Ηµερίδα ΤΕΕ. Ο κόσµος µετά το Γιοχάνεσµπουργκ Προβλήµατα-Προοπτικές - Ο ρόλος των Μηχανικών. Εισήγηση της Οργανωτικής Επιτροπής

Transcript

1 Ηµερίδα ΤΕΕ Ο κόσµος µετά το Γιοχάνεσµπουργκ Προβλήµατα-Προοπτικές - Ο ρόλος των Μηχανικών Εισήγηση της Οργανωτικής Επιτροπής Πέµπτη, 14 Νοεµβρίου

2 Ο κόσµος µετά το Γιοχάνεσµπουργκ Προβλήµατα-Προοπτικές - Ο ρόλος των Μηχανικών Α. Εισαγωγή Κάθε διεθνής διάσκεψη, ασχέτως των αποτελεσµάτων της, αποτελεί ένα ιδιαίτερο γεγονός το οποίο αν µη τι άλλο αναδεικνύει σηµαντικά για την ανθρωπότητα προβλήµατα. Η Παγκόσµια ιάσκεψη του Γιοχάνεσµπουργκ έφερε στο προσκήνιο το ζήτηµα της βιώσιµης ανάπτυξης αναδεικνύοντας για πρώτη φορά σε µία τέτοιου είδους παγκόσµια συνάντηση, αυτό που εδώ και αρκετά χρόνια µπήκε στο λεξιλόγιό µας χωρίς ωστόσο ακόµη να έχει γίνει επαρκώς κατανοητό ως προς το εύρος, την βαρύτητά του και τις ανατροπές που απαιτεί σε επίπεδο πολιτικών, συµπεριφορών, επιλογών και δεσµεύσεων. Στο Γιοχάνεσµπουργκ σε αντίθεση µε το Ρίο τέθηκε για πρώτη φορά το ζήτηµα της βιώσιµης ανάπτυξης εν τω συνόλω της και όχι µόνο ως προς την περιβαλλοντική της κυρίως διάσταση όπως είχε γίνει στο Ρίο. Αυτό κατά πολλούς- έκανε την διάσκεψη λιγότερο περιβαλλοντική, σ αυτήν όµως αναδείχθηκε αυτό που η Ιντίρα Γκάντι είχε κατονοµάσει ως την χειρότερη µορφή ρύπανσης, δηλαδή την φτώχεια ή αυτό που εξ ίσου παραστατικά ο Πρόεδρος της Ν. Αφρικής ονόµασε κοινωνικό απαρτχάιντ. Βέβαια το γεγονός ότι αναδείχθηκε δεν σηµαίνει ότι και ευαισθητοποίησε στο βαθµό που θα έπρεπε. Απεναντίας, οι φτωχές χώρες «υιοθετήθηκαν» από την υπερδύναµη που τους έταξε πολλά µε αντάλλαγµα την ψήφο τους σε διάφορα ζητήµατα. Ετσι, είχαµε το παράδοξο, χώρες που έχουν ανάγκη πρωτίστως να αναπτύξουν στοιχειωδώς τα κοινωνικά δικαιώµατα, να εµφανίζονται θιασώτες νεοφιλελεύθερων πολιτικών, που µόνο περαιτέρω εξαθλίωση µπορούν να επιφέρουν στους λαούς τους. Αν και η ιάσκεψη είχε «ροκανισθεί» δεόντως στην διάρκεια των προδιασκέψεων, εν τούτοις η διεθνής κοινότητα προσήλθε µε ελπίδες, ανησυχώντας για τις επιπτώσεις που µπορεί να έχει η ανάπτυξη, λόγω των άκριτων επιλογών που έχουν ως γνώµονα το κέρδος πάση θυσία. Τα «προϊόντα» της ιάσκεψης δηλαδή το Σχέδιο Εφαρµογής και η Πολιτική ιακήρυξη που µε πολλές δυσκολίες παρήχθησαν και αφού έγιναν διαπραγµατεύσεις επί διαπραγµατεύσεων, ακόµη και για τα αυτονόητα ή για ήδη συµφωνηθέντα (π.χ. αρχές του Ρίο), θα αποτελέσουν κείµενα αναφοράς για το επόµενο διάστηµα την υλοποίηση των οποίων οφείλουµε να παρακολουθήσουµε ως Πολιτεία και ως φορείς προκειµένου να αξιοποιήσουµε τις θετικές πλευρές τους. 2

