2015 Διεθνής Διαφάνεια- Κύπρος. Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται.

Transcript

1

2 Ημερομηνία έκδοσης: Οκτώβριος Διεθνής Διαφάνεια- Κύπρος. Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται. Συντελεστές: Χριστίνα Γεωργίου, Χρυστάλλα Γεωργίου, Μαρία Κραμβιά-Καπαρδή, Χριστίνα Νεοφυτίδου, Νικόλας Νικολαΐδης, Ανδρέας Χρίστου, Ιφιγένεια Παύλου Μετάφραση: Λεωνίδας Ηρακλέους Διορθώσεις κειμένων: Αντρέας Αντρέου, Αντώνης Πολυδώρου Φωτογραφία εξωφύλλου: Shutterstock Έχει καταβληθεί κάθε προσπάθεια για να εξακριβωθεί η ακρίβεια των πληροφοριών που περιέχονται στην παρούσα έκθεση. Παρ όλα αυτά, η Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος δεν αναλαμβάνει ευθύνη για τις συνέπειες αν οι πληροφορίες αυτές χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς ή σε άλλα πλαίσια. Το έργο αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. H παρούσα δημοσίευση εκφράζει τις απόψεις των συγγραφέων και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για οποιανδήποτε χρήση γίνει των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν..

3 Η Διεθνής Διαφάνεια είναι μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση, ένα παγκόσμιο κίνημα, που μοιράζεται ένα κοινό όραμα: έναν κόσμο όπου οι κυβερνήσεις, οι πολιτικοί, ο επιχειρηματικός κόσμος, οι κοινωνίες και η καθημερινή ζωή των ανθρώπων θα είναι απαλλαγμένα από τη διαφθορά. Το 1993, μία μικρή ομάδα ανθρώπων αποφάσισε να πάρει θέση κατά της διαφθοράς και ίδρυσε τη Διεθνή Διαφάνεια (Transparency International). Σήμερα, με παρουσία σε περισσότερες από 100 χώρες, το παγκόσμιο κίνημα της Διεθνούς Διαφάνειας εργάζεται αδιάκοπα και με συνέπεια με σκοπό να αλλάξει τη νοοτροπία των κοινωνιών και των ανθρώπων και να επιφέρει ουσιαστικές συστημικές αλλαγές. H Διεθνής Διαφάνεια-Κύπρος (ΔΔ-Κ) ιδρύθηκε το 2011, με κύριους σκοπούς της δράσης της να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες για τους κινδύνους της διαφθοράς στην Κύπρο και ταυτόχρονα, να προωθήσει αλλαγές που θα οδηγήσουν στη λειτουργία της κοινωνίας με περισσότερη διαφάνεια. Η ΔΔ-Κ είναι ένας ανεξάρτητος και ουδέτερος μη κυβερνητικός, μη κομματικός, μη κερδοσκοπικός οργανισμός εγγεγραμμένος νόμιμα στα αρμόδια σώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας και αποτελεί το εθνικό παράρτημα της οργάνωσης «Διεθνής Διαφάνεια». H ΔΔ-Κ συνεισφέρει στην ενδυνάμωση της κοινωνίας, βελτιώνει την ποιότητα της δημόσιας και ιδιωτικής διακυβέρνησης στην Κύπρο, προωθεί την διαφάνεια, την ακεραιότητα, καθώς και την ανάληψη ευθύνης. H Οργάνωση δεν έχει καμία σχέση με άλλες ομάδες, δεξαμενές σκέψης, συνδέσμους, πλατφόρμες ή άλλες οργανώσεις. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... 6 Υπηρεσία παροχής υποστήριξης, καθοδήγησης και ενημέρωσης σε θύματα διαφθοράς και μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος Λειτουργία της Υπηρεσίας Περιορισμοί Η Ομάδα Θεσμικές, πολιτισμικές, και νομικές αλλαγές: υποστηρίζοντας την ανάγκη για συστημική μεταρρύθμιση Ερευνα αντιλήψεων για τη διαφθορά Αποτελέσματα έρευνας Η διαφθορά στην Κύπρο Ποιες ενέργειες θεωρούνται ότι είναι διαφθορά; Ποιος είναι υπεύθυνος για την πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς; Πού θα κατάγγελλαν ένα περιστατικό διαφθοράς οι Κύπριοι; Συμπληρώνοντας το κενό: Ενημέρωση και ενδυνάμωση των ανθρώπων για να μιλήσουν Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και προβολή Ενημερωτική καμπάνια «Ώρα να Ξυπνήσουμε» Ενημέρωση Συνάντηση με τον αρχηγό της αστυνομίας Συνάντηση με τον Υφυπουργό παρά τω Προέδρω Συναντήσεις με τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως Συνάντηση με τη Συμμαχία Πολιτών, το Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών, το ΑΚΕΛ, το ΔΗΣΥ και το Ευρωπαϊκό Κόμμα Συνάντηση με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αποτελέσματα της υπηρεσίας

5 Δημογραφικά στοιχεία των whistleblowers Φορείς και θέματα για τα οποία γίνονται οι καταγγελίες Εξέταση καταγγελιών Στο προσκήνιο η προστασία του whistleblower Ο θεσμός του whistleblowing Νομικό πλαίσιο Κυπριακό νομικό πλαίσιο Διεθνές νομικό πλαίσιο Η σημασία ενός νομικού πλαισίου περί whistleblowing Το αίτημα για αλλαγή νοοτροπίας Εισηγήσεις για πρόληψη της διαφθοράς και προώθηση της ακεραιότητας Ορισμός Σκοπός του Νόμου Πεδίο Εφαρμογής Διαδικασίες αναφοράς Ζητήματα εθνικής ασφαλείας Κίνητρα Ενθάρρυνσής Συμμετοχή των whistlebowers Προστατευτικές διατάξεις Εφαρμογή του νόμου Αποζημιώσεις Κυρώσεις Εμπλοκή πολλαπλών φορέων Δημοσίευση στοιχείων

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο όρος whistleblowing αποδίδει την πρακτική αποκάλυψης πληροφοριών για πράξεις, που ενέχουν το στοιχείο της κατάχρησης εξουσίας και της διαφθοράς, οι οποίες πραγματοποιούνται σε μια υπηρεσία ή οργανισμό του δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα. Ο whistleblower ή μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος είναι το άτομο, που αποκαλύπτει πληροφορίες για τέτοιες πράξεις, εσωτερικά ή εξωτερικά της επιχείρησης ή οργανισμού για λόγους δημοσίου συμφέροντος και με καλή πρόθεση. Μέλημα και ευθύνη του ατόμου αυτού πρέπει να είναι η ενημέρωση των αρμόδιων φορέων για να αποτρέψει τη δημιουργία δυσάρεστων καταστάσεων, με κίνδυνο την πιθανή αντιπαράθεση με τον οργανισμό στον οποίο ανήκει. Ο whistleblower λειτουργεί ουσιαστικά ως σύμμαχος της διαφάνειας και αρωγός της δικαιοσύνης και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ανάλογα. Στην κυπριακή έννομη τάξη, υπάρχουν διάσπαρτες διατάξεις σε διάφορα νομοθετήματα, που επιβάλλουν την υποχρέωση στους πολίτες να αναφέρουν στην εκάστοτε αρμόδια αρχή παράνομες πράξεις, που υπέπεσαν στην αντίληψη τους, οι οποίες αφενός, αποδεδειγμένα δεν επέφεραν αποτελέσματα, και αφετέρου παρέχουν περιορισμένη, μόνο, προστασία στους whistleblowers. Το πιο πάνω κενό στη νομοθεσία επιβεβαιώνεται, εξάλλου, και από τις διάφορες υποθέσεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, οι οποίες αποδεικνύουν με σαφή τρόπο ότι, η προστασία των whistleblowers στην κυπριακή έννομη τάξη χρήζει ενίσχυσης. Η οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος είχε αναλάβει, από τον Μάρτιο του 2014, την υλοποίηση του ευρωπαϊκού προγράμματος ( Speak UP II ), που σκοπό έχει την λειτουργία υπηρεσίας παροχής υποστήριξης, καθοδήγησης και ενημέρωσης σε θύματα διαφθοράς και μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος. Στο πλαίσιο του προγράμματος αρκετές φορές οι whistleblowers εξέφραζαν στους λειτουργούς της υπηρεσίας την ανησυχία τους για την ενδεχόμενη αποκάλυψη της ταυτότητας τους και τις συνέπειες, που μπορεί να επιφέρει η αποκάλυψη στην οποία προέβηκαν, κυρίως στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία, αλλά και στην προσωπική τους ασφάλεια. Αποτέλεσμα ήταν πολλοί από αυτούς να καταφεύγουν σε ανώνυμες καταγγελίες ή τελικά να ωθούνται, υπό το φόβο των ενδεχόμενων συνεπειών, στην μη υποβολή καταγγελίας. 6

7 Παράλληλα, οι υποψήφιοι whistleblowers διατύπωναν εύλογες ανησυχίες για την πιθανότητα «σπίλωσης» της κοινωνικής τους υπόστασης με επίθετα όπως καταδότης, καρφί ή προδότης. Η απουσία παιδείας και γνώσης για την έννοια του δημοσίου συμφέροντος, καθώς επίσης η απουσία κοινωνικής κουλτούρας στο θέμα «ενεργός πολίτης» οδηγεί τους πολίτες, δικαιολογημένα, σε επιφυλάξεις για την κοινωνική προστασία της υπόστασης τους. Μέσα από τη λειτουργία της υπηρεσίας «Απαιτώ Διαφάνεια» προκύπτει το συμπέρασμα πως, υπάρχουν τρία προαπαιτούμενα για την ουσιαστική ρύθμιση και λειτουργία του θεσμού των Whistleblowers. Θεσμοθέτηση νομικού πλαισίου, το οποίο θα διασφαλίζει μεταξύ άλλων την ενθάρρυνση, προστασία, και αναγνώριση των whistleblowers στη Κύπρο. Η προστασία των ατόμων αυτών πρέπει να εντάσσεται στην ευρύτερη πολιτική του κράτους για τη καταπολέμηση της διαφθοράς προς όφελος της κοινωνίας, ειδικά ενόψει της διεθνούς και ευρωπαϊκής αναγνώρισης της συμβολής του whistleblowing και της ανάγκης προστασίας των whistleblowers, αφού σχετικές διατάξεις περιέχονται σε διεθνείς και περιφερειακές συνθήκες. Διαφοροποίηση των κοινωνικών αντιλήψεων για τους whistleblowers. Είναι προφανές ότι, ο κίνδυνος στοχοποίησης σε μια χώρα τόσο μικρή πληθυσμιακά αλλά και με λανθασμένες για το θέμα κρατούσες αντιλήψεις είναι μεγάλος. Επιβάλλεται όπως, το συντομότερο, η πολιτεία να προχωρήσει σε δομημένα προγράμματα ενίσχυσης της παιδείας αλλά και σε ενημέρωση των πολιτών στο σύνολο τους για την ανάγκη διαφάνειας στην κοινωνία. Δημιουργία μιας υπηρεσίας (Whistleblowing Agency) η οποία θα καταγράφει τις καταγγελίες όπου άμεση δράση θα πρέπει να παρθεί για την διασφάλιση υγείας και ζωής. Αυτή η υπηρεσία ενδέχεται να διερευνά την καταγγελία, να προτείνει διορθωτικά μέτρα και να παρέχει νομική και άλλη υποστήριξη στο whistleblower. Οι τρείς παράγοντες είναι αλληλένδετοι και ουσιώδεις, πρώτιστα ως προς την ενθάρρυνση των πολιτών να μιλήσουν. Η πολιτεία εφόσον θα λαμβάνει πλέον την πληροφόρηση οφείλει και να την χρησιμοποιήσει ουσιαστικά ως ακόμη ένα σημαντικό όπλο ενάντια στη διαφθορά. 7

8

9 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ, ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΣΕ ΘΥΜΑΤΑ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ. Η οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος (ΔΔ-Κ) είχε αναλάβει, από τον Μάρτιο του 2014, την υλοποίηση του ευρωπαϊκού προγράμματος ( Speak UP II project (HOME/2012/ISEC/AG/FINEC/ ), που σκοπό έχει τη λειτουργία υπηρεσίας παροχής υποστήριξης, καθοδήγησης και ενημέρωσης σε θύματα διαφθοράς και μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος. Η υπηρεσία ξεκίνησε τη λειτουργία της, στις 2 Οκτωβρίου 2014, με την ονομασία «Απαιτώ Διαφάνεια» ως πρόγραμμα της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος, ακολουθώντας σε μεγάλο βαθμό τις καλές πρακτικές, που έχουν χρησιμοποιηθεί στο εξωτερικό, κατά τη λειτουργία των αντίστοιχων κέντρων (Advocacy and Legal Advice Centers-ALAC), στο πλαίσιο της δράσης των εθνικών παραρτημάτων της οργάνωσης «Διεθνής Διαφάνεια». Γιατί η υπηρεσία «Απαιτώ Διαφάνεια» στην Κύπρο; Γιατί πιστεύουμε ότι, οι πολίτες δεν θα έμεναν απαθείς μπροστά στη διαφθορά αν κάποιος τους προσέφερε έναν απλό και αξιόπιστο μηχανισμό για να την καταγγείλουν. Γιατί η μάχη κατά της διαφθοράς θα είναι πιο αποτελεσματική αν οι πολίτες συμμετέχουν ενεργά. Γιατί η άμεση επαφή με τους πολίτες μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε τον τρόπο, που λειτουργεί η διαφθορά στην πράξη και να προωθήσουμε τις κατάλληλες προτάσεις. Γιατί οι αληθινές εμπειρίες των πολιτών αποδεικνύουν πόσο σημαντικές είναι οι αλλαγές, που προωθούμε. Με τη συνδρομή της ομάδας νομικών της υπηρεσίας «Απαιτώ Διαφάνεια», η οργάνωση βοήθησε και υποστήριξε θύματα διαφθοράς. Συγκεκριμένα, παρείχε υποστήριξη και καθοδήγηση σε οποιονδήποτε ήθελε να διατυπώσει μια καταγγελία, που αφορούσε τη λειτουργία ενός οργανισμού/εταιρείας (συχνά αναφέρεται ως whistleblower μάρτυρας 9

