ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού Ιγδίον με Ύπερο Λένια Ιωαννίδου Βέρα Μίου Γιάννης Κουής Γιαννούλα Αγγελοπούλου Τάκης Αγγελόπουλος Η Συντακτική Επιτροπή του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ διατηρεί το δικαίωμα να μη δημοσιεύει ή να περικόβει κατά την κρίση της οποιοδήποτε χειρόγραφο. Ενυπόγραφα άρθρα δεν απηχούν απαραίτητα και τη γνώμη της Συντακτικής Επιτροπής και δημοσιεύονται χωρίς γλωσσική επιμέλεια. Ανυπόγραφες παρουσιάσεις είναι προϊόν συλλογικής δουλειάς. Το Copyright των ενυπογράφων άρθρων ανήκει στους συγγραφείς. Διοικητικό Συμβούλιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Βέρα Μίου: Πρόεδρος Γιαννούλα Αγγελοπούλου: Αντιπρόεδρος Σταύρος Ιακωβίδης: Γραμματέας Δέσποινα Αθανασιάδου: Ταμίας Χαράλαμπος Κέκκος: Μέλος Ουρανία Σολωμού: Μέλος Χρίστος Κτωρίδης: Μέλος Ταχ. Θυρ , 1307 Λευκωσία Τηλ: ή Τηλεομοιότυπο: , Διανέμεται δωρεάν σε όλους τους φαρμακοποιούς της Κύπρου Διεκπεραίωση γραφικών & στοιχειοθεσία: Microtype Designs, Καστοριάς 12, 1055 Λευκωσία - Κύπρος. Τηλ , Fax alecs@spidernet.com.cy akelveris@skynet.be Εκτύπωση: Tυπογραφεία ΧΡ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ ΛΤΔ nicolaouprinters@cytanet.com.cy

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TA EN OIKΩ... 3 Χρονικό του Αριστοτέλη... 3 Επιστημονικές και άλλες δραστηριότητες των φαρμακοποιών... 6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ... 6 Επίσταξη ή ρινορραγία... 6 Αποτελεσματική διάγνωση και θεραπεία: Είναι τα πεπτίδια magic bullets;... 9 Αποτελεσματικότητα και ασφάλεια στη φαρμακευτική αγωγή: ο ρόλος της φαρμακογονιδιωματικής...15 ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ Αγορά αγαθών και υπηρεσιών στην Ευρώπη ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ Οι φαρμακολογικές δόσεις του φυσικού φυτικού επιλεκτικού ρυθμιστή οιστρογονικών υποδοχέων DT56a δεν έχουν επίδραση στην κυτταρική σειρά MCF-7 του ανθρώπινου καρκίνου του μαστού ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ...31 What factors account for patient non-compliance with the use of medication? Discuss whether a more concordant approach to health care interactions is likely to impact on this problem...31 Ασφάλεια του ασθενή ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ αλήθειες και 5 μύθοι για την Ομοιοπαθητική ιατρική ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Ανάπτυξη της Οπτικής Εμπορικότητας και εφαρμογές της στο σύγχρονο φαρμακείο ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ Δένα και Νίκος Καρακώστα ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ Αναστήλωση του Φαρμακείου του Αγίου Ορους στις Καρυές (Φαρμακείο Μπαλαλά) XΟΡΗΓΟΙ... 64

3 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Χρονικό του Αριστοτέλη Βέρα Μίου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Αγαπητοί συνάδελφοι, με τον αποχαιρετισμό του 2005, ο ΑΡΙΣΤΟΤΕ- ΛΗΣ κυκλοφορεί και πάλι με το 18 ον τεύχος. Όταν πριν από έξι μήνες διαβάζατε το προηγούμενο τεύχος, σ αυτή την ίδια σελίδα, σας υποσχόμαστε διάφορες εκδηλώσεις για να γιορτάσουμε τα δεκάχρονα του Συλλόγου μας, δυστυχώς όμως οι κακές συγκυρίες δεν μας επέτρεψαν να τηρήσουμε τις υποσχέσεις μας. Μας πρόλαβε ο μαύρος Αύγουστος, όταν στο τραγικό πολύνεκρο αεροπορικό δυστύχημα, στο οποίο χάσαμε 121 συνανθρώπους, χάσαμε και δύο δικούς μας ανθρώπους. Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ θρηνεί για όλους τους αδικοχαμένους επιβάτες αυτής της μοιραίας πτήσης, περισσότερο όμως για το μέλος του συλλόγου τη φαρμακοποιό Δένα Καρακώστα και για το σύζυγο της και φίλο του συλλόγου Νίκο Καρακώστα. Ο θρήνος και ο οδυρμός για το αναπάντεχο κακό, υποχρέωσαν το Δ.Σ του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ να αναστείλει όλες τις προγραμματιζόμενες εκδηλώσεις. Επίσης αποφάσισε όπως αυτό το τεύχος να αφιερωθεί στους δύο αυτούς αγαπητούς συναδέλφους, στους οποίους αναφέρεται με περισσότερες λεπτομέρειες η Άννα Κουκκουνίδου στη στήλη Πορτραίτα. Εμείς ευχόμαστε ο Θεός να αναπαύσει τη ψυχή τους. Επίσης θέλω να διαβεβαιώσω τα παιδιά τους, πώς για μας θα είναι πάντα τα Αριστοτελάκια μας και θέλουμε να συμμετέχουν στις εκδηλώσεις του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ όπως και τότε στις παλιές καλές μέρες. Υπόσχομαι στο μικρό μου φίλο Δημήτρη, πως μαζί θα οργανώσουμε το επόμενο «Κυνήγι Θησαυρού» όταν θα μπορέσουμε και θα το αφιερώσουμε στους αγαπημένους του γονείς. Βέρα Μίου Στα καθ ημάς τώρα. Το Δ.Σ του συλλόγου κάλεσε στις 7 Δεκεμβρίου τα μέλη του, στην Ετήσια Γενική Συνέλευση στο ξενοδοχείο Χίλτον. Κατά την ημερήσια διάταξη, δόθηκαν η έκθεση των πεπραγμένων του απερχόμενου Δ.Σ και η ταμειακή έκθεση. Ακολούθησαν οι αρχαιρεσίες για την εκλογή του νέου Δ.Σ το οποίο έχει την πιο κάτω σύνθεση: Βέρα Μίου πρόεδρος Γιαννούλα Αγγελοπούλου-αντιπρόεδρος Σταύρος Ιακωβίδης-γραμματέας Δέσποινα Αθανασιάδου-ταμίας Χαράλαμπος Κέκκος-μέλος Ουρανία Σολωμού-μέλος Χρίστος Κτωρίδης-μέλος Την εξελεκτική επιτροπή αποτελούν τα μέλη: Άριστος Πετρίδης Γιάννης Κουής Τάκης Αγγελόπουλος Το νέο Δ.Σ από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντά του, ανέλαβε και την υποχρέωση να συνεχίσει τους θεσμούς του Συλλόγου με τον ίδιο ζήλο όπως και τα προηγούμενα χρόνια. Στα πλαίσια της σύσφιξης των σχέσεων των μελών του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ διοργανώνει το βράδυ της Τετάρτης 25 Ιανουαρίου 2006, κόψιμο της βασιλόπιτας και χορό, στη ταβέρνα Κονάτζι στη Λεμεσό. Καλούνται όλα τα μέλη μας να βρίσκονται εκεί. Η επόμενη εκδήλωση θα είναι η επόμενη Επιστημονική Ημερίδα η οποία προγραμματίζεται γύρω στις αρχές Απριλίου και για την οποία θα ενημερωθείτε ταχυδρομικά και ηλεκτρονικά από την ιστοσελίδα του Συλλόγου Το νέο Δ.Σ του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ σας εύχεται ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ.

4 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Επιστημονικές και άλλες δραστηριότητες των φαρμακοποιών Γιάννα Αγγελοπούλου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Αγαπητοί συνάδελφοι, γειά σας. Λιγοστές οι εκδηλώσεις γιά μας τους φαρμακοποιούς αυτήν την περίοδο. 1) στις 28/6/05 η εταιρεία Kipa Pharmacal ltd και η Thursday Plantation διοργάνωσαν δείπνο και παρουσίαση των προϊόντων Tea Tree Oil στο Αθλητικό Κέντρο της Τράπεζας Κύπρου στην Λευκωσία και στις 29/6/05 στο ξενοδοχείο Ρούσσος στην Λεμεσό. 2) Η Health & Diet Food Center Ltd αντιπρόσωπος της Βελγικής εταιρείας Ortis διοργάνωσε σεμινάριο με θέμα: "Πόσο σημαντικά είναι τα Λιπαρά Οξέα στην ζωή μας". Ομιλητής ο γνωστός σε όλους μας πλέον Dr. Luc Delmulle ο οποίος έκανε επίσης αναφορά στα προϊόντα Ortisan, Omega-3, Restart και Propex. Ακολούθησε Cocktail. Tα σεμινάρια έγιναν στο ξενοδοχείο Alasia στην Λεμεσό στις 5/10/05 και στην Λευκωσία στο ξενοδοχείο Κλεοπάτρα στις 6/10/05. 3) H Εταιρεία Omega Alpharm Cyprus Ltd διοργάνωσε σεμινάρια για την σειρά δερμοκαλλυντικών Bioderma. Ομιλήτρια η κα Πετρίνα Καραγιάννη. Το ένα σεμινάριο έγινε στις 2/11/05 στο ξενοδοχείο Κλεοπάτρα στην Λευκωσία και το άλλο στην Λεμεσό στις 3/11/05, στο εστιατόριο Χαρουπόμυλος. 4) Η εταιρεία Γρηγόρης Χατζηγρηγορίου Λτδ παρουσίασε το νέο προϊόν της AVENE "Eluage" που είναι συνδυασμός Υαλουρονικού Οξέος και Ρετιναλδεύδης. Η παρουσίαση έγινε από τους Δρ. Κ. Δημητρίου καί κα Ντόρα Γκρίτζαλη στο Hilton Λευκωσίας στις 9/11/05. Ακολούθησε Cocktail. Αυτά προς το παρόν συνάδελφοι. Εύχομαι σε όλους Καλή Χρονιά, καλή δουλειά, χαρά και ευτυχία.