3 Σ αυτό το πνεύµα και έχοντας την εµπειρία της συµµετοχής στην ιάσκεψη, το ΤΕΕ µε την σηµερινή ηµερίδα προσδοκά να προσεγγίσει τα αποτελέσµατα του Γιοχάνεσµπουργκ σε µια προσπάθεια ενηµέρωσης των µελών του και εντοπισµού των πτυχών εκείνων που προσδίσουν έναν ιδιαίτερο ρόλο στους µηχανικούς, ως υποκειµένων που µέσα από την επιστήµη τους και την επαγγελµατική τους δράση επηρεάζουν το περιβάλλον, καθώς είναι εκείνοι που το διαµορφώνουν και µαζί µε άλλες ειδικότητες συµβάλλουν στις εξελίξεις. Β. Ρίο + 10 Όπως προέκυψε από τα επίσηµα στοιχεία του Ο.Η.Ε. αλλά και από όσα κατατέθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συνόδου, κατά τη 10ετία που µεσολάβησε από το Ρίο, η µόνη αλλαγή που συντελέστηκε ήταν η επιδείνωση των προβληµάτων της ανθρωπότητας. Τα στοιχεία είναι συντριπτικά αφού σήµερα: 1,2 δισεκατοµµύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιµο νερό, 2,5 δισεκατοµµύρια άνθρωποι στερούνται συστήµατος υγιεινής, 1,6 δισεκατοµµύρια συνάνθρωποί µας δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύµα. Ας σηµειωθεί ότι το 80% των ασθενειών στις αναπτυσσόµενες χώρες οφείλονται στη έλλειψη του κατάλληλου νερού, και πλήττουν περισσότερο τα παιδιά. Αυτό συνδυάζεται µε την απύθµενη υποκρισία των ισχυρών της γης και των «υποτακτικών» τους που ενώ ευθύνονται για την χειροτέρευση τωγν συνθηκών του περιβάλλοντος, αδιαφορούν επιδεικτικά ή επικαλούνται επιχειρήµατα όπως αυτό του Προέδρου Μπους, ο οποίος ως άλλη Μαρία Αντουανέτα είπε ότι, οι Αµερικάνοι δεν θα πρέπει να ανησυχούν για το φαινόµενο του Θερµοκηπίου και την αναµενόµενη υπερθέρµανση, αφού για να την αντιµετωπίσουν δεν έχουν παρά να αγοράσουν ένα ακόµη κλιµατιστικό. Η πληθυσµιακή βόµβα καραδοκεί καθώς ο παγκόσµιος πληθυσµός άγγιξε τα 6 δισεκατοµµύρια το 2000, από 2,5 δισεκατοµµύρια το 1950 και 4,4 δισεκατοµµύρια το 1980, ενώ αναµένεται να φτάσει τα 8 δισεκατοµµύρια το 2025, τα 9,3 δισεκατοµµύρια το 2050 και τελικά αναµένεται να σταθεροποιηθεί µεταξύ 10,5 και 11 δισεκατοµµυρίων. Οι ρυθµοί πληθυσµιακής αύξησης ποικίλουν από χώρα σε χώρα. Σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες καθώς και στην Ιαπωνία παρουσιάζεται γήρανση του πληθυσµού εξ αιτίας της υπογεννητικότητας. Παράλληλα σε κάποιες αναπτυσσόµενες χώρες οι υψηλοί ρυθµοί πληθυσµιακής αύξησης θα έχουν σαν αποτέλεσµα µετά το 2025, οπότε ο πληθυσµός των ανεπτυγµένων χωρών εκτιµάται ότι θα έχει φτάσει στο ανώτατο 3