10 δημοσίου συμφέροντος), οποιονδήποτε ήθελε να αναφέρει άδικη μεταχείριση ή αντίποινα από τον εργοδότη του ή από τις αρχές μετά την υποβολή καταγγελίας σε αρμόδια υπηρεσία, οποιονδήποτε ήθελε να καταγγείλει περιστατικά δωροδοκίας ή κατάχρησης εξουσίας ή οποιονδήποτε ήθελε να αναφέρει περιστατικά σύγκρουσης συμφερόντων. Σε περιπτώσεις που το άτομο επικοινωνούσε με την υπηρεσία και ήθελε να αναφέρει υπόθεση, που δεν ενέπιπτε στην έννοια της διαφθοράς, τότε του παρεχόταν καθοδήγηση για να προβεί στην καταγγελία του στην αρμόδια αρχή. Λειτουργία της Υπηρεσίας Η Υπηρεσία λάμβανε, κυρίως, αιτήματα για παροχή υποστήριξης και πληροφόρησης από φυσικά και νομικά πρόσωπα, που επιθυμούσαν να καταγγείλουν περιστατικά διαφθοράς. Η συνδρομή και πληροφόρηση, που παρείχε η υπηρεσία συνίστατο στις ακόλουθες ενέργειες: καταγραφή του καταγγελλόμενου περιστατικού, κατόπιν επικοινωνίας των ενδιαφερομένων με την Υπηρεσία, ενημέρωση των ενδιαφερομένων για τις δυνατότητες αποτελεσματικής αντιμετώπισης του περιστατικού και πληροφόρηση για τους φορείς, στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν, επικοινωνία με αρμόδιους φορείς και παραπομπή υποθέσεων για περαιτέρω εξέταση, επικοινωνία και παρακολούθηση της εξέλιξης, Σε υποθέσεις που κρίθηκαν ως μείζονος ενδιαφέροντος και σοβαρότητας, η υπηρεσία επικοινωνούσε με τις καταγγελλόμενες πλευρές, αναζητώντας περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τα καταγγελλόμενα περιστατικά. Φυσικά και νομικά πρόσωπα είχαν την δυνατότητα να επικοινωνούν με την Υπηρεσία προκειμένου να υποβάλουν σχετικό αίτημα συνδρομής με τους εξής τρόπους: (α) τηλεφωνικά, στη Γραμμή Καταγγελιών (β) συμπληρώνοντας το σχετικό «Έντυπο Αίτησης Παροχής Συνδρομής και Πληροφόρησης» που υπήρχε αναρτημένο στην ιστοσελίδα της Υπηρεσίας και αποστέλλοντας το μέσω: ταχυδρομείου, στη διεύθυνση του γραφείου της Οργάνωσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου 10

11 τηλεομοιοτυπίας, στον αριθμό: (γ) με φυσική υποβολή στο γραφείο της Υπηρεσίας, κατόπιν προγραμματισμού συνάντησης. Περιορισμοί Η κάθε κλήση και μήνυμα, που δεχόταν η υπηρεσία από πολίτες θεωρείτο σημαντική και η υπηρεσία έκανε ότι ήταν δυνατό για να βοηθήσει. Ωστόσο, δεν μπορούσε να βοηθήσει σε κάθε περίπτωση. Η υπηρεσία «Απαιτώ Διαφάνεια» δεν παρείχε άμεσα νομικές συμβουλές και νομική εκπροσώπηση. Αυτό, βέβαια, δεν εμπόδιζε την οργάνωση από το να προσφέρει γενικές νομικές πληροφορίες, οι οποίες ήταν διαθέσιμες στο κοινό. Η Υπηρεσία δεν υποκαθιστούσε τις ερευνητικές και διωκτικές αρχές και ούτε αναλάμβανε μια υπόθεση, που δεν εμπεριείχε διαφθορά. Η υπηρεσία, επίσης, δεν παρείχε βοήθεια σε άτομα που απειλούσαν το προσωπικό/εθελοντές μας ή με οποιοδήποτε τρόπο, έθεταν σε κίνδυνο την ασφάλειά τους. Δεν παρείχε υποστήριξη σε όσους συνέχιζαν να προβαίνουν σε παράνομες ή ανήθικες δραστηριότητες. Τέλος, δεν παρείχε βοήθεια σε άτομα, των οποίων η καταγγελία ήταν προφανώς αβάσιμη. Οι εθελοντές της Γραμμής Υποστήριξης και το προσωπικό της Διεθνούς Διαφάνειας- Κύπρου πρόσφεραν κάθε φορά το καλύτερο δυνατό για να αντιμετωπίσουν κάθε κλήση, και επιστολή, με τρόπο άμεσο και αποτελεσματικό. Η Ομάδα Η γενική λειτουργία της Υπηρεσίας καθοριζόταν από τον συντονιστή του Προγράμματος και ο επικοινωνιακός σχεδιασμός από την υπεύθυνη επικοινωνίας σε συνεργασία με τον συντονιστή. Η Υπηρεσία λειτούργησε με τη συνδρομή εξωτερικού νομικού συμβούλου, ο οποίος συνέστησε ειδική ομάδα νομικών. Παράλληλα, η υπηρεσία ενισχύθηκε και από εθελοντές ασκουμένους νομικούς. Θεσμικές, πολιτισμικές, και νομικές αλλαγές: υποστηρίζοντας την ανάγκη για συστημική μεταρρύθμιση Ο κύριος στόχος της ΔΔ-Κ είναι η προώθηση της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της υπευθυνότητας, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών και στην βελτίωση της διακυβέρνησης, τόσο του δημόσιου, όσο και του ιδιωτικού τομέα στην Κύπρο. Η προτεραιότητα της ΔΔ-Κ είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τις επιπτώσεις 11

12 της διαφθοράς, έτσι ώστε να ενδυναμώσει και να ενθαρρύνει την κοινωνία των πολιτών να συμμετάσχει στον αγώνα για καταπολέμηση της διαφθοράς. Η λειτουργία της ΔΔ-Κ από την πρώτη μέρα της ίδρυσης της βασίζεται στην εθελοντική εργασία των μελών κυρίως του εκάστοτε διοικητικού συμβουλίου αλλά και των μελών ή/και υποστηρικτών της οργάνωσης, οι οποίοι μέσα από την δική τους υποστήριξη έχουν αναγνωρίσει το έργο και την προσφορά της ΔΔ-Κ. H ΔΔ-Κ έχει παραδώσει ουσιαστικό έργο προς την κοινωνία στο σύνολο της αποτελώντας τον μοναδικό οργανισμό στη Κύπρο, ο οποίος έχει ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με τη διαφθορά, υποστηρίζει νομικές και κανονιστικές μεταρρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο, προωθεί πρακτικά εργαλεία για ιδιώτες, οργανισμούς και εταιρείες, που επιθυμούν να καταπολεμήσουν τη διαφθορά, ενεργεί ως φορέας εμπειρογνωμοσύνης κατά της διαφθοράς στην Κύπρο και αναλαμβάνει πρωτοβουλίες ή ενέργειες, ζητώντας τη διαφάνεια σχετικά με συγκεκριμένα γεγονότα και καταστάσεις. 12

13

14 ΕΡΕΥΝΑ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ Η ΔΔ-Κ στα πλαίσια της έναρξης λειτουργίας της υπηρεσίας «Απαιτώ Διαφάνεια» πραγματοποίησε το διάστημα Αύγουστος Σεπτέμβριος 2014 το πρώτο μέρος ανώνυμης συγκριτικής έρευνας κοινής γνώμης, με στόχο να καταγραφούν οι απόψεις και αντιλήψεις των πολιτών αναφορικά με τη διαφθορά. Τα αποτελέσματα/συμπεράσματα της έρευνας σκοπό είχαν να βοηθήσουν στην επικείμενη λειτουργία της υπηρεσίας καταγγελιών για τη διαφθορά, η οποία θα άρχιζε τη λειτουργία της στις αρχές του Οκτωβρίου του Το δεύτερο μέρος της έρευνας πραγματοποιήθηκε την περίοδο Ιουλίου Αυγούστου 2015, ένα χρόνο, ουσιαστικά, μετά τη λειτουργία της υπηρεσίας «Απαιτώ Διαφάνεια» με σκοπό να καταγραφούν οι οποιεσδήποτε αλλαγές/διαφοροποιήσεις στις απόψεις των πολιτών αναφορικά με τη διαφθορά. Τα αποτελέσματα αυτής της συγκριτικής 2 σταδίων έρευνας, έχουν σκοπό να αναδείξουν το αντίκτυπο και την επίδραση της υπηρεσίας στις απόψεις των πολιτών για θέματα σχετικά με την διαφθορά. Τα αναλυτικά αποτελέσματα της έρευνας είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα: Αποτελέσματα έρευνας Το 2014, 425 Κύπριοι συμμετείχαν στην έρευνα (Παράρτημα Α) και 442 το Η έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω διαδικτύου, καθώς και μέσω συλλογής γραπτών ιδιόχειρων ερωτηματολογίων. Τα ερωτηματολόγια ήταν ίδια και για τα δύο έτη, ώστε να υπάρχει και σύγκριση των αποτελεσμάτων. Όλες οι ηλικιακές ομάδες εκπροσωπήθηκαν και στις δύο έρευνες. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων ήταν από τον ιδιωτικό τομέα. Η διαφθορά στην Κύπρο Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, ένας στους δύο συμμετέχοντες στην έρευνα δήλωσε ότι, είχε βιώσει περιστατικό διαφθοράς, ενώ, 4 από τους 5 συμμετέχοντες δήλωσαν ότι, θα ήταν πρόθυμοι να αναφέρουν ένα τέτοιο περιστατικό στη Διεθνή Διαφάνεια Κύπρος. Το ένα τρίτο των συμμετεχόντων θα κατάγγελλε το περιστατικό διαφθοράς με το όνομά του, ενώ, οι υπόλοιποι θα το έπρατταν ανώνυμα. 14

15 Όσον αφορά τις απόψεις των συμμετεχόντων σχετικά με το ποσοστό της διαφθοράς στη Κύπρο, ποσοστό 83%, τόσο το 2014, όσο και το 2015 πιστεύει ότι, η διαφθορά αποτελεί μείζον πρόβλημα. Οι Κύπριοι πολίτες πιστεύουν ακράδαντα ότι, η διαφθορά υφίσταται σε εθνικό επίπεδο, ωστόσο, είναι πιο εμφανής στα πολιτικά κόμματα, στην τοπική αυτοδιοίκηση, και στον τραπεζικό τομέα. Οι απόψεις σχετικά με την ύπαρξη της διαφθοράς στην Κύπρο ήταν παρόμοιες και για τα δύο έτη, με την εξαίρεση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Μετά τα πρόσφατα σκάνδαλα, που είδαν το φως της δημοσιότητας και αφορούσαν ειδικότερα τα θέματα της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν αποτελεί έκπληξη το ότι, υπήρξε μια αύξηση του ποσοστού των πολιτών, οι οποίοι πιστεύουν πως, η διαφθορά στην τοπική διακυβέρνηση είναι μεγάλη. Τα ευρήματα της έρευνας επισημαίνουν ότι, οι Κύπριοι αισθάνονται πως, η ευνοιοκρατία, ο νεποτισμός και η διαφθορά εμποδίζουν τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων, ενώ, πολλοί πιστεύουν ότι, για να πετύχει η επιχείρηση τους θα πρέπει να έχουν πολιτικές διασυνδέσεις. Ποιες ενέργειες θεωρούνται ότι είναι διαφθορά; Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα των δύο ερευνών, είναι εμφανές πως, οι Κύπριοι έχουν καλύτερη κατανόηση το 2015 σε αντίθεση με το 2014 σχετικά με το ποιες ενέργειες αποτελούν πράξεις διαφθοράς και ποιες όχι. Για παράδειγμα, αν και το 72% των ερωτηθέντων το 2014 ανέφερε ότι, το bail-in του 2013 ήταν μια πράξη διαφθοράς, υπήρξε μείωση των ατόμων, που πιστεύουν το ίδιο στην έρευνα του 2015 (61%). Εκτός από αυτό, η μη παράδοση αγαθών, λανθασμένα, θεωρήθηκε από το 65% το 2014 να είναι μια πράξη διαφθοράς, ωστόσο, το 2015, το ποσοστό μειώθηκε στο 55%. Τα ευρήματα της έρευνας αποδεικνύουν ότι, το 2015 οι Κύπριοι ήταν καλύτερα ενημερωμένοι στο να απαντήσουν ορθά σχετικά με τον εντοπισμό πράξεων διαφθοράς. Ωστόσο, τα στοιχεία από τις δύο έρευνες καταδεικνύουν ότι, οι Κύπριοι χρειάζονται περισσότερη ευαισθητοποίηση σχετικά με τη διαφθορά και το νόημά της για να είναι σε θέση να εντοπίζουν περιστατικά διαφθοράς. Ποιος είναι υπεύθυνος για την πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς; Την ευθύνη της πρόληψης και της καταπολέμησης της διαφθοράς το 2015, οι Κύπριοι πολίτες θεωρούν ότι, έχει η κυβέρνηση, η αστυνομία και ο Γενικός Ελεγκτής. Σε όλους τους φορείς τα ποσοστά ήταν ψηλότερα από το 2014, ωστόσο, η μεγαλύτερη αύξηση (9%) ήταν 15

16 για το Γενικό Ελεγκτή. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι, κατά τη διάρκεια του έτους μεταξύ των δύο ερευνών, η ελεγκτική υπηρεσία ήταν ιδιαίτερα δραστήρια στην αποκάλυψη πολλών σκανδάλων διαφθοράς μέσα στην κυπριακή κοινωνία. Οξύμωρο παραμένει το γεγονός ότι, παρόλο που η πλειοψηφία των ερωτηθέντων και στις δύο έρευνες πιστεύει πως, τα πολιτικά κόμματα είναι από τους πιο διεφθαρμένους θεσμούς της κυπριακής κοινωνίας, την ίδια στιγμή η πλειοψηφία των ερωτηθέντων πιστεύει πως, τα πολιτικά κόμματα έχουν ευθύνη για την καταπολέμηση και την πρόληψη της διαφθοράς. Τεράστια σημασία στην αντίληψη αυτή έχει το γεγονός ότι, τα κόμματα αποτελούν, ουσιαστικά, και τη νομοθετική εξουσία, μέσω της παρουσίας τους στη βουλή. Οι Κύπριοι και στις δύο έρευνες υποστηρίζουν την ύπαρξη ενός ουδέτερου οργανισμού όπως η Διεθνής Διαφάνεια- Κύπρος, ο οποίος ουσιαστικά αποτελεί την ανεξάρτητη επιλογή των πολιτών σε ότι αφορά την πρόληψη και ευαισθητοποίηση του κοινού για τη διαφθορά. Πού θα κατάγγελλαν ένα περιστατικό διαφθοράς οι Κύπριοι; Σε αντίθεση με τα ευρήματα του 2014, η έρευνα του 2015 δείχνει ότι περισσότερα άτομα θα κατάγγελλαν ένα περιστατικό διαφθοράς στη Διεθνή Διαφάνεια Κύπρος και στον Γενικό Ελεγκτή. Το 2015, υπήρξε μια μείωση κατά 1% σε σχέση με τα άτομα, που θα κατάγγελλαν ένα περιστατικό διαφθοράς στην αστυνομία και στα μέσα ενημέρωσης, καθώς και 2% στο δικαστικό σώμα. Εκτός από αυτό, τα στοιχεία από τις δύο έρευνες δείχνουν ότι, οι Κύπριοι ζητούν τη σύσταση μιας Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων δήλωσε ότι θα κατάγγελλαν ένα περιστατικό διαφθοράς σε έναν τέτοιο οργανισμό. 16

