ΜΑΡΙΑ ΚΕΚΚΟΤ. Μια πετυχημένη μεταφορά των αριστοφανικών δομών

Transcript

1 ΜΑΡΙΑ ΚΕΚΚΟΤ Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. Μια πετυχημένη μεταφορά των αριστοφανικών δομών [Έξω, έξ ο εθνέμπορος, όστις λαών ωσάν ώνιον κτήμα την τύχην πωλεί, δι αυτόν εκλαμβάνων το έθνος πλασθέν, θησαυρίζων δακρύων κ ιδρώτων τιμήν, κ ίνα φθάσ εις το τέρμα φιλαύτων σκοπών, την πατρίδα εις σάλους κ υφάλους ωθεί, και ταράττει το πάν, και τελεί του ΚΟΤΣΡΟΤΛΗ ΣΟΝ ΓΑΜΟΝ! ΑΘΗΝΑ 2004

2 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. Μια πετυχημένη μεταφορά των αριστοφανικών δομών Μαρία Κέκκου ISBN

3 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. Μια πετυχημένη μεταφορά των αριστοφανικών δομών ΕΙΑΓΨΓΙΚΑ... 1 Γενικό Ιστορικό Πλαίσιο... 3 Εισαγωγικά για τον Ραγκαβή... 4 Α. ΒΙΟΓΡΑΥΙΚΑ... 4 Β. ΣΟ ΕΡΓΟ ΣΟΤ... 7 Ο ΡΑΓΚΑΒΗ Ψ ΔΡΑΜΑΣΟΤΡΓΟ i. ΟΙ ΣΡΑΓΨΔΙΕ ii. Οι κωμωδίες Α. Ο Μνηστήρ της Αρχοντούλας Ανδρέας Καλαρρύτης Παραστάσεις - Εκδόσεις I. ΣΑ ΠΡΟΨΠΑ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ: II.Ο ΦΨΡΟ: III.Ο ΦΡΟΝΟ: η διαρκεια του εργου ειναι και ο χρονος του εργου IIII.Η ΤΠΟΘΕΗ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ ΠΡΟΛΟΓΟ IV. ΚΡΙΣΙΚΗ ΠΡΟΕΓΓΙΗ VV...Η γγλλώώσσσσαα ΣΣοο ισσττ ι οορρι ικκόό ππλλααί ίσσι ιοο ττοουυ έέρργγοουυ ΣΣοο θθέέααττρροο ττηηνν Αθθήήνναα I. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ, «Ο ΓΑΜΟ ΣΟΤ ΚΟΤΣΡΟΤΛΗ» II.ΣΑ ΠΡΟΨΠΑ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ III.Ο ΦΨΡΟ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ: IIII. Ο ΦΡΟΝΟ TOY ΕΡΓΟΤ: V. Η υπόθεση KAI Η ΔΟΜΗ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ του έργου: ΠΑΡΟΔΟ Α ΠΑΡΑΒΑΗ ΓΑΜΟ Ο ΓΑΜΟ ΚΑΙ Ο ΚΨΜΟ ΑΝΑΛΤΗ ΚΑΣΑ ΕΝΟΣΗΣΕ A. ΠΡΟΛΟΓΟ ΣΙΦΟΙ η Δομή του Προλόγου Η ΣΡΟΥΗ ΕΠΨΔΟ ΟΙ ΑΛΑΖΟΝΕ ΣΤΠΟΙ Ο ΓΑΜΟ Η Β. ΠΑΡΑΒΑΗ * ] ΓΛΨΑ ΚΑΙ ΤΥΟ Παραστασιογραφία - Εκδόσεις ΥΗΚΙΑ ΗΜΙΦΟΡΟ Β

4 ΕΙΑΓΨΓΙΚΑ ρευνητική αυτή εργασία αρχικά απέβλεπε στη μελέτη των επιδράσεων του Αριστοφάνη σε όλες τις κωμωδίες του 19 ου αιώνα. Από μια πρόχειρη εξέταση, όμως, που έγινε στα ήδη γνωστά έργα, τέτοιες επιδράσεις δεν βρέθηκαν και έτσι η μελέτη περιορίστηκε στις κωμωδίες του Α. Ρ.Ραγκαβή. Ο Α. Ρ.Ραγκαβής είναι γνωστό ότι ηθελημένα απομιμήθηκε τους κλασικούς σε αρκετές περιπτώσεις. Από τη μελέτη που έγινε προέκυψε ότι το έργο του Ραγκαβή με τον τίτλο Ο αρραβωνιαστικός της Αρχοντούλας και οι επανεκδόσεις του με τους τίτλους Γάμος άνευ νύμφης και ο Ο Αγροικογιάννος, είναι γραμμένα με βάση τη γαλλική κωμωδία και την commedia dell arte. To δε έργο με τον τίτλο Διός επίσκεψη» πλησιάζει το μεσαιωνικό θρησκευτικό δράμα με εκσυγχρονιστικά για την εποχή του στοιχεία. Η μόνη κωμωδία που είναι γραμμένη κατά απόλυτη μίμηση του Αριστοφάνη είναι «Σου Κουτρούλη ο Γάμος». Σο έργο δεν χωρίζεται σε σκηνές και πράξεις, αλλά τέμνεται σε επεισόδια και στάσιμα, παρεμβάλει δε και δυο παραβάσεις οι οποίες θεματολογικά ακολουθούν το πρότυπο του Αριστοφάνη. την εισαγωγή της πρώτης έκδοσης ο Ραγκαβής υποστηρίζει ότι σκοπός του έργου του αυτού είναι η πλήρης σχηματική μίμηση της μορφής και κυρίως η απομίμηση των μέτρων του Αριστοφάνη και μεταφορά αυτού του μετρικού συστήματος στη δική μας τονική στιχουργία. Γι' αυτό και η μελέτη του μέτρου αποτελεί ένα εκτεταμένο κομμάτι αυτής της εργασίας. ε ορισμένες υποσημειώσεις της πρώτης έκδοσης παραπέμπει σε διάφορα χωρία τα οποία δηλώνει ότι του χρησίμευσαν ως μοντέλα, από την σύγκριση που έγινε με βάση τις στερεότυπες εκδόσεις της Οξφόρδης και το

5 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. Μια πετυχημένη μεταφορά των αριστοφανικών δομών «THESAURUS LINGUAE GRECAE βρέθηκε ότι πολύ συχνά οι στίχοι δεν ταίριαζαν ή βρίσκονταν σε διαφορετικά εντελώς σημεία από την υπόδειξη του Ραγκαβή, άλλοτε πάλι λέξεις που αναφέρει ως αρχή ενός χορικού βρέθηκαν στο μέσο των στίχων άλλων χορικών, καθώς και άλλα αποσπάσματα δεν βρέθηκαν καθόλου. Έτσι, με βάση μετρικές αναλογίες, μελετήθηκαν τα χορικά, συχνά κατ απόκλιση των οδηγιών του Ραγκαβή, εφ όσον δεν κατέστη δυνατόν να βρεθεί από ποιες συγκεκριμένες εκδόσεις η έμμεσες πήγες άντλησε τα υποδείγματα του ο Ραγκαβής. τις επόμενες εκδόσεις του έργου έχουν απαλειφθεί οι μετρικές αναφορές, καθώς και οι παραπομπές, από τον ίδιο ή τους εκδότες. 2

6 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 3 ΓΕΝΙΚΟ ΙΣΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ο νέο ελληνικό κράτος προχωρούσε με δυσκολία στο σχηματισμό της ταυτότητας του μέσα από σειρές αντίξοων γεγονότων. Σο 1831 έχουμε τη δολοφονία του Καποδίστρια. Σο 1833 τον ερχομό του νεαρού βασιλιά Όθωνα και την άσκηση της εξουσίας από τους αντιβασιλείς. Άλλωστε το νέο ελληνικό κράτος δεν περιελάμβανε ζωτικούς χώρους του ελληνισμού μεταξύ των οποίων τη Θεσσαλία, Β. Ελλάδα και τα νησιά. Μέσα σ αυτόν τον ασφυκτικά μικρό χώρο, όλες οι πολιτικές δυνάμεις και τάσεις συνωστίζονταν και δημιουργούσαν ένα κλίμα επικίνδυνα εκρηκτικό. Οι Υαναριώτες που κατέβαιναν από τις παραδουνάβιες ηγεμονίες, με την πολιτική και διοικητική πείρα που είχαν αποκτήσει, έπαιρναν τις ανώτερες θέσεις, σημαντικό ρόλο έπαιζαν και οι μορφωμένοι στα πανεπιστήμια της Δύσης επτανησιώτες, ενώ οι αγωνιστές του 21 που πάλεψαν και αγωνίστηκαν με το όνειρο της ελεύθερης πατρίδας είδαν τα όνειρά τους να προδίδονται καθώς αισθάνονταν ή ήσαν παραγκωνισμένοι. Σο κείμενο που κατ εξοχήν αποδίδει αυτή την κατάσταση είναι τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη. Εν τω μεταξύ η λογοτεχνική πραγματικότητα στην αρχή του νέου ελληνικού κράτους είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν που εμφανίζεται στα «Απομνημονεύματα». Σο κυρίαρχο ρεύμα είναι ο Ρομαντισμός, καινούργιο, ζωντανό λογοτεχνικό ρεύμα της εποχής θα επιβληθεί ολοκληρωτικά στην λογοτεχνία, σχεδόν την ίδια χρονιά της μαχητικής του επικράτησής του και στη Γαλλία και μαζί με την καθαρεύουσα θα μείνει κυρίαρχο στην ελληνική λογοτεχνία για πενήντα ολόκληρα χρόνια. Σο Ρομαντισμό σε μεγάλο ποσοστό τον εκφράσει η Υαναριώτικη σχολή με κύριους εκπροσώπους της, τον Παναγιώτη και Αλέξανδρο ούτσο,

