ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ''Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ Ο ΠΙΟ ΚΟΝΤΙΝΟΣ ΜΑΣ ΠΡΟΓΟΝΟΣ.ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ''

Transcript

1 ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ''Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ Ο ΠΙΟ ΚΟΝΤΙΝΟΣ ΜΑΣ ΠΡΟΓΟΝΟΣ.ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ'' ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΠΕΡΧΕΙΑΔΑΣ - ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ. ΤΑΞΗ: Β1 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:ΤΣΙΜΠΡΟΥ Ι. ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΓΚΟΥΖΑ Δ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Κ. ΓΚΟΥΖΑ ΧΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Ε. ΑΝΤΩΝΙΟΥ Σ. ΔΡΟΣΟΣ Η. ΓΚΕΡΠΕΝΗΣ ΧΡ. ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΓΚΟΓΙΑΣ Φ. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Ι. ΚΕΣΤΟΥ Μ. ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ Π. ΓΕΡΑΝΗ Ε. ΚΑΤΣΑΒΡΙΑ Γ. ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ POWER POINT: ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΟΣ Γ. ΓΚΟΥΖΟΥΜΑ Σ. 1

2 Πίνακας Περιεχομένων ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ : ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ σελ Εισαγωγή Η προετοιμασία & το στρώσιμο του τραπεζιού Βασικές διατροφικές συνήθειες Τα μπαχαρικά & η χρήση τους Τα λουκούλλεια γεύματα των πλουσίων Οι βασικές τροφές των φτωχών Βυζαντινές συνταγές Παραλληλισμός διατροφικών συνηθειών με την αρχαιότητα και τη σύγχρονη εποχή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ σελ Εισαγωγή Η κατασκευή των ρούχων ΟΙ αυτοκρατορικές ενδυμασίες ΟΙ στολές των αξιωματικών και των στρατιωτών Η ενδυμασία των κληρικών Η ενδυμασία των αντρών και των γυναικών της μεσαίας τάξης. Σύγκριση με τη σύγχρονη εποχή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΕΜΠΟΡΙΟ-ΤΕΧΝΙΤΕΣ σελ Εισαγωγή Εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς Κατηγορίες τεχνιτών Συντεχνίες και Βιοτέχνες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ σελ Εισαγωγή Το θέατρο στο Βυζάντιο Αρματοδρομίες στον ιππόδρομο 2

3 Θρησκευτικές γιορτές στο Βυζάντιο ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ σελ. 39 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 40 3

4 ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διατροφή στο Βυζάντιο αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στον οποίο στηρίζεται η ελληνική, μεσογειακή διατροφή. Τότε ανάλογα με την οικονομική κατάσταση ή την κοινωνική τάξη της κάθε οικογένειας είχαν και τις αντίστοιχες ανέσεις κι έτσι τα γεύματα ήταν είτε πλουσιοπάροχα είτε λιτοδίαιτα. Όταν υπήρχαν περίοδοι νηστείας οι Βυζαντινοί τις τηρούσαν με ιδιαίτερη ευλάβεια. Παρ όλες τις οικονομικές όμως δυσκολίες πάντα το τραπέζι ήταν μεγάλο και πλούσιο ακόμη και από τους φτωχούς, απλώς με τρόφιμα όχι τόσο υψηλής αξίας σαν αυτά των πλουσίων. Στην εργασία θα διαβάσετε λεπτομερειακά τις διατροφικές συνήθειες των Βυζαντινών, καθώς επίσης θα δείτε και μια σύγκριση με τη διατροφή στις μέρες μας αλλά και στην αρχαιότητα. 4

5 Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΡΩΣΙΜΟ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΟΥ Η οικογένεια της βυζαντινής περιόδου, όταν καθόταν για φαγητό γύρω από το στρωμένο με το μενσάλι * τραπέζι, είχε μπροστά της διάφορα σκεύη για τις τροφές και τα ποτά. Για παράδειγμα μπροστά σε κάθε σερβίτσιο υπάρχει πάντα μία πετσέτα και μια λεκάνη (χέρνιβον) για να πλένουν τα χέρια τους οι προσκαλεσμένοι. Τα πιατικά ήταν άφθονα και ποικίλα. Τα κεραμικά σκεύη ήταν όλα ανατολικής προελεύσεως και είχαν πλούσιες διακοσμήσεις. Τα γυάλινα χρωματιστά ποτήρια ήταν μονταρισμένα πάνω σε χρυσές βάσεις. Πλάι σε ένα μεγάλο δοχείο (κάνθαρο), ήταν σωριασμένα μικρά στρογγυλά ψωμιά από γνήσιο αλεύρι. Πιο συγκεκριμένα σε κάθε γεύμα έβαζαν στο τραπέζι μία μόνο χωμάτινη γαβάθα, απ όπου ο καθένας έπαιρνε την τροφή του με τα χέρια. Αυτοί που έφτιαχναν διάφορα αντικείμενα όπως γαβάθες, πιρούνια, κουτάλια ήταν ξυλουργοί, λιθοξόοι, γενικώς ξυλοτέχνες.. Δείπνο 5

6 ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ Στη διατροφή των Βυζαντινών βασικό ρόλο είχαν το ψωμί του οποίου η ποιότητα ήταν ανάλογη με το είδος του αλευριού αλλά και του τρόπου με τον οποίο άλεθαν τα δημητριακά. Το ψωμί το έτρωγαν σταρένιο αλλά και κριθαρένιο. Βασικά διατροφικά είδη ήταν : τα λαχανικά, τα όσπρια, τα δημητριακά, διάφορα είδη πουλερικών, καθώς και τα αβγά με τα οποία έφτιαχναν τις ομελέτες και τα σφουγγάτα*. Επιπλέον από το γάλα έφτιαχναν τυριά, όπως ανθότυρο, βλάχικο και κεφαλιτζίν. Αγαπούσαν ακόμη τα κάθε λογής ψάρια φρέσκα ή παστά και τα θαλασσινά. Το κρέας το εξασφάλιζαν κυρίως με το κυνήγι και το έτρωγαν με παραδοσιακούς τρόπους ( σύμφωνα με έθιμα ). Πρώτη προτίμηση ήταν το αρνίσιο κρέας και το κατσικίσιο. Επιπρόσθετα μαγείρευαν χοιρινό και ελαφίσιο κρέας. Σπανιότερα έτρωγαν οι Βυζαντινοί τα βοοειδή, μιας και τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για την καλλιέργεια των χωραφιών. Συνήθως στο Εικόνα 1: Προετοιμασία μεσημεριανού γεύμα, το κρέας το 6