17

18 ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΕΝΟ: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΝ Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και προβολή Ένας βασικός στόχος της ΔΔ-Κ είναι η προώθηση της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της υπευθυνότητας, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών και στην βελτίωση της διακυβέρνησης, τόσο του δημόσιου, όσο και του ιδιωτικού τομέα στην Κύπρο. Η προτεραιότητα της ΔΔ-Κ είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τις επιπτώσεις της διαφθοράς, έτσι ώστε να ενδυναμώσει και να ενθαρρύνει την κοινωνία των πολιτών να συμμετάσχει στον αγώνα για καταπολέμηση της διαφθοράς. Στα πλαίσια του προγράμματος-υπηρεσίας «Απαιτώ Διαφάνεια» στόχος ήταν η ενημέρωση και ενδυνάμωση των ανθρώπων για να μιλήσουν και να καταγγείλουν περιστατικά διαφθοράς. Αυτό έγινε μέσα από οργανωμένες καμπάνιες στα ΜΜΕ εστιάζοντας στις επιπτώσεις της διαφθοράς στον δημόσιο βίο, αλλά και στον κάθε πολίτη ξεχωριστά. Ενημερωτική καμπάνια «Ώρα να Ξυπνήσουμε» Το κεντρικό μήνυμα της καμπάνιας «Ώρα να ξυπνήσουμε» απαιτεί από όλους εμάς εγρήγορση, καλεί σε ξύπνημα συνειδήσεων, καλεί σε δράση. Όταν φαινόμενα διαφθοράς έρχονται στην αντίληψή μας είναι υποχρέωση όλων μας να τα αναφέρουμε, γιατί, μόνον, έτσι βοηθάμε στην ουσιαστική αντιμετώπισή τους. Μόνο η δική μας δράση, η δική μας κι η δική σας, μπορούν να βοηθήσουν στον αγώνα για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Γιατί είναι στο χέρι μας να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο της, πριν κάποιος άλλος καταστεί το επόμενο θύμα της. Η εκστρατεία «Ώρα να ξυπνήσουμε!» αποτελεί ένα άμεσο κάλεσμα προς κάθε πολίτη να αναλάβει δυναμική δράση. Μόνο έτσι θα μας δώσει τη δυνατότητα να τον βοηθήσουμε και μαζί να οδηγήσουμε σε ουσιαστικές αλλαγές στην κοινωνία. Το σκεπτικό της επικοινωνιακής καμπάνιας βασίζεται στο γεγονός ότι, είναι ανησυχητικά μεγάλος ο αριθμός των ανθρώπων, που βιώνουν ή καθίστανται 18

19 σιωπηλοί μάρτυρες φαινομένων διαφθοράς στην καθημερινή τους ζωή. Πολλοί από εμάς, γνωρίζουμε, είδαμε, ακούσαμε, βιώσαμε. Για ένα γιατρό, ένα δημόσιο υπάλληλο, ένα πολιτικό, ένα δικηγόρο, ένα επιχειρηματία, που δωροδοκήθηκε, που «λαδώθηκε», που «ξέπλυνε», που αθωώθηκε ενώ ήταν ένοχος για διαφθορά. Τις περισσότερες φορές μοιραζόμαστε αυτή την ιστορία που βιώσαμε. Αλλά συχνά αυτή η ιστορία μένει εκεί, δε βρίσκει λύση, δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά. Παραμένει ένα καλά κρυμμένο μυστικό. Το συλλογικό μυστικό μιας ολόκληρης κοινωνίας. Ήρθε όμως η ώρα να σπάσει ο κύκλος της σιωπής. Η διαφθορά πρέπει να μας κρατά όλους ξύπνιους. Ώρα να Ξυπνήσουμε. Τα μηνύματα που αποδίδει επικοινωνιακά η δράση είναι πως, ήρθε η ώρα να ξυπνήσουμε και να βάλουμε τέλος στη διαφθορά. Η διαφθορά δεν αξίζει άλλο την ανοχή μας. Όσοι τη διαπράττουν στηρίζονται στη σιωπή και την παθητικότητα των ανθρώπων. Τέρμα στην παθητικότητα και τη σιωπή. Μόνο οι πολίτες έχουν τη δύναμη να θέσουν τέλος στη διαφθορά. Πάντα υπάρχει προσωπική ευθύνη. Η καμπάνια στέλνει τα μηνύματα της με: o Τηλεοπτικό και ραδιοφωνικό σποτ o Καταχωρήσεις στον τύπο o Έντυπο υλικό o Εκδηλώσεις o Social media Ενημέρωση Η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της πολιτείας και της κοινής γνώμης ήταν εξαιρετικά έντονη την περίοδο, που καλύπτει η έκθεση. Με δεκάδες άρθρα, συνεντεύξεις, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εμφανίσεις επιτύχαμε να ενημερώσουμε ακόμη περισσότερο τους πολίτες για την οργάνωση όπως επίσης το έργο και τα προγράμματα μας. Καταφέραμε να εδραιώσουμε την παρουσία μας στα ΜΜΕ με αποτέλεσμα την καθολική πρόσκληση για παρουσία μας σε τηλεοπτικές, ραδιοφωνικές και διαδικτυακές εκπομπές όταν προέκυπταν θέματα που ενέπιπταν στη σφαίρα της δράσης μας. 19

20 ECONOMY REAL ESTATE HOME >PEOPLE COMPANIES > HOTEL, TOURISM & LEISURE FINANCIAL SERVICES INVESTMENT & WEALTH MANAGEMENT SHIPPING PROFESSIONAL SERVICES ENERGY COMPANIES MONEY WELL-SPENT OPINION MULTIMEDIA EU LISTINGS INBUSINESSNEWS COMPANIES HEADLINES brought to you by I Demand Transparency: TI Cyprus Launches Hotline Against Corruption MOST POPULAR CySEC Calls on CIFs to Report Damage Caused by Swiss Franc Shakeup cyprus-mail.com Following the turmoil engendered by the Swiss National Bank s decision to... Εκ τύ πωση September 30, 2014 Κλε ίσιµ ο Transparency International to set up anti-graft hotline Anastasiades in Davos: President to Attend World Economic Forum Κύπρος September 30, 2014 President Nicos Anastasiades is preparing to attend the 45th Annual Meeting of the... Ηµεροµηνία: :21 Η Κύπρος απαιτεί διαφάνεια Gulf Air Increases Bahrain-Larnaca Service to Υπηρεσία υποδοχής καταγγελιών για τη διαφ θορά από την οργάνωση Διεθνής Διαφ άνεια- Κύπρος Six Weekly Flights Newsroom K Gulf Air, the national carrier of the Kingdom of Bahrain will, effective as of... IN Business Awards 2014: The Biggest Business Event of the Year For the seventh consecutive year, the IN Business By Marie Kambas The only thing worse than corruption is the ignoring of it: a mantra belonging to Transparency International Cyprus (TI-C) that will no doubt permeate throughout the island, now that the independent, non-profit, non-partisan NGO has officially launched its Advocacy and Legal Advice Centre (ALAC), aptly titled, I Demand Transparency. Η «Απαιτώ Διαφάνεια» είναι µια Υπηρεσία υποδοχής καταγγελιών που αφορούν σε υποθέσεις διαφθοράς. Σε Συνέντευξη Τύπου που έδωσε η Διεθνής Διαφάνεια-Κύπρος, οι εκπρόσωποι της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης µίλησαν για τη συµβολή και το ρόλο της συγκεκριµένης Υπηρεσίας στην αποκάλυψη και τη δηµοσιοποίηση σηµαντικών περιστατικών διαφθοράς σε περισσότερες από 60 χώρες του κόσµου, αλλά και στην αναγκαιότητα λειτουργίας της στην Κύπρο σήµερα, στο πλευρό του πολίτη. The ALAC will function as a hotline, through which people may communicate with trusted and knowledgeable advisors, and receive advice regarding cases of corruption. Από το 2003 που λειτούργησαν οι πρώτες Υπηρεσίες υποδοχής και αναφοράς καταγγελιών διαφθοράς από την Οργάνωση στη Ρουµανία, τη Βοσνία Ερζεγοβίνη και την ΠΓΔΜ, µέχρι σήµερα, λειτουργούν 90 ανάλογες υπηρεσίες από παραρτήµατα της Διεθνούς Διαφάνειας παγκοσµίως τα οποία έχουν υποδεχθεί και στηρίξει περισσότερους από πολίτες που θέλησαν να καταγγείλουν περιστατικά διαφθοράς. On both Tuesdays and Thursdays between 10am and 6pm, people may call the hotline on , and receive appropriate assistance and guidance. Η «Απαιτώ Διαφάνεια» είναι µια Υπηρεσία υποδοχής καταγγελιών που αφορούν σε υποθέσεις διαφθοράς. Η Υπηρεσία λειτουργεί µε την υποστήριξη της οµάδας νοµικών της Διεθνούς ΔιαφάνειαςΚύπρος έχοντας στόχο την παροχή καθοδήγησης και υποστήριξης σε θύµατα και µάρτυρες διαφθοράς. Στην Υπηρεσία «Απαιτώ Διαφάνεια!» µπορεί να απευθύνεται κάθε φυσικό (πολίτης) ή νοµικό πρόσωπο (εταιρεία) µε σκοπό να αναφέρει περιστατικά διαφθοράς και να λάβει περαιτέρω βοήθεια και καθοδήγηση ώστε να υπάρξει αποτελεσµατική αντιµετώπιση της καταγγελίας του. Παράλληλα, η οµάδα νοµικών της Διεθνούς Διαφάνειας-Κύπρου µέσα από την επεξεργασία των καταγγελιών θα έχει τη δυνατότητα να εντοπίζει τα ευάλωτα σηµεία όπου ευδοκιµούν φαινόµενα διαφθοράς, να διατυπώνει και να προωθεί προτάσεις για τη βελτίωση των θεσµών σε εθνικό επίπεδο. Nicolas Nicolaides, Executive Manager of TI-C explains: The hotline will receive reports, inform, and support callers, and may also investigate allegations. Referring to a survey carried out over the months of August and September that indicated that 74% of the 450 people interviewed would be prepared to file complaints in relation to corruption, Nicolaides stressed that the situation in Cyprus is ever deteriorating, and that now is the time for action. We are declaring a revolution, Nicolaides stated affirmatively, And we ask people to take part. «Nς Διεθνής Διαφάνεια-Κύπρου µε τη συγχρηµατοδότηση του Προγράµµατος Πρόληψης και Καταπολέµησης του Εγκλήµατος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων ξεκινούµε την Υπηρεσία «Απαιτώ Διαφάνεια!» γιατί πιστεύουµε ότι οι πολίτες δεν θα µείνουν απαθείς µπροστά στη διαφθορά αν κάποιος τους προσέφερε έναν απλό και αξιόπιστο µηχανισµό για να την καταγγείλουν και γιατί η µάχη κατά της διαφθοράς θα είναι πιο αποτελεσµατική αν οι πολίτες συµµετέχουν ενεργά» επεσήµανε η Μαρία Κραµβιά-Καπαρδή, πρόεδρος της οργάνωσης. Further to the hotline, complaints and cases may be reported via the online site, Moreover, in a bid to harmonise efforts of various stakeholders, TI-C in cooperation with the international MONDAY, 19 JAN 2015 THE CYPRUS branch of Transparency International, a non-governmental organisation dedicated to the fight against corruption, will launch an anti-corruption hotline on October 2. The hotline will advise people and companies on how to proceed in cases where they face corruption, the NGO s executive director said. The anti-graft hotline, named I Demand Transparency, which will operate Tuesdays and Thursdays from 10 a.m. until 6.00 p.m. will allow users to report cases of corruption and receive assistance and guidance on what action to take, Nicolaos Nikolaides told reporters in Nicosia yesterday. The hotline will receive reports, will inform and support users and will also investigate allegations, Nikolaides said, adding that as corruption in Cyprus worsens year after year, the country slips further down the world s corruption ranking. Nikolaides said that a survey carried out by the group in August and September, showed that 74 per cent of the 450 people interviewed would be prepared to file complaints when facing corruption. A total of 57 per cent of the interviewees said they have experienced corruption in their life while 48 per cent said they consider the Church of Cyprus corrupt. We are declaring a revolution, we ask people to take part, Nikolaides said. Copyright Powered by Cyprus Mail Developed by wadja.com. SEARCH CONNECT ECONOMY REAL ESTATE FINANCIAL SERVICES INVESTMENT & WEALTH MANAGEMENT SHIPPING PROFESSIONAL SERVICES ENERGY COMPANIES PEOPLE HOTEL, TOURISM & LEISURE MONEY WELL-SPENT OPINION MULTIMEDIA EU LISTINGS INBUSINESSNEWS HOME > PROFESSIONAL SERVICES > PROFESSIONAL SERVICES brought to you by Nicolas Nicolaides: Championing Anti-Corruption By Chloe Panayides HEADLINES MOST POPULAR CySEC Calls on CIFs to Report Damage Caused by Swiss Franc Shakeup Following the turmoil engendered by the Swiss National Bank s decision to... August 19, 2014 Anastasiades in Davos: President to Attend World Economic Forum President Nicos Anastasiades is preparing to attend the 45th Annual Meeting of the... Gulf Air Increases Bahrain-Larnaca Service to Six Weekly Flights Gulf Air, the national carrier of the Kingdom of Bahrain will, effective as of... IN Business Awards 2014: The Biggest Business Event of the Year For the seventh consecutive year, the IN Business Transparency International Cyprus (TI-Cyprus) is a National Chapter of Transparency International. It was established in January 2011 and its aim and vision is, quite simply, one of combating corruption in Cyprus. Gold News spoke with CEO of TI-Cyprus, Nicolas Nicolaides, who shared insight into the structure of the organisation, and how it intends on championing anti-corruption in Cyprus. TI-Cyprus s mission is to contribute to the strengthening of civil society and to improve the quality of public and private sector governance in Cyprus by promoting transparency, integrity and accountability, Nicolaides begins. Some of its main priorities include raising awareness of the damaging impact of corruption, as well as empowering and encouraging citizens to participate in the fight against corruption. Μεγάλο το πρόβληµα της διαφθοράς στην Κύπρο, σύµφωνα µε έρευνα Τρίτη, 30 Σεπτεµβρίου :17 Η διαφθορά στην Κύπρο «ανθεί» σε όλους τους χώρους, από τα κόµµατα και τις τράπεζες µέχρι την Εκκλησία, τους τοµείς της Υγείας και της Παιδείας. Αυτό έδειξε έρευνα, µέσω ερωτηµατολογίου, της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια- Κύπρος (ΔΔΚ), η οποία, επίσης, εµφανίζει τρεις στους τέσσερις Κύπριους έτοιµους να καταγγείλουν φαινόµενα διαφθοράς. Απαντώντας στο ερώτηµα για το µέγεθος της διαφθοράς, οι ερωτηθέντες παραδέχονται ότι υπάρχει µεγάλο πρόβληµα στην Κύπρο. Σε ό,τι αφορά επιµέρους τοµείς, µε βάση τις απαντήσεις των ερωτηθέντων κατετάγη η διαφθορά στους διάφορους τοµείς, µε την εξής σειρά: κόµµατα, τραπεζικό σύστηµα, τοπική αυτοδιοίκηση, µέσα ενηµέρωσης, σύστηµα Υγείας, σύστηµα Παιδείας και Εκκλησία. Περαιτέρω, οι ερωτηθέντες εκτιµούν ότι υπαίτιοι για τη διαφθορά είναι οι πολιτικοί, ενώ σχεδόν ένας στους δύο πιστεύουν ότι ευθύνη για τη διαφθορά, φέρουν και οι ίδιοι οι πολίτες. Πρώτη στον κατάλογο των πράξεων διαφθοράς κατατάσσεται η ανταµοιβή στον δηµόσιο τοµέα µε ποσό χρηµάτων ή άλλο αντάλλαγµα για διευκολύνσεις. Στη δεύτερη θέση κατατάσσονται «η παράνοµη ανέγερση υποστατικού» και «το κούρεµα των καταθέσεων». Ακολουθούν τα µπόνους των τραπεζιτών, οι εκποιήσεις κατοικιών και οι προσωπικές συστάσεις για πρόσληψη σε ιδιωτική εταιρεία. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απαντήσεις που δόθηκαν ως προς το ποιοι φέρουν την ευθύνη για να αποτραπεί ή να καταπολεµηθεί η διαφθορά. Την πρώτη ευθύνη καταπολέµησης της διαφθοράς, σύµφωνα µε τους πολίτες, φέρει η κυβέρνηση, καθώς επίσης όλα τα πολιτικά κόµµατα και οι βουλευτές. Ακολουθούν οι διωκτικές Αρχές µε 6 στους 10 να θεωρούν ότι είναι ευθύνη της Αστυνοµίας και του δικαστικού συστήµατος, τον ίδιο βαθµό ευθύνης για καταπολέµηση των φαινοµένων δίνουν και στον γενικό ελεγκτή, ενώ ακολουθούν ο επίτροπος Διοικήσεως και οι θεσµοί της ΕΕ. Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να δώσουν τρία θεσµικά όργανα, ή σώµατα, που εµπιστεύονται, προκειµένου να καταγγείλουν και να αναζητήσουν λύσεις σε περίπτωση που πέσουν θύµατα διαφθοράς. Πρώτη επιλογή είναι µια ανεξάρτητη Αρχή κατά της διαφθοράς και δεύτερη επιλογή τα θεσµικά όργανα της ΕΕ. Θα κατέφευγαν, επίσης, στη Διεθνή Διαφάνεια- Κύπρος αλλά και στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Responding as to what precisely constitutes TI-Cyprus' vision, Nicolaides is sure and succinct: Our vision is fixed on serving as the primary source of information for both the government and the broader public on corruption reform in Cyprus, thus building and strengthening institutions, and facilitating reform in sectors where corruption exists. Από τα 425 άτοµα που έλαβαν µέρος στην έρευνα της ΔΔΚ (που πραγµατοποιήθηκε µεταξύ 25/8 και 25/9) περισσότεροι από τους µισούς δήλωσαν ότι τους τελευταίους 12 µήνες βίωσαν ή ήταν µάρτυρες κάποιου περιστατικού διαφθοράς. He continues: Ultimately, we aspire to promote good governance in key policy fields. Η ΔΔΚ ανακοίνωσε τη σύσταση υπηρεσίας µε την ονοµασία «Απαιτώ Διαφάνεια», η οποία θα δέχεται καταγγελίες που αφορούν υποθέσεις διαφθοράς. Στην υπηρεσία αυτή θα µπορούν να απευθύνονται πολίτες ή εταιρείες καταγγέλλοντας φαινόµενα διαφθοράς. And how, exactly, does TI-Cyprus ensure achievement of its aims? TI-Cyprus adds pressure on the political parties and the party in power to put corruption on the top of the Governmental agenda so as to carry out the necessary reforms to effectively combat corruption. We are fervent in our mission to raise awareness about corruption, advocate legal and regulatory reform at a national level, and promote Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ Παράλληλα, έγινε χρήση όλων των διαθέσιμων κοινωνικών δικτύων που έχουμε, με στόχο την άμεση ενημέρωση ειδικότερα των νεαρότερων ηλικιών. Η οργάνωση διαθέτει ενεργούς λογαριασμούς στα ακόλουθα κοινωνικά δίκτυα: Facebook: Twitter: 20