7 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 4 τον Αλ. Ρ. Ραγκαβή, τον Γ. Ζαλοκώστα, το Βαλαβάνη κ.α. Σα ρεύματα που επεκράτησαν το 19 ο αιώνα ήταν κυρίως ο Ρομαντισμός και ο Κλασικισμός. ΕΙΑΓΨΓΙΚΑ ΓΙΑ ΣΟΝ ΡΑΓΚΑΒΗ Α. ΒΙΟΓΡΑΥΙΚΑ Ο Α. Ραγκαβής ήταν γόνος γνωστής Υαναριώτικης οικογένειας, της οποίας οι πρόγονοι έφταναν στο Βυζάντιο. Ανεψιός του Ρίζου Νερουλού και γιος του Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, ο οποίος υπήρξε και αυτός θεατρικός συγγραφέας, με κυριότερα έργα τον «Κόρεσο», τον «Αλέξανδρο Υεραίο», (τραγωδίες) και το «Η επάνοδος των Μουσών» 1. Πολύ μικρός συνόδευσε τον πατέρα του, όταν αυτός επισκέφτηκε τον Οσποδάρο της Βλαχίας στο Βουκουρέστι. Εκεί άρχισε την εκπαίδευσή του 2. Ο πατέρας του ήταν ανιψιός του διαδόχου στην ηγεμονία Αλεξάνδρου ούτσου (στην αυλή του οποίου έζησε μικρός ο Ραγκαβής και τον αναφέρει ως ο «αυθέντης» 3. Πρώτος του δάσκαλος ήταν ο Κων/νος Πιττάρης από τον οποίο έμαθε τα ελληνικά γράμματα καθώς και ο Δ. Φρηστίδης 4. τους δασκάλους του στο Βουκουρέστι συγκαταλεγόταν ο Γ. ερούϊος που μάθαινε θέατρο στα παιδιά της οικογένειας του Ιάκωβου και ο Αναστάσιος Ερκουλίδης. Ο Αλ. Ρ. Ραγκαβής πήγε στη Β τάξη του ελληνικού σχολείου. Ο Αλ. Ρ. Ραγκαβής μεγάλωσε κοντά στις ηγεμονικές οικογένειες των Υαναριωτών του Βουκουρεστίου Καλλιμάχη, Μουρούζη και Αλ. ούτσου. Ο πατέρας του κατέβαλε προσπάθειες για την ίδρυση ενός μόνιμου θεάτρου στο Βουκουρέστι. το εποπτικό συμβούλιο βρίσκονται σχεδόν 1 Ν. Λάσκαρη «Σα εν Βουκουρεστίω», επιφυλλίδες 11 και Μ. Valsa. Σο Νεοελληνικό Θέατρο από το 1453 έως το 1900». Μετάφ. Φ. Μπακονικόλα, εκδόσεις Ειρμός, Αθήνα 1994, σελ Α.Ρ. Ραγκαβή «Απομνημονεύματα» *κεφ. Οι Έλληνες ηγεμόνες Α.Ρ.Ρ. ο.π «Απομνημονεύματα». 1 σελ και

8 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 5 αποκλειστικά μέλη της «Υιλικής Εταιρείας» 5. Μετά τον διωγμό από τους Σούρκους της οικογένειας του Οσποδάρου Καραντζά και της εμπνευσμένης κόρης του Ραλλούς. Ο επόμενος ηγεμόνας ούτσος επέλεγε τον ανιψιό του Ι. Ρ. Ραγκαβή να υποστηρίζει την υπόθεση του θεάτρου διορίζοντας τον υπεύθυνο της επιτροπής 6. Η προσπάθεια του Ι. Ρ. Ραγκαβή τερματίζεται με την ήττα του Τψηλάντη στο Δραγατσάνι. Ο ούτσος αρκετά ευέλικτος διπλωμάτης προλαβαίνοντας κάθε επιπλοκή είχε την καλή ιδέα να διορίσει με «πιττάκιον» (=διάταγμα) την 8 η Νοεμβρίου του 1819 το Βογιάρο Ιάκωβο Ρ. Ραγκαβή ως μεγάλο επιθεωρητή των θεαμάτων, παραχωρώντας του το δικαίωμα και την υποχρέωση να ασκεί ο ίδιος ένα είδος δραματικής λογοκρισίας. Ο πατέρας του, επειδή φοβήθηκε εισβολή των Σούρκων στο Βουκουρέστι, αποφάσισε να φυγαδεύσει την οικογένειά του προς την τεφανούπολη αυτή τη φορά. Εκεί ο μικρός Αλέξανδρος κατετάγη στο ελληνικό σχολείο της πόλεως, από εκεί μετακόμισαν στην Οδησσό, αργότερα κατετάγη στην Ελληνοεμπορική σχολή της Οδησσού υπό τον Ξένον και τον σχολάρχη Κλεόβουλο. Κατόπιν πήγε στο Μόναχο, υπότροφος του Λουδοβίκου του Α της Βαυαρίας, όπου σπούδασε σε στρατιωτική σχολή. Σο 1829 απέπλευσαν μαζί με τον πατέρα για την Ελλάδα. 7 τον εμφύλιο που ακολούθησε, δεν έλαβε ενεργό μέρος. Όταν όμως ανέλαβε πρόεδρος της προσωρινής επιτροπής ο Καποδίστριας, έφυγε από το Ναύπλιο ακολουθώντας τους συνταγματικούς του Κωλέττη. 5 Βάλτερ Πούχνερ, «Η ιδέα του Εθνικού Θεάτρου στα Βαλκάνια του 19 ου αιώνα» (Ιστορική τραγωδία και κοινωνιοκριτική κωμωδία στις εθνικές λογοτεχνίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, Εκδ. ΠΛΕΘΡΟΝ, σελ «...ἐποπτικὸν συμβούλιον τοῦ θεάτρου τοῦ ὁποίου μέλῃ κατὰ καιροὺς ὑπῆρξαν οἱ ἑξῆς: «τὰ ὀ- νόματα εὑρίσκονται ἐν τίσιν ἐγγράφοις σῳζομένοις ἐν τῇ Ῥουμανικῇ Ἀκαδημίᾳ...Ὁ Ποτσέλνικος Ἰάκωβος Ρ. Ῥαγκαβής, ὁ ποιητὴς Ἀθανάσιος Φριστόπουλος, ὁ ἐκ τῶν ἰδρυτῶν τῆς Υιλικῆς Ἑταιρείας Ν. κουφᾶς, ὁ ἰατρὸς Φρησταρής, ὁ Λογοθέτης Γεωρ. ερούϊος, ὁ Καμινάρης άββας, ὁ Γεώργιος Λεβέντης, ὁ Γεωργ. Ὀλύμπιος καὶ ὁ ἐπίσκοπος Βουζακίου Κωνστάντης». 7 (Απομν., σελ ).

9 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 6 Σο 1844 σύμφωνα με το ψήφισμα της β Εθνοσυνέλευσης περί «αυτοχθόνων και ετεροχθόνων», ο Αλ. Ραγκαβής παύτηκε από το ελληνικό δημόσιο. Μετά γεγονότα τα σχετικά με το σύνταγμα. 8 Αλλά το ίδιο έτος του ανέθεσαν την έδρα του τακτικού καθηγητή της Αρχαιολογίας στο 8 «Για τον Ραγκαβή, ειδικότερα, οι εξελίξεις επιφύλαξαν πιο σκληρές δοκιμασίες. την πορεία των εργασιών της "Εθνοσυνέλευσης για το ύνταγμα άρχισε η εκστρατεία κατά των ετεροχθόνων και κατά των φαναριωτών ειδικότερα, πού κατέληξε στην έγκριση του Β' ψηφίσματος. Σο ψήφισμα πού απέκλειε τους ετερόχθονες από τις δημόσιες υπηρεσίες, στοίχισε στο Ραγκαβή τη θέση του στο Τπουργείο Εσωτερικών, ενώ την ίδια στιγμή και άλλοι ετερόχθονες, οι περισσότεροι φαναριώτες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα δημόσια αξιώματα που κατείχαν. Κατά δραματική σύμπτωση ο άνθρωπος που υπήρξε ένας από τους εισηγητές και φανατικούς υποστηρικτές του 3 ου ψηφίσματος, ο Ρήγας Παλαμήδης, από τη θέση του Τπουργού Εσωτερικών, ως νέος προϊστάμενος του Ραγκαβή, ήταν εκείνος πού του έδωσε το χαρτί της απόλυσης στο χέρι. Ο φαναριώτης συγγραφέας δεν θα ξεχάσει πολύ εύκολα τον πελοποννήσιο πολιτικό. τα Απομνημονεύματα, αφού έχει εξιστορήσει το σχετικά με τη στάση τής Γ επτεμβρίου συμβάντα και τη σύγκληση τής Εθνικής υνέλευσης, ο Ραγκαβής συνεχίζει: "Πλην δὲ του συντάγματος, ἐξεδωκεν η υνεέλευσις και 18 ψηφισματα, ων το β' απέβλεπεν εις το να αντικαταστήσῃ εις πάσας τας δημοσίας θέσεις αυτόχθονας αντὶ των τέως κατεχόντων τινὸς εξ αυτῶν ετεροχθόνων. Σο μέτρον τούτο υπεστήριξε πρώτος ο πύρος Μήλιος, όστις, καίτοι ετερόχθων, οὐυδόλως ὅμως υπ' αὐτού προσεβάλλετο. Καὶ ὁ Βασιλεὺς δὲ μετὰ ἀξιοκατακρίτου δειλίας δεν ἐπροσπάθησε να το αποκρούσῃ καὶ να τὸ καταδικάσῃ ὡς ἀπαισίως διχάζον τὸ έθνος εἰς δύο εχθρά στρατόπεδα, καὶ διά νομοθετήματος τὴν πλεονεξίαν καθιέρουν». Και παρακάτω: "Εἰς τὴν κατηγορίαν δὲ ταύτην καὶ ἐγὼ υπηγόμην. Δι' ο και μίαν ἠμέραν, ότε επορεύθην εἰς το υπουργείον, μ' εκάλεσεν ὁ κ. Ῥήγας Παλαμήδης καί μοι είπε περίπου τάδε: "Γνωρίζετε τα υπὸ της υνελεύσεως ψηφισθέντα περὶ των ετεροχθόνων. Αύται εισὶν αι λυπηραί συνέπειαι των επαναστάσεων. Σο διάταγμα περὶ απομακρύνσεως υμών εκ της υπηρεσίας ηναγκάσθην συμφώνως προς το ψήφισμα να υπογράψω προ πολλών ημερών. Σὸ είχον κατάκλειστον εις το συρτάριόν μου, μη θέλων να σπεύσω εις την εκτέλεσιν αυτού. «Αλλὰ τα παιδιά εις το γραφείον (εννοών τους συναδέλφούς μου υπαλλήλους) δεν μ' αφήνουν ήσυχον, καὶ απαιτούσι να σας το κοινοποιήσω. Δεν δύναμαι πλέον να τοις το αρνηθώ.» Και ούτω μοι έδωκε τήν παύσιν μου, ην σιωπών έλαβον καὶ απήλθον». υνεχίζοντας τήν αφήγησή του, ο Ραγκαβής δείχνει πώς αντιμετώπισε στωικά την παύση του και τι μεταχείριση πού του έγινε στο υπουργείο. Εξάλλου δεν επρόκειτο να μείνει για πολύ καιρό άνεργος. Σο φθινόπωρο του 1844, με την υποστήριξη τού Κωλέττη, θα διοριστεί καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο. Δεν έπαψε όμως σε όλο αυτό το διάστημα να ακονίζει την πέννα του. «Κατὰ δε το επόμενον έτος *1845+, αφ' ού συνήλθον οπωσούν ηθικώς, ἐπιδοθεὶς πάλιν εἰς τὴν φιλολογίαν, συνέταξα τὴν πολιτικὴν κωμωδίαν Σου Κουτρούλη τον γάμον, καὶ εξέδωκα αυτόν, εν αγνοίᾳ πάντων, ὑπὸ το ψευδώνυμον Φρηστοφάνους Νεολογίδου, αἰνιττόμενον τὴν εν νέω λόγω απομίμησιν του Αριστοφάνους». Και εξηγώντας παρακάτω τι εννοεί ως απομίμηση του Αριστοφάνη, ο Ραγκαβής επαναλαμβάνει για πολλοστή φορά τα όσα έχει γράψει και στους προλόγους των έργων του και αλλού για την ταυτότητα της αρχαίας στιχουργικής και της νέας, μαζί με άλλα σχετικά. Αποσιωπά εντελώς τους πολιτικούς στόχους τής σάτιρας του, ε- πιμένοντας αποκλειστικά στο σημείο εκείνο, πού ενισχύει τη λογοτεχνική του υστεροφημία. Ο Κωστής Παλαμάς, πού αξίζει εδώ να τον θυμηθούμε, ανακεφαλαιώνοντας την πολύμορφη δραστηριότητα του Ραγκαβή, του εκπαιδευτικού, του δάσκαλου, του αρχαιολόγου, του διπλωμάτη, του δημοσιογράφου, του μεταφραστή κ.λπ., έγραφε πώς όλους αυτούς τους τίτλους ο ίδιος ο Ραγκαβής θα τους εύρισκε βαρύνοντας ολιγώτερον ενός μόνου, μελωδικού και άκτινοβόλου ως ουδείς έτερος, του τίτλου Ποιητής! Σο μέγα όνειρον του Ραγκαβή».. ήτο τό όνειρον τής ποιητικής δόξης». Όσο όμως και αν προσπαθεί ο Ραγκαβής να διαφυλάξει την αγνότητα του ποιητικού του έργου ανόθευτη από πολιτικές σκοπιμότητες, είναι δύσκολο να αγνοήσει κανείς τη στενή σχέση πού συνδέει την κωμωδία του με τα γεγονότα του , με τις "λυπηρές συνέπειες» τής Γ' επτεμβρίου. Με τις συνέπειες που είχε ή ανατροπή της παλιάς ισορροπίας, με τις παραταξιακές συγκρούσεις πού παροξύνθηκαν για ανακατανομή τών θέσεων και τών όρων συμμετοχής στην εξουσία. Με τις δημαγωγικές ακρότητες, με τις μεθόδους εκτόνωσης της λαϊκής δυσαρέσκειας, με την ασυναρτησία γενικά του πολιτικού λόγου πού χαρακτηρίζουν την περίοδο αυτή. Αναπόσπαστο τμήμα τού παλιού ηγετικού σχηματισμού, η φαναριώτικη ομάδα αισθάνεται, μέσα σ' αυτή την αναταραχή, σαν το εξιλαστήριο θύμα, πολλαπλά αδικημένη, μειωμένη, εγκαταλειμμένη από όλους. Οι φαναριώτες νοιώθουν πώς τους εγκατέλειψε και ο ίδιος ο βασιλιάς, και τον κατηγορούν τώρα για αναποφασιστικότητα και δειλία. Απ' αυτή την άποψη, δεν πρέπει να είναι τυχαίες ή ανώδυνες οι ειρωνικές νύξεις, στην κωμωδία του Κουτρούλη, για τους παραμάγειρους τής αυλής και τα βασιλικά μαγειρεία, απ' όπου ξεκινάνε οι φήμες για την υπουργοποίηση του συριανού ράφτη. την καθημερινή πολεμική κατά της ξενοκρατίας, από τις στήλες τών εφημερίδων, τα φυλλάδια, τις προκηρύξεις, οι φαναριώτες εξομοιώνονταν με τους Βαυαρούς. Αντικειμενικά το ίδιο νόημα είχε και το Β' ψήφισμα, αφού το μόνο πρακτικό του αποτέλεσμα, μετά το διώξιμο τών Βαυαρών, ήταν η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους φαναριώτες υπαλλήλους. Αυτός ο εξοστρακισμός από το εθνικό σώμα, ήταν μια ιδιαίτερα τραυματική δοκιμασία πού δεν μπορούσε να μην προκαλέσει αντίδραση.

