Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας Αλβανίας

Transcript

1 Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 16(12): Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς Παύλος Ηλιακόπουλος Φοιτητής ΤΜΧΠΠΑ Βαγγέλης Καβαδάς Φοιτητής ΤΜΧΠΠΑ Γιώργος Πατσέας Φοιτητής ΤΜΧΠΠΑ Θεόδωρος Χρυσικός Φοιτητής ΤΜΧΠΠΑ Περίληψη Τα σύνορα συχνά παράγουν δυσκολίες και εμπόδια στην οικονομική αλληλεπίδραση μεταξύ των χωρών. Από την άλλη βέβαια, όπου έρχονται σε επαφή δύο ξεχωριστές οικονομικές και διοικητικές οντότητες, προκύπτουν οικονομικές ευκαιρίες για εμπόριο, συναλλαγές και επενδύσεις. Στις μέρες μας γίνεται προσπάθεια να καλυτερεύσουν οι οικονομικές σχέσεις στα σύνορα ς- ς με σκοπό να βγουν από αυτή τη προσπάθεια ωφελημένες και οι δυο χώρες. Ποια θα πρέπει να είναι τα ενδεικνυόμενα μέτρα πολιτικής για καλυτέρευση των οικονομικών σχέσεων; Με ποιο τρόπο μπορούν να προληφθούν ή να αντιμετωπιστούν τα οποιαδήποτε προβλήματα για τη περαιτέρω ανάπτυξη των σχέσεων αυτών; Το παρόν άρθρο διερευνά τα παραπάνω ερωτήματα μέσα από μια κριτική επισκόπηση της βιβλιογραφίας και μέσα από την εμπειρική διερεύνηση η οποία αφορά έρευνα πεδίου με δομημένα ερωτηματολόγια που απευθύνονται σε τρεις ομάδες αποδεκτών, τις επιχειρήσεις, την τοπική αυτοδιοίκηση και την εκπαιδευτική κοινότητα (φοιτητές-μέλη ΔΕΠ). Το εμπειρικό υλικό εμπλουτίζεται επιπλέον με αποδελτίωση, επεξεργασία και αξιολόγηση σχετικών δημοσιευμάτων στον ημερήσιο τύπο για το διάστημα Τα ευρήματα της έρευνας συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση των οικονομικών δυναμικών στη συνοριακή ζώνη ς-ς. Λέξεις κλειδιά:,, Διασυνοριακή Συνεργασία, Διακρατικές Οικονομικές Σχέσεις, Κοινωνικές Αντιλήψεις Νοέμβριος 21 Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως, Βόλος, Τηλ: , Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στη διεύθυνση:

2

3 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς Εισαγωγή Αντικείμενο μελέτης του παρόντος άρθρου είναι οι δυναμικές και τα εμπόδια στις διασυνοριακές οικονομικές σχέσεις ς ς. Πρέπει να σημειωθεί ότι η παρουσία συνόρων συχνά παράγει δυσκολίες στην οικονομική αλληλεπίδραση μεταξύ των χωρών. Από την άλλη βέβαια, όπου έρχονται σε επαφή δύο ξεχωριστές οικονομικές και διοικητικές οντότητες, προκύπτουν οικονομικές ευκαιρίες για εμπόριο, συναλλαγές και επενδύσεις. Η εργασία αυτή επιχειρεί να αναλύσει τις οικονομικές σχέσεις ς ς στο επίπεδο της διασυνοριακής ζώνης. Τα βασικά ζητήματα που τίθενται προς συζήτηση αφορούν στον εντοπισμό, ανάλυση και αξιολόγηση τόσο των δυναμικών όσο και των εμποδίων διασυνοριακής οικονομικής αλληλεπίδρασης. Οι βασικοί άξονες επάνω στους οποίους στηρίζεται η ανάλυση που ακολουθεί περιλαμβάνουν αρχικά την κριτική επισκόπηση της βιβλιογραφίας όπου επιχειρείται μια συνοπτική καταγραφή και αξιολόγηση της θεωρίας και της εμπειρίας για το συγκεκριμένο θέμα. Στο ίδιο πλαίσιο παρατίθεται και μία κριτική επισκόπηση των πολιτικών όπου επιχειρείται μια συνοπτική καταγραφή και αξιολόγηση των διασυνοριακών πολιτικών που έχουν ασκηθεί στη συγκεκριμένη διασυνοριακή ζώνη και στο συγκεκριμένο θεματικό άξονα. Η εμπειρική διερεύνηση που ακολουθεί, περιλαμβάνει την αποδελτίωση δημοσιευμάτων του τύπου για το διάστημα στις εφημερίδες «Το Βήμα», «Ελευθεροτυπία» και «Καθημερινή» και έρευνα με δομημένα ερωτηματολόγια. Οι παραπάνω άξονες παρατίθενται πιο αναλυτικά παρακάτω σε ξεχωριστά κεφάλαια. Το άρθρο ολοκληρώνεται με την παράθεση των βασικών συμπερασμάτων στο τελευταίο κεφάλαιο. 2. Βιβλιογραφική Επισκόπηση Τα σύνορα απ τη φύση τους λειτουργούν ως εμπόδια αλληλεπίδρασης στη μετακίνηση αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων, ανθρώπων αλλά και κοινωνικών προτύπων ή ιδεών (Τοπάλογλου και Πετράκος, 27). Επίσης, τα σύνορα μπορούν να αποτελέσουν ένα «τείχος» που προστατεύει τους εγχωρίους παραγωγούς και τους εργαζόμενους από τον ανταγωνισμό της απέναντι πλευράς (Πετράκος και Τοπάλογλου, 28, Τοπάλογλου, 29). Τα στοιχεία της εμπειρικής έρευνας δείχνουν ότι ένα μεγάλο εμπόδιο στις διασυνοριακές οικονομικές σχέσεις ς ς αφόρα στις συνθήκες εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών. Τέτοια εμπορικά εμπόδια αποτελούν η επιβολή δασμών ή ποσοστώσεων αλλά και άλλοι περιορισμοί, όπως είναι η γραφειοκρατία και οι τεχνικές απαιτήσεις για τα εισαγόμενα προϊόντα εμπορίου (Τοπάλογλου και Πετράκος, 28). Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