21 Η ενημερωτική προσπάθεια δεν είχε στόχο μόνο την ευαισθητοποίηση των πολιτών αλλά και της πολιτείας, έτσι ώστε να υποστηρίξουν και να συνδράμουν με θεσμικές αλλαγές στην υιοθέτηση ενός νομοθετικού πλαισίου, που να ενθαρρύνει τους εν δυνάμει μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος να μιλήσουν, χωρίς φόβο αντιποίνων και εκδικητικών πράξεων. Εκπρόσωποί της ΔΔ-Κ είχαν συναντήσεις με αρχηγούς πολιτικών κομμάτων, υπουργούς, επιτρόπους και με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Συνάντηση με τον αρχηγό της αστυνομίας Στις 10 Νοεμβρίου 2014 πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ αντιπροσωπείας της ΔΔ-Κ και του Αρχηγού της Αστυνομίας, Ζαχαρία Χρυσοστόμου, στα πλαίσια ενημέρωσης και συνεργασίας με το πρόγραμμα Απαιτώ Διαφάνεια. O Νικόλας Νικολαΐδης, εκ μέρους της ΔΔ-Κ, αναφέρθηκε στο γεγονός πως, ο θεσμός της αστυνομίας στην Κύπρο γίνεται αντιληπτός ως ιδιαίτερα διεφθαρμένος, καθώς τα αποτελέσματα, που αναφέρει η Διεθνής Διαφάνεια μέσα από το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς 2013 δείχνουν ότι, ποσοστό περισσότερο από το 75% των ερωτηθέντων θεωρούν την κυπριακή αστυνομία διεφθαρμένη. Η Μαρία Κραμβιά - Καπαρδή ανέφερε πως η Διεθνής Διαφάνεια - Κύπρος, υποστηρίζει πως έχουν καταγραφεί αρκετές βελτιώσεις αναφορικά με τη διαφθορά στην αστυνομία. Ωστόσο ο θεσμός εξακολουθεί να πάσχει από χαμηλές ηθικές αξίες και χαμηλούς μισθούς, αυξάνοντας τους κινδύνους για αναζήτηση παράνομων οφελών ως συμπλήρωμα στους μισθούς, παραδείγματος χάριν μέσω δωροδοκίας. Ο Αρχηγός της Αστυνομίας ανέφερε ότι η ηγεσία και τα μέλη της αστυνομικής δύναμης έχουν αυξημένες απαιτήσεις και σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης. Όπως μπορεί κάποιος να διακρίνει η προσπάθεια που ήδη γίνεται είναι μεγάλη και πολύπλευρη. Χρειάζεται, συνάμα, συλλογική προσπάθεια και καλή θέληση για να προχωρήσουμε υλοποιώντας τόσο τις εισηγήσεις, που έχουμε θέσει πιο πάνω όσο και άλλες δράσεις και εισηγήσεις που η ΔΔ-Κ θα ήθελε να προτείνει. Ο Αρχηγός της Αστυνομίας εξέφρασε την ετοιμότητα για άμεση επικοινωνία με την ΔΔ-Κ όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο για άμεση επίλυση προβλημάτων. 21

22 Συνάντηση με τον Υφυπουργό παρά τω Προέδρω Στις 02 Οκτωβρίου 2014 πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ της Προέδρου της ΔΔ-Κ και του Υφυπουργού παρά τω Προέδρω κυρίου Κωνσταντίνου Πετρίδη. Στη συνάντηση έγινε ενημέρωση για το έργο της ΔΔ-Κ, καθώς επίσης συζητήθηκε ο ρόλος που η ΔΔ-Κ μπορεί να έχει στα θέματα για τη μεταρρύθμιση της Δημόσιας Υπηρεσίας και της Αναπτυξιακής Μεταρρύθμισης, που έχει αναλάβει η Προεδρία της Δημοκρατίας, υπό την ευθύνη του Υφυπουργού παρά τω Προέδρω κ. Κωνσταντίνου Πετρίδη. Συναντήσεις με τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως Στις 2 Δεκεμβρίου 2014 και στις 20 Ιουλίου 2015 πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ αντιπροσωπείας της ΔΔ-Κ αποτελούμενη από την Μαρία Κραμβιά - Καπαρδή και τον Νικόλα Νικολαΐδη με τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως κ. Ιωνά Νικολάου. Η αντιπροσωπεία ενημέρωσε τον Υπουργό για τα προγράμματα της ΔΔ-Κ και ειδικότερα για την ανάγκη ύπαρξης νομοθεσίας για την προστασία του πληροφοριοδότη. Συνάντηση με τη Συμμαχία Πολιτών, το Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών, το ΑΚΕΛ, το ΔΗΣΥ και το Ευρωπαϊκό Κόμμα Κατά τη διάρκεια του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν ξεχωριστές συναντήσεις στη Λευκωσία μεταξύ της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια-Κύπρος και των κοινοβουλευτικών κομμάτων. Οι συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν με σκοπό να ενημερωθούν για το έργο της οργάνωσης και ειδικότερα την υπηρεσία «Απαιτώ Διαφάνεια». Συνάντηση με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Στις 03 Ιουλίου 2015 πραγματοποιήθηκε συνάντηση στη Λευκωσία μεταξύ της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια-Κύπρος και του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ενημερώθηκε για το πρόγραμμα και τόνισε την υποστήριξη της κυβέρνησης προς τις προσπάθειες της ΔΔ-Κ. Δήλωσε, παράλληλα, ότι, θα μελετηθεί το θέμα οικονομικής ενίσχυσης της υπηρεσίας Απαιτώ Διαφάνεια καθώς, όπως ανέφερε, αποτελεί χρέος της πολιτείας η ενίσχυση τέτοιων δράσεων. 22

23

24 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ Δημογραφικά στοιχεία των whistleblowers Η υπηρεσία «Απαιτώ Διαφάνεια» έχει δεχθεί συνολικά 400 αιτήματα που αφορούσαν ενημέρωση/πληροφόρηση και καταγγελίες. Όπως ήταν αναμενόμενο ο μεγαλύτερος αριθμός κλήσεων, που δεχθήκαμε προέρχεται από τις δύο μεγαλύτερες πόλεις σε πληθυσμό, τη Λευκωσία και τη Λεμεσό. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι, οι κλήσεις από την Λεμεσό ήταν περισσότερες από αυτές τις πρωτεύουσας Λευκωσίας, κάτι το οποίο πιθανό να οφείλεται στο γεγονός ότι, η βάση της Διεθνούς Διαφάνειας Κύπρου και της υπηρεσίας βρίσκεται στη Λεμεσό. Ακολουθεί η ελεύθερη περιοχή της Αμμοχώστου, η Πάφος και τελευταία η επαρχία Λάρνακας. Δεκατρία άτομα δεν προσδιόρισαν τον τόπο διαμονής τους. Οι περισσότερες πληροφορίες/καταγγελίες προέρχονταν από άνδρες. Φορείς και θέματα για τα οποία γίνονται οι καταγγελίες Από τον συνολικό αριθμό αιτημάτων, τα 160 αφορούσαν σε γενικές γραμμές τα εξής θέματα: διασπάθιση δημοσίου χρήματος, κατάχρηση εξουσίας, έλλειψη διαφάνειας, θέματα τοπικής αυτοδιοίκησης, αναξιοκρατία, προνομιακή μεταχείριση ατόμων καθώς και συγκάλυψη υποθέσεων. Από τις 160 καταγγελίες οι 20% αφορούσαν περιστατικά διαφθοράς και οι υπόλοιπες αφορούσαν γενικές καταγγελίες και ενημέρωση περί γενικών θεμάτων διαφθοράς. Η ομάδα νομικών της Διεθνούς Διαφάνειας-Κύπρος στα πλαίσια λειτουργίας της υπηρεσίας «Απαιτώ Διαφάνεια!» προκειμένου να διερευνήσει τις εν λόγω καταγγελίες, να συνδράμει στην επίλυση των πιο πάνω προβλημάτων και να συμβάλει στην 24

25 αποκατάσταση της διαφάνειας, αποτάθηκε σε διάφορους φορείς και στις εκάστοτε αρμόδιες αρχές. Ειδικότερα, η υπηρεσία «Απαιτώ Διαφάνεια» αποτάθηκε, μεταξύ άλλων, σε τοπικές αρχές (επαρχιακές διοικήσεις, δήμους, κοινοτικά συμβούλια), υπουργεία, επαγγελματικούς συλλόγους, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, δημόσιες υπηρεσίες (Ελεγκτική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως) κ.α. 1 Εξέταση καταγγελιών Με τη συνδρομή της ομάδας νομικών της υπηρεσίας η οργάνωση βοηθούσε και υποστήριζε θύματα διαφθοράς. Συγκεκριμένα, η υπηρεσία παρείχε υποστήριξη και καθοδήγηση σε όσους επιθυμούσαν να καταγγείλουν περιστατικά, που εμπεριέχουν διαφθορά, όπως κατάχρηση εξουσίας, δωροδοκία ή σπατάλη δημοσίων πόρων. Η υπηρεσία δεν εξέταζε καταγγελίες για τις οποίες είχαν, ήδη, αρχίσει δικαστικές διαδικασίες ή εάν το άτομο, που επικοινωνούσε μαζί μας είχε, ήδη, νομική υποστήριξη. Σε υποθέσεις, που κατά τη διακριτική ευχέρεια της Υπηρεσίας κρίνονταν ως σημαντικού ενδιαφέροντος, η υπηρεσία επικοινωνούσε με τις καταγγελλόμενες πλευρές, αναζητώντας περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τα καταγγελλόμενα περιστατικά. Σε περιπτώσεις όπου η υπηρεσία πίστευε ότι ήταν προς το δημόσιο συμφέρον και το συμφέρον του ατόμου που επικοινωνούσε μαζί μας, έχοντας εξαντλήσει όλες τις προσπάθειες για επικοινωνία με το Κράτος, χωρίς καμία ανταπόκριση και λαμβάνοντας την έγκριση του καταγγέλλοντος, η υπόθεση προχωρούσε στα μέσα ενημέρωσης για περαιτέρω διερεύνηση και δημοσιοποίηση. 1 Η πιο πάνω αναφορά είναι ενδεικτική. Ακριβή στοιχεία για τις ενέργειες της υπηρεσίας μας κατά το χρόνο υπάρχουν στη σελίδα της Διεθνούς Διαφάνειας-Κύπρος στο διαδίκτυο. 25

