Ο νυχτερινός ουρανός με γυμνά μάτια

Transcript

1 1

2 Ο νυχτερινός ουρανός με γυμνά μάτια Ο νυχτερινός ουρανός είναι ένα θαυμάσιο θέαμα ακόμα και με γυμνά μάτια. Εξάλλου, ας μην ξεχνάμε ότι για χιλιάδες χρόνια πριν την εφεύρεση του τηλεσκοπίου γοήτευε τους λαούς του κόσμου που τον παρατηρούσαν μόνο διά γυμνού οφθαλμού! Ακόμα και σήμερα ο ουρανός δεν είναι μόνο για αυτούς που διαθέτουν κιάλια ή τηλεσκόπια. Το να μάθετε, μάλιστα, τα βασικά μυστικά του ουρανού, τα είδη των ουράνιων αντικειμένων, την θέση τους και τις κινήσεις τους είναι μια γνώση που περνάει μέσα από την παρατήρηση του ουρανού δια γυμνού οφθαλμού. Ας δούμε, λοιπόν, όλα αυτά τα θαυμαστά πράγματα που μπορεί κανείς να παρατηρήσει στον ουρανό χωρίς οπτικά βοηθήματα! Αστέρια και Αστερισμοί Μα βέβαια! Το πρώτο πράγμα που αντιλαμβάνεται κανείς μόλις σηκώσει το βλέμμα του προς τον νυχτερινό ουρανό είναι τα αστέρια. Μερικές χιλιάδες από αυτά είναι ορατά με τα γυμνά μάτια. Στις πόλεις, βέβαια, δεν είναι ορατά τόσα πολλά παρά μονάχα τα πιο λαμπρά. Ωστόσο, τα πιο λαμπρά από τα αστέρια είναι και τα πιο ενδιαφέροντα. Γιατί; Διότι ενώνοντάς τα με φανταστικές γραμμές σχηματίζουν τους πασίγνωστους αστερισμούς όπως η Μεγάλη Άρκτος και ο Λέων! Το πιο συναρπαστικό κομμάτι της παρατήρησης δια γυμνού οφθαλμού είναι, ίσως, να μπορεί κανείς να αναγνωρίζει τα πιο λαμπρά αστέρια με τα ονόματά τους και να αναγνωρίζει τους αστερισμούς τους οποίους σχηματίζουν. Ο Γαλαξίας μας Για να τον δείτε, θα χρειαστείτε αρκετά σκοτεινό ουρανό. Δυστυχώς δύσκολα φαίνεται πια στις πόλεις. Ο Γαλαξίας μοιάζει με μια συνεχή φωτεινή ζώνη, στο χρώμα του γάλακτος (από όπου πήρε και το όνομά του) που εκτείνεται κατά μήκος του ουρανού. Αποτελείται από πάρα πολλά αστέρια μαζί, ωστόσο δια γυμνού οφθαλμού δεν μπορεί κανείς να τα ξεχωρίσει. Οι γαλαξίες είναι τεράστιες ομάδες από δισεκατομμύρια αστέρια. Με το τηλεσκόπιο μπορούμε να δούμε και άλλους μακρινούς γαλαξίες που είναι όμως πολύ αμυδροί στόχοι διά γυμνού οφθαλμού. Πλανήτες Οι πιο πολλοί όταν τους δουν στον ουρανό θα τους περάσουν για απλά αστέρια. Ωστόσο, με λίγη προσοχή ξεχωρίζουν από το χαρακτηριστικό τους ότι δεν τρεμοπαίζουν όπως τα υπόλοιπα αστέρια. Οι πιο λαμπροί από τους πλανήτες, μάλιστα, όπως η Αφροδίτη και ο Δίας είναι πιο λαμπροί από όλα τα άλλα αστέρια Οι πλανήτες είναι αντικείμενα πολύ πιο κοντινά μας από τα αστέρια καθώς ανήκουν στο δικό μας ηλιακό σύστημα. Η λαμπρότητά τους μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή καθώς και η θέση τους οπότε ο εντοπισμός τους απαιτεί καλή ενημέρωση! Στην σελίδα για τους πλανήτες θα δείτε πώς μπορείτε να εντοπίσετε τους 5 πλανήτες που είναι ορατοί δια γυμνού οφθαλμού. 2

3 Εκλείψεις ηλίου και σελήνης Το πασίγνωστο φαινόμενο των εκλείψεων συγκεντρώνει την μεγαλύτερη δημοσιότητα από τα μέσα ενημέρωσης και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους πολίτες τόσο για το εντυπωσιακό θέαμα όσο και για την σπανιότητά του! Οι εκλείψεις ηλίου είναι ιδιαίτερα σπάνιες, πολλοί από μας δεν θα δούμε ποτέ μια ολική έκλειψη ηλίου. Αντίθετα, οι εκλείψεις σελήνης είναι πιο συχνές και όλοι μας θα δούμε αρκετές από αυτές. Τεχνητοί δορυφόροι Παρόλο που οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν, πολλοί από τους εκατοντάδες τεχνητούς δορυφόρους που γυρίζουν γύρω από την γη είναι ορατοί με γυμνά μάτια. Αν και δεν είναι φυσικά στοιχεία του ουρανού δεν παύουν να είναι ένα όμορφο θέαμα καθώς διατρέχουν με μεγάλη ταχύτητα τον ουρανό. Πολλοί που τους βλέπουν για πρώτη φορά αναρωτιόνται για το τί αντικείμενα να είναι. Παλιότερα, ο λαμπρότερος δορυφόρος ήταν ο διαστημικός σταθμός Μιρ. Τώρα πια, την θέση αυτή έχει πάρει ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός. Οι κινήσεις τους είναι γνωστές και πλέον εύκολα γίνονται οι προβλέψεις για το πότε αυτοί θα περάσουν πάνω από κάθε τόπο ώστε να είναι δυνατή η παρατήρησή τους. Βροχές διαττόντων Περιστασιακά, μεγάλες ποσότητες από σωμάτια που περιφέρονται στο ηλιακό μας σύστημα συναντούν στο δρόμο τους την Γη. Μόνο τα πιο μεγάλα από αυτά πέφτουν στην επιφάνεια της Γης ως μετεωρίτες. Οι υπόλοιποι, λόγω της μεγάλης ταχύτητας με την οποία κινούνται, καίγονται με την είσοδο στην ατμόσφαιρα αφήνοντας πίσω τους μια λαμπερή ουρά, αυτό που είναι κοινώς γνωστό ως "αστέρι που πέφτει". Όταν το φαινόμενο αυτό παρατηρείται μαζικά, έχουμε την βροχή διαττόντων. Οι βροχές διαττόντων συμβαίνουν αρκετές φορές το χρόνο σε γνωστές ημερομηνίες. Καμιά φορά είναι δύσκολη η πρόβλεψη για το πόσους διάττοντες μπορεί να δει κανείς και ποιας λαμπρότητας οπότε ο μόνος τρόπος είναι η παρατήρηση! Κάποιες από τις πιο γνωστές ετήσιες βροχές διαττόντων είναι οι Λεοντίδες και οι Περσείδες. 3