4 276 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός Επιπλέον, οι γραφειοκρατικές διαδικασίες στις εξαγωγές αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στη διασυνοριακή αλληλεπίδραση. Αυτό οφείλεται σε ανεπάρκειες του διοικητικού μηχανισμού, καθώς και στο πολύπλοκο χαρακτήρα των διατυπώσεων στη διευθέτηση των εξαγωγών μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και τρίτων χωρών (Τοπάλογλου και Πετράκος, 28). Εμπειρικά ευρήματα δείχνουν επίσης ότι το μέγεθος αγοράς μιας χώρας όταν είναι μικρό λειτουργεί συχνά ως αποτρεπτικός παράγοντας για την ανάπτυξη εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων (Τοπάλογλου και Πετράκος, 28). Ακόμη η δύσκολη μορφολογία του εδάφους λειτουργεί συχνά αποτρεπτικά στην ανάπτυξη διασυνοριακών ανταλλαγών. Ειδικότερα όταν το επίπεδο των μεταφορικών υποδομών δεν είναι υψηλό, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της χρονοαπόστασης, άρα και του κόστους μεταφοράς, λόγω και του δύσβατου ορεινού εδάφους (Τοπάλογλου και Πετράκος, 28). Στη συγκεκριμένη διασυνοριακή ζώνη ς ς, τα εμπόδια για τις συνθήκες εμπορίου στα σύνορα φαίνεται ότι είναι αρκετά σημαντικά. Για την υπέρβαση αυτών των εμποδίων προκύπτει η ανάγκη επεξεργασίας και υλοποίησης επεξεργασμένων και στοχευμένων πολιτικών. Στο πλαίσιο αυτό, προκύπτει η ανάγκη υπογραφής πολιτικών και οικονομικών συμφωνιών μεταξύ ς και ς στα πλαίσια μιας κοινής εμπορικής διασυνοριακής στρατηγικής. Εξετάζοντας την παράμετρο της οικονομικής γεωγραφίας στη συγκεκριμένη περιοχή προκύπτει ότι το μικρό μέγεθος της αγοράς και η χαμηλή αγοραστική δύναμη από την πλευρά της ς αποθαρρύνει την εντατικοποίηση των οικονομικών ανταλλαγών από την ελληνική πλευρά. Αντίθετα, τα χαμηλά επίπεδα παραγωγικότητας, και ο μικρός βαθμός διαφοροποίησης των προϊόντων στα σύνορα φαίνεται ότι λειτουργούν ως εμπόδια και για τις δυο πλευρές. 3. Επισκόπηση Πολιτικών Επιχειρώντας μια επισκόπηση των διασυνοριακών πολιτικών, διαπιστώνουμε ότι κατά μήκος των συνόρων οι συνοριακοί νομοί της ς συναντώνται με διαφορετικές χώρες δημιουργώντας συνοριακές ζώνες που η κάθε μια παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Για το λόγο αυτό απαιτούνται πολιτικές που θα προσαρμόζουν την στρατηγική τους στην ιδιαιτερότητα της κάθε συνοριακής περιοχής. Στο τμήμα αυτό γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής και αξιολόγησης των διασυνοριακών πολιτικών για την ζώνη, κυρίως όσον αφορά στα εμπόδια διασυνοριακής αλληλεπίδρασης. Οι διασυνοριακές πολιτικές για το συγκεκριμένο θεματικό άξονα κατηγοριοποιούνται σε ευρωπαϊκό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο όπως παρουσιάζονται παρακάτω. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

5 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς Ευρωπαϊκό Επίπεδο Στο Ευρωπαϊκό επίπεδο οι πολιτικές διασυνοριακής συνεργασίας από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκφράζονται κυρίως μέσα από την Κοινοτική Πρωτοβουλία του INTERREG. Οι δύο πίνακες που ακολουθούν παρέχουν πληροφορίες για την τελευταία και την τρέχουσα προγραμματική περίοδο. Πίνακας 1: Πρόγραμμα Γειτνίασης (INTERREG) Γενικά Στοιχεία Στρατηγικοί Στόχοι Άξονες Προτεραιότητας Προϋπολογισμός (ανά άξονα προτεραιότητας) Εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Οι επιλέξιμες περιοχές εφαρμογής είναι: Για την : Οι Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας (Νομοί Φλώρινας και Καστοριάς), Ηπείρου (Νομοί Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας) και Ιονίων Νήσων (Νομός Κέρκυρας). Για την : Οι Περιφέρειες Αργυροκάστρου (Νομοί Αργυροκάστρου και Πρεμετής), Κορυτσάς (Νομοί Κορυτσάς και Ντεβόλ, Δήμος Κολόνιας) και Βλόρε (Δήμος Αγίων Σαράντα). Γενικοί Στόχοι: Ανάδειξη της περιοχής σε πυρήνα και κομβικό σημείο παγίωσης της ειρήνης και της αναπτυξιακής διαδικασίας στη Δυτική Βαλκανική χερσόνησο Αναβάθμιση της περιοχής σε επίπεδο υποδομών και η υποστήριξη διασυνοριακών συνεργασιών σε όλους τους κοινωνικο-οικονομικούς τομείς Επιμέρους Στόχοι: Άρση της γεωγραφικής και επικοινωνιακής απομόνωσης της περιοχής και Ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας με την υποστήριξη τοπικών δραστηριοτήτων μικρής κλίμακας σε όλους τους κοινωνικο-οικονομικούς τομείς κοινού ενδιαφέροντος Διασυνοριακές Υποδομές Οικονομική Ανάπτυξη και Προώθηση Απασχόλησης Τεχνική Βοήθεια (76%) (21%) (3%) Σύνολο: Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

