι στο Ελληνικό Προβολικό Σύστημα ΕΓΣΑ 87. Σε αυτούς πραγματοποιήθηκε ψηφιοποίηση των ισοϋψών καμπυλών με ισοδιάσταση 100 m και εν συνεχεία κατασκευάστηκε ο χάρτης ψηφιακού μοντέλου αναγλύφου (Εικ.4.1) και ο χάρτης κλίσεων (Εικ.4.3) (DEM, Digital Elevation Model) της περιοχής. Από τα χαρακτηριστικά των ισοϋψών καμπυλών μιας περιοχής μπορούμε να πάρουμε χρήσιμα στοιχεία για τη σχέση της επιφάνειας της περιοχής με το υψόμετρο. Η σχέση αυτή απεικονίζεται από την Υψομετρική Καμπύλη (Διάγρ. 4.1), η οποία αντιπροσωπεύει τα απόλυτα εμβαδά ανάμεσα στις ισοϋψείς καμπύλες. Διάγραμμα 4.1: Υψομετρική καμπύλη της υδρολογικής λεκάνης του Σπερχειού Για την ανάλυση του μορφολογικού αναγλύφου, υπολογίστηκαν οι μορφομετρικές παράμετροι της λεκάνης. Μέσο Υψόμετρο (Ηm), το οποίο υπολογίζεται από τον τύπο: 22

31 Όπου: ai, η επιφάνεια μεταξύ δύο διαδοχικών ισουψών, ei, το μέσο υψόμετρο της επιφάνειας Α, η συνολική έκταση της περιοχής Το μέσο υψόμετρο της περιοχής υπολογίστηκε στα 810m. Το Υψόμετρο 50% (H50%), αντιστοιχεί στο σημείο 50% της τετμηνένης της υψομετρικής καμπύλης. Η τιμή του H50% που υπολογίστηκε από την υψομετρική καμπύλη είναι 450 m. Το Υψόμετρο μέγιστης συχνότητας (Ημ.σ.), υπολογίζεται από το ιστόγραμμα των υψομετρικών κλάσεων και αντιστοιχεί στον μέγιστο ιστό. Το μέγιστο μήκος της λεκάνης (Lmax), το οποίο υπολογίζεται κατά μήκος μια γραμμής, παράλληλης προς τον κύριο κλάδο του υδρογραφικού δικτύου Το μέγιστο πλάτος της λεκάνης(dmax), το οποίο υπολογίζεται κατά μήκος μιας γραμμής κάθετης στον κύριο κλάδο, του υδρογραφικού δικτύου. Το μέγιστο ανάγλυφο(hb), ισούται με την υψομετρική διαφορά μεταξύ του στομίου της λεκάνης και του υψολότερου σημείου της περιμέτρου αυτής. Ο δείκτης αναγλύφου, ορίζεται ως το πηλίκο του μέγιστου αναγλύφου, προς το μέγιστο μήκος της υδρολογικής λεκάνης. Η μέγιστη κλίση της λεκάνης απορροής Πίνακας 4.1 : Οι κυριότερες μορφομετρικές παράμετροι της λεκάνης του Σπερχειού Συνολική έκταση της λεκάνης (Κm 2 ) 2311 Περίμετρος της λεκάνης (Κm) 157,7 Μέγιστο μήκος της λεκάνης (m) 80 Μέγιστο πλάτος της λεκάνης (m) 30 Μέσο υψόμετρο της λεκάνης (m) 810 Υψόμετρο 50% (m) 450 Υψόμετρο μέγιστης συχνότητας (m) 100 Μέγιστο ανάγλυφο λεκάνης 2437 Δείκτης αναγλύφου λεκάνης 0,03 Μέση κλίση λεκάνης % 34 23

32 Εικόνα 4.1: Ψηφιακό μοντέλο αναγλύφου, της λεκάνης του Σπερχειού 24

33 Ο Σπερχειός ποταμός έχει μήκος 85 km, πηγάζει από τον Τυμφρηστό, τα Βαρδούσια, την Οίτη και το Καλλίδρομο και εκβάλλει στο Μαλιακό κόλπο, όπου και σχηματίζει και το δέλτα του. Η κύρια κοίτη του ποταμού, η οποία έχει συνολικό μήκος 80 km, στο σημείο εκβολής του, διασπάται σε τρεις νέες κοίτες: Την παλαιά κοίτη, τη νεότερη, και την κοίτη εκτροπής (Ευθυμίου, 2005). Με βάση τον άξονα της ροής του ποταμού, η λεκάνη χωρίζεται σε δύο τμήματα, το βόρειο και το νότιο. Το νότιο τμήμα της λεκάνης παρουσιάζει μεγαλύτερα υψόμετρα σε σχέση με το βόρειο (Eικ.4.2). Ακόμα παρατηρήθηκε ότι στα υψόμετρα κάτω των 100 m το εμβαδό είναι αρκετά μεγάλο, γεγονός που οφείλεται στην επιμήκυνση της κεντρικής κοίτης του Σπερχειού και στην εξάπλωση των δελταϊκών αποθέσεων (Ψωμιάδης, 2010). Η παραπάνω διαφοροποίηση των δύο τμημάτων οφείλεται στο γεγονός ότι η κεντρική κοίτη του Σπερχειού αποτελεί ένα τεκτονικό βύθισμα, όπου το νότιο τμήμα ανυψώνεται ενώ το βόρειο βυθίζεται (Μαριολάκος. 1976). Η λεκάνη του Σπερχειού γενικά έχει ορεινό χαρακτήρα ο οποίος της προσδίδεται εξαιτίας του ότι το 70% της συνολικής της επιφάνειας, καλύπτεται από την έκταση της ορεινής ζώνης. Το μέσο υψόμετρο της λεκάνης είναι 810 m η μέση κλίση της λεκάνης είναι 34% περίπου και του πεδινού τμήματος περίπου 7%. Εξαιτίας των μεγάλων κλίσεων που εμφανίζει η λεκάνη, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο Σπερχειός εμφανίζει έντονο χειμμαρικό χαρακτήρα, με οξείες αιχμές πλημμύρων και έντονη στερεοπαροχή. 25

34 Εικόνα 4.2: Τοπογραφικές τομές στη λεκάνη του Σπερχειού 26

35 Εικόνα 4.3: Χάρτης κλίσεων της λεκάνης του Σπερχειού. 27

36 4.3. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Η ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου μιας περιοχής πραγματοποιείται αφενός για τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών της δομής του, αλλά και για την πρόβλεψη της εξέλιξής του, καθώς και για τον προσδιορισμό των υδρολογικών χαρακτηριστικών της λεκάνης απορροής. Το υδρογραφικό δίκτυο είναι δενδριτικού τύπου και αναπτύσσεται κατά τον επιμήκη άξονα του ποταμού (Εικ.4.4). Οι βασικές μορφομετρικές παράμετροι του υδρογραφικού δικτύου είναι οι παρακάτω: Ο συντελεστής διακλάδωσης Rb, ο οποίος ορίζεται ως το πηλίκο του αριθμού των κλάδων μιας τάξης προς τον αριθμό των κλάδων της επόμενης μεγαλύτερης τάξης και υπολογίζεται από τον τύπο: Όσο πιο επιμήκης είναι η λεκάνη, τόσο αυξητική τάση έχει ο συντελεστής διακλάδωσης. Η πυκνότητα RD, η οποία εκφράζει το συνολικό μήκος των ρεμάτων ανά μονάδα επιφανείας και υπολογίζεται από τον τύπο: Εξαρτάται από το κλίμα και τις γεωλογικές συνθήκες Η υδρογραφική συχνότητα RN, η οποία εκφράζει τον αριθμό των κλάδων ανά μονάδα επιφανείας και υπολογίζεται : 28

37 Εικόνα 4.4: Υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης του Σπερχειού 29

38 4.4. ΚΥΡΙΟΙ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΟΙ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ Οι κυριότεροι παραπόταμοι του Σπερχειού είναι ο Ρουστιανίτης και η Βίστριζα, καθώς και οι μικρότεροι, Ξηριάς, Γοργοπόταμος (πολύ γνωστός από την ομώνυμη γέφυρα) και ο Φθιωτικός Ασωπός Γοργοπόταμος Ο Γοργοπόταμος, πηγάζει από την Οίτη και ρέει προς τον κάμπο του Σπερχειού, στον οποίο συμβάλλει, λίγο πριν τις εκβολές του, στον Μαλιακό κόλπο. Το συνολικό του μήκος είναι 8 Κm περίπου. Στην αρχαιότητα ο ποταμός κατέληγε κατ ευθείαν στον Μαλιακό κόλπο αλλά με τις συνεχείς προσχώσεις και την επέκταση του κάμπου της Λαμίας, ενώθηκε τελικά με τον Σπερχειό. Ο Γοργοπόταμος σχηματίζει ένα βαθύ φαράγγι στην Οίτη, πάνω από το οποίο διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή του ΟΣΕ, από γέφυρα ύψους 30 m και μήκους 250 m. Στον Γοργοπόταμο ενώνονται και τα νερά του Φθιωτικού Ασωπού που ρέει ανάμεσα στην Οίτη και το Καλλίδρομο. Το φαράγγι του Γοργοποτάμου (Εικ.4.5) είναι πολύ εντυπωσιακό και επιβλητικό και συγκαταλέγεται στα 3 πρώτα σε όλη την Ευρώπη από άποψη κάλους. Κατά μήκος του ποταμού έχουν καταγραφεί, σε υψομετρική διαφορά 800 m περίπου, από τα 1100 m στα 300,22 m μικροί και μεγάλοι καταρράκτες, με αντίστοιχο αριθμό μικρών λιμνών. Εικόνα 4.5: Το Φαράγγι του Γοργοποτάμου Ασωπός Ο Ασωπός ποταμός έχει μήκος περίπου 20 km, πηγάζει από την Οίτη και χύνεται στο Σπερχειό ποταμό κοντά στην Αλαμάνα. Με ανατολική 30

39 κατεύθυνση περνάει ανάμεσα από τη πάνω και κάτω Παύλιανη, συγκεντρώνει τα νερά άλλων ρυακιών της περιοχής και λίγα χιλιόμετρα κάτω από την Παύλιανη, ύστερα από μια πετρώδη κοίτη, με μικρούς καταρράκτες, σχηματίζει μια μικρή λίμνη κοντά στη σιδηροδρομική γέφυρα του Ασωπού. Μετά τη Γέφυρα τα νερά πέφτουν ορμητικά σχηματίζοντας κι άλλους μικρούς καταρράκτες. Το Φαράγγι του Ασωπού είναι ένα στενό πέρασμα το οποίο σχηματίζουν, οι κάθετες βουνοπλαγιές της Οίτης και του Καλλίδρομου (Εικ.4.6). Το φαράγγι αυτό οδηγεί τα νερά της Ανατολικής Οίτης στο Σπερχειό ποταμό και μέσω αυτού στο Μαλιακό Κόλπο, δημιουργώντας έναν υγρότοπο τεράστιας οικολογικής σημασίας. Εικόνα 4.6: Το φαράγγι του Ασωπού Ξηριάς Ο Ξηριάς ή Ξεριάς βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Λαμίας. Πήρε το όνομα αυτό επειδή πολλές φορές το καλοκαίρι στεγνώνει από νερό. Πηγάζει από το όρος της Όθρεως και καλύπτει ένα τμήμα ΒΑ στη λεκάνη του Σπερχειού. Διέρχεται νοτιοανατολικά της Λαμίας από το χωριό Ροδίτσα και έχει μήκος διαδρομής περίπου 28 km. Ο Ξηριάς εκβάλλει στην τάφρο της Λαμίας, γνωστή και ως Γερμανική Τάφρο, η οποία αποτελεί το ουσιαστικότερο αντιπλημμυρικό έργο στην κοιλάδα του Σπερχειού. Αποχετεύει τα νερά των κατακλύσεων, που προκαλούν οι υπερχειλίσεις του Σπερχειού αλλά και τα νερά από τους λόφους στα βόρεια και κυρίως από τη λεκάνη του χειμάρρου Ξηριά. 31

40 Εικόνα 4.7: Ποταμός Ξηριάς Ίναχος Ο Ίναχος πηγάζει στο δυτικά της Οίτης και βόρεια των Βαρδουσίων. Η υδροκριτική του γραμμή τοποθετείται στην κορυφογραμμή των Βαρδουσίων, εκεί όπου βρίσκονται και οι πηγές του, κοντά στα χωριά Νεοχώρι, Πλάτανο και Γαρδίκι. Διαρρέει μέσα στις αλλουβιακές αποθέσεις και εκβάλει στο Σπερχειό. Πριν τη συμβολή του με το Σπερχειό, διακλαδίζεται σε μικρότερους κλάδους και σχηματίζει έναν εκτεταμένο κώνο αλλουβιακών αποθέσεων. Η λεκάνη του Ίναχου καταλαμβάνει μία έκταση 338,3 km 2, στο νότιο τμήμα της λεκάνης του Σπερχειού. (Παράχου, Βουβαλίδης, 2006). 4.5.ΟΙ ΕΚΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ (ΔΕΛΤΑ) Το Δέλτα του ποταμού εκτείνεται μεταξύ των συντεταγμένων γεωγραφικό μήκος και γεωγραφικό πλάτος. Βρίσκεται περίπου 4 km στα ανατολικά της Ανθήλης, στα νοτιοανατολικά της πόλης της Λαμίας. Αποτελεί το 4ο σε μέγεθος δέλτα, στις ακτές του Αιγαίου και το 6ο σε μέγεθος, στον ελλαδικό χώρο. Η μορφή της δελταϊκής πεδιάδας, καθορίζεται από τη λεκάνη απορροής και το υδρογραφικό δίκτυο, που την τροφοδοτούν με μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αφενός την υποβάθμιση των ορεινών περιοχών και αφετέρου, την υπερχείλιση του ποταμού στο δέλτα (Ευθυμίου, 2005). Η έκταση του δέλτα ήταν παλαιότερα θάλασσα που βαθμιαία οπισθοχώρησε λόγω των προσχώσεων του ποταμού. Ο ποταμός με τα άφθονα φερτά υλικά σχημάτισε αυτή την προσχωσιγενή πεδιάδα της Ανθήλης, της Ροδίτσας, των Θερμοπυλών και της Αγ. Τριάδας. Στοιχεία ερευνητικών γεωτρήσεων που 32

41 έχουν εκτελεστεί από το ΙΓΜΕ, στη δελταϊκή περιοχή, εντοπίζουν εναλλαγές άμμων, αμμούχων αργίλων, ιλυοαργίλων και αργίλων, μέχρι το βάθος των 306 m, ενώ το συνολικό πάχος των ιζημάτων, εκτιμάται ότι ανέρχεται στα m. Οι πεδινές εκτάσεις του δέλτα και κυρίως αυτές που εκτείνονται ανατολικά της εθνικής οδού Αθηνών-Λαμίας, έχουν δημιουργηθεί από τη μεταφορά και απόθεση φερτών υλικών από το ποτάμι. Η κεντρική κοίτη του ποταμού τροφοδοτείται από 63 χείμαρρους μόνιμης και περιοδικής ροής. Επίσης καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του Δέλτα, κατέχει η επίδραση της Θάλασσας. Λόγω της μικρής κλίσης που παρουσιάζει η περιοχή προς τη θάλασσα η ροή των νερών του ποταμού είναι ήρεμη και σε περίπτωση πλημμυρίδας τα θαλάσσια νερά διεισδύουν στην κοίτη και εισχωρούν μέσα στη ξηρά κατακλύζοντας μεγάλα εδαφικά τμήματα. Η επίδραση της στερεομεταφοράς του ρεύματος συνίσταται στην συγκέντρωση και απομάκρυνση παραγωγικού εδάφους με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των ορεινών λεκανών απορροής. Τα υλικά αυτά στη συνέχεια μεταφέρονται δια μέσου των κοιτών των υδατορευμάτων προσχώνουν την τεχνητή κοίτη, μειώνουν τις παροχετευτικές διαστάσεις και σε πολλές περιπτώσεις δημιουργούν πλημμυρικά φαινόμενα. Παράλληλα αποτελούν αξιόλογο πόρο εμπλουτισμού, με θρεπτικά συστατικά και οργανισμούς, τα οποία είναι συστήματα με πολύπλοκη και λεπτή ισορροπία. Τόσο η λεκάνη του Σπερχειού όσο και το Δέλτα, έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 ως περιοχή «κοινοτικού ενδιαφέροντος» (GR ) και «Ζώνη Ειδικής Προστασίας» (GR ) αντίστοιχα Προστατευόμενη περιοχή Natura 2000: Σπερχειός- Μαλιακός-Δέλτα Η περιοχή βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Κεντρικής Ελλάδας. Τα όριά της βρίσκονται στην περιφερειακή ζώνη του Εθνικού Δρυμού της Οίτης και συνορεύει με τα όρη Τυμφρηστός και Βαρδούσια. Στην περιοχή διακρίνονται τρία τμήματα: α) ο Μαλιακός κόλπος, β) οι εκβολές του Σπερχειού ποταμού και οι γύρω περιοχές και γ) η κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού και οι πηγές του. Ο Μαλιακός κόλπος καλύπτει 9o km 2. Είναι ένας μικρός κλειστός κόλπος που συνδέεται με το Αιγαίο πέλαγος και τον Β Ευβοϊκό κόλπο, στο ανατολικό άκρο του, μέσω δύο μικρών διαύλων. 33

42 Στο εξωτερικό ανατολικό τμήμα του, το μέσο βάθος είναι 30 m, ενώ στο εσωτερικό δυτικό του τμήμα δεν ξεπερνά τα 25 m. Ο πυθμένας του καλύπτεται ως επί το πλείστον από μαλακό ίζημα. Ο Σπερχειός συναντά την θάλασσα στο ΝΔ άκρο του κόλπου. Το εσωτερικό τμήμα του κόλπου, κοντά στο στόμιο του ποταμού, είναι το πιο ρηχό. Ο πυρήνας των εκβολών καλύπτει 3,19 km 2 ενώ η ευρύτερη περιοχή ανέρχεται στα 10o km 2. Οι εκβολές και οι γύρω περιοχές σχηματίζουν ένα ποικίλο τοπίο. Η μεγαλύτερη έκταση της περιοχής έξω από τον πυρήνα καλύπτεται από εντατικές καλλιέργειες, κυρίως ρυζιού (Ανθήλη). Το τελευταίο τμήμα των εκβολών, κοντά στο στόμιο του ποταμού και εκεί που η ξηρά συναντά τη θάλασσα, σχηματίζει έναν ρηχό κόλπο, έκτασης 5 km2, που ονομάζεται Λιβάρι,. Το βάθος στο μεγαλύτερο τμήμα του είναι 5 m. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω το μήκος του ποταμού είναι 85 km και ξεκινά από το όρος Τυμφρηστό σε υψόμετρο m. Προχωρώντας από την πόλη της Λαμίας προς τις πηγές του Σπερχειού, το τοπίο κυριαρχείται από μονίμως ξηρές και αρδευόμενες καλλιέργειες. Στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας υπάρχουν εναλλασσόμενες καλλιέργειες. Τέλος, κοντά στις πηγές του ποταμού, εκτός από μικρά τμήματα, η περιοχή κυριαρχείται από εγκαταλειμμένη αγροτική γη. 34

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ-ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ 5.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα υδρολογικά χαρακτηριστικά μιας λεκάνης, συνδέονται άμεσα και ουσιαστικά διαμορφώνονται, κυρίως από τα κλιματολογικά στοιχεία της περιοχής. Τα στοιχεία αυτά είναι το ύψος και η ένταση των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, η υγρασία, η θερμοκρασία του αέρα, το νέφος, η εξάτμιση καθώς και η ένταση και η διεύθυνση του αέρα. Γενικά το κλίμα της λεκάνης του Σπερχειού, ανήκει στην υποτροπική μεσογειακή ζώνη, με θερμά και ξηρά καλοκαίρια και υγρούς και ήπιους χειμώνες. Το κλίμα στο Μαλιακό κόλπο χαρακτηρίζεται ως Μεσογειακό, ενώ στην κοιλάδα του ποταμού ως πεδινό ηπειρωτικό. Οι περιοχές με υψόμετρα άνω των 500 m χαρακτηρίζονται από κλίμα ορεινό ηπειρωτικό με ψυχρό χειμώνα (Ευθυμίου, 2005). Με τον όρο ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα νοούνται οι διάφορες μορφές με τις οποίες το νερό της ατμόσφαιρας αποβάλλεται από αυτή, σε υγρή ή στερεά κατάσταση και επανέρχεται στην επιφάνεια της γης. Το ατμοσφαιρικό νερό αποβάλλεται υπό υγρή κατάσταση ως βροχή, δροσιά, ομίχλη, ενώ υπό στερεά κατάσταση ως χιόνι, χαλάζι ή πάχνη. Για το σχηματισμό των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων απαιτούνται οι εξής προϋποθέσεις: Δημιουργία κορεσμένου με υδρατμούς αέρα, μετατροπή μέρους των υδρατμών σε υγρή ή στερεά κατάσταση και αύξηση του μεγέθους των υδροσταγόνων ή των παγοκρυστάλλων των νεφών ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η πτώση τους στην επιφάνεια της γης. 5.2.ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΑ Για την ανάλυση της βροχόπτωσης στην περιοχή χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα βροχόπτωσης τεσσάρων μετεωρολογικών σταθμών, αυτών της Υπάτης, με υψόμετρο 286 m (ΔΕΗ) της Λαμίας, με υψόμετρο 144 m του Τριλόφου με υψόμετρο 580 m και του Τυμφρηστού με υψόμετρο 850 m (ΥΠΕΧΩΔΕ). 35