10 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 7 Παν/μιο Αθηνών, θέση που διατήρησε μέχρι την κάθοδό του στην υπηρεσία του διπλωματικού τομέα το Κατά την εκεί θητεία του εξέδωσε λεξικά και άλλα φιλολογικά έργα καθώς και σημαντικότατες μελέτες. Επίσης εργάστηκε ως ανώτατος διοικητικός υπάλληλος. Όλα τα φιλολογικά του έργα τα εξέδωσε ο ίδιος και καλύπτουν 19 τόμους. Σο 1867 διορίσθηκε πρέσβης στην Ουάσιγκτον. Από το διορίζεται πρέσβης στο Παρίσι. Σο διορίζεται πρέσβης στην Κων/πολη. Σο διορίζεται πρέσβης στο Παρίσι. Σο διορίζεται πρέσβης στο Βερολίνο. Πέθανε στις 28 Ιανουαρίου του 1892, μετά από σύντομη ασθένεια (πνευμονία). Δεν άφησε περιουσία χρηματική ή άλλη, πλην τα συγγράμματά του στα παιδιά του και 200 δραχμές στους υπηρέτες του. Β. ΣΟ ΕΡΓΟ ΣΟΤ Ο Αλ. Ραγκαβής επηρεάζεται αρχικά από τον Ρομαντισμό. την πρώτη δεκαετία του Ρομαντισμού, η ποίηση του ελεύθερου κράτους δέχεται την συνύπαρξη και των δύο γλωσσών. Ο Ραγκαβής και ο ούτσος, όπως και ο ολωμός (πλην αυτός σταθερά) εστράφησαν αρχικά στην Δημοτική. Ο Ραγκαβής έδωσε καλά δείγματα γραφής στη δημοτική, όπως είναι το περίφημο ποίημά του «Ο θάνατος του κλέφτη» που μελοποιήθηκε και χρησιμοποιήθηκε και ως ο πρώτος εθνικός μας ύμνος και ακόμα και σήμερα ακούγεται ως εμβατήριο. Μια πρώτη προσπάθεια απάντησης στην αντιφαναριώτικη εκστρατεία έκανε ο συγγραφέας ενός ανώνυμου φυλλαδίου πού κυκλοφόρησε πριν ακόμα αρχίσουν οι εργασίες της εθνοσυνέλευσης. Σο απολογητικό αυτό κείμενο πού έχει τίτλο Οι Υοναριώται, με τη μορφή διαλόγου "μεταξύ δύο συμμαθητών», αναιρεί μια προς μία όλες τις κατηγορίες, πού είχαν κατά καιρούς διατυπωθεί κατά της φαναριώτικης ομάδας και πού εντάθηκαν ιδιαίτερα μετά την 3ή επτεμβρίου. Ο συγγραφέας του, πού είναι ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής (πατέρας του Αλέξανδρου), απορρίπτει με α- γανάκτηση την εξομοίωση των φαναριωτών με τους βαυαρούς, αναφέρεται στον εθνικό ιστορικό ρόλο τής φαναριώτικης ηγεσίας στη διάρκεια της τουρκοκρατίας, στην προετοιμασία του «Αγώνα» και αργότερα. Υυσικά, ιδιαίτερα τονίζεται στο φυλλάδιο ο ρόλος και η σημασία των φαναριωτών, πού όλοι τους «κατά το μάλλον και ήττον μετέχουν παιδείας και φώτων», στη συγκρότηση και ανάπτυξη του κράτους, της διοίκησης, της δικαιοσύνης και τής παιδείας.( Δ. πάθη, «Αι λυπηραί συνέπειαι των επαναστάσεων» Σα πολιτικά γεγονότα του 1843 και ο γάμος του Κουτρούλη, Σα Ιστορικά τεύχος 2 Δεκέμβριος 1984, σελ 318 κ.εξ.

11 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 8 «Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά στους βράχους πέφτει χιόνι στα άγρια στα σκοτεινά στες τραχιές ράχες στα βουνά ο κλέφτης ξεσπαθώνει<» Σο 1801 είχε δημοσιεύει ένα μεγάλο ποίημα με τον τίτλο «Ο Δήμος και η Ελένη», όπου έδειχνε λυτρωμένος από την Υαναριώτικη λόγια παράδοση και έγραφε σε επιτυχημένη Δημοτική. Επίσης στη Δημοτική ήταν γραμμένη και η τραγωδία του «Υροσύνη». Αργότερα στρέφεται σταθερά προς την καθαρεύουσα και κινείται μέχρι την διατύπωση αρχαϊκού ύφους 9. Σο 1864 εκδίδει το «Διονυσίου Πλούς», όπου φαίνεται η απόλυτη στροφή του προς την καθαρεύουσα. Σο ποίημα έχει θεωρηθεί σημαντικό, αν και είναι γραμμένο σε μια εξαιρετικά επιτηδευμένη και γλαφυρή αρχαΐζουσα σε περίτεχνα επεξεργασμένες και σμιλευμένες πεντάστιχες στροφές. «Ἡ ἔκτασις τοῦ ἀχανοῦς Αἰγαίου ἐκοιμάτο κι ἔβλεπες δύο οὐρανοὺς ὁ εἷς ἦν ἄνω κυανοῦς γλαυκὸς ὁ ἄλλος κάτω< Πλούσιαι πόρπαι πρὸς στολὴν διάλιθοι συνεῖχον τῆς κόρης τὴν ἀναβολήν, καὶ εἰς τὴν χρυσῆν της κεφαλὴν τὸν πλοῦτον τῶν βοστρύχων». Η τόσο δραστήρια και μακρόχρονη ζωή του αναμφίβολα είναι γεμάτη με ποικίλα περιστατικά και ένα ογκώδες έργο. Εκείνο όμως που θα να 9 Γιάννη Κορδάτου, «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», Σόμος Α, Εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1983, σελ. 253 Λ. Πολίτη «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Ε έκδ. Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Σραπέζης, Αθήνα 1989, σελ. 175.

