ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΡΙΨΟΚΙΝΔΥΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ

Transcript

1 ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΡΙΨΟΚΙΝΔΥΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ Νίκη Κάντζου, MEd, νηπιαγωγός 2 ου Νηπιαγωγείου Αιγάλεω, συγγραφέας, υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών nkantzou@yahoo.gr Τα τελευταία χρόνια η Μουσειακή Εκπαίδευση στην Ελλάδα βρίσκεται σε νέες αναζητήσεις και ζυμώσεις λαμβάνοντας υπόψη την νέα κοινωνική πραγματικότητα, ενσωματώνοντας τις νέες ανάγκες που προκύπτουν από τις διαφορετικές κατηγορίες επισκεπτών, αλλά και τις νέες προοπτικές που διαγράφονται από την αλλαγή της εκπαιδευτικής πολιτικής που παρατηρείται στα πλαίσια της τυπικής εκπαίδευσης και η οποία δίνει έμφαση στην ευαισθητοποίηση των παιδιών απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Γενικά, η Μουσειακή Εκπαίδευση έχει στόχο να διαμεσολαβήσει μεταξύ επισκεπτών και εκθεμάτων για να τα κατανοήσουν, αλλά και να τους εφοδιάσει με όλες τις ικανότητες και δεξιότητες που απαιτούνται, ώστε να μπορούν μόνοι τους σταδιακά να συλλέξουν πληροφορίες, να ερμηνεύσουν και να κατασκευάσουν νοήματα κατά τη διάρκεια της επίσκεψης τους στο μουσείο (Νικονάνου, 2010). Όσον αφορά τα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων που απευθύνονται σε σχολικές ομάδες έχουν σκοπό να προσφέρουν στα παιδιά αυθεντικές εμπειρίες μάθησης, άμεση επαφή με πραγματικά αντικείμενα, αύξηση της περιέργειας και του ενδιαφέροντος τους και ενίσχυση των επικοινωνιακών τους σχέσεων (Falk & Dierking, 1992, Hein, 1998). Ως βασικό εκπαιδευτικό εργαλείο χρησιμοποιείται η μάθηση μέσω των αντικειμένων του παρελθόντος. Όταν διατυπωθούν οι κατάλληλες ερωτήσεις, τα αντικείμενα αποκαλύπτουν πληροφορίες για τις φυσικές τους ιδιότητες, την παραγωγή και τη χρήση τους, τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους γίνονται αντιληπτά από διαφορετικούς ανθρώπους. Αποκαλύπτουν, ακόμη, πληροφορίες για την ιστορική διαδρομή που διένυσαν ως τις μέρες μας, τη χρήση και την αξία που προσέλαβαν στο πλαίσιο διαφορετικών κοινωνικών σχηματισμών. Η πολυσημία, άλλωστε, των αντικειμένων επιτρέπει να εξεταστούν σε ποικίλους συνδυασμούς και ενταγμένα σε διαφορετικά κάθε φορά θεματικά σύνολα, ανεξάρτητα από την ομαδοποίηση που υπαγορεύει συχνά η έκθεσή τους σε ένα μουσείο ή άλλο χώρο πολιτιστικής αναφοράς. (ΥΠΕΠΘ, ΥΠΠΟ, ICOM, 2002). Στο πλαίσιο αυτό τα αντικείμενα μετατρέπονται σε κείμενα που επιδέχονται πολλαπλές αναγνώσεις και ερμηνείες. Γίνονται αφηγήματα που μπορούν να πουν πολλές διαφορετικές ιστορίες. Τα στάδια που μπορεί να ακολουθήσει ο εκπαιδευτικός στην ανάλυση των αντικειμένων είναι (Scottish Museums Council, 2007):

