«Εκπαίδευση ατόμων με κινητικές και σωματικές αναπηρίες»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Σημειώσεις για το μάθημα: «Εκπαίδευση ατόμων με κινητικές και σωματικές αναπηρίες» Διδάσκων: Δρ. Παναγιώτης Βαρσάμης [ pan_vars@yahoo.gr ] Θεσσαλονίκη η βελτιωμένη έκδοση Αναφορά προέλευσης: Βαρσάμης, Π. (2010). Εκπαίδευση ατόμων με κινητικές και σωματικές αναπηρίες. [Σημειώσεις μαθήματος]. 5 η έκδοση. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Τμήμα ΕΚΠ-ΑΜΕΑ.

2 Το έργο αυτό διέπεται από άδεια Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Ελλάδα. Προκειμένου να δείτε ένα αντίγραφο της άδειας αυτής, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: ή στείλτε γράμμα στο Creative Commons, 171 Second Street, Suite 300, San Francisco, California, 94105, USA. «Αυτός που λαμβάνει μια ιδέα από εμένα, εμπνέεται χωρίς εγώ να χάνω την ιδέα. Αυτός που ανάβει το κερί του από το δικό μου, φωτίζεται χωρίς να με συσκοτίζει». Thomas Jefferson, 1813

3 10. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Έχουν ήδη γραφτεί πάρα πολλά για τον ρόλο και τη συμπεριφορά του δασκάλου. Όλες οι σημερινές τάσεις και τα επίκαιρα ευρήματα ισχύουν γενικά και στην ειδική εκπαίδευση. Έτσι στο παρόν κεφάλαιο γίνονται αναφορές που έχουν ιδιαίτερη εφαρμογή στην εκπαίδευση των Ατόμων με Αναπηρίες (ΑμεΑ). Από αυτές ξεχωρίζει η τεχνική συνομιλίας /επικοινωνίας με τους εξυπηρετούμενος σύμφωνα με το Rogers. Ε- πίσης, παρουσιάζονται σχετικές διδακτικές αρχές, οι οποίες αφορούν στη διδασκαλία παιδιών με σωματικά και κινητικά προβλήματα. Ο κάθε δάσκαλος βρίσκεται μέσα στις «μυλόπετρες» των προσδοκιών του κοινωνικού και σχολικού συστήματος. Είναι ένας αδιαμφισβήτητος φορέας κοινωνικών αξιών και επομένως πρέπει να αντιμετωπίσει μια πληθώρα εσωτερικών συγκρούσεων. Αυτές παίρνουν τη μορφή μιας αμφιταλάντευσης ή λεπτής ισορροπίας μεταξύ δύο δυνάμεων ή πόλων. Στη συνέχεια αναφέρονται ορισμένες από αυτές αντιφάσεις στη λειτουργία του δασκάλου, οι οποίες σημαδεύουν την καθημερινή του εργασία με τους μαθητές. Για την καλύτερη κατανόησή τους καλείται ο αναγνώστης να ανατρέξει στη σύγχρονη θεωρία της αναπηρίας. Αντιφάσεις στο ρόλο του δασκάλου 1. Ανάπτυξη δεξιοτήτων Ανάπτυξη ταυτότητας 2. Ανάπτυξη της επίδοσης Ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης 3. Αξιολόγηση ατόμου Αξιολόγηση περιβάλλοντος 4. Βαθμολογία /ανταγωνισμός Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων 5. Ευθύνη /πραγματικότητα Υποστήριξη /ελπίδα /πίστη 6. Υπερδύναμη δασκάλου Επιρροή /συμμετοχή μαθητών 7. Αναλυτικό πρόγραμμα Αιτιολογημένη ευελιξία /παραλλαγή 8. Χρήση κοινών μεθόδων διδασκαλίας /εκπαίδευσης Χρήση ισάξιων εξειδικευμένων μεθόδων διδασκαλίας /εκπαίδευσης 9. Συνειδητές επιδράσεις του δασκάλου (μέσω της διδασκαλίας και της εκπαίδευσής του) Ασυνείδητες επιδράσεις του δασκάλου (μέσω της συμπεριφοράς του, ως μοντέλου προς μίμηση κ.