44 Πίνακας 5.1 Μέσα μηνιαία και μέσα ετήσια δεδομένα βροχόπτωσης για τα έτη (Ψωμιάδης, 2010) Σταθμός Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Μ.Ε. Λαμία 58,8 59,3 66,5 41, , ,3 32,5 69,3 76,3 80,8 585,5 Υπάτη 117, , ,5 22,5 22,5 27,6 20, ,1 131,1 866,9 Τύμφρηστος 122,1 113,9 147,2 101,2 52,4 19,6 23,6 24,7 39,4 116,9 203,1 173,8 1137,7 Τρίλοφο 67,9 61,7 74, ,2 18,9 20,5 20, ,1 105,3 71,9 620,8 ΜΟ 91,55 84,72 99,52 65,15 48,02 21,57 21,4 23,97 26,55 84,07 121,7 114,4 Διάγραμμα 5.1: α, β Μέση μηνιαία διακύμανση βροχόπτωσης των 4 τεσσάρων σταθμών. 36

45 Από τα δεδομένα του πίνακα 5.1 αλλά και από τα διάγραμματα 5.1α και 5.1.β, παρατηρούμε ότι οι μεγαλύτερες τιμές της βροχόπτωσης παρουσιάζονται μεταξύ του Οκτωβρίου και του Απριλίου, ενώ οι μικρότερες από το Μάιο έως τον Σεπτέμβριο ΕΞΙΣΩΣΗ ΤΗΣ ΒΡΟΧΟΒΑΘΜΙΔΑΣ Για τον υπολογισμό της εξίσωσης της βροχοβαθμίδας, με βάση την οποία πραγματοποιήθηκε η κατασκευή των ισουέτιων καμπυλών (Εικ 5.1), αλλά και ο υπολογισμός του μέσου ετήσιου ύψους βροχής στη λεκάνη, χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης από τους μετεωρολογικούς σταθμούς Λαμίας, Υπάτης και Τριλόφου. Κάθε τιμή της ετήσιας βροχόπτωσης του κάθε σταθμού (πίν. 5.2), αντιστοιχείται με την τιμή του υψομέτρου κάθε σταθμού, με μια γραμμική σχέση της μορφής: Όπου: α, β: Το ύψος βροχής σε υψόμετρο μηδέν και συντελεστής της διεύθυνσης της ευθείας y=f(x), αντίστοιχα. O έλεγχος της αξιοπιστίας της εξίσωσης γίνεται με τον υπολογισμό του συντελεστή συσχέτισης των δύο μεγεθών. Όταν ο συντελεστής συσχέτισης είναι πάνω από 0, 7 τότε η εξίσωση θεωρείται αξιόπιστη. Διάγραμμα 5.2: Ευθεία μεταβολής του ύψους βροχόπτωσης συναρτήσει του απόλυτου υψομέτρου των σταθμών Λαμίας, Υπάτης, Τριλόφου. 37

46 Η εξίσωση της βροχοβαθμίδας που προέκυψε από τα δεδομένα των σταθμών είναι της μορφής: Όπου y είναι το μέσο ετήσιο ύψος της βροχής και x το υψόμετρο της περιοχής από την επιφάνεια της θάλασσας. Έτσι με βάση την εξίσωση προκύπτει ότι το μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στην επιφάνεια της θάλασσας ισούται με 566,3 mm ενώ το ύψος βροχόπτωσης αυξάνει κατά 69,6 mm ανά 100 m. Η τιμή του συντελεστή συσχέτισης 0,886 δείχνει ότι το ύψος της βροχής στην περιοχή επηρεάζεται από το υψόμετρο. Πίνακας 5.2: Αντιστοιχία απόλυτου υψομέτρου(m) και ύψους βροχής (mm) Απόλυτο υψόμετρο (m) Ύψος βροχής (mm) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9 38

47 Εικόνα 5.1:Χάρτης κατανομής της βροχόπτωσης στη λεκάνη του Σπερχειού. 39

48 5.4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ Οι κλιματικοί παράγοντες και κυρίως η βροχόπτωση, η επιφανειακή απορροή, η εξατμισοδιαπνοή και η κατείσδυση, υπεισέρχονται στον υδρολογικό κύκλο του νερού και συνδέονται μεταξύ τους με την εξίσωση του υδρολογικού ισοζυγίου. P= ET+A (mm) Όπου: P= Mέσο ετήσιο ύψος βροχής (mm), ET=Εξατμισοδιαπνοή (mm) και Α= Ολική Απορροή (mm), η οποία δίνεται από την εξίσωση: A=R+I (mm) Όπου: R=Επιφανειακή Απορροή (mm) και I= Υπόγεια Απορροή(mm) Η τελική εξίσωση του υδρολογικού ισοζυγίου είναι της μορφής: P=ET+R+I Το υδρολογικό ισοζύγιο στην παρούσα εργασία υπολογίστηκε για το πεδινό και ημιορεινό τμήμα της λεκάνης το οποίο έχει συνολική έκταση 517,5 km 2 (Eικ. 5.2). Αντιπροσωπευτικός σταθμός του πεδινού τμήματος της λεκάνης είναι ο σταθμός της Λαμίας. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως πρόκειται για ενδεικτικές τιμές και όχι για απόλυτες Θερμοκρασία Η θερμοκρασία θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα κλιματολογικά στοιχεία διότι χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της εξατμισοδιαπνοής. Από τα δεδομένα του σταθμού της Λαμίας για τα έτη (Ε.Μ.Υ) προέκυψε ότι η ελάχιστη θερμοκρασία στην λεκάνη του Σπερχειού καταγράφηκε 2,9 C και παρατηρήθηκε κυρίως μεταξύ των μηνών Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου. Η μέγιστη θερμοκρασία που καταγράφηκε είναι 32,9 C μεταξύ των μηνών Ιουλίου και Αυγούστου. 40

49 Εικόνα5.2: Σκιαγραφημένη περιοχή, στην οποία υπολογίστηκε το υδρολογικό ισοζύγιο. 41

50 Πίνακας 5.4: Δεδομένα θερμοκρασίας από το σταθμό Λαμία για τα έτη (Ε.Μ.Υ.) Μήνας Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Έτος Μέση 7,4 7,9 10,8 14,7 19,7 24,6 26,1 25,6 22,1 17,4 12,2 8,4 16,6 τιμή Ελάχιστη 2,9 3 5,4 8,8 13,2 17, ,5 15,4 11,8 7,4 4,1 10,5 τιμή Μέγιστη τιμή 12, ,2 20, ,3 32,9 32,5 28,7 23,2 17,1 12,9 22,1 Διάγραμμα 5.3: Κατανομή της μέσης, μέγιστης και ελάχιστης θερμοκρασίας για το σταθμό Λαμία Όγκος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων Ο ετήσιος όγκος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που δέχεται η περιοχή υπολογίστηκε από το βροχομετρικό χάρτη, αφού εμβαδομετρήθηκαν οι περιοχές των ισουέτιων καμπυλών. Το πεδινό και ημιορεινό τμήμα της λεκάνης του Σπερχειού καλύπτει μία έκταση 517,5 km 2 (Πιν.5.5.) Χρησιμοποιώντας την τιμή της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης που δέχεται η λεκάνη, όπως αυτή προέκυψε από το χάρτη κατανομής της βροχόπτωσης, μπορούμε να υπολογίσουμε τον όγκο των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που δέχεται. Όπου: Vp: ο όγκος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων (x10 6 m 3 ) F: η επιφάνεια σε km 2 P: το μέσο ετήσιο ύψος βροχής. 42

51 Πίνακας 5.5: Συνολικός όγκος νερού που προέρχεται από τη βροχόπτωση Ισοϋέτιες Μέσο ετήσιο ύψος βροχής (mm) Έκταση (Κm 2 ) Όγκος νερού (x10 6 m 3 ) 566,3-635,9 601,1 517, ,9-705,5 670,7 207,1 138,9 705,5-775,1 740, ,7 775,1-844,7 809,9 158,3 128,2 844,7-914,3 879,5 153,1 134,6 914,3-983,9 949,1 149,1 141,5 983,9-1053,5 1018, ,5 1053,5-1123,1 1088,3 137,8 149,9 1123,1-1192,7 1157,9 134,1 155,2 1192,7-1262,3 1227,5 102, ,31331,9 1297,1 98,4 127,6 1331,9-1401,5 1366,7 90,4 123,5 1401,5-1471,1 1436,3 72,1 103,5 1471,1-1540,7 1505, ,3 1540,7-1610,3 1575,5 34,1 53,7 1610,31679,9 1645,1 29,1 47,8 1679,91749,5 1714,7 20,8 35,6 1749,5-1819,1 1784,3 14,8 26,4 1819,1-1888,7 1853, ,3 1888,71958,3 1923,5 3 5,7 1958,32027,9 1993,1 4,4 8,7 MO Η μέση ετήσια βροχόπτωση ορίζεται ως ο λόγος του όγκου του νερού που δέχεται η λεκάνη προς την έκταση αυτής. Όπου: Ai: το εμβαδόν της υδρολογικής λεκάνης Pi: το μέσο ετήσιο ύψος βροχής επί της επιφάνειας Από τα δεδομένα του πίνακα 5.5, προέκυψε πως η μέση ετήσια βροχόπτωση που δέχτηκε η περιοχή για τα έτη ανέρχεται στα 1297mm κατανεμημένα σε όλη την επιφάνεια (2311Km 2 ) και ο μέσος ετήσιος όγκος νερού ανέρχεται στα 2192,6x10 6 Km 3. 43

52 Ο υπολογισμός του υδρολογικού ισοζυγίου επικεντρώθηκε όπως αναφέρθηκε παραπάνω στο πεδινό και ημιορεινό τμήμα της λεκάνης το οποίο έχει έκταση 517,5 km 2. Συγκεκριμένα επιλέχθηκε το τμήμα από 0-200m στο οποί0 αντιστοιχεί σύμφωνα με τον πίνακα 5.2, ύψος βροχής ίσο με 601.1mm. Αποτελείται από τεταρτογενείς και νεογενείς αποθέσεις, ασβεστόλιθους, οφιόλιθους, φλύσχη και από τους σχηματισμούς της σχιστοκερατολιθικής διάπλασης. Ο μέσος όγκος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που προέκυψε είναι 311 x 10 6 m 3. Στον πίνακα 5.6 παρουσιάζεται ο όγκος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων για την κάθε γεωλογική ενότητα ξεχωριστά. Πίνακας 5.6: Όγκος κατακρημνισμάτων για την κάθε γεωλογική ενότητα που αντιστοιχεί σε ύψος βροχής 601,1mm Γεωλογικός σχηματισμός Έκταση (km 2 ) Όγκος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων (x10 6 m 3 ) Τεταρτογενείς αποθέσεις 406,8 244 Νεογενή 11,5 6,9 Ανθρακικά Οφιόλιθοι 35 21,03 Φλύσχης 33,5 20,1 Σχιστοκερατόλιθοι 10,2 6, Eξατμισοδιαπνοή (ΕΤ) Η εξατμισοδιαπνοή περιλαμβάνει το σύνολο των διαδικασιών με τις οποίες γίνεται μετατροπή της υγρής ή στερεής φάσης του νερού, σε υδρατμούς και οι οποίες λαμβάνουν χώρα στην επιφάνεια της γης ή σε μία ζώνη πάνω ή κάτω αυτής. Η ΕΤ εξαρτάται από πολλούς παράγοντες μεταξύ των οποίων οι κυριότεροι είναι: α) Η διαθέσιμη προς εξάτμιση ποσότητα νερού, β) η διαθέσιμη για την εξάτμιση ποσότητα ενέργειας υπό μορφή ακτινοβολίας ή θερμότητας, γ) το είδος της εξατμίζουσας επιφάνειας (ελεύθερη υδάτινη επιφάνεια, επιφάνεια βλαστήσεως, γυμνό έδαφος) και τέλος 44

53 δ) η κατανομή της σχετικής υγρασίας και της ταχύτητας του ανέμου καθ ύψος στην ατμοσφαιρική ζώνη πλησίον του εδάφους. Οι παράγοντες αυτοί έχουν περιοριστικό ρόλο στη διαδικασία της ΕΤ, ώστε ο πραγματοποιούμενος ρυθμός ΕΤ να καθορίζεται από τον παράγοντα εκείνο ο οποίος εμφανίζεται με την μικρότερη αναλογικά τιμή συμμετοχής του στο φαινόμενο της ΕΤ. Το συνηθέστερο περιοριστικό παράγοντα σε μια περιοχή καλυμμένη με βλάστηση αποτελεί η διαθέσιμη προς εξάτμιση υγρασία του εδάφους (Σακκάς, 2004). Ο ρυθμός της ΕΤ που πραγματοποιείται υπό τις εκάστοτε υφιστάμενες συνθήκες χαρακτηρίζεται ως πραγματική εξατμισοδιαπνοή (ΕΤα) και η ολοκλήρωση της στον χρόνο παρέχει τη συμβολή της ΕΤ στον Υδρολογικό κύκλο. Δεδομένου ότι η εξατμισοδιαπνοή αποτελεί μια συνεχή διαδικασία, το ποσοτικό της μέτρο δύναται να εκφραστεί με το πάχος ή το ύψος, του ισοδύναμου υδάτινου στρώματος το οποίο μετατρέπεται σε υδρατμούς σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Έχει διαστάσεις ταχύτητας [LT 1], με συνηθέστερη έκφραση σε mm/day ή cm/day. Για τον υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής, εφαρμόστηκε ο εμπειρικός τύπος του Turc (1954), o οποίος από την στατιστική ανάλυση των δεδομένων 254 λεκανών απορροής από διάφορες χώρες του κόσμου κατέληξε στην παρακάτω σχέση: Όπου: Ε= Πραγματική εξατμισοδιαπνοή σε mm, P=το μέσο ετήσιο ύψος βροχής σε mm, L=300+25Τ+0.05Τ 3 σε mm, όπου Τ= η μέση ετήσια θερμοκρασία ( C). H μέση τιμή της Εξατμισοδιαπνοής, ανέρχεται στα 527mm και ο όγκος της πραγματικής εξατμισοδιαπνοής στα 272x10 6 m 3. Η τιμή αυτή που προέκυψε από την εφαρμογή του τύπου του Turc είναι υπερεκτιμημένη. Για το λόγο αυτό οι τιμές των παραμέτρων του υδρολογικού ισοζυγίου δεν αποτελούν απόλυτες τιμές αλλά ενδεικτικές Ολική απορροή (Α) Έχοντας υπολογίσει την πραγματική εξατμισοδιαπνοή του πεδινού τμήματος μπορούμε από την εξίσωση του Υδρολογικού ισοζυγίου να υπολογίσουμε την 45

54 ολική απορροή η οποία από την εφαρμογή της σχέσης P=ET+A προκύπτει ίση με 38,2x10 6 m Κατείσδυση (Ι) Η κατείσδυση αντιπροσωπεύει το ποσοστό των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων το οποίο διαπερνάει την επιφάνεια του εδάφους και κινείται προς τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα. Οι κατείσδυση επηρεάζεται από την υγρασία, την κλίση του εδάφους, την ένταση της βροχόπτωσης, τη βλάστηση, τη λιθολογία και την τεκτονική. Η κατείσδυση υπολογίζεται με τη βοήθεια των συντελεστών κατείσδυσης που αντιστοιχούν στους σχηματισμούς της περιοχής. Ο συντελεστής κατείσδυσης για τα ανθρακικά πετρώματα είναι της τάξεως των 45% για τον φλύσχη 10%, για τα νεογενή 20%, για τις αλλουβιακές αποθέσεις, 25%, για τους οφιόλιθους 8% και για τη σχιστοκερατολιθική διάπλαση 13%. Ο όγκος της κατείσδυσης υπολογίστηκε 8.08x10 6 m 3 ή 23% Πίνακας 5.7: Ο Όγκος νερού που κατεισδύει στο πεδινό τμήμα Γεωλογικός σχηματισμός Έκταση (km 2 ) Συντελεστής κατείσδυσης % Όγκος Κατείσδυσης x10 6 m 3 Τεταρτογενής αποθέσεις 406,8 19,6 8,02 Νεογενή ιζήματα 11,5 0,44 0,005 Ανθρακικά 20 1,54 0,018 Οφιόλιθοι 35 0,54 0,0002 Φλύσχης 33,5 0,64 0,030 Σχιστοκερατολιθική διάπλαση 10,2 0,25 0,020 Σύνολο 517,5 8, Επιφανειακή απορροή Ως επιφανειακή απορροή χαρακτηρίζεται το μέρος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων το οποίο ρέει στην επιφάνεια του εδάφους και καταλήγει στην έξοδο της λεκάνης απορροής δια μέσω των υδατορευμάτων. Οι παράγοντες που την επηρεάζουν είναι κυρίως κλιματολογικοί και φυσιογραφικοί. Ο όγκος της επιφανειακής απορροής υπολογίστηκε από το υδρολογικό ισοζύγιο 29,92x

55 Πίνακας 5.8: Υδρολογικό ισοζύγιο του πεδινού τμήματος Σύνολο επιφάνειας (km 2 ) 517 Μέσο ετήσιο ύψος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων(mm) 601,1 Όγκος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων x10 6 m Tιμή πραγματικής εξατμισοδιαπνοής (mm) % Μέσος ετήσιος όγκος εξατμισοδιαπνοής (x10 6 m 3 ) 272,4 Μέσος ετήσιος όγκος επιφανειακής απορροής (x10 6 m 3 ) 29,92 9,5% Μέσος ετήσιος όγκος κατείσδυσης (x10 6 m 3 ) 8,08 3,5% Μέσος ετήσιος όγκος ολικής απορροής (x10 6 m 3 ) 38,2 13% 47

56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ 6.1.ΓΕΝΙΚΑ Η υδρογεωλογική συμπεριφορά των σχηματισμών μιας περιοχής είναι συνάρτηση διαφόρων φυσικών και χημικών παραγόντων. Οι σημαντικότεροι από αυτούς, είναι το πορώδες, η διαπερατότητα, αλλά και γενικά η λιθολογική σύσταση των πετρωμάτων. Σημαντικό ρόλο κατέχει επίσης η τεκτονική της περιοχής και ο βαθμός καταπόνησης, των σχηματισμών. Οι τεκτονικές διαρρήξεις λειτουργούν ως δρόμοι προνομιακής ροής. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, για την ανάλυση των υδρογεωλογικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή, χρησιμοποιήθηκε ένας αριθμός υδροσημείων από τον υπάρχοντα κάνναβο του ΙΓΜΕ στην περιοχή, καθώς και στοιχεία τα οποία αναφέρονται στο βάθος και την παροχή άντλησης αλλά και στη στρωματογραφία της εκάστοτε γεώτρησης. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις της στάθμης σε κάθε υδροσημείο με σταθμήμετρο SEBA για την περίοδο Οκτωβρίου Τα υδροσημεία χωρικά, τοποθετούνται στο πεδινό τμήμα της περιοχής (Εικ.6.2), το οποίο δομείται από τεταρτογενείς αποθέσεις κυρίως ολοκαινικής και πλειστοκαινικής ηλικίας αλλά και νεογενή ιζήματα του πλειοκαίνου. Από τις μετρήσεις αυτές κατασκευάστηκε ο πιεζομετρικός χάρτης της περιοχής (Εικ.6.3) από τον οποίο είναι δυνατόν να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την διεύθυνση της ροής αλλά και τις υδραυλικές παραμέτρους του υδροφόρου. 6.2.ΥΔΡΟΛΙΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Οι σχηματισμοί της περιοχής μελέτης διαχωρίστηκαν σε υδροπερατούς, ημιπερατούς και υδατοστεγανούς. Ο διαχωρισμός των υδρολιθολογικών ενοτήτων πραγματοποιήθηκε με βάση την πρόταση της Διεθνούς Ένωσης Υδρογεωλόγων (IAH) και της UNESCO (Struckmeier and Margat, 1995). Σύμφωνα με την παραπάνω πρόταση, το σύνολο των γεωλογικών σχηματισμών μιας περιοχής διαχωρίζεται σε τρεις κύριες ενότητες και η κάθε 48

57 μία από αυτές υποδιαιρείται με τη υδρογεωλογικές ενότητες. σειρά της σε δύο επιμέρους Πίνακας 6.1 Διάκριση υδρολιθολογικών ενοτήτων (IAH, UNESCO,1995) 1.Πορώδη (μη συνεκτικά) πετρώματα 1Α. Εκτεταμένοι υδροφόροι ορίζοντες με υψηλή απόδοση 1Β.Τοπικοί ή μέτριου πάχους υδροφόροι ορίζοντες με υψηλή απόδοση ή εκτεταμένοι μέτριας απόδοσης 2.Συνεκτικά πετρώματα με δευτερογενές πορώδες 2Α.Εκτεταμένοι υδροφόροι ορίζοντες με υψηλή απόδοση 2Β.Τοπικοί ή μικρού πάχους υδροφόροι με υψηλή απόδοση ή εκτεταμένοι αλλά μέτριας απόδοσης υδροφόροι 3.Συνεκτικά και πορώδη πετρώματα με περιορισμένη ή πρακτικά ανύπαρκτη υδροφορία 3Α Τοπικής σημασίας υπόγεια νερά κυρίως σε ζώνες διάρρηξης και αποσάθρωσης συνεκτικών πετρωμάτων 3Β. Υδροφόροι χωρίς πρακτική σημασία ή μη υδροφόροι σχηματισμοί 1. ΠΟΡΩΔΗ (ΚΥΡΙΩΣ ΜΗ ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ) ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ 1Α. ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΜΕ ΥΨΗΛΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ. Κώνοι κορημάτων: Όπως αναφέρθηκε στη γεωλογία της περιοχής, ο σχηματισμός αυτός αποτελείται από ασβεστολιθικά κροκαλοπαγή και χάλικες. Λόγω της έκτασης που καταλαμβάνουν, αλλά και του πάχους τους, μπορούν να αποθηκεύσουν σημαντικές ποσότητες νερού. Νεότερα ριπίδια χειμάρρων: Τα νεότερα ριπίδια χειμάρρων αποτελούνται από λατύπες και κροκάλες ασβεστολιθικής κυρίως σύστασης, καθώς και από άμμους. Οι σχηματισμοί αυτοί παρατηρούνται στο ΝΑ άκρο της λεκάνης και παρουσιάζουν μεγάλη υδρογεωλογική σημασία λόγω του μεγάλου πάχους αλλά και της έκτασης που καταλαμβάνουν. Αποθέσεις κοιλάδας: Αποτελούνται κυρίως από κροκάλες και άμμους. Παρατηρούνται κατά μήκος της κοίτης του ποταμού και παρόλο που το πάχος τους δεν είναι μεγάλο, το γεγονός ότι, τροφοδοτούνται πλευρικά από το Σπερχειό τους καθιστά αξιόλογους υδροφόρους σχηματισμούς, οι οποίοι μπορούν να αποδώσουν μεγάλες ποσότητες νερού. 49