26

27 ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ WHISTLEBLOWER Η Διεθνής Διαφάνεια-Κύπρος, μέσω της λειτουργίας της υπηρεσίας, είχε την ευκαιρία να επιβεβαιώσει και να αποδείξει παλαιότερη διαπίστωση, που υπήρχε για την ύπαρξη κενού στην κυπριακή νομοθεσία, λόγω της έλλειψης σχετικού νομοθετικού πλαισίου για την προστασία των «μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος» (whistleblowers). Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού δεν ήταν λίγες οι φορές, που οι whistleblowers εξέφραζαν στους λειτουργούς της υπηρεσίας μας την ανησυχία τους για την ενδεχόμενη αποκάλυψη της ταυτότητας τους και τις συνέπειες, που μπορεί να επισύρει η αποκάλυψη στην οποία προέβησαν, κυρίως στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να καταφεύγουν σε ανώνυμες καταγγελίες ή, τελικά, να ωθούνται, υπό το δικό τους φόβο των ενδεχομένων συνεπειών, στη μη υποβολή της καταγγελίας τους. Το πιο πάνω κενό στη νομοθεσία επιβεβαιώνεται, εξάλλου, και από τις διάφορες υποθέσεις, που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, οι οποίες αποδεικνύουν με σαφή τρόπο ότι η προστασία των whistleblowers στην κυπριακή έννομη τάξη χρήζει ενίσχυσης. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του διεθνούς διαιτητή Μάριου Παναγή, ο οποίος πρόσφατα προέβη σε αποκαλύψεις σχετικά με διεφθαρμένες πρακτικές, που εφαρμόζονται στο χώρο του κυπριακού ποδοσφαίρου. Οι πιο πάνω αποκαλύψεις από μέρους του κ. Παναγή είχαν ως αποτέλεσμα να κατηγορηθεί τελικώς για ψευδείς καταθέσεις, ανυπόστατες καταγγελίες κατά πολιτικών προσώπων, διαιτητών, παραγόντων και όχι μόνο, ενώ ασκήθηκαν και αγωγές εναντίον του. Παρόμοια είναι και η υπόθεση του βοηθού νεκροτομείου του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, Χάρη Ιωάννου, ο οποίος προέβη την άνοιξη του 2014 σε καταγγελίες, σύμφωνα με τις οποίες, τόσο αυτός, όσο και ο καθαριστής του νεκροτομείου Λάρνακας υποχρεώνονταν να διενεργούν νεκροτομές ακόμα και στην απουσία ιατροδικαστή, ενώ, την ίδια ώρα οι ιατροδικαστές πληρώνονταν διογκωμένες υπερωρίες. Ο διευθυντής του Γενικού Νοσοκομείου, Πέτρος Μάτσας, παρακάμπτοντας τις πιο πάνω 27

28 καταγγελίες, εστίασε την προσοχή του στο ότι, ο βοηθός νεκροτομείου παρέκαμψε την ιεραρχία και κατήγγειλε τους ιατροδικαστές απευθείας στον υπουργό Υγείας. Ο διευθυντής του Γενικού Νοσοκομείου παρείχε, εξαρχής, κάλυψη στους ιατροδικαστές απορρίπτοντας τις καταγγελίες του βοηθού νεκροτομείου, προτού καν αρχίσει η διερεύνηση των καταγγελιών. Ο ίδιος ο βοηθός νεκροτομείου, ενημέρωσε την Επιτροπή Υγείας της Bουλής ότι, προτού μεταβεί στη Βουλή, όπου θα συζητείτο το θέμα, δέχτηκε τηλεφώνημα από την αστυνομία, η οποία διενήργησε έρευνα στο σπίτι του στα Λατσιά. Είχε προηγηθεί έρευνα και στο σπίτι του στην Πάφο, με σκοπό, όπως του ελέχθη, να διαπιστωθεί κατά πόσον κατέχει παράνομα έγγραφα του νοσοκομείου με προσωπικά δεδομένα νεκρών! Οι πιο πάνω αποκαλύψεις πιθανόν να έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη μη ανανέωση του συμβολαίου του. Συγκεκριμένα, προκηρύχθηκαν δύο θέσεις βοηθού νεκροτομείου και παρά την εμπειρία που πλέον είχε ο Χάρης Ιωάννου, δεν κρίθηκε κατάλληλος για να επαναπροσληφθεί. Ειδικότερα, σύμφωνα με τον ίδιο, η μη πρόσληψή του είναι τιμωρητική και σχετίζεται με όσα κατέθεσε ενώπιον της Επιτροπής Υγείας της Βουλής, αλλά και ενώπιον της Αστυνομίας εναντίον ιατροδικαστών. Αξίζει να σημειωθεί ότι, η Διεθνής Διαφάνεια-Κύπρος με την έναρξη της υπηρεσίας «Απαιτώ Διαφάνεια», και έχοντας, ήδη, διαπιστώσει την έντονη ανάγκη θέσπισης νομοθεσίας για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, ενημέρωσε τον ίδιο τον υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως και εισηγήθηκε τη θέσπιση της σχετικής νομοθεσίας σε κατ ιδίαν συνάντηση, που πραγματοποιήθηκε. 28

29 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ WHISTLEBLOWING Ο όρος whistleblowing είναι αγγλοσαξονικός και στην ουσία αποδίδει την πρακτική, που εφάρμοζαν οι Άγγλοι αστυνομικοί, οι οποίοι όταν εντόπιζαν ή παρατηρούσαν τη διάπραξη κάποιου εγκλήματος ή παρανομίας συνήθιζαν να σφυρίζουν με σκοπό την κινητοποίηση άλλων οργάνων της τάξεως και του γενικότερου κοινωνικού συνόλου. 2 Σήμερα, με τη χρήση του όρου αυτού αναφερόμαστε στην πρακτική αποκάλυψης πληροφοριών για πράξεις, που ενέχουν το στοιχείο της κατάχρησης εξουσίας και της διαφθοράς, οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε μια υπηρεσία ή οργανισμό του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα. Ο όρος αυτός θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως «η παροχή πληροφοριών σχετικά με κάποιο τελούμενο ή ενδεχόμενο αδίκημα ή καταχρηστική πρακτική». 3 Ανάμεσα στους ορισμούς, που κατά καιρούς έχουν δοθεί στον ορό whistleblowing περιλαμβάνονται και οι ακόλουθοι: «Η ηθελημένη μη υποχρεωτική πράξη αποκάλυψης, που καταγράφεται στα δημόσια αρχεία και διενεργείται από πρόσωπο, το οποίο είχε ή έχει προνομιακή πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με σημαντικής βαρύτητας παρανομίες η άλλες καταχρηστικές πρακτικές πραγματικές, πιθανές η αναμενόμενες εντός οργανισμού, οι οποίες γνωστοποιούνται σε κάποιο εξωτερικό φορέα, προκειμένου εκείνος να δράσει κατασταλτικά.» 4 «Οι επιλογές, που είναι διαθέσιμες σε ένα εργαζόμενο, προκειμένου να εγείρει ανησυχία σχετικά με καταχρηστικές πρακτικές στο χώρο εργασίας του.» 5 «Η ενίσχυση της λογοδοσίας, μέσω της αποκάλυψης από κάποιο πρόσωπο πληροφοριών σχετικά με καταχρηστική πρακτική, ενώ παράλληλα το εν λόγω πρόσωπο προστατεύεται έναντι αντιποίνων κάθε μορφής.» 6 2 Βλ. Πάνου Αργυρίδη «Θέσπιση νομοθεσίας για διαφάνεια, νομιμότητα και αξιοπιστία» [2013] EUROΚΕΡΔΟΣ, σελ Διαθέσιμο στο: 3 Βλ. Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς «Εναλλακτική στη σιωπή, Αποτελεσματικότερη προστασία και υποστήριξη των whistleblowers στην Ελλάδα» [2013]. Διαθέσιμο στο: 4 Jubb P.B., Whislteblowing : a Restrictive Definition and Interpretation, 21 Journal of Business Ethics 1999, σελ Calland R. & Dehn G., Whistleblowing around the World: Law, Culture and Practice, 2004, σελ Banisar D., Whistleblowing: International Standards and Developments, στο Sandoval I.E. (ed.), Corruption and Transparency: Debating the Frontiers between State, Market and Society,

30 Η παροχή πληροφοριών σχετικά με κάποιο αδίκημα η καταχρηστική πρακτική συνιστά, μεταξύ άλλων, έκφραση της ελευθερίας του λόγου, εργαλείο καταπολέμησης της διαφθοράς, καθώς και μηχανισμό διαχείρισης εσωτερικών διαφορών. 7 Πρόκειται για ένα αναδυόμενο πεδίο sui generis δικαίου, το οποίο συνδέεται στενά με τους κώδικες δεοντολογίας, το εργατικό δίκαιο, το αστικό δικονομικό δίκαιο, το δίκαιο των συμβάσεων, το νομικό πλαίσιο περί δυσφήμισης, τους συνταγματικούς κανόνες περί ελευθερίας της έκφρασης και της συνείδησης, την επαγγελματική ευθύνη, την εμπιστευτική και προνομιακή πληροφόρηση, την εταιρική διακυβέρνηση, την επίλυση διαφορών και την κανονιστική συμμόρφωση. 8 Στα ελληνικά ο όρος whistleblower μπορεί να αποδοθεί ως «Μάρτυρας Δημοσίου Συμφέροντος» ή και ως «Πληροφοριοδότης». Ο θεσμός του whistleblowing αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως ένα ισχυρό όπλο στη μάχη για τη πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς και στην ενίσχυση της διαφάνειας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, οι πράξεις διαφθοράς είναι από τη φύση τους τέτοιες, που, ενδεχομένως, να μην αποκαλυφθούν ποτέ. Επομένως, η καταγγελία των πράξεων αυτών μπορεί να αποτελεί τη μοναδική ελπίδα αποκάλυψης τους, την έναρξης των σχετικών ερευνών και διώξεων και κατά συνέπεια τη μοναδική, ενδεχομένως, ευκαιρία για την πάταξη της διαφθοράς. Σύμφωνα με τρεις παγκόσμιες επιστημονικές μελέτες (PricewaterhouseCoopers 2008, Association of Certified Fraud Examiners 2008, Ethics Resource Centre 2007) η αποκάλυψη υποθέσεων διαφθοράς, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 45% οφείλεται στην πρακτική του whistleblowing, ενώ, μόνο 3% των αποκαλύψεων για υποθέσεις διαφθοράς οφείλεται σε ενέργειες των διωκτικών αρχών. Ο ρόλος, που θα μπορούσε να διαδραματίσει, υπό προϋποθέσεις, το whistleblowing διαφαίνεται και από τα συνεχή σκάνδαλα, που βλέπουν το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο, τα οποία θα μπορούσαν ενδεχομένως, μέσω του ανωτέρω αναφερομένου θεσμού να αποφευχθούν ή να αποκαλυφθούν νωρίτερα και κατά συνέπεια να προκαλέσουν μικρότερη ζημιά από εκείνη που τελικά προκάλεσαν. Το γεγονός ότι, δεν έγινε κάτι τέτοιο δεν οφείλεται βεβαίως σε καμία περίπτωση στην ανυπαρξία ατόμων, που 7 Banisar D., Whistleblowing: International Standards and Developments, στο Sandoval I.E. (ed.), Corruption and Transparency: Debating the Frontiers between State, Market and Society, Haig R. & Bowal P., Whistleblowing and Freedom of Conscience: towards a New Legal Analysis,

31 γνώριζαν τις σχετικές πληροφορίες, αλλά, στον φόβο των τελευταίων να μιλήσουν, αφού, πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος οι πληροφοριοδότες να γίνουν δέκτες αντιποίνων, λόγω της ενέργειας τους αυτής. Τα αντίποινα αυτά δύναται να λάβουν διάφορες μορφές. Συνήθως, αφορούν την επαγγελματική σταδιοδρομία στο βαθμό, που η καταγγελία γίνεται για πράξεις διαφθοράς, που κάποιος εντόπισε στο χώρο εργασίας του, αλλά, μπορεί να συνδέονται και με την εμπλοκή των ατόμων, που προέβησαν στην καταγγελία σε δικαστικές διαμάχες ακόμα και με απειλές κατά της ζωής και της σωματικής τους ακεραιότητας, σε ακραίες περιπτώσεις. Σε κάθε περίπτωση, η δράση προσώπων, που τολμούν να καταγγείλουν περιστατικά διαφθοράς, είτε στο χώρο εργασίας τους, είτε οπουδήποτε αλλού, επισύρει αρνητικές συνέπειες για τους ίδιους, γεγονός που ενεργεί ως ανασταλτικός παράγοντας και εμποδίζει την καταπολέμηση της διαφθοράς σε βάρος βεβαίως του δημοσίου συμφέροντος και της κοινωνίας γενικότερα. Στην κυπριακή έννομη τάξη, υπάρχουν διάσπαρτες διατάξεις σε διάφορα νομοθετήματα, που επιβάλλουν την υποχρέωση στους πολίτες να αναφέρουν στην εκάστοτε αρμόδια αρχή παράνομες πράξεις, που υπέπεσαν στην αντίληψη τους, οι οποίες αφενός, αποδεδειγμένα δεν επέφεραν αποτελέσματα, και αφετέρου παρέχουν περιορισμένη μόνο προστασία στους whistleblowers. Από τα ανωτέρω προκύπτει με σαφήνεια η ανάγκη λήψης θετικών μέτρων σε επίπεδο νομοθεσίας, από το ίδιο το κράτος, για τη προστασία των whistleblowers από την επιβολή σε βάρος τους αντιποίνων και γενικότερα από την οποιαδήποτε διακριτική ή δυσμενή μεταχείριση τους στην βάση του whistleblowing. Η προστασία των ατόμων αυτών πρέπει να εντάσσεται στην ευρύτερη πολιτική του κράτους για την καταπολέμηση της διαφθοράς, προς όφελος της κοινωνίας, ειδικά ενόψει της διεθνούς και ευρωπαϊκής αναγνώρισης της συμβολής του whistleblowing και της ανάγκης προστασίας των whistleblowers, αφού, σχετικές διατάξεις περιέχονται σε διεθνείς και περιφερειακές συνθήκες. 31