7 άλειφαν με κρασί και άλλα μπαχαρικά, τα οποία κιόλας ήταν ιδιαίτερα ακριβά αφού τα χρησιμοποιούσαν οι πλούσιοι. Τέλος το λάδι και το κρασί ήταν πολύ σημαντικά για τα γεύματα. Τα φρούτα συνόδευαν τα γεύματα μαζί με σιροπιαστά γλυκά. Οι Βυζαντινοί είχαν τρία γεύματα. Το πρωινό, στο οποίο πολλοί δεν έδιναν ιδιαίτερη σημασία, μετά γύρω στο απόγευμα το μεσημεριανό, ενώ το βράδυ πριν βασιλέψει ο ήλιος ακολουθούσε το δείπνο που κατά κανόνα ήταν και το πιο δαπανηρό. Σαν βάση είχαν ορεκτικό με αβγά σερβιρισμένα σε αβγοθήκες και ψάρι με σάλτσες, κυρίως πιάτο κρέας με πράσα ή άλλα μπαχαρικά, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ενώ σαν επιδόρπιο στις νηστείες είχαν γλυκά ή φρούτα, όπως σταφύλια, αχλάδια, ρόδια ή χουρμάδες. 7

8 ΤΑ ΜΠΑΧΑΡΙΚΑ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ Τα μπαχαρικά ήταν προϊόντα παραγωγής των Βυζαντινών καθώς και τα λαχανικά και τα κρεατικά. Τα μπαχαρικά ήταν ακριβά και είχαν φαρμακευτικές ιδιότητες όπως το μπαχάρι, πιπέρι, γαρύφαλο, ρίγανη, δυόσμος, σέλινο, πράσο, άνηθος, δεντρολίβανο και κύμινο. Επίσης χρησιμοποιούσαν και εξωτικά καρυκεύματα όπως κανέλα και μοσχοκάρυδο. Οτιδήποτε μπορούσε να καταστήσει το φαγητό νόστιμο ονομάζονταν από τους Βυζαντινούς «ήδυσμα» ή «άρτυμα». Πρωινό. Από το σινάπι έφτιαχναν ένα είδος μουστάρδας που συνόδευε τα ψάρια και τα αλλαντικά. Επίσης ως εξαιρετικό ήδυσμα οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τον κρόκο (ζαφορά ). Τέλος τα περισσότερα από τα παραπάνω μπαχαρικά τα χρησιμοποιούμε και σήμερα στην παρασκευή διαφόρων φαγητών, ώστε να γίνουν πιο εύγευστα και μυρωδάτα. 8

9 ΤΑ ΛΟΥΚΟΥΛΛΕΙΑ ΓΕΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΛΟΥΣΙΩΝ Σε αντίθεση με τη μεσαία κοινωνική τάξη, που ακολουθούσε τη βάση της Βυζαντινής διατροφής, οι πλούσιοι και γενικά οι αυτοκράτορες είχαν περισσότερα τρόφιμα στη διάθεσή τους και σίγουρα καλύτερης ποιότητας όπως χαβιάρι, βατράχους, ψήσσα* και μερσίνι*. Οι πλούσιοι έψηναν στα σπίτια τους το λευκό ψωμί τους. Επίσης το αρνί ήταν προσιτό μόνο στα ευκατάστατα νοικοκυριά, και γενικώς όλα τα κρέατα. Στα συμπόσια το φαγοπότι σύμφωνα με την αρχαία ελληνική συνήθεια ήταν να είναι ξαπλωμένοι σε καναπέδες γύρω από ένα κεντρικό τραπέζι. Σαλάτες, ελιές, σούπες, κρασί υψηλής ποιότητας ήταν κι αυτά στο οικογενειακό δείπνο. Επιπρόσθετα τα ψάρια οι πλούσιοι τα έψηναν στη σχάρα.τέλος στο ορεκτικό οι ευκατάστατοι τα καλοβρασμένα αβγά, τα σέρβιραν σε ωραίες από μπλε σμάλτο αβγοθήκες και τα έτρωγαν με μικρά κουτάλια με μακριά και χρυσή λαβή. Πιο λεπτομερειακά το μεσημεριανό διέθετε αγκινάρες, άσπρη σάλτσα, χοιρινές μπριζόλες, χοιρομέρι, πάπια, μπρισκότα*. Μήλα, πεπόνια, σύκα και σταφύλια αποτελούσαν σταθερό στοιχείο στο διαιτολόγιο. 9

10 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ ΤΩΝ ΦΤΩΧΩΝ Οι φτωχοί εννοείται πως δεν είχαν στο ελάχιστο τις ανέσεις των πλουσίων. Ήταν πάνω κάτω σαν τους απλούς μεσαίας τάξης ανθρώπους και ίσως λίγο χειρότερα. Ο τόνος ήταν η βασική τροφή των φτωχών. Οι ελιές κολυμπούσαν μέσα στη σαλαμούρα, κάτι που ήταν μεν πολύ προσιτό αλλά σ αυτό είχαν πρόσβαση μόνο οι φτωχοί. Επιπρόσθετα δεν είχαν την δυνατότητα να έχουν δικό τους φούρνο, επομένως το ψωμί τους το αγόραζαν από τον αρτοποιό. Έτσι ούτε μπορούσαν να ψήσουν ψάρια ή οτιδήποτε άλλο. Είχαν μεν τυριά (και οι πιο ντόπιοι κατανάλωναν το βλάχικο), σάλτσες, αβγά, ψάρια, λαχανικά, όσπρια αλλά και πουλερικά όχι όμως υψηλής ποιότητας. Όταν ήθελαν κρέας για τις εορτές έπρεπε να ασχοληθούν κυρίως οι άντρες με το κυνήγι. Το χειμώνα με τα χοιροσφάγια*, έσφαζαν τα γουρούνια τα Χριστούγεννα για να εξασφαλίσουν κρέας για όλη τη χρονιά. Επομένως ανάλογα με την οικονομική κατάσταση κάθε οικογένειας ήταν και τα γεύματα απλά ή πολύπλοκα. Γεύμα φτωχών. 10

11 ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΣΥΝΤΑΓΙΕΣ Μονόκυθρον: Μαγειρευόταν από διάφορα παστά ή φρέσκα ψάρια, μαζί με κομμάτια διαφόρων τυριών, αβγά και λάχανο, μέσα σε λάδι με πιπέρι και σκόρδα. Αμανίται: Έκοβαν φέτες μανιτάρια και τα αλατοπιπέρωναν, ενώ στη συνέχεια τα τηγάνιζαν με φέτες αχλαδιού. Σφουγγάτον: Έτριβαν ένα κρεμμύδι και το τσιγάριζαν στο τηγάνι. Πρόσθεταν μυρωδικά και τέλος τ αβγά. Όρνις μονθυλευτή: Άφηναν ένα κοτόπουλο για λίγες ώρες σε κρασί ή ξύδι με διάφορα μπαχαρικά, μετά το παραγέμιζαν με ψύχα ψωμιού και άλλα καρυκεύματα. Συχνά πρόσθεταν σταφίδες, κουκουνάρια και ψιλοκομμένα μανιτάρια. Σιγόβραζαν το κοτόπουλο σε κρασί ή το έψηναν μέσα σ ένα καλά κλεισμένο πήλινο σκεύος, αφού το άλειφαν καλά στο βούτυρο. 1