4 Τα Αστέρια Τα αστέρια είναι τα πρώτα αντικείμενα που βλέπει κανείς όταν κοιτάζει τον νυχτερινό ουρανό. Ο αριθμός τους είναι πραγματικά τεράστιος, υπάρχουν δισεκατομμύρια. Ωστόσο με ορατό μάτι είναι ορατά μόνο 3000 στην καλύτερη περίπτωση (δηλαδή μακριά από τα φώτα των πόλεων και για ανθρώπους με ικανή όραση). Όλα τα αστέρια που βλέπουμε ανήκουν στον γαλαξία μας. Και οι υπόλοιποι γαλαξίες αποτελούνται από αστέρια αλλά λόγω της μεγάλης απόστασης δεν μπορούμε να διακρίνουμε σε αυτούς ξεχωριστά αστέρια. Πολλά από τα αστέρια που βλέπουμε είναι διπλά ή πολλαπλά. Πολλές φορές τυχαίνει δύο αστέρια, που δεν είναι αναγκαίο να βρίσκονται κοντά μεταξύ τους αλλά απλά βρίσκονται και τα δύο πάνω στην ίδια νοητή ευθεία από την γη προς αυτά, να είναι ορατά ως ένα αστέρι με γυμνό μάτι αλλά να διαχωρίζονται σε δύο αστέρια με ένα τηλεσκόπιο. Τα αστέρια που είναι ορατά είναι διαφόρων ηλικιών, μεγεθών, χρωμάτων, λαμπροτήτων, αποστάσεων από εμάς. Ακόμα και τα πιο κοντινά από αυτά απέχουν από εμάς αποστάσεις απαγορευτικές για την σημερινή τεχνολογία. Τα πιο νέα αστέρια έχουν ηλικία...μόλις μερικών χιλιάδων ετών ενώ άλλα αστέρια έχουν ηλικία πολλών εκατομμυρίων ετών. Για να περιγράψουμε την λαμπρότητα των αστέρων χρησιμοποιούμε το φαινόμενο και το απόλυτο μέγεθος. Το μέγεθος είναι μία λογαριθμική κλίμακα που μετράει πόσο λαμπρό είναι ένα αστέρι. Το φαινόμενο μέγεθος μετράει πόσο λαμπρό φαίνεται σε εμάς ενώ το απόλυτο πόσο λαμπρό είναι πράγματι. Αυτά τα δύο δεν συμπίπτουν καθώς μπορεί ένα αστέρι να φαίνεται σε εμάς τους γήινους πιο λαμπρό επειδή είναι πολύ κοντά μας από ότι ένα λαμπρότερο άστρο που όμως είναι μακριά μας. Δεν είναι όλα τα αστέρια σταθερής λαμπρότητας, υπάρχουν και οι μεταβλητοί αστέρες που οι λαμπρότητά τους αλλάζει με το χρόνο. Πολλοί ερασιτέχνες αστρονόμοι έχουν σαν αγαπημένη ασχολία την παρατήρηση των μεταβλητών αστέρων και την εκτίμηση του μεγέθους τους. Αν παρατηρήσετε πολλά αστέρια θα δείτε ότι δεν είναι όλα άσπρες κουκίδες. Ναι, τα αστέρια έχουν χρώματα, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο έντονα. Αυτό εξαρτάται κατά μεγάλο βαθμό από την ηλικία του αστεριού αλλά και από την θερμοκρασία του. Έτσι, κόκκινα αστέρια όπως ο Αρκτούρος ή ο Μπετελγκέζ είναι μεγάλης ηλικίας και πιο ψυχρά ενώ μπλε αστέρια όπως τα αστέρια των Πλειάδων είναι νέα αστέρια. 4

5 Τα 25 Λαμπρότερα Αστέρια Του Ουρανού Παρακάτω ακολουθεί ένας πίνακας με τα 25 λαμπρότερα αστέρια του ουρανού. Δίνεται επίσης το λατινικό τους όνομα, ο αστερισμός όπου ανήκουν, φαινόμενη και απόλυτη λαμπρότητα καθώς και η απόστασή τους σε έτη φωτός Όνομα Λατ. Όνομα Αστερισμός Φ. Μέγεθος Απ. Μέγεθος Απόσταση (LY*) 1. Σείριος Sirius α Μεγάλου Κυνός -1,46 +1,4 8,7 2. Κάνωβος Canopus α Τρόπιδος -0,72-4, Ρίγκελ Κενταύρου Rigel Kentaurus α Κενταύρου -0,27 +4,3 4,3 4. Αρκτούρος Arcturus α Βοώτη -0,04-0, Βέγα Vega α Λύρας 0,03 +0, Αιξ Capella α Ηνίοχου 0,08-0, Ρίγκελ Rigel β Ωρίωνα 0,1-7, Προκύων Procyon α Μικρού Κυνός 0,38 +2,7 11,3 9. Αχερνάρ Achernan α Ηριδανού 0,5-2, β Κενταύρου β Centauri β Κενταύρου 0,6-3, Αλταίρ Altair α Αετού 0,77 +2, Μπετελγκέζ Betelgeuse α Ωρίωνα 0,57v -6, Αλδεβαράν Aldebaran α Ταύρου 0, Α σταυρού α Crucis α Σταυρού 0,9-3, Αντάρης Antares α Σκορπιού 0,98-4, Στάχυς Spica α Παρθένου 1-3, Πολυδεύκης Pollux β Διδύμων 1,1 +1, Φομαλχούτ Fomalhaut α Νότιου Ιχθύος 1,2 +1, Ντένεμπ Deneb α Κύκνου 1,3-7, β Σταυρού β Crucis β Σταυρού 1, Βασιλίσκος Regulus α Λέοντος 1,4-0, Αδάρα Adhara ε Μεγάλου Κυνός 1,5-5, Κάστωρ Castor α Διδύμων 1,6 +0, λ Σκορπιού Shaula λ Σκορπιού 1,63-3, Μπελατρίξ Bellatrix γ Ωρίωνα 1,66-3,3 213 *LY: Light Years (έτη φωτός) 5