5

6 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Επίσταξη ή ρινορραγία Δρ Ξενάκης Πουαγκαρέ Ωτορινολαρυγγολόγος Η ρινορραγία προέρχεται είτε από κάποια τοπική βλάβη είτε από άλλη γενικότερη νόσο σαν σύμπτωμα της. Έχει συνεπώς βασική σημασία η διαφορική διάγνωση για τη σωστή θεραπεία. Προέχει όμως η επείγουσα αντιμετώπιση της κατάστασης για να μη χάσει ο άρρωστος πολύ αίμα. Η ρινορραγία, που συνήθως έχει απότομη έναρξη είναι άλλοτε έντονη και άλλοτε μικρή, μπορεί να παρουσιαστεί σε όλες τις ηλικίες, συχνότερα στα παιδιά και στα δύο φύλα, συνηθέστερα μάλλον στα αγόρια. Η αιμορραγία είναι δυνατόν να προέρχεται από ένα ή περισσότερα σημεία της μύτης αλλά συνηθέστερα η αιμορραγική εστία βρίσκεται στο πρόσθιο τμήμα της μύτης. Σπανιότερα η αιμορραγία προέρχεται από το οπίσθιο τμήμα της μύτης και αυτό συμβαίνει συνήθως σε ενήλικα άτομα. Η συχνότερη αιμορραγική περιοχή είναι το πρόσθιο τμήμα του ρινικού διαφράγματος. Σημασία έχει επίσης να καθοριστεί αν η αιμορραγία προέρχεται από τη δεξιά ή την αριστερή θαλάμη. Όχι σπάνια οι ρινορραγίες ιδίως σε ηλικιωμένα άτομα μπορεί να αποτελούν την πρώτη εκδήλωση κάποιας κακοήθειας στη μύτη ή στα ιγμόρεια. Τα αίτια που προκαλούν τις ρινορραγίες είναι πολλά και διαχωρίζονται σε τοπικά και γενικά: Α. ΡΙΝΟΡΡΑΓΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟΠΙΚΑ ΑΙΤΙΑ 1. Ρήξη λεπτών αγγείων, συνήθως από το πρόσθιο τμήμα του ρινικού διαφράγματος από μικροτραυματισμούς όπως κατά τον καθαρισμό της μύτης με τα δάκτυλα. 2. Αιμορραγίες του ρινικού βλεννογόνου από αυτόματη ρήξη μικρών αγγείων (ιδίως σε παιδιά που παίζουν για πολλή ώρα στον ήλιο). 3. Ιδιοπαθείς ρινορραγίες- αιμορραγίες από τη μύτη που δεν έχουν κάποια συγκεκριμένη αιτιολογία (ιδίως σε παιδιά και εφήβους) και οι οποίες είναι μικρές και επαναλαμβανόμενες. 4. Τραυματισμοί του σκελετού της μύτης ή του ρινικού διαφράγματος (ξυλοδαρμός, τροχαία ατυχήματα, μποξ κ.α.) 5. Ξένα σώματα της μύτης(λόγω μικροτραυματισμού ή φλεγμονής του βλεννογόνου) συνήθως σε μικρά παιδιά που έχουν την κακή συνήθεια να βάζουν μικροαντικείμενα στη μύτη. 6. Αιμορραγικός πολύποδας του ρινικού διαφράγματος. 7. Κρανιοπροσωπικές κακώσεις (συνήθως από βαριά τροχαία ατυχήματα). 8. Απότομη μεγάλη ελάττωση της ατμοσφαιρικής πίεσης (όπως σε μεγάλο υψόμετρο ή σε θαλάμους αποσυμπίεσης). 9. Κακοήθεις όγκοι της μύτης ή των παραρινικών κόλπων (ιγμόρεια, μετωπιαίοι κόλποι). 10. Κακοήθεις ή καλοήθεις όγκοι του ρινοφάρυγγα όπως το ρινοίνωμα(συνήθως σε νεαρά αγόρια). Β. ΡΙΝΟΡΡΑΓΙΕΣ ΑΠΟ ΓΕΝΙΚΑ ΑΙΤΙΑ 1. Εμπύρετα λοιμώδη νοσήματα λόγω μεγάλης υπεραιμίας του βλεννογόνου όπως συνάχι, γρίππη, ιλαρά, τύφος κ.α.(παρατηρούνται κυρίως σε παιδιά

7 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η και εφήβους) και είναι μικρής διάρκειας και ποσότητας και σταματά εύκολα. 2. Παθήσεις των αγγείων του κυκλοφορικού συστήματος, όπως υπέρταση ή παθήσεις των νεφρών (παρατηρούνται συνήθως σε ηλικιωμένα άτομα) είναι μεγάλες αιμορραγίες και συχνά υποτροπιάζουν. 3. Αιμορραγικές παθήσεις ή παθήσεις με διαταραχές της πηκτικότητας του αίματος(κυρίως σε ασθενείς που παίρνουν αντιπηκτική αγωγή). 4. Νόσος Randu Oslev 5. Oυραιμία, ηπατική ανεπάρκεια, ενδοκρινικά αίτια Η θεραπεία της ρινορραγίας είναι ανάλογη με την αιτιολογία. Στις ρινορραγίες από γενικά αίτια η θεραπεία είναι ανάλογη της νόσου που την προκάλεσε. Η ρινορραγία που οφείλεται σε τοπικά αίτια έχει 2 φάσεις. Η πρώτη φάση είναι η επείγουσα κατά την οποία επιβάλλεται η ταχύτερη επίσχεση της αιμορραγίας. Η δεύτερη φάση είναι η αιτιολογική αντιμετώπιση της κατάστασης για να μην επαναληφθεί η ρινορραγία. Η επίσχεση της ρινορραγίας γίνεται πιο εύκολα όταν εφαρμόσουμε τα παρακάτω επείγοντα μέτρα: 1. Αντανακλαστική αγγειοσύσπαση (τοποθέτηση πάγου στη μύτη και γενικότερα στο πρόσωπο και τον αυχένα) 2. Πίεση εξωτερικά της μύτης 3. Τοπική αιμόσταση Αν μετά απ ό λα αυτά τα μέτρα, η ρινορραγία δεν σταματά πρέπει ο ασθενής να επισκεφθεί ειδικό ωτορινολαρυγγολόγο για πρόσθιο πωματισμό της μύτης ή αν χρειάζεται για χημική καυστηρίαση.