4 σηµείο του, η παγκόσµια πληθυσµιακή αύξηση θα λαµβάνει χώρα στον αναπτυσσόµενο κόσµο. Ταυτόχρονα, 15% του παγκόσµιου πληθυσµού ευθύνεται για το 56% της παγκόσµιας κατανάλωσης, όταν το φτωχότερο 40% καταναλώνει µόνο 11%. Σύµφωνα µε έκθεση των Ηνωµένων Εθνών, 1,2 δισεκατοµµύρια ανθρώπων (δηλ. 1 στους 5) ζουν στο όριο της ανέχειας µε κάτω από 1$ την ηµέρα, ενώ από τα εκτιµώµενα 815 εκατοµµύρια άτοµα υποσιτιζόµενου πληθυσµού στον κόσµο, 777 εκατοµµύρια ζουν σε αναπτυσσόµενες περιοχές, 27 εκατοµµύρια στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και 11 εκατοµµύρια σε βιοµηχανικές χώρες. Στην Αφρική περίπου το 1/3 του πληθυσµού υποσιτίζεται και ο αριθµός τους αυξάνεται. Ο Οργανισµός Τροφίµων και Γεωργίας επισηµαίνει ότι ο παγκόσµιος στόχος για µείωση της πείνας κατά το ήµισυ µέχρι το 2015 δεν θα επιτευχθεί αν επιµείνουν οι τρέχουσες τάσεις. Οι πρόσφατες καταστροφές από πληµµύρες στην Κεντρική Ευρώπη, στη Λατινική Αµερική και την Ασία, το φαιό νέφος από την Ασία και άλλα φαινόµενα που όλο και πιο συχνά κάνουν την εµφάνισή τους τα τελευταία χρόνια προκαλώντας µεγάλες καταστροφές, αναµενόταν να αποτελέσουν το έναυσµα για να γίνει η διάσκεψη του Γιοχάνεσµπουργκ πιο παραγωγική και ίσως πιο αποτελεσµατική. Από την άλλη διάφορες κυβερνήσεις προσήλθαν µε στόχο να υπερασπισθούν τα κεκτηµένα τους, όπως αυτές τα αντιλαµβάνονται, δηλαδή µυωπικά και εθελοτυφλώντας στα σαφή µηνύµατα περί του επείγοντος της ανάληψης συγκεκριµένης δράσης για την αναστροφή των καταστροφικών επιπτώσεων στο περιβάλλον. Γ. Τα πέντε σηµεία συµφωνίας του Γιοχάνεσµπουργκ Στο Γιοχάνεσµπουργκ υπήρξε ουσιαστική συµφωνία σε πέντε σηµεία τα ακόλουθα: 1. Βιοποικιλότητα Συνδέεται και µε τη διατήρηση των φυσικών πόρων. Το κείµενο που συµφωνήθηκε, θεωρείται ότι αδυνατίζει την ήδη ισχύουσα σύµβαση της Χάγης, που υπογράφηκε µόλις τον περασµένο Απρίλιο. 2. Το πρωτόκολλο του Κιότο Αναφέρεται στην κλιµατική αλλαγή και το όλο κλίµα πριν την διάσκεψη έδειχνε ότι η δηµιουργία προϋποθέσεων για την διεύρυνση της επικυρωσής του θα οδηγούνταν σε ναυάγιο. Τελικά επιτεύχθηκε συµφωνία, αλλά µε σοβαρές υποχωρήσεις στην αρχή «της προφύλαξης, που έγινε προσέγγιση», καθώς και σε θέµατα «κοινής και διαφοροποιηµένης ευθύνης» σε θέµατα ρύπανσης. 4

5 Το θετικό είναι ότι ο Καναδάς τελικά θα επικυρώσει το πρωτόκολλο, ενώ υποσχέσεις-αλλά αόριστες- έδωσε και η Ρωσία. Κατηγορηµατικά αντίθετες παρέµειναν οι ΗΠΑ και η Αυστραλία. 3. Αλιεία Η συµφωνία αναφέρεται στα ιχθυοαποθέµατα αλλά µόνον για τους ωκεανούς, εποµένως τα όποια µέτρα δεν αφορούν την Ελλάδα. Επιπλέον οι νέες ρυθµίσεις έχουν εθελοντικό χαρακτήρα, κάτι που θεωρείται ότι γυρίζει πίσω τα πράγµατα, τουλάχιστον κατά 20 χρόνια, οπότε είχε εγκριθεί από τον ΟΗΕ ο Νόµος της θάλασσας. 4. Υγεία Είναι ένα σηµαντικό θέµα που αφορά στην ίδια την επιβίωση ενός δισ. ατόµων στον Πλανήτη µας. Οι στόχοι που συµφωνήθηκαν προβλέπουν βελτίωση των συνθηκών για το 50% του πληθυσµού αυτού. 