6 Οι αστερισμοί Ο έναστρος νυχτερινός ουρανός όχι μόνο γοήτευε πάντα τους λαούς της γης σε όλες τις εποχές αλλά και ερέθιζε την φαντασία τους. Έτσι οι αρχαίοι λαοί άρχισαν να αναζητούν στον ουρανό σχήματα και μορφές ενώνοντας με νοητές γραμμές τα λαμπρότερα αστέρια. Χρησιμοποιώντας την φαντασία τους παρομοίασαν τις μορφές που σχηματίζονταν στον ουρανό με θεότητες, μυθικούς ήρωες, ζώα και αντικείμενα. Έτσι γεννήθηκαν οι αστερισμοί, δηλαδή ομάδες αστεριών στον ουρανό που βρίσκονται κοντά μεταξύ τους. Όλοι οι λαοί είχαν τα δικά τους ονόματα για τους αστερισμούς ενώ οι πρώτες γραπτές αναφορές εμφανίζονται από τους Βαβυλώνιους και ύστερα από τους Έλληνες και τους Άραβες. Μεγάλες προσωπικότητες της Αρχαίας Ελλάδας όπως ο Ερατοσθένης, ο Ίππαρχος και ο Πτολεμαίος κατέγραψαν σε κείμενά τους καταλόγους με τους αστερισμούς όπως τους είχαν χωρίσει στην εποχή εκείνη μαζί με τους μύθους που τους συνόδευαν. Στη πορεία της ιστορίας τα αστέρια του ουρανού χωρίστηκαν σε αστερισμούς με πολλές παραλλαγές ανάλογα με την εποχή και το μέρος της γης, με διαφόρους αστερισμούς να προστίθενται ή να αφαιρούνται, να αλλάζουν οι μορφές ή τα όρια τους. Έτσι σε διαφορετικά σημεία της γης υπήρχαν διαφορετικές εκδοχές του ουρανού ενώ και ο κάθε ουρανογράφος έβαζε και την δική του πινελιά στους χάρτες του και σχημάτιζε αστερισμούς με την δική του φαντασία. Για να μπει μια τάξη στους αστερισμούς, το 1932 η Παγκόσμια Αστρονομική Ένωση συνεδρίασε και αποφάσισε να υιοθετήσει σαν παγκόσμια αποδεκτή την εκδοχή για τους αστερισμούς του Eugene Delporte ο οποίος είχε χωρίσει τον ουρανό σε 88 αστερισμούς με σαφώς καθορισμένα σύνορα. Έτσι, σήμερα αναγνωρίζουμε στον ουρανό 88 αστερισμούς οι πιο πολλοί από τους οποίους έχουν τα ονόματα ηρώων της ελληνικής μυθολογίας. Στην Ελλάδα δεν είναι ορατοί όλοι οι αστερισμοί (αυτό συμβαίνει μόνο στον ισημερινό) αλλά οι περισσότεροι από αυτούς. Οι αστερισμοί που είναι κοντά στον βόρειο ουράνιο πόλο (που δείχνει ο Πολικός Αστέρας) είναι αειφανείς δηλαδή είναι ορατοί οποιαδήποτε στιγμή σε όλη την διάρκεια του έτους. Τέτοιοι αστερισμοί είναι η Μικρή Άρκτος, η Μεγάλη Άρκτος,Κηφέας, Δράκων, Καμηλοπάρδαλης και η Κασσιόπη. Αφανείς αστερισμοί είναι εκείνοι που βρίσκονται κοντά στον νότιο ουράνιο πόλο (ο οποίος ποτέ δεν είναι ορατός στην Ελλάδα) και δεν μπορεί να τους δει κανείς από την χώρα μας. Τέλος, υπάρχουν οι αμφιφανείς αστερισμοί, που είναι και οι περισσότεροι, και οι οποίοι είναι ορατοί σε ορισμένες εποχές και αόρατοι σε άλλες. 6

7 Ας δούμε τώρα έναν συνοπτικό κατάλογο που περιγράφει χονδρικά σε ποια εποχή ο κάθε αστερισμός είναι καλύτερα ορατός. Αειφανείς αστερισμοί (ορατοί σε όλες τις εποχές) Μεγάλη Άρκτος Μικρή Άρκτος Κηφεύς Κασσιόπη Δράκων Καμηλοπάρδαλης Εαρινοί αστερισμοί Παρθένος Λέων Βοώτης Θηρευτικοί Κύνες Καρκίνος Κόμη Βερενίκης Χειμερινοί αστερισμοί Ταύρος Ηνίοχος Δίδυμοι Ωρίων Ηριδανός Μέγας Κύων Μικρός Κύων Λαγωός Πρύμνη Θερινοί αστερισμοί Κύκνος Αετός Λύρα Σκορπιός Οφιούχος Τοξότης Ζυγός Ηρακλής Φθινοπωρινοί αστερισμοί Πήγασος Ανδρομέδα Υδροχόος Κριός Κασσιόπη Περσέας Ιχθείς 7

8 Σας παραθέτουμε τώρα την πλήρη λίστα με όλους τους αστερισμούς, το ελληνικό τους όνομα, το λατινικό όνομα και την συντομογραφία τους. Οι 88 Αστερισμοί Ονομα Λατινικό όνομα Συντομογραφία Αετός Aquila Aql Αιγόκερως Capricornus Cap Αλώπηξ Vulpecula Vul Ανδρομέδα Andromeda And Αντλία Antlia Ant Αρκτος Μεγάλη Ursa Major UMa Αρκτος Μικρή Ursa Minor UMi Ασπίς Scutum Sct Βέλος Sagita Sge Βοώτης Bootes Boo Βωμός Ara Ara Γερανός Grus Gru Γλύπτης Sculptor Scu Γλυφείον Caelum Cae Γνώμων Norma Nor Δελφίνι Delphinus Del Διαβήτης Circinus Cir Δίδυμοι Gemini Gem Δίκτυον Reticulum Ret Δοράς Dorado Dor Δράκων Draco Dra Εξάς Sextans Sex Ζυγός Libra Lib Ηνίοχος Auriga Aur Ηρακλής Hercules Her Ηριδανός Eridanus Eri Ινδός Indus Ind Ιππάριον Equuleus Equ Ιστία Vela Vel Ιχθείς Pisces Psc Ιχθύς Ιπτάμενος Volans Vol Ιχθύς Νότιος Piscis Austrinus PsA Καμηλοπάρδαλις Camelopardalis Cam Κάμινος Formax For Καρκίνος Cancer Cnc Κασσιόπη Cassiopeia Cas Κένταυρος Centaurus Cen Κήτος Cetus Cet Κηφεύς Cepheus Cep Κόμη Βερενίκης Coma Berenices Com Κόραξ Corvus Crv Κρατήρ Crater Crt Κριός Aries Ari Κύκνος Cygnus Cyg Κύνες Θηρευτικοί Canes Venatici CVn Κύων Μέγας Canis Major CMa Κύων Μικρός Canis Minor CMi Λαγωός Lepus Lep Λέων Leo Leo Λέων Μικρός Leo Minor LMi Λυγξ Lynx Lyn 8