58 1Β.ΤΟΠΙΚΟΙ Ή ΜΙΚΡΟΥ ΠΑΧΟΥΣ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ ΜΕ ΥΨΗΛΗ ΑΠΟΔΟΣΗ Ή ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΟΙ ΑΛΛΑ ΜΕΤΡΙΑΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ. Χερσαίες αποθέσεις: Η επιφανειακή εμφάνιση, του σχηματισμού είναι περιορισμένη. Σύμφωνα με τον Κακαβά (1984), ο σχηματισμός αυτός εκτίνεται κάτω από νεώτερες προσχώσεις και για το λόγο αυτό μπορεί να αποθηκεύσει μεγάλες ποσότητες υπόγειου νερού. Προσχώσεις κοιλάδας: Αναπτύσσονται κυρίως στο ανατολικό τμήμα της περιοχής σε χαμηλότερα κυρίως τοπογραφικά τμήματα. Αποτελούνται από εναλλαγές στρωμάτων αργίλου, άμμου, πηλού, και ψηφίδων. Οι συχνές εναλλαγές αδρομερών και λεπτομερών υλικών, συντέλεσαν στη δημιουργία ενός υπό πίεση υδροφόρου ορίζοντα. 2. ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΜΕ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ (ΚΥΡΙΩΣ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ) 2Α. ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΜΕ ΥΨΗΛΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ Επικλυσιγενείς ανωκρητιδικοί ασβεστόλιθοι της Υποπελαγονικής: Οι ανθρακικοί αυτοί σχηματισμοί δομούν ένα μεγάλο τμήμα της Όθρυος και πιο συγκεκριμένα το καρστικό σύστημα Λαμίας-Στυλίδας. Οι σχηματισμοί της σχιστοκερατολιθικής διάπλασης αποτελούν το υπόβαθρο των ασβεστολίθων αυτών. Μέσα στο σύστημα των ασβεστόλιθων, αναπτύσσεται ένας αξιόλογος υδροφόρος ορίζοντας, ο οποίος εκφορτίζεται με τις πηγές Αγίας Παρασκευής, Σφαγείων και Μαυρομάντηλας. Χαρακτηρίζονται ως πηγές υπερχείλισης μεταξύ των ασβεστολίθων της κεντρικής Οίτης και των σχηματισμών της, που δημιουργήθηκαν ως υπολείμματα από την επώθηση της Υποπελαγονικής επί της Παρνασσού-Γκιώνας. Τριαδικοί-Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι της Υποπελαγονικής: Οι σχηματισμοί αυτοί είναι κατακερματισμένοι και παρουσιάζουν καρστική διάβρωση. Αποτελούν την καρστική ενότητα Καλλίδρομου-Οίτης, μέσα στην οποία δημιουργείται ισχυρός υδροφόρος ορίζοντας, ο οποίος εκφορτίζεται σχεδόν αποκλειστικά μέσω των πηγών Μαυρονέρια. Οι πηγές αυτές χαρακτηρίζονται ως πηγές υπερχείλισης μεταξύ των ασβεστολίθων της 50

59 Υποπελαγονικής και των λεπτομερών προσχώσεων της κοιλάδας του Σπερχειού. Ασβεστόλιθοι και Δολομίτες του Μεσοζωικού της ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας: Οι σχηματισμοί αυτοί δομούν το όρος Οίτη στο νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης. Αποτελούν το καρστικό σύστημα της Οίτης, του οποίου η κύρια εκφόρτιση πραγματοποιείται μέσω ενός μετώπου 7 πηγών μεταξύ των περιοχών Κομποτάδες-Μεξιάτες. Οι τιμές των παροχών, οι οποίες προέκυψαν από τις μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε μία σειρά ερευνητικών γεωτρήσεων, στις παρυφές της Οίτης, υποδεικνύουν έναν χαμηλό βαθμό αποκάρστωσης. 3. ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΡΩΔΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΜΕ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗ Ή ΜΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΩΝ-ΑΝΕΥ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ 3Α. ΤΟΠΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ ΚΥΡΙΩΣ ΣΕ ΖΩΝΕΣ ΔΙΑΡΡΗΞΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗΣ ΣΥΝΕΚΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ Μολασσικά ιζήματα: Οι εμφανίσεις αυτές προέρχονται από υπολείμματα των σχηματισμών της μεσοελληνικής αύλακα. Η επιφανειακή τους εμφάνιση είναι περιορισμένη και για το λόγο αυτό παρουσιάζουν μόνο τοπικό υδρογεωλογικό ενδιαφέρον. Οι σχηματισμοί του φλύσχη: Οι ασβεστολιθικές ενστρώσεις, τα κροκαλοπαγή και οι ψαμμίτες, από το σχηματισμό του φλύσχη, διαμορφώνουν υδροφόρους ορίζοντες, η δυναμικότητα των οποίων εξαρτάται από το πάχος και την έκταση τους. Στην περιοχή μελέτης οι υδροφόροι που διαμορφώνονται είναι τοπικής σημασίας και μέτριας δυναμικότητας. Εκφορτίζονται μόνο με πηγές επαφής, στα σημεία όπου οι παραπάνω σχηματισμοί έρχονται σε επαφή με τα αδιαπέρατα μέλη του φλύσχη, κυρίως τους αργιλικούς σχιστόλιθους. 51

60 Εικόνα6.1: Υδρολιθολογικός χάρτης της λεκάνης του Σπερχειού 52

61 3Β. ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ Ή ΜΗ ΥΔΡΟΦΟΡΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Αργιλικοί και μαρμαρυγιακοί σχιστόλιθοι της σχιστοκερατολιθικής διαπλάσεως: Οι σχηματισμοί αυτοί θεωρούνται πρακτικά αδιαπέρατοι. Εξαιτίας όμως του αυξημένου βαθμού αποσάθρωσης τους και την κατ επέκταση μείωση της συνοχής τους, παρουσιάζουν σε κάποια τμήματα τους αυξημένη υδροπερατότητα. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται περιορισμένοι τόσο σε έκταση όσο και σε σημασία υδροφόροι ορίζοντες. Αποθέσεις Θερμών πηγών. Πρόκειται για αποθέσεις θερμών πηγών και συγκεκριμένα ασβεστολιθικών τόφφων, στην περιοχή της Υπάτης. Οι αποθέσεις αυτές έχουν περιορισμένη έκταση, αναπτύσσονται σε μεγάλο βάθος και κατατάσσονται στην κατηγορία των αδιαπέρατων σχηματισμών ΠΙΕΖΟΜΕΤΡΙΑ Η πιεζομετρική επιφάνεια ενός υδροφόρου ορίζοντα απεικονίζει την δυναμική επιφάνεια ηρεμίας του υπόγειου νερού. Μελετώντας τη μορφή αυτής μπορούμε να εξάγουμε πληροφορίες σχετικά με τη διεύθυνση της ροής του υπόγειου νερού, τις ποσότητες νερού που φιλοξενεί ο υδροφόρος αλλά και τις πηγές τροφοδοσίας και αποστράγγισης αυτού. Η κατανομή της πιεζομετρικής επιφάνειας μιας περιοχής πραγματοποιείται με την κατασκευή των πιεζομετρικών χαρτών. Οι παράγοντες που την καθορίζουν είναι: Η γεωμορφολογία και η τεκτονική της περιοχής, οι οποίες καθορίζουν τη στάθμη του υδροφόρου και τον τύπο αυτού Η λιθολογία του υδροφόρου Οι συνθήκες τροφοδοσίας και αποστράγγισης Για την κατασκευή του πιεζομετρικού χάρτη επιλέχθηκαν 45 αντιπροσωπευτικά υδροσημεία, στο πεδινό τμήμα της περιοχής μελέτης στα οποία μετρήθηκε το υδραυλικό φορτίο (χάρτης 6.2). Από το υψόμετρο του εδάφους κάθε υδροσημείου αφαιρέθηκε η τιμή του βάθους της στάθμης του υδροφόρου, ώστε να προκύψει η τιμή της απόλυτης στάθμης. 53

62 Εικόνα 6.2: Χάρτης υδροσημείων, στα οποία πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις στάθμης 54

63 Οι ισοπιεζομετρικές καμπύλες ενός πιεζομετρικού χάρτη, απεικονίζουν την μορφολογία της ελεύθερης επιφάνειας του υδροφόρου ορίζοντα. Όσο πιο πυκνές εμφανίζονται τόσο πιο μεγάλες υδραυλικές κλίσεις προκύπτουν, οι οποίες μπορεί πιθανά να οφείλονται σε μεγάλη υπόγεια παροχή. Αντίθετα εάν εμφανίζονται σε αραιή διάταξη, η υδραυλική κλίση αναμένεται σαφώς μικρότερη εξαιτίας της μικρής υπόγειας παροχής. Γενικά οι διακυμάνσεις της πιεζομετρικής επιφάνειας οφείλονται στις βροχοπτώσεις, στην εξατμισοδιαπνοή, στην ταχύτητα εκτόνωσης του υδροφόρου, στις πιθανές τροφοδοσίες από υποκείμενους υδροφόρους στην επιφανειακή απορροή, ή σε τεχνικά έργα και τεχνητό εμπλουτισμό του υδροφόρου. Εικόνα 6.3: Πιεζομετρικός χάρτης της περιοχής μελέτης 6.4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΙΕΖΟΜΕΤΡΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ Από την μελέτη του πιεζομετρικού χάρτη της περιοχής (Εικ.6.3) προέκυψαν τα ακόλουθα συμπεράσματα: Η κύρια διεύθυνση ροής των υπόγειων υδάτων στον ελεύθερο υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής, ακολουθεί μια πορεία ΒA-ΝΑ. Η απόσταση μεταξύ των ισοπιεζομετρικών καμπύλων παρουσιάζει διακυμάνσεις. Συγκεκριμένα στο ανατολικό και κεντρικό τμήμα της περιοχής, προς το Μαλιακό κόλπο, η διάταξη τους παρουσιάζεται αρκετά αραιή και με 55

64 υδραυλική κλίση που κυμαίνεται μεταξύ 1-4%, γεγονός που αποδίδεται στο ότι ο υδροφόρος ορίζοντας, βρίσκεται κοντά στο σημείο εκφόρτισής του. Στα περιθώρια της λεκάνης οι ισοπιεζομετρικές καμπύλες παρουσιάζουν πιο πυκνή διάταξη και η υδραυλική κλίση που υπολογίστηκε κυμαίνεται μεταξύ 8-14%. Αύτο οφείλεται στην πιθανή πλευρική τροφοδοσία του υδροφόρου από τα ανθρακικά πετρώματα. Σύμφωνα με την διεύθυνση της υπόγειας ροής, η οποία προκύπτει από τις ισοπιεζομετρικές καμπύλες, αλλά και από τη διεύθυνση του κυρίως άξονα αποστράγγισης του ποταμού, φαίνεται ότι ο Σπερχειός τροφοδοτεί τους υπόγειους υδροφόρους, αλλά και τροφοδοτείται από αυτούς. Στις περιοχές οι οποίες εμφανίζουν πιο πυκνές πιεζομετρικές καμπύλες, η περατότητα των σχηματισμών είναι μικρότερη σε σχέση με τις περιοχές με πιο αραιές πιεζομετρικές καμπύλες, στις οποίες η περατότητα των σχηματισμών είναι μεγαλύτερη 6.5.ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η λεκάνη του Σπερχειού αποτελεί ένα τεκτονικό βύθισμα, το οποίο ελέγχεται από τη δράση κανονικών ρηγμάτων διεύθυνσης Α-Δ. Το γεωλογικό υπόβαθρο στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα της λεκάνης δομείται από ασβεστόλιθους του Μεσοζωικού. Στα βόρεια της περιοχής η διεύθυνση των ρηγμάτων είναι ΒΑ-ΝΔ, ενώ στις αλλουβιακές αποθέσεις, στα ανθρακικά πετρώματα και στο φλύσχη η διεύθυνση των ρηγμάτων είναι κυρίως Α-Δ. Τέλος στους οφιόλιθους και στους σχιστοκερατόλιθους η διεύθυνση των ασυνεχειών είναι ΒΑ-ΝΔ, καθώς και Α- Δ. Στην περιοχή μελέτης διακρίνονται οι παρακάτω υδροφόροι ορίζοντες. Ένας ελεύθερος υδροφόρος ορίζοντας μέτριας δυναμικότητας, ο οποίος φιλοξενείται στο πεδινό τμήμα της περιοχής και συγκεκριμένα στις αποθέσεις του Τεταρτογενούς. Ο υδροφόρος αυτός ορίζοντας χαρακτηρίζεται ως ετερογενής εξαιτίας της ανομοιογένειας των σχηματισμών μέσα στους οποίους δημιουργείται. Η ροή των υπόγειων υδάτων ακολουθεί γενικά διεύθυνση ΒΑ-ΝΑ. Στα νοτιοανατολικά της περιοχής μελέτης, στις χαμηλότερες τοπογραφικά περιοχές, κοντά στοχωριό Ανθήλη, αναπτύσσεται αρτεσιανός υδροφόρος ορίζοντας. Αυτό συμβαίνει λόγω της ανομοιόμορφης κοκκομετρίας των 56

65 σχηματισμών και της μετάβασης τους από αδρομερή σε λεπτομερέστερα προς το κέντρο της λεκάνης Σημαντικούς υδροφόρους ορίζοντες στην περιοχή αποτελούν επίσης οι υδροφόροι των ανθρακικών σχηματισμών. Η περιοχή μελέτης σε ένα μεγάλο κομμάτι της αποτελείται από ανθρακικούς σχηματισμούς, που σε συνδυασμό με την έντονη τεκτονική δραστηριότητα, δημιουργούν συνθήκες ιδανικές για την δημιουργία του καρστ. Σύμφωνα με μελέτες που πραγματοποίησε το ΙΓΜΕ, στη λεκάνη του Σπερχειού αναπτύσσονται δύο καρστικά συστήματα και μία καρστική ενότητα. Οι ανθρακικοί σχηματισμοί που δομούν τα παραπάνω είναι έντονα τεκτονισμένοι και αποκαρστωμένοι και εμφανίζουν αυξημένο δευτερογενές πορώδες και διαπερατότητα. Στις επαφές αυτών των ασβεστολίθων, δημιουργούνται πολύ σημαντικές αναβλύσεις πηγών. Πιο συγκεκριμένα εντός των σχηματισμών του καρστικού συστήματος Λαμίας-Στυλίδας, αναπτύσσεται υδροφόρος ορίζοντας ο οποίος εκφορτίζεται με τρεις πηγές μια από τις οποίες είναι η πηγή Αγία Παρασκευή (Εικ.6.4) με μέση παροχή 1600 m 3 /h. Εικόνα 6.4: Γεωλογική τομή της Πηγής της Αγ.Παρασκευής (Κακαβάς, 1984, με τροποποιήσεις) Το καρστικό σύστημα Οίτης βρίσκεται στο νότιο τμήμα της περιοχής. Εκφορτίζεται μέσω των πηγών που βρίσκονται μεταξύ των Κομποτάδων- Μεξιάτων (Εικ. 6.6) με παροχή της τάξης των 960 m 3 /h και τέλος η καρστική ενότητα Καλλιδρόμου-Οίτης φιλοξενεί έναν σημαντικό υδροφόρο της περιοχής, ο οποίος εκφορτίζεται μέσω των πηγών Μαυρονέρια (Εικ. 6.5), με παροχή 1600 m 3 /h. 57

66 Εικόνα 6.5: Γεωλογική τομή της πηγής Μαυρονέρι (Κακαβάς, 1984 με τροποποιήσεις) Εικόνα 6.6: Γεωλογική τομή της πηγής μεταξύ Κομποτάδων και Μεξιάτων (Κακαβάς, 1984 με τροποποιήσεις) Η περιοχή επίσης χαρακτηρίζεται από θερμές πηγές, οι κυριότερες από τις οποίες είναι οι πηγές Υπάτης, Πλατυστόμου, Καλλίδρομου και Θερμοπυλών. Τα θερμά νερά, κυρίως του Καλλιδρόμου και των Θερμοπυλών, λόγω της ανοδικής τους κίνησης μέσω των ασβεστολίθων της περιοχής, και της πλευρικής διήθησης, επηρεάζουν σημαντικά τα περιφερειακά αυτών, υπόγεια γλυκά νερά. Ο Σπερχειός παρουσιάζει γενικά υψηλές στάθμες το χειμώνα με πολλά πλημμύρικά φαινόμενα. Αντίθετα οι στάθμες του νερού την καλοκαιρινή περίοδο είναι χαμηλές (Διάγραμμα 6.1). 58

67 Οι παροχές του Σπερχειού, μειώνονται χαρακτηριστικά και μπορεί κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου, να φτάσουν και κάτω από 10 m 3 /sec. Αντίθετα οι πλημμυρικές παροχές του ποταμού ξεπερνούν τα 1000 m 3 /sec (Ευθυμίου Γ,2005). Διάγραμμα 6.1:Διάγραμμα διακύμανσης απόλυτης στάθμης σε συγκεκριμένες περιόδους (Υγρή-Ξηρή περίοδο) Από τα διάγραμμα 6.1 προκύπτει μία ομαλή διακύμανση της στάθμης με χαμηλότερες τιμές την ξηρή περίοδο και υψηλότερες την υγρή. Πιο έντονη διακύμανση, συγκριτικά με τα υπόλοιπα έτη, με σημαντική μείωση των τιμών παρατηρούμε την ξηρή περίοδο του

68 Εικόνα 6.7: Block διάγραμμα πετρωμάτων της νότιας περιφέρειας και λεκάνης του Σπερχειού (από Παπαδέα, 1996, με τροποποιήσεις) 60

69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ 7.1.ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δειγματοληψία υπόγειων υδάτων Για τη μελέτη του υδροχημικού χαρακτήρα του νερού της περιοχής, πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία σε 30 υδροσημεία (Εικ.7.1) μεταξύ των οποίων και 5 πηγές. Δείγματα λήφθησαν επίσης από τη θάλασσα και τη βροχή. Επιπλέον έγινε δειγματοληψία εδαφικών σχηματισμών, σε 14 σημεία ώστε να συμβάλουν στην εξαγωγή συμπερασμάτων για την υδροχημική σύσταση των υπόγειων νερών. Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις οδηγίες που ορίζει η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής προστασίας των ΗΠΑ (U.S.E.P.A., 1976). Σύμφωνα με αυτή, τα δείγματα νερού συλλέχθηκαν ύστερα από την άντληση 1 ώρας, ώστε το νερό που θα συλλεχθεί να έχει ανανεωθεί. Από κάθε υδροσημείο συλλέχθηκαν 2 δείγματα σε φιάλες πολυαιθυλενίου, οι οποίες προηγουμένως είχαν πλυθεί με υδροχλωρικό οξύ 5% κ.β. ενώ κατά τη διάρκεια της δειγματοληψίας ξεπλένονταν με το νερό των δειγμάτων. Στη μία φιάλη πολυαιθυλενίου του 1Lt, συλλέχθηκε νερό, στο οποίο δεν έγινε καμία επεξεργασία, και χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση ανιόντων. Στη δεύτερη φιάλη των 100 ml το δείγμα διηθήθηκε επί τόπου και οξινίστηκε με προσθήκη 0,5 ml υπερκάθαρου νιτρικού οξέος HNO3 (Carlo Erba), ώστε το ph να γίνει μικρότερο από 2 για την αποφυγή ανάπτυξης βακτηριδίων, προσρόφησης, οξειδωτικών συνθηκών και καθίζησης κατιόντων. Τα δείγματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για την ανάλυση των κατιόντων, των ιχνοστοιχείων και των σπάνιων γαιών. Η συνολική διάρκεια της δειγματοληψίας δεν διήρκησε πάνω από 48 ώρες και οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν σε διάστημα μικρότερο της μίας εβδομάδας. Όσο αναφορά τις επί τόπου μετρήσεις, σε κάθε υδροσημείο, μετρήθηκε με τη βοήθεια πολυπαραμετρικού οργάνου, το ph, η αγωγιμότητα, η θερμοκρασία του αέρα και του νερού καθώς και το δυναμικού οξειδοαναγωγής. Επίσης σε 60