32 ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κυπριακό νομικό πλαίσιο Όπως, ήδη, αναφέρθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία δεν διαθέτει ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για την προστασία των whistleblowers. Συναντώνται, ωστόσο, διάσπαρτες διατάξεις σε διάφορα νομοθετήματα, που εξυπηρετούν κατά κάποιο τρόπο τον ανωτέρω σκοπό. 9 Στη συνέχεια γίνεται αναφορά των σημαντικότερων από τις εν λόγω διατάξεις. Το άρθρο 19 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης και του λόγου. Στο δικαίωμα αυτό εμπίπτει και το δικαίωμα κάθε ατόμου να καταγγείλει τη διαφθορά, χωρίς να φοβάται την επιβολή αντιποίνων. Επομένως, η δράση ενός whistleblower προστατεύεται από το άρθρο 19 του Συντάγματος, ειδικά όταν ο τελευταίος δεν έχει την ιδιότητα του υπαλλήλου, όταν δηλαδή η καταγγελία προέρχεται από άτομο που δεν ανήκει στον εργασιακό χώρο, και ως εκ τούτου δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι ειδικότερες νομοθεσίες για τους δημοσίους ή τους ιδιωτικούς υπαλλήλους. Το άρθρο 69Α του περί Δημόσιας Υπηρεσίας Νόμου του 1990 (Ν. 1/1990) θεσπίζει την υποχρέωση των δημοσίων υπαλλήλων να αναφέρουν, γραπτώς, στην αρμόδια αρχή οποιαδήποτε πράξη διαφθοράς ή δωροδοκίας διαπιστώνουν ή εύλογα πιστεύουν ότι, έχει τελεστεί. Συνεπώς, ο δημόσιος υπάλληλος, που καταγγέλλει μια πράξη διαφθοράς ή δωροδοκίας συμμορφώνεται στην ουσία με το άρθρο 69Α και ως εκ τούτου δεν είναι δυνατόν να επιβληθούν στον τελευταίο οποιαδήποτε αντίποινα, ούτε να ασκηθούν εναντίον του πειθαρχικές διώξεις ως συνέπεια της καταγγελίας του, αφού αυτή είναι σύμφωνη με τον νόμο. Το άρθρο 369 του Ποινικού Κώδικα επιβάλλει στους δημοσίους και ιδιωτικούς υπαλλήλους, αλλά και γενικότερα σε όλους τους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας ανεξαρτήτως του αν έχουν την ιδιότητα του υπαλλήλου ή όχι, την υποχρέωση να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αποτροπή ενός κακουργήματος, που υπέπεσε στην αντίληψη τους, είτε αυτό διαπράττεται, ήδη, είτε 9 Βλ. Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος «Providing an Alternative to Silence: Towards Greater Protection and Support for Whistleblowers in the EU, Country Report: Cyprus» [2013]. Διαθέσιμο στο: 32

33 πρόκειται να διαπραχθεί. Νοείται ότι, η προσπάθεια αποτροπής του κακουργήματος μπορεί να συνίσταται στην αναφορά/καταγγελία του τελευταίου στην αρμόδια αρχή. Μάλιστα, το ίδιο άρθρο καθιστά αξιόποινη πράξη την αποτυχία αποτροπής του εν λόγω κακουργήματος ορίζοντας ότι, όποιος αποτύχει να αποτρέψει κακούργημα, που γνωρίζει ότι, διαπράττεται ή πρόκειται να διαπραχθεί, είναι ένοχος πλημμελήματος. Η συμμόρφωση με τις πρόνοιες του νόμου δεν μπορεί να επιφέρει κυρώσεις αφού κάτι τέτοιο θα αναιρούσε τους σκοπούς του ιδίου του νόμου και θα οδηγούσε σε άτοπα αποτελέσματα. Το άρθρο 105Α του Ποινικού Κώδικα εφαρμόζεται μόνο στον δημόσιο τομέα και προβλέπει ότι, όποιος δημόσιος υπάλληλος παραλείψει να καταγγείλει το πρόσωπο, που τον έχει προσεγγίσει, με σκοπό να τον επηρεάσει κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του στον αρμόδιο Αστυνομικό Διευθυντή είναι ένοχος αδικήματος. Το άρθρο αυτό δεν αναφέρεται ρητά σε πράξεις διαφθοράς αλλά αφορά σε προσπάθειες επηρεασμού των δημοσίων λειτουργών σχετικά με τις διαδικασίες πρόσληψης, προαγωγής και αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων, οι οποίες αποτελούν πρακτικές εξίσου διεφθαρμένες και πρέπει να αναφέρονται. Το άρθρο 5 του Περί Τερματισμού Απασχόλησης Νόμου του 1967 (Ν. 24/1967) απαριθμεί, περιοριστικά, τις περιπτώσεις, κατά τις οποίες κάποιος εργοδότης στον ιδιωτικό τομέα μπορεί νόμιμα να απολύσει υπάλληλο του. Στις περιπτώσεις αυτές ο τελευταίος δεν έχει δικαίωμα αποζημίωσης. Το άρθρο αυτό προστατεύει τους whistleblowers με την έννοια ότι στους λόγους νόμιμης απόλυσης υπαλλήλου δεν περιλαμβάνεται το whistleblowing. Τα άρθρα 8 και 48 του περί των Γενικών Αρχών του Διοικητικού Δικαίου Νόμου του 1999 (Ν. 158(I)/1999) καθορίζουν τα νόμιμα πλαίσια της δράσης της Δημόσιας Διοίκησης. Οι πιο πάνω διατάξεις είναι συμπληρωματικές του Περί Δημόσιας Υπηρεσίας Νόμου. Η συνδρομή τους στην προστασία των δημοσίων υπαλλήλων, που τολμούν να αναφέρουν τη διαφθορά έγκειται στο εξής: από τη στιγμή, που η Διοίκηση δεν είναι ανεξέλεγκτη και μπορεί να δρα μόνο εντός των ορίων, που καθορίζονται από τους κανόνες δικαίου, δεν είναι δυνατόν η τελευταία να προβαίνει σε πράξεις όπως, η επιβολή αντιποίνων ή η έναρξη πειθαρχικών διώξεων εις βάρος των whistleblowers. Κάτι τέτοιο θα συνιστούσε απαγορευμένη κατάχρηση εξουσίας. Το άρθρο 9 του περί της Σύμβασης Αστικού Δικαίου για τη Διαφθορά και Συμπληρωματικές Διατάξεις Νόμου του 2004 (Ν. 7(III) του 2004 ) ορίζει ότι, όποιος επιβάλλει σε whistleblower αδικαιολόγητη τιμωρία, δηλαδή, τιμωρία εξαιτίας της 33

34 καταγγελίας, στην οποία προέβη ο τελευταίος σχετικά με μια πράξη διαφθοράς, διαπράττει αδίκημα τιμωρούμενο με ποινή φυλάκισης ή με χρηματική ποινή ή με τις δύο αυτές ποινές. Επιπρόσθετα, προβλέπει ότι, ανεξάρτητα από την χρηματική ποινή, που θα επιβληθεί στον υπαίτιο, ο whistleblower έχει δικαίωμα αποζημίωσης για οποιαδήποτε ζημιά υπέστη από την αδικαιολόγητη τιμωρία, την οποία μπορεί να διεκδικήσει ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων. Πρόκειται, αδιαμφισβήτητα, για μια πολύ σημαντική διάταξη, αφού, είναι η μοναδική στην κυπριακή έννομη τάξη, που κάνει ρητή αναφορά στους whistleblowers και την προστασία τους. Οι ανωτέρω διατάξεις δεν μπορούν να αντισταθμίσουν το νομοθετικό κενό, που υπάρχει σχετικά με τη προστασία των whistleblowers και το θεσμό του whistleblowing στην κυπριακή έννομη τάξη γενικότερα. Καταρχήν, πρόκειται για έμμεση προστασία, αφού, οι διατάξεις αυτές στην πλειοψηφία τους δεν κάνουν ρητή αναφορά στους whistleblowers. Επιπλέον, οι διάφορες διατάξεις, που άπτονται κατά κάποιο τρόπο του θέματος δεν παρέχουν την ίδια προστασία σε όλους τους whistleblowers. Οι περισσότερες από αυτές απευθύνονται στο δημόσιο τομέα και ως εκ τούτου παρέχεται μεγαλύτερη προστασία στους δημόσιους υπαλλήλους /whistleblowers. Αντίθετα, σε ότι αφορά τον ιδιωτικό τομέα παρατηρείται ακόμα μεγαλύτερη έλλειψη νομοθεσίας, αφού, οι whistleblowers μπορούν να προστατευθούν μόνο στα πλαίσια του Περί Τερματισμού Απασχόλησης Νόμου από την επιβολή αντιποίνων. Τέλος, αποτελεσματικής προστασίας στερούνται και οι whistleblowers, που δεν έχουν την ιδιότητα του υπαλλήλου, δημόσιου ή ιδιωτικού. Το κενό αυτό στη νομοθεσία σχετικά με την προστασία των whistleblowers εντόπισε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία στην έκθεση της για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Κύπρο τόνισε ότι, η υφιστάμενη νομοθεσία δεν παρέχει προστασία στους whistleblowers μετά την αποκάλυψη πληροφοριών από μέρους τους ούτε ρυθμίζει ικανοποιητικά όλες τις παραμέτρους Βλ. European Commission, Annex 13, «Cyprus to the EU Anti-Corruption Report», COM(2014) 38 final διαθέσιμο στο: 34

35 Διεθνές νομικό πλαίσιο Όπως προαναφέρθηκε ο θεσμός του whistleblowing αναγνωρίζεται και κατοχυρώνεται σε διάφορες διεθνείς και περιφερειακές συνθήκες. Μερικές από αυτές είναι: 11 Η Σύμβαση του ΟΗΕ κατά της Διαφθοράς του 2003 (άρθρο 33). Η Σύμβαση του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας για τη Λήξη της Εργασιακής Σχέσης του 1982 (άρθρο 5). Η Σύμβαση Ποινικού Δικαίου του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1999 (άρθρο 22). Η Σύμβαση Αστικού Δικαίου του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1999 (άρθρο 9). Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (άρθρο 10). Η Σύμβαση της Αφρικανικής Ένωσης για την Πρόληψη και Καταστολή της Διαφθοράς του 2003 (άρθρο 5, Κεφαλαίο 6). Η Διαμερικανική Σύμβαση κατά της Διαφθοράς του 1996 (άρθρο 3, Κεφαλαίο 8). Οι Κατευθυντήριες Γραμμές της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη Συμμόρφωση σε θέματα Ακεραιότητας του 2010 (Κεφαλαίο 9). Οι Κατευθυντήριες Γραμμές του ΟΟΣΑ για τις Πολυεθνικές Επιχειρήσεις του 2000 (Κεφαλαίο 2). Ο Οδηγός Καλής Πρακτικής του ΟΟΣΑ για τους Εσωτερικούς Ελέγχους, την Συμμόρφωση και την Ηθική του H Σύσταση του ΟΟΣΑ για την Βελτίωση της Ηθικής Συμπεριφοράς στις Δημόσιες Υπηρεσίες του Η Σύσταση του ΟΟΣΑ περί Κατευθυντηρίων Γραμμών για τη Διαχείριση Συγκρούσεων Συμφερόντων στις Δημόσιες Υπηρεσίες του Η Σύσταση του ΟΟΣΑ κατά της Διαφθοράς του Η απόφαση 1729 (2010) της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το Παράρτημα στο Άρθρο 24 του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (1996). Οι Κανόνες Συμπεριφοράς του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου για την Καταπολέμηση της Εκβίασης και της Δωροδοκίας του 2005 (άρθρο 7). Οι Αρχές του Παγκόσμιου Οικονομικού Forum για την Αντιμετώπιση της Διαφθοράς του 2005 (Κεφαλαίο 5.5). 11 Βλ. Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς «Εναλλακτική στη σιωπή», Αποτελεσματικότερη προστασία και υποστήριξη των whistleblowers στην Ελλάδα» [2013]. Διαθέσιμο στο: 35

36 Οι Επιχειρηματικές Αρχές για την Αντιμετώπιση της Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας του 2003 (Κεφαλαίου 5.5). Επιτυχημένα νομοθετήματα περί whistleblowing σε εθνικό επίπεδο θεωρούνται μεταξύ άλλων: Whistleblower Protection Act (WPA) των ΗΠΑ (1989), η οποία συμπληρώθηκε από τη Sarbanes-Oxley Act (2002) και τη Dodd-Frank Wall Street Reform Consumer Protection Act (2010). British Public Interest Disclosure Act (PIDA) της Μ. Βρετανίας (2013). Protected Disclosures Act (PDA) της Ν. Αφρικής (2000). Public Interest Disclosure Act της Αυστραλίας (2013). Η σημασία ενός νομικού πλαισίου περί whistleblowing Έκρηξη στη Ναυτική Βάση «Ευάγγελος Φλωράκης» στο Μαρί. Δυστυχώς, η έκρηξη, που έλαβε χώρα στις 11 Ιουλίου 2011 στη Ναυτική Βάση «Ευάγγελος Φλωράκης» στο Μαρί και οι καταστροφικές της συνέπειες αποτελούν την μεγαλύτερη απόδειξη του νομοθετικού κενού, πoυ υπάρχει στην Κύπρο για θέματα σχετικά με το whistleblowing. «Η έκρηξη οφείλετο σε αυτανάφλεξη 98 εμπορευματοκιβωτίων, που είχαν μεταφερθεί στη Ναυτική Βάση, τον Φεβρουάριο του Τα εμπορευματοκιβώτια περιείχαν στρατιωτικό υλικό, που μεταφερόταν από το Ιράν στη Συρία και που κατασχέθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία με βάση ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στο πλαίσιο των κυρώσεων, που είχαν επιβληθεί εναντίον του Ιράν. Η ναυτική βάση στο Μαρί γειτνιάζει με τον ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό της ΑΗΚ στο Βασιλικό. Τα εμπορευματοκιβώτια, που περιείχαν εκρηκτικά, βρίσκονταν σε υπαίθρια στοιβάδα και δεν είχαν φυλαχθεί σύμφωνα με οποιουσδήποτε κανονισμούς ασφαλείας. Ο τρόπος με τον οποίο είχαν τοποθετηθεί (ή, καλύτερα, στοιβαχτεί) τα εμπορευματοκιβώτια στη Ναυτική Βάση στο Μαρί εγκυμονούσε σοβαρούς κινδύνους, μη αποκλεισμένης, με την πάροδο του χρόνου, αυτανάφλεξης και καταστροφικής έκρηξης (όπως ακριβώς έγινε).» Βλ. Πόρισμα μονομελούς ερευνητικής επιτροπής (Π.Πολυβίου) για τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με την έκρηξη που επεσυνέβη την 11η Ιουλίου 2011 στη Ναυτική Βάση «ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΦΛΩΡΑΚΗΣ» στο Μαρί, ημερομηνίας 30 Σεπτεμβρίου 2011, σελ Διαθέσιμο στο: 36