9 Λύκος Lupus Lup Λύρα Lyra Lyr Μικροσκόπιον Microscopium Mic Μονόκερως Monoceros Mon Μυία Musca Mus Οκρίβας Pictor Pic Οκτάς Octans Oct Οφιούχος Ophiuchus Oph Οφις Serpens Ser Παρθένος Virgo Vir Περιστερά Columba Col Περσεύς Perseus Per Πήγασος Pegasus Peg Πρύμνη Puppis Pup Πτηνόν Apus Aps Πυξίς Pyxis Pyx Σαύρα Lacerta Lac Σκορπιός Scorpius Sco Σταυρός Νότιος Crux Cru Στέφανος Βόρειος Corona Borealis CrB Στέφανος Νότιος Corona Austalis CrA Ταύρος Taurus Tau Ταώς Ραvο Pav Τηλεσκόπιον Telescopium Tel Τοξότης Sagittarius Sgr Τουκάνα Tucana Tuc Τράπεζα Mensa Men Τρίγωνον Triangulum Tri Τρίγωνον Νότιον Triangulum Australe TrA Τρόπις Carina Car Υδρα Hydra Hya Υδρος Hydrus Hyi Υδροχόος Aquarius Aqr Φοίνιξ Phoenix Phe Χαμαιλέων Chamaeleon Cha Ωρίων Orion Ori Ωρολόγιον Herologium Her 9

10 Ο Γαλαξίας μας Θα έτυχε πολλές φορές να ακούσετε για τους γαλαξίες. Οι γαλαξίες είναι τεράστιες συγκεντρώσεις αστέρων (αριθμούν δισεκατομμύρια από αυτά) και πολλοί από αυτούς είναι ορατοί με τα τηλεσκόπια από τον πλανήτη μας. Ωστόσο υπάρχει ένας γαλαξίας που δεν απαιτεί τηλεσκόπιο για να τον δούμε καθαρά. Αυτός ο «ξεχωριστός» γαλαξίας δεν είναι άλλος από τον Γαλαξία μας, τον γαλαξία δηλαδή στον οποίο ανήκει το ηλιακό μας σύστημα! Ίσως έχετε δει τον Γαλαξία κάποιες νύχτες μακριά από τα φώτα των πόλεων. Δεν είναι δύσκολο, αρκεί να υπάρχει αρκετό σκοτάδι και να ρίξετε μια ματιά ψηλά στον ουρανό. Ο Γαλαξίας μοιάζει με μια συνεχή φωτεινή ζώνη, στο χρώμα του γάλακτος (από όπου πήρε και το όνομά του) που εκτείνεται κατά μήκος του ουρανού. Αποτελείται από πάρα πολλά αστέρια μαζί, ωστόσο δια γυμνού οφθαλμού δεν μπορεί κανείς να τα ξεχωρίσει. Η ζώνη του Γαλαξία ποικίλλει σε λαμπρότητα και παρουσιάζει εναλλαγές φωτεινών και σκοτεινών περιοχών. Το μεγαλύτερο πλάτος της ζώνης του Γαλαξία μπορούμε να το παρατηρήσουμε στον αστερισμό του Τοξότη, καθώς κοιτάμε προς το κέντρο του Γαλαξία. 10

11 Μια άλλη χαρακτηριστική περιοχή του Γαλαξία είναι το μεγάλο ρήγμα που βρίσκεται στο θερινό τρίγωνο όπου μια σκοτεινή περιοχή χωρίζει την ζώνη σε δύο μικρότερες. Εδώ να συμπληρώσουμε ότι όλοι οι ορατοί αστέρες ανήκουν στον Γαλαξία μας. Οι αστέρες που βρίσκονται σε άλλους γαλαξίες δεν μπορούν να φανούν ξεχωριστά παρά μόνο ως τμήματα σε ενιαίους γαλαξίες. Ο Γαλαξίας μας ανήκει στους λεγόμενους σπειροειδείς γαλαξίες, που είναι και οι αφθονότεροι στο σύμπαν (περίπου το 80%), καθώς έχει το σχήμα δίσκου που καταλήγει σε εξωτερικές σπείρες. Το μήκος του δίσκου είναι έτη φωτός ενώ το πάχος του είναι περίπου έτη φωτός. Το 90% του ορατού Γαλαξία προέρχεται από αστέρες ενώ το υπόλοιπο από αέρια και κονιορτό. Η συνολική μάζα του Γαλαξία υπολογίζεται σε ένα τρισεκατομμύριο φορές την μάζα του ήλιου μας Πριν την εφεύρεση του τηλεσκοπίου ο Γαλαξίας παρέμενε ένα μυστήριο για τους ανθρώπους, παρόλο που μεγάλα πνεύματα όπως ο Δημόκριτος είχαν εικάσει ότι πρόκειται για πλήθος αστέρων πολύ κοντά μεταξύ τους. Η επιβεβαίωση όμως αυτού του γεγονότος ήρθε από τον Γαλιλαίο όταν και παρατήρησε για πρώτη φορά τον Γαλαξία και διέκρινε ξεχωριστούς αστέρες το Συστηματική μελέτη του Γαλαξία έγινε από τον Χέρσελ τον 18ο αιώνα. Ο Χέρσελ όμως συμπέρανε λανθασμένα ότι το ηλιακό μας σύστημα βρίσκεται στο κέντρο του Γαλαξία. Την άποψη αυτή ανέτρεψε την δεκαετία του 1920 ο Shapley ο οποίος χαρτογραφώντας τον Γαλαξία βρήκε την πραγματική θέση μας σε αυτόν. Και η πραγματική θέση μας δεν είναι στο κέντρο του δίσκου αλλά πιο κοντά στο άκρο αυτού! 11