6 278 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός Πίνακας 2: Πρόγραμμα Γειτνίασης (INTERREG) Γενικά Στοιχεία Στρατηγικοί Στόχοι Άξονες Προτεραιότητας Προϋπολογισμός (ανά άξονα προτεραιότητας) Εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Οι επιλέξιμες περιοχές εφαρμογής είναι: Για την : Οι περιφέρειες της Κέρκυρας, της Θεσπρωτίας, των Ιωαννίνων, της Καστοριάς και της Φλώρινας. Η ελληνική περιφέρεια των Γρεβενών μπορεί να συμμετάσχει ως όμορη περιοχή, δηλαδή μπορεί να λάβει 2%. Γενικός Στόχος: Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού μέσω της προώθησης της αειφόρου τοπικής ανάπτυξης στη διασυνοριακή περιοχή. Ενίσχυση της Διασυνοριακής Οικονομικής Ανάπτυξης Προβολή και ανάπτυξη των περιβαλλοντικών, των φυσικών και των πολιτιστικών πόρων Τεχνική Βοήθεια 4% 4% 1% Για την : Οι Περιφέρειες της Αυλώνας, του Αργυροκάστρου και της Κορυτσάς. Επιχειρώντας μια σύγκριση των δύο παραπάνω προγραμματικών περιόδων μπορούν να εξαχθούν τα παρακάτω συμπεράσματα: Αρχικά διαπιστώνουμε ότι και τα δύο προγράμματα έχουν κοινή φιλοσοφία η οποία βασίζεται στη βελτίωση των διασυνοριακών σχέσεων και την προώθηση της συνεργασίας ανάμεσα στις δυο χώρες για την αντιμετώπιση προβλημάτων που αντιμετωπίζουν σε διάφορους τομείς (κοινωνικό, οικονομικό, περιβάλλοντος κλπ.). Σχετικά με τις γεωγραφικές ζώνες αναφοράς στα δύο προγράμματα, παρατηρούνται κάποιες διαφορές. Συγκεκριμένα, όσον αφορά στις περιοχές της ς, στη δεύτερη προγραμματική περίοδο (27-213) προστέθηκε ο Νομός Γρεβενών ο οποίος συμμετέχει σε ποσοστό 2% ως περιοχή ειδικού καθεστώτος. Για τις αντίστοιχες περιφέρειες της ς, παρατηρούμε ότι στο πρόγραμμα τη θέση της περιφέρειας των Αγίων Σαράντα λαμβάνει η περιφέρεια της Αυλώνας. Παρατηρώντας τους άξονες προτεραιότητας διαπιστώνουμε ότι και στις δύο προγραμματικές περιόδους, η ενίσχυση της διασυνοριακής οικονομίας και η τεχνική βοήθεια είναι κοινοί άξονες. Η ειδική αναφορά ωστόσο στη βελτίωση των υποδομών για την περίοδο 2-26 και η αναφορά στη προβολή και ανάπτυξη των περιβαλλοντικών, φυσικών και πολιτιστικών πόρων στην περίοδο αποτελούν διαφορές μεταξύ των δύο προγραμματικών περιόδων. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

7 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς 279 Τέλος, στη χρηματοδότηση των δύο προγραμμάτων παρατηρούνται αλλαγές στα ποσοστά χρηματοδότησης ανά άξονα προτεραιότητας. Πιο συγκεκριμένα, ο πρώτος κοινός άξονας της οικονομικής ανάπτυξης χρηματοδοτείται με το 7% της συνολικής χρηματοδότησης την περίοδο 2-26 ενώ με 4% την περίοδο Επίσης, ο δεύτερος κοινός άξονας της τεχνικής βοήθειας χρηματοδοτείται με το πολύ μικρό 3% της συνολικής χρηματοδότησης την περίοδο 2-26 ενώ στην περίοδο ανέρχεται στο 1%. Συμπερασματικά, βλέπουμε ότι στην πρώτη προγραμματική περίοδο δίνεται έμφαση στη βελτίωση των διασυνοριακών υποδομών ενώ στη δεύτερη περίοδο η χρηματοδότηση ισοκατανέμεται ανάμεσα στην ενίσχυση της διασυνοριακής οικονομικής ανάπτυξης και στην προβολή και ανάπτυξη των περιβαλλοντικών, των φυσικών και των πολιτιστικών πόρων. 3.2 Εθνικό και Περιφερειακό Επίπεδο Στην περίπτωση των ελληνο-αλβανικών παραμεθόριων περιοχών, οι δεκαετίες απομόνωσης που ακολούθησαν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Ελληνικό Εμφύλιο, εξάλειψαν τις περισσότερες επαφές, ακόμη και σε κοινωνικό επίπεδο. Πέρα από την ουσιαστική έλλειψη επαφών και πληροφόρησης για πολλά χρόνια, οι διασυνοριακές δραστηριότητες περιορίζονται επιπλέον από γλωσσικούς περιορισμούς (αφού καμία από τις ομιλούμενες εθνικές γλώσσες δεν είναι διεθνής), και από το υφιστάμενο χαμηλό οικονομικό δυναμικό των περιοχών. Παρ όλες αυτές τις δυσκολίες, τους περιορισμούς και την έλλειψη εμπειρίας, η τοπική αντίδραση στις νέες συνθήκες ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική αφού τείνει να διαμορφωθεί και στις δύο πλευρές των συνόρων μια κοινή αντίληψη ότι η συνεργασία είναι η καλύτερη δυνατή διαθέσιμη στρατηγική επιλογή για την αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων και περιορισμών που συνεπάγεται η γεωγραφική απομόνωση. Έχει σημασία να τονισθεί ότι οι συνοριακές ζώνες της ς θεωρούν πολύ σημαντικό το ρόλο του «συνόρου» και της αλληλεπίδρασης με την απέναντι πλευρά για την ανάπτυξή τους (Τοπάλογλου και Πετράκος, 28). Αντίθετα, στην ελληνική πλευρά, επικρατεί η αίσθηση ότι τα σύνορα δεν ασκούν ουσιαστική επιρροή στην καθημερινότητα και αντανακλούν περισσότερο σε μια γεω-πολιτική, παρά σε μια γεωοικονομική πραγματικότητα. Ωστόσο, στο πολύ κοντινό επίπεδο στα σύνορα, η επίδραση του «συνόρου» γίνεται περισσότερο αισθητή. Τα θέματα διασυνοριακής συνεργασίας που κρίνονται ως απαραίτητα, είτε είναι κοινά όπως για παράδειγμα η κοινή περιβαλλοντική διαχείριση, είτε συμπληρωματικά όπως η ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Οι φορείς που κυρίως εμπλέκονται στη συνεργασία είναι οι τοπικές και περιφερειακές αρχές, τα επιμελητήρια, το κράτος, οι επιχειρηματίες και η κοινωνία των πολιτών (Τοπάλογλου και Πετράκος, 28). Ως βασικά κίνητρα γι αυτή τη Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