2 1. Περιγραφή: Περιγραφή των φυσικών χαρακτηριστικών. Τα παιδιά περιγράφουν τι βλέπουν, τι αισθάνονται, τι ακούνε και οσφραίνονται. 2. Επαγωγή: Λήψη αποφάσεων για τα αντικείμενα που βασίζονται στην παρατήρηση και την προηγούμενη γνώση. Τα παιδιά αποφασίζουν μέσα από την παρατήρηση πως λειτουργεί, πως χρησιμοποιείται και από πού προέρχεται ένα αντικείμενο. 3. Ερμηνεία: Τα παιδιά καταλήγουν σε συμπεράσματα που αφορούν αντικείμενα μέσα από συγκρίσεις και προηγούμενες γνώσεις. 4. Ταξινόμηση: Οργάνωση των αντικειμένων σε διαφορετικές κατηγορίες, ώστε τα παιδιά να μπορούν να αναγνωρίσουν τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Η παρατήρηση των αντικειμένων θα πρέπει να ξεκινήσει σταδιακά, ώστε τα παιδιά να αναπτύξουν ικανότητες οπτικού εγγραμματισμού. Μια από τις στρατηγικές οπτικής παρατήρησης που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στην προσχολική εκπαίδευση είναι το Artful Thinking του Harvard Project Zero. Στη συνέχεια παρουσιάζονται δύο τροποποιημένες μορφές της Καθημερινής Πρακτικής/Ρουτίνας Παρατήρησης και Περιγραφής Αντικειμένων και Έργων Τέχνης του συγκεκριμένου προγράμματος (Κάντζου, 2010): Κοιτώ 2 φορές Κοίταξε την εικόνα ήσυχα για 30 δευτερόλεπτα. Θαυμάστε με τα μάτια σας. Βρείτε 5 λέξεις ή φράσεις που έχουν σχέση με την εικόνα και γράψτε τες στο κόκκινο πλαίσιο. Ξανακοιτάξτε την εικόνα και βρείτε 5 ακόμα λέξεις που έχουν σχέση με τον πίνακα και γράψτε τες στο πράσινο πλαίσιο. Γεώργιος Άβλιχος, Κορίτσι στο παράθυρο

3 The Generic Game 1 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Κοίταξε προσεκτικά το έργο τέχνης που βλέπεις μπροστά σου. Ποια χρώματα βλέπεις; Σημείωση: Τα παιδιά λένε με τη σειρά ένα χρώμα. Όταν δε βρίσκουν άλλα χρώματα προχωράμε στην ερώτηση 2. 2 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Τι βλέπεις σε αυτό το έργο τέχνης μπροστά σου; Με τη σειρά πείτε αντικείμενα που βλέπετε; 3 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Τι συμβαίνει σε αυτό το έργο τέχνης; Με τη σειρά πείτε οτιδήποτε συμβαίνει, όσο μικρό και αν είναι. 4 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Κάτι από αυτά που είδες σε αυτό το έργο τέχνης μέχρι τώρα (π.χ. χρώματα, αντικείμενα, γεγονότα) σου θυμίζει κάτι από τη δική σου ζωή; Σημείωση: Όταν τα παιδιά δε βρίσκουν κάτι άλλο να τους θυμίζει από τη ζωή τους προχωράμε στην ερώτηση 5. 5 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Παναγιώτης Τέτσης, Τραπέζια Το έργο τέχνης που βλέπουμε είναι κοντά στην καθημερινή ζωή; Τα αντικείμενα που έχει φτιάξει ο καλλιτέχνης μοιάζουν με πραγματικά; 6 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Τι αισθάνεσαι όταν κοιτάς αυτό το έργο τέχνης; 7 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Πως νομίζεις ότι αισθανόταν ο καλλιτέχνης όταν έφτιαχνε αυτό το έργο τέχνης; 8 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Ρίξε μια ματιά στα έργα τέχνης που υπάρχουν κοντά στο έργο που κοιτάμε προσεκτικά. Υπάρχει κάποιο ή κάποια που είναι όμοια; Σε τι μοιάζουν (π.χ. αντικείμενα, γεγονότα, συναισθήματα, τεχνοτροπία); Σε τι διαφέρουν; 9 Η ΕΡΩΤΗΣΗ Από αυτά που παρατήρησες, τι ανακάλυψες για αυτό το έργο τέχνης που κοιτάμε; Έμαθες κάτι για τον εαυτό σου ή άλλους; 10 Η ΕΡΩΤΗΣΗ