12 Μάθετε τον ουρανό Η γνώση του ουρανού ταυτίζεται σε πρώτο βαθμό με την γνώση των αστερισμών. Στην σελίδα αυτή μπορείτε να μάθετε εύκολα και γρήγορα τους βασικούς αστερισμούς με την βοήθεια των κατατοπιστικών μας σχημάτων. Σημαντικό στοιχείο που πρέπει να γνωρίζει καθένας πριν μάθει να αναγνωρίζει αντικείμενα στον ουρανό είναι η κίνηση που πραγματοποιούν τα ουράνια σώματα. Στην πραγματικότητα βέβαια είναι η Γη που κινείται και όχι τα αστέρια, αλλά θα υιοθετήσουμε την παραδοχή ότι η Γη είναι ακίνητη για ευκολότερη κατανόηση. Όλα τα ουράνια αντικείμενα "γυρίζουν" γύρω από τον βόρειο ουράνιο πόλο, που σημαδεύεται από τον Πολικό Αστέρα. Όσο πιο μακριά από αυτόν βρίσκεται ένα αντικείμενο τόσο πιο μεγάλη είναι η τροχιά του. Επειδή ο άξονας γύρω από τον οποίο γυρίζει η Γη είναι κεκλιμένος, τα ουράνια σώματα εκτελούν περίεργες καμπύλες τροχιές στον ουρανό και δεν διαγράφουν ευθείες, συνεπώς οι θέσεις τους αλλάζουν συνεχώς.έτσι, μέσα σε λίγες μόνο ώρες ένα αντικείμενο μπορεί να ανατείλει, να μεσουρανήσει και να δύσει. Τα αστέρια εκτελούν έναν πλήρη κύκλο κάθε 24 ώρες, με αποτέλεσμα την άλλη μέρα την ίδια ώρα να βρίσκονται στο ίδιο περίπου σημείο. Και λέμε περίπου γιατί κάθε 24 ώρες θα είναι ελαφρά μετατοπισμένα. Αυτή η μετατόπιση οφείλεται και για τις διαφορετικές θέσεις των αστεριών σε διαφορετικές εποχές. Πλήρης κύκλος εκτελείται κάθε 365 μέρες με αποτέλεσμα μετά από 1 χρόνο, την ίδια μέρα και ώρα τα αστέρια να βρίσκονται στις ίδιες ακριβώς θέσεις Η ερώτηση που έρχεται αμέσως στο μυαλό κάποιου είναι η εξής: Και πόσο γρήγορη είναι αυτή η κίνηση ώρα με την ώρα; Όπως βλέπετε και στο παρακάτω σχήμα, μέσα σε 6 ώρες ο εικονιζόμενος αστερισμός του Ωρίωνα ανατέλλει, μεσουρανεί και δύει. Οι χρόνοι αυτοί διαφέρουν από αστερισμό σε αστερισμό ανάλογα με την ακριβή του θέση. Και πόσο γρήγορα κινούνται μέρα με την μέρα; Χονδρικά, αν παρατηρήσετε τις θέσεις των αστερισμών μια συγκεκριμένη ώρα, μετά από ακριβώς ένα μήνα θα βρίσκονται στις ίδιες θέσεις που θα βρίσκονταν δύο ώρες μετά από την αρχική παρατήρηση. Να δύο παραδείγματα: Οι θέσεις των αστερισμών στις... είναι ίδιες με αυτές στις Φεβρουαρίου στις 10 το βράδυ > 15 Μαρτίου στις 8 το βράδυ 5 Σεπτεμβρίου τα μεσάνυχτα > 5 Οκτωβρίου στις 10 το βράδυ Σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι οι σχετικές θέσεις των αστερισμών μένουν πάντα σταθερές. Έτσι, αν εντοπίσετε έναν αστερισμό θα μπορείτε πάντα να βρείτε έναν κοντινό αστερισμό στην ίδια σχετική θέση οποιαδήποτε στιγμή. 12

13 Χάρτες του ουρανού 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 15 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 13

14 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 15 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 14

15 1 ΜΑΡΤΙΟΥ 15 ΜΑΡΤΙΟΥ 15

16 1 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 16

17 1 ΜΑΙΟΥ 15 ΜΑΙΟΥ 17

18 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 15 ΙΟΥΝΙΟΥ 18

19 1 ΙΟΥΛΙΟΥ 15 ΙΟΥΛΙΟΥ 19

20 1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 15 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 20

21 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 21

22 1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 22

23 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 23

24 1 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 24

25 Αειφανείς αστερισμοί (φαίνονται όλες της εποχές) Ως αειφανείς αστέρες (ή αλλιώς παραπόλιοι αστέρες) και κατ επέκταση αειφανείς αστερισμοί, χαρακτηρίζονται αντίστοιχα οι αστέρες και οι αστερισμοί που παρατηρούνται συνεχώς, δηλαδή σε όλη τη διάρκεια του 24ώρου, κατά τη φαινομενική περιστροφή της ουράνιας σφαίρας, παραμένουν πάνω από τον ορίζοντα του τόπου παρατήρησης εις τρόπον ώστε οι αστέρες αυτοί να μην ανατέλλουν ούτε να δύουν. Οι κύκλοι απόκλισής τους δεν τέμνουν αυτόν ενώ η άνω και η κάτω μεσημβρινή διάβαση αυτών των αστέρων είναι ορατή. Άρα όριο αυτών των αστέρων είναι η κάτω μεσημβρινή διάβασή τους που φθάνει στον ορίζοντα, δηλαδή εκείνων που η απόκλιση τους δ = 90 - φ. Συνεπώς, αειφανείς αστέρες είναι όσοι έχουν απόκλιση μεγαλύτερη των 90 - φ. Με άλλα λόγια, η γωνιώδης απόσταση του αστέρα από τον ουράνιο πόλο, η πολική απόσταση του, πρέπει να είναι μικρότερη από το πλάτος του τόπου παρατήρησης. Σε αντίθεση με τους αστερισμούς και τους αστέρες που βρίσκονται στον πόλο της Γης, αυτοί που βρίσκονται στον ισημερινό δεν είναι ποτέ παραπόλιοι. Οι έξι αειφανείς αστερισμοί του Βορείου Ημισφαιρίου είναι η Μεγάλη Άρκτος, η Μικρή Άρκτος, ο Κηφέας, η Κασσιόπη, ο Δράκοντας και η Καμηλοπάρδαλη. Ας τους γνωρίσουμε: Μεγάλη Άρκτος Ursa Major Αν κοιτάξουμε το βράδυ προς το Βορρά, θα βρούμε εύκολα τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Αποτελείται συνολικά από 138 άστρα (2ου-6ου μεγέθους). Τη Μεγάλη Άρκτο θα την αναγνωρίσουμε εύκολα από τα 7 λαμπρότερα άστρα της, που αν τα ενώσουμε με νοητές γραμμές σχηματίζουν ένα σχήμα σαν κατσαρόλα. Από τα 7 λαμπρότερα άστρα της, τα 4 (τα α, β, γ και δ) σχηματίζουν ένα τετράπλευρο, το σώμα της Άρκτου, και τα υπόλοιπα 3 (τα ε, ζ και η) την ουρά της. O αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου είναι ο σπουδαιότερος αστερισμός τον βόρειου ημισφαιρίου, γνωστός από την αρχαιότητα. Πολλοί λαοί την ονομάζουν Άμαξα, γιατί τα 4 άστρα της αποτελούν το αμάξι και τους τροχούς τον, ενώ τα άλλα τρία το τιμόνι ή τα άλογα. Πάνω στο προτελευταίο άστρο της ουράς της, το Μιζάρ, βρίσκεται ένα μικρό άστρο 4ου μεγέθους, που χρησιμοποιείτο στην αρχαιότητα, για να ελέγχουν οι αξιωματικοί αν οι στρατιώτες τους έβλεπαν καλά. Ονομάζεται Αλ-Σαϊδάκ, Αλκόρ ή Δοκιμή, και όποιος το διακρίνει καλά μπορεί να πει ότι διαθέτει καλή όραση. Θεωρείται ο αναβάτης τον αλόγου που αντιπροσωπεύει ο Μιζάρ, γι' αυτό ο Αλκόρ ονομάζεται ακόμα: Ιππέας ή Ταχυδρόμος.Τη Μεγάλη Άρκτο ο Όμηρος την ονομάζει και Ελίκη, λόγω της συνεχούς περιστροφής της γύρω από το Βορρά, ενώ οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν Άροτρο και τα 7 άστρα που την 25