8 28 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός συνεργασία καταγράφονται το αμοιβαίο όφελος και η φύση του ανθρώπου για επικοινωνία και ανταλλαγή εμπειριών. 4. Αποδελτίωση Τύπου Το πρώτο μέρος της εμπειρικής διερεύνησης αφορούσε αποδελτίωση του τύπου. Στο πλαίσιο αυτό συγκεντρώθηκαν, αναλύθηκαν και αξιολογήθηκαν σχετικά δημοσιεύματα της περιόδου στις εφημερίδες «Ελευθεροτυπία», «το Βήμα» και την «Καθημερινή», τα οποία σχετίζονται με την κατάσταση που επικρατεί στις διασυνοριακές οικονομικές σχέσεις μεταξύ ς και ς. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν βρέθηκε σημαντικός αριθμός άρθρων που αφορούν το θέμα που διερευνάται κάτι που δείχνει ότι ο τύπος δεν δίνει ιδιαίτερο βάρος στις διασυνοριακές οικονομικές σχέσεις ς ς. Μάλιστα και από τα άρθρα που αξιολογήθηκαν παρατηρείται ότι δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα σε ζητήματα που επηρεάζουν τις δύο χώρες σε εθνικό επίπεδο και λιγότερη σε εκείνα που αφορούν τη διασυνοριακή ζώνη. Ορισμένα από τα άρθρα ασχολούνται με το φαινόμενο της μεταφοράς των καταθέσεων πολλών Αλβανών εργαζομένων αλλά και επιχειρηματιών από τις ελληνικές τράπεζες στις αλβανικές λόγω της υπάρχουσας οικονομικής κρίσης στην. Το φαινόμενο αυτό επιτείνεται και από την Ένωση Αλβανικών Βιομηχανιών που συστήνει μάλιστα να μεταφερθούν οι αλβανικές καταθέσεις από τις ελληνικές τράπεζες στις αλβανικές. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας τελευταία είναι καθημερινά στα πρωτοσέλιδα των αλβανικών εφημερίδων. Σχετικά δημοσιεύματα υπήρξαν στις «Telegraph» και «Gazeta Skipitare», δύο από τις μεγαλύτερες αλβανικές εφημερίδες, ενώ το θέμα «παίζει» καθημερινά και σε άλλα αλβανικά μέσα ενημέρωσης (Ελευθεροτυπία, ). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δυσμενείς οικονομικές εξελίξεις που πλήττουν αυτή την περίοδο την οδήγησαν σε εντυπωσιακή αύξηση της ρευστότητας μέσα στην, καθώς το κομπόδεμα του μετανάστη επαναπατρίζεται μαζικά. Επίσης, μεταφορά καταθέσεων σε θυγατρικές των ελληνικών τραπεζών σε, Ρουμανία, Σερβία και άλλες βαλκανικές χώρες ζητούν Έλληνες μεγαλοκαταθέτες από τις τράπεζές τους. Ο στόχος είναι διπλός: να επωφεληθούν από τα πολύ υψηλότερα επιτόκια που δίνονται εκεί (και μάλιστα σε καταθέσεις ευρώ) και να «αποκρύψουν» μέρος της περιουσίας τους από την εφορία (Ελευθεροτυπία, ). Στη συνέχεια, σε άλλο άρθρο (Καθημερινή, ) τονίζεται ότι η με δύο εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, πέντε τράπεζες, δίκτυα πώλησης καυσίμων, εργοστάσια τροφίμων και ξυλείας, εξακολουθεί να είναι, ο πρώτος ξένος επενδυτής στην. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό οι ελληνικές επενδύσεις έχουν σχεδόν μηδενιστεί. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

9 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς 281 Σε άλλα άρθρα υπάρχουν αναφορές στη συμβολή των αλβανών μεταναστών στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα εδαφικής συνεργασίας των δύο χωρών αντίστοιχα (Το Βήμα, και Το Βήμα, ). Άλλα δημοσιεύματα επισημαίνουν την αύξηση των αλβανικών εξαγωγών παρά την οικονομική κρίση. Χαρακτηριστικά, ο διπλασιασμός των εξαγωγών των αλβανικών προϊόντων τον Ιανουάριο του 21, έναντι του Ιανουαρίου του 29 (ετήσια βάση), αποτελεί ένα θετικό στοιχείο της οικονομικής ανάπτυξης κάτι που δείχνει τη δυναμική της αλβανικής οικονομίας σε περίοδο παγκόσμιας οικονομικής κρίσης (Καθημερινή, ). Για παράδειγμα, οι στολές του ελληνικού Πυροσβεστικού Σώματος κατασκευάζονται σε βιοτεχνία στο Αργυρόκαστρο για λογαριασμό ελληνικής επιχείρησης. Επιχειρήσεις ρουχισμού από όλη την Ευρώπη στρέφονται τώρα στα κράτη των Βαλκανίων, καθώς το κόστος παραγωγής σε αυτά αποδεικνύεται πολύ χαμηλότερο και από αυτό της Κίνας, κυρίως χάρη στα μειωμένα έξοδα μεταφοράς. Το παραγόμενο προϊόν στις χώρες των Βαλκανίων είναι υψηλότερης ποιότητας από εκείνο που προέρχεται από κράτη της νότιας Ασίας, ενώ οι κατασκευαστές του δικαιούνται να τοποθετούν σε αυτό την ένδειξη Made in Europe (Καθημερινή, ). Τέλος, κάποια άρθρα αναφέρονται στα προβλήματα διευθέτησης των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ των δύο κρατών, κάτι που με τη σειρά του επηρεάζει τις σχέσεις τους σε όλα τα επίπεδα. Η σύμβαση, που ρυθμίζει τις θαλάσσιες ζώνες από τα στενά της Κέρκυρας μέχρι και την Αδριατική, υπογράφηκε σε πανηγυρική ατμόσφαιρα στις 27 Απριλίου του 29 στα Τίρανα. Λίγο αργότερα εκδηλώθηκαν αντιδράσεις, μετά την επικράτηση του κ. Μπερίσα στις βουλευτικές εκλογές του καλοκαιριού, με πρωτοστάτες εφημερίδες και τηλεοράσεις ιταλικών συμφερόντων και εθνικιστικούς κύκλους. Προβλήθηκαν ισχυρισμοί ότι με τη συμφωνία η καρπώθηκε 34 τετραγωνικά χιλιόμετρα από τα αλβανικά χωρικά ύδατα. Οι αντιμαχόμενοι τη συμφωνία ισχυρίζονταν ότι η οριογραμμή των θαλάσσιων ζωνών που συμφωνήθηκε δεν έχει χαραχθεί ορθά και ουσιαστικά εκχωρείται τμήμα της αλβανικής επικράτειας στην (Καθημερινή, ).. Έρευνα Πεδίου με Ερωτηματολόγια Το δεύτερο μέρος της εμπειρικής διερεύνησης αφορά έρευνα πεδίου με δομημένα ερωτηματολόγια που αφορούν σε τρεις ομάδες αποδεκτών, τις επιχειρήσεις, την τοπική αυτοδιοίκηση και την εκπαιδευτική κοινότητα (φοιτητές-μέλη ΔΕΠ). Κατά το διάστημα 1/4/1-1//1, συγκεντρώθηκαν συνολικά 29 ερωτηματολόγια, με τη μέθοδο της τυχαίας δειγματοληψίας. Εκατόν είκοσι έξι (126) ερωτηματολόγια (το 42%) συμπλήρωσαν κάτοικοι της παραμεθόριας ζώνης, προκειμένου να εξετάσουμε την επίδραση που έχει η εγγύτητα στη συνοριακή γραμμή στις αντιλήψεις των Ελλήνων για το θέμα «οι δυναμικές και τα εμπόδια στις διασυνοριακές οικονομικές σχέσεις ς ς». Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