12 1

13 ΠΑΡΑΛΛΗΛΗΣΜΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ ΣΥΝΗΘΕΙΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ Συγκριτικά με τη διατροφή στην αρχαιότητα, οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν λιτοδίαιτοι και είχαν τρία βασικά γεύματα: πρωινό (ακράτημα λίγο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί και ίσως λίγες ελιές ή σύκα), μεσημεριανό (άριστον), βραδινό (δείπνον). Βασικό είδος διατροφή τους ήταν το ψωμί. Ειδικά οι φτωχοί έτρωγαν κρίθινα παξιμάδια, ενώ το κρέας ήταν είδος πολυτελείας, μόνο σε θρησκευτικές εορτές. Ωστόσο οι Σπαρτιάτες έτρωγαν χοιρινό κρέας με αίμα, ξύδι και αλάτι (μέλας ζωμός). Δεν είχαν πιρούνια. Στην αρχαιότητα το ψάρι όπως και στο Βυζάντιο, ήταν ευρέως καταναλώσιμο. Συνεπώς παρατηρούμε σε γενικές γραμμές τις ίδιες διατροφικές συνήθειες με την αρχαιότητα και τη σύγχρονη εποχή. Και σήμερα η μεσογειακή διατροφή στηρίζεται στο ελαιόλαδο, τα δημητριακά και το ψάρι. Τέλος από πολλές οικογένειες δεν ακολουθείται το πρότυπο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής αλλά ξένα διατροφικά πρότυπα, κυρίως αμερικάνικα. 1

14 ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ρούχα που φορούσαν οι Βυζαντινοί τα έχουμε όλοι δει σε εικόνες και τοιχογραφίες αγίων στις Εκκλησίες. Η μόδα του Βυζαντίου αποτελούσε σημαντικό διακριτικό στοιχείο πολιτισμού. Όσο πιο μεγάλη κοινωνική θέση και χρήματα είχε κάποιος, τόσο πιο ωραίες φορεσιές διέθετε, με αποτέλεσμα η ενδυμασία στο Βυζάντιο να είναι διακριτικό στοιχείο της καταγωγής, του αξιώματος, της κοινωνικής τάξης, του επαγγέλματος και της ασχολίας 14

15 του κάθε ανθρώπου. Επιπλέον η ενδυμασία συμβάδιζε για τις γυναίκες, με τις θρησκευτικές αντιλήψεις, τα ήθη και τα έθιμα, τις αξίες και τα δικαιώματα. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΡΟΥΧΩΝ Αρχικά η κατασκευή των ρούχων εκείνη την εποχή ήταν εξαιρετικά δύσκολη και χρονοβόρα. Οι άνθρωποι τα φτιάχναμε τελείως μόνοι τους, ξεκινώντας από το πιο στοιχειώδες, την ίδια την κλωστή, που έπρεπε να την επεξεργαστούν(αν ήταν μπαμπάκι, μαλλί ή μετάξι),να την βάψουν με χρώματα που βρίσκανε στη φύση, και να υφάνουν τα υφάσματα στον αργαλειό. Μετά τα έραβαν στο χέρι με μερικές βελονιές, μια και δεν υπήρχαν τότε μηχανές ραπτικής. Οι φτωχοί λοιπόν που έπρεπε να δουλέψουν σκληρά στα χωράφια ή αλλού δεν είχαν πολύ χρόνο για πολυτέλειες. Έτσι, ύφαιναν οι γυναίκες πάντα απλά υφάσματα, χωρίς διακοσμητικά σχέδια, με υλικά που ήταν εύκολα να βρεθούν και δεν κόστιζαν ακριβά. Όμως, οι πλουσιότεροι, αυτοί που είχαν την οικονομική άνεση, φτιάχναμε φορεσιές με περίτεχνα διακοσμητικά σχέδια είτε μέσα στην ύφανση, είτε τα κεντούσαν μετά με χρυσή και ασημένια κλωστή. Προφανώς δεν έφτιαχναν οι ίδιοι τα 15

16 ρούχα τους και είχαν εξειδικευμένους τεχνίτες που έκαναν αποτελεσματικά αυτή τη δουλειά. Τα χρώματα των ρούχων των Βυζαντινών ήταν ζωηρά και γαιώδη όπως: καφέ, ώχρα, πράσινο, σταχτί, μια και προέρχονταν από φυσικά υλικά. Το λευκό συμβόλιζε την αγνότητα αλλά και τη σεμνότητα, συμβολισμός που έχει διατηρηθεί ως τις μέρες μας με το λευκό που φοράνε οι νύφες. Αντίθετα, το μαύρο ήταν χρώμα της στενοχώριας, το φορούσαν οι γυναίκες και οι άντρες όταν είχαν χάσει δικό τους αγαπημένο άνθρωπο, καθώς και οι κληρικοί και όσοι είχαν επιλέξει τον μοναχικό βίο, επειδή πενθούσαν για τις αμαρτίες του κόσμου, αλλά και επειδή είχαν αφιερωθεί στο Θεό και είχαν απαρνηθεί τις χαρές των κοσμικών. Ένα ιδιαίτερο υλικό το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο για τους Βυζαντινούς ήταν το μετάξι. Η μεταξουργία ήταν γνωστή πριν από το χρόνια στην Κίνα, όμως οι ζοι θέλησαν να κρατήσουν μυστικό τον τρόπο κατασκευής του μεταξιού, διατηρώντας έτσι το μονοπώλιο μέχρι τον 5ο αι. μ.χ. που μεταδόθηκε στην Περσία και τον 6ο αι. στο Βυζάντιο. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου ο Ιουστινιανός έστειλε στην Κίνα δύο μοναχούς ειδικά για το μετάξι το οποίο εκείνη την εποχή είχε διαδοθεί σε μεγάλο βαθμό και ήταν συγχρόνως πανάκριβο. Οι δύο μοναχοί παρακολούθησαν όλη τη διαδικασία της εκτροφής του μεταξοσκώληκα και παραγωγής του μεταξιού και φεύγοντας έκρυψαν μέσα στα κούφια μπαστούνια τους αρκετό μεταξόσπορο, που μετέφεραν στο Βυζάντιο. Στα πρώτα χρόνια η Βυζαντινή αυλή κρατούσε μυστικό τον τρόπο παραγωγής του μεταξιού από τον υπόλοιπο λαό, που πίστευε ότι το μετάξι προέρχονταν από κάποια φυσική ουσία. Σιγά σιγά όμως η τεχνική ξέφυγε από τα ανάκτορα και η μεταξουργία αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό σ' όλη την Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, που ονομάστηκε 16