5. Εµπόριο Ηταν -για πολλούς- το πιο κρίσιµο θέµα της διάσκεψης. Ακόµη και από επίσηµα χείλη ακούσθηκε ότι το περιβάλλον έχει τεθεί στο περιθώριο για χάρη του παγκόσµιου εµπορίου. Θεωρητικά, το θέµα είχε συµφωνηθεί σε προηγούµενες προπαρασκευαστικές συναντήσεις. Η αρχική διατύπωση µιλούσε για αποτροπή των κινδύνων σε θέµατα ζωής και πρότεινε µέτρα προστασίας του περιβάλλοντος που να είναι συµβατά µε τους κανόνες του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου. Η πρόταση συνάντησε ισχυρότατες αντιδράσεις. Χάρη στην πρωτοβουλία της Νορβηγίας συµφωνήθηκε µια συµβιβαστική διατύπωση, που θέτει το περιβάλλον και το εµπόριο επί ίσοις όροις. εν είναι λίγοι και δεν είναι µόνον οικολόγοι αυτοί που προέβλεψαν από την αρχή ότι το περιβάλλον τέθηκε στο περιθώριο και τον πρώτο λόγο έχει το διεθνές εµπόριο, µε πρόσχηµα την προστασία των οικοσυστηµάτων.. Ο ρόλος των µηχανικών Το επάγγελµα του µηχανικού εντάσσεται στην οµάδα επαγγελµάτων που έχει άµεση σχέση µε το περιβάλλον καθώς είναι εκείνος που από οποιαδήποτε θέση και αν βρίσκεται οι αποφάσεις και η δράση του επηρεάζουν το περιβάλλον και τα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης. Ως µελετητής διαµορφώνει νέες καταστάσεις ή θεραπεύει παλαιές και ακολούθως ως επιβλέπων µεριµνά για την υλοποίησή του σχεδίων, µελετών, παραγωγικών διαδικασιών κλ.π. Με την κατάλληλη προετοιµασία που ξεκινά από την φάση των σπουδών του και συνεχίζεται µε την δια βίου εκπαίδευση, µπορεί να αποτελέσει δυναµικό παράγοντα υλοποίησης πλευρών της βιώσιµης ανάπτυξης, αφού είτε ως απασχολούµενος στον δηµόσιο είτε στον ιδιωτικό τοµέα 5

6 συµµετέχει στην διαµόρφωση βιωσιµότητας. της πλειονότητας των παραµέτρων της Η δράση των µηχανικών σχετίζεται µε τα έργα (δηµόσια και ιδιωτικά), την χωροταξική και οικιστική πολιτική, την πολιτική για το περιβάλλον, την παραγωγή προϊόντων, τον σχεδιασµό παραγωγικών διαδικασιών, τον σχεδιασµό και την εφαρµογή τεχνολογιών περιβάλλοντος (HELECO), την πρόληψη και αντιµετώπιση φυσικών καταστροφών και γενικότερα µε τοµείς µε κοινωνικό και αναπτυξιακό χαρακτήρα που βάζουν τη σφραγίδα τους στο αναπτυξιακό γίγνεσθαι της χώρας µας και στη µορφή που αυτή θα έχει θα έχει τα επόµενα χρόνια επηρεάζοντας κατά τρόπο καθοριστικό τις συνθήκες διαβίωσης και την ποιότητα ζωής. Όλα αυτά εξειδικεύονται στους επιµέρους τοµείς δράσης των µηχανικών που τους αποτελούν: O σχεδιασµός έργων και δραστηριοτήτων Στη φάση του σχεδιασµού των έργων µπορούν πραγµατικά να γίνουν παρεµβάσεις ή διορθωτικές κινήσεις και εκεί ρόλος των µελετητών µηχανικών είναι σηµαντικός. Βέβαια θα πρέπει να επισηµανθεί εδώ η άνωθεν επιβολή λύσεων που δεν αφήνουν πειθώρια επέµβασης µε σοβαρές συνέπειες και απώλειες σε πολλές περιπτώσεις. (π.