8

9 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Αποτελεσματική διάγνωση και θεραπεία: Είναι τα πεπτίδια magic bullets; Χρίστος K. Πέτρου και Παύλος Κορδοπάτης Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων, Τμήμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα..If we picture an organism as infected by a certain species of bacterium, it will be easy to effect a cure if substances have been discovered which have a specific affinity for these bacteria and acts on these alone, while they possess no affinity for the normal constituents of the body such substances would then be magic bullets. Paul Ehrlich Paul Ehrlich Ο Paul Ehrlich τιμήθηκε με το Nobel Ιατρικής το 1908 για τις εργασίες του σχετικά με την ανοσία. Tο όνειρο του όμως για την δημιουργία μορίων τα οποία να εμφανίζουν ειδική συγγένεια με τον στόχο, είτε αυτός είναι όργανο είτε όγκος ή ένα παθογόνο στέλεχος, και να προσλαμβάνονται εκλεκτικά από αυτόν, αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη της χημειοθεραπείας. Ουσιαστικά, η ιδέα του Ehrlich παρέμεινε ανεξερεύνητη και βεβαίως αναξιοποίητη μέχρι περίπου την δεκαετία του 70. Τότε άρχισε η έρευνα για την (επιτυχή τελικά) εισαγωγή των μονοκλωνικών αντισωμάτων στην θεραπευτική. Σήμερα, και μετά από περίπου μισό αιώνα εμπειριών, η χημειοθεραπευτική αντιμετωπίζει, μεταξύ άλλων, δυο μεγάλα προβλήματα: α) την υψηλή τοξικότητα την οποίαν εμφανίζουν οι χημειοθεραπευτικοί παράγοντες έναντι των υγιών κύτταρών (χαμηλή εκλεκτικότητα ως προς τα καρκινικά κύτταρα) και β) την αντίσταση που παρουσιάζουν τα καρκινικά κύτταρα στους διάφορους αντικαρκινικούς παράγοντες. Η εκλεκτική μεταφορά του κυτταροτοξικού παράγοντα από άλλα μόρια (πρωτεΐνες, αντισώματα, πεπτίδια) - η στοχευμένη δηλαδή προσέγγιση της διάγνωσης ή/και της θεραπείας - στα καρκινικά κύτταρα είναι δυνατόν να δώσει λύση στα προβλήματα αυτά. Η εφαρμογή όμως ενώσεων υψηλού μοριακού βάρους, όπως είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα, στη στοχευμένη χημειοθεραπεία (διάγνωση ή/και ραδιοενδοθεραπεία) μειονεκτεί λόγω της υψηλής αντιγονικότητας και του μεγάλου μοριακού βάρους των ενώσεων αυτών. Έτσι, στο πλαίσιο αυτό, φυσικά πεπτίδια ή «ανάλογα» τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν διότι εμφανίζουν μικρό μοριακό βάρος και χαμηλή αντιγονικότητα, διαθέτουν υποδοχείς υψηλής συγγένειας και ικανότητα πρόσβασης στους στόχους [1]. Ενωσεις με μοριακά βάρη μεγαλύτερα των 5500Da θεωρείται ότι είναι μόρια δυσκίνητα και κατά συνέπεια προσεγγίζουν δύσκολα τους όγκους. Επί πλέον, είναι πολύ πιο ευάλωτα στην δράση των πρωτεολυτικών ενζύμων σε αντίθεση με τα πεπτίδια στα οποία οι κατάλληλες χημικές / συνθετικές τροποποιήσεις μπορούν να προσδώσουν μεταβολική σταθερότητα. Πέραν των ανωτέρω πλεονεκτημάτων η χημική σύνθεση των πεπτιδίων (σε επαρκείς ποσότητες) είναι εφικτή εύκολα στο εργαστήριο δεδομένων των εξελίξεων της πεπτιδικής χημείας τόσο σε υγρή όσο και (ειδικότερα) σε στερεή φάση. Βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική στοχευμένη διάγνωση και θεραπεία όγκων είναι η υπερέκφραση των σχετικών πεπτιδικών υποδοχέων από τα καρκινικά κύτταρα και η ύπαρξη ενός φυσικού πεπτιδίου (ή ενός μεταβολικά σταθεροποιημένου αναλόγου του) συζευγμένου απευθείας ή με παρεμβολή συνδετικού μορίου ομοιοπολικώς, με ένα χημικό υποκαταστάτη για την συναρμογή ραδιομετάλλων (στοχευμένη διάγνωση ή/και ραδιοενδοθεραπέια) ή με ένα

10 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η κυτταροτοξικό/κυτταροστατικό παράγοντα (στοχευμένη χημειοθεραπέια). Κρίσιμη παράμετρο επίσης αποτελεί η ικανότητα του αντικαρκινικού παράγοντα να εμφανίζει δράση μετά τη σύζευξή του με το πεπτίδιο χωρίς όμως να επηρεάζει τη διαμόρφωση του τελευταίου από την οποίαν εξαρτάται ουσιαστικά η ικανότητα του πεπτιδίου για αλληλεπίδραση με τους υποδοχείς στην επιφάνεια καρκινικών κυττάρων και ενδοκυττάρια μεταφορά του αντικαρκινικού παράγοντα ή του ραδιοπροσδέματος. Η έρευνα έχει αναδείξει πληθώρα πεπτιδίων μέσω των υποδοχέων [2] των οποίων είναι δυνατόν να διαγνωσθεί ή/και να θεραπευθεί ένας όγκος. Τέτοια πεπτίδια είναι η Σωματοστατίνη, η Βομβεσίνη, η LH-RH, η Γαστρίνη, η Νευροτενσίνη κ.α. (Πίνακας 1). Σήμερα, η Πυρηνική Ιατρική διανύει περίοδο θεαματικής ανάπτυξης ως αποτέλεσμα της προόδου της τεχνολογίας των απεικονιστικών διατάξεων οι οποίες συνδυάζουν ανατομικά (CT/ MRT) και λειτουργικά (PET/SPECT) δεδομένα [3-5]. Υψηλής ποιότητας απεικονίσεις SPECT ή ραδιοθεραπεία επιτυγχάνονται με τελευταίας γενιάς ραδιοφάρμακα τα οποία εντοπίζονται σε υψηλό ποσοστό στον ιστό στόχο μετά από επιλεκτική αλληλεπίδραση με μόρια εμπλεκόμενα σε συγκεκριμένες παθήσεις, όπως είναι οι υποδοχείς πεπτιδίων οι όποιοι υπερεκφράζονται στην επιφάνεια νεοπλασματικών κυττάρων. Τα ραδιοεπισημασμένα πεπτίδια διαδραματίζουν σημαίνοντα ρόλο στην ανάπτυξη της πειραματικής και κλινικής Ογκολογίας κατά τα τελευταία 30 περίπου χρόνια. Έχουν χρησιμοποιηθεί στην in vitro ταυτοποίηση και χαρακτηρισμό πεπτιδικών υποδοχέων σε κυτταρικές σειρές ενώ πρόσφατα άρχισαν να εφαρμόζονται στην ανάλυση της in vivo κατανομής υποδοχέων [6]. Συνέχεια αυτών 10 ΣΤΟΧΕΥΜένη Διάγνωση η Ραδιοενδοθεραπέια των εξελίξεων αποτέλεσε η εφαρμογή ραδιοπεπτιδίων στην σπινθηρογραφική απεικόνιση ή την ραδιοθεραπεία νεοπλασμάτων τα όποια υπερεκφράζουν υποδοχείς πεπτιδίων όπως της σωματοστατίνης, της γαστρίνης, της νευροτενσίνης, της βομβεσίνης κ.α [7]. Η εφαρμογή των

11 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η ραδιοπεπτιδίων στην Πυρηνική Ογκολογία, αποτελεί μία πολύ αποτελεσματική, μη παρεμβατική και εύχρηστη τεχνική, η οποία επιτρέπει ταχεία ολόσωμη απεικόνιση και ανάλυση της εξάπλωσης της νεοπλασίας. Τα πλεονεκτήματα της χρήσεως μικρού μεγέθους πεπτιδικών ραδιοφαρμάκων έγιναν φανέρα με την κυκλοφορία του ραδιοφαρμάκου 111 InDTPA-Octreotide (OctreoScan ) το οποίο χρησιμοποιείται σήμερα με μεγάλη επιτυχία για την σπινθηρογραφική απεικόνιση καρκινοειδών και άλλων νευροενδοκρινικών όγκων οι οποίοι υπερεκφράζουν τον υποτυπο 2 του υποδοχέα της Σωματοστατίνης με την τεχνική SPECT [3]. Προϋπόθεση για την εισαγωγή ενός πεπτιδίου στο πεδίο της στοχευμένης διάγνωσης ή ραδιοενδοθεραπέιας αποτελεί η πρόσδεση ενός υποκαταστάτη (chelator ligand) επι του πεπτιδίκου αναλόγου και η ικανότητα σχηματισμού σταθερού συμπλόκου με ένα ραδιομέταλλο. Έχει αναπτυχθεί πληθώρα τέτοιων υποκαταστατών όπως π.χ. ο DOTA (1,4,7,10-τετρααζακυκλοδωδεκαν-1,4,7,10 τετραοξικό οξύ) και ο DTPA (διεθυλενοτριάμινο-n,n,n,n,n -πενταοξικό οξυ) (σχήμα1). Σχήμα 1: Υποκαταστάτες που συζεύγνυνται στο αμινο τελικό άκρο του Octreotide. Ανάλογα με την φύση του υποκαταστάτη (σχήμα 1) που θα συζευχθεί στο πεπτίδιο και του ραδιομετάλλου που θα συμπλεχθεί σε αυτόν, τα ραδιοπεπτίδια χρησιμοποιούνται είτε για διάγνωση είτε για θεραπεία των όγκων. Το OctreoScan (εικόνα 1) της εταιρείας Mallinckrodt διαθέτει ως υποκαταστάτη το DTPA και είναι δυνατόν να συμπλεχθεί με 111 In ενώ αν στο Οctreotide προσδεθεί ο υποκαταστάτης DOTA μπορεί να σχηματιστεί σύμπλοκο με 90 Υ. Η φύση της ακτινοβολίας που εκπέμπει το ραδιομέταλλο [3] είναι ο καθοριστικός παράγοντας για την τελική χρήση του ραδιοπεπτιδίου. Έτσι, το 111 InDTPA- Octreotide (OctreoScan ) είναι κατάλληλο για διάγνωση ενώ το 90 Υ-DΟΤA-Octreotide (Octreother TM, Novartis), ευρισκόμενο στην Φάση ΙΙΙ κλινικών δοκιμών, προορίζεται για θεραπεία. Εικόνα 1: OctreoScan ΣΤΟΧΕΥΜΕΝΗ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ (TARGETED CHEMOTHERAPY). Μέσω της στοχευμένης χημειοθεραπέιας μπορεί να επιτευχθεί η επιλεκτική διανομή του αντικαρκινικού παράγοντα στον στόχο και να καμφθούν ή να παρακαμφθούν οι μηχανισμοί αντίστασης που παρουσιάζουν τα καρκινικά κυττάρά στους αντικαρκινικούς παράγοντες. Η επιλεκτική «διανομή» του αντικαρκινικού παράγοντα στους πρωτογενείς αλλά και στους μεταστατικούς όγκους είναι δυvατόν επίσης να επιφέρει μείωση της χορηγούμενης δόσης ενός χημειοθεραπευτικού. Οι πρώτες μελέτες πραγματοποιήθηκαν με την χρήση αλκυλιωτικών παραγόντων όπως η χλωραμβουκίλη και η μελφαλάνη συνδεδεμένες σε πεπτίδια (βραδυκινίνη, LH-RH και αγγειοτενσίνη [8]) χωρίς σημαντικά αποτελέσματα. Ένα άλλο όμως μόριο το οποίο περιείχε νταουνομικίνη προσδεδεμένη στην β-μsh αποδείχτηκε ικανό να αναστείλει τον πολλαπλασιασμό κυττάρων μελανώματος in vitro [8]. Ο Α. Schally (Nobel Ιατρικής 1977) και οι συνεργάτες του διερεύνησαν συστηματικά την τελευταία δεκαετία την πρόσδεση επιλεγμένων κυτταροτοξικών ομάδων σε πεπτίδια «ανάλογα» της Σωματοστατίνης, αγωνιστές της LH-RH και ανταγωνιστές της βομβεσίνης [9-11], αναπτύσσοντας μια σειρά από ενώσεις υβρίδια κυτταροτοξικών παραγοντών με πεπτίδια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της 11