12 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 9 μας απασχολήσει, είναι η συμβολή του στην παλινόρθωση του νέου ελληνικού θεάτρου. «Η παρουσία του Ραγκαβή στο ελληνικό θέατρο του 19ου αιώνα δεν περιορίζεται μόνο στο συγγραφικό του έργο. Αρχίζοντας από το 1840, όταν συνυπογράφει τη διακήρυξη τής «Υιλοδραματικής Εταιρείας" για την ίδρυση ελληνικού θεάτρου, ο φαναριώτης λόγιος θα ενισχύει ποικίλες πρωτοβουλίες ή θα συμμετέχει προσωπικά σε θεατρικές δραστηριότητες. Παίρνει μέρος στις επιτροπές πού οργανώνουν και ελέγχουν τις ελληνικές παραστάσεις στο θέατρο Μπούκουρα, διδάσκει έργα του στους ηθοποιούς αλλά και στους φοιτητές ή άλλους ερασιτέχνες σε διάφορες έκτακτες παραστάσεις πού οι τελευταίοι οργανώνουν. Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει για τον ιδιαίτερα δραστήριο ρόλο πού διαδραμάτισε ο Ραγκαβής ως κριτής ατούς ποιητικούς διαγωνισμούς (στον Ράλλειο, κιόλας από τω 1851 και αργότερα στον Βουτσιναίο), σ' ένα θεσμό πού επηρέασε αποφασιστικά τη φυσιογνωμία τής δραματικής παραγωγής για μία τριακονταετία. τη φάση αυτή ο καθηγητής της αρχαιολογίας έχει ξεχάσει τα «τολμηρά» ανοίγματα της νεότητας του, ή στροφή του προς τον αρχαϊσμό ολοκληρώνεται. τις εισηγήσεις των επιτροπών του διαγωνισμού ο ρομαντισμός καταδικάζεται σαν ξενόφερτο, αντίθετο προς τα ελληνικά ήθη φαινόμενο, ενώ ή αυθεντία του Αριστοτέλη επιστρατεύεται συχνά για να υποστηριχθούν οι θέσεις των κριτών σε θέματα δραματικής ποίηση. Παρακολουθούμε συνεπώς μια πορεία, μέσα από την οποία ο δημιουργός και το έργο του εναρμονίζονται απόλυτα με τις εξελίξεις, συμμετέχουν στη διαμόρφωση τους, αλλά και συμμορφώνονται με την εκάστοτε επικρατέστερη τάση, έχουν δηλαδή σαν κύριο χαρακτηριστικό τους τον κομφορμισμό. Φρειάζεται ακόμη να προσθέσουμε πώς στο σύνολο της παραγωγής του Ραγκαβή οι άμεσες ή έμμεσες αναφορές σε εθνικά και πολιτικά θέματα (αγορεύσεις, πανηγυρικοί λόγοι, επικαιρικά στιχουργήματα] δεν ξεπερνούν τα εσκαμμένα, ευθυγραμμίζονται με τις νομιμοποιημένες ιδεολογικές θέσεις'. Σέλος,

13 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 10 όμως, πρέπει να σημειωθεί σε κανένα από τα έργα του, θεατρικά και άλλα, όσα έγραψε ο Ραγκαβής πριν ή μετά το 1845, δεν υπάρχει αυτή ή διάθεση έ- ντονης κριτικής, ή πρόθεση άμεσης παρέμβασης στα πολιτικά πράγματα, ή έ- κρηξη σατιρικής αργής πού χαρακτηρίζουν τον Κουτρούλη.» 10 Ο Ραγκαβής υπήρξε ο πρωτεργάτης των ελληνικών παραστάσεων στο Ναύπλιο και κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αναβαθμίσει την ελληνική σκηνή. Σο όνομά του συνδέεται στενά με την εξέλιξη του ελληνικού θεάτρου κατά τα πρώτα του δύσκολα βήματα. Επιπλέον όμως, ο Ραγκαβής παραμένει ένα αρνητικό παράδειγμα ανθρώπου που στη ζωή του τιμήθηκε όσο κανείς και δεν έτυχε μετέπειτα της αντίστοιχης αναγνώρισης. ήμερα ασκείται σε βάρος του η κριτική ότι με τις γλωσσικές αντιλήψεις και την κλασικίζουσα νοοτροπία του απετέλεσε για πολλά χρόνια την τροχοπέδη εξαιτίας της οποίας σταμάτησε κάθε προοδευτική πνευματική κίνηση, συχνά δηλαδή ο Ραγκαβής συλλήβδην απορρίπτεται, γιατί θεωρείται «ο απόηχος ενός στείρου σχολαστικισμού, που κατέπνιξε την πνευματική ζωή του τόπου». Βαθμιαία, δηλαδή, πορεύτηκε σε ένα νεοκλασικισμό, αφήνοντας πίσω του και την δημοτική και τον Ρομαντισμό, κάτι που καθόριζε τότε τη ζωή του τόπου σε όλα τα επίπεδα από την αρχιτεκτονική ως την λογοτεχνία. Ο Λίνος Πολίτης, όμως, αναφέρει πως θα πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε όπως τα νεοκλασικά κτίρια της εποχής των οποίων 10 Δ. πάθη, «Αι λυπηραί συνέπειαι των επαναστάσεων» Σα πολιτικά γεγονότα του 1843 και ο γάμος του Κουτρούλη, Σα Ιστορικά τεύχος 2 Δεκέμβριος 1984, σελ 318 κ.εξ.

14 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 11 θαυμάζουμε την αρχιτεκτονική και την εκζήτηση στον διάκοσμο, χωρίς πλέον να τα απορρίπτουμε. Όλο το τεράστιο έργο του Ραγκαβή έχει μια φανταστική ποικιλία και το δραματικό του έργο, αν εξαιρέσουμε την αντισκηνικότητα της γλώσσας, έχει μεγάλο ενδιαφέρον. υχνά μας εντυπωσιάζει η διάρκεια των έργων και ο χειμαρρώδης λόγος του μέσω του οποίου προσπαθεί να εκμεταλλευτεί μια σημαντική δραματική κατάσταση. Σα έργα του Ραγκαβή διαθέτουν ζωντάνια και αρκετές δραματικές αρετές οι οποίες επικαλύπτονται από την ατυχή επιλογή της γλώσσας. Η μεταγλώττιση και διασκευή θα μπορούσε ίσως να φέρει το έργο του Ραγκαβή κοντά στο κοινό και θα αναδείκνυε τις αρετές του, τις ευφυείς στιχομυθίες και την έξυπνη πλοκή τους. «Σο δραματικό έργο του Ραγκαβή, στο μεγαλύτερό του μέρος, συγγενεύει με το πατριωτικό δράμα. Αν το θεωρήσουμε στο σύνολό του, πέρα από κάθε χρονολογική τάξη, τα τέσσερα μεγάλα δράματά του, «Οι Σριάκοντα», «Ο Δούκας», «Η Υροσύνη» και «Η Παραμονή», απεικονίζουν μια πλατιά τετραλογική νωπογραφία της ιστορίας του Ελληνισμού : την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Σουρκοκρατία, την Επανάσταση. Εν είδει σατιρικού επιλόγου, «Σου Κουτρούλη ο γάμος», συμπληρώνει αυτό το επιβλητικό οικοδόμημα» 11. χετικά με την δραματική τέχνη του Ραγκαβή, ο Charles Simond στον Πρόλογο της μετάφρασης του έργου «Η παραμονή», λεει: «Η τραγωδία του Ραγκαβή θυμίζει το σχέδιο και τη μέθοδο του οφοκλή. Είναι περισσότερο μια εποποιία, όπου πάλλεται μία λυρική 11 Μ. Valsa, ό.π., σελ. 361.

15 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 12 ψυχή, από όσο είναι ένα δράμα γνήσιο. Δεν υπάρχουν αλληλοσυγκρουόμενες πράξεις. Με εξαίρεση μόνο τον Ανδρέα Αυγερινό, προδότη της πατρίδας του και οπαδό των δυναστών, έχουμε να κάνουμε μόνο με μια μερίδα, εκείνη των πατριωτών. Δεν γνωρίζουμε τους αντιπάλους τους παρά μόνο μέσα από εκείνα που μαθαίνουμε από αυτούς, και την ύπαρξή τους μ ας την βεβαιώνουν κάποιοι μονόλογοι, όπως εκείνος του Ιππόλυτου στην Υαίδρα του Ρασίν. Σις πράξεις και τις χειρονομίες τους μας τις παρουσιάζουν αφηγήσεις τρίτων. Οι ίδιοι δεν εμφανίζονται καθόλου στα μάτια μας. Επιπλέον, οι Έλληνες συνωμότες δεν μας παρέχουν οι ίδιοι το θέαμα των κατορθωμάτων τους. Αυτά τα μαθαίνουμε από όσα μας λένε οι ίδιοι σχετικά με αυτά. Επομένως δεν υπάρχει στο έργο η vis tragica καθαυτή. Δεν υπάρχει η σύγκρουση των γεγονότων, φανερές εκρήξεις συμβάντων, κανένα από εκείνα τα στοιχεία που συνιστούν το σύγχρονο δράμα. Αυτά τα εκούσια από την πλευρά του συγγραφέα ελαττώματα, ωστόσο, δεν προκαλούν καμιά ψυχρότητα. Σα πρόσωπα που κινούνται επί σκηνής δεν είναι ανδρείκελα. Ζουν πραγματικά. Γινόμαστε οι μάρτυρες των αγώνων της ψυχής τους, παρακολουθούμε με έντονο ενδιαφέρον την ψυχολογική εξέλιξη της κατάστασης. Αυτή η κατάσταση είναι τέτοια, ώστε το παθητικό να προσεγγίζει το υψηλό! Είναι άμεσα το παθητικό που μεταδίδει στην ψυχή του θεατή τη συγκίνηση, από την οποία εμφορείται και ο ίδιος ο ηθοποιός που ενσαρκώνει το δραματικό πρόσωπο< Δεν υπάρχει καθ αυτό σενάριο. Όλη η ομορφιά του έργου έγκειται στον ίδιο του τον τόνο<» Σα υπόλοιπα έργα της οιονεί τετραλογίας του Ραγκαβή συγκροτούν μια ενότητα, όχι θεματική αλλά ιστορική και μια ενότητα από την άποψη του σκοπού.