17 από τότε Μοριάς, εξαιτίας της καλλιέργειας της Μουριάς. ΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΕΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ Ο Αυτοκράτορας, τα μέλη της οικογένειάς του, και όλοι όσοι ήτανε μαζί του στο παλάτι(αυλικοί) διέθεταν τις πιο εντυπωσιακές ενδυμασίες. Φορούσαν πολυτελή ρούχα από ακριβά υφάσματα, όπως μετάξι από την Ανατολή, τα οποία είχαν δημιουργήσει ράπτες που δούλευαν αποκλειστικά για την αυτοκρατορική αυλή. Στολίζονταν μάλιστα και με βαρύτιμα κοσμήματα, των οποίων οι πολύτιμοι ή ημιπολύτιμοι λίθοι συχνά εισάγονταν από άλλα βασίλεια. Μάλιστα, η χρήση μιας βαφής με βαθύ κόκκινο χρώμα, που ονομάζεται πορφύρα και την έβγαζαν από ένα είδος κοχυλιού, πολύ σπάνιου, ήταν προνόμιο μόνο του βασιλιά. Οι αυτοκράτειρες εκείνη την εποχή φορούσαν στενό μεταξωτό χιτώνα κι από πάνω έριχναν ένα ιμάτιο με κέντημα στους ώμους και στον ποδόγυρο. Πάνω απ όλα φορούσαν μια μπελερίνα πλούσια κεντημένη με κυκλικό άνοιγμα στη μέση για το κεφάλι. Στο πίσω μέρος ήταν πιο μακριά, ώστε να σχηματίζει τριγωνική ουρά. Ανασήκωναν την άκρη αυτή και την κρατούσαν με το αριστερό χέρι. Ο χιτώνας είχε μανίκια που κάλυπταν το 17

18 πάνω μέρος των χεριών, ενώ ο μανδύας είχε προσαρμοσμένη μια κουκούλα, η οποία κάλυπτε το κεφάλι κάθε γυναίκας. Αναλλοίωτη επίσης διατηρήθηκε η γυναικεία κόμμωση. Μολονότι σε μερικές περιόδους χρησιμοποιήθηκαν και περούκες, οι γυναίκες κατά κανόνα χώριζαν τα μαλλιά τους στη μέση και τα συγκρατούσαν στο πλάι με τσιμπιδάκια από χρυσό και ασήμι. Μερικές φορές χρησιμοποιούσαν λινές κορδέλες ή χτένια κομψά από ελεφαντόδοντο ή κόκαλα χελώνας. Επιπλέον φορούσαν πολυτελή κοσμήματα και ακριβά αρώματα. Έβαφαν τα φρύδια τους, ώστε να σχηματίζουν ευθεία και λεπτή γραμμή, καθώς και για να δώσουν έμφαση τα υπογράμμιζαν με μαύρο χρώμα. Επιπρόσθετα φρόντιζαν να προκαλέσουν συστολή στις κόρες των ματιών τους με μαύρο χρώμα, έτσι ώστε να φαίνονται μαύρες λαμπερές κηλίδες. Τέλος έβαφαν τα χείλη τους με κοκκινάδι. 18

19 ΟΙ ΣΤΟΛΕΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ Πολυτελείς ήταν οι στολές των ανώτερων αξιωματικών και των στρατηγών. Αυτοί έφεραν τα χρυσοκέντητα και ασημοκέντητα υποδήματα,κοινώς παπούτσια. Η φορεσιά των στρατιωτικών ήταν αρχικά πανομοιότυπη με αυτή των Ρωμαίων. Την ενδυμασία χορηγούσε το κράτος, τα εσώρουχα όμως ήταν εις βάρος του στρατιώτη. Τα ενδύματα ήταν ευρύχωρα και πρακτικά: ο χιτώνας, ο μανδύας, τα υποδήματα και η καλύπτρα ή σκιάειο. Ο χιτώνας κατασκευαζόταν από λινό ή μάλλινο ύφασμα και στερεωνόταν στους ώμους με ιμάντες ή δακτυλίους, καθώς υπήρχε και μια ζώνη στην μέση. Ήταν μακρύτερος στους ιππείς και κοντύτερος στους πεζούς. Ο μανδύας ήταν από κένδουκλο* σαν την κάπα των ορεινών χωρικών μας. Κι ο μανδύας στους πεζούς ήταν βραχύτερος από τον μανδύα των ιππέων. Τα υποδήματα, ελαφρά και στερεά, καρφωτά, με πλατυκέφαλα καρφιά από κάτω. Η καλύπτρα από ύφασμα, στενότερο προς τα επάνω κάλυπτε το κεφάλι του στρατιώτη. Ο στρατιώτης όμως είχε και άλλα είδη εξαρτύσεως:το φλασκίν*, τα πουγγιά ή θηκάρια για τα τρόφιμα,τα θηκάρια για τα ''τζικούρια'' κ.λ.π. Το δερμάτινο σακίδιο όπου έβαζαν τα βέλη, τις αμοιβές χορδές, τα λιωριά ή ιμάντες για το κρέμασμα της σπάθης κ.λ.π. Στους ιππείς προστίθενται και τα είδη ιπποσκευής, με βασικό τη σέλα. Άλλα είδη είναι: το σακίδιο για την βρώμη του ζώου, το τριχωτό κάλυμμα για 19

20 τα πλευρά του και διάφορα στολίσματα. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ Η ενδυμασία των κληρικών εξελίχθηκε και διαμορφώθηκε μέσα σε μερικές δεκαετίες. Εμφανίζονται αρχικά ντυμένοι με άσπρα φορέματα, τα οποία δεν είναι πολύ διαφορετικά από την τήβεννο. Η αμφίεση των κληρικών διακοσμήθηκε με ορισμένα χαρακτηριστικά διακριτικά. Το ωμοφόριο* έγινε μέρος της αμφίεσης των επισκόπων. Γρήγορα συνδυάσθηκε με ένα μεταξωτό στιχάριον και με το λεγόμενο επιγονάτιον* το οποίο ήταν χειρομάντηλο. Ο επίσκοπος φορούσε επίσης έναν σταυρό και μίτρα στο κεφάλι. Γύρω στον λαιμό του κρεμούσε το εγκόλπιο, που έφθανε μέχρι το στήθος του. Οι διάκονοι φορούσαν το ωράριον, το οποίο πήρε τη μορφή απλού ορθογωνίου υφάσματος που κρεμιέται στο αριστερό πλευρό του διακόνου. Οι επίσκοποι φορούσαν το επιτραχήλιον, το οποίο περιγράφεται σαν άμφιο που το κρατούσαν στην μέση τους με ζώνη και μακριά κεντημένα επιμανίκιαν. 20