12 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η κατηγορίας ενώσεων είναι το κυτταροτοξικό ανάλογο της Σωματοστατίνης ΑΝ-238 [12] με 2- πυρρολινοδοξορουμπικίνη συζευγμένης (σχήμα 2) μέσω ενός γλουταμινικού οξέος ως συνδέτη (spacer) στην D-Phe 1 του αναλόγου της Σωματοστατίνης Vapreotide. Το ΑΝ-238 είναι ικανό να προσδένεται με υψηλή συγγένεια στους υποδοχείς της σωματοστατίνης ενώ διατηρεί την ικανότητα της 2-πυρρολινοδοξορουμπικίνης να αναστέλλει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό σε κυτταρικές σειρές που προέρχονται από καρκίνους του γαστρεντερικού σωλήνα, του μαστού, του προστάτη και του παγκρέατος [8]. Μελέτες σε πειραματόζωα στα οποία είχαν αναπτυχθεί πειραματικοί όγκοι έδειξαν μείωση του όγκου σε σημαντικά μειωμένη δόση με παράλληλη σημαντική μείωση της τοξικότητας [13]]. Η δράση του ΑΝ-238 εξετάστηκε σε διάφορα μοντέλα όγκων. Παρουσίασε ψηλή αποτελεσματικότητα [8] και σαφώς βελτιωμένη συμπεριφορά σε σχέση με την 2-πυρρολινοδοξορουμπικίνη όταν αυτή χορηγείτω αυτοτελώς. σε μειωμένα επίπεδα του φαρμάκου ενδοκυτταρικά, είναι αυτός στον οποίο εμπλέκεται η υπερεκφραση πρωτεϊνών οι οποίες με κατανάλωση ενέργειας απομακρύνουν το φάρμακο από το κύτταρο δρώντας ως «αντλίες». Μια τέτοια πρωτεΐνη είναι η P-γλυκοπρωτεΐνη [16]. Πρόσφατως βρέθηκε ότι διάφορα πεπτίδια μπορούν να διέρχονται την μεβρανη μέσω ενός πολύ αποτελεσματικού ενεργειακώς εξαρτωμένου μονοπατιού. Ονομάζονται Cell Penetrating Peptides (CPP) και είναι ικανά να μεταφέρουν στον ενδοκυττάριο χώρο μόρια με διάφορα μοριακά βάρη [17]. Το γεγονός αυτό αποτελεί την μοριακή βάση για την χρήση τέτοιων πεπτιδίων στις περιπτώσεις κατά τις οποίες υπάρχει υπερέκφραση της P- γλυκοπρωτεΐνης. Ένα πεπτίδιο, το γνωστό ΤΑΤ, συζεύχθηκε με δοξορουμπικίνη [14] και ακολούθως εξετάστηκε η ικανότητα του προκύπτοντος υβριδικού μορίου (σχήμα 3) να διέρχεται τη μεμβράνη κυττάρων (που αποδεδειγμένα εμφανίζουν το φαινόμενο MDR) και να μεταφέρει στο εσωτερικό του κυττάρου την δοξορουμπικίνη. Τελικά η μεταφορά όχι μόνον ήταν δυνατή αλλά και τα αποτελέσματα της δράσης της δοξορουμπικίνης πολύ ικανοποιητικά. Σχήμα 2: Η ένωση ΑΝ-238 Το δεύτερο σημαντικό πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει η χημειοθεραπεία και οδηγεί σε αποτυχία της αντικαρκινικής θεραπείας είναι η αντίσταση που παρουσιάζουν τα καρκινικά κύτταρα στα αντικαρκινικά φάρμακα. Σήμερα, ποσοστό σχεδόν 50% των καρκίνων ανθίσταται ή ανταποκρίνεται ελάχιστα στα αντικαρκινικά φάρμακα [14] και το φαινόμενο ονομάζεται Multidrug Resistance (MDR) [15]. Σχήμα 3: Το υβριδικό μόριο ΤΑΤ- Δοξορουμπικίνης [14]. Συμπερασματικά, η χρήση πέπτιδίων στην στοχευμένη διάγνωση ή θεραπέια όγκων είναι ικανή να ανοιξει νέες προοπτικές στην διάγνωση ή/και θεραπεία νεοπλάσμάτων αφου δύνανται να μεταφέρουν ακριβώς στον στόχο τον θεραπευτικό ή τον διαγνωστικό παράγοντα. Τα πλεονεκτήματα από αυτήν την χρήση είναι σαφή. Φαινεται ότι τελικώς τα πεπτίδια ίσως αποτελέσουν τις magic bullets που ονειρεύτηκε ο Paul Ehrlich. 12 Στην βιβλιογραφία αναφέρονται διάφοροι μηχανισμοί υπεύθυνοι για την MDR. Ο πλέον χαρακτηρισμένος μηχανισμός ο οποίος οδηγεί

13 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Aina, O.H., Sroka, T.C., Chen, M.L., Lam, K.S., Biopolymers, 66 (2002), Reubi, J.C., Endocr. Rev., 24, (2003) Wagner H.Ν., Jr., J. Nucl. Med. 42/8 (2001) 11N-30N 4. Wagner H.Ν., Jr., SNM J. Nucl. Med. 41/8 (2000) 9N-42N 5. Μάινα Θ., Πυρηνική Ιατρική, Reubi J.C., Schaer J.C., Waser B., Mengod G., Cancer Res., 54 (1994) Reubi J.C., J. Nucl. Med., 36 (1995) Schally, A.V. and Nagy, A., Eur. J. Endocrinol. 141 (1999) 1 9. Schally, A.V.. et al., Front. Neuroendocrinol., 22 (2001) Schally, A.V. and Nagy, A., Life Sci., 72 (2003) Nagy, A. and Schally, A.V., Drugs Future 26, (2001) Nagy A, Schally A.V., Halmos G., Armatis P., Cai R-Z., Csernus V., PNAS 95 (1998) Kahan Z., Nagy A., Schally A.V., Hebert F., Sun B., Groot K., Int. J. Cancer, 82 (1999) Lianga J.F.,and Yang C.V., Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters 15 (2005) Sawicka, M., Kalinowska, M., Skierski, J., Lewandowski, W. J. Pharm. Pharmacol. 56, (2004) (a) Seelig, A.; Gatlik-Landwojtowicz, E. Mini-Rev. Med. Chem., 5 (2005) 135; (b) Stavrovskaya, A. A., Biochemistry 65 (2000) (a) Nori, A.; Kopecek, J. Adv. Drug Deliv. Rev., 57 (2005) 609; (b) Dietz, G. P.; Bahr, M. Mol. Cell. Neurosci. 27 (2004)