70 ορισμένα δείγματα προσδιορίστηκε το H2S με DR2400 της Hach, και τέλος η αλκαλικότητα και το CO2 με τιτλοδότη της Hach. Πιο συγκεκριμένα οι εργαστηριακές αναλύσεις που έγιναν στα δείγματα νερού είναι οι εξής: Με τη μέθοδο της φασματοφωτόμετριας μοριακής απορρόφησης σε φασματοφωτόμετρο της Hach (DR/4000) μετρήθηκαν: NH4 +, ΝΟ3 -, ΝΟ2 -, SO4 2-, PΟ4 3-, F -, και SiO2, σε mg/l. Με τη μέθοδο της τιτλοδότησης της Hach μετρήθηκε η συγκέντρωση του Cl - σε κάθε δείγμα. Τα ανιόντα K +, Na +, Ca² +, και Mg² +, μετρήθηκαν με την συσκευή της Ατομικής απορρόφησης (AVANTA P, GBC). Τέλος, τα ιχνοστοιχεία και οι σπάνιες γαίες μετρήθηκαν με τη μέθοδο της φασματοφωτομετρίας με επαγωγικά συζευγμένο πλάσμα σε φασματογράφο μάζας (ELAN 6100, PERKIN EL MER). Για τον έλεγχο της αξιοπιστίας των χημικών αναλύσεων προσδιορίστηκε το σφάλμα ισοζυγίου ιόντων: Όπου: το Ʃ δηλώνει άθροισμα και οι συγκεντρώσεις είναι εκφρασμένες σε meq/l Το ποσοστό σφάλματος σε κάθε ανάλυση κυμαίνεται από 0% έως 5%, δηλαδή μέσα στο επιτρεπτό όριο σφάλματος. 61

71 Εικόνα 7.1: Χάρτης με τα υδροσημεία δειγματοληψίας 62

72 Δειγματοληψία πετρωμάτων Εκτός από τα δείγματα νερού, συλλέχθηκαν επίσης και 14 δείγματα αντιπροσωπευτικών σχηματισμών της Υποπελαγονικής ζώνης, της ζώνης Παρνασσού-Γκιώνας και της ζώνης της Πίνδου. Τα δείγματα αυτά κονιοποιήθηκαν στο παρασκευαστήριο του Τομέα Ορυκτών Πρώτων Υλών του Τμήματος Γεωλογίας. Εν συνεχεία διαλυτοποιήθηκαν με προσθήκη μίγματος οξέων, ανάλογα με τη σύσταση κάθε δείγματος, σε κλειστά δοχεία σε φούρνο μικροκυμάτων, Mega MLS-1200 της Milestone με ρότορα HPR 100/6 M. Το βάρος κάθε δείγματος που χρησιμοποιήθηκε για τη διαλυτοποίηση ήταν περίπου 0,2 gr. Επίσης για κάθε 5 δείγματα χρησιμοποιήθηκε ένα τυφλό διάλυμα. Τέλος τα χωνευμένα δείγματα αραιώθηκαν σε τελικό όγκο 100 ml. Στα τελικά δείγματα που προέκυψαν, πραγματοποιήθηκαν αναλύσεις ιχνοστοιχείων και σπάνιων γαιών με σκοπό το συσχετισμό τους με τα αυτά του νερού, ούτως ώστε να δημιουργηθεί μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα, κυρίως για την προέλευση των υπόγειων νερών της περιοχής και για την επίδραση που έχει η σύσταση τους, στη σύσταση των υπόγειων νερών. Πίνακας 7.1: Ενδεικτικά αποτελέσματα αναλύσεων στα δείγματα πετρωμάτων(μg/l) ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΓΚΙΩΝΑΣ ΦΛΥΣΧΗΣ ΓΚΙΩΝΑΣ ΑΣΒΕΣΤΙΛΙΘΟΙ ΥΠΟΠΕΛΑΓΟΝΙΚΗΣ ΦΛΥΣΧΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ ΥΠΟΠΕΛΑΓΟΝΙΚΗΣ Ag 0,00 53,25 0,00 0,00 0,00 Al 0,23 0,02 0,05 123,34 4,09 As 0,01 0,23 0,01 0,01 22,12 Ba 0,01 0,00 0,00 0,17 143,48 Bi 0,00 0,00 0,00 0,00 0,24 Cd 0,00 0,03 0,00 0,00 0,00 Co 0,00 0,05 0,00 0,03 0,00 Cs 0,00 0,01 0,00 0,00 0,00 Li 0,00 0,45 0,00 0,10 0,00 Mn 0,02 0,01 0,01 1,03 0,00 Sr 0,22 0,07 0,23 0,28 0,00 U 0,00 0,08 0,00 0,00 0,00 Fe 0,88 26,06 0,33 62,98 0, ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Φυσικοχημικές παράμετροι Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στα δείγματα νερού αρχικά προσδιορίστηκαν επί τόπου, η θερμοκρασία του υπόγειου νερού (Tw), το ph 63

73 η ηλεκτρική αγωγιμότητα (EC), τα συνολικά διαλελυμένα στερεά (TDS), το CO2, το δυναμικό οξειδοαναγωγής (Εh) και η αλκαλικότητα. Η θερμοκρασία είναι η παράμετρος εκείνη, που υπεισέρχεται σε όλες τις φυσικοχημικές αντιδράσεις του νερού. Η διαλυτότητα του οξυγόνου στο νερό εξαρτάται άμεσα από τη θερμοκρασία, το οποίο είναι περισσότερο διαλυτό σε ψυχρά νερά και λιγότερο σε θερμά. Η θερμοκρασία του υπόγειου νερού είναι αποτέλεσμα της θερμικής ισορροπίας μεταξύ αυτού και του εδάφους. Οι αποδεκτές τιμές της θερμοκρασίας του πόσιμου νερού κυμαίνονται μεταξύ 5 C και 12 C και η ανώτατη παραδεκτή θερμοκρασία στους 25 C (ΦΕΚ 53 / , τεύχος Β') Όσο αναφορά τα υπόγεια νερά της περιοχής μελέτης, οι τιμές της θερμοκρασίας τους κυμαίνονται μεταξύ των 12,6 C έως 22,4 C, ενώ οι τιμές της θερμοκρασίας των θερμών νερών κυμαίνεται μεταξύ 17,98 C έως 33 C. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες μετρήθηκαν στα ΝΑ της περιοχής. Από τον χάρτη κατανομής (Εικ.7.2) φαίνονται η διακυμάνσεις της θερμοκρασίας των υπόγειων νερών. Η χαμηλότερη θερμοκρασία που μετρήθηκε είναι της τάξης των 12,6 C. Στο κεντρικό τμήμα και προς το ΒΔ η θερμοκρασία που μετρήθηκε κυμαίνεται από 14 C έως και 17 C. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες επικρατούν στο ΒΔ και ΝΑ άκρο της λεκάνης. Εικόνα 7.2.Χωρική κατανομή της Tw στη λεκάνη του Σπερχειού. 64

74 Η ενεργός οξύτητα (ph) του νερού εξαρτάται από τη θερμοκρασία, την παρουσία S 2- και Cl -, Ca² + και Μg²+ καθώς και από τις συγκεντρώσεις CO₂ και O₂. Το ph επηρεάζει πολλές χημικές και βιολογικές αντιδράσεις και πολλές φορές χρησιμοποιείται σαν δείκτης ρύπανσης. Οι τιμές του ph στα φυσικά νερά κυμαίνονται μεταξύ 4,0 και 9,0 και οι ενδεικτικές τιμές για το πόσιμο νερό, κυμαίνονται από 6,5 έως 8,5 (ΦΕΚ 892 / , τεύχος Β ). Οι τιμές του pη των υπόγειων υδάτων στην περιοχή μελέτης κυμαίνονται μεταξύ 5,7 και έως 9,94 με μέση τιμή 7,56. Από την χωρική κατανομή του ph (Εικ.7.3), προκύπτει ότι στο μεγαλύτερο τμήμα του υδροφόρου, επικρατούν κυρίως όξινες συνθήκες. Αντίθετα αλκαλικές συνθήκες επικρατούν στα ΒΑ στον οικισμό Αγία Παρασκευή, καθώς επίσης και στο Πλατύστομο και την Υπάτη. Από την μελέτη της κατανομής του δυναμικού οξειδοαναγωγής (Εικ.7.4) προκύπτει ότι οι αναγωγικές συνθήκες αναπτύσσονται κυρίως στα δυτικά και κεντρικά της λεκάνης. Οι αναγωγικές συνθήκες χαρακτηρίζονται από την απουσία οξυγόνου, γεγονός που υποδεικνύει την παρουσία οργανικού υλικού. Ακόμα ένας λόγος των αναγωγικών συνθηκών είναι η παρουσία των θερμών πηγών στην περιοχή. Εικόνα 7.3.Χωρική κατανομή του ph στη λεκάνη του Σπερχειού. 65

75 Πίνακας 7.2: Φυσικοχημικές παράμετροι, ιόντα και ιχνοστοιχεία σε mg/l των φρέσκων και των θερμών νερών. Φρέσκα νερά Θερμά νερά Ελάχιστο Mέγιστο Μέση τιμη Τυπική απόκλιση Ελαχιστο Mέγιστο Μέση τιμη Τυπική αποκλιση Ph 6,35 9,94 7,56 0,78 5,70 9,40 6,87 1,49 Eh -218,70 98,00-29,10 69,65-331,90 24,30-175,83 145,71 Tw 12,60 22,40 16,35 2,11 17,98 32,31 26,43 5,48 E.C 84, , , ,9 TDS 110,8 1747, ,86 398, , , ,9 Na 3,89 233,50 25,17 44,96 27, , ,4 K 0,46 9,08 1,77 1,90 1,59 338,00 134,70 140,8 Mg 1,50 84,00 24,31 17,94 0,50 660,00 242,2 267 Ca 10,18 575,00 95,90 105,27 3, ,00 595,4 527,7 NH4 0,00 4,90 0,46 1,12 0,00 5,77 2,21 2,18 Cl 0,60 45,20 13,43 12,27 46, , ,1 6520,1 SO4 0,00 107,50 25,45 32,75 0, ,00 476,6 793,1 NO3 8,00 49,89 15,84 10,53 10,58 37,00 24,11 12,2 NO2 0,00 0,08 0,01 0,02 0,01 0,96 0,26 0,41 HCO3 35,3 2019, ,4 193,9 2609, SiO2 0,70 32,10 17,58 9,83 14,90 44,40 25,20 11,47 Li 0,00 0,02 0,00 0,00 0,02 5,24 1,56 2,15 As 0,00 0,10 0,01 0,02 0,00 0,07 0,02 0,03 Mn 0,00 1,03 0,10 0,23 0,00 0,20 0,06 0,08 B 0,00 0,22 0,05 0,05 0,09 5,48 3,54 2,09 Zn 0,00 17,30 0,87 3,43 0,00 0,75 0,16 0,35 Fe 0,05 3,39 0,43 0,75 0,02 6,53 2,67 2,54 Ιοντική Ισχύς 0,00 0,04 0,01 0,01 0,56 0,01 0,19 0,23 66

76 Εικόνα 7.4.Χωρική κατανομή τουeh (mv) στη λεκάνη του Σπερχειού. Εικόνα 7.5.Χωρική κατανομή του TDS (mg/l) στη λεκάνη του Σπερχειού Όσο αναφορά στο σύνολο των διαλελυμένων στερεών στο νερό, οι τιμές κυμαίνονται από 110,8 mg/l έως 1747,9 mg/l με μέση τιμή 651,04 mg/l. Tα νερά των θερμών πηγών παρουσιάζουν υψηλές τιμές TDS που κυμαίνονται από 398,6 mg/l έως 30832,6 mg/l (Εικ.7.5). 67

77 Εικόνα 7.6: Χωρική κατανομή της αγωγιμότητας μs/cm Η ηλεκτρική αγωγιμότητα είναι η ικανότητα του νερού να άγει ηλεκτρικά φορτία. Η ικανότητα αυτή εξαρτάται από την παρουσία ιόντων, την συγκέντρωση αυτών αλλά και από τη θερμοκρασία. Οι τιμές της αγωγιμότητας είναι ενδεικτικές για την ποιότητα των υδάτων. Οι υψηλές τιμές αγωγιμότητας συνήθως υποδεικνύουν ρύπανση κυρίως από ανθρακικά και θειικά ιόντα καθώς και από ιόντα μαγνησίου, νατρίου, καλίου και φωσφόρου. Οι ενδεικτικές τιμές της αγωγιμότητας στα φυσικά γλυκά νερά κυμαίνονται από μs/cm. Tα νερά της περιοχής μελέτης παρουσιάζουν τιμές ηλεκτρικής αγωγιμότητας που κυμαίνονται μεταξύ 84 μs/cm και φθάνουν έως 1722 μs/cm. Αυξημένες τιμές αγωγιμότητας της τάξεως των μs/cm, μετρήθηκαν στην Υπάτη και μs/cm στο Καλλίδρομο. Οι χαμηλότερες τιμές της αγωγιμότητας, εμφανίζονται στο B-BΔ του πεδινού τμήματος της περιοχής μελέτης και κυμαίνονται από 84 έως 350 μs/cm (Εικ.7.6) Ποιότητα των υπόγειων υδάτων Στα επικρατέστερα ανόργανα συστατικά των φυσικών νερών, κατατάσσονται τα όξινα ανθρακικά και ανθρακικά ιόντα καθώς επίσης και τα ιόντα 68

78 μαγνησίου, ασβεστίου, νατρίου και καλίου. Ακόμα τα θειικά και νιτρικά ιόντα, αλλά και τα χλωριόντα, εντάσσονται στην ίδια κατηγορία. Σε μικρότερες συγκεντρώσεις αλλά με εξίσου σημαντικό ρόλο, εμφανίζονται τα νιτρώδη, το αμμώνιο, τα φωσφορικά ιόντα, καθώς και ο σίδηρος και το μαγγάνιο. Στην περιοχή μελέτης η πλειοψηφία των τιμών των συγκεντρώσεων όλων των παραπάνω στοιχείων που προσδιορίστηκαν βρίσκονται εντός των επιτρεπτών ορίων ποσιμότητας όπως αυτά ορίζονται από την ΕΕ με την υπ αριθμ. 98/83/EC οδηγία, (1998). Πιο συγκεκριμένα οι συγκεντρώσεις των νιτρικών ιόντων κυμαίνονται από 8 mg/l έως 49,8 mg/l. Οι τιμές αυτές δεν υπερβαίνουν το όριο ποσιμότητας, το οποίο ορίζεται στα 50 mg/l. Παρόλα αυτά σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζονται αρκετά αυξημένες συγκριτικά με το μέσο όρο των συνολικών τιμών. Κάτι τέτοιο παρατηρείται ανατολικά του πεδινού τμήματος, κοντά στο χωριό Ανθήλη γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων, στις καλλιέργειες ρυζιού και βαμβακιού, αλλά και στα ανθρώπινα και ζωικά απόβλητα των γύρω οικιστικών περιοχών. Οι τιμές των συγκεντρώσεων των θειικών ιόντων κυμαίνονται μεταξύ 0 mg/l έως 108 mg/l και βρίσκονται εντός των ορίων ποσιμότητας (Eικ.7.7). Εικόνα 7.7:Χωρική κατανομή των SO4 (mg/l) στο πεδινό τμήμα της λεκάνης του Σπερχειου 69

79 Oι συγκεντρώσεις των κατιόντων Mg κυμαίνονται μεταξύ 0,5 mg/l έως και 660 mg/l. To όριο ποσιμότητας είναι τα 50 mg/l. Oι αυξημένες συγκεντρώσεις Mg πιθανά να οφείλονται είτε σε Mg-ούχα ορυκτά κάποιων ανθρακικών σχηματισμών (Δολομίτες), είτε στα Mg-ούχα ορυκτά του οφιολιθικού συμπλέγματος (Εικ.7.8). Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης πως οι τιμές της τάξεως των 290 και 660 mg/l μετρήθηκαν στα δείγματα των θερμών πηγών της περιοχής, Υπάτη και Καλλίδρομο αντίστοιχα. Εικόνα 7.8: Χωρική κατανομή του Mg (μg/l) στο πεδινό τμήμα της λεκάνης Οι τιμές των συγκεντρώσεων του Na κυμαίνονται μεταξύ 3,8 mg/l έως 8720 mg/l (Εικ.7.9). Και σε αυτή την περίπτωση, ισχύει ότι και με τo Μg, δηλαδή οι τιμές οι οποίες ξεπερνούν κατά πολύ τα όρια ποσιμότητας, είναι αυτές που αντιστοιχούν στις θερμές πηγές. 70

80 Εικόνα 7.9 Χωρική κατανομή του Na mg/l στο πεδινό τμήμα της λεκάνης Οι συγκεντρώσεις των χλωριόντων, κυμαίνονται μεταξύ 0,60-45,2 mg/l. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω χάρτη κατανομής (Εικ.7.10), οι υψηλότερες τιμές των χλωριόντων παρατηρούνται κοντά στη θάλασσα, γεγονός που φανερώνει την επίδραση αυτής προς την ενδοχώρα. Επίσης υψηλές τιμές χλωριόντων άνω του επιτρεπτού (250mg/l) παρατηρούνται στην Υπάτη και στο Καλλίδρομο, για τον ίδιο επίσης λόγο. Σύμφωνα με τους Αpello & Postma (1994), το ποσοστό συμμετοχής του θαλασσινού νερού μπορεί να προσδιοριστεί με τη συγκέντρωση των χλωριόντων, τα οποία θεωρούνται συντηρητικά ιόντα και δεν λαμβάνουν χώρα σε καμία διαδικασία ιοντοανταλλαγής. Όπου : fsea, το ποσοστό συμμετοχής του θαλασσινού νερού mcl samle, η συγκέντρωση του Cl στο δείγμα, σε mmol mcl fresh, η συγκέντρωση του Cl στο γλυκό νερό, σε mmol mcl sea, η συγκέντρωση του Cl στο θαλασσινό νερό, σε mmol 71

81 H παραπάνω σχέση εφαρμόστηκε για τα δείγματα των θερμών πηγών ΚΑ και G71, από την οποία προέκυψε το ποσοστό συμμετοχής του θαλασσινού νερού 90% και 22% αντίστοιχα για το κάθε ένα. Εικόνα 7.10: Χωρική κατανομή του Cl (mg/l) στο πεδινό τμήμα της λεκάνης Επιπρόσθετα στην περιοχή παρατηρήθηκαν τιμές των ιχνοστοιχείων Mn, As και Zn και Fe, πάνω από το επιτρεπτό όριο. H παρουσία των ιχνοστοιχείων στα υπόγεια νερά εξαρτάται κυρίως από τις οξειδοαναγωγικές συνθήκες που επικρατούν στον υδροφόρο καθώς και από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Κάποια από τα δείγματα, κυρίως στο ανατολικό τμήμα της λεκάνης (Εικ.7.9), παρουσιάζουν συγκεντρώσεις ολικού Fe μεταξύ μg/l, τιμές μεγαλύτερες από τα επιτρεπτά όρια ποσιμότητας (200μg/l) To ίδιο ισχύει και για τις συγκεντρώσεις, του Mn στην περιοχή οι οποίες εμφανίζουν τιμές που φτάνουν έως και 1032μg/l στην F34 (Εικ.7.11) Το γεγονός αυτό πιθανά να οφείλεται στην ύπαρξη σουλφιδίων των μετάλλων μέσα στα νεογενή ιζήματα της λεκάνης (Λαμπράκης, 2004). Πιθανή προέλευση του Fe είναι τα ορυκτά του φλύσχη της Ζώνης Ωλονού- Πίνδου στα δείγματα των οποίων προέκυψαν αυξημένες συγκεντρώσεις αυτού (πίνακας 7.1). Τα ορυκτά αυτά υδρολύονται, ο σίδηρος απελευθερώνεται και στη συνέχεια καθιζάνει σαν ίζημα. 72

82 Εικόνα 7.11: Χωρική κατανομή του Mn (μg/l), στο πεδινό τμήμα της λεκάνης Σε τέσσερις θέσεις F34 και G26B, G71 και KA παρουσιάζονται υψηλές τιμές As (Εικ.7.13), που κυμαίνονται από μg/l (όριο ποσιμότητας 10 μg/l). To Αs απαντάται σε θερμομεταλλικές πηγές, γεγονός που εξηγεί την αυξημένη συγκέντρωση του στις G71 και KA.. Εικόνα 7.12: Χωρική κατανομή του Fe (μg/l), στο πεδινό τμήμα της λεκάνης. 73

83 Υψηλές συγκεντρώσεις As στα νερά μπορεί επίσης να προκύψουν από την οξείδωση των θειούχων ενώσεων των μετάλλων. Επίσης αυξημένες συγκεντρώσεις As μετρήθηκαν στα εδαφικά δείγματα των οφιολίθων της περιοχής (πίνακας 7.1) Εικόνα 7.13: Χωρική κατανομή του As (μg/l) στο πεδινό τμήμα της λεκάνης Υψηλές τιμές Zn (>100 μg/l) από μg/l, παρατηρήθηκαν σε αρκετά από τα δείγματα της περιοχής. Οι υψηλές συγκεντρώσεις του Zn μπορούν να αποδοθούν στην παρουσία σε μόλυνση από βιομηχανικά απόβλυτα. Ο ψευδάργυρος σε σχέση με άλλα μέταλλα θεωρείται μη τοξικός. 74

84 Εικόνα 7.14: Χωρική κατανομή του Zn (μg/l) στο πεδινό τμήμα της λεκάνης 7.3. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Σημαντικές ποσότητες διαλελυμένων ουσιών μεταφέρονται από τα νερά των ποταμών. Οι ουσίες αυτές μπορεί να είναι φυσικής ή ανθρωπογενούς προέλευσης. Οι βασικές αιτίες υποβάθμισης των επιφανειακών και κατ επέκταση των υπόγειων υδάτων, είναι η νιτρορύπανση και οι αυξημένες συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων. Επίσης σημαντικός παράγοντας υποβάθμισης των υπόγειων νερών είναι η υφαλμύρυνση. Ο Σπερχειός είναι ο κύριος αποδέκτης των αποβλήτων των ελαιοτριβίων, των λυμάτων της Λαμίας και των βιομηχανιών, καθώς και των τυροκομείων και κτηνοτροφικών μονάδων της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα με βάση όσα προέκυψαν από τη μελέτη της σύστασης των υπόγειων νερών, μπορούμε να πούμε ότι οι κύριες πηγές ρύπανσης της περιοχής είναι: Τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα τα οποία επιβαρύνουν το έδαφος καθώς και τα ύδατα της περιοχής, επιβαρύνοντας τα με ενώσεις του αζώτου. Στην περιοχή, στα σημεία εντατικών καλλιεργειών, παρατηρήθηκαν αυξημένες συγκεντώσεις NΟ3 (Πίν. 7.2) Τα ιχνοστοιχεία και βαρέα μέταλλα όπως o Zn και το As, οι αυξημένες συγκεντρώσεις των οποίων αποδόθηκαν κυρίως σε βιομηχανικά απόβλητα. 75