10 282 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός Πίνακας 3: Κατά πόσο θεωρούνται τα παρακάτω μειονεκτήματα ή πλεονεκτήματα στις οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών 1= Μειονέκτημα = Πλεονέκτημα ΕΡΩΤΗΣΗ: Κατά πόσο θεωρούνται τα παρακάτω μειονεκτήματα ή πλεονεκτήματα στις οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών. Μ.Ο. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Σύνολο Ενδοχώρα σύνορα <12 έτη Γυμν.-Λύκ. ΑΕΙ-ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό- Διδακτορικό Διοίκηση Εκπαίδευση Επιχειρήσεις Η ύπαρξη σημαντικού αριθμού Αλβανών μεταναστών στην 2,68 2,8 2,4 3,24 3,2 3,28 3,46 3,27 3,28 3,27 Η ύπαρξη ελληνικής μειονότητας στην 3,8 3,23 2,7 2,67 2,68 2,7 2,44 2,6 2,68 2,8 Η πολιτισμική εγγύτητα 2,98 3,8 2,7 3,9 3,9 3,1 3,17 3,28 3,1 3,1 Οι σημερινές πολιτικές σχέσεις μεταξύ των 3,8 3,14 2,93 3,4 3,4 3,4 3,37 3,41 3,48 3,4 δύο χωρών Η γεωγραφική εγγύτητα 3,17 3,33 2,81 3,84 3,84 3,86 4,38 3,8 3,86 3,8 Πηγή: Ιδία επεξεργασία 4 3 Οικονομική Συνεργασία 2 1 Η ύπαρξη σημαντικού αριθμού ελληνικών επιχειρήσεων στην Οι ιστορικές σχέσεις με την Η πολιτισμική εγγύτητα Οι σημερινές πολιτικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών Η γεωγραφική εγγύτητα Σύνολο Ενδοχώρα συνορα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

11 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς 283 Οικονομική Συνεργασία >12 έτη 1 Η ύπαρξη σημαντικού αριθμού ελληνικών επιχειρήσεων στην Οι ιστορικές σχέσεις με την Η πολιτισμική εγγύτητα Οι σημερινές πολιτικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών Η γεωγραφική εγγύτητα Γυμν. Λύκ. ΑΕΙ ΑΤΕΙ Οικονομική Συνεργασία Διοίκηση Εκπαίδευση Επιχειρήσεις Σύνολο Ο Πίνακας 3 σε συνδυασμό με τα διαγράμματα που παρατίθενται παραπάνω, μας παρέχει συνοπτικές πληροφορίες αναφορικά με το βαθμό στον οποίο α) η ύπαρξη Αλβανών μεταναστών στην, β) η ύπαρξη ελληνικής μειονότητας στην, γ) η πολιτιστική εγγύτητα, δ) οι τρέχουσες πολιτικές σχέσεις αλλά και ε) η γεωγραφική εγγύτητα, θεωρούνται πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα στις οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών. Εξετάζοντας τα αποτελέσματα της επεξεργασίας μας στο σύνολο του δείγματος, γίνεται φανερό ότι κανένα από τα παραπάνω ερωτήματα δε θεωρείται «καθαρό» μειονέκτημα, καθώς τα ευρήματα φανερώνουν ότι οι περισσότερες τιμές κινούνται στο φάσμα του «πλεονεκτήματος». Παρατηρείται ωστόσο, ότι οι κάτοικοι των συνόρων είναι Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

12 284 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός πιο επιφυλακτικοί απέναντι στα αντίστοιχα ερωτήματα σε σχέση με τους κατοίκους της ενδοχώρας. Αναφορικά με την εκπαίδευση, βλέπουμε ότι υπάρχει μια ταύτιση απόψεων με ελάχιστες αποκλίσεις στο μέσο όρο. Κλείνοντας, εξετάζοντας τις τρεις κατηγορίες του δείγματος, είναι φανερό ότι η κατηγορία «εκπαίδευση» εμφανίζει τις υψηλότερες τιμές συγκριτικά με τις κατηγορίες της «αυτοδιοίκησης» και των «επιχειρήσεων» χωρίς ωστόσο η διαφορά να είναι σημαντική. Πίνακας 4: Κατά πόσο θεωρούνται τα παρακάτω δεδομένα ευκαιρίες ή απειλές για την ελληνική πλευρά ΕΡΩΤΗΣΗ: Κατά πόσο θεωρούνται τα παρακάτω δεδομένα ευκαιρίες ή απειλές για την ελληνική πλευρά. 1= Απειλή = Ευκαιρία Μ.Ο. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Σύνολο Ενδοχώρα Σύνορα <12 έτη Γυμν.-Λύκ. ΑΕΙ-ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό- Διδακτορικό Διοίκηση Εκπαίδευση Επιχειρήσεις Η ενδεχόμενη Ευρωπαϊκή προοπτική της ς Το χαμηλό εργατικό κόστος στην Η αύξηση των ελληνικών εξαγωγών προς την Η αύξηση των εισαγωγών από την στην Η αύξηση των ελληνικών επενδύσεων στην Η αύξηση των επενδύσεων από την στην Πηγή: Ιδία επεξεργασία 2,82 3, 2,43 3,1 3,1 3,48 3,34 3,49 3,48 3,49 2, 2,7 2,21 2,3 2,3 2,4 2,3 2,3 2,4 2,3 3,49 3,61 3,21 3,99 3,98 3,96 4,43 3,94 3,96 3,8 2,7 2,61 2,46 2,67 2,66 2,67 2,76 2,7 2,67 2,66 2,94 3, 2,68 3,14 3,14 3,1 3,34 3,1 3,3 3,1 3,28 3,3 3,21 3,42 3,42 3,42 3,49 3,2 3,4 3,34 Ένταξη ς στην Ε.Ε Η ένταξη της ς στην Ε.Ε. Το χαμηλό εργατικό κόστος στην Η αύξηση των ελληνικών εξαγωγών προς την Η αύξηση των εισαγωγών από την ς στην Η αύξηση των ελληνικών επενδύσεων στην Η αύξηση των επενδύσεων από την στην Σύνολο Ενδοχώρα Σύνορα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