4 Τι όνομα θα έδινες σε αυτό το έργο τέχνης, εάν το είχες φτιάξει εσύ; Ο τίτλος που έχει δώσει ο καλλιτέχνης σου είναι κατανοητός; ΕΡΩΤΗΣΗ ΛΗΞΗΣ Σου αρέσει αυτό το έργο τέχνης; Γιατί; Ή γιατί όχι; Γενικά για την υποβολή ανοικτών ερωτήσεων σε σχέση με τα έργα τέχνης υπάρχουν στην ξένη βιβλιογραφία αρκετά πρωτόκολλα ερωτήσεων που μπορούν να διευκολύνουν τον εκπαιδευτικό στην πολυδιάστατη προσέγγιση των αντικειμένων. Για παράδειγμα, παρατηρώντας μια πλαγγόνα ή μια κούκλα του λαϊκού πολιτισμού ενδεικτικές ερωτήσεις που μπορούμε να κάνουμε είναι (Κάντζου, 2010): ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Με τι μοιάζει, πως είναι; Ποιο είναι το χρώμα της; Από τι υλικό είναι φτιαγμένη; Είναι φυσική ή την έχουν φτιάξει άνθρωποι; ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Πώς φτιάχτηκε; Είναι χειροποίητη; Αποτελείται από κομμάτια; Πώς ενώνονται τα κομμάτια της; ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Για ποιο λόγο φτιάχτηκε; Σε τι χρησιμοποιείται; Άλλαξε η χρήση της; ΜΟΡΦΗ Πως είναι διακοσμημένη; Σου αρέσει η εμφάνισή της; Εσείς πως θα τη διακοσμούσατε (στολίζετε); Αντίγραφο πλαγγόνας Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Κούκλες λαϊκού πολιτισμού

5 ΑΞΙΑ Πόσο χρήματα κάνει; Εσύ θα αγόραζες μία τέτοια κούκλα; ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ Πώς αισθάνεσαι όταν την κοιτάς; Πως αισθανόταν αυτός που την έφτιαξε; Πως αισθανόταν το παιδί που έπαιζε μαζί της; Βασικές αρχές σχεδιασμού εκπαιδευτικών προγραμμάτων και βιωματικών δραστηριοτήτων εντός του σχολικού πλαισίου για τον εκπαιδευτικό Οι εκπαιδευτικοί όταν σχεδιάζουν και υλοποιούν ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα πρέπει να (Αrts Libraries and Museums Luton Culture, 2011, Housen & Yenawine, 2001, Κάντζου 2012): - θέτουν ξεκάθαρους στόχους και να τους συνδέουν όπου είναι δυνατόν με τις επιδιώξεις και τα περιεχόμενα των αναλυτικών προγραμμάτων. - επισκέπτονται το χώρο του μουσείου προκαταβολικά, ώστε να επιλέξουν τα κατάλληλα εκθέματα, να εντοπίσουν περιορισμούς του χώρου (π.χ,. υψηλές προθήκες, σκάλες, μεγάλη ροή επισκεπτών την ώρα του προγράμματος που μπορεί να αποσπάσει την προσοχή των παιδιών κλπ), να συζητήσουν με το τμήμα εκπαίδευσης και επικοινωνίας του μουσείου για την ώρα και την ημερομηνία της επίσκεψης και τη δυνατότητα παροχής εκπαιδευτικού υλικού προετοιμασίας. - χρησιμοποιούν δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες των παιδιών. - προσφέρουν μια ισορροπία μεταξύ πληροφορίας και βιωματικής δράσης (οι δραστηριότητες πρέπει να είναι γνωστικές (minds-on), χειρωνακτικές (hands-on) και συναισθηματικές (hearts-on)). - να χρησιμοποιούν μικρό αριθμό εκθεμάτων (π.χ. τρία ή τέσσερα εκθέματα). - κατανοούν ότι η συνολική διάρκεια του προγράμματος δεν πρέπει να ξεπερνά την μιάμιση ώρα, γιατί κουράζονται εύκολα. Είναι προτιμότερο η σχολική ομάδα να επιστρέψει στο μουσείο μια άλλη φορά για να δει άλλα εκθέματα. - να ακολουθούν όλα τα στάδια του προγράμματος (προετοιμασία σχολικής ομάδας, υλοποίηση στο μουσείο, ολοκλήρωση και αξιολόγηση στην τάξη). Επιπρόσθετα, όταν ο εκπαιδευτικός σχεδιάζει δραστηριότητες εντός του σχολικού πλαισίου θα πρέπει να (Κάντζου, 2011):