85 Τα απόβλητα των ελαιοτριβείων, τα οποία διατίθενται στον Σπερχειό Τα απόβλητα των κτηνοτροφικών μονάδων καθώς και των τυροκομείων, τα οποία επίσης διατίθενται στον Σπερχειό ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Η Ιστορία των θερμομεταλλικών πηγών Η ιστορία των θερμομεταλλικών πηγών ξεκινά από την αρχαία Ελλάδα. Ο πρώτος ο οποίος αναφέρθηκε στις θεραπευτικές ιδιότητες των θερμών πηγών ήταν ο Ηρόδοτος ( π.χ). Ο Ιπποκράτης ( π.χ.) που θεωρείται ο θεμελιωτής της Ιατρικής επιστήμης και πατέρας της υδροθεραπείας, ασχολήθηκε πολύ με τα διάφορα φυσικά νερά και τα διέκρινε σε ελώδη, εννοώντας τα νερά που υπάρχουν στα έλη και τις λίμνες, σε όμβρια, που σχηματίζονται από τη βροχή και σε εκείνα που αναβλύζουν από πετρώματα δηλαδή τα μεταλλικά. Αυτά, αναβλύζουν θερμά και περιέχουν σίδηρο, χαλκό, άργυρο, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία. Κατά την ρωμαϊκή εποχή και τους βυζαντινούς χρόνους πολλοί γιατροί ασχολήθηκαν με την υδροθεραπεία και την Ιαματική Λουτροθεραπεία. Από όλους αυτούς τους γιατρούς ήταν παραδεκτή η ιαματική επίδραση ορισμένων φυσικών πηγών. Η ιαματική λουτροθεραπεία βρήκε ευρύτατη εφαρμογή στην Ευρώπη τους δύο τελευταίους αιώνες, όπου σε πολλές χώρες (Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) κατασκευάστηκαν νέα λουτροθεραπευτήρια που αντικατέστησαν τις παλιές Ρωμαϊκές Θέρμες. Μετά το 2 ο παγκόσμιο πόλεμο έγιναν βελτιώσεις ή ακόμη καινούργια ιδρύματα, των οποίων η λειτουργία εναρμονίστηκε με τις σύγχρονες ιατρικές αντιλήψεις για την ωφελιμότητα της Ιαματικής Λουτροθεραπείας. Οι πρώτες χημικές αναλύσεις του νερού των θερμομεταλλικών πηγών, άρχισαν να γίνονται στην ελεύθερη Ελλάδα από την εποχή του Καποδίστρια και του Όθωνα ( ). Η αρχή στην οργάνωση των λουτροπόλεων έγινε στις αρχές του αιώνα μας. Το 1918 θεσπίστηκε για πρώτη φορά η υπηρεσία ιαματικών πηγών στο τότε Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Το 1936 οι ιαματικές πηγές της χώρας μας εισήλθαν στην αρμοδιότητα του τότε Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού. Το 76

86 1945 περιήλθαν στη Γενική Γραμματεία Τουρισμού και από το 1950 μέχρι σήμερα υπάγονται στις αρμοδιότητες του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (Ε.Ο.Τ). Εξαιτίας της Γεωλογίας της, η Ελλάδα είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες σε μεταλλικές πηγές. Από την Πολιτεία έχουν αναγνωριστεί, 76 πηγές ως ιαματικές, εκ των οποίων οι 15 είναι τουριστικής και οι 61 τοπικής σημασίας Θερμομεταλλικές πηγές στη λεκάνη του Σπερχειού Το ηφαιστειακό τόξο της Ελλάδας εκτείνεται έως και το Μαλιακό κόλπο και τέμνει το ανατολικό τμήμα της τάφρου του Σπερχειού (Gartzos and Stamatis, 1996). Η ηφαιστειακή αυτή δραστηριότητα είναι υπεύθυνη για την παρουσία των θερμών πηγών της περιοχής. Οι θερμές πηγές της περιοχής διαχωρίζονται με βάση τις φυσικοχημικές τους παραμέτρους σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη κατατάσσονται αυτές του νοτίου τμήματος της τάφρου του Σπερχειού και χαρακτηρίζονται από υψηλές τιμές θερμοκρασίες (32-46 C) και υψηλό TDS (9109 ppm έως ppm). Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι πηγές του βόρειου τμήματος, οι οποίες εμφανίζουν έναν διαφορετικό χαρακτήρα από τις παραπάνω, χαμηλότερες τιμές θερμοκρασίες από 26 C έως 32 C αλλά και χαμηλό TDS ( ppm). Οι πηγές των Θερμοπυλών του Καλλιδρόμου και της Υπάτης ανήκουν στην πρώτη κατηγορία και οι πηγές της Παλαιοβράχας, του Πλατυστόμου και του Αρχανίου στη δεύτερη κατηγορία. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, εκτός από τα δείγματα των γεωτρήσεων, των γλυκών νερών, συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν επίσης, δείγματα από τις θερμές πηγές της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, οι πηγές που μελετήθηκαν είναι αυτές του Πλατυστόμου, της Υπάτης και του Καλλιδρόμου (Ψωρονέρια), οι οποίες βρίσκονται στο βόρειο και στο νότιο τμήμα της λεκάνης, αντίστοιχα. Παρόλα αυτά για την πλήρη εικόνα της περιοχής χρησιμοποιήθηκε αρκετή βιβλιογραφία (Gartzos Stamatis, 1996, Lambrakis et al, 2012 κ.α.) από παλαιότερες αλλά και πιο πρόσφατες μελέτες που έχουν γίνει στην περιοχή Θερμομεταλλικές πηγές Πλατυστόμου Οι ιαματικές πηγές του Πλατύστομου βρίσκονται στο ΒΔ διοικητικό όριο του Ν. Φθιώτιδος και απέχουν 35 km από την πόλη της Λαμίας και 5 km από την κωμόπολη της Μακρακώμης, στους πρόποδες του όρους Όρθρυς και σε υψόμετρο 420 m. Οι πηγές του Πλατυστόμου είναι η Θέρμη, το Κλούβιο και το Ομορφονέρι. Στην παρούσα εργασία μελετήθηκε η πηγή της Θέρμης. 77

87 Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για τη χρήση του νερού των πηγών αυτών κατά τους αρχαίους χρόνους, τη Βυζαντινή εποχή και την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Κατά τους νεώτερους χρόνους γινόταν ευρεία χρήση των νερών αυτών από τους κατοίκους της Φθιώτιδας, λόγω των θεραπευτικών ιδιοτήτων τους. Οι πηγές του Πλατυστόμου αναβλύζουν από τις Ολοκαινικές αλλουβιακές αποθέσεις, οι οποίες αποτελούνται από άμμους και αργίλους με ενδιάμεσες παρεμβολές ψηφίδων και χάλικων. Οι αποθέσεις αυτές έχουν περιορισμένη εμφάνιση και μικρό πάχος και υπέρκεινται του σχηματισμού του φλύσχη της Πίνδου. Από τεκτονικής άποψης, η ευρύτερη περιοχή του Πλατύστομου χαρακτηρίζεται από έντονη νεοτεκτονική δράση, με μεγάλα ρήγματα και ποικίλες ρηξιγενείς δομές. Η κύρια ρηξιγενής δομή που επικρατεί στην ευρύτερη περιοχή των πηγών είναι τα μεγάλα, κανονικού χαρακτήρα ρήγματα, τα οποία και συνετέλεσαν στη δημιουργία της μεγάλης σε έκταση, λεκάνης ιζηματογένεσης του Σπερχειού ποταμού, γενικής διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ. Επίσης υπάρχουν μεγάλα ρήγματα, διεύθυνσης Α-Δ, τα οποία αποτελούν κυρίως τις τεκτονικές επαφές γεωλογικών σχηματισμών διαφορετικής στρωματογραφικής ακολουθίας. Τέλος, στη θέση των πηγών Λουτρών Πλατύστομου εμφανίζονται ρήγματα διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ έως Α-Δ ενώ πιθανά ρήγματα διεύθυνσης Β-Ν τοποθετούνται κάτω από τις προσχωματικές αποθέσεις της περιοχής (Λαμπράκης, 2003) Υδροχημικός χαρακτήρας των θερμομεταλλικών εκδηλώσεων της πηγής Θέρμη Η πηγή Θέρμη, χαρακτηρίζεται από τιμές θερμοκρασίας της τάξεως των 30 C και ph 9,4, καθώς και δυναμικό οξειδοαναγωγής -357 mv. Οι παραπάνω τιμές δείχνουν την παρουσία ενός έντονα αναγωγικού περιβάλλοντος. Σε τέτοια περιβάλλοντα, το διοξείδιο του άνθρακος και το διαλελυμένο οξυγόνο απουσιάζουν, ενώ αντίθετα άλλα αέρια, όπως το υδρόθειο (H2S), και η αμμωνία (ΝΗ3) βρίσκονται σε υψηλές συγκεντρώσεις. Η τιμή του H2S μετρήθηκε στα 3,7 mg/l και του αμμωνίου NH4 στα 2,05 mg/l, πολύ μεγαλύτερες από τα επιτρεπτά όρια ποσιμότητας τα οποία είναι στα 0 και 0,5 mg/l αντίστοιχα (98/83/EC οδηγία, 1998). 78

88 Επίσης μετρήθηκαν τα ιόντα νατρίου, ασβεστίου, μαγνησίου, καλίου, καθώς και των θειϊκών, νιτρικών, νιτρωδών, αμμωνίας και φωσφορικών. Τέλος μετρήθηκαν όλα τα ιχνοστοιχεία και οι σπάνιες γαίες. Από τις παραπάνω αναλύσεις προέκυψε ότι οι τιμές του Ca και Mg είναι της τάξεως των 3,5 και ο,5 mg/l αντίστοιχα. Η τιμή των χλωριόντων αντιστοιχεί σε 146 mg/l ενώ του Νa σε 110,6 mg/l. Σύμφωνα με τον Hem, (1970) τα νερά των θερμών πηγών και ειδικά εάν προέρχονταιι από περιοχές με ηφαιστειακή δραστηριότητα, παρουσιάζουν αρκετά υψηλές συγκεντρώσεις βορίου, γεγονός που επιβεβαιώνεται στην πηγή αυτή. Συγκεκριμένα όπως αναφέρθηκε παραπάνω η συγκέντρωση βορίου της πηγής είναι σχεδόν ίδια με την αντίστοιχη συγκέντρωση στο θαλασσινό νερό. Μάλιστα είναι κατά πολύ υψηλότερη από την τιμή του 1 mg/l, που αποτελεί και την Ανώτατη Επιτρεπόμενη συγκέντρωση στο πόσιμο νερό. Η συσχέτιση του βορίου με προέλευση από μίξη με θαλασσινό νερό πρέπει να αποκλειστεί, δεδομένης της πολύ χαμηλής συγκέντρωσης των ιόντων Na + και Cl -. Σχετικά πρόσφατη ηφαιστειακή δραστηριότητα παρουσιάζεται στο ηφαιστειακό κέντρο των Λιχάδων, στο Μαλιακό κόλπο, η οποία έχει ηλικία 1,7 έως 0,5 εκατομμύρια χρόνια. Η ηφαιστειότητα αυτή εκδηλώνεται στη διασταύρωση δύο μεγάλων και βαθιών ενεργών ρηγμάτων και πιθανώς συνδέεται με τον εμπλουτισμό του νερού πηγής στα προαναφερόμενα αέρια. (Καλλέργης κ.α, 2003). 79

89 Εικόνα7.15 :Υποθετικό μοντέλο λειτουργίας των θερμομεταλλικών πηγών του Πλατυστόμου (Κακαβάς 1984, με τροποποιήσεις) Μηχανισμός λειτουργίας της πηγής Θέρμη Τα επιφανειακά νερά και τα νερά της βροχής κατεισδύουν μέσα από περιοχές υδροπερατών σχηματισμών, κυρίως ψαμμιτικών ρηγματωμένων πετρωμάτων, διαμέσω των ρηξιγενών ζωνών και φθάνουν σε μεγάλα βάθη (πάνω από 2000 m). Στα βάθη αυτά, τα νερά θερμαίνονται κυρίως λόγω της γεωθερμικής βαθμίδας. Το μετεωρικό νερό, παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στον γεωθερμικό ταμιευτήρα και αποκτά χημική και θερμοδυναμική ισορροπία. Κατά την παραμονή των θερμομεταλλικών νερών μέσα στο γεωθερμικό ταμιευτήρα, εμπλουτίζονται σε διαλελυμένα συστατικά (κυρίως Na + και Cl - ). Η άνοδος του νερού προς την υπόθερμη πηγή «Θερμή», η οποία μελετήθηκε στην συγκεκριμένη εργασία γίνεται δια μέσου ενός ρήγματος, βάθους 1100 m (Κακαβάς, 1984). Στην εικόνα 7.15 παρουσιάζεται σχηματικά η λειτουργία των πηγών του Πλατυστόμου Η Θερμομεταλλική πηγή της Υπάτης Τα λουτρά της Υπάτης έγιναν γνωστά από επιγραφές του 4 ου αιώνα π.χ. στις οποίες αναφέρεται ότι δημιουργήθηκαν έπειτα από ένα ισχυρό σεισμό το

90 π.χ. Κατά την Τουρκοκρατία λειτουργούσαν με το όνομα λουτρά Πατρατζίκ, ενώ η οργανωμένη λειτουργία τους τοποθετείται στο Η ιαματική πηγή της Υπάτης βρίσκεται στο νότιο τμήμα της λεκάνης απορροής του Σπερχειού και σε υψόμετρο 75 m από την επιφάνεια της θάλασσας. Αναβλύζει από φυσικό φρέαρ μορφής κρατήρα και έχει απόσταση 19 km από τη Λαμία, 22 km από το Μαλιακό κόλπο και 2 km από της παρυφές της Οίτης. Στην περιοχή της πηγής έχουν αποτεθεί ασβεστολιθικοί τόφφοι, οι οποίοι συνδέονται άμεσα με την θερμομεταλλική υδροφορία της Υπάτης. Η υδροφορία τους χαρακτηρίζεται από ένα σύστημα αγωγών μέσα στην κύρια μάζα τους, οι οποίοι σχηματίζονται κατά μήκος της διεύθυνσης ροής του θερμομεταλλικού νερού, με απόθεση τραβερτίνη στα εξωτερικά τους τμήματα. Ο λόγος της απόθεσης αυτής, είναι η απότομη ελάττωση της θερμοκρασίας και πίεσης του θερμού νερού με την ταυτόχρονη διαφυγή του διαλελυμένου CO2. Στην εσωτερική ζώνη των αγωγών αυτών, η θερμοκρασία παραμένει υψηλή, δεν πραγματοποιείται απόθεση τραβερτίνη με αποτέλεσμα οι αγωγοί να διατηρούν τη διατομή τους και να εμφανίζονται ως κατακόρυφοι κυλινδρικοί στύλοι. Η πηγή της Υπάτης βρίσκεται επί της ρηξιγενούς ζώνης διεύθυνσης Α-Δ, εντός της οποίας τοποθετούνται οι πηγές της Αιδηψού, των Καμμένων Βούρλων, των Θερμοπυλών και του Καλλίδρομου στα Ανατολικά αυτής και οι πηγές της Παλαιοβράχας και του Πλατυστόμου στα Δυτικά (Καλλέργης, 2002). Στην περιοχή της Υπάτης, λειτουργούν επίσης και γεωτρήσεις θερμομεταλλικών υδάτων. Στην παρούσα εργασία η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε σε δυο από αυτές. Στην G70, αρδευτική γεώτρηση και βρίσκεται σε απόσταση 560 m από ΝΑ της πηγής της Υπάτης (φαίνεται ότι δεν επηρεάζεται από θερμά νερά) και στην G71 η οποία είναι ερευνητική γεώτρηση και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 5 m από την πηγή. Η δειγματοληψία απευθείας από την πηγή δεν κατέστει δυνατή Μηχανισμός λειτουργίας της θερμομεταλλικής πηγής της Υπάτης Η πηγή της Υπάτης χαρακτηρίζεται ως ανοδική πηγή, η οποία εκδηλώνεται μέσω ρηγμάτων, τα οποία διατέμνουν την λεκάνη του Σπερχειού και το ορεινό συγκρότημα της Οίτης. Η ανοδική κίνηση των θερμών νερών πραγματοποιείται μέσω των αγωγών, που έχουν δημιουργηθεί μέσα στους 81

91 τραβερτίνες. Σύμφωνα με τον Μαρίνο (1973), η απόθεση τραβερτίνη στο εξωτερικό τμήμα των αγωγών προκαλεί στεγανοποίηση, εξαιτίας δευτερογενούς απόθεσης ασβεστίτη και τελικά της απόφραξης του πρωτογενούς πορώδους. Έτσι ο υδροφορέας των ασβεστολιθικών τόφφων δεν επικοινωνεί με τον προσχωματικό υδροφόρο του Σπερχειού. Η βασική τροφοδοσία της πηγής πραγματοποιείται από το ασβεστολιθικό υπόβαθρο της περιοχής. Συγκεκριμένα το νερό του καρστικού υδροφόρου της Οίτης, κατεισδύει σε μεγάλα βάθη, μέσω των τεκτονικών ασυνεχειών. Στα βάθη αυτά το νερό θερμαίνεται λόγω γεωθερμικής βαθμίδας ή επικοινωνίας με πετρώματα μαγματικής προέλευσης και εμπλουτίζεται με τα στοιχεία του υποβάθρου. Κατόπιν ανέρχεται, αναμιγνύεται με το νερό του καρστικού υδροφόρου ορίζοντα και εκδηλώνεται επιφανειακά στην πηγή της Υπάτης Υδροχημικός χαρακτήρας των θερμών νερών της Υπάτης Από τις αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν στο δείγμα της γεώτρησης G71 προέκυψαν τα εξής: Πολύ υψηλές τιμές TDS της τάξεως των mg/l, καθώς και της αγωγιμότητας η οποία μετρήθηκε περίπου μs/cm. H θερμοκρασία του νερού μετρήθηκε περίπου 26 C ενώ το η τιμή του ph μετρήθηκε περίπου 5,7. Η συγκέντρωση του S 2- σε αυτά τα νερά είναι 3375 mg/l και του Fe 3.32 mg/l. Η τιμή της συγκέντρωσης του CO2 είναι επίσης αυξημένη, γεγονός που συνδέεται με την ηφαιστειακή ή μαγματική δραστηριότητα. (Καλλέργης, 2002). Κατά πολύ αυξημένες συγκεντρώσεις μετρήθηκαν στα ιόντα Na, K, Mg και Cl. H συγκέντρωση του Cl μετρήθηκε 4020 mg/l και του Νa 2070 mg/l. Οι συγκεντρώσεις αυτές αποδεικνύουν εν μέρει μίξη του νερού της πηγής με θαλασσινό νερό. Επίσης οι τιμές των συγκεντρώσεων του Li, του B και του Sr είναι αρκετά αυξημένες, της τάξεως των 5,2 mg/l, 5,4 mg/l και 29 mg/l αντίστοιχα, γεγονός που αποδίδεται σε νερά που προέρχονται από μεγάλο βάθος. Η συγκέντρωση του Fe μετρήθηκε 3,32 mg/l. Αντίθετα το νερό της γεώτρησης G70, σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τις αναλύσεις, φαίνεται να εμφανίζει χαρακτηριστικά ψυχρού νερού και να μην δέχεται επίδραση από τα θερμά νερά της Υπάτης, γεγονός που επιβεβαιώνει την στεγανοποίηση του υδροφόρου των ασβεστολιθικών τόφφων. 82

92 Πηγή Καλλιδρόμου (Ψωρονέρια) Η πηγή αυτή βρίσκεται στη θέση Κουτσέκι ή Ψωρονέρια. Πρόκειται για ένα μέτωπο αναβλύσεων, το οποίο στο δυτικό τμήμα σχηματίζει ανοιχτή δεξαμενή. Η θερμοκρασία της πηγής του Καλλιδρόμου μετρήθηκε περίπου 32,31 C. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των πηγών αυτών είναι η ανάβλυση του CO2 με τη μορφή φυσαλίδων. Οι πηγές του Καλλιδρόμου αναβλύζουν από τους ασβεστόλιθους του Ιουρασικού της Υποπελαγονικής. Σύμφωνα με τις χημικές αναλύσεις το νερό της πηγής χαρακτηρίζεται από υψηλές συγκεντρώσεις Cl και Na, της τάξεως των mg/l και 8720 mg/l αντίστοιχα, καθώς και του Ca και Mg με τιμές 1236 mg/l και 660 mg/l αντίστοιχα. Ο υδροχημικός τύπος του νερού της πηγής είναι NaCl, θεωρείται δηλαδή θαλασσινό. Σύμφωνα με τους Dotsika et al. (2008) η γεωχημική και ισοτοπική αναλύση των θερμών νερών στην περιοχή Θερμοπύλες-Ανθήλη, έδειξε σύμφωνα με την τιμή του TDS, ότι πρόκειται για θαλασσινής σύστασης νερό, με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση στα Ψωρονέρια ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Υδροχημικό διάγραμμα Piper To διάγραμμα αυτό προτάθηκε από τον Piper το Οι συγκεντρώσεις (meq/l), των ανιόντων και κατιόντων, των δειγμάτων των υπόγειων νερών προβάλλονται στα τρίγωνα, εκφρασμένες σε %. Με αυτό τον τρόπο, λαμβάνονται για κάθε ανάλυση δύο σημεία τα οποία προβάλλονται με παράλληλη μετατόπιση προς τις εξωτερικές πλευρές των τριγώνων. Από την τομή των ευθειών προκύπτει ένα σημείο που αντιπροσωπεύει την εκάστοτε ανάλυση. Στο διάγραμμα Piper που ακολουθεί (Διάγρ.7.1) απεικονίζονται οι υδροχημικοί τύποι στους οποίους ομαδοποιήθηκαν τα δείγματα του νερού της περιοχής μελέτης. Από το διάγραμμα αυτό παίρνουμε χρήσιμες πληροφορίες για τις υδροχημικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στα υπόγεια νερά κυρίως αυτή της ιοντικής ανταλλαγής. Η πλειοψηφία των δειγμάτων υπόγειου νερού συγκεντρώνονται προς τις γωνίες του Ca²-HCO3 -, γεγονός που υποδεικνύει πως στην περιοχή συμβαίνουν αντιδράσεις διάλυσης του ανθρακικού ασβεστίου, των 83