16 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 13 Σα έργα «Οι Σριάκοντα», «Ο Δούκας», «Η Υροσύνη» και «Η Παραμονή», απεικονίζουν θεματικά την ιστορία του ελληνισμού, ξεκινώντας από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και την Σουρκοκρατία και φτάνοντας έως την επανάσταση, όπως αναφέρθηκε ήδη. Εντάσσονται έτσι στον ιστορικό κλάδο της εθνικής δραματουργίας που αποσκοπεί στην τεκμηρίωση της εθνικής ύπαρξης σ ένα απώτερο παρελθόν, δια του οποίου αναζητούν την ταυτότητά τους και προβάλλονται οι εθνικές ιδεολογίες της Παλιγγενεσίας 12. Μέσα σ αυτά τα πλαίσια δεν ενδιαφέρει τόσο η υπόθεση του έργου, όσο ενδιαφέρει το εάν οι άμεσοι στόχοι που προβάλλονται διά του έργου μπορούν να πυροδοτήσουν αντιδράσεις και συναισθήματα, τα οποία να αναφέρονται σε έναν απώτερο σκοπό, που δεν είναι άλλος από τη διαμόρφωση μιας εθνικής ταυτότητας του εμείς στο ρευστό και μεταβαλλόμενο ιστορικό πλαίσιο των Βαλκανίων των αρχών του 19 ου αιώνα. «Ό,τι ενδιαφέρει είναι τα θεματικά πλαίσια της ιστορίας και της προϊστορίας του έθνους». Ο Ραγκαβής στις ιστορικές του τραγωδίες ακολουθεί κατά ένα απολύτως αντιπροσωπευτικό τρόπο, την ιδιάζουσα περίπτωση της ελληνικής ιστορικής δραματογραφίας, που εκτείνεται σε τέσσερις διαφορετικούς θεματικούς κύκλους. Η δραματική, άλλωστε, παραγωγή της περιόδου αυτής ακολούθησε την κρατική ιδεολογία που συνάδει προς την πολιτική της «Μεγάλης Ιδέας» και την ενισχύει και συστηματικά βοηθήθηκε από τους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς που με τη θεσμοθέτηση και απονομή 12 Βάλτερ Πούχνερ ό.π., σελ. 133.

17 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 14 επισήμων βραβείων, τροφοδότησαν και καλλιέργησαν την παραγωγή τέτοιων έργων και δη δραμάτων γραμμένων στην καθαρεύουσα. Ο ΡΑΓΚΑΒΗ Ψ ΔΡΑΜΑΣΟΤΡΓΟ I. ΟΙ ΣΡΑΓΨΔΙΕ αυτά τα πλαίσια παράγεται και λειτουργεί το ιστορικό δραματικό έργο του Ραγκαβή, κάτω από αυστηρά συγκεκριμένες ιστορικές συντεταγμένες και σύμφωνα προς τις οποίες θα πρέπει να κριθεί. α) τους «Σριάκοντα», ο Ραγκαβής αναφέρεται στο αθηναϊκό πολίτευμα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Σο δράμα χωρίζεται σε πέντε μέρη και εκδόθηκε στην Αθήνα το Ο εμφύλιος μεταφέρεται επί σκηνής, αλλά η ενότητα του έργου διασπάται από μία ερωτική περιπέτεια στην τέταρτη πράξη και που αφορά την εταίρα Λάμια και την Καλλιόπη, κόρη του Θηραμένη, που εμφανίζονται ερωτευμένες με το ίδιο πρόσωπο (τον Θράσυλο). Σο έργο έχει ασυμμετρίες δεδομένου ότι το κύριο θέμα του, που είναι ο ανταγωνισμός του Κριτία και Θηραμένη και ο εμφύλιος, δεν αποτελούν και την κορύφωση του δράματος, η οποία τοποθετείται στην τέταρτη πράξη στην προαναφερθείσα ερωτική ιστορία, με εμφανείς ρομαντικές επιδράσεις, είναι δηλαδή ένα έργο με ποικίλες υφολογικές διαστρωματώσεις όχι άριστα δεμένες μεταξύ τους. β) «Ο Δούκας», Σραγωδία σε 5 πράξεις.

18 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 15 Σο αισθητικό αποτέλεσμα είναι σαφώς καλύτερο από το προηγούμενο έργο. Οι επιρροές που έχει δεχθεί ο Ραγκαβής σ αυτό το έργο, φαίνονται να είναι μάλλον προερχόμενες από τον αίξπηρ και λιγότερο από αλλού. Με χαρακτηριστική από αυτή την άποψη την 5 η πράξη, όπου στο μονόλογο του Δούκα μετά την δολοφονία του Αλέξιου και η συνάντηση του με τον πατέρα του θύματος έχει αδιαμφισβήτητη αισθητική αξία. γ) «Η Υροσύνη», δράμα σε 5 πράξεις. τον πρόλογο του έργου, ο Ραγκαβής εξηγεί γιατί δεν ανέβηκε το έργο όταν το είχε προγραμματίσει παραθέτοντας μία πραγματική ή φανταστική ιστορία. Αφηγείται, λοιπόν, πως όταν επρόκειτο να παιχθεί το έργο, τον πλησίασε κάποιος, ο οποίος είχε ως αίτημα να μην παιχθεί το έργο. Από τη συζήτηση προέκυψε ότι ήταν γιος της Υροσύνης και δεν επιθυμούσε μία παράσταση στην οποία απεικονιζόταν η μητέρα του. «<Ὦ! Ὡς πρὸς τοῦτο, τῷ εἶπα, μὲ συγχωρεῖτε, ἀλλ ἀντιβαίνετε εἰς τὴν δραματικήν μου ἀλήθειαν. Ἡ ἐδική μου Υροσύνη υἱὸν δέν εἶχεν οὐδ ἠδύνατο να ἔχῃ, ἀαθᾳνοῦσα κόρη ἁγνή! Ἀλλ ὁ ἄνθρωπος ἐπέμενε διισχυριζόμενος ὅτι ἡ ἱστορικὴ ἀλήθεια ὑπερέχει τῆς δραματικῆς. Μάτην προσέτι τῷ προσέθηκα ὅτι τὴν Υροσύνην μου περιέγραψα οὕτως ὥστε να μὴν φέρει μῶμον εἰς τοὺς οἰκείους της, ὅτι ἄλλως τε δύναται να ὑπάρξῃ συμβιβασμός, καὶ ἀφοῦ αἱ δύο Υροσύνες μας δεν συμφωνοῦσι, να κρατήσῃ καθεὶς τὴν ἐδικὴν του. Βλέπων ὅτι ὁ εὐσεβὴς υἱὸς μετὰ συγκινητικῆς λύπης ἐπέμενε, παρεκάλεσα τοὺς ἐθελοντὰς ν ἀποστῶσι τῆς παραστάσεως καὶ βοηθούσης καὶ τῆς ἀδιαφορίας τοῦ ἑλληνικοῦ κοινοῦ, διὰ τάς ἑλληνικὰς παραστάσεις, τὸ κατώρθωσα».

19 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 16 τον πρόλογο επίσης αυτού του έργου, ο Ραγκαβής αναφέρει ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν κανόνες στο χώρο της τέχνης, γεγονός που τον φέρνει σε απόλυτη αντίθεση με την εμμονή του να ακολουθεί μια αρχαΐζουσα γλώσσα και ένα προφανή μιμητισμό ενός κλασικίζοντος στυλ, ο οποίος επεκτείνεται έως την μίμηση των αρχαίων μέτρων, κάτι που δεν μπορεί να θεωρηθεί ιδιαίτερα πρωτοποριακό, όπως η αρχικά διατυπωμένη του άποψη περί κανόνων στη τέχνη. Αρετές αυτού του έργου μπορούν να θεωρηθούν η σαφήνεια στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων και η σε βάθος μελέτη τους καθώς και η αλληλουχία των γεγονότων. Σο έργο δημοσιεύθηκε το 1837 στον πρώτο τόμο των ποιημάτων του με τον τίτλο «Διάφορα ποιήματα», στον οποίο περιλαμβάνεται και το δράμα «Υροσύνη» και ο οποίος περιέχει και τον πρόλογο υπέρ των αρχών του ρομαντισμού. Η Υροσύνη είναι γραμμένη στη δημοτική σε πολιτικό ομοιοκατάληκτο στίχο. Η χρονολογική σειρά έκδοσης των έργων, δεν ακολουθεί το ιστορικό χρονικό των θεμάτων τους και γι αυτό παρατηρείται η Δημοτική της Υροσύνης να αντικαθίσταται με μια όλο και περισσότερο νεοκλασικίζουσα τάση προς την οποία στρέφεται ο Ραγκαβής όλο και περισσότερο καθώς περνά ο καιρός, η οποία τάση εκτός από τα υπόλοιπα μορφικά στοιχεία, συνοδεύεται και από μια στροφή προς την αρχαΐζουσα γλώσσα και την μίμηση των αρχαίων μέτρων. Ο αρχαϊσμός του αυτός, είχε σαν αποτέλεσμα να πνίξει την πλαστικότητα του λόγου του και να κάνει άψυχους τους διαλόγους.

20 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 17 δ) «Η Παραμονή». Με την «Παραμονή της ελληνικής επαναστάσεως» που προαναφέρθηκε, κλείνει ο κύκλος της ιστορικής τραγωδίας του Ραγκαβή. II. ΟΙ ΚΨΜΨΔΙΕ Σο 1832 μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια και την ενθρόνιση του βασιλιά Όθωνα, που ο Δ. Καλλέργης είχε την ιδέα να δώσει στο σπίτι του μια παράσταση κωμωδίας. Αρχικά φαίνεται ότι υπήρξε αντίδραση απέναντι σ ένα τέτοιο ενδεχόμενο, κυρίως για λόγους θρησκευτικούς και ηθικούς, (ήδη στη νέα πρωτεύουσα το θέατρο αντιμετωπιζόταν με προκατάληψη και η πιθανότητα να ανέβει ένα κωμικό έργο, θεωρήθηκε αντιχριστιανικό. Όταν επιτέλους κατέληξαν στην αποδοχή μιας κωμικής παράστασης, προέκυψε το πρόβλημα επιλογής του έργου. Η ιδέα επιλογής μιας γαλλικής κωμωδίας απορρίφθηκε και ο Α. Ρ. Ραγκαβής πρότεινε να γράψει ο ίδιος ένα έργο (χαρακτηριστικά είπε ότι θα το έγραφε σε 2 ημέρες). Ο Ραγκαβής τήρησε την υπόσχεσή του και έγραψε το έργο, βρέθηκε, όμως, αντιμέτωπος με άλλη προκατάληψη, την άρνηση των κυριών να πάρουν μέρος έστω και σε μια ιδιωτική παράσταση στο σπίτι του Καλλέργη. Σελικά την Σρίτη μέρα και κατά τη συνήθεια της εποχής, ο Ραγκαβής ανέγνωσε το έργο του που το είχε εν τω μεταξύ τροποποιήσει, ώστε να μην έχει γυναικείους ρόλους, αλλάζοντας παράλληλα και τον τίτλο και μετατρέποντάς το από «Ο μνηστήρ της Αρχοντούλας» σε «Γάμος άνευ νύμφης». Ας σημειωθεί ότι ο αρχικός ενθουσιασμός και αποδοχή του έργου δεν διήρκεσε, διότι παρά την αλλαγή εκφράστηκαν αντιρρήσεις και για το ότι το