14

15 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Αποτελεσματικότητα και ασφάλεια στη φαρμακευτική αγωγή: ο ρόλος της φαρμακογονιδιωματικής Ιωάννης Βιζιριανάκης, Ph.D., Επίκουρος Καθηγητής Φαρμακολογίας Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Τμήμα Φαρμακευτικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, GR Θεσσαλονίκη Οι πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο της φαρμακευτικής έρευνας με την ενσωμάτωση των γονιδιωματικών και άλλων τεχνολογιών στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων και την καθιέρωση της φαρμακογονιδιωματικής ως νέας κατεύθυνσης στη σύγχρονη φαρμακολογία, παρέχουν αναμφίβολα τη δυνατότητα βελτίωσης της φαρμακευτικής αγωγής στην κλινική πράξη. Η εμφάνιση όμως των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων (ADRs) αποτελεί ένα αρνητικό παράγοντα για την επίτευξη του βέλτιστου θεραπευτικού αποτελέσματος. Το τελευταίο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό στις μέρες μας όπου η συγχορήγηση αρκετών φαρμάκων είναι η καθιερωμένη ιατρική πρακτική στη συνταγογραφία με αποτέλεσμα την αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης ADRs εξαιτίας των φαρμακευτικών αλληλεπιδράσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εμφανίζονται περιπτώσεις απόσυρσης φαρμάκων από την κυκλοφορία, όπως της σεριβαστατίνης το 2001 και της ροφεκοξίμπης το 2004, γεγονότα που αναδεικνύουν τις ADRs σε βασικό πρόβλημα που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση στο χώρο της θεραπευτικής. Αλληλεπιδράσεις φαρμάκων και κλινική πράξη Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει σημαντική πρόοδος στην κατανόηση των μηχανισμών που εμπλέκονται στις φαρμακευτικές αλληλεπιδράσεις γεγονός που επιτρέπει τη χορήγηση των φαρμάκων με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και ασφάλεια. Η δεκαετία του 1990 πρόσθεσε νέες γνώσεις στη σύγχρονη φαρμακολογία επιτρέποντας σε μεγαλύτερο βαθμό την πρόβλεψη και την αποφυγή ενός σημαντικού αριθμού των ADRs. Για παράδειγμα, μετά την κλωνοποίηση και το χαρακτηρισμό αρκετών γονιδίων που εμπλέκονται στο μεταβολισμό των φαρμάκων και αφορούν τα ένζυμα του κυτοχρώματος P450, (CYP), διερευνήθηκε με επιτυχία η συμβολή αυτού του συστήματος στην εμφάνιση των φαρμακευτικών αλληλεπιδράσεων στην κλινική πράξη. Επιπρόσθετα, η αποσαφήνιση του ρόλου του εντερικού μεταβολισμού και της λειτουργίας της P-γλυκοπρωτεΐνης, (P-gp), στη βιοδιαθεσιμότητα των φαρμάκων έδωσε νέα στοιχεία βελτίωσης της φαρμακευτικής αγωγής. Οι συγκεκριμένες γνώσεις επιτρέπουν με μεγαλύτερη ασφάλεια την επιλογή των κατάλληλων φαρμάκων αλλά και της δοσολογίας των για τον ασθενή, ελαχιστοποιώντας έτσι την πιθανότητα εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών λόγω φαρμακευτικής αλληλεπίδρασης. Είναι κατανοητό επομένως ότι η εφαρμογή των βασικών αρχών που διέπουν τη συνταγογραφία φαρμάκων στη σύγχρονη θεραπευτική θα πρέπει να εμπλουτίζεται από τις υπάρχουσες γνώσεις της μοριακής φαρμακολογίας για τη δράση των φαρμάκων στον οργανισμό. Ιδιαίτερα μάλιστα σήμερα, όπου με την ανάπτυξη της φαρμακογονιδιωματικής δίνεται η δυνατότητα ανάλυσης του φαινομένου της διαφορετικής φαρμακολογικής απόκρισης μεταξύ των ασθενών, καθώς και της συσχέτισης του γενετικού πολυμορφισμού συγκεκριμένων γονιδίων με τη δράση των φαρμάκων στον οργανισμό. Οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν μια νέα εποχή στο χώρο της φαρμακολογίας και της θεραπευτικής, δίνοντας μια νέα διάσταση στη φαρμακευτική αγωγή με την εξατομίκευση των δοσολογικών σχημάτων στην κλινική πράξη. Αναφορικά με την εμφάνιση των ADRs, η ανάλυση των δεδομένων φαρμακοεπαγρύπνησης µ µ, µ - µ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ µ ΤΕΥΧΟΣ µ µ µ CYP µ

16 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η δείχνει ότι ένας σημαντικός αριθμός τουs αφορά τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ φαρμάκων, ενώ τα τελευταία χρόνια και οι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων-τροφίμων ή φαρμάκων-φυτοθεραπευτικών αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αυτό συμβαίνει αφού ορισμένα ένζυμα του CYP επηρεάζονται ως προς τη λειτουργία τους από συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά των τροφών ή των φυτοθεραπευτικών. Πράγματι, η επιστημονική προσέγγιση έχει ανανεωθεί από την ύπαρξη κλινικής συσχέτισης ανάμεσα στη συστηματική κατανάλωση χυμού γκρέϊπφρουτ από ασθενείς με την προκαλούμενη αύξηση της βιοδιαθεσιμότητας ορισμένων καρδιαγγειακών ή άλλων φαρμάκων που χορηγούνται στα ίδια άτομα (π.χ. ατορβαστατίνη, λοβαστατίνη, φελοδιπίνη, κυκλοσπορίνη, τερφεναδίνη, μιδαζολάμη). Αυξημένη βιοδιαθεσιμότητα σημαίνει αύξηση των συγκεντρώσεων των αντίστοιχων φαρμάκων στο πλάσμα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε τοξικά φαινόμενα και να επιβαρύνει έτσι τη φαρμακευτική αγωγή. Η ανάλυση μάλιστα αυτών των αλληλεπιδράσεων εστιάζεται στην ύπαρξη συγκεκριμένων χημικών ουσιών στο χυμό του γκρέϊπφρουτ, και συγκεκριμένα του φλαβονοειδούς ναριγκίνη, της φουρανοκουμαρίνης 6,7 -διϋδροξυβεργαμοτίνη, και ορισμένων ισοφλαβονών που αναστέλλουν το ένζυμο CYP3A4, ένα ένζυμο που συμμετέχει στο μεταβολισμό αυτών των φαρμάκων. Ήδη έχει δειχθεί σε κλινικές μελέτες συγκεκριμένων καρδιαγγειακών φαρμάκων ότι η βιοδιαθεσιμότητά τους μεταβάλλεται κατά τη συγχορήγησή τους με άλλα φάρμακα που είναι αναστολείς του CYP3A4 ή/και της P-γλυκοπρωτεΐνης (Pgp), (π.χ. αμιωδαρόνη και αρκετά φάρμακα της ομάδας των αναστολέων των καναλιών Cα ++ ). Το τελευταίο, θα πρέπει να συνδυαστεί με την αυξημένη χρησιμοποίηση σκευασμάτων φυτικής προέλευσης που μπορούν να αλληλεπιδράσουν με καρδιαγγειακά φάρμακα που χορηγούνται στους ίδιους ασθενείς (π.χ. αλληλεπίδραση των φυτοθεραπευτικών St. John s Wort και Ginkgo biloba με διγοξίνη και βαρφαρίνη, αντίστοιχα). Επιπρόσθετα, είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι και άλλοι χυμοί, όπως του ροδιού (pomegranate juice) και των κράνπερρυ (cranberry juice), βρέθηκε πρόσφατα να έχουν ιδιαίτερη κλινική σημασία στη φαρμακευτική αγωγή, αφού περιέχουν χημικές ουσίες παρόμοιες με το χυμό του γκρέϊπφρουτ και συνεπώς μπορούν να αλληλεπιδράσουν με συγκεκριμένα φάρμακα και να τροποποιήσουν το φαρμακολογικό τους αποτέλεσμα. Γίνεται έτσι κατανοητό, ότι οι διατροφικές συνήθειες και ο εν γένει τρόπος ζωής πρέπει να αποτελούν στοιχεία του ιατρικού ιστορικού των ασθενών, αλλά και ελέγχου για την πρόληψη πιθανών φαρμακευτικών αλληλεπιδράσεων στην κλινική πράξη. Τα αποτελέσματα αυτά ενισχύουν την άποψη για αυξημένη κλινική εγρήγορση στη φαρμακευτική αγωγή από τέτοιας μορφής φαρμακευτικές αλληλεπιδράσεις, καθώς και για κατάλληλη εκπαίδευση ιατρών και φαρμακοποιών με τα νέα δεδομένα της φαρμακολογίας και της θεραπευτικής για αποτελεσματικότερη και ασφαλέστερη χορήγηση των φαρμάκων στην κλινική πράξη. Προοπτικές της φαρμακευτικής αγωγής Η ύπαρξη συσχέτισης ανάμεσα στο γενετικό υπόβαθρο ενός ατόμου με το φαρμακολογικό αποτέλεσμα αποτελεί ένα ενδιαφέρον στοιχείο της φαρμακολογικής έρευνας. Πράγματι, με την ανάπτυξη της φαρμακογενετικής ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο που αναφέρεται στις γενετικές διαφορές που καταγράφονται σε διάφορα άτομα, -αυτού δηλαδή του γενετικού πολυμορφισμού, (genetic polymorphism)-, και στη διαφορετική απόκριση μετά τη χορήγηση συγκεκριμένων φαρμάκων, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την εξέλιξη της σύγχρονης φαρμακολογίας. Πιo συγκεκριμένα, η φαρμακογενετική ενδιαφέρεται, αφ ενός να αναλύσει τη διαφορετική φαρμακολογική απόκριση μετά τη χορήγηση ενός φαρμάκου σε ορισμένα άτομα, και αφ ετέρου να συσχετίσει αυτό το αποτέλεσμα με τη γενετική ποικιλομορφία που παρατηρείται. Στη σύγχρονη κλινική πράξη μπορούν να χρησιμοποιηθούν συγκεκριμένα φαρμακογενετικά τεστ που δίνουν τη δυνατότητα της κατάλληλης επιλογής της δοσολογίας για ορισμένα φάρμακα, όπως της μερκαπτοπουρίνης, της θειογουανίνης, της αζαθειοπρίνης και της τακρίνης. Σ αυτή την κατεύθυνση μπορεί να αναφερθεί και το παράδειγμα της τραστουζουμάμπης (trastuzumab; Herceptin) ενός νέου φαρ- 16