93 ασβεστολιθικών πετρωμάτων που δομούν την περιοχή, με τα φρέσκα νερά της περιοχής. Κάποια από τα σημεία κινούνται προς τη γωνία Να-Cl. O εμπλουτισμός αυτός των νερών σε νάτριο και χλώριο μπορεί αφενός να οφείλεται σε πιθανή υδραυλική σχέση με θαλασσινό νερό, αλλά και στις θερμές πηγές της περιοχής. Οι υδροχημικοί τύποι στους οποίους ομαδοποιούνται τα δείγματα υπόγειου νερού, αλλά και τα νερά των πηγών, θερμών και μη, στην περιοχή μελέτης, είναι οι εξής: Ο υδροχημικός τύπος Ca-HCO3 που εκπροσωπεί τα φρέσκα νερά της περιοχής και εμφανίζεται στα σημεία 7P, G19, G24, G70, P1 και o Ca- Mg-HCO3 ο οποίος χαρακτηρίζει την πλειοψηφία των δειγμάτων των γλυκών νερών και για το λόγο αυτό θεωρείται κύριος υδροχημικός τύπος της περιοχής. Επιπρόσθετα, κάποια δείγματα υπόγειου νερού ομαδοποιήθηκαν σε τέσσερις ενδιάμεσους υδροχημικούς τύπους. Αυτοί είναι: ο Na-Cl-HCO3 ο οποίος αντιστοιχεί στην πηγή του Πλατυστόμου (Θέρμη) και ο Ca-Na-Cl-HCO3, ο οποίος αντιστοιχεί στα δείγματα G21 και AP. Η G21 είναι γεώτρηση βάθους 90 m και από γεωλογικής άποψης βρίσκεται στις Τεταρτογενείς αποθέσεις του Σπερχειού (ριπίδια, κώνοι κορημάτων, πλευρικά κορήματα). Η ΑP αντιστοιχεί στη γεώτρηση στο χωριό Αγία Παρασκευή, στα BA του πεδινού τμήματος της λεκάνης. Το βάθος της είναι 42 m και γεωλογικά τοποθετείται στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους της Υποπελαγονικής. Ο υδροχημικός τύπος Na-Cl, o οποίος αντιστοιχεί στο νερό της θάλασσας εμφανίζεται επίσης στην πηγή του Καλλιδρόμου. Τέλος ο υδροχημικός τύπος Na-Ca-Cl-HCO3, ο οποίος αντιστοιχεί στην πηγή της Υπάτης. 84

94 Διάγραμμα 7.1: i)διάγραμμα piper και ii)ιοντικά διαγράμματα για το σύνολο των δειγμάτων 85

95 Ανάλυση υδροχημικών τύπων Ca-HCO3 Τα νερά που κατατάσσονται σε αυτόν τον υδροχημικό τύπο χαρακτηρίζονται ως φρέσκα. Είναι ο αρχικός τύπος, ο οποίος δημιουργείται από την πρώτη επαφή του νερού της βροχής με τα ανθρακικά πετρώματα. Η θερμοκρασία των νερών που κατατάσσονται σε αυτόν τον υδροχημικό τύπο κυμαίνεται μεταξύ 14 C έως 17 C και η συγκέντρωση των διαλελυμένων στερεών μεταξύ 463,5 mg/l έως 1747,9 mg/l. Όσο αναφορά στις τιμές του ph αυτές κυμαίνονται από 7 έως 8, γεγονός που προσδίδει στα νερά αυτά έναν ουδέτερο χαρακτήρα. Εντοπίζονται κυρίως στο δυτικό και κεντρικό τμήμα του πεδινού τμήματος της περιοχής μελέτης. Η παρουσία των φρέσκων νερών υποδηλώνει αυξημένη τροφοδοσία του υδροφόρου και κατ επέκταση συνεχή ανανέωση του νερού. Ca-Mg-HCO3 Τα νερά που κατατάσσονται σε αυτόν τον υδροχημικό τύπο είναι εμπλουτισμένα σε μαγνήσιο και καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής. Οι φυσικοχημικές ιδιότητες του συγκεκριμένου τύπου δεν διαφοροποιούνται κατά πολύ από αυτές του προηγούμενου. Η θερμοκρασία των νερών αυτών, κυμαίνεται μεταξύ 12,6 C έως 18,5 C και το ph μεταξύ 6,74-8,1. Ο εμπλουτισμός των νερών αυτών σε μαγνήσιο οφείλεται στην αλληλεπίδραση τους με τους δολομιτικούς ασβεστόλιθους της Υποπελαγονικής ζώνης. Εντοπίζεται κυρίως στο κεντρικό τμήμα της περιοχής μελέτης. Στα βόρεια και βορειοδυτικά της περιοχής, πιθανή αιτία εμπλουτισμού των νερών σε μαγνήσιο είναι η αλληλεπίδραση του με τους σχηματισμούς του οφιολιθικού συμπλέγματος της περιοχής οι οποίοι στη σύσταση τους περιέχουν ορυκτά πλούσια σε Mg. Na-Cl-HCO3 και Ca-Na-Cl-HCO3 O παραπάνω υδροχημικός τύπος Na-Cl-HCO3 αντιπροσωπεύει το νερό της πηγής του Πλατυστόμου. Η τιμή του Cl - που μετρήθηκε είναι της τάξης των 146 mg/l. Η τιμή αυτή μπορεί πιθανά να αποδοθεί σε εκπλύσεις αλατούχων αποθέσεων, που βρίσκονται μέσα στα ιζήματα (Lambrakis et al, 2012). Ο εμπλουτισμός σε Na μπορεί να αποδοθεί στην υδρόλυση των πυριτικών 86

96 ορυκτών (πλαγιοκλάστων) η οποία πραγματοποιείται σύμφωνα με την παρακάτω αντίδραση (Andrews et al.1994): Η συγκεκριμένη πηγή φιλοξενείται στους σχηματισμούς του φλύσχη της Πίνδου, ο οποίος είναι κυρίως ψαμμιτικής σύστασης. Το γεγονός αυτό εξηγεί την πιθανή παρουσία πλαγιοκλάστων, ώστε να πραγματοποιείται η παραπάνω αντίδραση. Στις G21, και ΑΡ, o παραπάνω τύπος εμφανίζεται ως Ca-Na-Cl-HCO3. Αυτός ο εμπλουτισμός σε Ca μπορεί να αποδοθεί σε πιθανή επαφή αυτών των νερών με νερά φρέσκα (Ca-HCO3). Na-Cl και Na-Ca-Cl-HCO3 Ο συγκεκριμένος υδροχημικός τύπος εμφανίζεται κατά κύριο λόγο στα δείγματα υδάτων από την περιοχή της Υπάτης, ως Na-Ca-Cl-HCO3 αλλά και στο ανατολικό τμήμα του πεδινού τμήματος, ανατολικά της Λαμίας με κατεύθυνση προς το Μαλιακό κόλπο και συγκεκριμένα στην πηγή του Καλλιδρόμου, ως Na-Cl. Πιο συγκεκριμένα, στο ανατολικό τμήμα της περιοχής παρατηρείται διείσδυση της θάλασσας και ανάμιξη της με τα γλυκά νερά. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τον υδροχημικό τύπο της πηγής του Καλλιδρόμου. Το φαινόμενο αυτό προχωρεί στα βαθύτερα στρώματα, μέσω των τεκτονικών ασυνεχειών που παρατηρούνται στην περιοχή. Η κίνηση αυτή του θαλασσινού νερού προς τα δυτικά, έχει ως αποτέλεσμα την ανάμιξη του με το θερμό νερό της Υπάτης, το οποίο όπως αναφέρθηκε παραπάνω είναι νερό που προέρχεται από μεγάλο βάθος και τον εμπλουτισμό του σε Na και Cl. Εξαιτίας του γεγονότος ότι η άνοδος του νερού της πηγής πραγματοποιείται μέσω των ασβεστολίθων της Οίτης, εμπλουτίζεται επίσης σε Ca Ιοντικά διαγράμματα Στα πλαίσια της μελέτης του υδροχημικού χαρακτήρα των υδάτων της περιοχής, κατασκευάστηκαν επίσης ιοντικά διαγράμματα (Διαγρ.7.1) μέσω του προγράμματος phreeqc. Τα ακραία μέλη (Θάλασσα-Βροχή) ενώνονται με τη γραμμή μίξης, η οποία προσδιορίζει τη θέση του λόγου των ιόντων των ακραίων μελών για τα 87

97 διαφορετικά στοιχεία των επιμέρους διαγραμμάτων. Στα παραπάνω διαγράμματα φαίνεται ο συσχετισμός του συνόλου των δειγμάτων και η διάταξη τους ως προς τη γραμμή μίξης. Αυτό που αρχικά παρατηρούμε είναι ότι στην πλειοψηφία τους τα δείγματα διατάσσονται κάτω ή πάνω από τη γραμμή μίξης Επίσης φαίνεται ότι το Ca εμφανίζεται με μεγαλύτερες αναλογίες σε σχέση με το Cl, (Διάγρ 7.1α) όπως επίσης και το Mg σε σχέση με το Cl (διάγραμμα 7.1γ) O εμπλουτισμός πιθανά μπορεί να αποδοθεί στη διάλυση των ανθρακικών ορυκτών (ασβεστίτη, δολομίτη), με τη βοήθεια CO2 που πραγματοποιείται σύμφωνα με την αντίδραση: Το ίδιο ισχύει και για τον εμπλουτισμό σε Mg: Συγκρίνοντας τα ιοντικά διαγράμματα α και β (Διαγ.7.1) παρατηρούμε ότι κάποια από τα δείγματα τα οποία εμφανίζονται στο με χαμηλές συγκεντρώσεις σε Na, στο διάγραμμα β παρουσιάζονται με υψηλές τιμές σε Ca. Συγκεκριμένα τα σημεία αυτά είναι τα: G21, AP, GID, G7, G14, G70, G71, και ΚΑ. Τοποθετούνται χωρικά στα βόρεια του πεδινού τμήματος της λεκάνης, αλλά και στα ανατολικά κοντά στο Μαλιακό κόλπο (Εικ.7.1) Το γεγονός αυτό μπορεί να αποδοθεί στο φαινόνενο της ιοντοανταλλαγής. Kατά την διαδικασία αυτή μια χημική ουσία αντικαθιστά μια άλλη, στην επιφάνεια των στερεών σωματιδίων. Η ιοντοανταλλαγή πραγματοποιείται κυρίως στην επιφάνεια των αργιλικών ορυκτών. Σύμφωνα με τον Scholler, 1983, μεταξύ των στερεών που περιέχουν ανταλλάξιμα ιόντα και των χημικών στοιχείων που είναι διαλελυμένα στο νερό, μπορούν να συμβούν οι παρακάτω αντιδράσεις: Πρόκειται λοιπόν για αντικατάσταση των ιόντων Na από ιόντα Ca, στο σκελετό του υδροφόρου. Αντίστοιχα τα ιόντα του Ca μετακινήθηκαν προς το 88

98 υπόγειο νερό και έτσι δημιουργήθηκε ο εμπλουτισμός αυτός. (Λαμπράκης, 2008) Ο ρόλος της ιοντοανταλλαγής είναι σημαντικός για τη διαμόρφωση της ποιότητας των υπόγειων νερών παράκτιων υδροφόρων. Το γλυκό νερό είναι κατά κανόνα όξινοανθρακικό Ca-HCO3 και το θαλασσινό Na-Cl. Όταν το θαλασσινό νερό διεισδύει στην ενδοχώρα πραγματοποιείται ένα σύνολο χημικών διεργασιών μεταξύ του γλυκού νερού, του αλμυρού νερού και του υδροφορέα. Λαμβάνει χώρα η διαδικασία της ιοντοανταλλαγής (Apello & Postma, 1994), σύμφωνα με την αντίδραση: Όπου: Σ, ο ιοντοανταλλάκτης Η διαδικασία αυτή οδηγεί στην απελευθέρωση Ca 2+ και δέσμευση Na ΙΟΝΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ Οι ιοντικοί λόγοι εκφράζουν την ισορροπία των ιόντων στο νερό και μπορούν να δώσουν στοιχεία σχετικά με την υπόγεια κίνηση του νερού, το χρόνο παραμονής του στον υδροφόρο, καθώς και για την ανάμιξη του, κυρίως με το θαλασσινό νερό. Επίσης μπορούν να δώσουν πληροφορίες σχετικά με τα πετρώματα τα οποία φιλοξενούν το νερό ή μέσα από τα οποία πέρασε κατά την κίνηση του. Οι κυριότεροι ιοντικοί λόγοι που συνήθως μελετώνται είναι οι εξής: Mg/Ca Οι τιμές αυτού του λόγου δίνουν πληροφορίες για το αν τα νερά προέρχονται από ασβεστολιθικά ή μαγνησιούχα πετρώματα. Για τιμές μεταξύ 0,5 έως 0,7 το νερό προέρχεται από ασβεστολιθικά πετρώματα, για τιμές μεταξύ του 0,7 έως 0,9 το νερό προέρχεται από δολομιτικά πετρώματα και για τιμές μεγαλύτερες του 0,9 προέρχεται από πυριτικά κυρίως πετρώματα και τέλος για τιμές λόγου μεγαλύτερες του 1 η προέλευση του νερού είναι κυρίως από μεταμορφωμένα ή αλκαλικά μαγματικά πετρώματα (Λαμπράκης, 2008) Na/K Εάν ο λόγος έχει τιμή ίση με το 47, τότε το νερό έχει σύσταση όμοια με του θαλασσινού. Για τιμή μικρότερη του 10 το νερό έχει τη σύσταση του βρόχινου και για τιμή μεταξύ 15 έως 25 το νερό αντιστοιχεί σε υδροφόρο με συνεχή τροφοδοσία. 89

99 Na/Cl Ο συγκεκριμένος λόγος, δίνει πληροφορίες που σχετίζονται με τη θαλάσσια διείσδυση στα υδροφόρα στρώματα. Όταν η τιμή του λόγου είναι μικρότερη του 0,876 αντιπροσωπεύει υφαλμύρινση του υδροφόρου. Για τιμές μεγαλύτερες της μονάδας, τα νερά αντιστοιχούν σε αυτά των πυριγενών και μεταμορφωμένων πετρωμάτων. Cl/SO4 Ο λόγος αυτό έχει ενδιαφέρον γιατί δίνει τη δυνατότητα παρακολούθησης της εξέλιξης της αλατότητας των υπόγειων νερών ενός υδροφόρου δεδομένου ότι πολύ συχνά η τιμή αυτή αυξάνεται κατά τη διεύθυνση ροής των υπόγειων νερών.με βάση λοιπόν την τιμή του λόγου αυτού τα νερά ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες (Λαμπράκης, 2008) Θαλασσινό νερό, εάν ο λόγος ισούται με 10 Χλωριούχο νερό, εάν ο λόγος είναι μεγαλύτερος από το 5 Χλωριοθειικό νερό, εάν ο λόγος είναι μεταξύ 1 και 5 Θειικοχλωριούχο νερό, εάν ο λόγος είναι μεταξύ 0,2 και 1 Θειικό νερό, εάν ο λόγος είναι μικρότερος του 0,2. Ca+Mg/Na+K Τέλος ο λόγος αυτός σχετίζεται με την τροφοδοσία του υδροφόρου. Εάν έχει τιμή μεγαλύτερη της μονάδας τότε πρόκειται για έναν υδροφόρο ορίζοντα με συνεχή τροφοδοσία. Εάν οι τιμές του λόγου είναι μικρότερες της μονάδας, τότε πρόκειται για παλαιό νερό, το οποίο συναντάται κυρίως σε περιοχές εκτόνωσης των υδροφόρων. 90

100 Πίνακας 7.4:Ιοντικοί λόγοι των υπόγειων νερών της περιοχής Α/Α Μg/Ca Na/Cl Na/K Cl/SO4 Ca+Μg/Na+K 7P 0,14 0,75 8,54 2,00 11,53 AP 0,15 0,35 1,07 10,33 0,62 F34 0,35 1,31 12,32 0 2,05 G10 0,43 2,78 24,75 0,11 8,21 G14 0,62 0,50 35,08 0,44 6,90 G17 0,19 1,47 12,67 0,24 5,11 G19 0,15 3,45 7,72 0,05 9,72 G21 0,18 0,41 2,86 42,83 1,15 G24 0,02 10,77 16,15 0,00 57,24 G26B 0,72 35,92 58,08 0,00 0,84 G3A 0,35 1,98 41,26 0,11 6,30 G4 0,35 3,44 48,94 1,17 1,04 G43 0,21 1,04 2,76 0,09 18,36 G47 0,41 3,67 20,12 4,44 5,54 G49 0,37 13,89 28,22 0,28 3,60 G5 0,61 0,90 10,20 0,54 12,35 G53 0,21 2,59 7,23 0,41 12,23 G55 0,35 15,80 21,35 0,06 4,17 G68 0,21 1,41 19,70 0,51 4,86 G7 0,57 0,50 5,12 4,06 2,44 GID 0,35 0,24 9,18 0,73 18,67 ΜA 0,25 6,48 6,48 1,50 20,81 P1 0,15 0,79 10,18 2,48 10,55 P7 0,22 0,82 7,05 1,66 6,06 G70 0,12 0,60 5,32 0,92 5,17 Πίνακας 7.5: Ιοντικοί λόγοι των θερμών νερών της περιοχής Α/Α Mg/Ca Na/Cl Na/K Cl/SO4 Ca+mg/Na+K G71 0,29 0,51 10,67 0 0,57 KA 0,53 0,55 25,80 8,65 0,21 PL 0,15 0,76 69,56 23,93 0, Ταξινόμηση των νερών με βάση τους ιοντικούς λόγους Αξιολογώντας τα αποτελέσματα των ιοντικών λόγων σε ότι αφορά την προέλευση των υπόγειων υδάτων μπορούμε να εξάγουμε τα εξής αποτελέσματα: Με βάση το λόγο Ca/Mg, φαίνεται ότι τα δείγματα νερού από τις θέσεις G14, G5, G7 και ΚΑ, G26B (εικ.7.1), έχουν τιμές λόγου μεταξύ 0,5- ο,7 και με βάση τα παραπάνω προέρχονται από ασβεστολιθικής σύστασης πετρώματα. Για περαιτέρω διαχωρισμό που αφορά στην προέλευση των νερών χρησιμοποιήθηκε ο λόγος Na/Cl, o οποίος όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα για 91

101 τιμές μεγαλύτερες της μονάδας, φανερώνει νερά που προέρχονται από πυριγενή και μεταμορφωμένα πετρώματα. Οι θέσεις στις οποίες ισχύει αυτό είναι: G10, G17, G19, G49(εικ.7.1) Ο λόγος Na/Cl δίνει επίσης στοιχεία σχετικά με την υφαλμύρινση του υδροφόρου. Το φαινόμενο αυτό με βάση τις τιμές του λόγου, εντοπίζεται στα σημεία: ΑP, GID, G70 (Εικ.7.1) καθώς και στις θερμές πηγές G71 και ΚΑ. Σύμφωνα με το λόγο Ca+Mg/Na+K, η τροφοδοσία του υδροφόρου φαίνεται να είναι είναι συνεχής, σε όλη την έκταση του ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΟΡΕΣΜΟΥ Για το σύνολο των δειγμάτων του υπογείου νερού υπολογίστηκαν οι δείκτες κορεσμού, μέσω του προγράμματος phreeqc (Πιν.7.3). Ένα μέρος των δειγμάτων φαίνεται ότι είναι κορεσμένα σε ασβεστίτη και δολομίτη καθώς και σε χαλαζία, ενώ τα περισσότερα είναι ακόρεστα σε ανυδρίτη, γύψο, βαρίτη, χαλκηδόνιο, σελεστίτη, φθορίτη και σιδερίτη (Εικ 7.16). Ο βαθμός κορεσμού του νερού στα ορυκτά, αποτελεί σημαντικό δείκτη για το χρόνο επαφής τους, αλλά και για την εκτίμηση της ποσοτικής ικανότητας του νερού να διαβρώνει ή να αποθέτει άλατα. Ο κορεσμός των δειγμάτων κυρίως σε ασβεστίτη και δολομίτη, αντικατοπτρίζει την κίνηση του νερού σε ανθρακικά πετρώματα, τα οποία διαλύει με αποτέλεσμα τον κορεσμό του στα ορυκτά αυτών. Πίνακας 7.3:Ελάχιστη, μέση,μέγιστη τιμή και τυπική απόκλιση των δεικτών κορεσμού ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΟΡΕΣΜΟΥ EΛAΧΙΣΤΗ ΤΙΜH ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΙΜΗ ΜEΣΗ ΤΙΜH ΤΥΠΙΚH ΑΠOΚΛΙΣΗ SIc -0,74 0,98 0,38 0,59 SIg -4,58-0,64-2,61 0,98 SIa -4,80-0,84-2,83 0,98 SIb -2,60-0,00-1,11 0,82 SIf -3,77-1,02-2,52 0,65 SIch -1,70-1,09-0,33 0,54 SIq -1,27-0,66 0,09 0,54 SId -1,95 2,85 0,58 1,15 92

102 Εικόνα 7.16: Ιστογράμματα των δεικτών κορεσμού 93

Υ ΡΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Υδροπερατοί σχηµατισµοί. Ανάπτυξη φρεάτιων υδροφόρων οριζόντων. α/α ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ.