37 Από τα γεγονότα όπως αυτά προκύπτουν από το απόσπασμα, που παρατίθεται ανωτέρω αυτούσιο από την σχετική έκθεση της μονομελούς επιτροπής που εξέτασε την υπόθεση, είναι φανερή η αμέλεια, που επεδείχθη, τόσο όσο αφορά την επιλογή του χώρου φύλαξης των εν λόγω εμπορευματοκιβωτίων, όσο και σχετικά με τις ίδιες τις συνθήκες της φύλαξης τους. Είναι, επίσης, φανερό το μεγάλο χρονικό διάστημα, που μεσολάβησε από τη στιγμή, που τοποθετήθηκαν τα εμπορευματοκιβώτια αυτά στη Ναυτική Βάση μέχρι τη στιγμή της έκρηξης τους. Εκείνο, που προκαλεί εντύπωση είναι ότι, κατά τη διάρκεια των δύο ετών, που μεσολάβησαν από την τοποθέτηση μέχρι την έκρηξη και ενώ ο κίνδυνος ήταν εμφανής, κανένας αξιωματούχος ή απλός πολίτης, δεν προειδοποίησε για αυτόν, με αποτέλεσμα από την έκρηξη να καταστραφεί η ναυτική βάση, ο μεγαλύτερος ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός της χώρας με ότι αυτό συνεπάγεται και το σημαντικότερο, να χαθούν ανθρώπινες ζωές. Την ανάγκη θέσπισης ειδικής νομοθεσίας περί whistleblowing με σκοπό την αποφυγή παρόμοιων περιστατικών στο μέλλον τόνισε και η μονομελής επιτροπή στο πόρισμα της. Στη συνέχεια παρατίθεται αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα το οποίο μιλά από μόνο του. «Σε πολλούς χώρους της δημόσιας υπηρεσίας, και ιδιαίτερα στο στράτευμα, υπάρχει όχι μόνο αυστηρή ιεραρχία αλλά και απροθυμία και μάλιστα άρνηση να προβεί κάποιος σε οποιοδήποτε διάβημα ή ενέργεια εκτός διαδικασιών και εκτός ιεραρχικών παραμέτρων. Είναι αντιληπτή η πολύ μεγάλη σημασία της ιεραρχίας, ιδιαίτερα σε σώματα όπως ο στρατός και η αστυνομία. Ταυτόχρονα όμως, κάποτε δημιουργούνται συνθήκες, που επιβάλλουν την αποκάλυψη γεγονότων και συμβάντων, όταν αυτό απαιτείται από σαφές δημόσιο συμφέρον, έστω και εάν κάποια τέτοια ενέργεια θεωρείται παράτυπη, με βάση τα κριτήρια του συγκεκριμένου οργανισμού. Σε διάφορες χώρες του εξωτερικού, έχει αναγνωρισθεί ο θεσμός του «whistleblowing», δηλαδή, της έννομης αποκάλυψης όταν ο Νόμος προστατεύει άτομο, που προβαίνει «στην έννομη αποκάλυψη» σοβαρού συμβάντος, όπως το καθορίζει σχετικός Νόμος. Για παράδειγμα, μεταξύ άλλων, νόμος της πολιτείας θα πρέπει να προστατεύει την έννομη αποκάλυψη (εκτός ιεραρχίας, εκεί που απαιτείται) σε περιπτώσεις διάπραξης ποινικού αδικήματος, κακοδιαχείρισης και απάτης σε βάρος του δημοσίου, και εκεί όπου απειλείται συμβάν όπως αυτό, που έλαβε χώρα στη ναυτική βάση στο Μαρί, όπου υπήρχε παρατεταμένη κρατική ολιγωρία και αμέλεια. Εισηγούμαι το όλο θέμα να 37

38 απασχολήσει την κυβέρνηση και τη βουλή, διότι κρίνω ότι κάποια τέτοια νομοθεσία είναι απαραίτητη (νοουμένου πάντα ότι υπάρχουν οι ενδεδειγμένες ασφαλιστικές δικλείδες)». 13 Τραπεζικό σκάνδαλο και οικονομική κρίση Είναι ευρέως γνωστό ότι, η οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα μας τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε σωρεία λανθασμένων χειρισμών. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε και η τριμελής επιτροπή, που διορίστηκε με σκοπό να ερευνήσει τις αιτίες, που οδήγησαν στην κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος και στην επακόλουθη κατάρρευση της κυπριακής οικονομίας. 14 Μέσα από τη μαρτυρία, που συγκεντρώθηκε κατά την εν λόγω έρευνα προκύπτει με σαφήνεια ότι, η οικονομία της Κύπρου άρχισε να ακολουθεί μια πτωτική πορεία από το 2008, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, το 2007 ήταν ένα έτος με εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης. Λίγα χρόνια μετά, τίποτα δεν θυμίζει τους ρυθμούς ανάπτυξης, που επικρατούσαν τότε με αποκορύφωμα την κατάταξη της κυπριακής οικονομίας από διεθνείς οίκους αξιολόγησης στα «σκουπίδια» στις αρχές του Κύρια αιτία της οικονομικής κατάρρευσης υπήρξε η ανισορροπία μεταξύ εσόδων και δαπανών του κράτους καθώς και οι λανθασμένοι χειρισμοί, που έλαβαν χώρα στην προσπάθεια διάσωσης του τραπεζικού συστήματος της χώρας, οι οποίοι επέφεραν, τελικά, το αντίθετο αποτέλεσμα. Μόνη η μεγάλη λίστα των μαρτύρων, που κατέθεσαν σχετικά 16 καταδεικνύει τον μεγάλο αριθμό των ατόμων, που γνώριζαν σημαντικές πληροφορίες, που αφορούσαν στον λανθασμένο χειρισμό της κατάστασης και παρόλα αυτά δεν προέβησαν στις απαραίτητες ενέργειες για να προειδοποιήσουν ή να προλάβουν την επερχόμενη καταστροφή. Ακόμα και αν τα άτομα αυτά, που κλήθηκαν ως μάρτυρες ενώπιον της τριμελούς ερευνητικής 13 Βλ. Πόρισμα μονομελούς ερευνητικής επιτροπής (Π.Πολυβίου) για τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με την έκρηξη που επεσυνέβη την 11η Ιουλίου 2011 στη Ναυτική Βάση «ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΦΛΩΡΑΚΗΣ» στο Μαρί, ημερομηνίας 30 Σεπτεμβρίου 2011, σελ Διαθέσιμο στο: 14 Βλ. Έκθεση Τριμελούς Ερευνητικής Επιτροπής( Γ. Μ. Πική, Α. Κραμβή, Ηλ. Νικολάου ) για τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με την κατάσταση στην οποία περιήλθε το τραπεζικό σύστημα και η οικονομία της Κυπριακής Δημοκρατίας, ημερομηνίας 28 Σεπτεμβρίου,2013. Διαθέσιμο στο: 15 Βλ.Supra note 14 σελ Στην έκθεση περιλαμβάνονται συνολικά οι μαρτυρίες 39 ατόμων. 38

39 επιτροπής θεωρηθούν ως εμπλεκόμενα πρόσωπα, είναι αναμφίβολο ότι, υπήρχαν και άλλα άτομα, που γνώριζαν για την έκρυθμη κατάσταση της οικονομίας, οι οποίοι, επίσης, δεν έπραξαν τα δέοντα. Η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος και της κυπριακής οικονομίας γενικότερα, αποτελεί ακόμα ένα παράδειγμα, το οποίο ενδεχομένως να μπορούσε να αποφευχθεί εάν υφίστατο ειδική νομοθεσία για την έννομη προστασία των whistleblowers. Η έλλειψη της νομοθεσίας αυτής συνέβαλε, δυστυχώς, στην δημιουργία της σημερινής εικόνας της κυπριακής κοινωνίας, η οποία περιλαμβάνει τη φτώχεια, τα κοινωνικά παντοπωλεία, την ανεργία, τη μετανάστευση κ.α. 39

40

41 ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΗ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑΣ «Ούτε οι νόμοι ούτε οι δικαστές μπορούν να έχουν αποτέλεσμα αν κάποιος δεν καταγγείλει τους παρανομούντες» Λυκούργος, Κατά Λεωκράτους. Το απόφθεγμα από το λόγο του Λυκούργου «Κατά Λεωκράτους» αποδίδει την ουσία του προβλήματος. Αν και από τα όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω προκύπτει με σαφήνεια η χρησιμότητα ενός νομικού πλαισίου για το whistleblowing, μόνη η θέσπιση του σχετικού νόμου δεν θα επιφέρει αποτελέσματα ούτε θα πατάξει τη διαφθορά αν «κάποιος δεν καταγγείλει τους παρανομούντες». Γιατί μπορεί ο κύριος λόγος, για τον οποίο οι δυνητικοί whistleblowers διστάζουν να προβούν σε καταγγελίες για πράξεις διαφθοράς να είναι ο φόβος των αντιποίνων, ωστόσο, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και το ρόλο, που διαδραματίζει η νοοτροπία μας ως λαού στη λήψη της απόφασης. Επομένως, η θέσπιση νομικού πλαισίου για την προστασία των whistleblowers, χωρίς παράλληλη αλλαγή της νοοτροπίας και της αντίληψης της κοινωνίας για αυτούς θα ήταν λυσιτελής. Είναι γεγονός ότι, ο «μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος» με την έννοια του whistleblower, δηλαδή, το πρόσωπο που αποκαλύπτει πληροφορίες για τα «κακώς κείμενα» και οι οποίες μπορεί ως αποτέλεσμα να επιφέρουν δυσμενείς συνέπειες στα άτομα που αφορούν, συνοδευόταν ανέκαθεν από μια αρνητική χροιά. Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας 17 σε πολλές χώρες οι whistleblower θεωρούνται αναξιόπιστοι ή προδότες παρά ως παράδειγμα προς μίμηση. Αυτό οφείλεται στη σύγκρουση, που υπάρχει μεταξύ της πίστης του υπαλλήλου στον εργοδότη του και της αποκάλυψης πληροφοριών για παραπτώματα, που λαμβάνουν χώρα εντός του χώρου εργασίας του. Επιπλέον, σύμφωνα με την ανωτέρω έκθεση η αρνητική χροιά, που περιβάλλει τον όρο whistleblower μπορεί να σχετίζεται με το ιστορικό υπόβαθρο κάθε χώρας. Για παράδειγμα, οι χώρες, που βίωσαν ολοκληρωτικά καθεστώτα όπως, οι χώρες τις Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, συνδέουν τον όρο με τα άτομα, που συνεργάζονταν και παρείχαν πληροφορίες στα καθεστώτα αυτά. Από την άλλη, υπάρχουν 17 Βλ.Transparency International, «Alternative to Silence Whistleblower protection in 10 European countries» [2009], διαθέσιμο στο: countries 41

42 και χώρες όπως, η Ιταλία και η Ιρλανδία, όπου παρουσιάζεται μια έντονη δυσπιστία έναντι των δημοσίων αρχών, και έχει ως αποτέλεσμα την αποκάλυψη πληροφοριών σε αυτές. τάση να μην προβαίνουν στην Ειδικότερα στην Κύπρο παρατηρείται, θα λέγαμε, έντονη προκατάληψη και αμφισβήτηση έναντι των whistleblowers. Καταρχήν, πρέπει να σημειωθεί ότι ο φόβος των αντιποίνων και η αρνητική χροιά, που συνοδεύει τον όρο, σε συνδυασμό με την μικρή και κλειστή κυπριακή κοινωνία, καθιστούν απαγορευτική, σχεδόν, την επιλογή του whistleblowing. Επιπλέον, αποτρεπτικό παράγοντα αποτελεί, επίσης, το γεγονός ότι στην κυπριακή κοινωνία η όποια αποκάλυψη συνδέεται αυτόματα με τις πολιτικές πεποιθήσεις των whistleblowers 18 πράγμα που οδηγεί στην αμφισβήτηση των κινήτρων τους. Προέβηκαν στην καταγγελία αυτή για την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος ή γιατί τα άτομα, τα οποία κατήγγειλαν ανήκουν στο αντίθετο πολιτικό «στρατόπεδο»; Είναι φανερό λοιπόν ότι ο κίνδυνος στοχοποίησης σε μια χώρα τόσο μικρή πληθυσμιακά αλλά και με τις ανωτέρω κρατούσες αντιλήψεις είναι μεγάλος. Το αίτημα για αλλαγή νοοτροπίας είναι επιτακτικό. Σε αυτό θα συμβάλει βεβαίως και η ίδια η θέσπιση του νομικού πλαισίου περί whistleblowing, αφού, στην ουσία θα αποτελεί την αναγνώριση από την πολιτεία του whistleblowing, ως θεσμού και κατά συνέπεια την αναγνώριση των whistleblowers, ως ατόμων που αξίζουν να τύχουν έννομης προστασίας. Σίγουρα, η θέσπιση του εν λόγω νόμου θα στείλει ένα ηχηρό μήνυμα στην κοινωνία, όμως, αυτό δεν είναι αρκετό για την διαφοροποίηση της νοοτροπίας, που υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια. Θα πρέπει να αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες ούτως ώστε, να ενημερωθεί το κοινό, να εξαλειφθεί η αρνητική χροιά, που περιβάλλει τους whistleblowers και να αναγνωριστούν ως αυτό που πραγματικά είναι, ως «μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος», που μάχονται εναντίον της διαφθοράς. 18 Βλ. Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος «Providing an Alternative to Silence: Towards Greater Protection and Support for Whistleblowers in the EU, Country Report: Cyprus» [2013]. Διαθέσιμο στο: 42

43 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Η Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος στα πλαίσια του προγράμματος ALAC ( Speak UP II project (HOME/2012/ISEC/AG/FINEC/ ) που σκοπό έχει την λειτουργία υπηρεσίας παροχής υποστήριξης και καθοδήγησης σε θύματα διαφθοράς, έχει ετοιμάσει εισηγήσεις, οι οποίες ενισχύουν την προσπάθειά να προωθήσουμε τη νομική κατοχύρωση και εφαρμογή του θεσμού των whistleblowers. Οι παρούσες εισηγήσεις βασίζονται στις κατευθυντήριες γραμμές όπως αυτές διαμορφώθηκαν και προωθούνται από τη Διεθνή Διαφάνεια 19 και το Συμβούλιο της Ευρώπης 20. Σύμφωνα, λοιπόν, με τις αρχές αυτές, η νομοθεσία για την προστασία των whistleblowers, πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα: Ορισμός Η σχετική νομοθεσία πρέπει να δίνει ένα ευρύ ορισμό του whistleblowing ώστε, να εμπίπτει σε αυτόν η αποκάλυψη πληροφοριών για οποιαδήποτε παραπτώματα, που τελούνται ή πρόκειται να τελεστούν σε μια υπηρεσία ή οργανισμό του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα. Σκοπός του Νόμου Ως ο επιδιωκόμενος από το νόμο σκοπός πρέπει να ορίζεται η προώθηση του θεσμού του whistleblowing και η προστασία των whistleblowers από όλες τις μορφές αντιποίνων, η αύξηση της διαφάνειας και κατά συνέπεια η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. 19 Βλ. μεταξύ άλλων Transparency International «Recommended Draft Principles for Whistleblowing Legislation» [2009], διαθέσιμο στο: και Transparency International «Whistleblowing: an effective tool in the fight against corruption» [2010] διαθέσιμο στο: 20 Council of Europe Parliamentary Assembly-Committee on Legal Affairs and Human Rights «The Protection of whistleblowers» [2009], διαθέσιμο στο: 43