21 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 18 περιεχόμενο μπορούσε να σκανδαλίσει κάποιες κυρίες που μόλις είχαν φτάσει από την Οδησσό και ενδέχεται να θεωρούσαν ότι το έργο τις υπαινίσσεται. Οι προσπάθειες του συγγραφέα να δώσει κάποια παράσταση απέτυχαν και τελικά δόθηκε μια παράσταση παντομίμας. Από το παραπάνω περιστατικό διαφαίνεται ο σημαντικός ρόλος που επεχείρησε να παίζει ο Ραγκαβής στα πρώτα αβέβαια βήματα του ελληνικού θεάτρου, αλλά προοιωνίζει και την σημαντική μετέπειτα δράση του. Α. Ο ΜΝΗΣΗΡ ΣΗ ΑΡΦΟΝΣΟΤΛΑ έργο «Ο Μνηστήρ της Αρχοντούλας» είναι μία έμμετρη μονόπρακτη κωμωδία που εντέλει έχει ένα ενδιαφέρον για τον ιστορικό του θεάτρου και μόνον, κατάφερε τελικά να παιχθεί το 1843 όταν ο Ραγκαβής το ξανάγραψε από μνήμης και του έδωσε και τον οριστικό τίτλο 13. Η υπόθεση, που τελικά δεν έχει γυναικεία πρόσωπα για τον λόγο που προαναφέρθηκε, είναι από τις πιο απλές Απομνημονεύματα, Σ. Ι, σελ «<Πορευόμενος κατ οἶκον ἤρχισα στρέφων κατὰ νοῦν πλοκήν τινα, καθ ἢν να ὑπάρχῃ καὶ να μὴν ὑπάρχει συγχρόνως πρόσωπον γυναικεῖον καὶ ἅμα εἰσελθὼν εἰς τὸ δωμάτιόν μου, ἤρχισα γράφων καὶ ἔγραψα δι ὅλης τῆς νυχτὸς καὶ τοῦ ἑπομένου ἡμερονυκτίου ὡς καὶ τῆς μετ αὐτὸ ἡμέρας, μετὰ μικρῶν διαλείψεων διὰ τὰ γεύματα καὶ βραχυτάτας στιγμὰς ἀναπαύσεως». 14 Εισαγωγή από την έκδοσιν του ΥΕΞΗ, Εν Αθήναις (Θεατρική βιβλιοθήκη εκδιδομένη επιμελεία Νικολάου Ι. Λάσκαρη). «Ὁ Μνηστὴρ τῆς Ἀρχοντούλας» ὃν οἱ Ἕλληνες ἠθοποιοὶ καὶ οἱ ἑκάστοτε αὐτοῦ ἐκδόται μετεβάπτισαν εἰς «Ἀγροικογιάννην», εἶναι ἡ πρώτη κωμῳδία ἥτις ἐγράφη μετὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Ἑλλάδος ὑπὸ τάς ἑξῆς περιστάσεις: Ἐν Ναυπλίω, τὸ 1832, ὁ Δημήτριος Καλλέργης, ῥηξικέλευθος καὶ προτρέχων τοῦ πολιτισμοῦ τῶν συμπολιτῶν του, ἐπρότεινε τὴν παράστασιν κωμῳδίας ἐν τῇ οἰκίᾳ του. Ἡ πρότασις τοῦ Καλλέργη ἐφάνη εἰς πολλοὺς ἀνήθικος καὶ ἀντιθρησκευτική. Οὐχ ἧττον ἐγένετο δεκτὴ ὑπὸ τῶν μᾶλλον ἀνεπτυγμένων καὶ ἤρξατο να γίνεται σκέψις περὶ τοῦ παρασταθησομένου ἔργου. Κατ ἀρχὰς προσπάθησαν διάφοροι γαλλικὰς κωμῳδίας ἐκ τῶν εὑρισκομένων ἐν τοῖς βιβλίοις τῶν ἐκ τῆς ἀλλοδαπῆς ἐπιστρεψάντων τότε Ἑλλήνων. Ἀλλ ὁ μακαρίτης Ἀλέξ. Ῥαγκαβής,

22 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 19 Ι. ΓΕΝΙΚΑ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ Σο βασικό μοτίβο είναι ο γάμος ενός επαρχιώτη με μια κοπέλα από την πρωτεύουσα και σατιρίζει την συνήθεια των ανθρώπων της εποχής να μιμούνται ξένα πρότυπα. Σο θέμα αυτό είναι κοινότυπο για εκείνη την περίοδο και έδινε αφορμή συχνά για τη συγγραφή κωμικών έργων. Ακολουθεί τα πρότυπα που θυμίζουν κωμωδίες του Μολιέρου, τα ίδια πρόσωπα και το ίδιο θέμα έχει και η κωμωδία Αγροικογιάννος που εκδόθηκε μαζί με το προηγούμενο έργο, εκτός των απάντων, από τον Ι. Κωστόπουλο, το II.ΣΑ ΠΡΟΨΠΑ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ. ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΑΡΡΤΣΗ ΤΠΟΤΛΙΔΗ: φίλος του. ΠΗΔΗΚΣΟΤΛΗ: φίλος του Τπουλίδου (ενδεδυμένος ρούχα ευρωπαϊκά τελευταίου συρμού). ΑΓΡΟΙΚΟΓΙΑΝΝΗ: κάτοικος και κτηματίας μιας των επαρχιών. Εις υμβολαιογράφος, βωβόν πρόσωπον. IIII. Ο ΦΨΡΟ (Η σκηνή σε ένα δωμάτιο της οικίας του Ανδρέα). παρὼν τότε κατὰ τὴν συζήτησιν τοῦ ἔργου, διεμαρτυρήθη ἐντόνως, ἐπιμείνας ὅπως ἡ πρώτη ἐπὶ τοῦ ἐλευθέρου ἐδάφους τοῦ Ναυπλίου δοθησομένη παράστασις ὀφείλει να δοθεὶ ὄχι μόνον ἑλληνιστί, ἀλλὰ δι ἑλληνικοῦ ἔργου, ὅπερ ἀνέλαβεν να γράψῃ ἐντὸς 2 ἡμερῶν, καὶ ἐνῶ να μὴν ὑπάρχῃ γυναικεῖον πρόσωπον, καθόσον οὐδεμία κυρία ἐπείθετο να ἀνέλθη τὴν σκηνὴν «καίτοι ἐντὸς ἰδιωτικῆς οἰκίας μέλλουσαν να στηθῆ!» Ἡ πρότασις τοῦ Ῥαγκαβὴ εγένετο δεκτή, ἡ κωμῳδία ἐγράφη πράγματι ἐντὸς 2 ἡμερῶν καὶ τὴν τρίτην ἀνεγνώσθη ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Καλλέργη, φέρουσα τὸν τίτλον «Γάμος ἄνευ Νύμφης». Σὸ τέλος τῆς ἀναγνώσεως ἔστεψαν γενικὰ παρ ὅλων χειροκροτήματα, μεθ ὃ ἤρξαντο ἀμέσως αἱ διὰ τὴν παράστασιν προετοιμασίας. (Σό ἲδιο ἄλλωστε λέει καί ὁ Ραγκαβής στήν προαναφερθείσα υποσημείωση τῶν ἁπάντων Σ. Α σελ. 277).

23 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 20 IV. Η ΔΟΜΗ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ Σο έργο αποτελείται από ι σκηνές. κηνή Α Ο Τπουλίδης μόνος του μονολογεί. Σο κύριο νόημα των λόγων του είναι ότι πρόκειται να εκδικηθεί τον Αγροικογιάννο για την απαίτησή του να επιθυμεί νέα και ωραία σύζυγο ενώ έχει ανηψιά «της παντρειάς». κηνή Β υνομιλεί ο Τπουλίδης μαζί με τον Ανδρέα και του λέγει ότι ο Αγροικογιάννης από την Ποντικότρουπαν πρόκειται να του χαλάσει το προξενιό με την ανιψιά του, γιατί δεν έχει καλή καταγωγή και θέση σημαντική. κηνή Γ Ο Αγροικογιάννης μονολογεί και ονειρεύεται την επιθυμητή νύφη με όλα τα εξιδανικευμένα χαρακτηριστικά της Ευρωπαίας αστής. κηνή Δ και Ε Ο Τπουλίδης περιγράφει στον Αγροικογιάννη πως πρέπει να φέρεται στη μέλλουσα σύζυγό του και παρουσιάζοντάς την ως μία ηρωίδα των κωμωδιών του Μολιέρου, διακωμωδώντας ταυτοχρόνως τις δικές του ιδέες και απομιμήσεις. Κατόπιν στην Ε σκηνή ο Ανδρέας του ανακοινώνει ότι η κόρη του δεν τον θέλει διότι κατάγεται από την Ποντικότρουπαν. κηνή Ζ Ο Αγροικογιάννης ζητά βοήθειαν από τον Τπουλίδη, ο οποίος θέτει ως όρους για τη βοήθειά του τη συναίνεσή του για τον γάμο του με την

24 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 21 Ασπασία και αρχίζουν τα μαθήματα ευρωπαϊκών τρόπων και συμπεριφοράς. κηνή Η Ο Αγροικογιάννης και Πηδηκτούλης Ακολουθεί διάλογος με ανάμεικτες γαλλικές φράσεις τις οποίες ο Αγροικογιάννης δεν κατανοεί, όμως αντιλαμβάνεται ότι είναι αντεραστής του και του ζητά να ξιφομαχίσουν με έναν παροιμιώδη τρόπο, θέτοντάς του προοιμιακή σειρά παραλόγων απαιτήσεων. «Αγροικογιάννης: Είσθε συγγενής της Αρχοντούλας; Πηδηκτούλης: C est drole, ma foi! Δεν εννοείτε; Όπου την ιδώ, τρέχω κατόπιν της, φιλώ tenderement το χέρι της, την λέγω mille et un riens κοπλιμέντα, κρυφολαλώ μαζί της, κάθομαι ώρες κοντά της et coetera et coetera< Αγροικογιάννης: Αυτό δεν μ αρέσει καθόλου. ας το λέγω φανερά και ξάστερα, κομμένο το γιλέκι. Πηδ.: Πως δεν σας αρέσει; Και αφού την πάρετε, αφού γίνεται son heureux epoux, αφού γίνετε ο κύριός της τραλαλά (χορεύει) τότε θα είναι χαρά Θεού, τότε θα έρθουν les beaux temps! Όταν θα είναι εις το σπίτι, chez elle εγώ θα της βαστώ συντροφιά. Εις τας συναναστροφάς μ εμένα θα κάμη conversation. Αγρ.: Πως αυτό; κ εγώ όπου θα είμαι ο άνδρας της Πηδ.: Fi donc! O Άνδρας! Que c est bourgeois! Όταν με βλέπετε και την ομιλώ θα μακρύνεσθε δια να μην ακούετε, όταν έρχομαι και την πλησιάζω, θα φεύγετε δια να μην βλέπετε και ainsi du reste. Αυτοί είναι ευγενείς τρόποι!