Υ ΡΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Υδροπερατοί σχηµατισµοί. Ανάπτυξη φρεάτιων υδροφόρων οριζόντων. α/α ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση του υδρογεωλογικού καθεστώτος της λεκάνης του Αλµυρού Βόλου και σε συνδυασµό µε την ανάλυση του ποιοτικού καθεστώτος των υπόγειων νερών της περιοχής,

Διαβάστε περισσότερα

τον Τόμαρο και εκβάλλει στον Αμβρακικό και ο Άραχθος πηγάζει από τον Τόμαρο και εκβάλλει επίσης στον Αμβρακικό (Ήπειρος, Ζαγόρι).

τον Τόμαρο και εκβάλλει στον Αμβρακικό και ο Άραχθος πηγάζει από τον Τόμαρο και εκβάλλει επίσης στον Αμβρακικό (Ήπειρος, Ζαγόρι). Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα. Τα κυριότερα μορφολογικά χαρακτηριστικά του νομού Ιωαννίνων είναι οι ψηλές επιμήκεις οροσειρές και οι στενές κοιλάδες. Το συγκεκριμένο μορφολογικό ανάγλυφο οφείλεται αφενός

Διαβάστε περισσότερα

iv. Παράκτια Γεωμορφολογία

iv. Παράκτια Γεωμορφολογία iv. Παράκτια Γεωμορφολογία Η παράκτια ζώνη περιλαμβάνει, τόσο το υποθαλάσσιο τμήμα της ακτής, μέχρι το βάθος όπου τα ιζήματα υπόκεινται σε περιορισμένη μεταφορά εξαιτίας της δράσης των κυμάτων, όσο και

Διαβάστε περισσότερα

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 2. 2.1 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται συνοπτικά το Γεωλογικό-Σεισμοτεκτονικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής του Π.Σ. Βόλου - Ν.Ιωνίας. Η ευρύτερη περιοχή της πόλης του

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ. Ενότητα 1:Εισαγωγικές έννοιες της Υδρογεωλογίας. Ζαγγανά Ελένη Σχολή : Θετικών Επιστημών Τμήμα : Γεωλογίας

ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ. Ενότητα 1:Εισαγωγικές έννοιες της Υδρογεωλογίας. Ζαγγανά Ελένη Σχολή : Θετικών Επιστημών Τμήμα : Γεωλογίας ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 1:Εισαγωγικές έννοιες της Υδρογεωλογίας Ζαγγανά Ελένη Σχολή : Θετικών Επιστημών Τμήμα : Γεωλογίας Σκοποί ενότητας Συνοπτική παρουσίαση του Εργαστηρίου Υδρογεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΚΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΕΥΧΟΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ (Τ.Τ.Δ.)

ΦΑΚΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΕΥΧΟΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ (Τ.Τ.Δ.) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΑΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: «ΜΕΛΕΤΗ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΧΩΡΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ» Α.Μ.: 124/2017 ΧΡΗΜ/ΣΗ: ΠΡΟΕΚ/ΜΕΝΗ ΑΜΟΙΒΗ: ΙΔΙΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΤΕΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΧΕΙΜΑΡΟΥ ΙΑΚΟΝΙΑΡΗ

ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΤΕΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΧΕΙΜΑΡΟΥ ΙΑΚΟΝΙΑΡΗ Ο.ΑΝ.Α.Κ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΤΕΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΧΕΙΜΑΡΟΥ ΙΑΚΟΝΙΑΡΗ Σ.Ν. ΠΑΡΙΤΣΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ 2001

Διαβάστε περισσότερα

Η δομή των πετρωμάτων ως παράγοντας ελέγχου του αναγλύφου

Η δομή των πετρωμάτων ως παράγοντας ελέγχου του αναγλύφου Κεφάλαιο 11 ο : Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ Η δομή των πετρωμάτων ως παράγοντας ελέγχου του αναγλύφου Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με τις δευτερογενείς μορφές του αναγλύφου που προκύπτουν από τη δράση της

Διαβάστε περισσότερα

Οικονοµικές δραστηριότητες στον χώρο

Οικονοµικές δραστηριότητες στον χώρο Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ειδικό Εργαστήριο Χωροταξικού Σχεδιασµού Εργαστήριο επιλογής χειµερινού εξαµήνου, Πάτρα 2016 Οικονοµικές δραστηριότητες στο χώρο Βασίλης Παππάς, Καθηγητής vpappas@upatras.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΕΙΡΟΥ ΠΑΡΑΠΕΙΡΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΑΝΟΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΑΜΨΗΣ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΠΑΤΡΑ-ΤΡΙΠΟΛΗ»

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΕΙΡΟΥ ΠΑΡΑΠΕΙΡΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΑΝΟΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΑΜΨΗΣ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΠΑΤΡΑ-ΤΡΙΠΟΛΗ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΕΙΡΟΥ ΠΑΡΑΠΕΙΡΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΑΝΟΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΑΜΨΗΣ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΠΑΤΡΑ-ΤΡΙΠΟΛΗ» ΑΡΒΑΝΙΤΗ ΛΙΝΑ (00003) «ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 8

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 8 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 8: Ζώνη Παρνασσού, Ζώνη Βοιωτίας, Υποπελαγονική Ζώνη Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ 333 Πανεπιστήμιο Πατρών Τομέας Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Εργαστήριο Τεκτονικής ΔIΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πιν. Ι- 1: Μορφοµετρικές παράµετροι των υδρογραφικών δικτύων.

Πιν. Ι- 1: Μορφοµετρικές παράµετροι των υδρογραφικών δικτύων. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I ΠΙΝΑΚΕΣ : Πιν. Ι- 1: Μορφοµετρικές παράµετροι των υδρογραφικών δικτύων. Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΙΚΤΥΑ ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΞΗ ΛΕΚΑΝΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΛΑ ΩΝ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΚΛΑ ΩΝ ΛΕΚΑΝΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΛΕΚΑΝΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο /Ελληνικός χώρος Τα ελληνικά βουνά (και γενικότερα οι ορεινοί όγκοι της

Διαβάστε περισσότερα

Το πρόγραμμα CORINE LAND COVER (CLC) στην Κύπρο

Το πρόγραμμα CORINE LAND COVER (CLC) στην Κύπρο ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (ΓΣΠ-GIS) ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Cleopatra Hotel, Λευκωσία Το πρόγραμμα CORINE LAND COVER (CLC) στην Κύπρο Ανδρέας Αντωνίου Λειτουργός Περιβάλλοντος Τομέας Προστασίας της

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται ΜΑΘΗΜΑ 1 Π. Γ Κ Ι Ν Η Σ 1. Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται 2. Να μπορείς να δώσεις την σχετική γεωγραφική θέση ενός τόπου χρησιμοποιώντας τους όρους

Διαβάστε περισσότερα

Ενιαία ΜΠΚΕ Ελλάδας Παράρτημα 4.8 Δυτικό Τμήμα Γεωλογία

Ενιαία ΜΠΚΕ Ελλάδας Παράρτημα 4.8 Δυτικό Τμήμα Γεωλογία Παράρτημα.8 Δυτικό Τμήμα Γεωλογία ORIGINAL SIZE ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΟΔΕΥΣΗ ΑΓΩΓΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΥΤΙΚΟ) ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ) ΑΛΒΑΝΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΡΓΟΥ np ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ χλμ ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ 5 μ. ΧΩΡΟΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Ποτάμι είναι το ρεύμα γλυκού νερού που κινείται από τα ψηλότερα (πηγές) προς τα χαμηλότερα μέρη της επιφάνειας της Γης (πεδινά) και

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστηριακή Άσκηση Φωτογεωλογίας (Ouarkziz)

Εργαστηριακή Άσκηση Φωτογεωλογίας (Ouarkziz) Εργαστηριακή Άσκηση Φωτογεωλογίας (Ouarkziz) Δίνονται αεροφωτογραφίες για στερεοσκοπική παρατήρηση. Θεωρούμε ότι ο βορράς βρίσκεται προς τα πάνω κατά την ανάγνωση των γραμμάτων και των αριθμών. Ερωτήσεις:

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1. Γεωμορφολογία Ποταμών Μόνιμη δίαιτα ποταμών Σχηματισμός διατομής ποταμού

Κεφάλαιο 1. Γεωμορφολογία Ποταμών Μόνιμη δίαιτα ποταμών Σχηματισμός διατομής ποταμού Κεφάλαιο 1 Γεωμορφολογία Ποταμών Σύνοψη Προαπαιτούμενη γνώση Το παρόν αποτελεί ένα εισαγωγικό κεφάλαιο προς κατανόηση της εξέλιξης των ποταμών, σε οριζοντιογραφία, κατά μήκος τομή και εγκάρσια τομή (διατομή),

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ. Δρ Γεώργιος Μιγκίρος

ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ. Δρ Γεώργιος Μιγκίρος ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΕΞΩΜΑΛΥΝΣΗ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ Δρ Γεώργιος Μιγκίρος Καθηγητής Γεωλογίας ΓΠΑ Ο πλανήτης Γη έτσι όπως φωτογραφήθηκε το 1972 από τους αστροναύτες του Απόλλωνα 17 στην πορεία τους για τη σελήνη. Η

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστηριακή Άσκηση Φωτογεωλογίας (Dra)

Εργαστηριακή Άσκηση Φωτογεωλογίας (Dra) Εργαστηριακή Άσκηση Φωτογεωλογίας (Dra) Δίνονται αεροφωτογραφίες για στερεοσκοπική παρατήρηση. Ο βορράς είναι προσανατολισμένος προς τα πάνω κατά την ανάγνωση των γραμμάτων και των αριθμών. Ερωτήσεις:

Διαβάστε περισσότερα

Γνωρίζοντας τι θα χαρτογραφήσουμε. i) Γεωλογικούς σχηματισμούς (πετρώματα), ii) Επαφές (όρια), iii) Τεκτονικές δομές & στοιχεία, iv) Άλλα

Γνωρίζοντας τι θα χαρτογραφήσουμε. i) Γεωλογικούς σχηματισμούς (πετρώματα), ii) Επαφές (όρια), iii) Τεκτονικές δομές & στοιχεία, iv) Άλλα Γνωρίζοντας τι θα χαρτογραφήσουμε 1 i) Γεωλογικούς σχηματισμούς (πετρώματα), ii) Επαφές (όρια), iii) Τεκτονικές δομές & στοιχεία, iv) Άλλα ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ ΛΙΘΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ ΛΙΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ)

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) Α Κεφ. αβιοτικό κάθε στοιχείο που δεν έχει ζωή 4 αιολική διάβρωση Η διάβρωση που οφείλεται στον άνεμο 5 ακρωτήριο ακτογραμμή

Διαβάστε περισσότερα

ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες

ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες Ωκεανοί Το νερό καλύπτει τα δύο τρίτα της γης και το 97% όλου του κόσµου υ και είναι κατοικία εκατοµµυρίων γοητευτικών πλασµάτων. Οι ωκεανοί δηµιουργήθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Για τη διευκόλυνση των σπουδαστών στη μελέτη τους και την καλύτερη κατανόηση των κεφαλαίων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Σημείωση: Το βιβλίο καλύπτει την ύλη

Διαβάστε περισσότερα

Η Γεωλογία της περιοχής Λέντα- δυτικών Αστερουσίων

Η Γεωλογία της περιοχής Λέντα- δυτικών Αστερουσίων Η Γεωλογία της περιοχής Λέντα- δυτικών Αστερουσίων Διασκευή και τροποποίηση στοιχείων της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης Περιοχής Αστερουσίων, του προγράμματος LIFE B4-3200/98/444,«Προστασία του Γυπαετού

Διαβάστε περισσότερα

Σε αντίθεση με τις θάλασσες, το νερό των ποταμών δεν περιέχει σχεδόν καθόλου αλάτι - γι' αυτό το λέμε γλυκό νερό.

Σε αντίθεση με τις θάλασσες, το νερό των ποταμών δεν περιέχει σχεδόν καθόλου αλάτι - γι' αυτό το λέμε γλυκό νερό. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστρίου 2013 Tι είναι τα ποτάμια; Τα ποτάμια είναι φυσικά ρεύματα νερού. Δημιουργούνται από το νερό των βροχών και των λιωμένων πάγων, που κατεβαίνει από πιο ψηλές περιοχές

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017

Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017 Ιωάννης Μ. Τσόδουλος Δρ. Γεωλόγος Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017 Αλλουβιακά ριπίδια (alluvial fans) Είναι γεωμορφές αποθέσεις, σχήματος βεντάλιας ή κώνου που σχηματίζονται, συνήθως, όταν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ 5 η ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ Ι ΤΕΧΝΙΚΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΣΗΡΑΓΓΑΣ

ΑΣΚΗΣΗ 5 η ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ Ι ΤΕΧΝΙΚΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΣΗΡΑΓΓΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ MΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝ. ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ & ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΗΡΩΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ `9, 157 80 ΖΩΓΡΑΦΟΥ, ΑΘΗΝΑ NATIONAL TECHNICAL

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΥΔΑΤΟΡΡΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΕΜΠΩΝ ΛΑΡΙΣΑΣ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΥΔΑΤΟΡΡΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΕΜΠΩΝ ΛΑΡΙΣΑΣ Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλίας Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Τ.Ε. Λάρισας Π.Μ.Σ. «Σύγχρονες Τεχνολογίες Έργων Διαχείρισης Περιβάλλοντος» ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΥΔΑΤΟΡΡΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

Διαβάστε περισσότερα

Συσχέτιση Νεοτεκτονικών αμώυ και Σεισμικότητας στην Ευρύτερη Περιοχή ταυ Κορινθιακού Κόλπου (Κεντρική Ελλάδα).

Συσχέτιση Νεοτεκτονικών αμώυ και Σεισμικότητας στην Ευρύτερη Περιοχή ταυ Κορινθιακού Κόλπου (Κεντρική Ελλάδα). Συσχέτιση Νεοτεκτονικών αμώυ και Σεισμικότητας στην Ευρύτερη Περιοχή ταυ Κορινθιακού Κόλπου (Κεντρική Ελλάδα). Περίληψη Η περιοχή μελέτης της παρούσας διατριβής περιλαμβάνει το βόρειο τμήμα της ευρύτερης

Διαβάστε περισσότερα

1. ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ 2 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 3. ΓΕΝΙΚΑ 3 4. ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 4 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 6 6. ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ ΥΔΡΟΦΟΡΟΥ ΟΡΙΖΟΝΤΑ 13 7.

1. ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ 2 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 3. ΓΕΝΙΚΑ 3 4. ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 4 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 6 6. ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ ΥΔΡΟΦΟΡΟΥ ΟΡΙΖΟΝΤΑ 13 7. 1. ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ 2 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 3. ΓΕΝΙΚΑ 3 4. ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 4 4.1 ΓΕΝΙΚΑ 4 4.2 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 5 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 6 5.1 ΓΕΝΙΚΑ 6 5.2 ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ

ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ INTERREG IIIA / PHARE CBC ΕΛΛΑΔΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ Καθηγητής Βασίλειος A. Τσιχριντζής Διευθυντής, Εργαστήριο Οικολογικής Μηχανικής και Τεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Γεωλογείν περί Σεισμών...3. 2. Λιθοσφαιρικές πλάκες στον Ελληνικό χώρο... 15. 3. Κλάδοι της Γεωλογίας των σεισμών...

ΜΕΡΟΣ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Γεωλογείν περί Σεισμών...3. 2. Λιθοσφαιρικές πλάκες στον Ελληνικό χώρο... 15. 3. Κλάδοι της Γεωλογίας των σεισμών... ΜΕΡΟΣ 1 1. Γεωλογείν περί Σεισμών....................................3 1.1. Σεισμοί και Γεωλογία....................................................3 1.2. Γιατί μελετάμε τους σεισμούς...........................................

Διαβάστε περισσότερα

Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα.

Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα. Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα. 1 Είναι η σταθερή και αδιάκοπη κίνηση του νερού από την ατμόσφαιρα στην επιφάνεια της Γης, στο υπέδαφος

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΟΥΨΕΙΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΙΣΟΥΨΕΙΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ 16_10_2012 ΙΣΟΥΨΕΙΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 2.1 Απεικόνιση του ανάγλυφου Μια εδαφική περιοχή αποτελείται από εξέχουσες και εισέχουσες εδαφικές μορφές. Τα εξέχοντα εδαφικά τμήματα βρίσκονται μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη. Βογιατζή Χρυσάνθη Προσοµοίωση Παράκτιου Υδροφορέα Βόρειας Κω

Περίληψη. Βογιατζή Χρυσάνθη Προσοµοίωση Παράκτιου Υδροφορέα Βόρειας Κω i Περίληψη Η περιοχή που εξετάζεται βρίσκεται στην νήσο Κω, η οποία ανήκει στο νησιωτικό σύµπλεγµα των ωδεκανήσων και εντοπίζεται στο νοτιοανατολικό τµήµα του Ελλαδικού χώρου. Ειδικότερα, η στενή περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

Υπόγεια Υδραυλική. 5 η Εργαστηριακή Άσκηση Υδροδυναμική Ανάλυση Πηγών

Υπόγεια Υδραυλική. 5 η Εργαστηριακή Άσκηση Υδροδυναμική Ανάλυση Πηγών Υπόγεια Υδραυλική 5 η Εργαστηριακή Άσκηση Υδροδυναμική Ανάλυση Πηγών Υδροδυναμική Ανάλυση Πηγών Η υδροδυναμική ανάλυση των πηγαίων εκφορτίσεων υπόγειου νερού αποτελεί, ασφαλώς, μια βασική μεθοδολογία υδρογεωλογικής

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνική αναφορά για τη νήσο Κρήτη 1. Γεωλογικό Υπόβαθρο Σχήμα 1.

Τεχνική αναφορά για τη νήσο Κρήτη 1. Γεωλογικό Υπόβαθρο Σχήμα 1. Τεχνική αναφορά για τη νήσο Κρήτη 1. Γεωλογικό Υπόβαθρο Η γεωλογία της Κρήτης χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη κυρίως αλπικών και προαλπικών πετρωμάτων τα οποία συνθέτουν ένα πολύπλοκο οικοδόμημα τεκτονικών

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΥΤΙΚΟΥ ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΥΤΙΚΟΥ ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΥΤΙΚΟΥ ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Εισηγητής: Μ. Λιονής, Γεωλόγος Περιβαλλοντολόγος Μελετητής Με την συνεργασία της Κατερίνας Λιονή Γεωλόγου Μελετητή

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 6: Η Μεσοελληνική Αύλακα. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 6: Η Μεσοελληνική Αύλακα. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 6: Η Μεσοελληνική Αύλακα Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

1. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Εξάμηνο: Κωδικός μαθήματος:

1. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Εξάμηνο: Κωδικός μαθήματος: ΕΞΑΜΗΝΟ Δ 1. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Εξάμηνο: 4 Κωδικός μαθήματος: ΖTΠO-4011 Επίπεδο μαθήματος: Υποχρεωτικό Ώρες ανά εβδομάδα Θεωρία Εργαστήριο Συνολικός αριθμός ωρών: 5 3 2 Διδακτικές Μονάδες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΡΚΗΣ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ

ΔΙΑΡΚΗΣ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΔΙΑΡΚΗΣ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ «Διερεύνηση αξιοποίησης νερού ομβρίων για δασοπυρόσβεση στο περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης Σεϊχ Σου» Εισηγητές: Σαμαράς

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα μέλη της ομάδας μας:παπαδόπουλος Σάββας Σταθάτος Γιάννης Τσαπάρας Χρήστος Τριανταφύλλου Δημήτρης Χάλαρης Στέλιος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 2. Το νερό στη φύση 3. Νερό και άνθρωπος 4.