17 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η μάκου πρωτεϊνικής φύσης, (είναι μονοκλωνικό αντίσωμα), που χορηγείται στη φαρμακευτική αγωγή του καρκίνου του μαστού. Το συγκεκριμένο φάρμακο έχει ως στόχο το ογκογονιδίο HER2, ενώ έχει καθιερωθεί φαρμακογενετικό τεστ για τη δοσολογία του και συγκεκριμένα η συνταγογράφησή του βασίζεται στα επίπεδα έκφρασης του ογκογονιδίου στον ασθενή. Τα τελευταία όμως χρόνια, παράλληλα με την εξέλιξη κυρίως των γονιδιωματικών τεχνολογιών αναπτύχθηκε η φαρμακογονιδιωματική ως νέα επιστημονική προσέγγιση που διερευνά τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο φαρμακολογικό αποτέλεσμα των φαρμάκων με τη λειτουργία των γονιδίων ενός οργανισμού. Ουσιαστικά δηλαδή, η φαρμακογονιδιωματική έχει πιο διευρυμένο ρόλο σε σχέση με τον αρχικό στόχο της φαρμακογενετικής, συμπεριλαμβάνοντας το σύνολο των γονιδίων, (γονιδίωμα), στη δράση των φαρμάκων. Πέραν αυτών, πρόσφατα εγκρίθηκαν τα πρώτα φαρμακογονιδιωματικά τεστ, η χρήση των οποίων στην καθημερινή ιατρική πρακτική θα επιβεβαιώσει ή όχι τη χρησιμότητά τους στην επιλογή της κατάλληλης δοσολογίας συγκεκριμένων φαρμάκων και της βελτίωσης του θεραπευτικού τους αποτελέσματος. Συνολικά, οι σύγχρονες γνώσεις της φαρμακολογίας και της φαρμακογονιδιωματικής συνεισφέρουν σημαντικά στην κατεύθυνση εξατομίκευσης των δοσολογικών σχημάτων με την επιλογή του κατάλληλου «φαρμακότυπου» για κάθε ασθενή χωριστά, στοιχείο ευεργετικό για την παρεχόμενη περίθαλψη. Συγκεκριμένα, η πρόσφατη έγκριση από το FDA του πρώτου φαρμακογονιδιωματικού τεστ, (AmpliChip TM Cytochrome P450 pharmacogenomic test), για την ανάλυση και την ταυτοποίηση γενετικών πολυμορφισμών (μεταλλάξεων) που εντοπίζονται στα ισοένζυμα CYP2D6 και CYP2C19 συγκεκριμένων ασθενών και επηρεάζουν το φαρμακολογικό αποτέλεσμα, καθώς και η δημοσιοποίηση της οδηγίας για τη βιομηχανία σχετικά με την κατάθεση των φαρμακογονιδιωματικών δεδομένων για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων, δείχνουν εύγλωττα αυτήν την νέα στροφή που έχει ήδη υπάρξει στη φαρμακευτική έρευνα και περίθαλψη (βλέπε ένθετο). Επιπρόσθετα, έχει ήδη ξεκινήσει η προσπάθεια ενσωμάτωσης των γενετικών δεδομένων στην καθημερινή ιατρική πράξη προς όφελος των ασθενών και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα. Ήδη έχει εγκριθεί και η χρήση ενός δεύτερου φαρμακογονιδιωματικού τεστ που αφορά τη συνταγογράφιση της ιρινοτεκάνης (βλέπε ένθετο). Επιπρόσθετα των όσων αναφέρθηκαν παραπάνω, που αφορούν κυρίως τη φαρμακοκινητική των φαρμάκων, υπάρχουν επίσης αρκετά στοιχεία, που σχετίζονται περισσότερο με τη φαρμακοδυναμική τους και το γενετικό πολυμορφισμό γονιδίων που κωδικοποιούν πρωτεϊνικά μόρια-υποδοχείς. Τα τελευταία λοιπόν χρόνια με τη βοήθεια των τεχνικών της μοριακής βιολογίας και του ανασυνδυασμένου DNA, (rdna), διαπιστώθηκε ότι αρκετά γονίδια που κωδικοποιούν τους υποδοχείς, παρουσιάζουν γενετικό πολυμορφισμό που σε πολλές περιπτώσεις οδηγούν σε τροποποίηση του φαρμακολογικού αποτελέσματος. Συγκεκριμένα, έχουν αναφερθεί φαινόμενα γενετικού πολυμορφισμού που αφορούν, π.χ. τους β 2 -αδρενεργικούς υποδοχείς και την απόκριση των β 2 -αγωνιστών σε ασθματικούς, το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης (ACE) και τη δράση των ACE-αναστολέων σε ασθενείς με καρδιαγγειακές παθήσεις, τον υποδοχέα της 5-υδροξυτρυπταμίνης και την απόκριση των αντιψυχωτικών φαρμάκων, ή τέλος τα κανάλια των ιόντων Κ + και τη φαρμακοεπαγώμενη πρόκληση αρρυθμιών. Φαρμακογονιδιωματική και περίθαλψη Η φαρμακογονιδιωματική, συνδυάζοντας νέες τεχνολογίες και επιστημονικές γνώσεις, προσφέρει νέες ευκαιρίες ανάλυσης του μηχανισμού δράσης των φαρμάκων σε μοριακό 17

18 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η επίπεδο. Στοχεύει έτσι στην ασφαλέστερη χορήγηση των φαρμάκων για την επίτευξη του μέγιστου φαρμακολογικού αποτελέσματος και ασφάλειας. Ουσιαστικά, συνδέει τη Φαρμακολογία με τους νέους τομείς της γονιδιωματικής, της βιοπληροφορικής, και της πρωτεϊνωματικής. Τέτοιες προσεγγίσεις είναι σίγουρο ότι αναδεικνύουν νέους στόχους για την ανάπτυξη εξειδικευμένων φαρμάκων παράλληλα με την κατανόηση της παθοφυσιολογίας ασθενειών που είναι δύσκολο να αναλυθούν με τις κλασικές επιστημονικές μεθόδους. Ακόμη, είναι αδιαμφισβήτητο ότι διευκολύνουν την ανάπτυξη νέων θεραπευτικών πρωτοκόλλων και δοσολογικών σχημάτων των φαρμάκων. Σε συνδυασμό μάλιστα με την κατάλληλη αξιοποίηση των πληροφοριών που καταγράφονται στις βάσεις δεδομένων φαρμακοεπαγρύπνησης, οι επιστήμονες του χώρου της υγείας αναμένεται να βελτιώσουν τη συνταγογράφιση των φαρμάκων στην κατεύθυνση ενίσχυσης και ασφάλειας της φαρμακευτικής αγωγής (ορισμένες πηγές φαρμακοεπαγρύπνησης δίνονται στον πίνακα). Μ αυτόν τον τρόπο παρέχεται η δυνατότητα αποσαφήνισης και διερεύνησης, σε μεγάλο βαθμό, των μοριακών μηχανισμών που οδηγούν στην παθογένεια και στην εμφάνιση συγκεκριμένων νόσων, όπως όμως και στην κατανόηση της δράσης των φαρμάκων στον οργανισμό. Ήδη, η συγκεκριμένη μεθοδολογία έχει σημαντικά επηρεάσει τον τομέα της ανάπτυξης νέων φαρμάκων, ενώ και η εφαρμογή των μοριακών διαγνωστικών επιτρέπει την εξατομίκευση της παρεχόμενης περίθαλψης που αναμφισβήτητα οδηγεί και στη βελτίωση της φαρμακευτικής αγωγής. Βασικό στοιχείο επίτευξης αυτού του στόχου αποτελεί η δημιουργία της κατάλληλης υποδομής και η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού που θα διασφαλίσουν την αποτελεσματικότερη και ασφαλέστερη εφαρμογή τους στη θεραπευτική προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Άλλωστε, μόνο η σωστή γνώση και το κατάλληλα εκπαιδευμένο έμψυχο δυναμικό μπορούν να αποτρέψουν στο ελάχιστο τις όποιες αρνητικές συνέπειες εφαρμογής των γονιδιωματικών τεχνολογιών στην κλινική πράξη. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η φαρμακογονιδιωματική προσέγγιση της φαρμακευτικής αγωγής διευκολύνεται και ενισχύεται με την κατάλληλη εκπαίδευση των επιστημόνων στο χώρο της υγείας, μέσα από την αναβάθμιση και την ανάπτυξη νέας εκπαιδευτικής μεθοδολογίας στην οργάνωση των προγραμμάτων σπουδών. Μ αυτόν τον τρόπο η κλινική αξιολόγηση και η αξιοποίηση των φαρμακογονιδιωματικών πληροφοριών στη συνταγογραφία μπορεί να επιτευχθεί και να οδηγήσει σε βελτιωμένα πρωτόκολλα φαρμακευτικής αγωγής, στοιχείο σημαντικό για το σύστημα περίθαλψης και την ποιότητα ζωής των ασθενών γενικότερα. Επιλεγμένη βιβλιογραφία 1. Grant, P. (2004). Warfarin and cranberry juice: an interaction? J. Heart Valve Dis., 13: Hidaka, M., et al. (2005). Effects of pomegranate juice on human cytochrome P450 3A (CYP3A) and carbamazepine pharmacokinetics in rats. Drug Metab. Dispos., 33: Karch A.M. (2004). The grapefruit challenge: the juice inhibits a crucial enzyme, with possibly fatal consequences. Am. J. Nurs., 104: Saito, M., et al. (2005). Undesirable effects of citrus juice on the pharmacokinetics of drugs: focus on recent studies. Drug Saf., 28: Sylvan, L. and Justice, N.P. (2005). Possible interaction between warfarin and cranberry juice. Am. Fam. Physician, 72: Vizirianakis, I.S. (2002). Pharmaceutical education in the wake of genomic technologies for drug development and personalized medicine. Eur. J. Pharm. Sci., 15:

19 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 7. Vizirianakis, I.S. (2004). Challenges in current drug delivery from the potential application of pharmacogenomics and personalized medicine in clinical practice. Curr. Drug Deliv., 1: Vizirianakis, I.S. (2005). Improving pharmacotherapy outcomes by pharmacogenomics: from expectation to reality? Pharmacogenomics, 6: Yin, O.Q.P. et al. (2004). Pharmacogenetics and herb-drug interactions: experience with Gingko biloba and omeprazole. Pharmacogenetics, 14:

20 Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Α Δ Ρ Ω Μ Ε Ν Α Αγορά αγαθών και υπηρεσιών στην Ευρώπη Συνεργάτης 20 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ιδιότητα του πολίτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σας παρέχει δικαιώματα και ευκαιρίες που ορισμένες φορές σας είναι άγνωστα. Γνωρίζετε, για παράδειγμα, ότι όποια και αν είναι η χώρα της Ένωσης στην οποία προμηθεύεστε αγαθά ή υπηρεσίες, έχετε δικαιώματα που σας προστατεύουν από τις καταχρηστικές ρήτρες που ενδέχεται να περιλαμβάνονται στις συμβάσεις που υπογράφετε ως καταναλωτής; Η ύπαρξη της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς σας παρέχει τη δυνατότητα να επωφελείστε, ως καταναλωτής, από μια μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων και υπηρεσιών σε ανταγωνιστικές τιμές. Δική σας είναι, επομένως, η επιλογή μεταξύ των αγαθών και των υπηρεσιών που σας προσφέρονται. Ωστόσο, προκειμένου να είστε σε θέση να αγοράζετε ασφαλή προϊόντα και να χρησιμοποιείτε υπηρεσίες υπό σαφείς και χωρίς εκπλήξεις όρους, τόσο στη χώρα διαμονής σας όσο και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ένωσης, το κοινοτικό δίκαιο επιβάλλει στους οικονομικούς φορείς υποχρεώσεις και παρέχει σε εσάς δικαιώματα τα οποία είναι χρήσιμο να γνωρίζετε. I. ΕΠΙΘΥΜΕΙΤΕ ΝΑ ΑΓΟΡΑΖΕΤΕ ΑΣΦΑΛΗ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΥΠΟ ΣΑΦΕΙΣ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΧΩ- ΡΙΣ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΑΣΦΑΛΗ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Για την προστασία της υγείας και της ασφάλειάς σας, η κοινοτική νομοθεσία προβλέπει ότι οι παραγωγοί είναι υποχρεωμένοι να διαθέτουν στην αγορά μόνον ασφαλή προϊόντα. Με άλλα λόγια, κάθε προϊόν που προσφέρεται στους καταναλωτές δεν πρέπει να παρουσιάζει κανέναν απολύτως κίνδυνο ή, εν πάση περιπτώσει, κανέναν κίνδυνο πέραν εκείνου που συνδέεται με τη χρήση του προϊόντος υπό συνήθεις ή προβλέψιμες συνθήκες. Πρέπει να γνωρίζετε ότι, για να πληρούν τα προϊόντα αυτές τις υψηλές προδιαγραφές προστασίας της υγείας και της ασφάλειάς σας, οι παραγωγοί οφείλουν να λαμβάνουν ιδιαιτέρως υπόψη: τα χαρακτηριστικά του προϊόντος, όπως η σύνθεση ή η συσκευασία του τις επιδράσεις αυτού του προϊόντος σε άλλα προϊόντα, σε περίπτωση που μπορεί ευλόγως να προβλεφθεί η από κοινού χρήση τους την παρουσίαση του προϊόντος, την επισήμανσή του, τις ενδεχόμενες οδηγίες χρήσης και διάθεσής του τις κατηγορίες καταναλωτών για τους οποίους η χρήση του προϊόντος ενέχει σοβαρούς κινδύνους και ιδίως τα παιδιά. Εκτός αυτού, οι διανομείς υποχρεούνται να ενεργούν επιμελώς όσον αφορά την ασφάλεια των προϊόντων, ιδίως με το να μην προμηθεύουν προϊόντα για τα οποία γνωρίζουν ή θα έπρεπε να γνωρίζουν, βάσει των πληροφοριών που έχουν στην κατοχή τους, ότι δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της νομοθεσίας. ΕΙΔΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Εκτός από αυτούς τους γενικούς κανόνες, έχουν θεσπιστεί και τομεακές διατάξεις ώστε να ληφθεί υπόψη ο πιο ευαίσθητος χαρακτήρας ορισμένων προϊόντων. Τα φαρμακευτικά προϊόντα υπόκεινται σε μια ιδιαίτερα αυστηρή διαδικασία έγκρισης πριν δι-

21 Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Α Δ Ρ Ω Μ Ε Ν Α ατεθούν στην αγορά. Επιπλέον, κάθε φάρμακο που τίθεται σε κυκλοφορία συνοδεύεται από ένα φύλλο οδηγιών χρήσης. Οι οδηγίες αυτές πρέπει κυρίως να σας ενημερώνουν όχι μόνο για τους όρους χρήσης του προϊόντος, αλλά και τις τυχόν αντενδείξεις ή παρενέργειες κάθε προϊόντος. Τα καλλυντικά προϊόντα υπόκεινται επίσης σε μια ιδιαίτερα αυστηρή κοινοτική νομοθεσία, ιδίως όσον αφορά τις ουσίες που χρησιμοποιούνται στη σύνθεσή τους, όπως οι χρωστικές, τα συντηρητικά ή τα φίλτρα υπεριώδους ακτινοβολίας (UV). Υπάρχει ένας κατάλογος με 400 περίπου ουσίες που απαγορεύονται στη σύνθεση των καλλυντικών, ο οποίος ενημερώνεται σε τακτική βάση. Η υποχρεωτική και αναλυτική επισήμανση σας επιτρέπουν να έχετε επαρκή ενημέρωση. Ως καταναλωτής θα πρέπει να γνωρίζετε ότι το σήμα CE που θα πρέπει να υπάρχει, ανάλογα με την περίπτωση, και δηλώνει ότι το προϊόν έχει κατασκευαστεί σύμφωνα με αυτούς τους κοινοτικούς κανόνες. ΠΡΟΛΗΨΗ, ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΗ ΛΟΓΩ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Σε ό,τι αφορά την ασφάλεια, πέρα των ελέγχων που πραγματοποιούν οι δημόσιες αρχές κάθε κράτους μέλους της Ένωσης, αποτελούν το καλύτερο μέσο καθημερινής πρόληψης των κινδύνων. Σε κάθε περίπτωση, όταν ένα καταναλωτικό προϊόν θεωρηθεί επικίνδυνο, οι αρχές επιτήρησης της αγοράς έχουν το δικαίωμα να λάβουν κάθε μέτρο που υπαγορεύεται από το επείγον και τη σοβαρότητα της κατάστασης, όπως την αναστολή των πωλήσεων ή την απόσυρση του εν λόγω προϊόντος από την αγορά. Η κοινοτική νομοθεσία επιβάλλει επίσης στις παραπάνω αρχές την εφαρμογή συστημάτων ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ εκείνων και της Επιτροπής. Οι κοινοτικοί κανόνες προβλέπουν, εξάλλου, την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων. Με άλλα λόγια, εάν πέσετε θύμα ελαττωματικού προϊόντος, ο κατασκευαστής, ο εισαγωγέας και, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, ο προμηθευτής είναι υπεύθυνοι για τη ζημία που προκλήθηκε εξαιτίας ενός προϊόντος που δεν παρέχει την ασφάλεια που δικαιούται κανείς να αναμένει. Θα πρέπει να γνωρίζετε ότι, για να εκτιμηθεί η ελαττωματικότητα του προϊόντος, θα ληφθούν ιδίως υπόψη η παρουσίαση του προϊόντος και η ευλόγως αναμενόμενη χρήση του. Σε περίπτωση που πέσετε θύμα ενός προϊόντος, δικαιούστε επανόρθωση των προσωπικών και υλικών ζημιών που προκλήθηκαν από το ελαττωματικό προϊόν, ακόμη και εάν δεν υπήρχε σφάλμα από μέρους του κατασκευαστή. Για να λάβετε αποζημίωση, αρκεί να αποδείξετε τη ζημία που έχετε υποστεί, το ελάττωμα του προϊόντος και τη σχέση μεταξύ του ελαττώματος και της ζημίας. Πρέπει να γνωρίζετε, ωστόσο, ότι υπάρχει ελάχιστο απαλλασσόμενο όριο για τις περισσότερες υλικές ζημίες. Επιπλέον, αυτή η δυνατότητα προσφυγής στη δικαιοσύνη παύει μετά την πάροδο τριών ετών από την ημερομηνία κατά την οποία το θύμα όφειλε να είχε διαπιστώσει τη ζημία, το ελάττωμα και την ταυτότητα του κατασκευαστή. Σε κάθε περίπτωση, μετά την πάροδο δέκα ετών από την ημερομηνία κυκλοφορίας του προϊόντος, δεν είναι πλέον δυνατή η επίρριψη ευθύνης στον κατασκευαστή. ΣΑΦΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΤΙ- ΜΗΣ Εκτός από τους κανόνες επισήμανσης που αφορούν την ασφάλεια των προϊόντων, η κοινοτική νομοθεσία σε θέματα επισήμανσης αποσκοπεί στη σωστή ενημέρωση του καταναλωτή όχι 21