13 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς Η ένταξη της ς στην Ε.Ε. Το χαμηλό εργατικό κόστος στην Ένταξη ς στην Ε.Ε. Η αύξηση των ελληνικών εξαγωγών προς την Η αύξηση των εισαγωγών από την ς στην Η αύξηση των ελληνικών επενδύσεων στην Η αύξηση των επενδύσεων από την στην >12 έτη Γυμν. Λύκ. ΑΕΙ ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό Διδακτορικο Η ένταξη της ς στην Ε.Ε. Το χαμηλό εργατικό κόστος στην Ένταξη ς στην Ε.Ε. Η αύξηση των ελληνικών εξαγωγών προς την Η αύξηση των εισαγωγών από την ς στην Η αύξηση των ελληνικών επενδύσεων στην Η αύξηση των επενδύσεων από την στην Διοίκηση Εκπαίδευση Επιχειρήσεις Σύνολο Ο Πίνακας 4 σε συνδυασμό με τα διαγράμματα που παρατίθενται παραπάνω, μας παρέχει συνοπτικές πληροφορίες αναφορικά με το πόσο τα παραπάνω δεδομένα θεωρούνται ευκαιρίες ή απειλές για την ελληνική πλευρά. Εξετάζοντας τα αποτελέσματα της επεξεργασίας μας στο σύνολο του δείγματος, γίνεται φανερό ότι κανένα από τα παραπάνω δεδομένα δε θεωρείται «καθαρό» μειονέκτημα, με το μέσο όρο να τείνει σε πλεονέκτημα και την αύξηση των ελληνικών εξαγωγών στην να θεωρείται σημαντική ευκαιρία. Στη συνέχεια, όπως παρατηρείται, οι κάτοικοι των συνόρων να είναι πιο επιφυλακτικοί σε σχέση με αυτούς της ενδοχώρας με μοιρασμένες απόψεις για το ποιος παράγοντας θεωρείται απειλή ή ευκαιρία. Αναφορικά με την εκπαίδευση, βλέπουμε ότι υπάρχει μια ομοιογένεια στις απόψεις με υψηλές τιμές όσον αφορά στο ενδεχόμενο αύξησης των ελληνικών εξαγωγών προς την και της αύξησης των επενδύσεων από την στην. Κλείνοντας, εξετάζοντας τις τρεις κατηγορίες του δείγματος, είναι φανερό ότι οι μέσες τιμές κυμαίνονται περίπου στα ίδια επίπεδα με μικρές διαφορές. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

14 286 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός Πίνακας : Κατά πόσο η περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομικής διασυνοριακής συνεργασίας θα έχει θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στην ελληνική πλευρά ΕΡΩΤΗΣΗ: Κατά πόσο η περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομικής διασυνοριακής συνεργασίας θα έχει θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στην ελληνική πλευρά 1= Αρνητικές = Θετικές Μ.Ο. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Σύνολο Ενδοχώρα Σύνορα <12 έτη Γυμν.-Λύκ. ΑΕΙ-ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό -Διδακτορικό Στην ανταγωνιστικότητα της 2,96 2,94 3, 3,14 3,14 3,14 3,38 3,14 3,28 3,22 οικονομίας στα σύνορα Στην ανταγωνιστικότητα της 2,81 2,86 2,68 2,99 2,99 2,99 3,4 2,6 2,8 2,99 εθνικής οικονομίας Στην απασχόληση στο συνοριακό 3,3 3,4 3, 3,1 3,1 3,17 3,42 3,19 3,2 3,16 επίπεδο Στην απασχόληση σε εθνικό 2,88 2,98 2,84 2,98 2,98 2,99 2,84 2,99 2,7 2,99 επίπεδο Στο τουρισμό στο συνοριακό 3,17 3,26 2,96 3,7 3,7 3,7 3,7 3,42 3,7 3,7 επίπεδο Στο τουρισμό σε εθνικό επίπεδο 3,14 3,14 3,12 3,37 3,37 3,37 3,2 3,37 3,37 3,6 Στη καινοτομία στο συνοριακό 2,99 3,1 2,93 3,23 3,23 3,23 3,27 3,17 3,36 3,23 επίπεδο Στη καινοτομία στο εθνικό επίπεδο 2,92 2,97 2,81 3,4 3,4 3,6 2,97 3, 3,6 3,19 Πηγή: Ιδία επεξεργασία Διοίκηση Εκπαίδευση Επιχειρήσεις Συνέπειες Οικονομικής Συνεργασίας Σύνολο Ενδοχώρα Σύνορα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

15 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς Συνέπειες Οικονομικής Συνεργασίας 1 >12 έτη Γυμν. Λύκ. ΑΕΙ ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό Διδακτορικο Συνέπειες Οικονομικής Συνεργασίας Διοίκηση Εκπαίδευση Επιχειρήσεις Σύνολο Πίνακας σε συνδυασμό με τα διαγράμματα που παρατίθενται παραπάνω, μας παρέχει συνοπτικές πληροφορίες αναφορικά με το κατά πόσο η περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομικής διασυνοριακής συνεργασίας θα έχει θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στην ελληνική πλευρά. Εξετάζοντας τα αποτελέσματα της επεξεργασίας μας στο σύνολο του δείγματος, γίνεται φανερό ότι η περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομικής διασυνοριακής συνεργασίας θα έχει θετικές επιπτώσεις με σχετικά υψηλές τιμές στους μέσους όρους. Στη συνέχεια, όπως παρατηρείται, οι κάτοικοι των συνόρων όπως και οι κάτοικοι της ενδοχώρας βλέπουν με θετική ματιά τη συμβολή της ανάπτυξης της διασυνοριακής οικονομικής συνεργασίας. Αναφορικά με την εκπαίδευση, βλέπουμε ότι υπάρχει μια ομοιογένεια στις απόψεις με τις υψηλότερες τιμές να εντοπίζονται στα ερωτήματα που Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