26 αποτελούν Επτά Βόες. Από αυτούς πήρε και το όνομά του ο γειτονικός αστερισμός τον Βοώτη (ο βοσκός των βοδιών). Ακόμα, από τη λατινική τους μετάφραση «σέπτεμ τριόνες» (επτά βόδια) προήλθε η λατινική ονομασία του Βορρά, μια και βρίσκονται κοντά σ' αυτόν. Εκτός των προηγουμένων, η Μεγάλη Άρκτος έχει και πολλές άλλες λαϊκές ονομασίες. Έτσι, στο Μεσαίωνα ονομαζόταν Άμαξα τον Δαβίδ και Κιβωτός τον Νώε, ενώ ο Σίλλερ την ονομάζει Πλοιάριο τον Αγίου Πέτρου. Ο λαός μας την ονομάζει ακόμα: Ανάποδο κάραβο, Κάραβο, Αλέτρι, Αλετροπόδι, Συμπεθεριό, Κλέφτη, Εφτά Αδέλφια και Χορό των Εφτά Παρθένων. Μυθολογία Η πλούσια σε φαντασία ελληνική μυθολογία συνδέει τη Μεγάλη Άρκτο με την ερωτική δραστηριότητα τον σκανταλιάρη Δία. Ο Δίας, λοιπόν, έβαλε στο μάτι την πανέμορφη Νύμφη Καλλιστώ, τη μονάκριβη κόρη τον Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας με τους 50 γιους. Η Καλλιστώ από την ερωτική της σχέση με το Δία γέννησε τον ήρωα Αρκάδα, γενάρχη των Αρκάδων. Η παράνομη αυτή σχέση προκάλεσε, όπως ήταν επόμενο, τη ζήλια και την οργή της Θεάς Ήρας. Έτσι, για να εκδικηθεί, μεταμόρφωσε την πεντάμορφη Καλλιστώ σε αρκούδα, το πιο άσχημο ζώο τον ζωικού βασιλείου. Η κακομοίρα η Καλλιστώ, μεταμορφωμένη σε αρκούδα, περιπλανιόταν χρόνια μέσα στα πυκνά δάση της Αρκαδίας, ώσπου κάποτε συνάντησε, παλικάρι πια, το γιο της τον Αρκάδα, που κυνηγούσε άγρια ζώα στο δάσος. Η Καλλιστώ επηρεασμένη από τη μητρική της αγάπη, ξεχνώντας ότι ήταν αρκούδα, έτρεξε να τον αγκαλιάσει. Ο Αρκάδας όμως, όπως ήταν επόμενο, δεν αναγνώρισε τη μάνα τον. Βλέποντας μια αρκούδα να τον επιτίθεται, σήκωσε το δόρυ του να την σκοτώσει. Ο πανταχού παρών, όμως, Δίας, για να προλάβει τη μητροκτονία, μεταμόρφωσε και τον Αρκάδα σε Άρκτο. Μόνο τότε το μικρό αρκουδάκι αναγνώρισε τη μάνα του και έτρεξε χαρούμενο να κυλιστεί στα πόδια της.ο παντοδύναμος Δίας, για να τους γλιτώσει μια και καλή από την οργή της Ήρας, έστειλε και τους δύο στον ουρανό και τους έκανε αστερισμούς, για να χαίρονται εκεί αιώνια τις νύχτες ο ένας κοντά στον άλλο. Η μητέρα έγινε ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου, η κορωνίδα τον βόρειού ημισφαιρίου τον ουρανού και ο γιος της, ο Αρκάδας, ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου. Η ζήλια, όμως, της Ήρας δε σταμάτησε εδώ. Αφού έκανε.μια ζωηρή σκηνή ζηλοτυπίας στον πονηρούλη Δία, θυμωμένη πολύ από τη μεγάλη τιμή που έκανε στη φίλη του και το γιο τους, έστειλε τη Θέτιδα να διατάξει τον Ωκεανό, που αντιπροσώπευε τον ουρανό, να μην επιτρέψει ποτέ στους αστερισμούς αυτούς να βρουν ξεκούραση στους κόλπους του. Απαγόρευσε, λοιπόν, στους δύο εχθρούς της να ανατέλλουν και να δύουν, για να μη λούζονται ποτέ στα υγρά βασίλεια του ωκεανού και να ξεκουράζονται. Έγιναν, δηλαδή, αειφανείς αστερισμοί. Έτσι, οι δύο Άρκτοι από τότε ουδέποτε ξεκουράζονται, ενώ τους καταδιώκει συνεχώς ο Αρκτούρος, ο επικεφαλής των Θηρευτικών Κυνών. H ονομασία της Μεγάλης Άρκτου συνδέεται με έναν αρχαϊκό αρκαδικό μύθο. Στη Μαντινεία της Αρκαδίας υπάρχει η εξής παράδοση: «Στους αρχαϊκούς χρόνους ο ουρανός ήταν κολλημένος με τη Γη, γυάλινος αλλά μεριές μεριές μαλακός. Κάποιοι κυνηγοί σκότωσαν σε ένα κυνήγι μιά αρκούδα και κάρφωσαν το αρκουδοτόμαρο στον ουρανό. Έτσι, σχηματίστηκε η Μεγάλη Άρκτος, και τα καρφιά έγιναν τα άστρα της». 26