22

23

24 Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Α Δ Ρ Ω Μ Ε Ν Α μόνο σχετικά με την τιμή αλλά και με άλλες ουσιαστικές ιδιότητες ή χαρακτηριστικά του προϊόντος. Η αναγραφή της τιμής πώλησης είναι υποχρεωτική για κάθε προϊόν τρέχουσας κατανάλωσης. Η αναγραφή της τιμής ανά μονάδα μέτρησης (τιμή ανά κιλό, λίτρο ή μέτρο κλπ.) είναι υποχρεωτική για όλα τα προϊόντα που πωλούνται προσυσκευασμένα σε μεταβλητές ποσότητες ή χύμα, με εξαίρεση ορισμένα προσυσκευασμένα προϊόντα που πωλούνται σε προκαθορισμένες ποσότητες. Η αναγραφή της τιμής δεν σας επιτρέπει μόνο να γνωρίζετε την αξία αγοράς του προϊόντος, αλλά σας βοηθά επίσης να πραγματοποιείτε συγκρίσεις μεταξύ διαφόρων προϊόντων. Το ίδιο ισχύει για την αναγραφή του βάρους των προσυσκευασμένων προϊόντων. από τη χρήση του αποτελέσματα, τα αποτελέσματα των δοκιμών που έχουν πραγματοποιηθεί, ή ακόμη, την ταυτότητα ή τις ιδιότητες του διαφημιζόμενου κλπ. Πρέπει να σημειωθεί ότι μια διαφήμιση μπορεί να θεωρηθεί παραπλανητική τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο και από πλευράς παρουσίασης του μηνύματός της. Μια τέτοια περίπτωση είναι, για παράδειγμα, εάν λάβετε 24 Επίσης, πρέπει να γνωρίζετε ότι, για την αποφυγή κάθε σύγχυσης σχετικά με ορισμένες ονομασίες και ενδείξεις, καταρτίζεται σταδιακά ένα μητρώο «προστατευομένων ονομασιών προέλευσης» και «προστατευομένων γεωγραφικών ενδείξεων» οι οποίες αναγράφονται πάνω στα προϊόντα ή αναφέρονται στη διαφήμισή τους. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Προκειμένου να σας προστατεύσει από την παραπλανητική διαφήμιση και τις αθέμιτες συνέπειές της, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ορίσει κοινούς κανόνες που εφαρμόζονται σε ολόκληρη την Ένωση. Με δυο λόγια, παραπλανητική διαφήμιση είναι κάθε διαφήμιση που πραγματοποιείται από έναν επαγγελματία και η οποία σας παραπλανά ή ενδέχεται να σας παραπλανήσει, έτσι ώστε να επηρεάσει, για παράδειγμα, την επιλογή σας μεταξύ των προϊόντων (και των υπηρεσιών) που επιθυμείτε να αγοράσετε. Για να εκτιμηθεί εάν μια διαφήμιση είναι παραπλανητική, πρέπει να ληφθούν υπόψη όλα τα στοιχεία της. Λαμβάνονται κυρίως υπόψη τα δεδομένα που αφορούν, για παράδειγμα, τη φύση, τη διαθεσιμότητα, τη σύνθεση, την τιμή ή την ποσότητα του προϊόντος, τα αναμενόμενα ένα διαφημιστικό έντυπο του οποίου η γενική παρουσίαση σας αφήνει να πιστεύετε ότι κερδίσατε ένα χρηματικό ποσό ή ένα δώρο, ενώ στην πραγματικότητα αυτό δεν συμβαίνει. Εάν πέσατε θύμα παραπλανητικής διαφήμισης, πρέπει να γνωρίζετε ότι, εκτός από τις δυνατότητες αποζημίωσης που σας παρέχονται σύμφωνα με τις εθνικές διατάξεις που ισχύουν σε κάθε κράτος μέλος, η κοινοτική νομοθεσία υποχρεώνει επίσης τα κράτη μέλη να θεσπίσουν κατάλληλα και αποτελεσματικά μέσα για τον έλεγχο της παραπλανητικής διαφήμισης προς το συμφέρον τόσο των καταναλωτών όσο και των ανταγωνιστών του εν λόγω επαγγελματία και του κοινού γενικότερα. Τα μέσα αυτά πρέπει να δίνουν το δικαίωμα

25 Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Α Δ Ρ Ω Μ Ε Ν Α προσφυγής, ανάλογα με το κράτος μέλος, σε πρόσωπα ή οργανώσεις που έχουν έννομο συμφέρον στην απαγόρευση της εν λόγω παραπλανητικής διαφήμισης. Οι προσφυγές αυτές, οι οποίες υποβάλλονται σε διοικητικές ή δικαστικές αρχές, μπορούν να καταλήξουν, ανάλογα με την περίπτωση, σε μέτρα που απαγορεύουν ή διατάσσουν την παύση της εν λόγω διαφήμισης. Πέραν τούτου, πρέπει να γνωρίζετε ότι υφίστανται επίσης κοινοί κανόνες που αφορούν συγκεκριμένους τομείς, όπως τη διαφήμιση σχετικά με τα φάρμακα ή την τηλεοπτική διαφήμιση. ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΡΗΤΡΕΣ Ως καταναλωτής προστατεύεστε έναντι των καταχρηστικών ρητρών των συμβάσεων, σε οποιαδήποτε χώρα της Ένωσης και αν συνάψετε σύμβαση με έναν επαγγελματία. Η ρήτρα μιας σύμβασης θεωρείται, κατά κανόνα, καταχρηστική όταν δημιουργεί εις βάρος του καταναλωτή σημαντική ανισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων του καταναλωτή κι εκείνων του επαγγελματία. Για παράδειγμα, αγοράζετε μια ηλεκτρική συσκευή και οι γενικοί όροι πώλησης που εφαρμόζει ο πωλητής αποκλείουν κάθε ευθύνη του σε περίπτωση καθυστερημένης παράδοσης του προϊόντος ή, ακόμη, διευκρινίζουν ότι η εταιρεία δεν φέρει καμία ευθύνη για ζημίες που θα μπορούσαν να προκληθούν λόγω ενός ή περισσοτέρων μη εμφανών ελαττωμάτων της συσκευής. Εάν συναντήσετε καταχρηστικές ρήτρες, έχετε δικαίωμα να τις αμφισβητήσετε ή να μην τις τηρήσετε, καθώς οι ρήτρες αυτές δεν σας δεσμεύουν. Οι όροι σύμφωνα με τους οποίους οι ρήτρες αυτές δεν σας δεσμεύουν διευκρινίζονται από τη νομοθεσία κάθε κράτους μέλους. Οι όροι αυτοί καθώς και άλλα πρακτικά παραδείγματα και πληροφορίες αναφέρονται στο ενημερωτικό δελτίο που υπάρχει για κάθε κράτος με τίτλο «καταχρηστικές ρήτρες». Πρέπει, ωστόσο, να γνωρίζετε ότι, σε περίπτωση αμφιβολίας ως προς το νόημα μιας γραπτής ρήτρας της σύμβασης με έναν επαγγελματία (συμπεριλαμβανομένων των γενικών όρων πώλησης), επικρατεί η ευνοϊκότερη για τον καταναλωτή ερμηνεία. Ο κανόνας αυτός απορρέει από τον γενικό κανόνα που ορίζει ότι στις συμβάσεις των οποίων όλες ή μερικές ρήτρες έχουν συνταχθεί γραπτώς, οι ρήτρες αυτές πρέπει να είναι διατυπωμένες με σαφή και κατανοητό τρόπο. ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑ- ΘΩΝ Όταν αγοράζετε ένα αγαθό, ο πωλητής οφείλει να σας προμηθεύσει ένα αγαθό σύμφωνο με τη σύμβαση πώλησης. Σε περίπτωση μη συμφωνίας, έχετε το δικαίωμα να ζητήσετε, σε πρώτη φάση, είτε αποζημίωση, είτε αντικατάσταση του αγαθού, χωρίς καμία δική σας επιβάρυνση. Αν ο πωλητής δεν ικανοποιήσει το αίτημά σας σε αυτό το σημείο, μπορείτε να ζητήσετε, σε δεύτερη φάση, είτε μια ικανοποιητική έκπτωση είτε τη λύση της σύμβασης. Η κοινοτική νομοθεσία σας εξασφαλίζει αυτή την προστασία έναντι της απουσίας συμφωνίας, εφόσον η απουσία αυτή προκύψει εντός μιας προθεσμίας δύο ετών από την παράδοση του αγαθού. Εξάλλου, οι εμπορικές εγγυήσεις που οι επαγγελματίες παρέχουν στους καταναλωτές δεσμεύουν τους πρώτους, οι οποίοι, συνεπώς, οφείλουν να τηρούν τους όρους που αναφέρονται στην εγγύηση και στη σχετική με αυτή διαφήμιση. 25