ά.) Βασικές πιστοποιήσεις / ποιότητες του δάσκαλου (Erdmann 1992) 1. Γνώσεις πάνω στο αντικείμενό του 2. Μεθοδικές και διδακτικές γνώσεις 3. Ικανότητα ενσυναίσθησης /κατανόησης 4. Επίδειξη θέσεων /στάσεων /ταυτότητας 5. Αυτοπεποίθηση /στοιχειώδη ανασφάλεια Βασικές πηγές απόκτησης γνώσεων (Vanden-Abeele & Schüle 2000) 6. Ιστορικές γνώσεις στην ειδική αγωγή 7. Προσωπικά βιώματα με ΑμεΑ 8. Σχετικές επαγγελματικές εμπειρίες 9. Ειδικές επιστημονικές γνώσεις

4 Ορισμένες ειδικές γνώσεις για τα άτομα με σωματικά προβλήματα 10. Γνώση και χρήση Α Βοηθειών (ιδιαίτερα σε κρίσεις επιληψίας) 11. Δεξιότητες χειρισμού βοηθητικών μέσων (τροχήλατου αμαξιδίου) 12. Τήρηση των κανόνων της υγιεινής και της ασφάλειας στην εργασία Στάση και συμπεριφορά (προσανατολισμένη στον εξυπηρετούμενο, Rogers) 13. Εκτίμηση /αποδοχή /σεβασμός του εξυπηρετούμενου χωρίς όρους 14. Ενσυναίσθηση /κατανόηση της θέσης του εξυπηρετούμενου 15. Γνησιότητα /συγκρότηση της συμπεριφοράς του δασκάλου Συναφείς αρχές συνομιλίας (προσανατολισμένες στον εξυπηρετούμενο) 16. Απόδοση των συναισθημάτων με λέξεις (από τον δάσκαλο, επανατροφοδότηση) 17. Μη καθοδηγητική συμπεριφορά και ανοιχτή στάση (από τον δάσκαλο) Γενικές διδακτικές αρχές διδασκαλίας παιδιών με κινητικές αναπηρίες 1. Άμεση σύνδεση με τα μέτρα θεραπείας και αποκατάστασης 2. Ουσιαστική συνεργασία μεταξύ δασκάλων και θεραπευτών 3. Συνεχή επαγγελματική και βιωματική κατάρτιση των δασκάλων 4. Χρήση των κατάλληλων τεχνολογικών /εκπαιδευτικών βοηθημάτων 5. Διευκόλυνση της κίνησης και της κινητικότητας /προσβασιμότητας 6. Προαγωγή βοηθητικών /συνεργατικών μορφών μάθησης 7. Καλή δόμηση /κατανόηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας 8. Καλή δόμηση του χρόνου δημιουργία ρουτινών 9. Ξεκάθαρη δόμηση του χώρου της διδασκαλίας 10. Συνεκτίμηση των μοναδικών ατομικών προϋποθέσεων 11. Ξεκάθαρη /ανεμπόδιστη επικοινωνία με τον κάθε μαθητή 12. Εξωτερική και εσωτερική διαφοροποίηση της διδασκαλίας 13. Ανοιχτή διδασκαλία /θετική στάση για νέα περιεχόμενα, μεθόδους κτλ. 14. Ιδανική ισορροπία μεταξύ ασφάλειας /σταθερότητας και ανασφάλειας /αλλαγής 15. Αυτουπηρέτηση, αυτονόμηση, αυτοδιαχείριση, αυτενέργεια (Από Boenisch & Daut 2002)