χ. Κηφισός). Το ζήτηµα της επιλογής για την κατασκευή ενός έργου ή την εισαγωγή µιας διαδικασίας χωρίς να έχει προϋπάρξει η περιβαλλοντική εκτίµηση η οποία έρχεται εκ των υστέρων ως θεραπεία των αναµενοµένων περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δυσκολεύει και καθιστά πολλές φορές αδύνατη την προαγωγή της έννοιας της βιωσιµότητας. Η υλοποίηση Και σε αυτή την φάση ο ρόλος του µηχανικού είναι καθοριστικός που όµως πνίγεται πολλές φορές στο όνοµα σκοπιµοτήτων ή κακού σχεδιασµού. Η διαδικασία υλοποίησης έργων οποιασδήποτε κλίµακας εµπεριέχει πληθώρα περιβαλλοντικών παραµέτρων που στην πράξη αγνοούνται όχι γιατί δεν είναι γνωστές αλλά στο όνοµα σκοπιµοτήτων, χρονοδιαγραµµάτων, µη διάθεσης πόρων, χρήσης κλασσικών οικονοµικών εργαλείων που αγνοούν το περιβάλλον ως µέγεθος, καθιστώντας τις διαδικασίες υλοποίησης οχλούσες, ρυπογόνες, ενεργοβόρες, υδροβόρες, επικίνδυνες και εν τέλει περιβαλλοντικά επιζήµιες. Ο έλεγχος Ο έλεγχος είµαι ένας από τους βασικότερους τοµείς δράσης των µηχανικών που σε ότι αφορά στο περιβάλλον δεινοπαθεί. Αρχίζοντας από την καθυστέρηση της δηµιουργίας Σώµατος Επιθεωρητών Περιβάλλοντος στη χώρα µας, που µόλις πρόσφατα δροµολογήθηκε, αλλά και από τον εκφυλισµό του θεσµού των Μελετών περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που έχουν ξεφύγει από τον πραγµατικό τους ρόλο και έχουν γίνει το περιβαλλοντικό άλλοθι των έργων. Η κατάσταση επιδεινώνεται 6

7 καθώς συρρικνώνεται ο ρόλος του κράτους και µεγαλώνει η αδυναµία του να επιβάλλει όρους ελέγχου στα ιδιωτικά κεφάλαια που επενδύονται στα πάσης φύσεως έργα. Η κατάρτιση και η εκπαίδευση Βασικές παράµετροι στην διαδικασία επίτευξης της βιωσιµότητας για κάθε χώρο και για τον χώρο των µηχανικών. (Εκπαίδευση ΙΕΚΕΜ). Η διεθνής παρουσία Στην παρούσα φάση έχει εισαχθεί µε αφορµή το Γιοχάνεσµπουργκ αλλά έχει ξεκινήσει από το Ρίο ήδη, η περιβαλλοντική διαχείριση και συνδιαχείριση µε περιφερειακά ή διεθνή χαρακτηριστικά. (Εταιρικές σχέσεις, Προγράµµατα, Κοινές δράσεις). Για την Ελλάδα αυτό σηµαίνει συνεργασία µε τις Βαλκανικές χώρες µια και αποτελεί η ίδια βαλκανική χώρα αλλά και ευρύτερα σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο σε ζητήµατα περιβάλλοντος που µπορεί να ξεκινούν από την ανταλλαγή εµπειριών και τεχνογνωσίας έως την από κοινού υλοποίηση δράσεων και έργων. Οι υδατικοί πόροι αποτελούν εν προκειµένω ένα τέτοιο πεδίο συνέργιας λόγω της συνέχειας του βαλκανικού χώρου. Στο πλαίσιο επίσης της διεθνούς εκπροσώπησης του ΤΕΕ και στο πνεύµα της υλοποίησης των αποτελεσµάτων του Γιοχάνεσµπουργκ για την Επιστήµη και την Τεχνολογία, το ΤΕΕ θα αναπτύξει πρωτοβουλίες περαιτέρω προώθησης της θέσης των ελλήνων µηχανικών σε διεθνές επίπεδο. 7