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Υδρογεωλογία. Υδροκρίτης-Πιεζομετρία

Περιβαλλοντική Υδρογεωλογία. Υδροκρίτης-Πιεζομετρία Περιβαλλοντική Υδρογεωλογία Υδροκρίτης-Πιεζομετρία Οριοθέτηση υδρολογικής λεκάνης Χάραξη υδροκρίτη Η λεκάνη απορροής, παρουσιάζει ορισμένα γνωρίσματα που ονομάζονται φυσιογραφικά χαρακτηριστικά και μπορούν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ. Α/Α ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΦΩΤ. ΠΕΡΙΟΧΗ 1 Π1 Γενική άποψη του ΝΑ/κού τμήματος της περιοχής Φ1

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ. Α/Α ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΦΩΤ. ΠΕΡΙΟΧΗ 1 Π1 Γενική άποψη του ΝΑ/κού τμήματος της περιοχής Φ1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ α) Παρατηρήσεις ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α/Α ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΦΩΤ. ΠΕΡΙΟΧΗ 1 Π1 Γενική άποψη του ΝΑ/κού τμήματος της περιοχής Φ1 Π2 ρόμος που συμπίπτει με γραμμή απορροής ρέματος Φ2 Π3 Μπάζα από οικοδομικά υλικά,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 5: Δευτερογενής Διασπορά, Κυριότερες γεωχημικές μεθόδοι Αναζήτησης Κοιτασμάτων, Σχεδιασμός και δειγματοληψία Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

Ιωάννης Μ. Τσόδουλος Δρ. Γεωλόγος

Ιωάννης Μ. Τσόδουλος Δρ. Γεωλόγος Ιωάννης Μ. Τσόδουλος Δρ. Γεωλόγος Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2016 Διδασκαλία-Αξιολόγηση 13 εβδομάδες παραδόσεις και εργαστηριακές ασκήσεις, παραδόσεις: 2 ώρες/εβδομάδα, εργαστηριακές ασκήσεις:

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η Ευρώπη είναι ήπειρος κυρίως πεδινή, χωρίς έντονο ανάγλυφο. Τα 2/3 της ηπείρου είναι πεδινές εκτάσεις. Έχει το χαμηλότερο μέσο υψόμετρο από την επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Κώστας Κωνσταντίνου Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης

Κώστας Κωνσταντίνου Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης Έρευνες για τεχνητό εμπλουτισμό των υπόγειων νερών της Κύπρου με νερό τριτοβάθμιας επεξεργασίας (παραδείγματα από Λεμεσό και Κοκκινοχώρια) Κώστας Κωνσταντίνου Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης Υπουργείο Γεωργίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ 5. ΑΠΟΡΡΟΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ 5. ΑΠΟΡΡΟΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ 5. ΑΠΟΡΡΟΗ 5.1 ΓΕΝΙΚΑ Από το νερό που φθάνει στην επιφάνεια της γης ως κατακρήμνισμα: - Ένα μέρος συγκρατείται από το φύλλωμα των

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1-4 Ιουνίου 2010 Πρόγραμμα - Δρομολόγιο Σύνταξη Επιμέλεια: Καθηγητής Μιχ. Σταματάκης

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΘΕΜΑ: ΠΑΓΕΤΩΔΕΙΣ ΚΑΙ KΑΡΣΤΙΚΕΣ ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΝΑΣΣΟ (ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ)

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΘΕΜΑ: ΠΑΓΕΤΩΔΕΙΣ ΚΑΙ KΑΡΣΤΙΚΕΣ ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΝΑΣΣΟ (ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ) ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΜΕΑΣ: ΓΕΝΙΚΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΘΕΜΑ: ΠΑΓΕΤΩΔΕΙΣ ΚΑΙ KΑΡΣΤΙΚΕΣ ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΝΑΣΣΟ (ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ) ΛΥΤΟΣΕΛΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΤΡΑ 2014 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1.Εισαγωγή...

Διαβάστε περισσότερα

Α.3.4. Προκαταρκτική Μελέτη Γεωλογικής Καταλληλότητας

Α.3.4. Προκαταρκτική Μελέτη Γεωλογικής Καταλληλότητας Α.3.4. Προκαταρκτική Μελέτη Γεωλογικής Καταλληλότητας Εισαγωγή Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι ο εντοπισμός τμημάτων καταρχήν κατάλληλων από γεωλογική άποψη για οικιστική ή άλλη συναφή με δόμηση ανάπτυξη,

Διαβάστε περισσότερα

Ποτάμια Υδραυλική και Τεχνικά Έργα

Ποτάμια Υδραυλική και Τεχνικά Έργα Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Εργαστήριο Υδρολογίας και Υδραυλικών Έργων Ποτάμια Υδραυλική και Τεχνικά Έργα Κεφάλαιο 10 ο : Απόθεση φερτών υλών Φώτιος Π. Μάρης Αναπλ. Καθηγητής Αίτια και

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 3: Η Ζώνη της Πίνδου. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 3: Η Ζώνη της Πίνδου. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 3: Η Ζώνη της Πίνδου Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons

Διαβάστε περισσότερα

Άλλοι χάρτες λαμβάνουν υπόψη και το υψόμετρο του αντικειμένου σε σχέση με ένα επίπεδο αναφοράς

Άλλοι χάρτες λαμβάνουν υπόψη και το υψόμετρο του αντικειμένου σε σχέση με ένα επίπεδο αναφοράς ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ Ένας χάρτης είναι ένας τρόπος αναπαράστασης της πραγματικής θέσης ενός αντικειμένου ή αντικειμένων σε μια τεχνητά δημιουργουμένη επιφάνεια δύο διαστάσεων Πολλοί χάρτες (π.χ. χάρτες

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: ΥΔΡΟΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ

Μάθημα: ΥΔΡΟΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Εργαστήριο Υδρολογίας και Υδραυλικών Έργων Μάθημα: ΥΔΡΟΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ 8 η Διάλεξη : Υδραυλική Τραχύτητα Φώτιος Π. Μάρης, Αναπλ. Καθηγητής Δ.Π.Θ. Πηγή: Τίτλος

Διαβάστε περισσότερα

Υδρολογία - Υδρογραφία. Υδρολογικός Κύκλος. Κατείσδυση. Επιφανειακή Απορροή. Εξατµισιδιαπνοή. κύκλος. Κατανοµή του νερού του πλανήτη

Υδρολογία - Υδρογραφία. Υδρολογικός Κύκλος. Κατείσδυση. Επιφανειακή Απορροή. Εξατµισιδιαπνοή. κύκλος. Κατανοµή του νερού του πλανήτη Υδρολογία - Υδρογραφία Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούµε µε το τµήµα του υδρολογικού κύκλου που σχετίζεται µε την υπόγεια και επιφανειακή απορροή του γλυκού νερού της γης. Η επιστήµη που ασχολείται µε την

Διαβάστε περισσότερα

2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ

2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ 2.1 Ωκεανοί και Θάλασσες. Σύµφωνα µε τη ιεθνή Υδρογραφική Υπηρεσία (International Hydrographic Bureau, 1953) ως το 1999 θεωρούντο µόνο τρεις ωκεανοί: Ο Ατλαντικός, ο Ειρηνικός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Α ΕΜΠ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Α ΕΜΠ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Α ΕΜΠ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Συντονιστική επιτροπή: ΡΟΖΟΣ., Τεχν. Γεωλόγος, Επικ. Καθηγητής Ε.Μ.Π. ΓΕΩΡΓΙΑ ΗΣ Π., Γεωλόγος, Επιστ. Συνεργάτης Ε.Μ.Π. Ερευνητική οµάδα: ΑΛΕΞΟΥΛΗ ΛΕΙΒΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 2: Η Ζώνη της Τρίπολης. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 2: Η Ζώνη της Τρίπολης. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 2: Η Ζώνη της Τρίπολης Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons

Διαβάστε περισσότερα

ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ Η εφαρμογή των γεωλογικών πληροφοριών σε ολόκληρο το φάσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων και του φυσικού τους περιβάλλοντος Η περιβαλλοντική γεωλογία είναι εφαρμοσμένη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείµενο της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας είναι η διερεύνηση της επίδρασης των σηράγγων του Μετρό επί του υδρογεωλογικού καθεστώτος πριν και µετά την κατασκευή τους. Στα πλαίσια της, παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ. Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης. Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ. Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης. Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΟΥ ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη Φ.Σάλτα Κύκλος αζώτου Κύκλος φωσφόρου Kύκλος πυριτίου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ : Ι. ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΑΓΡΙΝΙΟ, 2016 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ (1) ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «Γεωμετρία της παραμόρφωσης και κινηματική ανάλυση της Μεσοελληνικής Αύλακας»

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ (1) ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «Γεωμετρία της παραμόρφωσης και κινηματική ανάλυση της Μεσοελληνικής Αύλακας» ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ (1) ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «Γεωμετρία της παραμόρφωσης και κινηματική ανάλυση της Μεσοελληνικής Αύλακας» Η Μεσοελληνική Αύλακα (ΜΑ) είναι μία λεκάνη που εκτείνεται στη Βόρεια Ελλάδα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ H Οδηγία 2006/118/ΕΚ ορίζει τα υπόγεια ύδατα ως πολύτιμο φυσικό πόρο, που θα πρέπει να προστατεύεται από την υποβάθμιση και τη ρύπανση. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΛΕΚΑΝΗΣ ΛΟΥ ΙΑ - ΜΟΓΛΕΝΙΤΣΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΛΕΚΑΝΗΣ ΛΟΥ ΙΑ - ΜΟΓΛΕΝΙΤΣΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ & ΥΠΟ ΟΜΩΝ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΕΓΓΕΙΟΒΕΛΤΙΩΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Ε ΑΦΟΫ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Τµήµα Γ' (Προστασίας

Διαβάστε περισσότερα

Ποτάµια ράση ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ. Ποτάµια ιάβρωση. Ποτάµια Μεταφορά. Ποτάµια Απόθεση. Βασικό επίπεδο

Ποτάµια ράση ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ. Ποτάµια ιάβρωση. Ποτάµια Μεταφορά. Ποτάµια Απόθεση. Βασικό επίπεδο ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η µορφολογία του επιφανειακού αναγλύφου που έχει δηµιουργηθεί από δράση του τρεχούµενου νερού ονοµάζεται ποτάµια µορφολογία. Οι διεργασίες δηµιουργίας της ονοµάζονται ποτάµιες διεργασίες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ (ΛΑΚΜΟΣ)

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ (ΛΑΚΜΟΣ) ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ (ΛΑΚΜΟΣ) Θεσσαλονίκη 2011 Η απόφαση για μια αναγνωριστική αποστολή πάνω από το χωριό Χαλίκι, στο όρος Λάκμος ή Περιστέρι, πάρθηκε κατά τη διάρκεια της αποστολής του συλλόγου

Διαβάστε περισσότερα

Μεταμορφισμός στον Ελληνικό χώρο

Μεταμορφισμός στον Ελληνικό χώρο Μεταμορφισμός στον Ελληνικό χώρο Ιωάννης Ηλιόπουλος Παγκόσμια Γεωδυναμική 1 Η θέση της Ελλάδας στο Παγκόσμιο γεωτεκτονικό σύστημα 2 Γεωλογική τοποθέτηση η της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό χώρο Πανάρχαια Ευρώπη:

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΖΩΝΩΝ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΡΥΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΖΩΝΩΝ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΡΥΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΖΩΝΩΝ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΡΥΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Βασίλειος Καρακίτσιος Καθηγητής Διευθυντής Τομέα Ιστορικής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας Τμήματος Γεωλογίας και

Διαβάστε περισσότερα

ΖΑΠΠΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑ 1/2/2008. Ποιοτικό καθεστώς υπόγειων νερών Λεκανοπεδίου Αθηνών ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ ΚΑΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΖΑΠΠΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑ 1/2/2008. Ποιοτικό καθεστώς υπόγειων νερών Λεκανοπεδίου Αθηνών ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ ΚΑΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΖΑΠΠΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ ΗΜΕΡΙΔΑ 1/2/8 ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ ΚΑΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ποιοτικό καθεστώς υπόγειων νερών Λεκανοπεδίου Αθηνών Από Κ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΗ Υδρογεωλόγο,, Ερευνητή Ε.Μ.Π. Ποιοτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΝΟΜΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΝΟΜΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΝΟΜΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΘΕΣΗ 1 Εισαγωγή - Ιστορικό Στον επαρχιακό οδικό άξονα Τρίπολης Ολυμπίας, στο ύψος του Δήμου Λαγκαδίων, έχουν παρουσιασθεί κατά το παρελθόν αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ

ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ Δρ. Μ. Στεφούλη, stefouli@igme.gr Π. Κρασάκης, MSc Γεωλόγος / Ειδικός ΓΠΣ Εισαγωγή Σκοπός της παρουσίασης είναι η αξιολόγηση: Εξειδικευμένων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 2 η ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Εκτίμηση ποτάμιας διάβρωσης Σκοπός της εργασίας: Να εκτιμηθεί ποσοτικά η ποτάμια διάβρωση κατά μήκος οκτώ χειμάρρων στη βόρεια Πελοπόννησο. Να βρεθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ. Ενότητα 7: Περιβάλλοντα Ιζηματογένεσης- Αλλουβιακά ριπίδια. Δρ. Αβραμίδης Παύλος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ. Ενότητα 7: Περιβάλλοντα Ιζηματογένεσης- Αλλουβιακά ριπίδια. Δρ. Αβραμίδης Παύλος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Ενότητα 7: Περιβάλλοντα Ιζηματογένεσης- Αλλουβιακά ριπίδια Δρ. Αβραμίδης Παύλος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Σκοποί ενότητας Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζεται ένα από τα πιο σημαντικά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΝΗΣΗ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΝΗΣΗ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΝΗΣΗ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ Το κλίμα μιας γεωγραφικής περιοχής διαμορφώνεται κατά κύριο λόγο από τους 3 παρακάτω παράγοντες: 1)το γεωγραφικό πλάτος 2)την αναλογία ξηράς/θάλασσας 3)το

Διαβάστε περισσότερα

1.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΘΕΙΣΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ (GENERAL PROPERTIES OF THE MOTION AREA)

1.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΘΕΙΣΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ (GENERAL PROPERTIES OF THE MOTION AREA) 1 PGGH_ATHENS_004 PanGeo classification: 6_Unknown, 6_Unknown. 1_ObservedPSI, Confidence level-low Type of Motion: subsidense 1.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΘΕΙΣΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ (GENERAL PROPERTIES OF THE

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ. Ν. Σαμπατακάκης Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών

ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ. Ν. Σαμπατακάκης Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ II ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ βασική απαίτηση η επαρκής γνώση των επιμέρους στοιχείων - πληροφοριών σχετικά με: Φύση τεχνικά χαρακτηριστικά

Διαβάστε περισσότερα

ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΗ ΡΕΥΜΑΤΑ ΜΕΡΟΣ Β. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ

ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΗ ΡΕΥΜΑΤΑ ΜΕΡΟΣ Β. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΗ ΡΕΥΜΑΤΑ ΜΕΡΟΣ Β ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ Για το σχηματισμό της χειμαρρικής δράσης ενεργούν οι εξής παράγοντες: Άμεσοι Παράγοντες Το κλίμα Το γεωλογικό υπόθεμα Η ανάγλυφη όψη Η βλάστηση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Ο ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ Δρ. ΜΑΡΙΑ ΦΕΡΕΝΤΙΝΟΥ 2008-2009

ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Ο ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ Δρ. ΜΑΡΙΑ ΦΕΡΕΝΤΙΝΟΥ 2008-2009 ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Ο ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ Δρ. ΜΑΡΙΑ ΦΕΡΕΝΤΙΝΟΥ 2008-2009 Τοπογραφικοί Χάρτες Περίγραμμα - Ορισμοί - Χαρακτηριστικά Στοιχεία - Ισοϋψείς Καμπύλες - Κατασκευή τοπογραφικής τομής

Διαβάστε περισσότερα

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ Το κλίμα της Ευρώπης Το κλίμα της Ευρώπης Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ και ΚΛΙΜΑ Καιρός: Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μια περιοχή, σε

Διαβάστε περισσότερα

Το νερό είναι το μάτι ενός τοπίου. ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΡΕΜΑΤΩΝ Από τον Γεώργιο Ζαΐμη

Το νερό είναι το μάτι ενός τοπίου. ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΡΕΜΑΤΩΝ Από τον Γεώργιο Ζαΐμη Το νερό είναι το μάτι ενός τοπίου ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΡΕΜΑΤΩΝ Από τον Γεώργιο Ζαΐμη Τι είναι ο Υδροκρίτης Mία τοπογραφική διαχωριστικη γραμμή που διχωριζει το νερό που απορρέει επιγανειακα σε δύο ή περισσότερες

Διαβάστε περισσότερα

Εξωγενείς. παράγοντες ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ

Εξωγενείς. παράγοντες ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Κεφάλαιο 3 ο : Αποσάθρωση Εξωγενείς παράγοντες Ονοµάζονται εκείνοι οι παράγοντες που συντελούν στην καταστροφή του αναγλύφου Ο φυσικός τους χώρος είναι η επιφάνεια της γης. Έχουν σαν έδρα τους την ατµόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΣΕΙΣ Υδρολογικός Κύκλος

ΛΥΣΕΙΣ Υδρολογικός Κύκλος ΛΥΣΕΙΣ Υδρολογικός Κύκλος Κατακρημνίσματα: Στερεή Μορφή ΧΙΟΝΙ και Υγρή Βροχή ΣΥΓΡΑΤΗΣΗ: πάνω σε φυτά και επιφάνεια εδάφους - ΧΙΟΝΙ ΔΙΗΘΗΣΗ: Βροχή είναι υγρό. Περισσότερο στην αρχή. ΧΙΟΝΙ Παγωμένο έδαφος.

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΤΑΘΜΗ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΧΘΕΣ, ΣΗΜΕΡΑ, ΑΥΡΙΟ

Η ΣΤΑΘΜΗ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΧΘΕΣ, ΣΗΜΕΡΑ, ΑΥΡΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΠΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Σίνα 32, Αθήνα 106 72, τηλ.210-3617824, φαξ 210-3643476, e- mails: ellspe@otenet.gr & info@speleologicalsociety.gr website: www.speleologicalsociety.gr ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

«Διερεύνηση υδρολογικής αποκατάστασης της Υπέρειας Κρήνης στην περιοχή Βελεστίνου της Π.Π»

«Διερεύνηση υδρολογικής αποκατάστασης της Υπέρειας Κρήνης στην περιοχή Βελεστίνου της Π.Π» «Διερεύνηση υδρολογικής αποκατάστασης της Υπέρειας Κρήνης στην περιοχή Βελεστίνου της Π.Π» Νικήτας Μυλόπουλος Αναπληρωτής Καθηγητής 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πηγή της Υπέρειας Κρήνης βρίσκεται στο κέντρο της πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ

Ο ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ Διεθνές συνέδριο «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» Ο ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ Συλλογική εισήγηση των Μ.Ε. Περιβάλλοντος και Μ.Ε. Υδάτων του ΤΕΕ/ΚΔΘ Παρουσίαση: Ζωή Παπαβασιλείου,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ III. Ν. Σαμπατακάκης Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών

ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ III. Ν. Σαμπατακάκης Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ III Ν. Σαμπατακάκης Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών (4) Αλλαγές μεταβολές του γεωϋλικού με το χρόνο Αποσάθρωση: αλλοίωση (συνήθως χημική) ορυκτών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ

ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ Ισχυρό Μεταφορικό Μέσο ΚΙΝΗΣΗ: Ομαλή και Αζήμια Ή Ανώμαλη και Επιζήμια ΛΟΓΟΙ: Κλίμα, Άνιση κατανομή βροχής, Πετρώματα,

Διαβάστε περισσότερα

Οι λίμνες στις τέσσερις εποχές

Οι λίμνες στις τέσσερις εποχές Οι λίμνες στις τέσσερις εποχές Λίμνη Κερκίνη Το πρόβλημα της λίμνης Κερκίνης εντοπίζεται στο νερό, στη διαχείριση του νερού. Η μεγάλη διακύμανση της στάθμης του νερού επηρεάζει διάφορα σπάνια είδη που

Διαβάστε περισσότερα

Tαξινόμηση υδρορρεύματος

Tαξινόμηση υδρορρεύματος Tαξινόμηση υδρορρεύματος Αποτελεί μια ευρέως εφαρμοσμένη μέθοδο χαρακτηρισμού των υδρορρευμάτων που βασίζεται στην προϋπόθεση ότι ο αριθμός ταξινόμησης έχει κάποια σχέση με το μέγεθος της περιοχής τροφοδοσίας

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΑΓΜΑ ΕΝΙΠΕΑ ΣΚΟΠΙΑΣ

ΦΡΑΓΜΑ ΕΝΙΠΕΑ ΣΚΟΠΙΑΣ ΦΡΑΓΜΑ ΕΝΙΠΕΑ ΣΚΟΠΙΑΣ 1. Ιστορικό ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Η αξιοποίηση των νερών του Ενιπέα μέσω ενός φράγματος στην ορεινή περιοχή της διαδρομής του, εντάσσεται στη γενικότερη προσπάθεια αξιοποίησης των

Διαβάστε περισσότερα

Yarlung Tsangpo River, Tibet. Πηγή: Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017

Yarlung Tsangpo River, Tibet. Πηγή:  Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017 Yarlung Tsangpo River, Tibet Ιωάννης Μ. Τσόδουλος Δρ. Γεωλόγος Πηγή: http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/pia03708 Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017 Ποτάμια γεωμορφολογία Τύποι υδρογραφικών

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΗ Υ ΡΟΛΟΓΙΑ. Εισαγωγή στην Υδρολογία. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Πολιτικών Μηχανικών Εργαστήριο Υδρολογίας και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων

ΤΕΧΝΙΚΗ Υ ΡΟΛΟΓΙΑ. Εισαγωγή στην Υδρολογία. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Πολιτικών Μηχανικών Εργαστήριο Υδρολογίας και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων ΤΕΧΝΙΚΗ Υ ΡΟΛΟΓΙΑ Εισαγωγή στην Υδρολογία Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Πολιτικών Μηχανικών Εργαστήριο Υδρολογίας και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων ιάρθρωση του µαθήµατος Εισαγωγή στην Υδρολογία Κατακρηµνίσεις

Διαβάστε περισσότερα

NON TECHNICAL REPORT_SKOPELAKIA 11,96 MW ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

NON TECHNICAL REPORT_SKOPELAKIA 11,96 MW ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αφορά το έργο της εγκατάστασης και λειτουργίας Φωτοβολταϊκού Σταθμού Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας, συνολικής ισχύος 11.963,2 kwp στη θέση

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Υδατικών Πόρων και Οικολογική Παροχή στον ποταμό Νέστο

Διαχείριση Υδατικών Πόρων και Οικολογική Παροχή στον ποταμό Νέστο Διαχείριση Υδατικών Πόρων και Οικολογική Παροχή στον ποταμό Νέστο Γεώργιος Συλαίος Εργαστήριο Οικολογικής Μηχανικής & Τεχνολογίας, Δ/ντής Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Διαχείριση

Διαβάστε περισσότερα