21 Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΑΣ ΤΑΞΗΣ Οι άνδρες της μεσαίας τάξης φορούσαν χιτώνες, σαν φουστάνια φαρδιά, με μια ζώνη σφιχτά δεμένη στην μέση τους που φτάνει σε άλλους μέχρι τα γόνατα και σε άλλους μέχρι τον αστράγαλο. Το μήκος του χιτώνα εξαρτιόταν συχνά από την ασχολία του κάθε ανθρώπου. Έτσι, για παράδειγμα οι αγρότες χρειαζόντουσαν άνετα ρούχα για να έχουν ελευθερία στην κίνηση. Ωστόσο οι άντρες της εργατικής τάξεως κυκλοφορούσαν ξυπόλυτοι. Όταν ο καιρός ήταν παγερός φορούσαν μακριά παλτά. Ακολουθούσαν την ρωμαϊκή συνήθεια να κουρεύουν τα μαλλιά τους και να ξυρίζουν τα γένια τους. Χιτώνες φοράνε και οι γυναίκες, αλλά πάντα μακριούς με επίσης μακριά μανίκια που κάλυπταν τελείως τα χέρια, μια και την εποχή εκείνη η γυναίκα έπρεπε να κρύβει το σώμα της, αλλιώς θα την θεωρούσαν ανήθικη. Πάνω από τον χιτώνα φοράνε άλλα πρόσθετα κομμάτια ύφασμα που είτε πέφτουν ελεύθερα επάνω τους, όπως είναι ο μανδύας που στηρίζεται στους ώμους και 21

22 στερεώνεται μπροστά με μια καρφίτσα είτε είναι σαν μακρύ γιλέκο, είτε σαν παλτό. Επίσης οι γυναίκες έριχναν πάνω τους σάρπες και μακριές μαντίλες που πάντα κάλυπταν το κεφάλι τους. Επιπλέον φορούσαν ιμάτιο ή ρόμπα με ουρά αρκετά μακριά έτσι ώστε να αναδιπλώνεται γύρω από τους ώμους, με αποτέλεσμα να τη σκεπάζει στο κεφάλι. Οι ρόμπες τους ήταν λινές ή μεταξωτές. Μερικές φορές όμως ήταν από διαφανές ύφασμα πράγμα που εξόργιζε τους εκπρόσωπους της εκκλησίας. 22

23 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει εντελώς. Η παραγωγή των ρούχων με τη βοήθεια της τεχνολογίας και την ανάπτυξη της οικονομίας έχει γίνει πιο εύκολη από τον πολιτισμό του Βυζαντίου. Πλέον ρούχα επεξεργάζονται μαζικά σε μεγάλες βιομηχανίες και μπορούμε να τα αγοράσουμε από τα καταστήματα. Στη σημερινή εποχή η ενδυμασία του καθενός είναι ανεξάρτητη από την οικονομική του κατάσταση ή την κοινωνική του θέση. Τα ρούχα έχουν αλλάξει καθώς διακρίνουμε διαφορετικά χρώματα και σχέδια. Το μόνο που αλλάζει είναι η εμφάνιση του άνδρα η οποία είναι πιο σύγχρονη. Από την άλλη πλευρά η ενδυμασία των γυναικών έχει διαφοροποιηθεί,αφού τα δικαιώματά τους είναι ισότιμα με των ανδρών. Έτσι δε χρειάζεται να καλύπτουν το πρόσωπό τους και γενικά οποιαδήποτε μέρη του σώματός τους. Σε μερικές περιπτώσεις όμως οφείλουν να είναι ντυμένες ευπρεπώς (όπως στις θρησκευτικές λειτουργίες). Η περιποίηση του προσώπου έχει παραμείνει ίδια καθώς και σήμερα οι γυναίκες καλλωπίζονται με διάφορα καλλυντικά. Γίνεται λοιπόν εμφανές πως η ενδυμασία στη σημερινή εποχή παίζει τελείως διαφορετικό ρόλο από τα βυζαντινά χρόνια. Ενώ λοιπόν τότε τα μεσαία και κατώτερα στρώματα δεν είχαν καμία επαφή με αυτό που θα όριζαν σήμερα ως μόδα, οι αντίστοιχες κοινωνικές τάξεις της σύγχρονης κοινωνίας αποτελούν κύρια πηγή εισοδήματος της βιομηχανίας της μόδας. Η ενδυμασία πλέον σε σχέση με το Βυζάντιο θεωρείται μορφή τέχνης πίσω από την οποία κρύβονται τεράστια οικονομικά συμφέροντα. 23

24 ΕΜΠΟΡΙΟ-ΤΕΧΝΙΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην εποχή του Βυζαντίου oι έμποροι και οι τεχνίτες βρίσκονταν κάτω από κρατική φροντίδα και μέριμνα. Όπως παλιότερα στη Ρώμη έτσι και στο Βυζάντιο επιχειρήθηκε μέσω του Επαρχικού βιβλίου να κατευθύνονται και οι δύο βασικοί κλάδοι μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια.το εμπόριο εκτός από σημαντικός παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης του Βυζαντίου, αποτελούσε και μέσο διάδοσης βυζαντινών πολιτιστικών στοιχείων σε άλλους λαούς (Βουλγάρους,Σλάβους,Ρώσους). Η οικονομική και εμπορική ανάπτυξη και γενικότερα η ευημερία του Βυζαντίου συνδεόταν άμεσα με τη σταθερότητα και την υψηλή αξία του νομίσματός του. Τα βυζαντινά νομίσματα έμοιαζαν με τα Ρωμαϊκά, από τη μια πλευρά απεικονιζόταν ο αυτοκράτορας και από την άλλη το έμβλημα της πόλεως ή ο Σταυρός. Ο Ιουστινιανός ήταν ο πρώτος που εξέφρασε την έντονη θρησκευτική του βιοθεωρία στα νομίσματα. Πάντως κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας,η Θεσσαλονίκη,η Τραπεζούντα και η Νίκαια είχαν το δικό τους νόμισμα. 24