6 - λαμβάνει υπόψη τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους. - προσφέρει στα παιδιά ευκαιρίες να εκφράζουν τις απόψεις τους για ένα έργο τέχνης. - ενθαρρύνει την ενεργητική συμμετοχή και την αλληλεπίδραση των παιδιών μεταξύ τους. - δείχνει ενδιαφέρον για κάθε σχόλιο των παιδιών και να παραμένει ουδέτερος. - δείχνει το έργο τέχνης συνεχώς, ώστε να κρατά επικεντρωμένη την ομάδα σε αυτό. - συνδέει τα έργα τέχνης με την καθημερινή ζωή των παιδιών. - τα παροτρύνει τα παιδιά να δημιουργούν ιστορίες έχοντας ως αφετηρία ένα έργο τέχνης. - αποδέχεται και να ενθαρρύνει την κινητική έκφραση των παιδιών με ερέθισμα ένα έργο τέχνης. Επομένως, ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να διευκολύνει τα παιδιά στη διαδικασία της ανακάλυψης δημιουργώντας και παρέχοντας ένα υποστηρικτικό μαθησιακό περιβάλλον που τα ενθαρρύνει να ανακαλύψουν νέους τρόπους να βρουν απαντήσεις στις δικές τους ερωτήσεις, αλλά και να οικοδομούν νοήματα, να βιώνουν και να αιτιολογούν τι είναι αυτό που βλέπουν. Συμπέρασμα Οι εκπαιδευτικές επισκέψεις των σχολείων σε μουσεία και άλλους χώρους, αλλά και οι βιωματικές δραστηριότητες επαφής των παιδιών με έργα τέχνης εντός του σχολικού πλαισίου παρέχουν ένα σύνολο εμπειριών μέσα από τις οποίες μπορούν να προσεγγιστούν καταστάσεις προβληματισμού, ερωτήσεις και αναζητήσεις των παιδιών και ενότητες του αναλυτικού προγράμματος κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Αποτελούν δηλαδή έναν πετυχημένο τρόπο να γνωρίσουν οι μαθητές τα μουσεία και να επωφεληθούν από την επαφή τους με τα εκθέματα, ειδικότερα όταν επιστρέφουν στην τάξη τους. Η επαφή με ποικίλα εκθέματα επιτρέπει στα παιδιά να κατανοήσουν την πολιτιστική συνέχεια και το έργα των ανθρώπων σε διαφορετικές εποχές και χώρους, αλλά και ενθαρρύνει την εμπειρία με διαφορετικά συμβολικά συστήματα, την ανάπτυξη των αισθητικών προτιμήσεων και την ενσωμάτωση ερεθισμάτων και ιδεών στα δικά τους έργα τέχνης. Αρκεί να κατανοηθεί από το σχολείο και το μουσείο ότι απαιτείται μια στενή επικοινωνιακή και αλληλεπιδραστική σχέση. Όπως υποστηρίζει η Xanthoudaki (1998) η επικοινωνία και η συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών και μουσειοπαιδαγωγών αποτελούν παράγοντες κλειδιά για τη δημιουργία ωφέλιμων και δημιουργικών συνεργασιών μεταξύ μουσείων και τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Art Libraries and Museums Luton Gulture, (2011), Good Practice Guidelines for Developing Learning Programmes in Museums, East England. Falk J. & Dierkin, L., (1992), The museum experience, Washington, D.C.: Whalesback.

7 Hein G., (1998), Learning in the Museum, London: Routledge. Housen Α. & Yenawine Ρ., (2001), Guide to Museum Visits, Visual Understanding in Education, New York. Κάντζου, Ν. (2010), Σημειώσεις Μουσειακής Αγωγής για το Διδασκαλείο Νηπιαγωγών Αθήνας, ΤΕΑΠΗ-ΕΚΠΑ, Αθήνα. Κάντζου Ν., (2011), Ο Ντεντέκτιβ της Τέχνης, Αθήνα: Δίπτυχο. Μέγα Γ., (2011), Η αξιοποίηση της αισθητικής εμπειρίας στην εκπαίδευση, στο: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό: Τόμος Α: Γενικό Μέρος, Αθήνα, σσ Νικονάνου Ν. (2010), Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην Πράξη, Πατάκης, Αθήνα. ΥΠΕΠΘ, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ICOM, (2002), Moυσείο Σχολείο, 6 ο Περιφερειακό Σεμινάριο, Καβάλα. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Πράξη «Νέο Σχολείο», (2011), Νέο Πρόγραμμα Σπουδών Νηπιαγωγείου, Αθήνα. Scottish Museums Council (2007), Hands on. Learning from objects and paintings. A Teacher s guide, Great Britain. Xanthoudaki, M., «Is it always worth the trip: The contribution of museum and gallery educational programs to classroom art education». Cambridge Journal of Education, 28(2) (1998):