25 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 22 Αγρ.: Δεν μ αρέσουν αυτοί οι τρόποι διόλου. Θέλω η γυναίκα μου, με την άδειάν σας, να είναι γυναίκα μου. Σην παίρνω διά εμένα και όχι δια τον γείτονα<» Ο καυγάς δυναμώνει και ο Πηδηκτούλης του ζητά να μονομαχήσουν. κηνή Θ Μπαίνει ο Τπουλίδης ο οποίος πληροφορείται τα της μονομαχίας. Ο Αγροικογιάννης τον χαρακτηρίζει με τα χειρότερα λόγια. «Πες εφτερνίσθηκε τη μάνα του διαβόλου και τον έκαμεν. Απ το Παρίσι έρχεται ή απ τη φωλιά του ατανά;» Ο Τπουλίδης του εξηγεί τη στάση και τους όρους της μονομαχίας. Ο Αγροικογιάννης αρνείται τη μονομαχία από φόβο. κηνή Ι Μπαίνουν Ανδρέας, Τπουλίδης και μια γυναίκα με καλυμμένο το πρόσωπο. Η νύμφη είναι άνδρας. Ο Αγροικογιάννης βαθμιαία βρίσκει τα στοιχεία του φύλου, αλλά τον καθησυχάζουν. Βαθμιαία πλέκεται η εξαπάτηση του Αγροικογιάννη ο οποίος συναίνεσε στο γάμο Τπουλίδη - Ασπασίας χωρίς προίκα προκειμένου να εξασφαλίσει και αυτός τη νέα σύζυγο. Αποκαλύπτεται στο τέλος ότι και Αρχοντούλα δεν υπήρχε και ότι ήταν μεταμφιεσμένος άνδρας. Η κωμωδία αυτή είναι ευφυέστατη γραμμένη καθαρά κατά τα γαλλικά πρότυπα το έργο ούτε κατ ελάχιστο μπορεί να συνδεθεί με τον Αριστοφάνη. Από την άποψη της σκηνικής οικονομίας αξιολογείται το τέχνασμα του τέλους να εμφανιστεί η νύφη με το

26 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 23 πρόσωπό της καλυμμένο για να καλυφθεί η ανάγκη να παρουσιαστεί στο έργο άνδρας στη θέση γυναίκας, αφού ο Ραγκαβής δεν κατάφερε να βρει γυναίκα ηθοποιό και αναγκάσθηκε να τροποποιήσει το έργο και να αλλάξει και τον τίτλο σε «Γάμος άνευ νύμφης». Η δυσκολία αυτή συνδεόταν τόσο με την προκατάληψη των γυναικών να ανέβουν στη σκηνή έστω και ερασιτεχνικά, όσο και με την άρνηση του κοινού να δεχθεί άνδρες σε γυναικείους ρόλους. Ο Γάμος άνευ νύμφης είναι το πρώτο έργο του Ραγκαβή και το πρώτο του ελληνικού δραματολογίου που γράφτηκε στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Σο έργο έχει ηθογραφικό χαρακτήρα και περιγράφει τις τάσεις της πρώιμης αστικοποίησης. Αν και γράφτηκε, όπως ισχυρίστηκε ο συγγραφέας του, σε δύο ημέρες, επειδή ήταν κοντά στο πνεύμα της εποχής, σημείωσε μεγάλη επιτυχία και παίχθηκε πολλές φορές παρά τις δυσκολίες που παρουσιάστηκαν κατά την πρώτη απόπειρα του Ραγκαβή να το παρουσιάσει στο σπίτι του Καλλέργη. Όταν το έργο παίχτηκε πρώτη φορά το 1843, τα δυσάρεστα γεγονότα της αρχής αποσιωπώνται και αναφέρεται ότι το έργο γράφτηκε από τον Ραγκαβή τον Δεκέμβριο του ΠΑΡΑΣΑΕΙ - ΕΚΔΟΕΙ Ο «Γάμος άνευ νύμφης», παίχθηκε αρχικά το 1843 με τους Λ. Καπέλλα,. Καρτεσιον, Θ. Ορφανίδου, Ν. Μακρογεωργίου. Αμέσως μετά εξεδόθη σε ιδιαίτερο φυλλάδιο. Σο 1880, στη δεύτερη έκδοση του Κωστόπουλου με τον εξής τίτλο: «Γάμος άνευ νύμφης», κωμωδία μονόπρακτος υπό Α. Ρίζου Ραγκαβή, γραφείσα κοντά τον Δεκέμβριον του 1843 δια το εν Αθήναις ελληνικόν

27 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 24 θέατρον», το ιδιο θένα έχει η κωμωδία Αγροικογιάννος που εκδόθηκε μαζί με το προηγούμενο έργο, εκτός των απάντων, από τον Ι. Κωστόπουλο, το Επανεκδόθηκε στη Δραματική Βιβλιοθήκη του Υέξη το 1904, αρ. 55. Δεύτερη έκδοση έγινε εν Κων/πόλει παρά τω εκδότη Αρειστίδη Βλαστό βιβλιοπωλείον ΓΑΛΣΑ Γιουσέκ Καλδιρίμ 1. Συπογραφείο ΜΑΞΟΤΡΗ Κουρσούμ Φαν. Αρ. 3. Κατόπιν επανεκδόθηκε με τον τίτλο «Ο Αγροικογιάννης». Αλλά όλες οι επόμενες ήταν σε πεζό κείμενο. τα Άπαντα φέρεται με τον τίτλο «Ο Μνηστήρ της Αρχοντούλας». Επίσης υπάρχει δημοσίευση των θεατρικών έργων Δούκας, Υροσύνη, Ο Μνηστήρ της Αρχοντούλας στον τόμο: Α. Ραγκαβή, Δραματική Ποίηση, της σειράς Άπαντα Νεοελλήνων κλασσικών, πρόλογος Ελευθερίας Παπανικολάου, Αθήναι, Φρ. Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων. Σο 1887 εκδόθηκε στην Κων/πολη /. την Αθήνα ξανα το ίδιο κείμενο επανεκδόθηκε το Άλλες παραστάσεις εκτός αυτής του 1843, που γνωρίζουμε είναι: ΠΑΡΑΣΑΕΙ ΘΕΑΣΡΑ ΘΙΑΟΙ /2 ΕΡΑΙΣΕΦΝΕ ΛΕΦΗ ΜΝΗΜΟΤΝΗ /2 >>.>> /3 «ΕΡΑΙΣΕΦΝΕ ΜΝΗΜΟΤΝΗ» ΛΕΦΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΥΙΛΟΜΟΤΨΝ /1 ΤΧΨΜΑΘΕΙΨΝ ΛΕΦΗ ΜΝΗΜΟΤΝΗ Α. ΑΛΕΞΙΑΔΗ

28 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή /1 «ΑΙΦΤΛΟ» ΛΕΦΗ ΜΝΗΜΟΤΝΗ Δ.ΣΑΒΟΤΛΑΡΗ /1 Α.ΣΑΟΓΛΟΤ/ Θ ΕΑΣΡΟ«ΓΕΔΙΚ ΠΑΑ» Μ. ΑΡΝΙΨΣΑΚΗ /1 «ΕΤΡΙΠΙΔΗ» ΚΡΤΣΑΛΙΝΟΝ ΠΑΛΑΣΙΟΝ Μ. ΑΡΝΙΨΣΑΚΗ /10 Δ. ΑΛΕΞΙΑΔΗ ΘΕΑΣΡΟ «ΒΕΡΔΗ» /4 ΥΙΛΟΠΣΨΦΟ ΑΔΕΛΥΟΣΗ ΛΕΦΗ ΜΝΗΜΟΤΝΗ ΥΑΝΑΡΙΟΝ /12 Δ. ΑΛΕΞΙΑΔΗ ΘΕΑΣΡΟ «ΒΕΡΔΗ» /3 ΤΛΛΟΓΟ ΕΤΕΛΠΙ ΝΕΟΝ ΓΑΛΛΙΚΟΝ ΘΕΑΣΡΟΝ /7 ΕΡΑΙΣΕΦΝΕ ΘΕΑΣΡΟ: «ΑΠΟΒΑΘΡΑ ΠΡΙΓΚΙΠΟΝΝΗΨΝ» /1 Δ. ΑΛΕΞΙΑΔΗ ΘΕΣΡΟ «ΒΕΡΔΗ» /1 Δ. ΑΛΕΞΙΑΔΗ ΘΕΑΣΡΟ ΒΕΡΔΗ Από «ΜΕΝΑΝΔΡΟ» Ιούνιο Οκτώβριο 15 Φρυσόθεμις σταματοπούλου Βασιλάκου,Σο ελληνικό θέατρο στην Κωνσταντινούπολη το 19 ο αιώνα, Σ. Β., ΕΚΔ. «ΠΑΡΑΣΑΕΙ ΝΕΟ ΚΤΚΛΟ ΚΨΝ/ΣΨΝ, Αθήνα 1996

29 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 26 ΠΑΡΑΣΑΕΙ. Η αυλαία «αίρεται ακριβώς την 9 η ώρα μ.μ.», τα δε εισιτήρια εκόστιζαν της μεν πρώτης θέσης 1/4 του μετζητιού της δε δευτέρας 10 μεταλλίκια». «Ο Αγροικογιάννης» ή «Γάμος άνευ νύμφης», κωμωδία του πολυμαθούς Α. Ρ. Ραγκαβή, εθνική, πλήρης ευφυολογιών και αστειοτάτων σκηνών. Β. «ΔΙΟ ΕΠΙΚΕΧΙ» ο έργο περιλαμβάνεται στον τόμο των απάντων του Ραγκαβή (τ. 4 σελ ) και αναφέρει ότι το τελείωσε στη Γερμανία το Δημοσιεύεται με τον τίτλο «Διός επάνοδος», Απόν. 4, σελ. 151). Αναφορές για παραστάσεις δεν ευρέθησαν και,ίσως, το έργο ποτέ δεν παίχτηκε. Ο Μ. Βάλσα, έχει μια μικρή αναφορά στο έργο, αλλά συνήθως δεν το αναφέρουν καθόλου 16. Ο ίδιος ο Ραγκαβής λεει για το έργο του. «Έπειτα από την νηπιώδη αυτή της κοινωνίας μας ηλικίαν, ό,τι γράφεται, ό,τι εκδίδεται δεν μένει ανωφελές, διότι η ατέλεια των μεν κεντά των δε την φιλοτιμίαν...» I. ΣΑ ΠΡΟΨΠΑ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ: 1. ΖΕΤ 2. ΕΡΜΗ Σ 16 Μ. Γ: Σο νεοελληνικό θέατρο: από το «Σο εργάκι με τον τίτλο «Διός επίσκεψη» δεν προσθέτει τίποτα στο θέατρο του Ραγκαβή. Είναι μάλλον μία απόπειρα σάτιρας του σύγχρονου Έλληνα, παρά των θεοτήτων της ειδωλολατρίας, που γράφτηκε με πολύ οίστρο...» και συνεχίζει λέγοντας ότι εντάσσεται και αυτό μέσα στις δοκιμές και τις ψηλαφήσεις μιας αναγεννώμενης κοινωνίας.