27 Μικρή Άρκτος Ursa Minor H Μικρή Άρκτος, το μύθο της οποίας προαναφέραμε, οφείλει την ονομασία της στο Θαλή τον Μιλήσιο. Ας δούμε τώρα πώς Θα την εντοπίσουμε πάνω στον ουρανό. Αν ενώσουμε με μια γραμμή τα άστρα β και α της Μεγάλης Άρκτου και προεκτείνουμε τη γραμμή αυτή προς τα δεξιά σε απόσταση ίση με το πενταπλάσιο περίπου της απόστασης β-α, θα συναντήσουμε τον Πολικό, που είναι το τελευταίο και λαμπρότερο άστρο της ουράς τον αστερισμού της Μικρής Άρκτου. Τα δύο άλλα άστρα της ουράς, τα δ και ε, οι αρχαίοι Έλληνες τα ονόμαζαν Χορευτές, ενώ οι Λατίνοι Λουντέντες. Τη Μικρή Άρκτο τη διακρίνουμε στον ουρανό με κάποια δυσκολία, γιατί τα περισσότερα άστρα της είναι αμυδρά. O αστερισμός αυτός περιλαμβάνει 23 άστρα. Από αυτά εμείς βλέπουμε μόνο τα 7 λαμπρότερα, που σχηματίζουν ενώνοντας τα με νοητές ευθείες ένα σχήμα παρόμοιο με της Μεγάλης Άρκτου, αλλά μικρότερο και σε αντίστροφη θέση. Μοιάζει κι αυτό με μια μικρότερη κατσαρόλα, που φαίνεται να χύνει το νερό της στη μεγαλύτερη κατσαρόλα της Μεγάλης Άρκτου. Ο Πολικός, το α της Μικρής Άρκτου, είναι 2ου μεγέθους και βρίσκεται πολύ κοντά στο Βόρειο Πόλο τον ουρανού. Από τη θέση του αυτή πήρε το όνομά του και τον χρησιμοποιούμε για τον προσανατολισμό μας τη νύχτα, γιατί μας δείχνει πάντα το Βορρά. Ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου είναι κι αυτός θεμελιώδης, γιατί μαζί με τη Μεγάλη Άρκτο χρησιμεύει για την αναγνώριση και των υπόλοιπων ορατών αστερισμών του βόρειου ημισφαιρίου του ουρανού. Είναι ο βορειότερος από όλους τους αστερισμούς. Ο Πολικός φαίνεται να μένει πάντα ακίνητος, γιατί είναι πολύ κοντά, όπως είδαμε, στο Βόρειο Πόλο τον ουρανού και όλα τα άστρα περιφέρονται γύρω τον. Όσα άστρα λοιπόν και αστερισμοί είναι κοντά στον Πολικό δε δύουν ούτε ανατέλλουν. Δεν κατεβαίνουν δηλαδή ποτέ κάτω από τον ορίζοντα. Φαίνονται πάντα και ονομάζονται, αειφανείς. Σε διαφορετικές εποχές τον έτους η Μεγάλη Άρκτος έχει διαφορετική θέση στον ουρανό, όπως συμβαίνει με όλα τα άστρα και με όλους τους αστερισμούς. Όπου όμως κι αν βρίσκεται αυτή στον ουρανό, ο τρόπος με τον οποίο εντοπίζουμε τον Πολικό και τη Μικρή Άρκτο δεν αλλάζει. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τον αστερισμό της Μικρής Άρκτου Φοινίκη και Κυνόσουρα, όνομα που έφερε και μόνος ο Πολικός, του οποίου οι λαϊκές ονομασίες είναι: Άστρο Τραμουντάνας και 'Άστρο της Κλαδεντήρας. Οι νεότεροι ονομάζουν τον αστερισμό Μικρή Άμαξα, θεωρώντας τη Μεγάλη Άρκτο σαν τη Μεγάλη Άμαξα. Αυτές όμως, είναι ονομασίες που συναντάμε ακόμα και στον Άρατο: στ. 27 «Άρκτος άμα τροχόωσι τό δή, καλέονται Άμαξαι». Σύμφωνα με τον 'Αρατο οι δυο Άρκτοι είναι οι νύμφες Ελίκη και Κυνόσουρα, ή κατ' άλλους η Αδράστεια και η Ίδη, που έθρεψαν το νεογέννητο Δία με το γάλα της κατσίκας Αμάλθειας και τον φρόντισαν κατά την παραμονή του στην Κρήτη. Εκεί, στο Δικταίο Άντρο, είχε γεννηθεί ο Θεός από τη Ρέα για να γλιτώσει από τον πατέρα του τον Κρόνο, που έτρωγε τα παιδιά του. Ο Δίας από ευγνωμοσύνη τις μετέτρεψε στις δύο Άρκτους στον ουρανό, για να είναι αιώνια η δόξα τους. Κατ' άλλους η Μικρή Άρκτος, εκτός από τον Αρκάδα, παριστάνει τον κύνα της Καλλιστώς ή της Αρτέμιδος από όπου προέρχεται και η αρχαϊκή ονομασία του «Κυνός-ούρά». 27

28 Κηφεύς Cepheus Ο Κηφεύς είναι ο μυθικός βασιλιάς της Αιθιοπίας. Μεταξύ της Μικρής Άρκτου και της Κασσιόπης συναντάμε τον αστερισμό του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέα, που ήταν γιος του Βήλου, άνδρας της Κασσιόπης και πατέρας της Ανδρομέδας. Τον αστερισμό αυτόν τον βρίσκουμε, προεκτείνοντας την ευθεία που ενώνει την πλευρά 6-α της Μεγάλης Άρκτου με τον Πολικό. Περιλαμβάνει 89 άστρα αμυδρότερα του 2ου μεγέθους. Τα λαμπρότερα άστρα του, τα γ, β, α και δ, σχηματίζουν ένα τόξο που στρέφεται προς την Κασσιόπη. Περιλαμβάνει ακόμα το νεφέλωμα Μ52. Μυθολογία O βασιλιάς Κηφέας βρέθηκε σε πολύ άσχημη θέση, όταν στη χώρα του ενέσκηψε λιμός και τρομερές καταστροφές, καθώς ένας τεράστιος άγριος Δράκοντας τυραννούσε και φόβιζε τους υπηκόους του. Αιτία όλων αυτών των δεινών ήταν η φιλάρεσκη γυναίκα του η Κασσιόπη, που πεντάμορφη και βασίλισσα, όπως ήταν, αισθάνθηκε αρκετά δυνατή, ώστε να καυχηθεί ότι ήταν πολύ πιο ωραία από τις θαλάσσιες νύμφες Νηρηίδες. H προσβολή ήταν μεγάλη προς τις θεϊκές νύμφες, που θύμωσαν πάρα πολύ και παραπονέθηκαν στο θεό Ποσειδώνα. O Θεός της Θάλασσας έστειλε τότε ένα τεράστιο θαλασσινό κύμα, που πλημμύρισε την περιοχή, και ένα θαλάσσιο τέρας, το Δράκοντα, για να τιμωρήσει την καυχησιά της Κασσιόπης. Κατ' άλλους το θαλάσσιο αυτό τέρας, που θα τιμωρούσε την Κασσιόπη, ήταν το φοβερό Κήτος, που συνδέεται με τον ομώνυμο αστερισμό. 28

29 Κασσιόπη Cassiopeia O αστερισμός της Κασσιόπης περιείχε τον περίφημο νόβα του 1572 ή νόβα του Τύχωνα, από τον διάσημο Δανό αστρονόμο Τύχωνα Μπραχέ, που τον ανακάλυψε στις 5/11/1572. H λαμπρότητά του έφθασε την λαμπρότητα της Αφροδίτης. Στη συνέχεια μειωνόταν συνεχώς και τελικά εξαφανίστηκε τελείως το Μάρτιο του Αν συνδέσουμε το άστρο ε της Μεγάλης Άρκτου με τον Πολικό και προεκτείνουμε το ευθύγραμμο τμήμα σχεδόν κατά ίση απόσταση, θα συναντήσουμε 5 άστρα 2ου και 3ου μεγέθους, που σχηματίζουν ένα κεφαλαίο Μ, το οποίο κατά τις διάφορες εποχές του έτους μετασχηματίζεται σε W ή Σ. O αστερισμός αυτός, που ως προς τον Πολικό είναι σε συμμετρική θέση προς τη Μεγάλη Άρκτο, ονομάζεται Κασσιόπη. Είναι ένας από τους σπουδαιότερους αστερισμούς τον βόρειου ημισφαιρίου, γνωστός από την αρχαιότητα. Μυθολογία Οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τον αστερισμό αυτό σαν το θρόνο της βασίλισσας Κασσιόπης, συζύγου του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέα και μητέρας της Ανδρομέδας. Πραγματικά, αν στα 5 πιο λαμπρά άστρα της Κασσιόπης προσμετρηθεί και το 4ου μεγέθους άστρο κ της Κασσιόπης, το σύμπλεγμα των 6 άστρων μοιάζει σαν Θρόνος πάνω στον οποίο υποτίθεται πως καθόταν η μυθική βασίλισσα. 29

30 Δράκων Draco Είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. O μεγάλος αυτός αστερισμός βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και συνορεύει με 8 διαφορετικούς αστερισμούς, τους: Μικρή Άρκτο, Κηφέα, Κύκνο, Λύρα, Ηρακλή, Βοώτη, Μεγάλη Άρκτο και Καμηλοπάρδαλη. Ο Δράκων κείται αρκετά βόρεια ώστε να είναι αειφανής στο σύνολό του από ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, και σχεδόν στο σύνολό του από την Ελλάδα. Ως προς την άνω μεσουράνησή του πάντως είναι γενικώς θερινός αστερισμός, παρότι αυτό είναι χονδρικό, αφού καταλαμβάνει σχεδόν 12 ώρες στην ορθή αναφορά, «αγκαλιάζοντας» τη Μικρά Άρκτο κατά μεγάλο της μέρος. Μάλιστα μέχρι το 1800 π.χ. περίπου μέσα στον Δράκοντα βρισκόταν ο Βόρειος Ουράνιος Πόλος, αλλά τον έχασε εξαιτίας της μεταπτώσεως του γήινου άξονα. Ο Δράκων έχει τη διάκριση ότι περιέχει τον Βόρειο Πόλο της εκλειπτικής. Μυθολογία Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς και αστρονόμοι του ελληνορωμαϊκού κόσμου τον αποκαλούσαν Δράκοντα, αλλά οι Ίππαρχος και Ερατοσθένης τον αποκαλούσαν Όφιν, και συγχεόταν στους Λατίνους με τον άλλο ουράνιο Όφι ως Anguis, Coluber, Python και Serpens. Παριστανόταν κουλουριασμένος στο κέντρο της ασπίδας του Ηρακλέους, και κατά τη μυθολογία ήταν το μεγάλο φίδι που ανήρπασε η Αθηνά από τους Γίγαντες κατά τη Γιγαντομαχία και το εκσφενδόνισε στα ουράνια (από όπου το Sidus Minervae et Bacchi), ή το τέρας που φόνευσε ο Κάδμος και έσπειρε τα δόντια του από τα οποία φύτρωσε στρατός οπλισμένων ανδρών 30

31 Καμηλοπάρδαλης Camelopardalis Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1624 από τον Bartsch, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Αυτή η μεγάλη περιοχή που εκτείνεται μεταξύ του Πολικού Αστέρα και του αστερισμού του Ηνιόχου στερείται κάποιου σημαντικού αστέρα, γεγονός που μάλλον εξηγεί το λόγο για τον οποίο, αν και είναι ορατή όλο το χρόνο από το Βόρειο Ημισφαίριο, σημειώθηκε για πρώτη φορά μόλις το 1624 από τον Γερμανό μαθηματικό Jakob Bartsch, κουνιάδο του Γιοχάνες Κέπλερ, ακόμη κι αν είχε επινοηθεί προηγουμένως πιθανόν από τον Ολλανδό αστρονόμο και χαρτογράφο Petrus Plancius. Το όνομα του αστερισμού είναι άμεσα συνυφασμένο με το σχήμα του: μακρύ και λεπτό σαν το λαιμό μιας καμηλοπάρδαλης 31