25 ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΛΑΟΥΣ Κατά την πρώτη φάση της Βυζαντινής Ιστορίας τα πιο σπάνια είδη πολυτελείας εισάγονταν από την Ανατολή και αποτελούσαν αντικείμενο κρατικών μονοπωλίων. Ο Εύξεινος Πόντος αποτελούσε σταυροδρόμι του διεθνούς και διαπεριφερειακού εμπορίου συνδέοντας το Βυζάντιο με την Κεντρική Ευρώπη,τη Ρωσία,τον Καύκασο,την Κεντρική Ασία και την Κίνα. Στον Εύξεινο Πόντο οι Βυζαντινοί διατηρούσαν έντονες εμπορικές σχέσεις με τους λαούς που κατοικούσαν στα βόρεια της περιοχής. Στην πρωτεύουσα εισάγονταν : κερί,μέλι,γούνες και λινά υφάσματα, ενώ εξάγονταν είδη πολυτελείας. Παράλληλα η Κωνσταντινούπολη ως κέντρο διαπεριφερειακού εμπορίου πέρα των προϊόντων του διεθνούς εμπορίου,λάμβανε αγαθά από ολόκληρη την αυτοκρατορία στα οποία συμπεριλαμβάνονταν τα λινά υφάσματα του Πόντου και τα χοιρινά της Παφλαγονίας ή τα μπαχαρικά που κατέληγαν σε αυτή από τη Συρία μέσω της Τραπεζούντας. Η Τραπεζούντα αποτελούσε κέντρο εμπορικής διάθεσης. Δασμοί είχαν επιβληθεί σε όλα τα εμπορεύματα που εισάγονταν στη χώρα ή εξάγονταν από αυτή. Επίσης ένα άλλο μέτρο των Βυζαντινών ήταν να απαγορεύσουν στους Έλληνες εμπόρους να πηγαίνουν στην Ιταλία για εμπόριο. Ρωσικό εμπόριο με τους Βυζαντινούς άρχισε από τον 10ο άι.έφερναν : ψάρια δερμάτινα είδη,μέλι, κερί, χαβιάρι ενώ αγόραζαν άλογα,πιπέρι,κρασί κ.α..είχαν εξαιρετικά 25

26 αυστηρούς κανόνες με τους εμπόρους της Ρωσίας σε αντίθεση με τους Ιταλούς που πέτυχαν περισσότερες παραχωρήσεις από όλους τους άλλους. Οι παραχωρήσεις αυτές επρόκειτο να υποσκάψουν τη Βυζαντινή Οικονομία αλλά και τη βυζαντινή κυριαρχία κατά τους επόμενους δύο αιώνες. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΕΧΝΙΤΩΝ ΟΙΚΟΔΟΜΟΙ-ΧΤΙΣΤΕΣ Οι χτίστες στο Βυζάντιο σπάνια αναφέρονταν με τα ονόματα τους στα κείμενα. Ηταν οργανωμένοι σε συντεχνίες όπως μαρτυρούν παλαιοχριστιανικές επιγραφές αλλά και υστεροβυζαντινά κείμενα. Επικεφαλής του κάθε συνεργείου είναι ο πρώτος μάστορας, ο οποίος καθοδηγούσε τους εργάτες. ΛΙΘΟΞΟΟΙ-ΜΑΡΜΑΡΑΔΕΣ 26

27 Λιθοξόοι ονομάζονταν οι τεχνίτες που εξώρυσσαν τους λίθους από τα λατομεία και τους λάξευαν αλλά και οι γλύπτες.η εργασία τους ξεκινούσε στα λατομεία όπου οι λατόμοι και οι λατύποι εξώρυσσαν και κατεργάζονταν διάφορους λίθους(ασβεστόλιθο,πωρόλιθο,μάρμαρο,πολύτιμους λίθους). ΚΕΡΑΜΕΙΣ-ΠΛΙΝΘΟΥΡΓΟΙ Οι τεχνίτες αυτοί ασχολούνταν με την παραγωγή κεραμικών προϊόντων (πλίνθων,πλακών δαπέδου,κεραμιδιών,πήλινων σωλήνων κ.α)η εργασία τους περιλάμβανε την εξόρυξη, προετοιμασία,διαμόρφωση σε καλούπια, στέγνωμα και ψήσιμο του πηλού σε καμίνια ή σε σωρούς στην ύπαιθρο. Οι τεχνίτες αυτοί ίσως οργανωμένοι σε συντεχνίες μετακινούνταν σε μεγάλες αποστάσεις για την κατασκευή ή επισκευή έργων μαζί με τα εργαλεία τους που έτσι και αλλιώς ήταν λίγα και εύκολα στην μεταφορά. ΞΥΛΟΥΡΓΟΙ Η εργασία των τεχνιτών αυτών ξεκινούσε με την υλοτόμηση και την επεξεργασία της 27

28 κατάλληλης ξυλείας. Στη συνέχεια μετέφεραν το υλικό στο εργοτάξιο όπου μάλλον ο σκαλωτής, ένας ειδικός τεχνίτης μαζί με τους κτίστες έφτιαχναν τις σκαλωσιές για να πατήσουν οι υπόλοιποι τεχνίτες της οικοδομής. ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΟΙ-ΣΙΔΗΡΟΥΡΓΟΙ Οι σιδηρουργοί εργάζονταν σε ειδικευμένα εργαστήρια στα σιδηρουργεία και κατασκεύαζαν διάφορα μεταλλικά αντικείμενα που είτε ήταν απαραίτητα για την κατασκευή και σταθεροποίηση του κτηρίου(καρφιά,συνδέσμους,δακτυλίους,σφήνες) είτε χρησιμοποιούνταν στη διακόσμησή του (φράγματα,επενδύσεις παραθύρων και θυρών). Επίσης έφτιαχναν και επιδιόρθωναν εργαλεία των υπόλοιπων τεχνιτών. Στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν απλοί πολίτες οι οποίοι πειραματίζονταν με τα υλικά προκειμένου να βελτιώσουν τις κατασκευές τους σε αντοχή και εμφάνιση. Επειδή ασχολούνταν με επικίνδυνες δραστηριότητες δεν μπορούσαν να έχουν τα εργαστήριά τους οπουδήποτε μέσα στην πόλη αλλά σε συγκεκριμένες συνοικίες. Οι αυτοκράτορες ενίσχυσαν αυτούς τους τεχνίτες και τους επέτρεψαν να πουλάνε οι ίδιοι αντικείμενα από πολύτιμους λίθους,δικαίωμα που είχαν μόνο τα βασιλικά εργαστήρια. Η δυσκολία εύρεσης της πρώτης ύλης,του μεταλλεύματος οδήγησε τους βυζαντινούς στην ανακύκλωση των παλαιών 28

29 αντικειμένων από μέταλλα. Αυτό γινόταν σε ειδικά εργαστήρια και με τη βοήθεια της φωτιάς. Γνωρίζουμε από κείμενα ότι υπήρχε μια μεγάλη ποικιλία τεχνιτών κατεργασίας του μετάλλου όπως σιδεράδες,χαλκωματάδες,κλειθροποιοί, μαχαιροποιοί, κατηνάριοι και βεβαίως χρυσοχόοι.γενικά η εργασία των σιδηρουργών ήταν και ανθυγιεινή αφού υπήρχε πάντα κίνδυνος πυρκαγιάς λόγω των μεγάλων θερμοκρασιών που αναπτύσσονταν. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ Οι αρχιτέκτονες ήταν τεχνίτες με γνώσεις περισσότερο πρακτικές και τεχνικές ενώ οι μηχανικοί και οι μηχανοποιοί διέθεταν και ακαδημαϊκή κατάρτιση. Είχαν την εύνοια του παλατιού,βρίσκονταν ψηλά στην κοινωνική ιεραρχία και διέθεταν κοινωνική αναγνώριση. Κατά τους πρώτους χρόνους επέβλεπαν εργασίες και κατεύθυναν τους τεχνίτες στο εργοτάξιο,κρατώντας όπως μαρτυράνε σχετικές παραστάσεις μια μακριά ράβδο. Ανάμεσα στους μηχανικούς ξεχώριζαν οι μορφές του Ανθέμιου από τη Μίλητο και 29