5 Στη συνέχεια παρουσιάζονται επιλεγμένα προβλήματα συνεργασίας /επικοινωνίας που βασίζονται σε νομοτελειακές διαφορές μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής προοπτικής των εμπλεκομένων προσώπων. Στη θέση των εξυπηρετούμενων βρίσκονται τόσο τα ΑμεΑ, όσο και οι οικογένειές τους (γονείς, κηδεμόνες και αδέλφια). Τη θέση της εξωτερικής προοπτικής λαμβάνουν οι θεραπευτές, δάσκαλοι, συνοδοί κτλ.. Θεμελιώδεις διαφορές προοπτικής: 1. Ορισμός του προβλήματος 2. Αντίληψη των αιτιακών σχέσεων 3. Στάσεις για την υποκειμενικότητα 4. Υιοθέτηση αξιών και τοποθέτηση στόχων 5. Προοπτική του χρόνου για την αποκατάσταση 6. Τρόποι διάγνωσης και αξιολόγησης (όργανα /μονάδες μέτρησης) 7. Ικανότητα λήψης «σωστών» αποφάσεων των εξυπηρετούμενων Η ανάλυση των θεμάτων γίνεται στην επόμενη σελίδα Ενδεικτική βιβλιογραφία κεφαλαίου: Βρετανικός Ερυθρός Σταυρός κ.ά. (1987). Πρώτες Βοήθειες. Οδηγός αντιμετώπισης ατυχημάτων στο σπίτι, την εργασία και τις διακοπές. Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. Boenisch, J. & Daut, V. (2002). Didaktik des Unterrichts mit körperbehinderten Kindern. Stuttgart: Kohlhammer. Erdmann, R. (1992). Theorie ohne Praxis ist leer - Praxis ohne Theorie ist blind. Ein Plädoyer für die Unsicherheit in zehn Thesen. In: R. Erdmann (Hrsg.). Alte Fragen neu gestellt. Anmerkungen zu einer zeitgemäßen Sportdidaktik. (S ). Schorndorf: Hofmann. Leyendecker, Ch. (1992): Zutrauen und Verantworten: Ein praxisnaher Essay und empirischer Aufweis der Prinzipien Hoffnung (Bloch) und Verantwortung (Jonas) in der Pädagogik Körperbehinderter. In: Zeitschrift für Heilpädagogik, 43, Shontz, F.C. (1982). Adaption to Chronic Illness and Disability. In: T. Millon, C. Green & R. Meagher (Eds.). Handbook of Clinical Health Psychology. (pp ). New York & London: Plenum Press. Stadler, H. (1993). Ethische Grundfragen in der Rehabilitation. In: Rehabilitation, 32, Vanden-Abeele, J. & Schüle, K. (2000). Wissenschaftliche Begründung der Sporttherapie. In: K. Schüle & G. Huber (Hrsg.). Grundlagen der Sporttherapie. Prävention, ambulante und stationäre Rehabilitation. (S. 9-31). München, Jena: Urban & Fischer. Varsamis, P. (2002). Behinderung - Bewegung - Identität: Eine theoretische Konzeption und empirische Studie zur Förderung der Identität Körperbehinderter mittels Bewegung, Spiel und Sport. Butzbach- Griedel: Afra Verlag. Σημειώσεις κεφαλαίου:

6 Α/Α Θέματα: Εσωτερική προοπτική (εξυπηρετούμενοι): 1. Ορισμός του προβλήματος 2. Αντίληψη αιτιών 3. Στάσεις για την υποκειμενικότητα των στοιχείων 4. Υιοθέτηση αξιών και τοποθέτηση στόχων 5. Αντίληψη χρόνου αποκατάστασης 6. Μέθοδοι διάγνωσης και αξιολόγησης 7. Λήψη «σωστών» αποφάσεων (Βασισμένο στον Shontz, 1982) Πρόβλημα υπάρχει όταν δεν μπορούν να καταφέρουν κάτι σημαντικό για αυτούς με τις δικές τους δυνάμεις. Απόδοση αιτιών στο περιβάλλον και στις συνθήκες που προκαλούν ή επιβαρύνουν την κατάστασή τους. Συνήθως αναφέρουν πραγματικά γεγονότα καταστάσεις, συναισθήματα, συμπτώματα, παράπονα, ανάγκες και αιτήματα. Ελέγχονται από την υποκειμενική σκοπιά και από την ταυτότητα, π.χ. αν προκαλούν πόνο, δυσκολία, κόστος και απογοήτευση. Περιμένουν βραχυπρόθεσμα προσωπικά αποτελέσματα και άμεση ανακούφιση. Εκτιμούν τις ουσιαστικές επιδράσεις της αναπηρίας στην καθημερινή τους ζωή και στα συναισθήματά τους. Προβάλλουν την ατομικότητα, δηλαδή την ξεχωριστή προσωπικότητα και την εξαίρεση από κοινούς εκπαιδευτικούς στόχους. Εξωτερική προοπτική (εκπαιδευτές): Πρόβλημα υπάρχει όταν παρατηρείται απόκλιση από τον «μέσο όρο» ή απλώς ένα θεωρητικό /επιστημονικό ενδιαφέρον για το εν λόγω φαινόμενο. Απόδοση αιτιών στις χαμηλές ικανότητες και δεξιότητες των εξυπηρετούμενων. Συνήθως δυσπιστούν στα λεγόμενα των εξυπηρετούμενων και τους προσάπτουν μια χαμηλή ικανότητα αυτογνωσίας. Υιοθετούν «αντικειμενικές» αξίες θεραπείας και «ιδανικούς» στόχους εκπαίδευσης, θεραπείας ή αποκατάστασης. Προσανατολίζονται σε μακροπρόθεσμα και επίπονα σχέδια αποκατάστασης. Εκτιμούν κυρίως φυσιολογικές, κινητικές και άλλες ατομοκεντρικές παραμέτρους. Προσάπτουν χαμηλή ικανότητα λήψης «σωστών» αποφάσεων στους μαθητές. Θεσπίζουν μεθόδους και οφέλη για όλους. Πιθανές λύσεις και προτάσεις: Παραχώρηση επιρροής στους εξυπηρετούμενους για τον ορισμό προβλημάτων. Ένταξη αυτών στις διαδικασίες ως ισότιμους συμμέτοχους. Χρήση κατάλληλης, αξιολογικά ουδέτερης ορολογίας. Εναίσθηση, κατανόηση της προοπτικής, εκτίμηση των αναγκών των εξυπηρετούμενων. Παραχώρηση μέρους του ελέγχου και της ευθύνης σε αυτούς αυτουπευθυνότητα, χειραφέτηση, ταυτότητα. Δύσκολο να επιλυθεί, επειδή «παίζονται» η φροντίδα και η εξασφάλιση προσοχής. Η κατανόηση είναι μια λύση, αλλά σε ένα πλαίσιο καχυποψίας μπορεί να εκληφθεί ως αδυναμία και να πυροδοτήσει νέες προσπάθειες αιτημάτων /εκμετάλλευσης. Μεγαλύτερη αντιπροσώπευση των εξυπηρετούμενων στην αποκατάσταση. Κατάλληλη και βιωματική εκπαίδευση του προσωπικού. Κατάλληλη αξιολόγηση. Βιωματική εκπαίδευση, παίξιμο ρόλων. Επιρροή των εξυπηρετούμενων μέσω ομάδων αυτοβοήθειας και διεκδικήσεων από τα συστήματα υγείας και παιδείας. Προσανατολισμός στην ουσία των πραγμάτων και στην αποτελεσματικότητα των μέτρων αποκατάστασης. Συνεκτίμηση των υποκειμενικών απόψεων των εξυπηρετούμενων στις αξιολογήσεις. Συμμετοχή στις αποφάσεις και στη διαχείριση (management) αυτοδιαχείριση αναγκών, αυτοκαθορισμός, ατομικότητα, χώροι ελευθερίας, χρήση επιλογών.