30 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή ΛΤΓΔΑΜΗ: ΕΡΨΣΕΤΜΕΝΟ ΝΕΑΡΟ 4. ΚΟΤΛΑ: ΝΕΑΡΗ ΚΟΡΗ 5. ΧΑΡΟΤΔΗ: ΤΜΒΟΛΑΙΟΥΡΑΥΟ Ο ΠΑΣΕΡΑ ΣΗ ΚΟΤΛΑ 6. ΦΟΡΟ: ΘΕΟΙ, ΝΤΜΥΕ Κ.Σ.Λ. II.Ο ΦΨΡΟ: Ο χώρος του έργου είναι η Αθήνα της εποχής του Ραγκαβή, εξωτερικός χώρος, οι σκηνή διεξάγεται σε κάποιο δρόμο. III.Ο ΦΡΟΝΟ: η διαρκεια του εργου ειναι και ο χρονος του εργου. IIII.Η ΤΠΟΘΕΗ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ ΠΡΟΛΟΓΟ Ο Δίας φτάνει στην Αθήνα την οποία δεν αναγνωρίζει, αναζητά σημεία αναφοράς γνωστά, αλλά δεν υπάρχουν, νομίζει ότι έχασε τον δρόμο του από το μακρινό άστρο που κατέβηκε και απελπισμένος φωνάζει τον Ερμή. Αιφνιδίως ο Ερμής εμφανίζεται και ενώ αρχικά δεν αναγνωρίζει ο ένας τον άλλον, στη συνέχεια αμοιβαία χαριεντίζονται Ο Ερμής είναι ένας σύγχρονος νέος με συναλλαγματικές συναλλαγές και επιτόκια και του δίνει ορισμένες εξηγήσεις για την μεταβολή που επήλθε. Ο Δίας του διηγείται ότι ήλθε γιατί κάποιος τον φώναξε για λόγους ερωτικής απογοήτευσης, αλλά τώρα του εξηγεί ότι πεινάει και θα ήθελε λίγη τροφή. Ο Ερμής φεύγει. Ακολουθεί πάροδος θεών που απευθύνεται σε αυτόν τον ίδιο το Δία, ενώ τον έχει πάρει ο ύπνος.

31 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 28 Η πάροδος είναι έμμετρη. «Εις σε, κοιμώμενε θεέ, φυγάδα των γλαυκών σου θόλων φρούδας κατήλθομεν σκιαί Φορός απατηλών ειδώλων». Ακολουθεί ύμνος των Φαρίτων, του Βάκχου, των μαινάδων και των Μουσών. Οι θεοί αναφέρονται στις δυνάμεις που ο καθένας κατέχει και υπηρετεί. π.χ. Γίγαντες, ο Άρης, οι Ερινύες κ.τ.λ. «Ημών το κράτος, ημών τα όπλα κ η νεύρων ρώμη. Σροπαιοφόροι ημών οι νόμοι του κόσμου άρχουσιν υπερτάτως». Ακολουθεί το επεισόδιο Α. Επανέρχεται ο Ερμής και ο Δίας συνειδητοποιεί ότι ο Φορός των Θεών ήταν όνειρο. Εμφανίζεται ο ερωτοκτυπημένος νεαρός που επικαλείται τον Δία, και οι επικλήσεις του οποίου είχαν σαν αποτέλεσμα την επίσκεψή του. Εξηγεί στον Ερμή το πρόβλημά του, γίνεται μια στοιχειώδης αναγνώριση και ο Ερμής υπόσχεται βοήθεια. Ο Λύγδαμις (ο ερωτοχτυπημένος) αναφέρει ότι τον απορρίπτει η κοπέλα που αγαπά, γιατί δεν έχει λεφτά, επειδή είναι ποιητής και ο πατέρας της είναι παραδόπιστος συμβολαιογράφος. Ο Ερμής συναντά τον πατέρα και την κόρη και προσπαθεί να τον δελεάσει προσποιούμενος ότι τη ζητά σε γάμο ένας πλούσιος γαμπρός. Η Κούλα (κόρη) δείχνει να συγκινείται όμως από τον φτωχό

32 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 29 ποιητή και η αδιαφορία της, απλά, οφείλεται στις οδηγίες του πατέρα της. Ο Ερμής παρουσιάζεται ως φίλος δυο υποψηφίων γαμπρών, ενός πλουσίου, υπονοώντας ως πλούσιο γαμπρό το Δία, που θυμήθηκε ξανά την παλιά ερωτότροπη συμπεριφορά του, αλλά και τον φτωχό Λύγδαμη, τον απογοητευμένο ποιητή.ο Ερμής προτίθεται να γνωρίσει (πράγμα που και τελικά το πραγματοποιεί) και τους δύο στον κ. Χαρούδη και την κόρη του. Ουσιαστικά δηλαδή αρχίζει από αυτό το σημείο ένας αγώνας ανάμεσα στο Δία και τον ερωτοχτυπημένο Λύγδαμη. Ο Λύγδαμης παρουσιάζει με έμμετρο τρόπο τον έρωτά του και ο Δίας υπόσχεται πλούτη και δύναμη. Διαλέγει για την κοπέλα ο πατέρας της τον Δία, αλλά εκείνος αρνείται να πάρει μέρος στο μυστήριο του γάμου. Προς άρση του αδιεξόδου, ο Ερμής προτείνει πολιτικό γάμο. Ο πατέρας και ο Ερμής ετοιμάζουν το συμβόλαιο, αλλά η κοπέλα αποκοιμιέται. το όνειρό της εμφανίζεται ο χορός των θεών που της προτείνει τις ηδονές και την απόλαυση. «Η τρυφηλή αγκάλη μας σ ανοίγεται ίνα ριφθής. Ιδέ, ιδέ τα κάλλη μας Απόλαυσον αυτών ευθύς. τεφανας σοι προσφέρομεν πάσης τρυφής, παντός καλού. Σην ευτυχίαν φέρομεν Μάτην ζητείς αυτήν αλλού< Σο έαρ γελώσι γλυκείαι ημέραι και μύρα εκπέμπουσι νύκτες χρυσαί. κιρτών ανακράζει το παν περί σε

33 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 30 «Νύν θάλλει το έαρ σου. Ζήθι και χαίρε»... «Εις την ύλην εντρύφα η ύλη Αυτή άμα λύεται, παρήλθες και κλείεται εις μηδέν η αιώνιος πύλη. Σας ορμάς ευχαρίστει και θάλπε τους πόθους του σώματος. Ο τάφος αόμματος, και κωφαί και βωβαί είν αι κάλπαι.» Καθώς βαθμιαία αφυπνίζεται την πλησιάζει ο πατέρας της και ο Ερμής για την υπογραφή του συμβολαίου το οποίο ολοκληρώνεται, αφού συμπληρώσει το όνομα. Ενώ ο Λύγδαμης της λέει. «Ελθέ όπου αγάπη, σύμπνοια ψυχών, παρά της εκκλησίας κύρος θα δεχθή». Και ο Δίας: «Ελθέ τα αγαθά πάντα σε προσμένουσι μακράν ματαίων γραωδών προλήψεων». Καθώς η Κούλα απλώνει το χέρι της στον Λύγδαμη, ακούγεται μια φοβερή κωδωνοκρουσία. υγχρόνως πυκνοί κανονιοβολισμοί και «άπωθεν» ακούγεται ψαλμός «Φριστός Ανέστη». Αιφνίδια ανοίγει το μετασκήνιο, φλόγες βγαίνουν και μέσα στο χάσμα βυθίζονται οι θεοί. Ο Λύγδαμις αγκαλιάζει την Κούλα «το μετασκήνιον πληρούται λαού, υψούντος εν μέσω βεγγαλικών φώτων την σημαίαν της αναστάσεως». Ο Χαρούδης ενώνοντας τα χέρια της Κούλας και του Λύγδαμη λέγει:

34 Ο Γάμος του Κουτρούλη του Α. Ρ. Ραγκαβή. 31 «Μέγας ο Θεός» (απέρχονται προς εκκλησίαν). IV. ΚΡΙΣΙΚΗ ΠΡΟΕΓΓΙΗ Σο έργο αποτελείται από ένα πρόλογο, μια πάροδο, ένα επεισόδιο και μια έξοδο. Δεν χωρίζεται σε πράξεις και σκηνές, μορφικά τηρεί μια αρχαιοπρέπεια, αλλά δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι καμιά δεν έχει βαθύτερη σχέση με τον Αριστοφάνη ή κάποιο άλλο αρχαίο κείμενο της κλασικής περιόδου. Αν θα λέγαμε ότι συγγενεύει με κάτι, θα ήταν τα θρησκευτικά Μεσαιωνικά δράματα, αφού ο προφανής στόχος του είναι η δαιμονοποίηση των θεών και η εξύψωση των δομών και της πίστης της εκκλησίας. Παράλληλα, τονίζεται η υπεροχή της αρετής και της πίστης οι οποίες ανάγονται σε σταθερές αξίες, σε αντίθεση με το κυνήγι των απολαύσεων και του χρήματος. Σο κωμικό παράγεται από την παραδοξότητα των παθημάτων των θεών, του ανταγωνισμού τους με ανθρώπους και της αδυναμίας τους μέσα στη δύναμή τους. Η γελοιοποίηση και τα παθήματα των θεών με τρόπο ευτράπελο είναι το κωμικό στοιχείο του έργου, το οποίο ωστόσο χάνεται απολύτως στο τέλος που είναι και το αδύνατό του σημείο, γιατί η προβολή των αρετών της Κούλας, η αγιοποίησή της σε συνδυασμό με την παράλληλη δαιμονοποίηση των θεών μετατοπίζει το έργο προς το θρησκευτικό δράμα. Ίσως να μην ήταν και πολύ παρακινδυνευμένο, αν έλεγε κανείς, ότι το έργο αυτό αποτελεί ηθελημένη απομίμηση θρησκευτικών δραμάτων του Μεσαίωνα, όπου τον ρόλο των δαιμόνων παίρνουν οι αρχαίοι θεοί και εξαίρεται ιδιαίτερα η αρετή της κόρης. Είναι δηλαδή ένα ηθικοθρησκευτικού περιεχομένου έργο που παρά