30 Ισίδωρου από τις Τράλλεις της Λυκίας στη Μικρά Ασία οι οποίοι έκτισαν το ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΙΕΣ Το εμπόριο του Βυζαντίου αναπτύχθηκε προς διάφορες κατευθύνσεις. Μόνο στην πρωτεύουσα υπήρχαν 23 τουλάχιστον συντεχνίες. Οι συντεχνίες που είχαν σχέση με τα βασικά είδη τροφής ήταν οργανωμένες με ιδιαίτερη φροντίδα. Κανένας άνδρας δεν μπορούσε να είναι μέλος σε περισσότερες από μία συντεχνίες και μάλιστα δεν ήταν υποχρεωμένος να ανήκει σε αυτή τη μία αντίθετα με ότι επικρατούσε στη Ρώμη όπου η εγγραφή σε κάποιο σωματείο ήταν υποχρεωτική. Κάθε συντεχνία διάλεγε πρόεδρο με εκλογές. Κάθε συντεχνία αγόραζε τις πρώτες ύλες που χρειάζονταν. Μόνο οι παντοπώλες ήταν ελεύθεροι να ανοίξουν τα καταστήματά τους σε οποιοδήποτε δρόμο γιατί αυτοί πουλούσαν είδη πρώτης ανάγκης. Τέλος οι πλανόδιοι μικροπωλητές έκαναν ζωηρό εμπόριο μεταχειρισμένων δευτέρας ποιότητας. Οι μισθοί κανονίζονταν μέσω των συντεχνιών και διατηρούνταν εξαιρετικά χαμηλοί. Τα μέλη των συντεχνιών έπαιρναν μόνο ένα μέρος του μισθού τους σε χρήματα και ένα σημαντικό μέρος από όσο δικαιούνταν το έπαιρναν σε είδος. Αν κάποιος παραβίαζε τους κανονισμούς μιας συντεχνίας τιμωρούνταν με πρόστιμο ή ακρωτηριασμό ή με απομάκρυνση από το επάγγελμα. Το Επαρχικό Βιβλίο μαρτυρεί την ύπαρξη 5 συντεχνιών οι οποίες ασχολούνταν με την επεξεργασία της ύφανσης και του εμπορίου των 30

31 μεταξωτών. Η βιοτεχνική δραστηριότητα, αν και μειωμένη, εξακολουθούσε να υπάρχει στο Βυζάντιο του 5ου άι, όμως δε γνώρισε την μεγάλη ανάπτυξη που χαρακτήρισε τους αμέσως επόμενους αιώνες. Τα βιοτεχνικά εργαστήρια αναπτύχθηκαν προς το τέλος του 5ου άι. και συγκεντρώθηκαν κυρίως στην Κωνσταντινούπολη και στις ελάχιστες πόλεις που επιβίωσαν. Το κράτος μάλιστα ανέλαβε την ευθύνη για την ίδρυση βιοτεχνιών. 31

32 ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο μέσος βυζαντινός ήταν άνθρωπος που δεν τον τραβούσε το σπίτι.από την πρώτη αναλαμπή της ημέρας εγκατέλειπε την κατοικία του. Αν δεν είχε σταθερή εργασία η οποία να κάνει υποχρεωτική την παρουσία του, έκανε βόλτες κατά τη διάρκεια της ημέρας στην πρωτεύουσα. Είχε το αίσθημα ότι περπατούσε σε ένα απέραντο πανηγύρι.παντού έβλεπε ποικίλες ατραξιόν.κόσμος έκανε κύκλους γύρω από γελωτοποιούς δακτυλουργούς,σκοινοβάτες οι οποίοι έκαναν χορευτικές φιγούρες πάνω σε τεντωμένα σχοινιά. Εβλεπε κανείς ανθρώπους σκαρφαλωμένους σε ξυλοπόδαρα να περνάνε πάνω από τα κεφάλια των περαστικών. Βρισκόταν λοιπόν μπροστά σε ένα σχεδόν πραγματικό θέατρο στο οποίο έλειπε μόνο η σκηνή! 32

33 ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν πολλά θέατρα τα οποία παρουσίαζαν σκηνικές παραστάσεις.το μεγάλο θέατρο που η ίδια η ονομασία του δείχνει ότι το θεωρούσαν σαν το πιο σημαντικό από όλα,υπήρχε ήδη από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Είχε κατασκευαστεί από το Σεπτίμιο Σεβήρο κοντά στο αυτοκρατορικό ανάκτορο.τρία άλλα θέατρα, που προορίζονταν για το λαό,μνημονεύονται από τον Ψελλό: στο κέντρο της πρωτεύουσας,κοντά στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, στη συνοικία των Βλαχερνών στο προάστιο Συκάς.Όλα, ακόμη και το Μεγάλο θέατρο κτισμένα χωρίς στέγη,δεν μπορούσαν να συναγωνιστούν την πολυτέλεια των ρωμαϊκών θεάτρων.οι θεατές κάθονταν σε βαθμίδες.μπροστά στη σκηνή κρατούσαν θέσεις για την υψηλή πελατεία. Τα θεάματα ήταν πάντα γύρω από κλεψιές και ερωτικές ίντριγκες.το ευνοούμενο θέμα των έργων ήταν η μοιχεία.τα τεχνάσματα που οργάνωσε η άπιστη σύζυγος στον αγροίκο άντρα της,αποτελούσαν πηγή χαράς για τους θεατές και ο τελικός θρίαμβος του ευτυχισμένου εραστή χαιρετιζόταν με χαρούμενες επιδοκιμασίες.στο βυζάντιο δεν απαγορεύονταν αυτά τα θεάματα παρά 33

34 τις αντιδράσεις της εκκλησιάς και η σεξουαλική πράξη εμφανιζόταν στη σκηνή με όλο τον αναγκαίο ρεαλισμό.πριν να φτάσουν στο σημείο αυτό οι ερμηνευτές έκαναν ένα μικρό διάλογο φροντίζοντας να υπογραμμίσουν τη χυδαιότητα ορισμένων λόγων τους,τραγούδαγαν άσματα με χορευτικά βήματα και στη συνέχεια ξεντύνοντανέπαιζαν χωρίς μάσκα.τους γυναικείους ρόλους τους υποδύονταν γυναίκες. 34