44 Πεδίο Εφαρμογής Στο πεδίο εφαρμογής της νομοθεσίας αυτής θα εμπίπτει η αποκάλυψη πληροφοριών σχετικά με οποιοδήποτε παράπτωμα, το οποίο μπορεί να συνίσταται σε ποινικό αδίκημα, παράβαση νόμιμης υποχρέωσης, κακοδικία κτλ, καθώς και η αποκάλυψη πληροφοριών σχετικά με πράξη ή παράλειψη, που προκαλεί ή ενδέχεται να προκαλέσει ζημιά στη δημόσια υγεία ή ασφάλεια, το περιβάλλον κτλ. (ενδεικτική αναφορά). Ο νόμος θα προστατεύει κάθε υπάλληλο και εργαζόμενο στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα καθώς επίσης και τα άτομα, που στερούνται την ιδιότητα του υπαλλήλου, δημοσίου ή ιδιωτικού, από οποιαδήποτε δυσμενή μεταχείριση στην βάση της δράσης τους ως whistleblowers. Νοείται ότι, προστασία θα παρέχεται και σε άτομα, που έχουν ιδιότητα παρεμφερή με εκείνη του υπαλλήλου, δηλαδή, στους εποχιακούς εργαζομένους, εκπαιδευομένους/ασκουμένους, εθελοντές, πρώην υπαλλήλους, υποψηφίους υπαλλήλους και άλλους. Όλοι οι ανωτέρω εμπίπτουν στην έννοια του whistleblower και τυγχάνουν της ανάλογης προστασίας. Η προβλεπόμενη από το νόμο προστασία τελεί υπό την προϋπόθεση της καλής πρόθεσης των whistleblowers. Ως καλόπιστοι whistleblowers νοούνται τα άτομα που εύλογα έχουν την ειλικρινή πεποίθηση ότι οι πληροφορίες που αποκαλύπτουν ανταποκρίνονται στην αλήθεια ακόμα και αν αυτό δεν συμβαίνει, φτάνει η πληροφορία να γίνετε με καλή πρόθεση. Η προστασία στο μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος θα πρέπει να είναι πέρα των δύο ετών από την ημέρα της καταγγελίας. Διαδικασίες αναφοράς Ο νόμος πρέπει να προβλέπει και να ενθαρρύνει την καθιέρωση εσωτερικών μηχανισμών αναφοράς ευχερώς προσβασίμων, οι οποίοι θα επιτρέπουν την αποκάλυψη πληροφοριών σχετικών με την τέλεση διαφόρων παραπτωμάτων, καθώς και την υποβολή καταγγελιών από whistleblowers, για την όποια δυσμενή μεταχείριση τους εξαιτίας της ανωτέρω αποκάλυψης. Η αναφορά θα λαμβάνεται και θα διερευνάται από κάποιο όργανο εντός του χώρου εργασίας. Εφόσον η αναφορά εντός του εργασιακού χώρου δεν είναι εφικτή ή πρακτική, πρέπει να παρέχεται στους whistleblowers η δυνατότητα εξωτερικής αναφοράς σε κάποιο ανεξάρτητο φορέα εκτός του χώρου εργασίας τους. 44

45 Σε περιπτώσεις επείγοντος ή εξαιρετικού κινδύνου, δημοσίου ή ιδιωτικού, καθώς και σε περιπτώσεις όπου απειλείται το δημόσιο συμφέρον, οι whistleblowers θα προστατεύονται από την σχετική νομοθεσία και για αποκαλύψεις, που προβαίνουν σε τρίτους, όπως στα ΜΜΕ, συνδικαλιστικές ή επαγγελματικές ενώσεις κ.α. Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις, θα πρέπει να διασφαλίζεται από το νόμο ότι, οι σχετικές αναφορές θα τυγχάνουν διεξοδικής και έγκαιρης διερεύνησης από το εκάστοτε αρμόδιο όργανο. Ζητήματα εθνικής ασφαλείας Όταν οι πληροφορίες, που αποκαλύπτονται άπτονται ζητημάτων εθνικής ασφαλείας, ενδεχομένως, θα πρέπει να προβλεφθεί από το νόμο μια ειδική διαδικασία αναφοράς, η οποία να διασφαλίζει την εσωτερική παρακολούθηση του ζητήματος και την αποφυγή της δημόσιας έκθεσης. Κίνητρα Ενθάρρυνσής Εφόσον κάτι τέτοιο είναι συμβατό με το ευρύτερο νομικό πλαίσιο, ενδεχομένως να έπρεπε να προβλεφθούν από τη σχετική νομοθεσία κίνητρα, που θα συμβάλουν στην ενθάρρυνσή των δυνητικών whistleblowers και στην προώθηση του θεσμού του whistleblowing. Τέτοια κίνητρα θα μπορούσαν να είναι η δημόσια αναγνώριση ή επιβράβευση του whistleblower ή η εφαρμογή ενός συστήματος ανταμοιβής, που θα βασίζεται στο δόγμα του qui tam, σύμφωνα με το οποίο, όποιος συμβάλει σε μια δημόσια διαδικασία, εν προκειμένω ο whistleblower, δικαιούται ένα μέρος από την επιβαλλόμενη, εξαιτίας της αποκάλυψης του, ποινή. Νοείται ότι, όλα τα ανωτέρω τελούν υπό την προϋπόθεση ότι ο whistleblower θα ήθελε να αποκαλυφθεί η ταυτότητα του. Συμμετοχή των whistlebowers Ο νόμος θα πρέπει να αναγνωρίζει το δικαίωμα των whistleblowers να συμμετέχουν στη διαδικασία, που άρχισε με την αναφορά τους καθώς επίσης και το δικαίωμα τους να ενημερώνονται για την εξέλιξη της υπόθεσης. O whistleblower θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διασαφηνίσει την καταγγελία του με την παροχή συμπληρωματικών πληροφοριών και στοιχείων. Νοείται ότι, αν κάποιος whistleblower αρνηθεί να συμμετάσχει με οποιοδήποτε τρόπο στην υπόθεση η άρνηση του αυτή δεν δύναται να επιφέρει καμιά κύρωση σε βάρος του. 45

46 Προστατευτικές διατάξεις Σε κάθε περίπτωση θα προστατεύεται από το νόμο η ταυτότητα του whistleblower, οποιαδήποτε διαδικασία αναφοράς και αν επιλέξει. Η ταυτότητα του δεν δύναται να αποκαλυφθεί παρά μόνο με τη συναίνεσή του. Ο νόμος θα πρέπει να παρέχει προστασία στους whistleblowers έναντι πάσης φύσεως αντιποίνων καθώς και έναντι οποιασδήποτε αδικαιολόγητης δυσμενούς ή άνισης μεταχείρισης τους στο χώρο εργασίας. Η προστασία αυτή περιλαμβάνει οποιεσδήποτε δυσμενείς συνέπειες μπορεί να επιφέρει η αναφορά στον whistleblower. Ενδεικτικά αναφέρονται η απόλυση, η διαθεσιμότητα, οι εκδικητικές μεταθέσεις, η παρενόχληση, η στέρηση προαγωγών και προνομίων κ.α. Στις δυσμενείς συνέπειες, που μπορεί να επιφέρει το whistleblowing περιλαμβάνονται και οι απειλές των ανωτέρω πράξεων, που, ενδεχομένως, δέχεται ο whistleblower. Εφόσον η ζωή ή η σωματική ακεραιότητα του whistleblower και της οικογένειας του κινδυνεύουν, λαμβάνονται μέτρα για την προστασία τους. Στην περίπτωση που whistleblower γίνει δέκτης δυσμενούς ή άνισης μεταχείρισης, εναπόκειται στον εργοδότη να αποδείξει ότι, τα όποια μέτρα λήφθηκαν εναντίον του δικαιολογούνται από λόγους αντικειμενικούς και δεν οφείλονται, ούτε συνδέονται με την αποκάλυψη στην οποία προέβη ο πρώτος. Θα πρέπει, δηλαδή, να δημιουργείται από το νόμο μαχητό τεκμήριο υπέρ του whistleblower, ενώ, το βάρος ανατροπής του τελευταίου θα φέρει ο εργοδότης. Όσοι προβαίνουν σε αποκαλύψεις πληροφοριών σύμφωνα με το νόμο θα απαλλάσσονται από οποιεσδήποτε πιθανές πειθαρχικές, ποινικές, αστικές και διοικητικές ευθύνες μπορεί να επισύρει η αποκάλυψη αυτή. Καμία κύρωση δεν θα επιβάλλεται σε whistleblower, ο οποίος προέβη σε λανθασμένη αναφορά, εφόσον αυτή έγινε καλόπιστα. Όσοι κατηγορούνται άδικα θα αποκαθίστανται προσηκόντως. Ο σχετικός νόμος θα υπερισχύει οποιωνδήποτε ιδιωτικών συμφωνιών ή κανόνων στο βαθμό που εμποδίζουν την εφαρμογή της νομοθεσίας περί whistleblowing συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων των συμφωνιών εμπιστευτικότητας και εχεμύθειας. Οι σχετικές συμφωνίες ή κανονισμοί θα θεωρούνται άκυροι. Εφαρμογή του νόμου Ο νόμος θα πρέπει να εγκαθιδρύει ένα ανεξάρτητο και αμερόληπτο θεσμό επιφορτισμένο με την εποπτεία της εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας. 46

47 Εναλλακτικά ο θεσμός αυτός μπορεί να είναι ο Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας. Στην αποστολή του σώματος αυτού θα εντάσσεται η παροχή συμβουλών για θέματα σχετικά με το whistleblowing και την παρεχόμενη από το νόμο προστασία σε οποιοδήποτε πολίτη το επιθυμεί αλλά και στους εργοδότες όσο αφορά την από μέρους τους καθιέρωση εσωτερικών μηχανισμών αναφοράς, καθώς επίσης και η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού για το whistleblowing και η προώθηση του θεσμού. Το ανωτέρω όργανο θα δέχεται και θα διερεύνα τις καταγγελίες των whistleblowers σχετικά με την επιβολή σε βάρος τους, οποιασδήποτε μορφής αντιποίνων καθώς και τυχόν καταγγελίες για μη άρτια διερεύνηση των αποκαλύψεων. Κατά τη διερεύνηση της υπόθεσης θα πρέπει να δίνεται στον whistleblower, ο οποίος προέβη στην καταγγελία, το δικαίωμα ακρόασης ενώπιον του ανωτέρω ανεξάρτητου θεσμού. Νοείται ότι, η σχετική νομοθεσία θα διασφαλίζει το αμερόληπτο της διαδικασίας και την ενδελεχή έρευνα της υπόθεσης από τον προαναφερόμενο θεσμό. Οι αποφάσεις εκδίδονται εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος και υπόκεινται σε ένσταση. Οι αποφάσεις αυτές ενδεχομένως να συνίστανται σε δεσμευτικές συστάσεις από το ανωτέρω όργανο προς συμμόρφωση των παρανομούντων, ενώ, όπου κρίνεται αναγκαίο ο εν λόγω θεσμός μπορεί να διαβιβάζει τις βάσιμες αναφορές στις αρμόδιες, εποπτικές, εξεταστικές ή διωκτικές αρχές. Αποζημιώσεις Εφόσον διαπιστωθεί η παράβαση των σχετικών διατάξεων με την επιβολή οποιασδήποτε μορφής αντιποίνων ή τυχόν δυσμενούς μεταχείρισης του whistleblower και η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της τελευταίας και της από μέρους του αποκάλυψης, θα πρέπει να προβλέπεται από το νόμο η δυνατότητα πλήρους αποκατάστασης του θιγόμενου whistleblower. Η αποκατάσταση του whistleblower θα πρέπει να περιλαμβάνει προσωρινή αποκατάσταση, ασφαλιστικά/περιοριστικά μέτρα κατά του υπαιτίου, δικαστικά και διαμεσολαβητικά έξοδα, μετακίνηση σε άλλο τμήμα του εργασιακού φορέα, αποζημίωση για απολεσθέντα ή αναμενόμενα κέρδη και πιθανή κοινωνική υποβάθμιση, καθώς και αποζημίωση για κάθε βλάβη, περιλαμβανομένων εξόδων ιατρικών, μετεγκατάστασης ή προστασίας της ταυτότητας του whistleblower. 47

48 Κυρώσεις Η επιβολή αντιποίνων σε whistleblower και γενικότερα η δυσμενής μεταχείριση του η οποία βασίζεται στην αποκάλυψη πληροφοριών από μέρους του, ως πρακτική απαγορευμένη από το νόμο, θα επισύρει κυρώσεις στον υπαίτιο της συμπεριφοράς αυτής. Οι κυρώσεις αυτές μπορεί να είναι αστικής, πειθαρχικής ή ποινικής φύσεως. Εμπλοκή πολλαπλών φορέων Είναι σημαντικό, τόσο κατά τη θέσπιση όσο και κατά την εποπτεία εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας να συμμετέχουν διάφοροι ενδιαφερόμενοι φορείς όπως, συνδικαλιστικές οργανώσεις, επαγγελματικοί σύλλογοι, οργανισμοί της κοινωνίας των πολιτών κ.α. Δημοσίευση στοιχείων Ο νόμος πρέπει να επιβάλλει στον αρμόδιο για την εφαρμογή της νομοθεσίας θεσμό την υποχρέωση συγκέντρωσης και δημοσίευσης των αναφορών, που έγιναν από whistleblowers, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, την έκβαση των υποθέσεων αυτών, τις όποιες αποζημιώσεις ή κυρώσεις επιβλήθηκαν στον υπαίτιο αλλά και το όφελος, που αποκόμισε η κοινωνία, χρηματικό ή μη από την αποκάλυψη. Με την τήρηση του ανωτέρω αρχείου και τη δημοσίευση των πληροφοριών αυτών θα επιτυγχάνεται η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης σε σχέση με τη χρήση των μηχανισμών whistleblowing, ενώ, παράλληλα, θα υπογραμμίζεται ο σημαντικός ρόλος, που μπορεί να διαδραματίσει το whistleblowing σε κάθε κοινωνία. Νοείται ότι, η ως άνω δημοσίευση θα γίνεται με την τήρηση κάθε εμπιστευτικότητας, εφόσον αυτό επιθυμεί ο whistleblower. Οι προτάσεις παραδόθηκαν στον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως κύριο Ιωνά Νικολάου από τον κ. Νικόλα Νικολαΐδη, εκτελεστικό διευθυντή της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια Κύπρος σε κατ ιδίαν συνάντηση, που πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιουλίου

49