16 288 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός αφορούν τον τουρισμό και την καινοτομία. Κλείνοντας, εξετάζοντας τις τρεις κατηγορίες του δείγματος (εκπαίδευση, διοίκηση, επιχειρήσεις), είναι φανερό ότι δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στις αντιλήψεις. Πίνακας 6: Οφέλη διασυνοριακής συνεργασίας ΕΡΩΤΗΣΗ: Οφέλη διασυνοριακής συνεργασίας 1= Βουλγαρία 2= 3= 4= Κανένας % ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Σύνολο Ενδοχώρα Σύνορα <12 έτη Γυμν.-Λύκ. ΑΕΙ-ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό - Διδακτορικό Διοίκηση Εκπαίδευση Επιχειρήσεις Ποιος κερδίζει σε επίπεδο χώρας; 32, 33,82 28,13 2, 33,33 33,33 2, 32,14 28,3 42,11 23, 17,6 34,38 2, 29,17 24,24 4, 2, 26,42 1,3 4, 42,6 34,38 4, 33,33 34,8 2, 39,29 37,74 42,11 Κανένας,,88 3,13 2, 4,17 7,8 2, 3,7 7,,26 2, 29,41 1,63, 37, 18,18 2, 2, 18,87 42,11 21, 17,6 28,13 2, 2,83 24,24 4, 1,71 3,19 1,3 48, 4,9 3,13 6, 37, 48,48 4, 6,71 41,1 42,11 Ποιος κερδίζει σε επίπεδο συνοριακής περιοχής; Κανένας 6, 7,3 3,13 2, 4,17 9,9, 3,7 9,43,26 Ποιος κερδίζει σε επίπεδο πρωτευουσών; Πηγή: Ιδία επεξεργασία 26, 3,88 1,63 2, 4,83 19,7 2, 2, 22,64 36,84 3, 22,6 46,88 2, 2,83 3,3 4, 14,29 39,62 26,32 34, 3,29 31,2 4, 29,17 34,8 2, 3,7 28,3 21, Κανένας 1, 11,76 6,2 2, 4,17 1,1 2, 7,14 9,43 1,79 Οφελούμενη χώρα στο σύνολο Ωφελούμενη Χώρα,4,,23,32 Κανένας 4, 4, 3, 3, 2, 2, 1, 1,,, Σ ύνολο Ε νδοχ ώρα Σ ύνορα Ε λλάδα Κ ανένας Ωφελούμενη Χώρα Ωφελούμενη Χώρα >12 έτη Γυμν. Λ ύκ. ΑΕΙ ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό Διδακτορικο Κ ανένας, 4, 3, 2, 1,, Διοίκηση Εκπαίδευση Ε πιχειρήσεις Ε λλάδα Κανένας ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

17 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς 289 Οφελούμενη χώρα σε επίπεδο συνοριακής ζώνης,6 Οφελούμενη χώρα σε επίπεδο συνοριακής ζώνης,2 6,,,48,21 Κ ανένας 4, 3, 2, 1,, Σύνολο Ενδοχώρα Σύνορα Κανένας Οφελούμενη χώρα σε επίπεδο συνοριακής ζώνης Οφελούμενη χώρα σε επίπεδο συνοριακής ζώνης >12 έτη Γυμν. Λ ύκ. ΑΕΙ ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό Διδακτορικο Κανένας Διοίκηση Εκπαίδευση Επιχειρήσεις Ε λλάδα Κ ανένας Οφελούμενη χώρα σε επίπεδο,1 πρωτευουσών,26, Οφελούμενη χώρα σε επίπεδο πρωτευουσών,34 Κανένας 4, 3, 2, 1, Ε λλάδα Κ ανένας,3, Σύνολο Ενδοχώρα Σύνορα Οφελούμενη χώρα σε επίπεδο πρωτευουσών Οφελούμενη χώρα σε επίπεδο πρωτευουσών >12 έτη Γυμν. Λύκ. ΑΕΙ ΑΤΕΙ Μεταπτυχιακό Διδακτορικο Κ ανένας Διοίκηση Εκπαίδευση Ε π ιχ ειρήσ εις Κανένας Ο Πίνακας 6 καθώς και τα διαγράμματα που παρατίθενται παραπάνω, μας παρέχουν πληροφορίες σχετικά με το ποια χώρα ωφελείται από τη διασυνοριακή συνεργασία και σε ποιο επίπεδο. Συνολικά, σε όλα τα επίπεδα, προκύπτει ότι και οι δύο χώρες κερδίζουν εξίσου. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

18 29 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός Συγκεκριμένα, σε επίπεδο χώρας και σχετικά με τον γεωγραφικό παράγοντα (σύνορα, ενδοχώρα), οι κάτοικοι της ενδοχώρας όπως και των συνόρων συμφωνούν ότι τα κέρδη της διασυνοριακής συνεργασίας είναι μοιρασμένα. Αναφορικά με τον τομέα της εκπαίδευσης, τα μεγαλύτερα ποσοστά συγκεντρώνονται στο ότι και οι δύο χώρες ωφελούνται εξίσου για τους απόφοιτους της πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Από την άλλη, σε επίπεδο μεταπτυχιακού διδακτορικού επικρατεί η άποψη ότι σε επίπεδο χώρας ευνοείται η. Τέλος, όσον αφορά στις κατηγορίες απασχόλησης, και οι τρεις κλάδοι πιστεύουν ότι ωφελούνται και οι δύο χώρες εξίσου. Συνεχίζοντας, σε επίπεδο συνοριακής περιοχής και σχετικά με τη γεωγραφία, οι κάτοικοι της ενδοχώρας αλλά και οι κάτοικοι των συνόρων ταυτίζονται στην άποψη ότι και οι δύο χώρες ευνοούνται εξίσου. Όσον αφορά τον τομέα της εκπαίδευσης, τα μεγαλύτερα ποσοστά συγκεντρώνονται στο ότι και οι δύο χώρες ωφελούνται εξίσου για τους απόφοιτους της πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Αντίθετα, σε επίπεδο μεταπτυχιακού διδακτορικού επικρατούν απόψεις τόσο ότι ευνοείται «καθαρά» η, όσο και ότι υπάρχει ισοκατανομή των οφελών από τη διασυνοριακή συνεργασία. Τέλος, όσον αφορά τις κατηγορίες απασχόλησης, και οι τρεις κλάδοι με μεγάλη διαφορά πιστεύουν ότι ωφελούνται και οι δύο χώρες εξίσου. Κλείνοντας με το επίπεδο πρωτευουσών, παρατηρείται σχετικά με τη γεωγραφία, ότι ενώ οι κάτοικοι της ενδοχώρας πιστεύουν ότι ευνοούνται εξίσου οι χώρες, οι κάτοικοι των συνόρων θεωρούν ότι τα περισσότερα κέρδη τα αποκομίζει η. Όσον αφορά την εκπαίδευση, τα μεγαλύτερα ποσοστά στη πρωτοβάθμια και στα ΑΕΙ ΑΤΕΙ επικρατεί η άποψη ότι οι δυο πρωτεύουσες κερδίζουν εξίσου. Οι απόφοιτοι της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης πιστεύουν ότι τα Τίρανα ευνοούνται με μεγάλη διαφορά. Αντίθετα, οι απόφοιτοι μεταπτυχιακού διδακτορικού πιστεύουν ότι ευνοείται η Αθήνα με ποσοστό 4%. Τέλος, όσον αφορά τις κατηγορίες απασχόλησης, υπάρχει διάσταση απόψεων. Συγκεκριμένα, οι απασχολούμενοι στη διοίκηση πιστεύουν ότι οι δύο πρωτεύουσες ευνοούνται εξίσου, ενώ στον τομέα της εκπαίδευσης θεωρείται ότι η Αθήνα ωφελείται σε μεγαλύτερο βαθμό. Από την άλλη, οι επιχειρηματίες εκφέρουν την άποψη ότι τα Τίρανα είναι η ευνοούμενη πρωτεύουσα από τη διασυνοριακή συνεργασία των δύο χωρών. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