35 ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΙΕΣ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ Στον ιππόδρομο τα αθλητικά σωματεία οι Πράσινοι και οι Βένετοι είχαν τις δικιές τους θέσεις,χώρια από τον πολύ λαό προς τα αριστερά και προς τα δεξιά του αυτοκρατορικού θεωρείου.οι αρχηγοί τους περιστοίχιζαν τον αυτοκράτορα και τους προσκαλούσαν στις επίσημες δεξιώσεις.η εργασία άρχιζε.οι ηνίοχοι και οι έφοροι των ιπποδρόμων συγκεντρώνονταν στους στάβλους των αντίστοιχων φατριών.ένα ένα τα άλογα οδηγούνταν από το κομβινοστάσιο όπου τους έχει γίνει ήδη μια πρώτη επιλογή,εξετάζονταν 35

36 λεπτομερώς από τους επιθεωρητές οι οποίοι όταν τελείωνε αυτή η δουλειά εξέταζαν και τη σταθερότητα των φραγμάτων που έπρεπε να τοποθετηθούν στο κατώφλι καθεμιάς από τις δώδεκα ιππαφέσεις.ύστερα γινόταν η κλήρωση της θέσεως στο μέρος του αγώνα.ήταν μια ημιεπίσημη τελετή η οποία διεξαγόταν μπροστά σε έναν αυτοκρατορικό υπάλληλο και δυο αντιπροσώπους της δημοτικής διοικήσεως σε μια αίθουσα που βρισκόταν πλάι στους στάβλους.το πρωί της μεγάλης μέρας έφτανε.ήδη στις πλαϊνές πόρτες του ιπποδρόμου συνωστίζονταν οι ατελείωτες ουρές των χιλιάδων πολιτών που περίμεναν τη σειρά τους για να πάρουν τις θέσεις τους στις βαθμίδες.η αρένα ήταν σκεπασμένη με ένα στρώμα αρωματικής άμμου.στο μεταξύ στους στάβλους γινόταν η τοποθέτηση των ταινιών στην ουρά και στα πόδια των αλόγων.μια επίσημη στιγμή ήταν, όταν ο αυτοκράτορας σηκωνόταν από τη θέση του και άφηνε να πέσει στην αρένα ένα τετράγωνο λευκό ύφασμα που αποτελούσε σήμα να ξεκινήσουν οι αγώνες.την ίδια στιγμή μέσα σε ένα εκκωφαντικό θόρυβο τα φράγματα έπεφταν και τα άρματα ξεκινούσαν.η κούρσα 36

37 προέβλεπε επτά γύρους της πίστας.συνολικά γίνονταν οκτώ κούρσες τέσσερις το πρωί και τέσσερις το απόγευμα.ο ιππόδρομος μετατρεπόταν τότε σε ένα απέραντο καπηλειό.οι αγώνες του ιπποδρόμου διατηρηθήκαν μέχρι την κατάληψη της πόλεως από τους σταυροφόρους και δεν έπαψαν να ενθουσιάζουν τους κατοίκους της πρωτεύουσας. 37

38 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι θρησκευτικές γιορτές των βυζαντινών ήταν στις 15 Αυγούστου όπου γιόρταζαν για τη συγκομιδή των σταφυλιών, ένα ειδωλολατρικό έθιμο που είχε ενσωματωθεί στο χριστιανικό τελετουργικό.ακόμα μέχρι τον 10αιώνα καθορίστηκε η ημερομηνία των Χριστουγέννων, ενώ παλιότερα στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζαν προς τιμή του θεού Ηλίου.Στις 6 Ιανουαρίου γιόρταζαν τη γέννηση του Χριστού.Επίσης κάθε Κυριακή οι πιστοί μπορούσαν να παρακολουθήσουν την θεία λειτουργία,καθώς και όλες τις μέρες του Πάσχα και της Πεντηκοστής. 38

39 Ειδικά την Κυριακή των Βαΐων και τη μεγάλη Πέμπτη ο αυτοκράτορας έδινε στους αξιωματούχους τα διπλώματά τους.επίσης ψυχαγωγούνταν όχι μόνο στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές και ιεροτελεστίες αλλά και σε εκδηλώσεις που οργάνωναν στον ιππόδρομο,σε φιλικές συναντήσεις και σε δημόσιες πλατείες,καθώς και σε εποχικά πανηγύρια με μισοθρησκευτικό χαρακτήρα όπου μια φορά το χρόνο γινόταν η λιτάνευση μιας εικόνας Αγίου,την ημέρα της μνήμης του.επιπλέον οργάνωναν ομαδικές επισκέψεις σε μοναστήρια ή προσκυνήματα και επισκέψεις στους Άγιους τόπους.ακόμα τα ταβερνεία της εποχής τις Κυριακές και τις γιορτές δεν μπορούσαν να ανοίξουν πριν της 8 το πρωί. 39

40 ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ * μενσάλι: ένα είδος τραπεζομάντηλου * σφουγγάτον: ένα είδος ομελέτας * ψήσσα: φαγητό που το έψηναν οι Βυζαντινοί στην ψησταριά, κάτι σαν κρέας-ψάρι * μερσίνι: είδος ακριβού ψαριού * μπρισκότα: είδος πάπιας * χοιροσφάγια: τελετή κατά την οποία οι Βυζαντινοί σφάζουν τους χοίρους, δηλαδή τα γουρούνια. * μανιτάρια: Τα μανιτάρια είναι πλούσια πηγή βιταμινών και άλλων πολύτιμων στοιχείων. Χρησιμοποιούνται και στην σύγχρονη μαγειρική των Νεοελλήνων είτε ως κύριο πιάτο είτε ως συνοδευτικό. *κένδουκλο: τρίχινο ύφασμα *φλασκίν: υδροδοχείο ή παγούρι *επιγονάτιον: ένα κομμάτι ύφασμα σε σχήμα τετραγώνου που το φορούσαν οι κληρικοί *ωμοφόριο: ένα είδος σάρπας με σταυρούς κεντημένο επάνω 40

41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ- ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ Ενδυμασία των Βυζαντινών, Βικιπαίδεια (https// Ενδυμασία των Βυζαντινών, (https// Διατροφή των Βυζαντινών, Βικιπαίδεια (https// ΕΝΤΥΠΕΣ ΠΗΓΕΣ: «νέα δομή», εκδόσεις Τεγοπούλου, έτος έκδοσης 1996, τόπος έκδοσης Αθήνα, τόμος 10, σελίδα «για σας παιδιά», εκδόσεις Αυλός, τόπος έκδοσης Αθήνα, τόμος 3, σελίδα «Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία»,ιωάννης Δημητρούκας Θουκυδίδης Ιωάννου,εκδόσεις ΟΕΔΒ, έτος έκδοσης 2008, τόπος έκδοσης Αθήνα. «Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών», συγγραφέας Tamara Talbot Rise, εκδόσεις Παπαδήμας, έτος έκδοσης 2006 «Κωνσταντινούπολη, πόλη της ιστορίας», συγγραφέας Μαρία Σφυρόερα, τόμος Β,έτος έκδοσης 2006, τόπος έκδοσης Αθήνα 41