19 Δυναμικές και Εμπόδια στις Διασυνοριακές Οικονομικές Σχέσεις ς ς Συμπεράσματα Όπως προαναφέρθηκε, η και η διαμορφώνουν μια συνοριακή ζώνη με οικονομικά χαρακτηριστικά που φέρνουν στην επιφάνεια σημαντικές ευκαιρίες για εμπόριο και οικονομική αλληλεπίδραση γενικότερα. Παρ όλα αυτά, υπάρχουν και εμπόδια στη διασυνοριακή σχέση που είναι αρκετά σημαντικά. Όσον αφόρα στην οικονομική γεωγραφία των συνόρων προκύπτει ότι το μέγεθος της αγοράς και η αγοραστική δύναμη της αδύναμης οικονομίας της ς δημιουργεί προβλήματα στη πιο αναπτυγμένη οικονομία της ς. Αντίθετα, τα επίπεδα παραγωγικότητας, ποιότητας και η διαφοροποίηση των προϊόντων στα σύνορα αποτελούν πρόβλημα και για τις δυο πλευρές. Για να ξεπεραστούν λοιπόν αυτά τα εμπόδια προκύπτει η ανάγκη επεξεργασμένων πολιτικών και οικονομικών συμφωνιών στα πλαίσια μιας κοινής διασυνοριακής στρατηγικής. Απαιτείται με άλλα λόγια, ένα σύνολο μέτρων, μεθόδων και διαδικασιών μέσω των οποίων η διασυνοριακή οικονομική συνεργασία θα είναι ευεργετική και για τις δύο χώρες. Πρέπει να επισημανθεί ότι οι αντιλήψεις των ανθρώπων που ζουν στην πλευρά της ς θεωρούν πολύ σημαντικό το ρόλο του «συνόρου» για την ανάπτυξή τους. Αντίθετα, στην ελληνική πλευρά επικρατεί η αίσθηση ότι τα σύνορα δεν ασκούν ουσιαστική επιρροή στην καθημερινότητα και αντανακλούν περισσότερο σε μια γεωπολιτική, παρά σε μια γεω-οικονομική πραγματικότητα. Ωστόσο, στο πολύ κοντινό επίπεδο στα σύνορα, η επίδραση του «συνόρου» γίνεται περισσότερο αισθητή. Κλείνοντας πρέπει να πούμε ότι δεν έχει δοθεί έντονη σημασία από τη διεθνή κοινότητα στις διασυνοριακές οικονομικές σχέσεις μεταξύ των χώρων της νότιας Ευρώπης, σε αντίθεση με τη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη, όπου η διασυνοριακή συνεργασία είναι εδώ και χρόνια εδραιωμένη και αναπτυγμένη σε όλους τους τομείς. Acknowledgments Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Μαθήματος «Χωρική Ανάπτυξη Συνοριακών Περιοχών» στο Τμήμα Μηχανικών, Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με διδάσκοντα τον Δρ. Τοπάλογλου Λευτέρη ο οποίος συνέβαλε σημαντικά με τις υποδείξεις του στην δομή της. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 21, 16(12)

20 292 Παύλος Ηλιακόπουλος, Βαγγέλης Καβαδάς, Γιώργος Πατσέας, Θεόδωρος Χρυσικός Βιβλιογραφία PETRAKOS, G. και TOPALOGLOU, L. (28), Economic Geography and European Ιntegration: The effects on the EU external border regions, International Journal for Public Policy, 3 (Nos.3/4): pp TOPALOGLOU L. (29),Obstacles in economic cross border interaction across the EU external and Northern Greek border regions, in The Management of International Business & Economic SYSTEMS Transactions on Line, 3(1): Topaloglou, L. (28), Interaction, Perceptions and Policies in the Boundaries of European Union: The Case of the Northern Greek Cross Border Zone, Economic Alternatives, 1: pp ΤΟΠΑΛΟΓΛΟΥ Λ. και ΠΕΤΡΑΚΟΣ Γ. (27), Η γεωγραφία στάσεων και αντιλήψεων στα νέα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γεωγραφίες, 13: ΤΟΠΑΛΟΓΛΟΥ Λ. και ΠΕΤΡΑΚΟΣ Γ. (28), Σύνορα ολοκλήρωση και ανάπτυξη - Η νέα γεωγραφία των διασυνοριακών οικονομικών σχέσεων, Αναγνώριση εμποδίων που υπάρχουν στην αλληλεπίδραση και στη διασυνοριακή συνεργασία, 9: Αρθρογραφία ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, (21), Φυγή καταθέσεων στην, 18 Απριλίου ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, (29), Έλληνες καταθέτες πάνε στα Βαλκάνια, 22 Νοεμβρίου ΤΟ ΒΗΜΑ, (29), Θετικό το κλίμα στη συνάντηση Καραμανλή - Μπερίσα στα Τίρανα, 27 Απριλίου ΤΟ ΒΗΜΑ, (29), Προγράμματα για διασυνοριακά έργα προϋπολογισμού 324 εκατ. ευρώ, 21 Ιουλίου H ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Η ελληνική κρίση αφήνει αδιάφορα τα Τίρανα, του Φίλιου Στάγκου H ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Εκρηκτική αύξηση αλβανικών εξαγωγών το 29 H Καθημερινή, Στον «βυθό» συμφωνία με - Το συνταγματικό δικαστήριο της γειτονικής χώρας ακύρωσε την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, του Σταύρου Tζίμα H ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Τα περιττά σύννεφα, του Σταύρου Tζίμα H ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Στολές από την Διαδικτυακοί Τόποι CE%AE Μελέτες ΥΠΟΙΟ, Πρόγραμμα Γειτνίασης ς ς, Προγραμματική Περίοδος 2-26 ΥΠΟΙΟ, Πρόγραμμα Γειτνίασης ς ς, Προγραμματική Περίοδος ΤΟΠΑΛΟΓΛΟΥ Λ, Στρατηγικές και αξιολόγηση της διασυνοριακής συνεργασίας: Προτάσεις Πολιτικής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης