ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ από την ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΗ ΕΛΕΝΗ Α.Μ. 424Μ/ ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΒΩΛΑΚΑ Ν. ΔΡΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΞΟΡΥΞΗΣ Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή ΜΟΓΙΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΙΛΑ ΜΑΡΙΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Λέκτορας Καθηγήτρια Επίκουρος Καθηγητής Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πανεπιστήμιο Αιγαίου Πανεπιστήμιο Αιγαίου Επιβλέπων Μέλος Συμβουλευτικής Επιτροπής Μέλος Συμβουλευτικής Επιτροπής Ρόδος,

2 Η έγκριση της παρούσας Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας από το Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου δεν υποδηλώνει αποδοχή των απόψεων της συγγραφέως. 2

3 Αφιερώνω την παρούσα εργασία στην οικογένειά μου 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 6 Περίληψη... 7 Abstract... 8 Εισαγωγή... 9 ΜΕΡΟΣ 1 ο To Θεωρητικό Πλαίσιο της Έρευνας Η έννοια του μαρμάρου Σύσταση και φυσικά χαρακτηριστικά του μαρμάρου Ορυκτολογική Χημική σύσταση του μαρμάρου Γεωτεκτονική θέση της μαρμαροφόρου περιοχής Βώλακα Δράμας Τα μάρμαρα της Ανατολικής Μακεδονίας Τα μάρμαρα του Βώλακα Δράμας Τα μάρμαρα από την αρχαία Ελλάδα έως σήμερα Παραγωγή και κατεργασία μαρμάρων στην εποχή μας Εξαγωγική δραστηριότητα Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Ρύπανση της Ατμόσφαιρας Ηχορύπανση Οπτική Ρύπανση Περιβαλλοντική αποκατάσταση Οφέλη περιβαλλοντικής αποκατάστασης λατομείων Νομοθετικό πλαίσιο έρευνας, μίσθωσης και εκμετάλλευσης των μαρμάρων Έρευνα Μισθώσεις Μισθώματα Εκμετάλλευση Υποχρεώσεις Δικαιώματα Εκμεταλλευτή ΜΕΡΟΣ 2 ο Η Εμπειρική Έρευνα Μεθοδολογία Επιλογή του ερευνητικού εργαλείου Το Δείγμα της έρευνας Διαδικασία υλοποίησης των συνεντεύξεων Ανάλυση Δεδομένων Αποτελέσματα - Συζήτηση

5 2.2.1 Δημογραφικές ερωτήσεις Ερωτήσεις σχετικές με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις Στάσεις και αντιλήψεις των κατοίκων του Βώλακα, Ν. Δράμας σχετικά με το περιβάλλον Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Ξενόγλωσση Παραρτήματα Παράρτημα Ι Παράρτημα ΙΙ

6 Πρόλογος Η πρώτη μου ενασχόληση με το χώρο των λατομείων ήταν το 1999, στο πλαίσιο ενός προπτυχιακού βιωματικού μαθήματος από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μετά την απόκτηση του πτυχίου μου από το τμήμα Γεωλογίας του Α.Π.Θ., εργάστηκα επαγγελματικά ως γεωλόγος σε εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στην εξόρυξη μαρμάρου, όπου είχα την ευκαιρία να έρθω για δεύτερη φορά σε επαφή με το πρωτογενές υλικό και τους τρόπους εξόρυξης του. Οι εμπειρίες και οι γνώσεις που αποκόμισα σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον ήταν μοναδικές και ανάλογες των προσδοκιών μου. Αρκετά χρόνια αργότερα, στο πλαίσιο της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας από το Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου, είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ για ακόμα μια φορά με τον χώρο των λατομικών εργασιών, αλλά αυτή τη φορά από διαφορετικό πρίσμα. Η ενασχόλησή μου τόσο με την περιβαλλοντική αποκατάσταση των χώρων εξόρυξης, όσο και με τις γνώσεις και στάσεις των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής μού έδωσε την δυνατότητα να αποκτήσω μια ολοκληρωμένη εικόνα. Αρωγός στην προσπάθεια μου αποτέλεσε ο επόπτης μου, κος Αθανάσιος Μόγιας, Λέκτορας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, στον οποίο θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου για τις υποδείξεις του στον τρόπο εργασίας και την αμέριστη υποστήριξή που μου παρείχε σε μια δύσκολη προσωπική περίοδο. Οι συζητήσεις μαζί του σε θέματα μεθοδολογίας και εκπαιδευτικής έρευνας ήταν πολύτιμες, ενώ η εμπιστοσύνη που έδειξε στον τρόπο εργασίας μου, με τιμά ιδιαίτερα. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω για την βοήθεια και την συνεργασία του, τον πρόεδρο του τοπικού αθλητικού συλλόγου Βώλακα κο Μίρκου Γεώργιο, ο οποίος με μεγάλη προθυμία και υπομονή με βοήθησε κατά την διάρκεια των πολύωρων συνεντεύξεων παρέχοντάς μου θερμή φιλοξενία. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον άντρα μου Τερζή Αθανάσιο και την οικογένειά μου για την ηθική υποστήριξη και την υπομονή κατά την διάρκεια εκπόνησης της μεταπτυχιακής εργασίας. 6

7 Περίληψη Η παρούσα διπλωματική εργασία, σχετίζεται με την διερεύνηση των γνώσεων και των στάσεων των κατοίκων του Βώλακα Ν. Δράμας απέναντι στις επιπτώσεις που έχει η λειτουργία των λατομείων μαρμάρων στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και την ορθολογική περιβαλλοντική αποκατάσταση των χώρων εξόρυξης. Το παρόν σύγγραμμα χωρίζεται σε τέσσερις κύριες θεματικές ενότητες: (α) την ανάλυση της έννοιας του μαρμάρου, γενικότερες και ειδικότερες πληροφορίες για τα φυσικά χαρακτηριστικά, την ορυκτολογική και χημική σύστασή του, τη γεωτεκτονική θέση της μαρμαροφόρου περιοχής, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την λειτουργία των λατομείων, την περιβαλλοντική αποκατάσταση των χώρων εξόρυξης, καθώς και παράθεση του νομοθετικού πλαισίου, (β) τα μεθοδολογικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν και η διαδικασία συλλογής και επεξεργασίας των δεδομένων που ακολουθήθηκε, (γ) τα αποτελέσματα της έρευνας και (δ) εν συντομία τα συμπεράσματα που προέκυψαν. Οι γνώσεις των υποκειμένων της έρευνας φαίνεται να είναι αποσπασματικές και χωρίς να είναι πλήρως διευκρινισμένες οι έννοιες της προστασίας και της ισορροπίας της φύσης. Η συντριπτική πλειοψηφία των συνεντευξιαζόμενων πιστεύει ότι η γη διαθέτει πληθώρα φυσικών πόρων και ότι η λεγόμενη «οικολογική κρίση» που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο είδος έχει μεγιστοποιηθεί υπερβολικά, ενώ παράλληλα τάσσονται υπέρ της αντίληψης ότι η ισορροπία στη φύση είναι πολύ εύθραυστη και εύκολα διαταράσσεται. Οι στάσεις των υποκειμένων μπορούν να θεωρηθούν μη φιλοπεριβαλλοντικές. Κάτω από το πρίσμα της οικονομικής ύφεσης με το φόβο της ανεργίας να πλανάται πάνω από τους εργαζόμενους, είναι σαφές ότι οι προτεραιότητες είναι σαφώς προσανατολισμένες στις οικονομικές απολαβές φέρνοντας σε δεύτερο επίπεδο την επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τις λατομικές εργασίες. 7

8 Abstract The present study investigates the knowledge and attitudes of the residents of Volakas village, Dramas, concerning the marbles excavation impact in the environment of the wider area as well as the restoration of the excavation areas. The study is consisted of four main subjects: a) Analysis of the general and specific natural characteristics of marbles, their mineralogical and chemical composition, the geotectonic area, the environmental impacts from the marble excavation, the environmental restoration efforts of the excavated areas and the relative legislative framework, b) the methodological tools used during the study as well as the procedure of collecting and processing the data, c) the results, and d) the conclusions of the study. The subjects of the study turned not to be fully aware of the meaning of nature protection or balance of the nature. Most of them believe that nature has inexhaustible reserves and the ecological crisis that the human race faces is thought to be overexaggerated. However, they believe that the balance of the nature is fragile and can be lost easily. Their attitudes regarding the environment can be considered as non-friendly. It is obvious that the fear of the unemployment forces the subjects primarily on their attempt to make their living, and secondarily on the impact the marbles excavation has on the environment. 8

9 Εισαγωγή Η εκβιομηχάνιση και η μεγάλη ανάπτυξη των λατομείων και των μεταλλείων κατά τον 20 ο αιώνα προκάλεσε σημαντική επέκταση των περιβαλλοντικών συνεπειών της μεταλλευτικής δραστηριότητας. Τα υπαίθρια λατομεία απέκτησαν γιγαντιαίες διαστάσεις και μαζί με αυτά γιγαντώθηκε και η απόρριψη στείρων η απορροή όξινων και τοξικών νερών, ο θόρυβος (κυρίως από τις ανατινάξεις και από τα μηχανήματα), η σκόνη και συχνά η καταστροφή του φυσικού τοπίου. Οι σύγχρονες υπόγειες λατομικές εκμεταλλεύσεις συχνά προκαλούν καθίζηση της επιφάνειας του εδάφους, ενώ δεν είναι σπάνιο και το φαινόμενο της απορροής όξινων νερών από ενεργές ή εγκαταλελειμμένες λατομικές δραστηριότητες. Ειδικά κατά τις περιόδους οικονομικής ύφεσης, όπως αυτή που διανύουμε, πολλές εκμεταλλεύσεις εγκαταλείπονται στην τύχη τους αφήνοντας πίσω τους μόνον την καταστροφή. Στην περιοχή του Βώλακα Δράμας τα περιβαλλοντικά προβλήματα αφορούν τις μεταβολές που προκαλούνται στο τοπίο με την αλλοίωση των ακανόνιστων μορφών του φυσικού ανάγλυφου και τη δημιουργία κανονικών γεωμετρικών μορφών, την εμφάνιση άκαμπτων ευθύγραμμων τμημάτων σε αντικατάσταση των ομαλών καμπυλών του φυσικού τοπίου, την εμφάνιση ανοικτών και έντονων χρωμάτων των εκσκαφών σε αντιπαράθεση με τα σκούρα χρώματα των φυσικών στοιχείων και την αλλαγή της υφής του φυσικού τοπίου. Οι αντιθέσεις αυτές είναι εντονότερες όταν, από τη θέση παρατήρησης, μπορεί να συγκριθεί ο χώρος εξόρυξης με το αδιατάρακτο φυσικό περιβάλλον. Παράλληλα κατά τη διάρκεια της εξόρυξης όπως και της μεταφοράς του υλικού, όταν δεν λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα, μπορούν να δημιουργηθούν προβλήματα αέριας ρύπανσης. Δονήσεις προκαλούνται κατά την εξόρυξη του υλικού με χρήση εκρηκτικών υλών, αν και τις περισσότερες φορές δεν είναι μεγάλης ισχύος, και μπορεί να αποτελέσουν παράγοντα όχλησης για τους κατοίκους των γύρω περιοχών. Κατά τη διάρκεια της εξορυκτικής διαδικασίας, καθώς και κατά την επεξεργασία των ογκομαρμάρων στα συγκροτήματα επεξεργασίας, προκαλείται θόρυβος. Τέλος, εξαιτίας του μείγματος αποτελούμενο από νερό, μαρμαρόσκονη και υπολειμμάτων των συρμάτων κοπής, προκαλείται καταστροφή της χλωρίδας. Παρόλο όμως το γεγονός των ορατών περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις γειτονικές και όμορες περιοχές των λατομείων του Βώλακα, οι μόνιμοι κάτοικοι της 9

10 περιοχής λόγω της καθολικής ενασχόλησής τους με την εξόρυξη μαρμάρου δεν αντιλαμβάνονται το μέγεθος της καταστροφής. Παρόλα αυτά η εναντίωση ενός τμήματος της τοπικής κοινωνίας στην υλοποίηση λατομικών δραστηριοτήτων απορρέει από ανησυχίες που σχετίζονται με τις πιθανές επιπτώσεις του έργου για τη δημόσια υγεία, το οικοσύστημα, την υποτίμηση της αξίας γης, κ.ά. Επίσης, η χωροθέτηση των λατομείων αποτελεί εμπόδιο για τις αναπτυξιακές προοπτικές της περιοχής μια που πλήττει ανεπανόρθωτα την εικόνα της. Παράλληλα, παρατηρείται επιδείνωση των αντιδράσεων των πολιτών λόγω της διάχυτης δυσπιστίας απέναντι στους φορείς υλοποίησης του έργου και στους κρατικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η σωστή διαχείριση και αποκατάσταση του περιβάλλοντος μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά, έτσι ώστε να συνεχιστούν οι οικονομικές δραστηριότητες λόγω της εξόρυξης μαρμάρων σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης χωρίς όμως να συνεχιστεί η επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Η διαχείριση του περιβάλλοντος εστιάζει στην ολιστική προσέγγιση των φαινομένων και αναπτύσσει δεξιότητες που συντονίζονται από πληροφορίες, προκειμένου να αντιμετωπιστούν προβλήματα του αλλοιωμένου, από τον άνθρωπο, περιβάλλοντος πάνω σε διεπιστημονική βάση, από ποσοτικής και ποιοτικής άποψης. Στην διαχείριση του περιβάλλοντος εφαρμόζονται όλες οι θεμελιώδεις αρχές της διαχείρισης επιχειρήσεων, όπως ο προγραμματισμός, η οργάνωση, η παρακίνηση, ο έλεγχος και η ανάδραση. Η σωστή διαχείριση του περιβάλλοντος δείχνει τον τρόπο με το οποίο μια επιχείρηση μπορεί να εξοικονομεί φυσικούς πόρους, ενώ συγχρόνως να επιτυγχάνει τους στόχους της για κέρδος. Συνεπώς, η λύση του προβλήματος έγκειται στη σωστή και με περιβαλλοντικούς όρους αποκατάσταση των χώρων εξόρυξης. Το πολυδιάστατο και πολυσύνθετο αυτό πρόβλημα στο Βώλακα Δράμας αποφασίστηκε να αποτελέσει το πλαίσιο του ερευνητικού πεδίου της παρούσας εργασίας, προσπαθώντας να φέρουμε στην επιφάνεια τις αντίθετες απόψεις που επικρατούν τόσο από τους εμπλεκόμενους στην διαδικασία εξόρυξης όσο και από τους μόνιμους κατοίκους της περιοχής. Οι απόψεις του επιστημονικού κόσμου συγκρούονται με τα οικονομικά συμφέροντα και απαιτείται μια γέφυρα που θα συνδέσει και προάγει την λατομική δραστηριότητα. Κύριος σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση των γνώσεων και των στάσεων των κατοίκων του Βώλακα Ν. Δράμας απέναντι στις επιπτώσεις που έχει η λειτουργία των λατομείων μαρμάρων στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και η ορθολογική περιβαλλοντική αποκατάσταση των χώρων εξόρυξης. 10

11 Οι επιμέρους στόχοι της μελέτης είναι: (α) η καταγραφή των γνώσεων τόσο των εργαζομένων όσο και των κατοίκων των ευρύτερων περιοχών όπου εδρεύουν τα λατομεία, για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, για τις επιπτώσεις στον άνθρωπο και για τα οικονομικά οφέλη λόγω της λειτουργίας των λατομείων, (β) η αποτύπωση των στάσεων των συνεντευξιαζόμενων σχετικά για την συνολική αξία των περιβαλλοντικών αγαθών, για τα όρια ανάπτυξης, την ευθραυστότητα της ισορροπίας της φύσης, τον αντι-ανθρωποκεντρισμό, την εξαίρεση ή μη των ανθρώπων από τους περιορισμούς της φύσης και την πιθανότητα μιας οικολογικής καταστροφής, (γ) η διατύπωση προτάσεων για την ορθολογικότερη δυνατή αξιοποίηση της μαρμαροφόρου περιοχής με τις μικρότερες δυνατές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η διατήρηση της οικιστικής δομής και η προστασία της ποιότητας ζωής, η πληροφόρηση της τοπικής κοινωνίας και όλων των εμπλεκόμενων φορέων για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της λατομικής δραστηριότητας. 11

12 ΜΕΡΟΣ 1 ο To Θεωρητικό Πλαίσιο της Έρευνας 1.1 Η έννοια του μαρμάρου Το μάρμαρο είναι ένα κρυσταλλοσχιστώδες πέτρωμα, που προέρχεται από τη μεταμόρφωση ανθρακικών και δολομιτικών ιζημάτων και ασβεστόλιθων, αποτελούμενο κατά το μέγιστο ποσοστό του από ασβεστίτη. Τα πετρώματα σχηματίζονται σε συγκεκριμένες χημικές συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης και στη συνέχεια εκτίθενται σε διαφορετικές συνθήκες, με αποτέλεσμα σε μερικές περιπτώσεις να υπάρχουν μεταβολές χημικές και δομικές, χωρίς να λάβει χώρα τήξη, που παράγει πετρώματα με διαφορετικά ορυκτά και υφή. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται μεταμόρφωση. Τα μεταμορφωμένα πετρώματα σχηματίζονται βαθιά κάτω από τη γήινη επιφάνεια, από τις μεγάλες πιέσεις, τάσεις και θερμοκρασίες, που συνδέονται με τη διαδικασία δημιουργίας όρων. Επίσης, σχηματίζονται από τη διείσδυση μάγματος σε πέτρωμα, ιδιαίτερα στην περιοχή επαφής, όπου οι θερμοκρασίες είναι υψηλές (Μουντράκης, 1980). Τα μάρμαρα της Ανατολικής Μακεδονίας καλύπτουν επιφανειακή έκταση τετραγωνικών χιλιομέτρων και διακρίνονται σε ασβεστιτικά, δολομιτικά και σιπολινικά (Λάσκαρης, 1996). Στην πετρογραφία με τον όρο μάρμαρο εννοούνται τα μεταμορφωμένα πετρώματα τα οποία έχουν προκύψει από την ανακρυστάλλωση ασβεστολιθικών και δολομιτικών πετρωμάτων. Ωστόσο, στην βιομηχανία, μάρμαρο καλείται κάθε πέτρωμα το οποίο κόβεται σε πλάκες, λειαίνεται και στιλβώνεται (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2004). Τα μάρμαρα είναι γνωστά σε όλον τον κόσμο από την αρχαιότητα, και αποτέλεσαν τις πρώτες ύλες για την δημιουργία μερικών από τα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα όλων των εποχών. Στην Ελλάδα, το μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε αρχικά, κατά την Μέση Νεολιθική εποχή (5.000 π.χ. περίπου) για την κατασκευή μαρμάρινων εδωλίων, ενώ η συστηματική εξόρυξη των ελληνικών μαρμάρων εντατικοποιήθηκε το 6 ο και κυρίως τον 5 ο αιώνα π.χ., όπου χρησιμοποιήθηκαν σε πολλά μνημεία. Η λέξη ετυμολογείται από την αρχαιοελληνική μαρμαίρω, δηλαδή λάμπω (Δημητριάδης, 1974). 12

13 Στη σημερινή εποχή τα μάρμαρα, πέρα από την διακοσμητική και γλυπτική, έχουν απεριόριστες εφαρμογές και χρήσεις. Χρησιμοποιούνται ως πηγές ποικίλων βιομηχανικών και γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων. Θρυμματίζονται για χρήση ως αδρανή υλικά σε αρδευτικά αυλάκια, αναβαθμίδες ποταμών, φράγματα, σκυροδέματα, υποστρώματα δρόμων και σιδηροδρομικών γραμμών, ταφικά μνημεία, ενώ παράλληλα τυγχάνουν ευρείας χρήσης ως πληρωτικά, λευκαντικά, επικαλυπτικά, καθώς και για ασβεστοποίηση. Σημαντικά πλεονεκτήματα των μαρμάρων (Τσιραμπίδης, 1996) αποτελεί το γεγονός ότι είναι oλα όμορφα, στην αισθητική, φυσικά δομικά υλικά και προσφέρουν τη δυνατότητα κατασκευής επιφανειών με ιδιαίτερη πολυτέλεια. Η επιφάνειά τους μπορεί να στιλβωθεί και να γυαλίζει, όταν χρησιμοποιούνται για εσωτερικές εφαρμογές. Μπορούν να συνδυάζονται με ευχέρεια με άλλα δομικά υλικά και να συμβάλλουν στην επίτευξη ενότητας ανάμεσα στον εξωτερικό και εσωτερικό χώρο. Στα σημαντικά πλεονεκτήματα των φυσικών πετρωμάτων ανήκει και η αντοχή τους στη ρύπανση. Οι μεγάλες μηχανικές αντοχές, η υφή της επιφάνειάς τους και οι πολλές δυνατότητες επεξεργασίας αυτής, σε συνδυασμό με τους απλούς γενικά τρόπους συντήρησης, είναι σημαντικοί παράγοντες που χαρακτηρίζουν τα φυσικά πετρώματα ως μοναδικά δομικά υλικά. Η ελληνική παραγωγή περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία μαρμάρων σε διάφορους χρωματισμούς και τύπους. Ωστόσο, τα λευκά μάρμαρα της Ανατολικής Μακεδονίας είναι αυτά που αποτελούν το σήμα κατατεθέν της ελληνικής μαρμαροβιομηχανίας και θεωρούνται από τα πιο ποιοτικά στον κόσμο. Ο κλάδος των ελληνικών μαρμάρων αποτελεί παραδοσιακό κλάδο με ουσιαστική συμβολή στην εθνική οικονομία, κατέχει ηγετική θέση στην παγκόσμια παραγωγή, την οποία προσπαθεί να διατηρήσει παρά τις αντίξοες συνθήκες από τον έντονο διεθνή ανταγωνισμό αλλά και από τους περιορισμούς που σχετίζονται κυρίως με τα περιβαλλοντικά θέματα. Ενδεικτικά, μόνο στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, υπάρχουν πάνω από 50 ενεργά λατομεία μαρμάρων (περιοχή της Δράμας-Καβάλας-Θάσου) και οι εργαζόμενοι της συγκεκριμένης περιφέρειας στον κλάδο εκτιμώνται σε άτομα (Τσιραμπίδης, 2000). Στην Εικόνα 1 παρουσιάζονται οι κυριότερες εμφανίσεις κοιτασμάτων μαρμάρου στην Ελλάδα, καθώς και οι τύποι μαρμάρων που εξορύσσονται σε αυτές. 13

14 Εικόνα 1. Μαρμαροφόρες περιοχές στην Ελλάδα (πηγή: oryktosploutos.net) 1.2 Σύσταση και φυσικά χαρακτηριστικά του μαρμάρου Τα μάρμαρα είναι κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα που σε καθαρή κατάσταση αποτελούνται αποκλειστικά από ασβεστίτη (CaCO3). Τα πετρώματα αυτά χαρακτηρίζονται για την ωραιότητά τους και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή 14

15 αγαλμάτων, μνημείων όπως και στην οικοδομική για αρχιτεκτονικές κατασκευές και διακοσμήσεις. Πολλοί ασβεστόλιθοι που χρησιμοποιούνται ύστερα από στίλβωση για διακοσμήσεις λέγονται μάρμαρα. Το μάρμαρο είναι μεταμορφωσιγενής ασβεστόλιθος που ανακρυσταλλώθηκε με την επίδραση της θερμότητας ή της πίεσης ή με την επίδραση και των δύο αυτών παραγόντων. Χημική ανάλυση καθαρού μαρμάρου θα έδινε 56% οξείδιο του ασβεστίου και 44% διοξείδιο του άνθρακα (Dimitriadis, 1991). Πρέπει να σημειωθεί ότι ούτε και οι καθαρότερες ποιότητες άσπρου μαρμάρου δεν είναι εντελώς απαλλαγμένες από προσμίξεις. Τα μάρμαρα που χρησιμοποιούνται στο εμπόριο παρουσιάζουν συνήθως έγχρωμες φλέβες ή πολλούς χρωματισμούς που οφείλονται στην επίδραση οξειδίων του σιδήρου και των άλλων χημικών ουσιών. Ανάμεσα στις προσμίξεις αυτές, που συντελούν στο να αποκτήσουν τα μάρμαρα διάφορα χρώματα και χρωματιστά σχέδια συγκαταλέγονται ο χαλαζίας, ο μαρμαρυγίας, ο τάλκης οι σιδηροπυρίτες, ο γραφίτης, ο άστριος και διάφορα οξείδια του σιδήρου (Μουντράκης, 1980). Οι προσμίξεις αυτές προέρχονται από άμμο, άργιλους, δολομίτες, οργανικές και άλλες ουσίες που περιέχονται στον αρχικό ασβεστόλιθο, από τον οποίο σχηματίστηκε το μάρμαρο. Με την επίδραση της θερμότητας ένα μέρος του διοξειδίου του άνθρακα που περιέχεται στον ασβεστόλιθο αποδεσμεύεται και το οξείδιο του ασβεστίου που προκύπτει, ενώνεται με το διοξείδιο του πυριτίου (SiO2) και σχηματίζονται πυριτικά άλατα. Συνήθως, τα μάρμαρα που χρησιμοποιούνται στο εμπόριο έχουν αντοχή σε θλίψη περίπου χιλιογραμμάρια ανά τετραγωνικό εκατοστό. Αντέχουν σε θερμοκρασία έως 650 βαθμούς Κελσίου χωρίς να καταστρέφονται, παραμένουν δε άφθαρτα και αναλλοίωτα, εφόσον η ατμόσφαιρα είναι ξηρή. Όταν εκτεθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα στην υγρασία ή σε όξινη ατμόσφαιρα διαβρώνονται και σιγά σιγά σπάζουν (Mουντράκης, 1983). Τα μάρμαρα που φέρονται στο εμπόριο ταξινομούνται σε τρείς ομάδες (Μουντράκης, 1985): Αυτά που έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε ασβέστιο ή τα λεγόμενα δολομιτικά μάρμαρα Μάρμαρα τύπου όνυχα και Μάρμαρα που περιέχουν σερπεντίνη (οφιτασβεστίτες). Το μάρμαρο τύπου όνυχα είναι κρυσταλλικό, διαφώτιστο πέτρωμα, που σχηματίζεται από ασβεστόλιθο ο οποίος καταβυθίστηκε από ψυχρά νερά. Ο οφιτασβεστίτης είναι κρυσταλλοσχιστώδης ασβεστόλιθος πλούσιος σε ένυδρο 15

16 πυριτικό μαγνήσιο, χρησιμοποιείται δε πολύ για την κατασκευή μαρμάρινων αγγείων και στη διακοσμητική. Τα χρησιμοποιούμενα στη γλυπτική μάρμαρα είναι τα καθαρότερα, τα λευκότερα και τα περισσότερο ομοιογενή. Αυτά πρέπει να είναι μονόχρωμα (συνήθως άσπρα), με την ίδια σκληρότητα σε ολόκληρη την μάζα τους, να μην περιέχουν προσμίξεις σιδήρου, ούτε να εμφανίζουν άλλα ελαττώματα. Όλα τα μάρμαρα ακόμα και τα μάρμαρα ασβεστόλιθου διακρίνονται από τον χρωματισμό τους. Η χρωματική ομοιομορφία του μαρμάρου έχει σημασία στην αρχιτεκτονική, ενώ αντίθετα η ποικιλοχρωμία τους είναι προτιμότερη για διακοσμητικές εργασίες. Για δομικές εργασίες το μάρμαρο πρέπει να έχει μεγάλη αντοχή στην θραύση, χαμηλή ατμοσφαιρική απορρόφηση και τον ίδιο συντελεστή διαστολής σε όλη την μάζα του (Πολυζόπουλος, 1976). Η υφή τους είναι συνήθως ισότροπη δηλαδή χαρακτηρίζεται από τυχαίο στο χώρο προσανατολισμό των ανισόμετρων ως προς την ανάπτυξή τους κόκκων, των ορυκτών. Δεν υπάρχουν κατά τόπους συγκεντρώσεις ορισμένων από τα ορυκτά συστατικά του πετρώματος ή εάν υπάρχουν, είναι είτε ισόμετρες στο σχήμα και ισότροπα κατανεμημένες, είτε ανισόμετρες μεν, αλλά από άποψη προσανατολισμού τυχαία κατανεμημένες στη μάζα του πετρώματος, χωρίς επικράτηση κάποιου ιδιαίτερου προσανατολισμού. Ο ιστός τους είναι λοβοειδής ή πολυγωνικός γρανοβλαστικός. Σπάνια παρουσιάζουν κάποιου είδους φολίδωση ή ατελή σχιστότητα. Είναι προϊόντα περιοχικής μεταμόρφωσης ανθρακικών ιζηματογενών πετρωμάτων (ασβεστόλιθων και δολομιτών). Άλλα ορυκτά εκτός από τα ανθρακικά, μπορεί να συμμετέχουν με μικρή αναλογία και η φύση τους εξαρτάται από το αν το αρχικό υλικό του μαρμάρου ήταν ασβεστιτικό ή δολομιτικό και αν περιείχε προσμίξεις πυριτικές ή αργιλικές. Τέτοια ορυκτά είναι: χαλαζίας, μαρμαρυγίες, τρεμολίτης, επίδοτο, γραφίτης (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2004). 1.3 Ορυκτολογική Χημική σύσταση του μαρμάρου Τα «πετρώματα» είναι μορφολογικά αυτοτελείς και λίγο ή πολύ καθορισμένης ορυκτολογικής σύστασης μονάδες του στερεού φλοιού της γης. «Ορυκτά» είναι τα συστατικά από τα οποία αποτελούνται τα πετρώματα. Υπάρχουν πετρώματα, τα οποία 16

17 αποτελούνται μόνο από ένα ορυκτό συστατικό. Τέτοιο πέτρωμα είναι το μάρμαρο, το οποίο αποτελείται αποκλειστικά από τον ορυκτό ασβεστίτη (CaCO3). Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε., 1995) όλα τα λευκά μάρμαρα της Ελλάδας είναι μονόμικτα, με τον ασβεστίτη να εμφανίζεται σε ποσοστά μεγαλύτερα από 96% (στα ασβεστιτικά) και τον δολομίτη σε ποσοστά μεγαλύτερα από 86% (στα δολομιτικά). Οι Καντηράνης κ.ά. (2000) αναφέρουν ότι τα ελληνικά μάρμαρα, λευκά ή έγχρωμα, ασβεστιτικά ή δολομιτικά, είναι υψηλής καθαρότητας με μέση τιμή προσμίξεων 1,95%. Σημειωτέων, ότι ο παγκόσμιος μέσος όρος προσμίξεων των ασβεστολιθικών πετρωμάτων είναι 8% (Mason & Moore, 1982). Σήμερα, οι εφαρμογές των μαρμάρων στις διαφορετικές κατασκευές είναι απεριόριστες. Οι ανθεκτικές και πολυτελείς μαρμάρινες δαπεδοστρώσεις και επενδύσεις διακοσμούν εντυπωσιακά οποιοδήποτε χώρο, τόσο σε απλές κατοικίες όσο και σε αίθουσες σχολείων, αεροδρομίων, λεωφορειακών και σιδηροδρομικών σταθμών, τράπεζες, καταστήματα κοινωφελών οργανισμών, εμπορικά καταστήματα, ξενοδοχεία, νοσοκομεία, εκκλησίες, κ.ά. Επίσης, από μάρμαρο κατασκευάζονται όλο και περισσότερες εσωτερικές και εξωτερικές σκάλες, καθώς και άλλα κομψοτεχνήματα, σε συνδυασμό συνήθως με άλλα δομικά υλικά (Τσιραμπίδης, 1996). Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα εξέτασης πλακωδών δοκιμίων δειγμάτων στο μικροσκόπιο καθοδοφωταύγειας (Τσιραμπίδης κ.ά Τσιραμπίδης, 2000), όπου φαίνεται η χημική σύσταση μαρμάρων ανάλογα με τον τόπο προέλευσής τους. Πίνακας 1. Χημική σύσταση μαρμάρων ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΔΟΛΟΜΙΤΗΣ % κ.β ΑΣΒΕΣΤΙΤΗΣ % κ.β Ποταμιά Θάσου 98 2 Λεκάνη Καβάλας Δύσβατο Καβάλας 1 99 Μααρά Δράμας 1 99 Πηγές Δράμας Βώλακας Δράμας Βαφειοχώρι Κιλκίς 1 99 Κουμαριά Βέροιας 1 99 Τρανόβαλτος Κοζάνης 4 96 Σπήκαιο Γρεβενών

18 Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται το ποσοστό του αδιάλυτου υπολείμματος (Α.Υ.), καθώς και το μέσο μέγεθος κόκκων (Μ.Μ.Κ.) (Τσιραμπίδης κ.ά., 1999 Τσιραμπίδης, 2000). Διαπιστώνεται ότι το καθαρότερο όλων, δηλαδή αυτό με τις μικρότερες προσμίξεις είναι το μάρμαρο Λεκάνης με μέσο μέγεθος κόκκων 0,5 mm, καθώς και ο δολομίτης Κοιλάδας με μέσο μέγεθος κόκκων 0,2 mm. Το μικρότερο μέγεθος κόκκων (0,1-0,3mm) παρουσιάζεται στους δολομίτες των περιοχών Γρανίτη, Βώλακα, Κοιλάδας και Γέρμα, καθώς και στα ασβεστιτικά μάρμαρα Νέστου και Τρανόβαλτου, γι αυτό εμφανίζουν πολύ καλή συνεκτικότητα. Πίνακας 2. Μέσο μέγεθος κόκκων ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Α.Υ. Μ.Μ.Κ Sd Ak F Q M Ch T Px Ep Ποταμιά Θάσου 1,4 0,9 ιχ ιχ ιχ Γρανίτης Δράμας 0,8 0,2 ιχ Βώλακας Δράμας 1,3 0,2 ιχ Ξηροπόταμος Δράμας 0,9 0,8 ιχ ιχ ιχ Νέστος Καβάλας 0,9 0,2 ιχ ιχ ιχ Στενωπός Καβάλας 0,7 1,0 ιχ ιχ ιχ ιχ Λεκάνη Καβάλας 0,3 0,5 ιχ ιχ Τρανόβαλτος Κοζάνης 1,0 0,2 ιχ ιχ ιχ Κοιλάδα Κοζάνης 0,3 0,2 ιχ ιχ ιχ ιχ Γέρμας Καστοριάς 3,0 0,1 ιχ ιχ ιχ ιχ Α.Υ= αδιάλυτο υπόλειμμα (%), Μ.Μ.Κ.= μέσο μέγεθος κόκκων (mm), Sd= σιδηρίτης, Ak= ανκερίτης, F= άστριοι, Q= χαλαζίας, Μ= μαρμαρυγίας, Ch= χλωρίτης, Τ= τάλκης, Px= πυρόξενοι, Ep= επίδοτο, ιχ=ίχνη Σε σχέση με τη μέση σύσταση των παγκόσμιων ανθρακικών πετρωμάτων τα ελληνικά μάρμαρα, δολομίτες και ασβεστόλιθοι είναι πολύ καθαρότερα, δεν περιέχουν δηλαδή ξένες προσμίξεις. Τόσο στα δολομιτικά όσο και στα ασβεστιτικά μάρμαρα, για καθένα από τα οξείδια των στοιχείων Al, Fe, Mn, Ti, Na και K, η αναλογία τους (κατά βάρος κ.β %) είναι μικρότερη από 0,02%, όπως φαίνεται και στον Πίνακας 3. (Τσιραμπίδης κ.ά. 1999). Επιπλέον, η παρουσία επιβλαβών για την υγεία του ανθρώπου στοιχείων ή ιχνοστοιχείων είναι πολύ κατώτερη των διεθνών ορίων. Διαπιστώνεται ότι η αφθονία των ιχνοστοιχείων είναι μεγαλύτερη στα ασβεστιτικά μάρμαρα παρά στα δολομιτικά, όπως γίνεται κατανοητό από τον Πίνακα 4. Οι συγκεντρώσεις επιβλαβών ιχνοστοιχείων βρίσκονται πολύ χαμηλότερα του παγκόσμιου μέσου όρου των ίδιων πετρωμάτων (Mason & Moore, 1982). 18

19 Πίνακας 3. Χημική σύσταση κ.β% δειγμάτων μαρμάρων που αναλύθηκαν ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ CO 2 CaO MgO SiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 MnO TiO 2 Na 2 O K 2 O Ποταμιά Θάσου 45,80 34,04 19,52 0,28 0,02 0,05 0,01 0,00 0,00 0,01 Γρανίτης Δράμας 46,90 32,04 20,88 0,30 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,01 Βώλακας Δράμας 46,55 33,05 21,06 0,30 0,02 0,01 0,00 0,00 0,00 0,01 Ξηροπόταμος Δράμας 42,75 55,60 0,63 0,75 0,02 0,01 0,00 0,00 0,00 0,01 Νέστος Καβάλας 43,32 57,07 0,30 0,20 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Στενωπός Καβάλας 43,36 56,10 0,76 0,24 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 Λεκάνη Καβάλας 43,54 55,77 0,75 0,20 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Πίνακας 4. Κατανομή των ιχνοστοιχείων σε ppm δειγμάτων μαρμάρου που αναλύθηκαν ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Sc Cr Sr Sn Ba Pr Nd Sm Dy Ποταμιά Θάσου 1,15 δ.α. 52,99 δ.α δ.α. 0,01 0,04 δ.α. 0,02 Γρανίτης Δράμας 0,83 δ.α. 32,28 0,00 0,11 0,10 0,42 0,10 0,20 Βώλακας Δράμας 0,88 1,08 24,96 0,02 0,33 0,01 0,03 0,04 0,20 Ξηροπόταμος Δράμας 3,53 5,76 162,8 δ.α. 1,57 0,28 1,35 0,21 0,33 Νέστος Καβάλας 4,15 δ.α. 166,5 δ.α. 0,37 δ.α. δ.α. 0,00 0,02 Στενωπός Καβάλας 0,86 δ.α. 114,9 δ.α. 0,53 0,05 0,32 0,02 0,16 Λεκάνη Καβάλας 0,70 0,44 243,4 δ.α. 0,65 δ.α. δ.α. δ.α. 0,05 Sc=Σκάνδιο, Cr=Χρώμιο, Sr=Στρόντιο, Sn=Κασσίτερος, Ba=Βάριο, Pr=Πρασινοδύμιο, Nd=Nεοδύμιο, Sm=Σαμάριο, Dy=Δυσπρόσιο δ.α.=δεν ανιχνεύτηκε. Μέσα στα μάρμαρα μπορεί να υπάρχουν ορυκτά συστατικά σε διάφορες ποσότητες, όπως ο χαλαζίας, οι άστριοι, μοσχοβίτης, χλωρίτης, επίδοτο, σερπεντίνης, γραφίτης, αργιλικά ή μεταλλικά ορυκτά, γρανάτης, διοψίδιος, τρεμολίτης κ.ά. Η παρουσία των ορυκτών αυτών συστατικών, όταν βρίσκονται σε ικανή ποσότητα, επηρεάζει τόσο τις τεχνικές ιδιότητες, όσο και το χρώμα του μαρμάρου. Έτσι, τα φυλλώδη ορυκτολογικά συστατικά, όπως είναι ο μοσχοβίτης, ο χλωρίτης κ.ά., αυξάνουν τη σχιστότητά του, ενώ τα έγχρωμα δίνουν σε αυτό διάφορες χαρακτηριστικές αποχρώσεις. Ο χαλαζίας που οι τεχνικοί τον ονομάζουν γυαλί, εξαιτίας της μεγάλης σκληρότητας του, ακόμη και όταν βρίσκεται σε μικρές ποσότητες και με μικρό μέγεθος κόκκων, αυξάνει τη σκληρότητα και την αντοχή του μαρμάρου, αλλά μειώνει σημαντικά τη δυνατότητα για καλή στίλβωση. Ο σιπολίνης είναι μάρμαρο που περιέχει ενστρώσεις φυλλωδών ορυκτών, κυρίως σερικίτη και χλωρίτη. 19

20 Πολλές φορές δείγματα μαρμάρου παρουσιάζουν μαρμαρυγή, δηλαδή στίλβουν. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στην ανάκλαση του φωτός πάνω στις σχισμογενείς έδρες των κρυστάλλων του ασβεστίτη και του δολομίτη που, όπως είναι γνωστό, παρουσιάζουν τελειότατο ρομβοεδρικό σχισμό. Η μαρμαρυγή αυτή μεταβάλλει την ένταση, όταν μεταβάλλεται η θέση του παρατηρητή ως προς το δείγμα και εμφανίζεται κυρίως σε αδρόκοκκα μάρμαρα (Τσιραμπίδης κ.ά., 1999). Το χρώμα των γνήσιων μαρμάρων είναι συνήθως λευκό ή λευκότεφρο. Όταν το φως ανακλάται ολικά ή διαχέεται πάνω στην επιφάνεια του μαρμάρου, τότε αυτό παρουσιάζει λευκό χρώμα. Το γαλακτώδες χρώμα οφείλεται στην αδιαφάνεια του λευκού μαρμάρου, ενώ το χιονώδες στην ανάκλαση του φωτός που γίνεται σε επιφάνειες ασυνέχειας (π.χ. κρυστάλλων) που βρίσκονται σε βαθύτερα σημεία μέσα στην μάζα του μαρμάρου. Λευκό χρώμα προσδίνουν τα άχροα ορυκτά όπως ο ασβεστίτης, ο χαλαζίας, οι άστριοι κ.ά. Οι ποικίλοι τόνοι του τεφρού χρώματος οφείλονται στην παρουσία χαλαζία, αστρίων και μαρμαρυγιών. Οι ποικίλοι τόνοι του κίτρινου ή καστανού χρώματος οφείλονται στην παρουσία βιοτίτη, φλογοπίτη, λειμωνίτη ή οργανικών ουσιών που δεν έχουν εξανθρακωθεί. Ερυθρό χρώμα προσδίνουν οι γρανάτες και οι ερυθρόχρωμοι άστριοι. Ο αιματίτης και διάφορα οξείδια του αργιλίου δίνουν στο μάρμαρο επίσης ερυθρό ή ιώδες χρώμα. Το πράσινο χρώμα οφείλεται στην παρουσία των ορυκτών χλωρίτη, σερπεντίνη, σερικίτη, επίδοτου, ολιβίνη, πυρόξενων, αμφίβολων κ.ά. Ανθρακούχες ουσίες, διάφορα είδη πυριτικών ορυκτών (π.χ. πυρόξενοι, αμφίβολοι), μαγνητίτης, ιλμενίτης και οξείδια του μαγγανίου, δίνουν στο μάρμαρο μαύρο χρώμα (Τσιραμπίδης, 2000). Το μέγεθος των κόκκων, η έκταση των ενδιάμεσων πόρων, η υφή, η ορυκτολογική σύσταση, οι ξένες προσμίξεις και η παρουσία φλεβιδίων ή διακλάσεων επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό όλες τις φυσικομηχανικές ιδιότητες των μαρμάρων. Το χρώμα των μαρμάρων δεν επηρεάζει καμία από αυτές και επομένως δεν είναι ενδεικτικό της ποιότητάς τους, αλλά μόνο της αισθητικής εμφάνισής τους (Τσιραμπίδης κ.ά., 1999). Τα γνήσια μάρμαρα είναι περιζήτητα στο εμπόριο και στην τεχνική. Για την γλυπτική καταλληλότερα είναι τα λευκά και λεπτοκοκκώδη, γιατί παρουσιάζουν ασθενέστατη σχιστότητα και είναι πολύ ανθεκτικά. Γενικά, η εμπορική αξία των μαρμάρων εξαρτάται από τον χρωματισμό, την αντοχή και κυρίως από τον βαθμό επιδεκτικότητας σε κοπή, λείανση και στίλβωση. 20

21 1.4 Γεωτεκτονική θέση της μαρμαροφόρου περιοχής Βώλακα Δράμας Η γεωτεκτονική ζώνη της Ροδόπης περιλαμβάνει τον ορεινό όγκο της Ροδόπης στη Θράκη και τη νότια Βουλγαρία, την ανατολική Μακεδονία με δυτικό όριο τη γραμμή του Στρυμόνα ποταμού, καθώς και τη νήσο Θάσο. Η μάζα της ζώνης αποτελείται από κρυσταλλοσχιστώδη και πυριγενή πετρώματα, το πάχος της οποίας υπολογίζεται από 10 έως 20 χιλιόμετρα. Η μάζα της Ροδόπης διαχωρίστηκε σε δύο τεκτονικές μονάδες: την ανώτερη τεκτονική ενότητα Σιδηρόνερου στα βόρεια κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων και την κατώτερη τεκτονική ενότητα του Παγγαίου, που καταλαμβάνει τη δυτική, νοτιοδυτική Ροδόπη (Papanikolaou & Panagopoulos 1981). Η ενότητα Σιδηρόνερου αποτελείται κυρίως από ορθογνεύσιους, μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους, αμφιβολίτες, λεπτές ενστρώσεις μαρμάρων και μιγματίτες. Αν και είναι η ανώτερη τεκτονική ενότητα εντούτοις είναι η παλαιότερη ενότητα πετρωμάτων. Η ενότητα Παγγαίου συγκροτείται από έναν κατώτερο ορίζοντα με ορθογνεύσιους, σχιστόλιθους και αμφιβολίτες, ένα μεσαίο ορίζοντα μαρμάρων μεγάλου πάχους και ένα ανώτερο ορίζοντα με εναλλαγές σχιστόλιθων και μαρμάρων, θεωρείται η νεότερη ενότητα πετρωμάτων (Papanikolaou & Panagopoulos 1981). Τα μεταμορφωμένα πετρώματα της Ροδόπης συγκροτούν αναμφίβολα μια παλαιοζωική κρυσταλλοσχιστώδη μάζα. Οι πρωτόλιθοι των μεταμορφωμένων πετρωμάτων ήταν είτε παλαιοζωικοί γρανίτες, που δημιούργησαν αργότερα τους γνεύσιους, είτε ιζήματα παλαιοζωικά που έδωσαν τα ανάλογα γνευσιοσχιστολιθικά πετρώματα και τα μάρμαρα. Λεπτομερείς μελέτες για τις συνθήκες μεταμόρφωσης της ενότητας της Ροδόπης έδειξαν ότι ήταν θερμοκρασία και πίεσης της τάξης των Τ= 700 ο C και P= 19 kbars, αντίστοιχα (Papanikolaou & Panagopoulos, 1981). H μάζα της Ροδόπης αποτελεί μια πολυμεταμορφωμένη μάζα κρυσταλλοσχιστωδών πετρωμάτων που υπέστη κατά την εξέλιξη τις διαδοχικές φάσεις μεταμόρφωσης (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2004): 1 η Γενική μεταμόρφωση πιθανόν αμφιβολιτικής φάσης κατά το Παλαιοζωικό. 2 η Εκλογιτική μεταμόρφωση στο Κρητιδικό 3 η Αμφιβολιτική μεταμόρφωση στο Ηώκαινο 4 η Πρασινοσχιστολιθική μεταμόρφωση στο Ολιγόκαινο Η μάζα της Ροδόπη εμφανίζεται σήμερα ως ένα σύμπλεγμα τεκτονικών καλυμμάτων που συμμετέχει στο Ελληνικό Ορογενές, όπως αυτό διαμορφώθηκε οριστικά στην 21

22 περίοδο Κρητιδικού-Τριτογενούς από τη συμπίεση που προκλήθηκε με την τελική ηπειρωτική σύγκρουση της Απουλίας μικροπλάκας με την Ευρασία. Κατά τον επακόλουθο εφελκυσμό του Νεότερου Τριτογενούς προκλήθηκε κατάρρευση των τεκτονικών καλυμμάτων και των λεπίων με μικρής γωνίας κλίσης ρήγματα αποκόλλησης και εκταφή των βαθύτερων μεταμορφικών οριζόντων (Kilias & Mountrakis, 1990 Dinter & Royden, 1993 Kilias & Mountrakis,1995 Brun & Sokoutis, 2007). Έτσι σήμερα στη Ροδόπη εμφανίζονται τεκτονικές επαφές, ορίζοντες διαφόρων μεταμορφικών συνθηκών, που συγκροτούν αυτό που ονομάζουμε «κρυσταλλοσχιστώδης μάζα της Ροδόπης». Όπως φαίνεται στην Εικόνα 2 η Κεντρική Ροδοπική μάζα δομείται από γεωλογικά στρώματα Άνω Παλαιοζωϊκής ως Κάτω Μεσοζωϊκής ηλικίας (Κάτω Μέσο Τριαδικό). Η λιθοστρωματογραφική της κολόνα φαίνεται πως είναι συνεχής, παρά το γεγονός ότι διάφορες ασυμφωνίες και τεκτονικές επαφές, που ενδεχόμενα υπήρχαν, έχουν σήμερα εξαφανιστεί. Η ενιαία λιθοστρωματογραφική κολόνα περιλαμβάνει μια κατώτερη ομάδα σχηματισμών, στην οποία επικρατούν γνεύσιοι σχιστόλιθοι και μια ανώτερη ομάδα σχηματισμών, η οποία κυριαρχείται από μεταμορφωμένα ανθρακικά πετρώματα. Η διείσδυση γρανιτικών γρανοδιοριτικών σωμάτων, όπου και όταν υπάρχει, προκαλεί μιγματιτίωση των σχηματισμών της κατώτερης ενότητας και ανακρυστάλλωση των σχηματισμών της ανθρακικής ενότητας, με σχηματισμό αδροκρυσταλλικών μαρμάρων, σε πολλές περιοχές του ελλαδικού ροδοπικού χώρου. Τα πετρώματα της κεντρικής Ροδοπικής μάζας έχουν υποστεί μεταμόρφωση τόσο Χαμηλών Πιέσεων Υψηλών Θερμοκρασιών, όσο και Υψηλών Πιέσεων Χαμηλών Θερμοκρασιών, με έντονα φαινόμενα μιγματιτίωσης (Μουντράκης, 1980). Λατομεία στον νομό Δράμας υπάρχουν στο όρος Φαλακρό στους πρόποδες του οποίου είναι χτισμένο το χωριό Βώλακας. Η περιοχή του όρους Φαλακρό ανήκει στην τεκτονική ενότητα Παγγαίου της μάζας της Ροδόπης και δομείται κυρίως από μεταμορφωμένα πετρώματα, πρασινοσχιστολιθικής φάσης μέσα στα οποία διείσδυσαν όξινα μαγματικά σώματα. Στην Εικόνα 3 απεικονίζεται η λιθοστρωματογραφική στήλη της περιοχής του Φαλακρού όρους και στην Εικόνα 4 η λιθοστρωματογραφική στήλη της περιοχής Βώλακα στην οποία φαίνεται η θέση των ποιοτικών και εμπορικών τύπων μαρμάρου. 22

23 Εικόνα 2. Γεωλογικός χάρτης όπου φαίνονται οι ισοτοπικές ζώνες (πηγή: Mουντράκης, 2010) (Rh: Μάζα της Ροδόπης, Sm: Σερβομακεδονική μάζα, CR: Περιροδοπική ζώνη, Pe: Ζώνη Παιανίας, Pa: Ζώνη Πάικου, Al: Ζώνη Αλμωπίας = Ζώνη Αξιού, ΡΙ:Πελαγονική ζώνη, Αc: Αττικό- Κυκλαδική ζώνη, Sp: Υποπελαγονική ζώνη, Pk: ΖώνηΠαρνασσού - Γκιώνας, P: Ζώνη Πίνδου, G: Ζώνη Γαβρόβου Τρίπολης, Ι: Ιόνιος ζώνη, Px: Ζώνη Παξών ή Προαπούλια, Au: Ενότητα Ταλέα όρη - πλακώδεις ασβεστόλιθοι πιθανόν της Ιονίου ζώνης ) 23

24 Εικόνα 3. Λιθοστρωματογραφική στήλη Φαλακρού όρους (πηγή: Bουγιούκας & Χατζηπαναγής, 2009) 24

25 Εικόνα 4. Λιθοστρωματογραφική στήλη της περιοχής Βώλακα στην οποία φαίνεται η θέση των ποιοτικών και εμπορικών τύπων μαρμάρου (πηγή: Bουγιούκας & Χατζηπαναγής, 2009) 1.5 Τα μάρμαρα της Ανατολικής Μακεδονίας Τα μάρμαρα της Ανατολικής Μακεδονίας καλύπτουν επιφάνεια περίπου 1800 τετραγωνικών χιλιομέτρων και διακρίνονται σε ασβεστιτικά, δολομιτικά και σιπολινικά. Στο εμπόριο κυκλοφορούν περισσότεροι από 40 διαφορετικοί τύποι τους. Τα συνολικά τους αποθέματα είναι αδύνατο να υπολογιστούν, αφού η έρευνα στα περισσότερα από 570 λατομεία που έχουν διανοιχτεί, είναι υποτυπώδης έως ανύπαρκτη (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2005). Τα μάρμαρα (ασβεστιτικά δολομιτικά) του Φαλακρού Όρους, καταλαμβάνουν επιφάνεια περίπου 600 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ενώ από αυτά μόνο τα 40 τετραγωνικά χιλιόμετρα περίπου είναι δολομιτικά (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2004 Χατζηπαναγής κ.ά., 2006). Αυτά εξορύσσονται σε πέντε λατομικά κέντρα (Βώλακα, Γρανίτη, Οχυρού, Πηγών και Πύργων) και 25

26 παράγονται περίπου 15 εμπορικοί τύποι με διάφορες ονομασίες, όπως Άριστον, Ωρίων, Αθηνά, Κάλλιστο, Ωμέγα, Κύκνος, Λαμπρός Αστέρας, Λευκό Γρανίτη, Λευκό Βώλακα, Λευκό Μακεδονία, Αμβροσία, Λευκό Πηγών, Dolit, Alexander, Grey Lais, Pink Lais, Silver. Τα τελευταία 25 χρόνια στην περιοχή γίνεται συστηματική εκμετάλλευση κυρίως των δολομιτικών μαρμάρων. Σήμερα, στα 31 λειτουργούντα λατομεία, η ετήσια παραγωγή δολομιτικών ογκομαρμάρων είναι περίπου κυβικά μέτρα (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2005). Παρά το γεγονός ότι η ονομασία των εμπορικών τύπων δολομιτικών μαρμάρων έγινε από τις λατομικές επιχειρήσεις με καθαρά εμπειρικά και εμπορικά κριτήρια, η διαμόρφωση των ποιοτικών τύπων σχετίζεται αφενός με τη λιθοστρωματογραφική τους θέση και αφετέρου με διάφορες δομές τεκτονικής παραμόρφωσής τους. Όσον αφορά στην εκμετάλλευση των ασβεστιτικών μαρμάρων αυτή είναι σχετικά περιορισμένη και οριοθετείται στο νοτιοανατολικό τμήμα του Φαλακρού Όρους, όπου λειτουργούν μόνο τέσσερα λατομεία και περιλαμβάνει τις μαρμαροφόρες περιοχές Ξηροπόταμου και Βαθύλακκου (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2005). 1.6 Τα μάρμαρα του Βώλακα Δράμας Τα μάρμαρα στην περιοχή του Βώλακα διακρίνονται σε δύο τύπους. Το πρώτο είναι πολύ λεπτόκοκκο, λευκό, δολομιτικό μάρμαρο (Εικόνα 5). Μακροσκοπικά παρατηρούνται γκρίζες φλέβες και συσσωματώματα όπου αποτελούνται από ασβεστιτικό υλικό. Μικροσκοπικά, οι κρύσταλλοι του ασβεστίτη δεν παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Ο σχισμός δεν διακρίνεται, παρά μόνο σε κάποιους από τους πιο αδρόκοκκους κρυστάλλους. Κρύσταλλοι μοσχοβίτη παρατηρούνται σε επουσιώδη ποσοστά (Εικόνα 6). 26

27 Εικόνα 5. Δείγμα δολομιτικού μαρμάρου (πηγή: oryktosploutos.net) Εικόνα 6. Μικροσκοπική εικόνα δείγματος (πηγή: oryktosploutos.net) Ο δεύτερος τύπος μαρμάρου είναι λεπτοκρυσταλλικό, λευκό, δολομιτικό. Όπως και στο προηγούμενο δείγμα, έτσι και σε αυτό, παρατηρούνται φλέβες και συσσωματώματα γκρίζου χρώματος που αποτελούνται από ασβεστιτικό υλικό (Εικόνα 7). Στο μικροσκόπιο δεν γίνονται διακριτοί οι σχισμοί στους κρυστάλλους (Εικόνα 8). Εμφανίζονται μεταλλικά ορυκτά σε επουσιώδη ποσοστά. 27

28 Εικόνα 7. Δείγμα χειρός (πηγή: oryktosploutos.net) Εικόνα 8. Μικροσκοπική εικόνα δείγματος (πηγή: oryktosploutos.net) 28

29 1.7 Τα μάρμαρα από την αρχαία Ελλάδα έως σήμερα Η Ελλάδα είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο για τα μαρμάρινα μνημεία της, ενώ στην παγκόσμια αγορά των διακοσμητικών πετρωμάτων πολλά από τα ελληνικά μάρμαρα χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης γιατί έχουν ταυτιστεί με αριστουργήματα της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής της αρχαίας Ελλάδας, με έργα τέχνης μοναδικά και ανεπανάληπτα, που συνεχίζουν μέσα στους αιώνες να αποσπούν τον παγκόσμιο θαυμασμό. Το μάρμαρο ήταν το υλικό που συγκίνησαν βαθιά την ανθρώπινη ύπαρξη, που άγγιξε τις ευαίσθητες χορδές της και την παρέσυραν στον κόσμο της αισθητικής και της συμμετρίας. Από τα βάθη των αιώνων οι Έλληνες γλύπτες και αρχιτέκτονες ανακάλυψαν ότι η πέτρα και το μάρμαρο ήταν τα δομικά υλικά με την ξεχωριστή γοητεία, που μπορούσαν, με τη φυσική ομορφιά τους, να μετατρέψουν τις άψυχες κατασκευές σε έργα τέχνης (Μανιάτης & Πολυκρέτη, 2002). Τα τόσα μνημεία, διάσπαρτα σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης, αλλά και τα γλυπτά αριστουργήματα που κοσμούν τα μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού μαγνητίζουν τον παρατηρητή, αφού στην κάθε τους λεπτομέρεια κρύβουν μια ξεχωριστή μεγαλοπρέπεια. Ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Νίκη της Σαμοθράκης, αλλά και ο Παρθενώνας, το Ερεχθείο, τα Προπύλαια της Ακρόπολης των Αθηνών είναι μερικά μόνο αντιπροσωπευτικά δείγματα έκφρασης του αρχαίου πνεύματος πάνω στο απαράμιλλο ελληνικό μάρμαρο (Εικόνες 9, 10). Η εξόρυξη και η χρήση του μαρμάρου στην Ελλάδα αρχίζει από τα βάθη των αιώνων. Ήδη από τη Μέση Νεολιθική Εποχή (5.000 π.χ. περίπου) έχουμε μαρμάρινα γυναικεία εδώλια, ενώ αργότερα ακολουθεί και η σειρά των περίφημων κυκλαδικών εδωλίων (Εικόνα 11) (Βάκουλης, 2000). Στην αρχιτεκτονική της αρχαίας Ελλάδας το μάρμαρο χρησιμοποιείται πολύ αργότερα, αν και στην αρχή οι εφαρμογές του είναι περιορισμένες. Τον 6ο π.χ. αιώνα το μάρμαρο χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τον πωρόλιθο σε πολλά μνημεία (Βάκουλης, 2000). Αντιπροσωπευτικά δείγματα τέτοιων μνημείων είναι ο ναός του Δία στην Ολυμπία, με μαρμάρινα και πώρινα αρχιτεκτονικά μέλη, καθώς και ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς με Παριανό μάρμαρο στην πρόσοψη και πωρόλιθο στην υπόλοιπη κατασκευή. 29

30 Εικόνα 9. Ο Παρθενώνας (πηγή: el.wikipedia.org) Εικόνα 10. Η Νίκη της Σαμοθράκης (πηγή: el.wikipedia.org) 30

31 Εικόνα 11. Κυκλαδίτικο ειδώλιο (πηγή: polioxni.wordpress.com) Επίσης, στο Πεισιστράτειο Εκατόμπεδο και στην Ακρόπολη των Αθηνών οι μετόπες, και τα γείσα ήταν από μάρμαρο και όλα τα άλλα μέλη πώρινα. Το μάρμαρο, χρησιμοποιούταν κυρίως για την κατασκευή των μερών των πώρινων οικοδομημάτων που ήταν εκτεθειμένα στη βροχή και η διαφορά στο χρώμα των δυο υλικών εξαλειφόταν με την τοποθέτηση επιχρισμάτων στον πωρόλιθο (Μανιάτης & Πολυκρέτη, 2002). Τον 5 ο και τον 4 ο π.χ. αιώνα το μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε ευρύτερα. Τα λατομεία των Κυκλάδων έδιναν ήδη άφθονη πρώτη ύλη. Στην Πάρο εξορυσσόταν το λευκό ομοιογενές μάρμαρο, ιδιαίτερα εύκολο στη λάξευση και η εξόρυξή του γινόταν σε υπόγειες στοές με το φως των λυχναριών. Από το μάρμαρο αυτό κατασκευάστηκαν αριστουργήματα της γλυπτικής, όπως ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Αφροδίτη της Μήλου κ.ά. Λατομεία λευκού μαρμάρου υπήρχαν και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, στην Ανάφη, στην Τήνο, στη Θάσο κ.α. Ιδιαίτερα τα λευκά θασίτικα μάρμαρα ήταν καλής ποιότητας, αλλά δε δουλεύονταν εύκολα. Εξάγονταν όμως στα γειτονικά νησιά, στις ακτές της Θράκης και της Μ. Ασίας. Ο κριοφόρος Κούρος που υπάρχει στο Μουσείο της Θάσου και έχει ύφος 3,5 μέτρα προέρχεται από αρχαϊκό λατομείο (Εικόνα 12). Αρχαίες μαρτυρίες για τον τρόπο εξόρυξης των μαρμάρων δεν υπάρχουν, αλλά από ευρήματα και διαπιστώσεις στα αρχαία λατομεία που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, φαίνεται ότι η εξόρυξη δε διέφερε και πολύ από εκείνη που εφάρμοζαν οι λατόμοι, μέχρι πριν λίγα χρόνια, πριν δηλαδή γενικευτεί η χρήση των σύγχρονων μηχανημάτων 31

32 εξόρυξης (συρματοκοπές, εξοπλισμός πεπιεσμένου αέρα, μηχανήματα φόρτωσης μεγάλης ισχύος κ.ά.) (Βάκουλης, 2000). Εικόνα 12. Κριοφόρος κούρος (πηγή: Τα αρχαία λατομεία διακρίνονταν σε επιφανειακά και υπόγεια, όπως ήταν εκείνο της Πάρου, όπου εξορυσσόταν ο «λυχνίτης λίθος». Επίσης υπήρχαν λατομεία που τα άνοιγαν για να φτιάξουν ένα συγκεκριμένο έργο, καθώς και μεγάλα οργανωμένα λατομεία όπου εξορυσσόταν μάρμαρο για διάφορα έργα και πολλές φορές μεταφερόταν σε μεγάλες αποστάσεις. Τα μεγάλα αυτά αρχαία λατομεία, στο μεγαλύτερο ποσοστό έχουν καταστραφεί από μεταγενέστερες εκμεταλλεύσεις, αφού κατά κανόνα όπου υπήρχε λατομείο οι μεταγενέστεροι συνέχιζαν την εκμετάλλευσή του. Στα υπαίθρια λατομεία η απόσπαση των όγκων γινόταν με τη δημιουργία κατακόρυφων και οριζόντιων αυλακιών με πριόνι και άμμο. Στη συνέχεια άνοιγαν σε αυτά υποδοχές για σφήνες από σίδερο ή ξερό ξύλο, το οποίο όταν βρεχόταν διογκωνόταν και βοηθούσε στην απόσπαση του όγκου από το μητρικό πέτρωμα (Μανιάτης & Πολυκρέτη, 2002). Όπως υποστηρίζει ο Γάλλος Tony Kozelj, μέλος της αποστολής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα, που προωθεί τις ανασκαφές στη Θάσο και είναι μέλος του Διεθνούς Οργανισμού των λιγοστών επιστημόνων που μελετούν την εκμετάλλευση των λατομείων μαρμάρου κατά την 32

33 αρχαιότητα, δεν είναι σωστό αυτό που λέγεται ότι οι αρχαίοι έβγαζαν τα μάρμαρα με ξύλινες σφήνες που τις έβρεχαν για να «φουσκώσει» το ξύλο και να κοπεί έτσι το μάρμαρο. Σύμφωνα με αυτόν, οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τις ξύλινες σφήνες (25 27 εκατ.) μόνο στα λατομεία του σχιστόλιθου και ασβεστόλιθου. Έβαζαν τις ξύλινες σφήνες στο νερό να φουσκώσουν όλη τη νύχτα και μετά τις άφηναν όλη την ημέρα στον ήλιο για να ξεραθεί το ξύλο. Έτσι το ξύλο γινόταν πολύ ξερό και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την εξόρυξη της πέτρας, όχι όμως και του μαρμάρου. Στα λατομεία μαρμάρου χρησιμοποιούσαν πάντα μεταλλικές σφήνες. Ο Tony Kozelj έχει υπολογίσει ότι χρειάζονταν 22 ώρες συνεχούς δουλειάς από δύο άτομα για να ανοίξουν οι αρχαίοι αυλάκι μήκους 1 μέτρου και να κάνουν τις τρύπες για τις σφήνες. Μετά την εξόρυξη του όγκου ακολουθούσε η πρώτη λάξευση ή «πελέκησις». Με τον τρόπο αυτό έφευγε το περιττό βάρος και γινόταν ευκολότερη η μεταφορά. Τα κιονόκρανα, οι κολόνες και διάφορα μισοτελειωμένα αγάλματα που βρέθηκαν σε αρχαία λατομεία μαρμάρου, ενισχύουν αυτή την πεποίθηση. Η μεταφορά των ογκόλιθων από το λατομείο στο εργαστήριο ονομαζόταν από τους αρχαίους «λιθαγωγία» ή «κομιδή» και δεν ήταν πάντα εύκολη, γιατί πολύ συχνά η απόσταση ήταν μεγάλη και το έδαφος ορεινό και ανώμαλο, ενώ άλλες φορές μεσολαβούσε η θάλασσα. Συνήθως για μικρές και οριζόντιες αποστάσεις και για όγκους όχι μεγάλους χρησιμοποιούσαν φάλαγγες ή σκυτάλες, δηλαδή ξύλινους κυλίνδρους (κατρακύλια). Από τις πλαγιές των βουνών και γενικότερα από κεκλιμένα επίπεδα η μεταφορά γινόταν πάνω σε ξύλινες εσχάρες ή χελώνες, τις «ξυλογαϊδούρες» με τη βοήθεια μοχλών. Στις σχάρες αυτές ήταν δεμένη η μια άκρη σχοινιών τα οποία ξετυλίγονταν αργά αργά από σταθερούς πασσάλους ή δέντρα για να συγκρατείται το βάρος από απότομη κατολίσθηση. Στην περίπτωση μεγαλύτερων αποστάσεων με μικρή κλίση χρησιμοποιούταν τετράτροχες άμαξες που τις έσυραν «ζεύγη βοών ή ημιόνων». Την ανύψωση των όγκων του μαρμάρου για να τοποθετηθούν πάνω στις άμαξες πετύχαιναν οι αρχαίοι με ειδικές μηχανές, τις οποίες περιγράφει ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς: τις μονόκωλες (με στήριγμα ενός δοκαριού), τις δίκωλες (με στήριγμα δύο δοκαριών), τις τρίκωλες (με στήριγμα τριών δοκαριών) και τις τετράκωλες (με στήριγμα τεσσάρων δοκαριών). Τα δοκάρια λειτουργούσαν με το σύστημα της τροχαλίας (Μανιάτης & Πολυκρέτη, 2002). Η θαλάσσια μεταφορά, που κόστιζε πολύ φθηνότερα, γινόταν με «φορτηγίδες λιθαγωγούς» στις οποίες στοίβαζαν τους μικρότερους όγκους, ενώ τους μεγαλύτερους για να είναι ελαφρότεροι τους κρεμούσαν στο νερό από ξύλινα δοκάρια που 33

34 στηρίζονταν σε δυο φορτηγίδες «αμφίπρυμνες». Ένα από τα σημαντικότερα κέντρα εξόρυξης μαρμάρων στον ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα είναι η Θάσος. Στη Θάσο, όπως αναφέρει ο Γάλλος Tony Kozelj, μπορεί κανείς να δει λατομεία όλων των εποχών. Έχουν εντοπιστεί λατομεία της Προϊστορικής εποχής, Νεολιθικά και Αρχαϊκά τα οποία είναι πολύ σπουδαία και της ίδιας εποχής με τα λατομεία της Νάξου. Αρχαϊκά λατομεία υπάρχουν στο Βαθύ, όπου βρίσκονται και τα λατομεία του «Ηρακλή» με επιγραφές που είναι του 6 ου π.χ. αιώνα και στον Πύργο, όπου υπάρχει μνημείο: ο Φάρος του Ακήρατου, καθώς και στην Αλυκή, όπου έχουν εντοπιστεί δύο αρχαϊκά κτίρια, όχι όμως και ίχνη αυτών των λατομείων, γιατί καταστράφηκαν από τους μεταγενέστερους. Υπάρχουν ακόμη ίχνη από κλασικά και ελληνιστικά λατομεία στο Βαθύ και αλλού, αλλά πολύ περισσότερα είναι τα ρωμαϊκά λατομεία. Στους ρωμαϊκούς χρόνους τα ελληνιστικά λατομεία τα εκμεταλλεύτηκαν πολύ οργανωμένα. Στα λατομεία τότε υπήρχαν πύργοι φυλάκια, όπου έμεναν οι στρατιώτες που φύλαγαν τα λατομεία, αλλά και τους εργαζόμενους σκλάβους. Οι Ρωμαίοι έκτιζαν στο χώρο των λατομείων και οικισμούς όπου έμεναν οι σκλάβοι που δούλευαν στα λατομεία (Βάκουλης, 2000). Αργότερα, στους πρώτους μεταχριστιανικούς χρόνους στους οικισμούς αυτούς κατασκευάστηκαν και μικρές εκκλησίες από τους Χριστιανούς. Στην Αλυκή βρέθηκε επιγραφή που λέει ότι «το χειρότερο για έναν ισοβίτη είναι να τον βάλουν να δουλέψει σε λατομείο ή μεταλλείο στα ελληνικά νησιά». Στα βυζαντινά λατομεία, που και αυτά είναι πολλά, υπάρχουν χαραγμένοι στα μέτωπα σταυροί, αλλά και το παγώνι που συμβόλιζε το Θεό. Τέτοια σύμβολα έχουν βρεθεί και στα μέτωπα ρωμαϊκών λατομείων (Βάκουλης, 2000). Την εποχή της Τουρκοκρατίας, τα λατομεία δεν δουλεύτηκαν εντατικά. Η κατάσταση συνεχίστηκε η ίδια μέχρι το 1920 περίπου, όταν άρχισε η σύγχρονη εκμετάλλευσή τους. Η Αττική ήταν ένα άλλο σημαντικό κέντρο εξόρυξης μαρμάρου. Εδώ τα λατομεία άρχισαν να λειτουργούν κυρίως μετά τους Περσικούς πολέμους. Στην περιοχή αυτή εξορυσσόταν το λευκό μάρμαρο της Πεντέλης, που θεωρούταν το καλύτερο, το υποκύανο μάρμαρο του Υμηττού που ήταν κατώτερης ποιότητας, καθώς και ένα στικτό εύθρυπτο μάρμαρο στην Αγριλέζα, κοντά στο Σούνιο, που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του ναού του Ποσειδώνα (Μανιάτης & Πολυκρέτη, 2002). Η εξόρυξη και η χρήση του μαρμάρου συνεχίστηκε αδιάκοπα στην Ελλάδα, με ελάχιστα μόνο διαλείμματα κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και τους χρόνους της 34

35 Τουρκοκρατίας. Τους τελευταίους αιώνες η μαρμαροτεχνία είχε μεγάλη ακμή στην Τήνο που δε γνώρισε τον τουρκικό ζυγό, όπως η υπόλοιπη Ελλάδα. Όπως αναφέρει ο εθνολόγος λαογράφος Αλέκος Ε. Φλωράκης «οι αφετηρίες της Τηνιακής μαρμαροτεχνίας πρέπει να τοποθετηθούν στα χρόνια της βενετσιάνικης κυριαρχίας. Αν και το μέγιστο μέρος των λιθόγλυπτων που σώζονται ανήκουν στο 18 ο και στο 19 ο αιώνα, η έναρξη της ακμής τοποθετείται αρκετά παλαιότερα. Ήδη κατά το 17 ο αιώνα, μαρμαράδες μάστοροι ακολουθούσαν τους οικοδόμους σ ολόκληρο το νησί, κατασκευάζοντας μαρμάρινα μέλη οικοδομών και διακοσμητικά ανάγλυφα ή συνδύαζαν και τις δυο ιδιότητες, του μαρμαρά και του οικοδόμου, όπως συνάγεται από επιγραφές». Αμέσως μετά την απελευθέρωση, Τήνιοι έμπειροι γλύπτες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα και άνοιξαν τα πρώτα μαρμαρογλυφεία. Πρώτοι οι αδελφοί Ιάκωβος και Φραγκίσκος Μαυρίδης από τα Υστέρνια της Τήνου άνοιξαν το 1835 το πρώτο συστηματικό μαρμαρογλυφείο στη διασταύρωση των οδών Σταδίου και Κοραή, εκεί που βρίσκεται σήμερα η Τράπεζα Πειραιώς. Το μαρμαράδικο αυτό, μοναδικό στην εποχή του, έγινε το πρώτο μεγάλο φυτώριο απ όπου βγήκαν τα πρώτα μαστορόπουλα, που λίγο αργότερα μαζί με άλλους νεοφώτιστους της τέχνης, οι οποίοι ήρθαν από την υπόλοιπη Ελλάδα απάρτισαν και το πρώτο μαθητικό δυναμικό του νεοϊδρυθέντος «Σχολείου Τεχνών», που αργότερα αναδιοργανώθηκε και αποτέλεσε το σημερινό Πολυτεχνείο (Μανιάτης & Πολυκρέτη, 2002). 1.8 Παραγωγή και κατεργασία μαρμάρων στην εποχή μας Η εξόρυξη των μαρμάρων πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο με επιφανειακές εκμεταλλεύσεις (λατομεία μαρμάρων), στις οποίες γίνεται η απόσπαση (κοπή) των μαρμάρων με χρήση συρματοσχοίνων ή άλλου ειδικού εξοπλισμού. Το πρώτο στάδιο είναι η οριοθέτηση του προς εκμετάλλευση τμήματος του κοιτάσματος και η επιλογή της θέσεως, από όπου θα γίνει η προσπέλασή του και η εκκίνηση της εξόρυξης. Η μέθοδος εκμεταλλεύσεως που χρησιμοποιείται στην υπαίθρια εξόρυξη είναι αυτή των ορθών βαθμίδων με ύψος και πλάτος που καθορίζονται από τον Κανονισμό Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια και η ορθολογική εκμετάλλευση. Η εξόρυξη του μαρμαροφόρου όγκου περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια: αρχική κοπή όγκων μεγάλων διαστάσεων από τη βαθμίδα (Εικόνες 13 και 14) αποκόλληση και μετακίνηση (ανατροπή) των όγκων (Εικόνα 15), 35

36 χωρισμός σε μικρότερους όγκους, φόρτωση, μεταφορά και τελικά κατεργασία. Εικόνα 13. Αναπαράσταση κοπής ογκομαρμάρων (πηγή: dias.library.tuc.gr) Εικόνα 14. Αναπαράσταση τεμαχισμού ογκομαρμάρων με την χρήση συρματοκοπής (πηγή: dias.library.tuc.gr) 36

37 Οι όγκοι αποκόπτονται από το μητρικό πέτρωμα με την χρήση διατρημάτων που ορύσσονται οριζόντια και κατακόρυφα και τα οποία τέμνονται και μέσω αυτών διέρχεται το αδαμαντοφόρο σύρμα (Εικόνες 15, 16), το οποίο θα διενεργήσει την κοπή. Το αδαμαντοφόρο σύρμα προσαρμόζεται σε συρματοκοπή που κινείται επί ραγών και κατά τη διάρκεια της κοπής κινείται προς τα πίσω τανύζοντας το αδαμαντοφόρο σύρμα. Αφού αποκοπεί ο "πάγκος" προς εξόρυξη από το μητρικό πέτρωμα, ακολουθεί η φάση της αποκόλλησης (εικόνα 17). Εικόνα 15. Αδαμαντοφόρο σύρμα (πηγή: oryktosploutos.net) Εικόνα 16. Κοπή όγκων από την βαθμίδα (πηγή: 37

38 Εικόνα 17. Αναπαράσταση αποκόλλησης ογκομαρμάρων (πηγή: dias.library.tuc.gr) Η αποκόλληση διενεργείται με την χρήση εκσκαφέα με προσαρμοσμένο νύχι (ripper). Για να διευκολυνθεί η διαδικασία αυτή τοποθετείται εντός της τομής του αδαμαντοφόρου σύρματος υδρόσακκος (hydro bag), ο οποίος δεν είναι τίποτε άλλο από δύο μεταλλικά ελάσματα, ενωμένα περιμετρικά, εντός των οποίων πιέζεται νερό με υψηλή πίεση με αποτέλεσμα την παραμόρφωση των ελασμάτων, τα οποία παίρνουν το σχήμα μαξιλαριού και για αυτό το λόγω ονομάζονται και μαξιλάρια νερού (water pillows). Η παραμόρφωση αυτή επιτρέπει στο νύχι να εργαστεί απρόσκοπτα χωρίς να καταπονηθεί ιδιαίτερα (Εικόνα 17). Τα ογκομάρμαρα αποτελούν το κύριο προϊόν της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων μαρμάρου. Τα ογκομάρμαρα είναι οι ορθογωνισμένοι όγκοι μαρμάρου (σχήμα ορθογώνιου παραλληλεπιπέδου), σε αντίθεση με το ακανόνιστο σχήμα των αδιαμόρφωτων όγκων («ξωφάρια» ή «ογκοξώφαρα») και προορίζονται, κυρίως, για κοπή σε πλάκες και στη συνέχεια, για παραγωγή τελικών προϊόντων από φυσικούς λίθους (Εικόνα 18). Το ορθογωνισμένο σχήμα τους επιβάλλεται από την ανάγκη περιορισμού των απωλειών (φύρας) κατά την επεξεργασία των όγκων στα σχιστήρια για την παραγωγή πλακών. 38

39 Εικόνα 18. Ογκομάρμαρα και ξωφάρια (πηγή: Κατά τη διαμόρφωση των ογκομαρμάρων στα λατομεία επιδιώκεται αυτά να είναι «υγιή», δηλαδή, απαλλαγμένα από εσωτερικά ελαττώματα (φυσικές ή τεχνητές ρωγμές, οπές κ.ά.) και οι διαστάσεις τους να είναι οι μεγαλύτερες δυνατές, αφού η τιμή πώλησης ενός υλικού σε μεγάλους ορθογωνισμένους όγκους είναι υψηλότερη από την τιμή σε όγκους μικρών διαστάσεων. Οι εξορυσσόμενοι όγκοι, που μπορούν να δώσουν εμπορεύσιμα ογκομάρμαρα, ξεχωρίζονται προκειμένου να ορθογωνιστούν (Εικόνα 19), ενώ τα στείρα υλικά είτε διαστρώνονται προς αποκατάσταση του χώρου είτε υπόκεινται σε θραύση, προκειμένου να αποτελέσουν χρήσιμο παραπροϊόν. Τα διαμορφωμένα ογκομάρμαρα φορτώνονται με φορτωτή σε φορτηγά πλατφόρμες προκειμένου να οδηγηθούν στα εργοστάσια επεξεργασίας (σχιστήρια) και στα σημεία πώλησης. Εκτός από την υπαίθρια εκμετάλλευση τα μάρμαρα είναι δυνατόν να εξορυχθούν και με υπόγεια εκμετάλλευση. Η υπόγεια εκμετάλλευση μαρμάρου δίνει τη δυνατότητα να βελτιστοποιηθεί η αξιοποίηση των κοιτασμάτων για τα οποία η επιφανειακή τους εκμετάλλευση δεν μπορεί να γίνει είτε για οικονομικούς λόγους είτε για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος. Η υπόγεια εκμετάλλευση μαρμαροφόρων κοιτασμάτων έχει τις ρίζες της στα αρχαία χρόνια με προεξέχουσα την υπόγεια εκμετάλλευση του "Λυχνίτη" στην περιοχή του οικισμού Μαράθι της Πάρου. Τα υπόγεια λατομεία εκεί λειτούργησαν για πρώτη φορά κατά τη πρωτοκυκλαδική εποχή, 39

40 ενώ έφτασαν στην ακμή τους τον 5ο αιώνα π.χ. Προσπάθειες, αναβίωσης των υπόγειων εκμεταλλεύσεων εκεί έγιναν και κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Εικόνα 19. Διαμόρφωση ογκομαρμάρων (πηγή: Σήμερα, στην Ελλάδα οι υπόγειες εκμεταλλεύσεις μαρμάρου είναι δύο. Η πρώτη βρίσκεται στην περιοχή της Πεντέλης, στο χώρο της εκμετάλλευσης των "Μαρμάρων Διονύσου", η οποία άρχισε την δεκαετία του 90 και λειτουργεί έως και σήμερα. Η δεύτερη βρίσκεται στην περιοχή του Βώλακα Δράμας, όπου η εκμετάλλευση βρίσκεται στα αρχικά στάδια ανάπτυξης. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, η υπόγεια εκμετάλλευση αρχίζει από υφιστάμενα μέτωπα εξόρυξης. Συνεπώς, πρόκειται για επέκταση της επιφανειακής εκμετάλλευσης και το μετασχηματισμό της σε υπόγεια (εικόνα 20). Στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου η ανάπτυξη υπόγειων εκμεταλλεύσεων μαρμάρου έχει επίσης μεγάλη ιστορία αλλά και ένα δυναμικό παρόν. Τις πλέον σημαντικές και μεγάλες σε αριθμό εκμεταλλεύσεις έχει η Ιταλία. Ακολουθούν κατά σειρά η Ισπανία, η Κροατία και η Πορτογαλία. Η υπόγεια εκμετάλλευση γίνεται με την εφαρμογή της μεθόδου θαλάμων και στύλων. Συνηθέστερα η εκμετάλλευση αρχίζει με την κατά μέτωπο προσβολή του κοιτάσματος (όρυξη του θαλάμου) και εν συνεχεία η εκμετάλλευση επεκτείνεται κατά βάθος με τη δημιουργία ορθών βαθμίδων, έως ότου συναντηθεί το πέρας του κοιτάσματος (Λάσκαρης, 2006). 40

41 Εικόνα 20. Υπόγεια εκμετάλλευση (από oryktosploutos.net) Είναι αρκετά σύνηθες οι στύλοι να μην έχουν «κανονική» μορφή διατομής (π.χ. τετραγωνική) αλλά να είναι ακανόνιστοι και να ορίζονται από τα εκάστοτε χαρακτηριστικά του μαρμαροφόρου κοιτάσματος. Έτσι, αν και οι θέσεις και διαστάσεις είναι εξ αρχής ορισμένες, μπορούν να γίνουν τροποποιήσεις στο μέγεθος και στη θέση των στύλων ώστε να βελτιστοποιηθεί η απόληψη των όγκων. Η εκμετάλλευση του κοιτάσματος γίνεται με τη χρήση συρματοκοπών ή αλυσοπρίονων τα οποία αποτελούν τα βασικά μηχανήματα εξορύξεως του ογκομαρμάρου από τη φυσική του θέση (Εικόνα 21). Εικόνα 21. Κοπή όγκων σε υπόγεια εκμετάλλευση (πηγή: oryktosploutos.net) 41

42 Το κόστος εκμετάλλευσης στις υπόγειες εκμεταλλεύσεις είναι αυξημένο σε σχέση με τις επιφανειακές. Παρά το γεγονός αυτό όμως, η υπόγεια εκμετάλλευση έχει να προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα που μπορούν να λειτουργήσουν αντισταθμιστικά του αυξημένου κόστους. Αυτά αφορούν στην σημαντικότατη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, στην επίτευξη αυξημένης απόληψης ογκομαρμάρων, καθώς και στη βελτίωση της ποιότητάς τους. Τέλος, μπορεί να γίνει η αξιοποίηση του χώρου για άλλες χρήσεις μετά το πέρας της εκμετάλλευσης (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2004). 1.9 Εξαγωγική δραστηριότητα Τα αποθέματα των κοιτασμάτων μαρμάρου στην Ελλάδα χαρακτηρίζονται πρακτικώς ανεξάντλητα. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία μαρμάρων σε διαφορετικούς χρωματισμούς και τύπους, κυρίως λευκά μάρμαρα, ορισμένα από τα οποία είναι από τα καλύτερα μάρμαρα του κόσμου. Γι αυτό και η Ελλάδα θεωρείται η χώρα με τη μεγαλύτερη ποικιλία σε λευκά και ανοιχτόχρωμα μάρμαρα. Η ετήσια παραγωγή των λατομείων μαρμάρου τα τελευταία χρόνια κυμαίνεται μεταξύ 1,5 2 εκατομμυρίων τόνων (Χατζηπαναγής, Ι. και Βουγιούκας, Δ., 2005). Τα σημαντικότερα κέντρα εξόρυξης μαρμάρου στην Ελλάδα είναι η ευρύτερη περιοχή Δράμας Καβάλας Θάσου. Στα βουνά της περιοχής, υπάρχουν σημαντικά αποθέματα λευκών και ημίλευκων μαρμάρων, όπως είναι τα λευκά Θάσου, τα μάρμαρα Βώλακα, το ημίλευκο Καβάλας κ.ά. τα οποία, λόγω της εξαιρετικής τους ποιότητας, είναι πολύ γνωστά στη διεθνή αγορά και κυρίως στην Ευρώπη, στις αραβικές χώρες και στις Η.Π.Α. Στην ζώνη αυτή, εξορύσσονται περισσότερα από κυβικά μέτρα όγκων μαρμάρου ετησίως, τα οποία, είτε επεξεργάζονται στα σύγχρονα εργοστάσια της περιοχής είτε εξάγονται στην Κίνα. Οι εξαγωγές μαρμάρων, από τόνους αξίας περίπου 62 εκατομμυρίων δραχμών ( ) το 1971, τα τελευταία χρόνια ανέρχεται σε τόνους ετησίως, αξίας 130 εκατομμυρίων το 2003, ενώ το 2012 άγγιξαν τα 230 εκατομμύρια (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2005). Το 2010 δέκα χώρες κάλυψαν το 90% της παραγωγής διακοσμητικών πετρωμάτων παγκοσμίως. Στην πρώτη θέση είναι η Κίνα με 16,8 εκατομμύρια τόνους και ακολουθούν Ιταλία με 10,5 εκατομμύρια τόνους, η Ινδία με 10,1 εκατομμύρια τόνους, το Ιράν με 7,5 εκατομμύρια τόνους, η Ισπανία με 6,2, εκατομμύρια τόνους, η Τουρκία με 2,6 εκατομμύρια τόνους, η Βραζιλία 2,5 με εκατομμύρια τόνους, η Ελλάδα 42

43 και η Πορτογαλία με 2 εκατομμύρια τόνους. Το 88% της εγχώριας παραγωγής προέρχεται από επτά περιοχές με πρώτη την Δράμα Καβάλα (64%) και ακολουθούν Κοζάνη Ημαθία (5,9%), Κυκλάδες (5,6%) Αττική (4,7%), Ιωάννινα (3,3%), Μαγνησία (2,4%) και Αργολίδα (2%) (Χατζηπαναγής & Βουγιούκας, 2005). Στην Εικόνα 22 διαφαίνεται το ύψος της αξίας των εισαγωγών και εξαγωγών μαρμάρων στην χώρας. Εικόνα 22. Εισαγωγές και εξαγωγές μαρμάρων στην Ελλάδα. (πηγή: oryktosploutos.net) 1.10 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία διάφορων περιβαλλοντικών προβλημάτων. Οι εργασίες λατόμευσης αποτελούν μεγάλη απειλή για τους οικολογικά σπουδαίους βιότοπους που πολλές φορές περιλαμβάνουν τοπικά και εθνικά σπάνια είδη της χλωρίδας και πανίδας (Kotchen & Reiling, 2000). Οι επιδράσεις πάνω στα διάφορα οικοσυστήματα και στην τοπική ανθρωποκοινότητα μπορεί να είναι πολλαπλές και έντονες. Δασικές εκτάσεις καταστρέφονται, με αποτέλεσμα τη διατάραξη της βιοϊσορροπίας του γενικότερου οικοσυστήματος της περιοχής. Η διατάραξη αυτή μπορεί να έχει αλυσιδωτές δυσμενείς επιπτώσεις όχι μόνο στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, γιατί καταστρέφεται η βλάστηση που αποτελεί την τροφή και την 43

44 προστασία της πανίδας της περιοχής, αλλά και πάνω στην υδατική οικονομία (Παναγόπουλος, 2002). Τα υδρολογικά πρότυπα αλλάζουν ριζικά σε περιοχές με έντονη εξορυκτική δραστηριότητα. Υδρολογικές έρευνες έδειξαν ότι κατά την επιφανειακή εξόρυξη και μέχρις ότου να επανεγκατασταθεί η βλάστηση, τα πλημμυρικά νερά είναι πολύ περισσότερα σε λεκάνες απορροής που διαταράσσονται από εξόρυξη, η διάβρωση είναι πολύ πιο έντονη και η μεταφορά στερεών υλικών είναι πολύ πιο μεγάλη σε μικρά ρέματα και ποταμούς. Το οικολογικό περιβάλλον για την υδρόβια ζωή μεταβάλλεται δραστικά και πολλοί ζωικοί οργανισμοί εξαφανίζονται. Γενικά, οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από την επιφανειακή δραστηριότητα διακρίνονται σε (Μπρόφας, 1987): (α) ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: Καταστροφή της βλάστησης που η ρυθμιστική του επίδραση πάνω στην οικολογική ισορροπία του συνολικού περιβάλλοντος είναι μεγάλη. Καταστροφή του εδάφους, του πιο βασικού ανανεώσιμου φυσικού πόρου, στον οποίο ο άνθρωπος στηρίζει την επιβίωσή του επάνω στον πλανήτη από τότε που πρωτοεμφανίστηκε μέχρι σήμερα. Συγκέντρωση στην επιφάνεια της γης μεγάλων τοξικών και ραδιενεργών στοιχείων από βαθύτερα στρώματα που απειλούν άμεσα τη ζωή των γειτονικών κοινωνιών, αλλά και άλλων κοινωνιών που διαβιούν μακρύτερα, γιατί ανάλογα με το ανάγλυφο της περιοχής, ρυπαίνονται τα επιφανειακά νερά -ποτάμια, λίμνες- και θάλασσες, όπως βέβαια και τα υπόγεια. Επίσης, απειλούνται με εξαφάνιση σπουδαίοι οικολογικά βιότοποι που πολλές φορές περιλαμβάνουν τοπικά και εθνικά σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας. (β) ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ: Καταστροφή των φυσικών στοιχείων του τοπίου (βλάστηση, έδαφος, βραχώδεις σχηματισμοί, χρώμα, υφή) Εμφάνιση νέων καθαρά ανθρωπογενών στοιχείων, με έντονα χρώματα, γεωμετρικά σχήματα κ.λπ. (σωροί στείρων υλικών που κυριαρχούν στο νέο τοπίο). Εικόνα εγκατάλειψης που παρουσιάζουν τα εγκαταλελειμμένα λατομεία ή μεταλλεία (καταστραμμένα μηχανήματα, λάστιχα αυτοκινήτων, σκουπίδια, ερειπωμένα οικήματα). Περιορισμένη παρουσία κάθε μορφής ζωής στο χώρο. 44

45 (γ) ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ: Θόρυβοι από εκρήξεις, μηχανήματα, τριβεία, μονάδες εμπλουτισμού κ.λπ. που αποτελούν αιτίες διαταραχής του νευρικού συστήματος. Σκόνη από τις παραπάνω πηγές ή καπνός από τη λειτουργία μηχανημάτων που επηρεάζουν τη ζωή των περιοίκων και των γειτονικών βιότοπων. Φερτά υλικά που φτάνουν στις γύρω κατοικημένες περιοχές και τα γύρω ποτάμια και τις λίμνες με τα νερά των βροχών. Ορισμένες από τις παραπάνω δυσμενείς επιπτώσεις της εξορυκτικής δραστηριότητας πάνω στο περιβάλλον. Χαρακτηρίζονται ως άκρως επιζήμιες και μη αναστρέψιμες, από την επέμβαση του ανθρώπου (καταστροφή της βλάστησης και του εδάφους που είναι αποτέλεσμα χιλιάδων εκατομμυρίων ετών) (Χατζηστάθης Α., και Γ. Ισπικούδης, 1995) Ρύπανση της Ατμόσφαιρας Είναι η σοβαρότερη μορφή ρύπανσης που προκαλείται από τη λειτουργία λατομικής σκυροθραυστικής μονάδας. Η μορφή αυτής της ρύπανσης δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένο χώρο και έχει τη δυνατότητα να αναπαράγεται αν δεν λαμβάνονται άμεσα μέτρα αναστολής. Προκαλείται κατά κύριο λόγο από τη σκόνη που δημιουργείται σε όλες τις φάσεις επεξεργασίας και παραγωγής στη μονάδα αλλά και τη διενέργεια εκρήξεων. Δηλαδή, προκαλούνται κατά τη διακίνηση των οχημάτων και των μηχανημάτων φορτοεκφόρτωσης κατά τη διαδικασία θραύσης και διαχωρισμού των προϊόντων και κατά τη διάρκεια των εκρήξεων. Δευτερεύουσες πηγές ρύπανσης της ατμόσφαιρας είναι τα εκπεμπόμενα αέρια από τη λειτουργία των κινητήρων των χωματουργικών μηχανημάτων, καθώς επίσης και τα αέρια που παράγονται κατά τη διάρκεια των εκρήξεων από τα εκρηκτικά (εκλυόμενα αέρια). Τα αέρια που εκπέμπονται από τις δευτερεύουσες πηγές ρύπανσης είναι και τα πιο επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία. Η σκόνη είναι στερεά σωματιδιακή ύλη πολύ μικρού μεγέθους που βρίσκεται σε διασπορά στον αέρα και αποτελείται από διακριτά σωματίδια με μέγεθος μεγαλύτερο από αυτό των μικρών μορίων, δηλαδή διαμέτρου περίπου μm και μικρότερο από 500 μm. Αερολύματα (aerosols) είναι ο όρος που συνήθως χρησιμοποιείται στις επιστήμες της ατμόσφαιρας για τα αιωρήματα των στερεών ή υγρών σωματιδίων στον ατμοσφαιρικό αέρα. Ο ρόλος των σωματιδίων και η σημασία της παρουσίας τους στην ατμόσφαιρα 45

46 μπορεί να παρουσιαστεί από τρεις διαφορετικές απόψεις (Χατζηστάθης Α., και Γ. Ισπικούδης, 1995): Από την άποψη των επιπτώσεων των σωματιδίων στην υγεία. Από την άποψη του ρόλου των σωματιδίων στους βιογεωχημικούς κύκλους των στοιχείων στη φύση. Από την άποψη του ρόλου των σωματιδίων στη διαμόρφωση του κλίματος. Οι επιπτώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων στην υγεία αφορούν κυρίως το αναπνευστικό σύστημα. Η ικανότητα του αναπνευστικού συστήματος να προστατεύεται από τη σωματιδιακή ύλη καθορίζεται κυρίως από το μέγεθος των σωματιδίων. Τα μεγαλύτερα σωματίδια που εισέρχονται στο αναπνευστικό σύστημα παγιδεύονται με τη βοήθεια των τριχών και του βλεννογόνου της μύτης. Μπορούν στη συνέχεια να αποβληθούν εύκολα π.χ. με το βήχα ή το φτάρνισμα. Μικρότερα σωματίδια μπορούν να δεσμευτούν από το βλεννογόνο στην τραχεία και να αποβληθούν από το λαιμό επίσης με βήχα. Τα σωματίδια που είναι μεγαλύτερα από 10 μm αποβάλλονται αρκετά αποτελεσματικά από το ανώτερο μέρος του αναπνευστικού συστήματος. Τα περισσότερα από τα σωματίδια με διαμέτρους μεγαλύτερες από 10 μm και περίπου 60-80% από τα σωματίδια με διάμετρο 5-10 μm παγιδεύονται στην περιοχή της μύτης και του φάρυγγα. Τα μικρότερα σωματίδια, όμως, έχουν συχνά τη δυνατότητα να διασχίσουν το ανώτερο τμήμα του αναπνευστικού, χωρίς να παγιδευτούν από το βλεννογόνο στο τμήμα αυτό του αναπνευστικού συστήματος. Αυτά τα σωματίδια μπορούν να φτάσουν τους πνεύμονες, αλλά και πάλι, ανάλογα με το μέγεθός τους, μπορεί να αποτεθούν ή όχι σ αυτούς. Μερικά από αυτά, είναι τόσο μικρά που τείνουν να ακολουθήσουν τον αέρα που εισέρχεται στους πνεύμονες, αλλά και να αποβληθούν πάλι με την εκπνοή. Τα σωματίδια με μέγεθος μεταξύ μm μπορεί να είναι αρκετά μικρά έτσι ώστε να φτάσουν στους πνεύμονες και αρκετά μεγάλα ώστε να αποτεθούν σε αυτούς. Η απόθεση στους πνεύμονες είναι αρκετά αποτελεσματική γι αυτά που έχουν μέγεθος μεταξύ 2 και 4 μm. Στον Πίνακα 5 συνοψίζεται η ικανότητα αναπνευστικής διείσδυσης σε σχέση με το μέγεθος των σωματιδίων. 46

47 Πίνακας 5. Ικανότητα ιείσδυσης σε Σχέση με το Μέγεθος των Σωματιδίων (Πηγή: Harvard School of Public Health, 1996) Ικανότητα ιείσδυσης σε Σχέση με το Μέγεθος των Σωματιδίων >11 μm δεν διεισδύουν στο αναπνευστικό σύστημα 7-11μm εισχωρούν στη ρινική κοιλότητα μm εισχωρούν στο φάρυγγα μm εισχωρούν στην τραχεία και την αρχή των βρόγχων μm εισχωρούν στην τραχεία και την αρχή των βρόγχων μm εισχωρούν στα τελευταία τμήματα των βρόγχων μm εισχωρούν στα βρογχιόλια μm εισχωρούν στις κυψελίδες των πνευμόνων Σύμφωνα με την περί Ελέγχου της Ρύπανσης της Ατμόσφαιρας Νομοθεσία, τα λατομεία και οι σκυροθραυστικές μονάδες ανήκουν στις μη αδειοδοτούμενες εγκαταστάσεις και διέπονται από τους περί ελέγχου της ρύπανσης της ατμόσφαιρας κανονισμούς του Σύμφωνα με την παραπάνω νομοθεσία θα πρέπει να τηρούνται τα πιο κάτω (Παπαδόπουλος, 2003): Όπου χρησιμοποιείται φουγάρο ή καπνοδόχος για την διοχέτευση αέριων αποβλήτων στην ατμόσφαιρα, το όριο εκπομπής σκόνης είναι 150 mg/nm 3. Οι διεργασίες άλεσης, ανάμιξης ή κοσκίνησης πρέπει να έχουν κατάλληλο κάλυμμα ή να είναι όπου είναι εφικτό εφοδιασμένες με κατάλληλο σύστημα συλλογής σκόνης. Οι μεταφορικές ταινίες θα πρέπει να καλύπτονται και όπου δεν είναι εφικτό θα πρέπει να εφαρμόζονται τρόποι για περιορισμό της διαφυγής σκόνης στο περιβάλλον. Κατά τη δημιουργία υπαίθριων σωρών από υλικά ή κατά την απομάκρυνση υλικών από σωρούς θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οι καλύτεροι ευλόγως εφικτοί τρόποι για περιορισμό της διαφυγής σκόνης στην ατμόσφαιρα. Οι χώροι διακίνησης οχημάτων θα πρέπει να είναι επιστρωμένοι με άσφαλτο ή μπετόν ή να ραντίζονται συστηματικά με νερό ώστε να περιορίζεται η διαφυγή σκόνης στο περιβάλλον. 47

48 Ηχορύπανση «Ηχορύπανση» ή «περιβαλλοντικός θόρυβος» είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος εντός του οποίου ζούμε, εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε, κάνουμε τον περίπατό μας, τις διακοπές μας, ταξιδεύουμε κ.λπ. από δυνατούς ήχους (τόνους και θορύβους). Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες υποβάθμισης της ποιότητας του περιβάλλοντος, επηρεάζοντας δυσμενώς τόσο την ποιότητα ζωής των πολιτών όσο και την υγεία τους. Σύμφωνα με έρευνες, το γενικό αποτέλεσμα ακανόνιστων και χαοτικών ήχων μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό του ακουστικού τύμπανου, δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής (όπως εκνευρισμός) μέχρι και καρδιαγγειακά νοσήματα. Επίσης, η μακροχρόνια έκθεση σε επίπεδα θορύβου άνω των 75 db μειώνει την ακουστική ικανότητα και επηρεάζει τη φυσική και ψυχική υγεία του ανθρώπου. Οι δυνατοί ήχοι έχουν πολλές πηγές προέλευσης. Οι πιο συνηθισμένες είναι οι βιομηχανίες, τα μέσα μεταφοράς, τα μηχανήματα έργων (εκσκαφείς, φορτωτές, οδοστρωτήρες, προωθητήρες, κομπρεσέρ κ.λπ.), οχλούσες εγκαταστάσεις, όπως ζώνες επιφανειακών εξορυκτικών εργασιών στις οποίες λειτουργούν θορυβώδη μηχανήματα. Οι πολιτικές ορθής διαχείρισης προβλέπουν (Παπαδόπουλος, 2003): Τοποθέτηση ειδικών ανακλαστήρων που εκτρέπουν τους θορύβους προς άλλη κατεύθυνση από αυτή που βρίσκονται οι κατοικημένες περιοχές. Δημιουργία πάρκων και δεντροφυτεύσεων που μειώνουν το θόρυβο. Μετακίνηση όλων των οχλουσών εγκαταστάσεων (βιομηχανίες - βιοτεχνίες) σε ειδικές περιοχές (ΒΙ.ΠΕ.) και αν είναι αδύνατη η μετακίνησή τους, επιβολή ηχομόνωσής τους και σεβασμό του ορίου ηχορύπανσης. Τοποθέτηση ηχομόνωσης και διπλών ή τριπλών τζαμιών στα δημόσια κτήρια για την προστασία των εργαζομένων σε αυτά. Την αγορά μηχανημάτων χαμηλού θορύβου στις δημόσιες βιομηχανικές εγκαταστάσεις ή την ηχομόνωσή τους ή την παροχή ωτασπίδων στους εργαζομένους τους για την προστασία τους. Τήρηση των θεσπισμένων ωρών κοινής ησυχίας και πρόστιμα σε αυτούς που δε συμμορφώνονται. Πρόστιμα σε όσους αλλοιώνουν την ομαλή λειτουργία των μηχανών τους με σκοπό τη δημιουργία μεγάλου θορύβου. Τήρηση των ωρών κοινής ησυχίας κατά τη διεξαγωγή έργων. 48

49 Ολοκλήρωση του προγράμματος υλοποίησης στρατηγικών χαρτών θορύβου για όλα τα αστικά κέντρα της Ελλάδας, βάσει της Οδηγίας 2002/49/ΕΚ και οι οποίοι θα υποβληθούν στο NOISE. Το NOISE (Noise Observation and Information Service for Europe) είναι η νέα Υπηρεσία Παρατηρήσεων και Πληροφοριών Περιβαλλοντικού Θορύβου για την Ευρώπη που δημιουργήθηκε και λειτουργεί υπό την ευθύνη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στην Ελληνική πραγματικότητα ο βιομηχανικός θόρυβος συνεχίζει να αποτελεί πηγή όχλησης καθώς υπάρχει ακόμη ασάφεια στις προβλέψεις για τις χρήσεις γης, παρ' όλο που τελευταία γίνεται προσπάθεια να μεταφερθούν σε ειδικές ζώνες. Το Προεδρικό Διάταγμα 1180/1981 ρυθμίζει θέματα βιομηχανιών, βιοτεχνιών και εγκαταστάσεων. Το ανώτατο επιτρεπτό όριο θορύβου είναι για νομοθετημένες βιομηχανικές περιοχές τα 70 dbα, για μεικτές περιοχές όπου το επικρατέστερο στοιχείο είναι το βιομηχανικό τα 65 dbα, για περιοχές με εξίσου βιομηχανικό και αστικό στοιχείο τα 55 dbα και εκεί όπου επικρατέστερο είναι το αστικό τα 50 dbα. Η ηχορύπανση που δημιουργείται με την λειτουργία των λατομικών εργασιών παράγεται από τα μηχανήματα και από την διενέργεια των εκρήξεων. Ο θόρυβος από τα μηχανήματα στα όρια του εργοταξίου ξεπερνά τα 80dbΑ. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι στην ελληνική πραγματικότητα δεν υπάρχει υποδομή για να εφαρμοσθεί η υπάρχουσα νομοθεσία και να γίνουν έλεγχοι με αυστηρές προδιαγραφές. Δεν υπάρχουν αποκεντρωμένες υπηρεσίες, κλιμάκια και άνθρωποι με απαραίτητη εκπαίδευση και εξοπλισμό για την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων Οπτική Ρύπανση Η σύγχρονη μεταλλευτική δραστηριότητα είναι ικανή να μεταβάλλει το φυσικό τοπίο περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα σε καιρό ειρήνης. (Gagen, 1991). Σύμφωνα με τελευταία στοιχεία του Ι.Γ.Μ.Ε. (1995), το 80% και πλέον της μεταλλευτικής δραστηριότητας στη Ελλάδα αφορά σε επιφανειακές εκμεταλλεύσεις, ενώ παράλληλα στις ανεπτυγμένες χώρες, το 40-60% των επιφανειακών εκμεταλλεύσεων αφορά σε λατομεία αδρανών υλικών, τα οποία αναπτύσσονται εντός του αστικού ιστού. Κατά τη διάρκεια της εξορυκτικής δραστηριότητας προκαλούνται μεταβολές στο τοπίο με την αλλοίωση των ακανόνιστων μορφών του φυσικού ανάγλυφου και τη 49

50 δημιουργία κανονικών γεωμετρικών μορφών, την εμφάνιση άκαμπτων ευθύγραμμων τμημάτων σε αντικατάσταση των ομαλών καμπυλών του φυσικού τοπίου, την εμφάνιση ανοικτών και έντονων χρωμάτων των εκσκαφών σε αντιπαράθεση με τα σκούρα χρώματα των φυσικών στοιχείων και την αλλαγή της υφής του φυσικού τοπίου. Οι αντιθέσεις αυτές είναι εντονότερες όταν, από τη θέση παρατήρησης, μπορεί να συγκριθεί ο χώρος εξόρυξης με το αδιατάρακτο φυσικό περιβάλλον. Η αρμονία στο τοπίο είναι μίγμα από ενότητα και ποικιλία. Η ενότητα είναι δυνατό να διαμορφωθεί από την επανάληψη ή την επικράτηση των κυρίαρχων στοιχείων του τοπίου, δηλαδή τη μορφή, τη γραμμή, το χρώμα και την υφή. Το τοπίο υφίσταται σημαντικές αλλοιώσεις από την ενεργό επιφανειακή κυρίως εξόρυξη για την απόκτηση πρώτων υλών. Όταν γίνεται μια προσπάθεια επιβολής νομικών κυρώσεων σε σχέση με την αισθητική, προκύπτει ένα απλό αλλά πολύ σημαντικό ερώτημα: πως θα ορισθεί το τι είναι ελκυστικό και το τι είναι άσχημο. Το πρόβλημα του προσδιορισμού του αισθητικά όμορφου, το οποίο υπήρξε αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των φιλοσόφων, έχει ιδιαίτερη σημασία στη θέσπιση νομικού πλαισίου. Διότι όταν εμπλέκονται νομικές κυρώσεις, είναι απαραίτητο να προσδιορίζεται με ακρίβεια τι επιτρέπεται και τι όχι (Gagen, 1991). Κάτω από μία γενική θεώρηση το τοπίο θα μπορούσε να ορισθεί ως "το οικοσύστημα μίας περιοχής κλίμα, έδαφος, πέτρωμα, φυσιογραφία, χλωρίδα, πανίδα και οι δυναμικές τους σχέσεις επηρεασμένο σε ποικίλο βαθμό από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τα φυσικά φαινόμενα, η εξωτερική εμφάνιση του οποίου γίνεται αντιληπτή συνολικά ή αποσπασματικά και κατά διαφορετικό τρόπο από τον άνθρωπο ανάλογα με το κοινωνικό πολιτιστικό του επίπεδο" (Μπρόφας, 1987). Τα ειδικά χαρακτηριστικά της οπτικής ρύπανσης είναι: Έλλειψη κοινά αποδεκτών μεθοδολογιών, οι οποίες να μπορούν να εκτιμήσουν με αντικειμενικό τρόπο το μέγεθος των μεταβολών που επιφέρει μια εκμετάλλευση στο τοπίο. Έλλειψη σαφώς προσδιορισμένων και γενικά αποδεκτών κριτηρίων και μεθοδολογιών εκτίμησης. Η αισθητική αλλοίωση του τοπίου εντάσσεται στην κατηγορία των προβλημάτων «ευζωίας». Κατά συνέπεια, είναι εξαιρετικά δύσκολο να οριστεί ένα αποδεκτό επίπεδο «ρύπανσης» του τοπίου. 50

51 Σύμφωνα με το μοντέλο VMS (Visual Management System, USDA, 1973), το οποίο αποτελεί μεθοδολογικό εργαλείο για την εκτίμηση της οπτικής ρύπανσης, η οπτική ανάλυση περιλαμβάνει την καταγραφή και εκτίμηση των οπτικών χαρακτηριστικών του γεωμορφολογικού ανάγλυφου, του εδάφους και του τοπίου, σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Με αυτήν επιδιώκεται να εκτιμηθεί η τοπιολογική αξία του χώρου, ιδιαίτερα όπως αυτή εκτιμάται από κρίσιμα σημεία παρατήρησης ή θέσεις ευαισθησίας (οικισμοί, δρόμοι μεγάλης κυκλοφορίας, τουριστικά μέρη κ.λπ.). Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι: Ο βαθμός επέμβασης στο φυσικό περιβάλλον H οπτική ευαισθησία του τοπίου H κλάση ποικιλίας του τοπίου Το επίπεδο ευαισθησίας του τοπίου H οπτική απορροφητική ικανότητα του τοπίου Οι βαθμοί επέμβασης στο φυσικό περιβάλλον είναι: Βαθμός α: Καμία ουσιαστική μεταβολή των οπτικών χαρακτηριστικών του τοπίου, π.χ. υπόγειες εκμεταλλεύσεις, χωρίς πρόβλημα υπαίθριας απόθεσης στείρων. Βαθμός β: Μερική αλλοίωση, όπως π.χ. στην περίπτωση αβαθών επιφανειακών κοιτασμάτων. Βαθμός γ: Έντονη μεταβολή του τοπίου με την δημιουργία μεγάλων εκσκαφών και αποθέσεων, οι οποίες καθίστανται κυρίαρχα στοιχεία στο τοπίο. Βαθμός δ: Πλήρης αλλαγή του φυσικού τοπίου, όπως συμβαίνει με την ισοπέδωση μιας σειράς φυσικών γεωμορφολογικών εξάρσεων, με τυπικό παράδειγμα τις μεγάλες επιφανειακές λατομικές εκμεταλλεύσεις. Οι τρεις κύριοι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η οπτική ευαισθησία του τοπίου είναι: O τύπος του τοπίου. H ύπαρξη ευαίσθητων τμημάτων σε ένα τοπίο. H δράση μεταβλητών παραγόντων (εξωτερικών και εσωτερικών) του τοπίου. 51

52 Πίνακας 6. Κλάσεις ποικιλίας του τοπίου ΦΥΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΛΑΣΗ Α ΚΛΑΣΗ Β ΚΛΑΣΗ Γ ΑΝΑΓΛΥΦΟ Κλίσεις > 31 0 Κλίσεις > Κλίσεις > ΜΟΡΦΕΣ ΠΡΑΝΩΝ ΚΑΙ Μεγάλες Κυρίαρχες Μικρές ή Ορατές αλλά όχι κυρίαρχες ΒΡΑΧΩΔΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ Ασυνήθιστες απαρατήρητες Μεγάλη ποικιλία στα είδη Συνεχής με μικρή ποικιλία ΒΛΑΣΤΗΣΗ διάρθρωση ασυνήθιστη, στα είδη και στη διάρθρωση δέντρα ή φυτά ιδιαίτερου ώριμα δέντρα αλλά Συνεχής, χωρίς ξέφωτα κάλλους συνηθισμένα ΡΕΜΑΤΑ Η ΡΥΑΚΙΑ Μεταβαλλόμενη ροή, μικρολίμνες, μαίανδροι Κοινά χαρακτηριστικά ροής και λίγοι μαίανδροι Εποχιακοί ξηροπόταμοι ή μικρά ρέματα και ίσως διαβρώσεις ή αποθέσεις ΤΟΠΙΟ ΟΡΑΤΟ ΑΠΟ: Πίνακας 7. Επίπεδο ευαισθησίας του τοπίου ΥΨΗΛΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΜΕΤΡΙΑ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ Πρωτεύοντες δρόμους, χώρους αναψυχής και υδάτινες μάζες Τουλάχιστον το 1/4 των επισκεπτών δείχνουν μέγιστο ενδιαφέρον για την ποιότητα της θέας του τοπίου Λιγότερο από το 1/4 των επισκεπτών δείχνουν μέγιστο ενδιαφέρον για την ποιότητα της θέας του τοπίου ευτερεύοντες δρόμους, χώρους αναψυχής και υδάτινες μάζες Τουλάχιστον τα 3/4 των επισκεπτών δείχνουν μέγιστο ενδιαφέρον για την ποιότητα της θέας του τοπίου Τουλάχιστον το 1/4 και όχι περισσότερο από τα 3/4 των επισκεπτών δείχνουν μέγιστο ενδιαφέρον για την ποιότητα της θέας του τοπίου Λιγότερο από το 1/4 των επισκεπτών δείχνουν μέγιστο ενδιαφέρον για την ποιότητα της θέας του τοπίο Πίνακας 8. Οπτική απορροφητική ικανότητα του τοπίου ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΒΑΘΜΟΣ ΚΛΙΣΗ 0-5% 6-15% 16-30% 31-60% Μεγαλύτερη από 60% ΙΑΒΡΩΣΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΥΝΑΜΙΚΟ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΧΡΩΜΑΤΟΣ ΕΔΑΦΟΥΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Χαμηλό δυναμικό διάβρωσης Μέσο δυναμικό διάβρωσης Yψηλό δυναμικό διάβρωσης Χαμηλό δυναμικό διάβρωσης Μέσο δυναμικό διάβρωσης Yψηλό δυναμικό διάβρωσης Μικρή αντίθεση Μέση αντίθεση Μεγάλη αντίθεση Μεγάλη ποικιλότητα Μέση ποικιλότητα Μικρή ποικιλότητα Σύμφωνα με τις βασικές αρχές της Περιβαλλοντικής Ψυχολογίας, κάθε άτομο έχει ένα βέλτιστο όριο υποδοχής ερεθισμάτων (Spash, 1997), στη συγκεκριμένη περίπτωση οπτικών. Το όριο αυτό διαφέρει. Μόλις κάποιος το υπερβεί, μπορεί να έχει 52

53 συμπτώματα, όπως εκδήλωση στρες, εφίδρωση, ταχυπαλμίες, υπερφόρτωση, πονοκέφαλο. Σε άτομα με ιδιαίτερα χαμηλό όριο μπορεί να εκδηλωθεί ακόμη και κάποια μορφή ήπιας κατάθλιψης (Παναγόπουλος, 2002). Καθένας, ανάλογα με τα όριά του, προσαρμόζεται ή όχι στην οπτική ρύπανση. Μαθαίνει δηλαδή να μη «βλέπει» όλα τα άχρηστα προς αυτόν οπτικά μηνύματα και επικεντρώνεται σε όσα τον αφορούν. Οι άνθρωποι των πόλεων έχουν αυξημένο όριο αντοχής σε σχέση με κάποιον που ζει στην επαρχία. Η αύξηση της επιφάνειας των λατομείων στη επιφάνεια της περιοχής του Βώλακα δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως ανησυχητική. Στην πραγματικότητα, όμως, η περιβαλλοντική επίπτωση είναι σημαντική, αν λάβει κανείς υπόψη του το γεγονός ότι ο Βώλακας είναι τουριστικό χωριό λόγω της ύπαρξης του χιονοδρομικού κέντρου του Φαλακρού όρους και τα λατομεία μαρμάρου έχουν μεγάλη οπτική επίδραση λόγω του μεγέθους και της χρωματικής τους αντίθεσης. Εάν οι διαπιστωμένες τάσεις αυξανόμενων οικολογικών, περιβαλλοντικών και οπτικών επιδράσεων συνεχιστούν στο μέλλον, το τοπίο διατρέχει τον κίνδυνο σημαντικής υποβάθμισης. Οι σημερινοί ρυθμοί αύξησης των λατομείων δεν μπορούν να θεωρηθούν βιώσιμοι και συμβατοί με τον τουρισμό. Οι νέες άδειες λατομείων θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την οπτική επίδρασή τους στο τοπίο, ενώ θα πρέπει να καταρτιστούν μελέτες αποκατάστασης και επαναφύτευσης των λατομείων που είναι πλέον ανενεργά. Εικόνα 23. Οπτική ρύπανση από την εγκατάλειψη λατομικών χώρων 53

54 Εικόνα 24. Συνολική εικόνα του Βώλακα και των λατομείων μαρμάρου 1.11 Περιβαλλοντική αποκατάσταση Ο όρος αποκατάσταση (restoration) εννοείται ως η διαδικασία πλήρους επαναφοράς του οικοσυστήματος στην αρχική του κατάσταση (δομή και λειτουργία). Κάτι τέτοιο ουσιαστικά είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί, δηλαδή να επιτευχθεί εκ νέου η αρχική κατάσταση υγείας και τελειότητας, παρά μόνο κάτω από ειδικές συνθήκες (Bradshaw & Chadwick, 1980). Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος με σύνεση και υπευθυνότητα. Οπωσδήποτε, η πλήρης αναστολή της εξορυκτικής δραστηριότητας πρέπει να αποκλειστεί, γιατί οι ανάγκες της κοινωνίας στην εργασία και σε πρωτογενή υλικά αυξάνουν συνεχώς. Με βάση τα παραπάνω, η αποκατάσταση των λατομικών χώρων μετά την εκμετάλλευση ή ακόμα και η αναγνώριση ορισμένων από τα ήδη εγκαταλελειμμένα λατομεία, ως χώρων μελέτης για την χλωρίδα και την πανίδα θεωρείται επιβεβλημένη (Χατζηστάθης, 1979). Σταδιακά από τα πρώτα έτη της εκμετάλλευσης, θα πρέπει να αρχίσει η αποκατάσταση στη Ζώνη Οπτικής Προστασίας και στα τμήματα των εξοφλημένων 54

55 βαθμίδων, με στόχο την επαναφορά της βλάστησης στην αρχική της τουλάχιστον μορφή, μετά την ολοκλήρωση της εκμετάλλευσης των λατομικών χώρων. Ο βασικός στόχος για την αποκατάσταση του χώρου είναι η επαναφορά του οικοσυστήματος σε μια φυσική ισορροπία κατά το δυνατόν ώστε να αμβλυνθούν τα αποτελέσματα της επέμβασης. Το τελικό αποτέλεσμα της αποκατάστασης είναι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, με παράλληλη αξιοποίηση του πετρώματος. Οι εργασίες αποκατάστασης θα έχουν σαν αποτέλεσμα την αποφυγή διαβρώσεων του εδαφικού υλικού, την καλύτερη αισθητική του τοπίου κ.λπ. Πρακτικά αλλά και ουσιαστικά ο στόχος της αποκατάστασης είναι να χρησιμοποιηθεί η βλάστηση της περιβάλλουσας αδιατάρακτης περιοχής ως γνώμονας για επανεγκατάσταση των φυτικών ειδών. Με αυτόν τον τρόπο, ο λατομικός χώρος θα εναρμονίζεται με τη γύρω περιοχή διότι θα λαμβάνει χώρα τόσο η τεχνητή όσο και η φυσική αποκατάσταση (οικολογική διαδοχή) (Χατζηστάθης & Ντάφης, 1989). Η αποκατάσταση ενός λατομείου περιλαμβάνει την κατάλληλη διαμόρφωση του ανάγλυφου (δηλαδή την μερική ή ολική επιχωμάτωση του διαταραχθέντος λατομικού χώρου) ή την πλήρωση των βαθμίδων με ικανού πάχους εδαφικό υλικό, με σκοπό την αποκατάσταση και προετοιμασία των επιφανειών για την εγκατάσταση της βλάστησης με φύτευση ή/και σπορά από κατάλληλα είδη (ποώδη, θαμνώδη και δενδρώδη), καθώς και της υποδομής για τη συντήρησή της (δίκτυο, άρδευσης κ.λπ.). Οι εργασίες εγκατάστασης της βλάστησης προϋποθέτουν ότι τα έργα που σχετίζονται με τη μορφολογία του εδάφους, την ποιότητα της φυτικής γης, τα αντιδιαβρωτικά και τη στερέωση των αποθέσεων έχουν εκτελεστεί με επιτυχία. Βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση της αποκατάστασης είναι το αν η φυσιογνωμία της λατομικής έκτασης σε γενικά πλαίσια θα είναι οικεία με την αδιατάρακτη περιοχή. Ο Ewel (1987) διακρίνει τα πέντε ακόλουθα κριτήρια για μια επιτυχημένη αποκατάσταση: την αειφορικότητα (δυνατότητα αναγέννησης), την αντίσταση των αυτοφυών σε εισβολές ξενικών ειδών, την παραγωγικότητα, τη διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών και τις βιοτικές αλληλεπιδράσεις Οι παράγοντες που θα καθορίσουν την επιτυχία της αποκατάστασης είναι η επιλογή των φυτικών ειδών, η προετοιμασία του εδάφους και η επιλογή των συνθηκών φύτευσης. Ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να αποδίδεται στο αν ο λατομικός χώρος μετά 55

56 το πέρας των εργασιών εκμετάλλευσης μπορεί, με ένα κόστος οικονομικά αποδεκτό, να διαμορφωθεί κατάλληλα, ώστε να αποκτήσει μορφή συμβατή με το άμεσο και το ευρύτερο περιβάλλον. Εικόνα 25. Εργασίες αποκατάστασης λατομικού χώρου (πηγή: oryktosploutos.net) Για όλα τα εξορυκτικά έργα, πρέπει να υλοποιείται σχέδιο αποκατάστασης το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του σχεδίου ανάπτυξης των εξορυκτικών εργασιών και της λειτουργίας της εκμετάλλευσης. Το σχέδιο προβλέπει σταδιακή και συντονισμένη αποκατάσταση, καθώς και την τελική χρήση του εξορυκτικού χώρου, η δε εφαρμογή του πρέπει να παρακολουθείται σε ετήσια βάση από τον φορέα εκμετάλλευσης και τις αρμόδιες αρχές. Η διαδικασία αποκατάστασης δύναται να υλοποιείται, προοδευτικά κατά τη διάρκεια και μετά το πέρας της εκμετάλλευσης, οπότε θα έχει ολοκληρωθεί η τελική διαμόρφωση του χώρου με απώτερο σκοπό να ενσωματωθεί ομαλά με την ευρύτερη αδιατάρακτη περιοχή. Η άμεση σχέση της εφαρμογής και ελέγχου της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων παράλληλα με την φυτοτεχνική μελέτη σε μια διαταραγμένη περιοχή από την λατομική εκμετάλλευση θα προσδώσει την αποτελεσματικότητα και τον καθορισμό του πλαισίου αποκατάστασης. Η διαδικασία αποκατάστασης περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια (Χατζηστάθης & Ντάφης, 1989): Κατάλληλη χωροθέτηση και επιλογή προσανατολισμού της εκμετάλλευσης, ώστε να αποφευχθούν οπτικά ευάλωτες θέσεις. Επιλογή της μεθόδου εξορυκτικής εκμετάλλευσης και των χώρων απόθεσης, ώστε να περιλαμβάνουν τη μικρότερη δυνατή επέμβαση. Συλλογή και αποθήκευση του επιφανειακού εδάφους σε ξεχωριστές θέσεις. 56

57 Κατάλληλη διαμόρφωση των κυρίων χώρων εξόρυξης και απόθεσης με έργα δρόμων προσπέλασης, εγκαταστάσεων και προσωρινών αποθέσεων εδαφικού υλικού. Επιχωμάτωση με εδαφικό υπόστρωμα και φυτική γη. Επιλογή εντόπιων φυτικών ειδών για χρήση σε αναχλοάσεις και αναδασώσεις. Υλοποίηση μεθόδων σποράς και φύτευσης με παρακολούθηση της εξέλιξης του χώρου. Συντήρηση των υφιστάμενων έργων με συμπληρωματικές φυτεύσεις. Αφού εκτιμηθούν οι μεταβλητές του τοπίου, καθοριστούν οι χώροι εκμετάλλευσης και απόθεσης των στείρων, εξετάζεται το έδαφος το οποίο θα πρέπει να διαθέτει κατάλληλες φυσικοχημικές και βιολογικές ιδιότητες, ώστε να είναι ικανό να συντηρήσει τη βλάστηση που θα εγκατασταθεί. Επίσης, η επιλογή της μεθόδου εγκατάστασης βλάστησης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη πολλά κριτήρια, όπως φυσικοχημικές ιδιότητες των εδαφών, είδη βλάστησης, διαθέσιμους πόρους, κ.λπ. Η απευθείας σπορά, είτε με χειρωνακτικό τρόπο είτε με χρήση υδροσπορέα, αποτελεί την πιο συνήθη μέθοδο, καθώς επιτυγχάνει την κάλυψη μεγάλων εκτάσεων με μικρό κόστος και σε σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ στην περίπτωση φυτοκάλυψης δυσπρόσιτων πρανών, η πιο διαδεδομένη κι αποτελεσματική μέθοδος, αλλά υψηλού κόστους, είναι η υδροσπορά. Η επιλογή των δασικών δένδρων που θα χρησιμοποιηθούν για την αποκατάσταση ενός λατομείου αποτελεί σημαντικό βήμα. Τα προς επιλογή δασοπονικά είδη πρέπει να πληρούν τις εξής τρεις βασικές προϋποθέσεις (Χατζηστάθης & Ντάφης, 1989): Να είναι βιολογικά προσαρμοσμένα προς τις οικολογικές συνθήκες του χώρου στον οποίο θα εισαχθούν. Να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του δασοπονικού σκοπού. Η εγκατάστασή τους και ο παραπέρα χειρισμός τους να είναι εύκολος, χωρίς ιδιαίτερα υψηλές δαπάνες. Σύμφωνα λοιπόν με τις τρεις αυτές προϋποθέσεις, πρέπει να γίνει επιλογή εκείνων των δασοπονικών ειδών που οι βιολογικές τους ιδιότητες συμπίπτουν με τις οικολογικές συνθήκες του λατομικού χώρου. 57

58 Εικόνα 26. Αποκατάσταση λατομείου (από Εικόνα 27. Σχηματική αποκατάσταση λατομείου (πηγή: Οφέλη περιβαλλοντικής αποκατάστασης λατομείων Με την περιβαλλοντική αποκατάσταση των ανενεργών τμημάτων των λατομείων, τα οφέλη είναι (Χατζηστάθης & Ντάφης, 1989): Απορρόφηση μεγάλων ποσοτήτων CO2, με έκλυση Ο2 στην ατμόσφαιρα. Επανένταξη των χώρων στο φυσικό περιβάλλον των δασικών εκτάσεων, με τις κατάλληλες φυτεύσεις, με ταυτόχρονη προστασία από διάβρωση εδαφών. 58

59 Αναβάθμιση των χώρων με δυνατότητα δημιουργίας περιοχών αναψυχής, ειδικά θεματικών πάρκων διαφόρων χρήσεων, όπως αθλητισμός, διάδραση κ.λπ. (Εικόνα 25) Ειδικότερα, τα εναλλακτικά σχέδια χρήσεων γης μπορούν να ομαδοποιηθούν στα ακόλουθα κύρια είδη χρήσεων (Χατζηστάθης & Ντάφης, 1989): Φυσική αποκατάσταση (αναβλάστηση, αναδάσωση κ.λπ.) Αναψυχή (πάρκα, χώροι αθλοπαιδιών, υπαίθρια θέατρα κ.λπ.) Γεωργική χρήση (μόνιμου ή εποχιακού χαρακτήρα) Οικιστική χρήση (μόνιμου ή εποχιακού χαρακτήρα) Εμπορική χρήση (εμπορικά κέντρα, αποθηκευτικοί χώροι κ.λπ.) Βιομηχανική χρήση (ελαφριάς ή βαριάς μορφής) Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων Συγκροτήματα κοινής ωφέλειας (ερευνητικά ή εκπαιδευτικά ινστιτούτα, σχολικά συγκροτήματα κ.λπ.). Ως χρήσεις εννοούνται και οι ακόλουθοι συνδυασμοί: Πολλαπλή χρήση γης: Περισσότερες της μιας χρήσεις του αυτού είδους εφαρμοζόμενες στην ίδια περιοχή (π.χ. χρήση ενός χώρου αναψυχής για αθλητικές ή πολιτιστικές εκδηλώσεις). Σύνθετη χρήση γης: Περισσότερα του ενός είδη χρήσεων γης εφαρμοζόμενα στην ίδια περιοχή (π.χ. η αξιοποίηση του ίδιου χώρου για αναψυχή αλλά και για εμπορική χρήση). Προσωρινή χρήση γης: Χρήση γης εφαρμοζόμενη για περιορισμένο χρονικό διάστημα έως ότου οι συνθήκες (φυσικές ή κοινωνικοοικονομικές) επιτρέψουν την εγκατάσταση της οριστικής χρήσης (π.χ. η αξιοποίηση ενός ανενεργού λατομείου ως χώρου απόθεσης απορριμμάτων πριν τη διαμόρφωση του χώρου ως χώρου αναψυχής) Νομοθετικό πλαίσιο έρευνας, μίσθωσης και εκμετάλλευσης των μαρμάρων Τα διάφορα θέματα και προβλήματα που προκύπτουν κατά την διαδικασία της έρευνας, μίσθωσης και εκμετάλλευσης του μαρμάρου ρυθμίζονται με την εφαρμογή αντίστοιχων διατάξεων των εξής Νομοθετημάτων και Υπουργικών Αποφάσεων: 59

60 Το Ν.669/77 «περί εκμεταλλεύσεων λατομείων» (ΦΕΚ 241/Α/ ). Το Π.Δ. 285/79 «περί εκμισθώσεως Δημόσιων λατομείων μαρμάρων και βιομηχανικών ορυκτών» (ΦΕΚ 83/Α/ ). Το Ν.1428/84 «περί εκμεταλλεύσεως λατομείων αδρανών υλικών και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 43/Α/ ) σε συνδυασμό με το Ν.2115/93 «περί τροποποιήσεως, αντικαταστάσεως και συμπληρώσεως των διατάξεων του Ν.1428/84 κ.λπ.» (ΦΕΚ 15/Α/ ). Την απόφαση αριθμ. 11-5η/Φ17402/84 του τέως Υ.Β.Ε.Τ. «Κανονισμός Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών» (ΦΕΚ 931/Β/ ) με τις τροποποιήσεις της και με την οποία καθορίζονται οι τεχνικές λεπτομέρειες διενέργειας των μεταλλευτικών και λατομικών εργασιών. Το Ν.2702/99 «Διάφορα θέματα αρμοδιότητας του Υπουργείου Ανάπτυξης και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 70/Α/7-4-99). Το νομοθετικό πλαίσιο που αφορά και τις λατομικές δραστηριότητες των μαρμάρων, εντάσσεται ο Ν.998/79 «περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας» (ΦΕΚ 289/Α/ ), ο Ν.1650/86 «περί προστασίας του περιβάλλοντος» (ΦΕΚ 160/Α/ ) και η με αριθμ.69269/5387/ Κοινή Υπουργική Απόφαση «περί κατάταξης έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων κ.λπ.» (ΦΕΚ 678/Β/ ) Έρευνα Για τη διενέργεια ερευνητικών εργασιών για ανεύρεση μαρμάρου σε δημόσια έκταση, απαιτείται η έκδοση Απόφασης του Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης περί χορήγησης Συναίνεσης για τη διενέργεια των ερευνητικών εργασιών. Τα απαραίτητα δικαιολογητικά υποβάλλονται στην αρμόδια υπηρεσία της οικείας Περιφέρειας και στη συνέχεια, εφόσον συμπληρωθεί ο φάκελος, εκδίδεται η ως άνω Απόφαση. Προς έκδοση της υπόψη Απόφασης απαιτούνται: 1. Αίτηση του ενδιαφερομένου στην αρμόδια υπηρεσία της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης. 2. Γνωμοδοτήσεις των αρμοδίων υπηρεσιών για τις οποίες εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των παρ. 2 και 3 του άρθρου 4 του Ν.669/77, καθώς και το άρθρο 10 του Ν.1428/1984, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 10 του 60

61 Ν.2115/1993. Οι αρμόδιες για την έρευνα της συνδρομής των απαγορευτικών λόγων υπηρεσίες, που αναφέρονται πιο πάνω γνωμοδοτούν σε όλες τις περιπτώσεις υποβολής αιτήματος για διενέργεια ερευνητικών εργασιών μέσα σε αποκλειστική προθεσμία τριών (3) μηνών από την υποβολή σε αυτές εγγράφου ερωτήματος από την υπηρεσία που είναι αρμόδια για την συμπλήρωση του φακέλου, διαφορετικά θεωρείται ότι γνωμοδότησαν θετικά. Οι υπηρεσίες που γνωμοδοτούν είναι: α) Οι περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού (Εφορείες Αρχαιοτήτων). Επισημαίνεται εδώ, ότι η γνωμοδότηση αυτή θα πρέπει να είναι εναρμονισμένη με το άρθρο 10 του νέου νόμου Ν.3028/ σχετικά με την «προστασία των αρχαιοτήτων και της εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», β) Ο ΕΟΤ, γ) Η Στρατιωτική Αρχή (ΓΕΣ), δ) Η ΔΕΗ, ε) Η ΤΥΔΚ και/ή η Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών, στ) Η αρμόδια Επιθεώρηση Μεταλλείων, ζ) Η Διεύθυνση Δασών 3. Γνωμοδότηση του ΙΓΜΕ στα πλαίσια των προβλεπόμενων στις διατάξεις του Π.Δ. 285/79 (άρθρο 17). 4. Εγκεκριμένη Τεχνική μελέτη, άρθρου 4 του Κανονισμού Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών. 5. Εγκεκριμένη Περιβαλλοντική μελέτη, καθώς και έγκριση περιβαλλοντικών όρων (άρθρο 2, του Ν.3010/2002). 6. Εγγυητική επιστολή αναγνωρισμένης Τράπεζας, ύψους τέτοιου ώστε να καλύπτει το κόστος των έργων αποκατάστασης που αναφέρεται στην απόφαση εγκρίσεως των περιβαλλοντικών όρων και χωρίς να αναφέρει ημερομηνία λήξης. 7. Έγκριση επέμβασης από τη Διεύθυνση Δασών, σύμφωνα με το Ν.998/79, εφόσον, η έκταση είναι δασική. 8. Κατάθεση εγγυητικής επιστολής 1467,35 Ευρώ για την καλή εκπλήρωση των όρων της Συναινέσεως (άρθρο 21, παρ. 6 του Ν.2115/93). 9. Τέλος, απαιτείται έγγραφη γνωστοποίηση της έναρξης των ερευνητικών εργασιών, από τον ενεργούντα τις ερευνητικές εργασίες, στις αρμόδιες Εφορείες Αρχαιοτήτων και την αρμόδια Επιθεώρηση Μεταλλείων, την αρμόδια Στρατιωτική αρχή και την αρμόδια Δασική Υπηρεσία. Η χρονική διάρκεια της συναίνεσης ερευνητικών εργασιών για εύρεση μαρμάρου ή βιομηχανικού ορυκτού είναι 1 (ένα) έτος με δυνατότητα παράτασης 1 (ενός) έτους επιπλέον. 61

62 Μισθώσεις Οι συμβάσεις μίσθωσης ή εισφοράς του δικαιώματος εκμετάλλευσης των λατομείων μαρμάρων συνάπτονται υποχρεωτικά με συμβολαιογραφικά έγγραφα. Η έκταση η οποία μισθώνεται κυμαίνεται μεταξύ 20 ελάχιστη και 100 στρεμμάτων η μέγιστη. Οι μισθώσεις διαρκούν 15 έτη και συνομολογούνται για μια τριετία με δυνατότητα μονομερούς παράτασης από τον μισθωτή, μέχρι συμπλήρωσης δεκαπενταετίας. Η δεκαπενταετία είναι δυνατόν να παραταθεί με μονομερή δήλωση, με συμβολαιογραφικό έγγραφο και με τους ίδιους όρους και συμφωνίες της σύμβασης που παρατείνεται, μέχρι να συμπληρωθούν σαράντα έτη από τη συνομολόγηση της αρχικής σύμβασης. Η παράταση της σύμβασης πραγματοποιείται εφόσον: α) Υπάρχει σε ισχύ απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, β) δεν συντρέχουν οι απαγορευτικοί λόγοι που αναφέρονται στο άρθρο 10 του Ν.1428/84 όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 10 του Ν.2115/93 και έχουν εκδοθεί οι αποφάσεις έγκρισης Τεχνικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Όρων και επέμβασης σε Δασικές Εκτάσεις που προβλέπονται στο άρθρο 9 παρ. 3 του Ν.1428/84 όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 9 του Ν.2115/93, γ) οι εκμεταλλευτές έκαναν επενδύσεις και πέτυχαν παραγωγή και πωλήσεις ανάλογες προς τη σπουδαιότητα του λατομείου. Για τη συνδρομή των παραπάνω προϋποθέσεων θα πρέπει να εκδοθεί διαπιστωτική πράξη, η οποία επισυνάπτεται στη μονομερή δήλωση παράτασης. Κατά τη διαδικασία που προηγείται της έκδοσης της διαπιστωτικής πράξης καλείται να διατυπώσει τις απόψεις του και ο ιδιοκτήτης του λατομείου. Το αρμόδιο όργανο για την έκδοση της διαπιστωτικής πράξης είναι α) ο περιφερειάρχης, στην περίπτωση που η έκταση είναι δημόσια, β) ο Νομάρχης, 1 στην περίπτωση που η έκταση ανήκει σε δήμο ή κοινότητα. Στην περίπτωση αυτή είναι απαραίτητο να προηγηθεί η έκδοση αιτιολογημένης συναινετικής απόφασης του δημοτικού η κοινοτικού συμβουλίου, σχετικά με την δραστηριότητα που ανέπτυξε η επιχείρηση. Η παράταση της σύμβασης γίνεται 2 φορές με τις ίδιες προϋποθέσεις και διαδικασία: α) την πρώτη φορά για 15 έτη, β) τη δεύτερη φορά για το χρονικό διάστημα που υπολείπεται μέχρι να συμπληρωθούν 40 έτη από την συνομολόγηση της αρχικής σύμβασης. Συμβάσεις που έχουν ήδη παραταθεί και ισχύουν μπορούν αν παραταθούν μια φορά ακόμη για το χρονικό διάστημα που υπολείπεται μέχρι να συμπληρωθούν 40 1 Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιείται ο όρος Νομάρχης όπως αναφέρεται στο νόμο. Σημειώνεται ότι οι αρμοδιότητες του Νομάρχη έχουν περάσει στον Αντιπεριφερειάρχη. 62

63 έτη από την σύναψη της αρχικής σύμβασης. Επομένως η μέγιστη διάρκεια των συμβάσεων μίσθωσης των λατομικών χώρων μαρμάρων είναι 40 έτη και την ίδια μέγιστη διάρκεια έχουν και οι άδειες εκμετάλλευσης. Το δικαίωμα εκμετάλλευσης μαρμάρων επεκτείνεται και επί των υποπροϊόντων και των απορριμμάτων. Η μίσθωση των λατομικών εκτάσεων που ανήκουν στους Ο.Τ.Α γίνεται με δημοπρασία. Οι Δημόσιες Λατομικές Εκτάσεις εκμισθώνονται με πλειοδοτική διαδικασία εφόσον: α) είχε πραγματοποιηθεί σε αυτές εκμετάλλευση ή β) είχαν διενεργηθεί ερευνητικά έργα από το Ι.Γ.Μ.Ε. Η πλειοδοτική διαδικασία γίνεται στο κατάστημα της περιφερειακής διοίκησης. Οι δημόσιες λατομικές εκτάσεις εκμισθώνονται με απευθείας συμβάσεις εφόσον: α) δε συντρέχουν οι προϋποθέσεις της εκμίσθωσης με πλειοδοτική διαδικασία που αναφέρθηκαν πιο πάνω ή β) η πλειοδοτική διαδικασία πραγματοποιήθηκε 2 φορές χωρίς να υποβληθεί προσφορά (επαναληπτική δημοπρασία χωρίς προσφορά). Τόσο στην περίπτωση των λατομικών εκτάσεων μαρμάρου που ανήκουν στο δημόσιο όσο και αυτών που ανήκουν στους Ο.Τ.Α γίνεται απευθείας μίσθωση σε αυτόν που του έχει χορηγηθεί συναίνεση για τη διενέργεια ερευνητικών εργασιών. Στην περίπτωση αυτή ο διενεργήσας την έρευνα μπορεί να ζητήσει με αίτησή του προς τον δήμο ή την κοινότητα (στην περίπτωση που η έκταση ανήκει σε Ο.Τ.Α) ή προς την περιφέρεια (στην περίπτωση που η έκταση είναι δημόσια), τη μίσθωση της έκτασης είτε κατά το χρόνο ισχύος της συναίνεσης ή εντός 3 μηνών από την λήξη της συναίνεσης. Προκειμένου περί δημοτικών και κοινοτικών λατομείων μαρμάρων με την αίτηση για μίσθωση της έκτασης, πρέπει να υποβληθούν και όλα τα δικαιολογητικά που απαιτούνται για να εκδοθεί η άδεια εκμετάλλευσης στο όνομα του δήμου ή της κοινότητας. Μετά την έκδοση της άδειας εκμετάλλευσης, το δημοτικό ή κοινοτικό συμβούλιο με απόφασή του μισθώνει απευθείας τη λατομική έκταση στον διενεργήσαντα την έρευνα. Απευθείας και άνευ δημοπρασίας εκμίσθωσης του δικαιώματος εκμετάλλευσης ανοιγμένου δημοτικού ή κοινοτικού λατομείου μαρμάρων επιτρέπεται να γίνει μόνο σε γεωργικούς, βιοτεχνικούς συνεταιρισμούς εξόρυξης, επεξεργασίας και πώλησης μαρμάρων που υπήρχαν την 1η Σεπτεμβρίου 1977 και που τα μέλη τους είναι κάτοικοι του δήμου η της κοινότητας. Δημόσια λατομεία μαρμάρων μισθωμένα πριν την 1η Σεπτεμβρίου 1977 (έναρξη ισχύος του Ν.669/77) είναι δυνατόν ύστερα από απόφαση του Περιφερειάρχη να εκμισθώνονται εκ νέου στους ίδιους μισθωτές με απευθείας σύμβαση, εφόσον υποβληθεί σχετική αίτηση πριν τη λήξη της σύμβασης και διαπιστωθεί ότι: α) διενεργείται ορθολογική εκμετάλλευση του 63

64 λατομείου, β) η δραστηριότητα τόσο στον τομέα των επενδύσεων σε επαρκή και σύγχρονο εξοπλισμό, όσο και στον τομέα της παραγωγής, είναι ανάλογη με την σπουδαιότητα του λατομιού χώρου, γ) έχουν ληφθεί τα υποδειχθέντα μέτρα προστασίας των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος (έχει εφαρμοστεί η περιβαλλοντική μελέτη με τους όρους της απόφασης έγκρισής της κ.λπ.). Η νέα μίσθωση, μπορεί να υπογραφεί μέσα στην τελευταία πενταετία της προηγούμενης μίσθωσης. Οι συμβάσεις μίσθωσης λύνονται αυτοδίκαια αν ανακληθεί η άδεια εκμετάλλευσης Μισθώματα Το μίσθωμα διακρίνεται σε πάγιο και αναλογικό: α) Ετήσιο πάγιο μίσθωμα αναφέρεται στο στρέμμα και πολλαπλασιάζεται με το σύνολο των στρεμμάτων της λατομικής περιοχής. Το είδος αυτό του μισθώματος μπορεί να αναπροσαρμόζεται ανά τριετία με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης. Σήμερα το πάγιο μίσθωμα έχει διαμορφωθεί ως εξής: Για την πρώτη τριετία της σύμβασης στο ποσό των δρχ. (35,22 Ευρώ) ή εφόσον πρόκειται για λατομική έκταση στην οποία δεν έλαβε χώρα εκμετάλλευση, στο ποσό των δρχ. (7,34 Ευρώ). Για το υπόλοιπο χρονικό διάστημα ισχύος της σύμβασης στο ποσό των δρχ. (52,82 Ευρώ). β) Το αναλογικό μίσθωμα δεν μπορεί να υπερβαίνει το 8% της τιμής πώλησης των εξορυσσόμενων ογκομαρμάρων στο δάπεδο του λατομείου ή το 10% της τιμής πώλησης των ακατέργαστων υποπροϊόντων και των πάσης φύσης απορριμμάτων, επίσης στο δάπεδο του λατομείου. Το αναλογικό μίσθωμα καταβάλλεται μόνο, όταν είναι μεγαλύτερο του πάγιου. Το αναλογικό μίσθωμα συμψηφίζεται στο καταβληθέν πάγιο. Το 50% των πάγιων και αναλογικών μισθωμάτων των Δημοσίων Λατομείων Μαρμάρων αποδίδεται στους Ο.Τ.Α., στην περιοχή των οποίων βρίσκονται τα λατομεία Εκμετάλλευση Το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μαρμάρων ανήκει στον ιδιοκτήτη της έκτασης στην οποία βρίσκονται. Ο ιδιοκτήτης μπορεί να εκμεταλλευτεί ο ίδιος ή να παραχωρήσει το δικαίωμα εκμετάλλευσης σε τρίτο. Η εκμετάλλευση των μαρμάρων επιτρέπεται μόνο αφού εκδοθεί η σχετική άδεια από την Επιθεώρηση Μεταλλείων. 64

65 Κατ εξαίρεση η άδεια εκμετάλλευσης των σχιστολιθικών πλακών χορηγείται από την Νομαρχία. 2 Ο χώρος που παραχωρείται για την διενέργεια της έρευνάς και στη συνέχεια της εκμετάλλευσης πρέπει να είναι ενιαίος και να μην είναι μικρότερος των 20 στρεμμάτων ούτε μεγαλύτερος των 100 στρεμμάτων. Κατ εξαίρεση για τις σχιστολιθικές πλάκες δεν ισχύει ο περιορισμός αυτός της έκτασης. Απαγορεύεται επίσης η κατάτμηση χώρου για τον οποίο έχει εκδοθεί άδεια εκμετάλλευσης και η δημιουργία ανεξάρτητων χώρων εκμετάλλευσης που θα μισθωθούν με διαφορετικές συμβάσεις μίσθωσης. Ειδικά, για τις μαρμαροψηφίδες, πριν από την χορήγηση άδειας εκμετάλλευσης, θα πρέπει να υπάρχει θετική γνωμοδότηση του Ι.Γ.Μ.Ε σχετικά με την καταλληλότητα του πετρώματος, για την εξόρυξη και διάθεση μαρμαροψηφίδας. Για την διενέργεια της εκμετάλλευσης του μαρμάρου δεν πρέπει να υπάρχουν απαγορευτικοί λόγοι και συγκεκριμένα: α) κίνδυνοι για τη ασφάλεια της ζωής ή της υγείας των εργαζόμενων, των περίοικων και των διερχόμενων, β) βλάβες σε έργα δημόσιας ωφέλειας, γ) βλάβες σε κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία ή τουριστικές εγκαταστάσεις, δ) σοβαρές αλλοιώσεις του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Δεν χορηγείται επίσης άδεια εκμετάλλευσης, αν από τα στοιχεία της υποβαλλόμενης τεχνικής μελέτης προκύψει ότι δεν είναι δυνατό να διενεργείται ορθολογική εκμετάλλευση με την εφαρμογή του Κανονισμού Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών. Για τους δημοτικούς και κοινοτικούς χώρους προηγείται η έκδοση της άδειας εκμετάλλευσης και ακολουθεί η μίσθωση του χώρου σε αυτόν που του έχει χορηγηθεί το δικαίωμα έρευνας του χώρου ή στον πλειοδότη του δημοπρατηθέντος χώρου. Για την χορήγηση της άδειας εκμετάλλευσης υποβάλλεται στην Νομαρχία αίτηση με τα εξής δικαιολογητικά: α) Τοπογραφικό σχεδιάγραμμα της λατομικής έκτασης σε 7 αντίγραφα με ισοϋψείς καμπύλες και κλίμακα 1:5000. Οι ορθογώνιες συντεταγμένες των ορίων του λατομικού χώρου θα είναι εξαρτημένες από το Εθνικό Τριγωνομετρικό Δίκτυο. β) Απλό σχεδιάγραμμα ή σκαρίφημα στο οποίο θα αποτυπώνονται όλα τα λεπτομερειακά στοιχεία της ευρύτερης περιοχής και σε 2 Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιείται ο όρος Νομαρχία όπως αναφέρεται στο νόμο. Σημειώνεται ότι μετά την εφαρμογή του νόμου 3852/2010, με τον οποίο μεταρρυθμίστηκε η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 2011, οι αρμοδιότητες της Νομαρχίας έχουν εκχωρηθεί στις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. 65

66 απόσταση τουλάχιστον 500 μέτρων γύρω από το λατομικό χώρο. γ) Αντίγραφα των στοιχείων αποτύπωσης του λατομικού χώρου και των υπολογισμών προσδιορισμού των συντεταγμένων των ορίων του χώρου. δ) Τεχνική μελέτη εγκεκριμένη από το Υπουργείο Ανάπτυξης. Οι προδιαγραφές καθορίζονται στο άρθρο 97 του Κ.Μ..Λ.Ε. Η μελέτη υπογράφεται από μηχανικό μεταλλείων και τα γεωλογικά της στοιχεία με το κεφάλαιο των ερευνητικών εργασιών από πτυχιούχο Γεωλόγο. ε) Εγκεκριμένη μελέτη αποκατάστασης του περιβάλλοντος με απόφαση Περιφερειάρχη, με την οποία εγκρίνονται οι περιβαλλοντικοί όροι, όπως προβλέπεται στην Κ.Υ.Α /5387/ Φ.Ε.Κ. 678/Β/ στ) Την απόφαση έγκρισης επέμβασης για εκμετάλλευση της Δ/νσης Δασών που προβλέπεται από τις διατάξεις του άρθρου 57 του Ν.998/79 Φ.Ε.Κ. 289/Α/ , στην περίπτωση που ο λατομικός χώρος είναι δασική έκταση. ζ) Εγγυητική επιστολή εκπλήρωσης των υποχρεώσεων αποκατάστασης του περιβάλλοντος από τις λατομικές επεμβάσεις, με την εφαρμογή εγκεκριμένης Μελέτης Αποκατάστασης του Περιβάλλοντος στα πλαίσια ενός χρονοδιαγράμματος των εργασιών που πρέπει να εκτελεστούν για την αποκατάσταση του τοπίου. Το ύψος της εγγυητικής επιστολής είναι αυτό που καλύπτει το κόστος των έργων αποκατάστασης που αντιστοιχεί στο χρονικό διάστημα ισχύος της απόφασης έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων. Το κόστος αυτό πέραν της ανά πενταετία αναπροσαρμογής του κατά 40%, θα αναπροσαρμόζεται και κάθε φορά που θα ανανεώνεται το χρονικό διάστημα ισχύος των περιβαλλοντικών όρων, ώστε να ανταποκρίνεται κάθε φορά στις πραγματικές δαπάνες για έργα αποκατάστασης κατά το χρονικό διάστημα ισχύος της απόφασης έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων. Η άδεια εκμετάλλευσης που εκδόθηκε στο όνομα εκείνου που ο ιδιοκτήτης του εδάφους παραχώρησε το δικαίωμα εκμετάλλευσης, παύει να ισχύει με τη λήξη ή λύση της σχέσης παραχώρησης. Κατ εξαίρεση, οι άδειες εκμετάλλευσης που χορηγούνται επ ονόματι των Ο.Τ.Α. δεν ανακαλούνται. Αν όμως συντρέχουν λόγοι ανάκλησης της άδειας εκμετάλλευσης με υπαιτιότητα του μισθωτή, συντάσσεται έκθεση του Επιθεωρητή Μεταλλείων με την οποία διατάσσεται η διακοπή της λειτουργίας του λατομείου. Η έκθεση κοινοποιείται στο Δήμο ή την Κοινότητα οι οποίοι με απόφαση του Συμβουλίου τους, κηρύσσουν έκπτωτο το μισθωτή από τα μισθωτικά του δικαιώματα. Η ισχύος των αδειών εκμετάλλευσης μπορεί να παραταθεί μέχρι να συμπληρωθούν 40 έτη από την έκδοση των αδειών: α) Οι άδειες των οποίων η διάρκεια ήταν 25 έτη παρατείνονται μια φορά κατά 15 έτη. β) Οι άδειες των οποίων η διάρκεια ήταν μικρότερη από 25 έτη παρατείνεται 2 φορές. Την πρώτη φορά κατά 15 έτη και 66

67 την δεύτερη φορά κατά το υπόλοιπο χρονικό διάστημα μέχρι να συμπληρωθούν 40 έτη από την έκδοση της αρχικής άδειας. γ) Αν η ισχύς των αδειών εκμετάλλευσης δεν έχει λήξει θα πρέπει να υποβληθεί στο Νομάρχη το αίτημα παράτασης 2 τουλάχιστον ετών πριν τη λήξη της ισχύος της άδειας. δ) Σε όσες περιπτώσεις αδειών την 7η Απριλίου 1999 είχε παρέλθει η αναφερόμενη στην προηγούμενη περίπτωση προθεσμία των 2 ετών, δόθηκε αποκλειστική προθεσμία 2 μηνών, η οποία άρχιζε από την πιο πάνω ημερομηνία, προκειμένου να υποβληθεί αίτηση παράτασης στον αρμόδιο Νομάρχη. Οι αρμόδιες για την έρευνα της συνδρομής των απαγορευτικών λόγων υπηρεσίες γνωμοδοτούν σε όλες τις περιπτώσεις υποβολής αιτήματος για παράταση άδειας εκμίσθωσης μέσα σε αποκλειστική προθεσμία 3 μηνών από την υποβολή του εγγράφου ερωτήματος του Νομάρχη. Δεν απαιτείται έρευνα των απαγορευτικών λόγων, εάν αυτή έχει διενεργηθεί κατά το στάδιο της παράτασης της σύμβασης μίσθωσης και δεν έχει παρέλθει από τότε διάστημα μεγαλύτερο των 2 ετών. Ο Υπουργός Ανάπτυξης μπορεί να ανακαλέσει την άδεια εκμετάλλευσης λατομείου μαρμάρων σύμφωνα με την εξής διαδικασία: α) Ύστερα από πλήρως αιτιολογημένη πρόταση του Επιθεωρητή Μεταλλείων για λόγους ασφαλείας ζωής και υγείας περίοικων, εργαζομένων και διερχόμενων, καθώς και ασφάλειας κτισμάτων ή έργων κοινής ωφέλειας. β) Ύστερα από πλήρως αιτιολογημένη πρόταση μιας από τις Υπηρεσίες που γνωμοδοτούν κατά το στάδιο της χορήγησης της άδειας και εφόσον κατά τη διάρκεια της εκμετάλλευσης προκύψουν απαγορευτικοί λόγοι, οι οποίοι δεν υπάρχουν κατά το χρόνο της χορήγησης της άδειας ή για τους λόγους που αφορούν το Δημόσιο συμφέρον. γ) Ύστερα από πλήρως αιτιολογημένη πρόταση της αρμόδιας ανάλογα με την περίπτωση Αρχής ή Υπηρεσίας, εξαιτίας παράβασης από τον εκμεταλλευτή των όρων της άδειας εκμετάλλευσης ή της έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων. Στην τελευταία περίπτωση προηγείται εισήγηση και βεβαίωση του Επιθεωρητή Μεταλλείων ότι έχουν εξαντληθεί όλες οι προβλεπόμενες από το νόμο κυρώσεις. Οι αποφάσεις των Δημοτικών ή Κοινοτικών Συμβουλίων που αφορούν περιπτώσεις συναίνεσης, μίσθωσης, άδειας εκμετάλλευσης κ.λπ. ελέγχονται και επικυρώνονται από το τμήμα τοπικής αυτοδιοίκησης και Ν.Π.Δ.Δ. της Δ/νσης Τοπικής αυτοδιοίκησης της Περιφέρειας που λειτουργεί σε κάθε νομό. Όλες οι αποφάσεις που εκδίδονται από τον Υπουργό Ανάπτυξης, τον Νομάρχη και τον Επιθεωρητή Μεταλλείων και αφορούν σε άδειες εκμετάλλευσης με όρους ή περιορισμούς άρνηση, τροποποίηση, ή ανάκληση άδειας εκμετάλλευσης λατομείου μαρμάρων, υπόκεινται σε 67

68 προσφυγή ενώπιων του διοικητικού πρωτοδικείου της έδρας της υπηρεσίας που εξέδωσε την απόφαση μέσα σε προθεσμία 30 ημερών από την ημερομηνία επίδοσης της σχετικής απόφασης στον ενδιαφερόμενο από δικαστικό επιμελητή ή αστυνομική αρχή. Οι εμπρόθεσμα ασκηθείσες προσφυγές και η προς άσκηση των προσφυγών προθεσμία δεν αναστέλλουν την εκτέλεση της προσβαλλόμενης απόφασης Υποχρεώσεις Δικαιώματα Εκμεταλλευτή Σε όλες τις φάσεις έρευνας και εκμετάλλευσης των μαρμάρων πρέπει να εφαρμόζονται οι διατάξεις του Κανονισμού Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών. Ο έλεγχος της τήρησης αυτού του κανονισμού έχει ανατεθεί στις επιθεωρήσεις μεταλλείων οι οποίες υποδεικνύουν στους εκμεταλλευτές τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων, προκειμένου να πετυχαίνονται συνθήκες ασφάλειας και υγιεινής στους χώρους εργασίας και στον περιβάλλοντα χώρο να διενεργείται ορθολογική εκμετάλλευση του κοιτάσματος και να διατηρείται ή να αποκαθίσταται κατά τον δυνατόν το περιβάλλον μετά ή κατά την διάρκεια της επέμβασης. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων θα πρέπει να επισημάνουμε τον πρωτεύοντα ρόλο του επιβλέποντα μηχανικού λατομείων (μόνιμη η περιοδική επίβλεψη) και των λοιπών στελεχών της ιεραρχίας (εργοδηγού, επιστάτη). Η παράβαση από τον εκμεταλλευτή όρων της άδειας εκμετάλλευσης ή διατάξεων του Κ.Μ.Λ.Ε. ή μη συμμόρφωση προς τις υποδείξεις του επιθεωρητή μεταλλείων συνεπάγεται την επιβολή χρηματικών ποινών από αυτόν. Επίσης, η παράνομη έρευνα αποτελεί ποινικό αδίκημα και η παράνομη εκμετάλλευση διώκεται ως ποινικό αδίκημα και τιμωρείται διοικητικά με υψηλά πρόστιμα από έως δρχ. (14.673,51 Ευρώ εώς ,14 Ευρώ). β) Για τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας και μεταποίησης προϊόντων μαρμάρου που βρίσκονται μέσα στους λατομικούς χώρους είναι απαραίτητο να εκδίδονται οι αντίστοιχες άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας που χορηγούνται από τις επιθεωρήσεις μεταλλείων. Αν όμως οι εγκαταστάσεις βρίσκονται έξω από τους λατομικούς χώρους τότε τις άδειες χορηγούν οι Νομαρχιακές υπηρεσίες ορυκτού πλούτου και βιομηχανίας. γ) Για την εξασφάλιση πρώτης ύλης σε λατομικές επιχειρήσεις που διαθέτουν εγκαταστάσεις επεξεργασίας των ογκομαρμάρων έχει καθιερωθεί ο θεσμός των αποθεματικών λατομείων μαρμάρων. Ύστερα από αίτηση του ενδιαφερόμενου και γνωμοδότηση του Ι.Γ.Μ.Ε, μπορεί να καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού 68

69 Ανάπτυξης μέχρι 3 λατομεία ως αποθεματικά στον ίδιο Νομό που βρίσκεται το λειτουργούν λατομείο ή σε όμορο νομό. δ) Οι εκμεταλλευτές των λατομείων υποχρεούνται να συμπληρώνουν και να αποστέλλουν στις επιθεωρήσεις μεταλλείων το αργότερο μέχρι τις 30 Απριλίου ένα ειδικό έντυπο ερωτηματολόγιο (δελτίο δραστηριότητας) το οποίο περιέχει τεχνικά και οικονομικά στοιχεία του προηγούμενου έτους (παραγωγή ημερομίσθια υλικά εξοπλισμό επενδύσεις έρευνα αποθέματα) και το οποίο δίνει μια σαφή εικόνα της δραστηριότητας της επιχείρησης στο συγκεκριμένο λατομείο. ε) Οι μισθωτές δημοτικών κοινοτικών λατομείων υποχρεούνται να υποβάλλουν ανά τρίμηνο στο δήμο ή την κοινότητα αντίγραφα τιμολογίων πώλησης των προϊόντων τους ή αντίγραφα δελτίων αποστολής των προϊόντων (στην περίπτωση μη έκδοσης τιμολογίων). Στην περίπτωση μη έκδοσης τιμολογίου πώλησης, αλλά μόνο δελτίου αποστολής η τιμή μονάδας των προϊόντων για τον καθορισμό του αναλογικού μισθώματος προσδιορίζεται από πενταμελή επιτροπή στην οποία μετέχει και ο Δήμαρχος ή ο Πρόεδρος της κοινότητας 3 ή οι νόμιμοι αναπληρωτές τους. στ) Η εκμετάλλευση των λατομείων μαρμάρων θεωρείται έργο δημόσιας ωφέλειας και επομένως είναι επιτρεπτή η αναγκαστική αλλοτρίωση ξένης ιδιοκτησίας για τις ανάγκες της εκμετάλλευσης του λατομείου. Η απαλλοτρίωση γίνεται ύστερα από αίτηση και με δαπάνη του εκμεταλλευτή του λατομείου και υπέρ του δημοσίου. Η απαλλοτρίωση συντελείται όταν η ξένη ιδιοκτησία είναι αναγκαία για την κατασκευή οδών προσπέλασης, ανέγερση εργοστασίων, επεξεργασίας των εξορυσσόμενων μαρμάρων και υποπροϊόντων, κατασκευή υδραγωγείων, αποθηκών, γραφείων. Η απαλλοτρίωση κηρύσσεται με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων του Ν.Δ. 210/1973 «περί εκμεταλλευτικού κώδικα». Σε περίπτωση που δεν γίνουν τα έργα για τα οποία συντελέστηκε η απαλλοτρίωση μέσα σε μια τετραετία η σε περίπτωση που ξένη ιδιοκτησία χρησιμοποιήθηκε για άλλο σκοπό από την απόληψη λατομικών ορυκτών, τότε με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης η απαλλοτρίωση ανακαλείται. 3 Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιείται ο όρος Πρόεδρος της κοινότητας όπως αναφέρεται στο νόμο. Σημειώνεται ότι μετά την εφαρμογή του νόμου 3852/2010, με τον οποίο μεταρρυθμίστηκε η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 2011, οι αρμοδιότητες του Προέδρου της κοινότητας έχουν εκχωρηθεί στον Πρόεδρο του δημοτικού Συμβουλίου. 69

70 ζ) Μια άλλη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί ξένη ιδιοκτησία για τις ανάγκες εκμετάλλευσης λατομείων μαρμάρου είναι η περίπτωση που η ιδιοκτησία ανήκει στον ιδιοκτήτη του λατομικού χώρου (Δημόσιο, Ο.Τ.Α., ιδιώτης). Τότε, ο εκμεταλλευτής του λατομείου δικαιούται να ζητήσει από τον ιδιοκτήτη την παραχώρηση της αναγκαίας έκτασης κατά χρήση, για όλο το χρονικό διάστημα εκμετάλλευσης του λατομείου. Στην περίπτωση αυτή ο μεν επιθεωρητής μεταλλείων αποφαίνεται για την αναγκαιότητα της χρήσης και για το μέγεθος της απαραίτητης έκτασης, το δε μονομελές πρωτοδικείο της περιοχής που βρίσκεται το λατομείο καθορίζει το ύψος της αποζημίωσης για τη χρήσης της ιδιοκτησίας. Εξυπακούεται ότι απαγορεύεται τόσο η απαλλοτρίωση όσο και η παραχώρηση κατά χρήση με σκοπό την εξόρυξη μαρμάρου. 70

71 ΜΕΡΟΣ 2 ο Η Εμπειρική Έρευνα 2.1 Μεθοδολογία Επιλογή του ερευνητικού εργαλείου Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας έχει επιλεχθεί η χρήση της συνέντευξης, καθώς ο σκοπός της δεν είναι απλά και μόνο η συλλογή δεδομένων για θέματα που σχετίζονται με τη ζωή, αλλά η συνέντευξη αποτελεί μέρος της ίδιας της ζωής και ο εμποτισμός της από το ανθρώπινο στοιχείο είναι αναπόδραστος (Cohen, 1996). Η χρήση της συνέντευξης σηματοδοτεί μια μετατόπιση από την προσέγγιση των υποκειμένων ως απλών αντικειμένων χειρισμού και των δεδομένων ως ανεξάρτητων από τα άτομα, στην προσέγγιση της γνώσης ως παραγώγου των ατόμων και συχνά μάλιστα ως προϊόντος των μεταξύ τους συζητήσεων (Kvale,1996: 11). Στην ερευνητική συνέντευξη εξυπηρετούνται τρεις στόχοι: (α) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βασικό μέσο συλλογής πληροφοριών που έχουν σχέση με τους στόχους της έρευνας, (β) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ελέγξουμε υποθέσεις ή να διατυπώσουμε νέες, ή ως ένας επεξηγηματικός μηχανισμός για να αναγνωριστούν οι μεταβλητές και οι σχέσεις τους, (γ) μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους κατά την διεξαγωγή μιας έρευνας. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να παρακολουθήσει απροσδόκητα αποτελέσματα, για να επικυρώσει άλλες μεθόδους, ή για να διεισδύσει στα κίνητρα των απαντώντων και στο σκεπτικό που τους οδηγεί να απαντήσουν με συγκεκριμένο τρόπο (Kerlinger, 1970). Στην συγκεκριμένη ερευνητική πτυχιακή εργασία επετεύχθη άμεση αλληλεπίδραση στην συνέντευξη και επετράπη μεγαλύτερο βάθος στην έρευνα, καθώς οι εμπλεκόμενοι κατά την διάρκειά της ήταν κινητοποιημένοι και έδωσαν τη δυνατότητα για συλλογή περισσότερων πληροφοριών. Ως αποτέλεσμα αυτών, η επιλογή της ημι-δομημένης συνέντευξης εξυπηρέτησε τους στόχους της συγκεκριμένης έρευνας, καθώς στο είδος αυτό της συνέντευξης όλα τα άτομα απάντησαν στις ίδιες βασικές ερωτήσεις με τη ίδια σειρά (κατ αυτόν τον τρόπο επιτεύχθηκε η συγκρισιμότητα των απαντήσεων), δίνοντας στον ερευνητή την ελευθερία διατύπωσης συμπληρωματικών ερωτήσεων όσο και στους συνεντευξιαζόμενους την δυνατότητα έκφρασης συμπληρωματικών πληροφοριών. Παράλληλα, δόθηκε η δυνατότητα του ελέγχου των ορίων της γνώσης των συνεντευξιαζόμενων, ενθαρρύνοντας τη 71

72 συνεργασία και βοηθώντας στη δημιουργία επαφής. Έτσι δόθηκε η ευκαιρία να γίνει πιο σωστή εκτίμηση αυτού που πράγματι πιστεύει ο ερωτώμενος. Άλλωστε οι ανοιχτές ερωτήσεις μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα μη αναμενόμενες ή απρόβλεπτες απαντήσεις, οι οποίες μπορεί να υποδείξουν σχέσεις ή υποθέσεις που δεν έχουν εξεταστεί και να δώσουν νέα πνοή στην έρευνα. Με την βοήθεια της ημι-δομημένης συνέντευξης δόθηκε η δυνατότητα να συλλεχθούν στοιχεία που βοήθησαν στην καταγραφή των γνώσεων των συνεντευξιαζόμενων, αναφορικά με τις επιπτώσεις της λειτουργίας των λατομείων στην ευρύτερη περιοχή. Έτσι δόθηκε η δυνατότητα να πραγματοποιηθεί καταγραφή των γνώσεων για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τις επιπτώσεις στον άνθρωπο και για τα οικονομικά οφέλη της λειτουργίας των λατομείων. Παράλληλα, κρίθηκε αναγκαία η διερεύνηση των στάσεων των ερωτηθέντων σε σχέση με τα όρια ανάπτυξης, την ευθραυστότητα της ισορροπίας της φύσης, τον αντιανθρωποκεντρισμό, την εξαίρεση ή μη των ανθρώπων από τους περιορισμούς της φύσης και την πιθανότητα μιας οικολογικής καταστροφής. Για τον λόγο αυτό επιλέχθηκε η χρήση της μεθόδου πιθανολογικής αποτίμησης (Contingent Valuation Method - CVM), η οποία εφαρμόζεται με την χρήση ερωτηματολογίων όπως η κλίμακα Νep (New Ecological Paradigm Scale). Η μέθοδος αυτή είναι σε θέση να μετρήσει τις αξίες «μη χρήσης», δηλαδή τις αξίες χρήσης του οικοσυστήματος με την έννοια όμως της κληροδοτικής αξίας ή της απλής ύπαρξης του συγκεκριμένου πόρου για χρήση από τις μελλοντικές γενιές (Flores, 1996 Giraud et al., 1999). Η κλίμακα ΝΕΡ είναι μια διευρυμένη και ενημερωμένη έκδοση παλαιότερης κλίμακας, που έχει χρησιμοποιηθεί από τους κοινωνικούς επιστήμονες πάνω από τρεις δεκαετίες (Dunlap & Van Liere, 1978 Kotchen & Reiling, 2000). Επίσης, η ανάλυση των αποτελεσμάτων της κλίμακας ΝΕΡ έχει δείξει μεγάλη εγκυρότητα πρόβλεψης (Dunlap et al Kotchen & Reiling 1999). Βασίζεται στην έννοια ότι οι δείκτες με πολλά στοιχεία παρέχουν πιο αξιόπιστες μετρήσεις των αντιλήψεων από ό,τι ερωτήματα με ένα μόνο στοιχείο (Mueller, 1986 Kotchen & Reiling, 1999). Σκοπός της είναι να εκτιμηθεί η συνολική αξία περιβαλλοντικών αγαθών, ενώ παράλληλα παρέχει μεγάλη εγκυρότητα πρόβλεψης, αποτελεί βάση για τον έλεγχο της υπόθεσης και πλαίσιο ερμηνείας των απαντήσεων ανάλογο με τις στάσεις και τις περιβαλλοντικές αντιλήψεις των ερωτώμενων. Ακτινογραφεί τις αντιλήψεις και στάσεις των ερωτώμενων για πέντε επιμέρους πλευρές: τα όρια ανάπτυξης, την ευθραυστότητα της ισορροπίας της φύσης, τον αντι- 72

73 ανθρωποκεντρισμό, την εξαίρεση ή μη των ανθρώπων από τους περιορισμούς της φύσης και την πιθανότητα μιας οικολογικής καταστροφής. Μεγάλο μέρος των ερευνών σε αυτό το πεδίο στηρίζεται στη «θεωρία της λογικής δράσης», κεντρικό στοιχείο τη οποίας είναι η άποψη ότι τα άτομα έχουν μια σειρά από προσωπικές αξίες, καθεμιά από τις οποίες έχει διαφορετικό βαθμό βαρύτητας. Οι προτιμήσεις αυτές χρησιμεύουν κατόπιν ως κριτήρια για να αντιληφθούμε την αντιστοιχία με συγκεκριμένες συμπεριφορές (Ajzen & Fishbein, 1980, κατά Kotchen & Reiling, 2000). Στη συγκεκριμένη έρευνα, τόπο και αντικείμενο περιβαλλοντικού αγαθού για αποτίμηση, αποτέλεσε το ίδιο το περιβάλλον του Βώλακα Ν. Δράμας. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της Πιθανολογικής Αποτίμησης (CVM), με τη βοήθεια σχετικού Ερωτηματολογίου, σε δείγμα 23 ατόμων. Η έρευνα έλαβε χώρα από τον Ιούνιο μέχρι τον Οκτώβριο του Το Ερωτηματολόγιο περιείχε τις 15 ερωτήσεις της κλίμακας ΝΕΡ, που χρησιμοποιούνται για να εκμαιεύσουν πέντε επί μέρους πλευρές των περιβαλλοντικών αντιλήψεων: 1) τα όρια ανάπτυξης, 2) την ευθραυστότητα της ισορροπίας της φύσης, 3) τον αντι-ανθρωποκεντρισμό, 4) την εξαίρεση ή μη των ανθρώπων από τους περιορισμούς της φύσης και 5) την πιθανότητα μιας οικολογικής καταστροφής. Οι απαντήσεις βαθμολογήθηκαν με έναν αριθμητικό κωδικό μεταξύ του 1 και του 5, έτσι ώστε οι υψηλότερες τιμές να αντιστοιχούν στις εντονότερες περιβαλλοντικές αντιλήψεις. Με αυτό τον τρόπο, οι δηλώσεις με ζυγή αρίθμηση (Ε2, Ε4, Ε6,..., Ε14) κωδικοποιήθηκαν ως εξής: "Συμφωνώ απόλυτα" = 1, "Συμφωνώ" = 2, "Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ" = 3, "Διαφωνώ" = 4, "Διαφωνώ απόλυτα" = 5. Η σειρά αντιστρέφεται στις δηλώσεις με μονή αρίθμηση (Ε1, Ε3,..., Ε15). Μία πιθανή ελάχιστη βαθμολογία, για κάθε ερωτώμενο είναι το 15 και μία πιθανή μέγιστη το Το Δείγμα της έρευνας Το τελικό δείγμα της παρούσας έρευνας καθορίστηκε ουσιαστικά με τους συμμετέχοντες στην έρευνα, δηλαδή με όσους δέχθηκαν να δώσουν συνέντευξη στο πλαίσιο της διερεύνησης των στάσεων και των γνώσεων των κατοίκων του Βώλακα αναφορικά με τις επιπτώσεις από την λειτουργία των λατομείων. Τα 23 άτομα που παραχώρησαν συνέντευξη διέθεταν τα χαρακτηριστικά που απαιτούνταν από την έρευνα, καθώς εργάζονταν στα λατομεία της ευρύτερης περιοχής. Από το δείγμα, οι 20 ήταν άντρες και οι 3 γυναίκες. Να σημειωθεί ότι στο χώρο των λατομικών εργασιών είναι σπάνια η παρουσία των γυναικών, καθώς είναι δύσκολο να ανταποκριθούν σε 73

74 τόσο βαριές χειρωνακτικές εργασίες και σε ακραίες καιρικές συνθήκες, λόγω του μεγάλου υψομέτρου. Από τις συνεντεύξεις συγκεντρώθηκαν 23 πρωτόκολλα συνέντευξης (Παράρτημα 1), καθώς και 23 ερωτηματολόγια με τις δηλώσεις της κλίμακας Nep (Παράρτημα 2). Το δείγμα θεωρείται ικανοποιητικό για τις ανάγκες της ερευνητικής εργασίας, καθώς είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού Διαδικασία υλοποίησης των συνεντεύξεων Οι συνεντεύξεις διεξήχθησαν το χρονικό διάστημα από τον Ιούνιο του 2015 μέχρι και τον Σεπτέμβριο του Οι συνεντευξιαζόμενοι προσεγγίστηκαν στο χώρο εργασίας τους σε σχετικά ήρεμο περιβάλλον, το οποίο μας παραχωρήθηκε από τους υπεύθυνους μηχανικούς των έργων. Χρησιμοποιήθηκε ψηφιακό κασετόφωνο μετά από τη συναίνεση των συνεντευξιαζόμενων, για την καταγραφή των δηλώσεων τους. Οι ερωτηθέντες λάμβαναν αναπαυτική θέση, ενώ το γεγονός ότι υπήρξε προηγούμενη επαγγελματική συνεργασία με την διενεργούσα την συνέντευξη, δημιουργούσε ένα οικείο και φιλικό περιβάλλον. Χρησιμοποιήθηκε ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο συνέντευξης (Παράρτημα 1) που περιείχε 7 αρχικές ερωτήσεις οι οποίες σκιαγραφούσαν το προφίλ του ερωτηθέντος σε σχέση με το φύλλο, την ηλικία, το ανώτατο επίπεδο γραμματικών γνώσεων, την οικογενειακή κατάσταση, τη μόνιμη κατοικία, τα χόμπι, τους λόγους επιλογής της συγκεκριμένης εργασίας και τη γνώμη τους για την βιωσιμότητα των λατομείων. Στη συνέχεια ακολουθούν 9 ερωτήσεις που διερευνούσαν τις γνώσεις και τις αντιλήψεις των ερωτηθέντων σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την λειτουργία των λατομείων στην ευρύτερη περιοχή. Εξετάστηκε η επαγγελματική σχέση των ερωτηθέντων, τα χρόνια προϋπηρεσίας, η εμφάνιση ή όχι αέριας ρύπανσης, ηχορύπανσης, οπτικής και ηχητικής όχλησης και οι προτεινόμενοι τρόποι αντιμετώπισης. Παράλληλα διερευνήθηκε αν η κίνηση βαρέων οχημάτων δημιουργεί προβλήματα στους κατοίκους, αν έχει επηρεαστεί η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής και αν έχει παρατηρηθεί περιβαλλοντική αποκατάσταση στις περιοχές που έχει πραγματοποιηθεί εξόρυξη. Ακολουθούν 3 ερωτήσεις με τις οποίες διερευνήθηκαν οι γνώσεις και οι στάσεις των συνεντευξιαζόμενων σχετικά με τις επιπτώσεις στον άνθρωπο. Συγκεκριμένα, εξετάστηκε αν η λειτουργία των λατομείων επηρεάζει την καθημερινή ζωή, αν έχουν 74

75 παρατηρηθεί ασθένειες τα τελευταία χρόνια και αν έχει σημειωθεί μείωση στο προσδόκιμο ζωής. Τέλος, παρουσιάζονται 3 ερωτήσεις στις οποίες διερευνήθηκαν οι γνώσεις και οι στάσεις των συνεντευξιαζόμενων σχετικά με τα οικονομικά οφέλη από την λειτουργία των λατομείων. Εξετάστηκε αν τα οικονομικά οφέλη από την εργασία είναι ικανοποιητικά, αν είναι σημαντικότερα από την περιβαλλοντική επιβάρυνση και τέλος αν η οικονομική ύφεση των τελευταίων χρόνων έχει λειτουργήσει σε βάρος της προστασίας του περιβάλλοντος. Στο δεύτερο μέρος της συνέντευξης δόθηκαν στους ερωτηθέντες οι 15 ερωτήσεις της κλίμακας Nep οι οποίες χρησιμοποιούνται για να εκμαιεύσουν πέντε επί μέρους πλευρές των περιβαλλοντικών αντιλήψεων. Οι απαντήσεις βαθμολογήθηκαν με έναν αριθμητικό κωδικό μεταξύ του 1 και του 5 και κωδικοποιήθηκαν ως εξής: "Συμφωνώ απόλυτα" = 1, "Συμφωνώ" = 2, "Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ" = 3, "Διαφωνώ" = 4, "Διαφωνώ απόλυτα" = Ανάλυση Δεδομένων Η ανάλυση των δεδομένων της ημι-δομημένη συνέντευξης αποτελεί μια κυκλική διαδικασία. Περιλαμβάνει τη συστηματική κωδικοποίηση και ομαδοποίηση των δεδομένων και προτείνει ένα ολοκληρωμένο θεωρητικό πλαίσιο με το οποίο τα ερμηνεύει (De Landsheere, 1997). Στην συγκεκριμένη μελέτη, η ανάλυση των δεδομένων περιλαμβάνει τα εξής στάδια (α) μια γενική επισκόπηση-μελέτη των δεδομένων δημιουργώντας κατηγορίες που ταιριάζουν στα δεδομένα, (β) λεπτομερή μελέτη των δεδομένων και κωδικοποίηση αυτών, (γ) διατύπωση γενικών και αφηρημένων εννοιών που εκφράζουν καλύτερα τις κωδικοποιημένες κατηγορίες, (δ) μελέτη των σχέσεων μεταξύ των εννοιών/κατηγοριών και (ε) διατύπωση υποθέσεων που αφορούν αυτές τις σχέσεις (Cole, 1991). 75

76 2.2 Αποτελέσματα - Συζήτηση Δημογραφικές ερωτήσεις Στο πρώτο μέρος της συνέντευξης υπάρχουν 7 ερωτήσεις δημογραφικής φύσης. Οι ερωτήσεις αυτές αφορούν στο φύλο, στην ηλικία, στο μορφωτικό επίπεδο, στην επαγγελματική σχέση των συνεντευξιαζόμενων με τον ευρύτερο χώρο των λατομείων, καθώς και σε στοιχεία για τη μόνιμη κατοικία, τα χόμπι και τις απόψεις τους για την βιωσιμότητα των λατομείων της ευρύτερης περιοχής. Ερώτηση 1α Με την πρώτη ερώτηση κατηγοριοποιήθηκαν οι συνεντευξιαζόμενοι όσον αφορά το φύλο. Το 17% αυτών ήταν γυναίκες, ενώ το 83% άντρες (Εικόνα 28). Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι στο χώρο των λατομικών εργασιών είναι σπάνια η παρουσία των γυναικών, καθώς είναι δύσκολο να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις, καθώς πρόκειται για βαριές χειρονακτικές εργασίες. Έναν ακόμα ανασταλτικό παράγοντα αποτελούν οι ακραίες καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην ευρύτερη περιοχή, καθώς η εξόρυξη μαρμάρων στον Βώλακα πραγματοποιείται σε μεγάλο υψόμετρο με αποτέλεσμα οι θερμοκρασίες να είναι πολύ χαμηλές. Οι γυναίκες οι οποίες συμπεριλήφθησαν στο δείγμα ήταν: 2 λογίστριες και μια νοσηλεύτρια, οι οποίες εργάζονταν σε γραφεία εγκατεστημένα κοντά στο χώρο εξόρυξης και μια περιβαλλοντολόγος με συχνή παρουσία στο ίδιο χώρο. Φύλο ΑΝΤΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 17% 83% Εικόνα 28. Φύλο συνεντευξιαζόμενων 76

77 Ερώτηση 1β Στην ερώτηση αυτή οι συνεντευξιαζόμενοι ταξινομούνται σε 5 ηλικιακές ομάδες (Εικόνα 29). Το μεγαλύτερο μέρος αυτών (39%) είναι ηλικίας ετών, ενώ μόλις το 4% είναι άνω των 60 ετών. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι οι συνθήκες εργασίας σε ένα λατομικό χώρο είναι ιδιαίτερα δύσκολες για άτομα προχωρημένης ηλικίας (άνω των 60). Ηλικιακές ομάδες ανω 26% 5% 4% 26% 39% Εικόνα 29. Ηλικιακές ομάδες συνεντευξιαζόμενων Ερώτηση 2 Στη 2 η ερώτηση οι συνεντευξιαζόμενοι κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με το μορφωτικό τους επίπεδο. Σε ποσοστό 52% (12 από τους 23), είναι απόφοιτοι λυκείου, ενώ μόλις το 9% (2 από τους 23) είναι απόφοιτοι δημοτικού. Να σημειωθεί ότι 1 μόλις άτομο (ποσοστό 4%), είναι απόφοιτος ανώτατου πανεπιστημιακού ιδρύματος (Εικόνα 30). Το γεγονός ότι μεγάλο μέρος εργαζομένων στο χώρο των λατομείων είναι απόφοιτοι λυκείου, δικαιολογείται από το ότι αναφερόμαστε σε μια ως επί το πλείστων σκληρή χειρωνακτική εργασία, χωρίς ιδιαίτερες γνωστικές απαιτήσεις. 77

78 Μορφωτικό επίπεδο Απόφοιτοι Α.Ε.Ι Απόφοιτοι Τ.Ε.Ι Απόφοιτοι λυκείου Απόφοιτοι γυμνασίου Απόφοιτοι δημοτικού 4% 1 22% 52% 13% 9% Εικόνα 30. Μορφωτικό επίπεδο συνεντευξιαζόμενων Ερώτηση 3 Στην 3 η ερώτηση εξετάζεται η οικογενειακή κατάσταση των συνεντευξιαζόμενων. Από το δείγμα των 23 ατόμων, υπάρχουν 6 που είναι άγαμοι (ποσοστό 26%), ενώ οι υπόλοιποι 17 είναι έγγαμοι (ποσοστό 74%) (Εικόνα 31). Οικογενειακή κατάσταση Άγαμοι Έγγαμοι 26% 74% Εικόνα 31. Οικογενειακή κατάσταση συνεντευξιαζόμενων Όσον αφορά στον αριθμό τέκνων των 17 έγγαμων ατόμων: 5 από αυτούς έχουν 3 τέκνα, 5 άτομα έχουν 2 τέκνα, 5 άτομα 1 τέκνο, ενώ τέλος 2 άτομα δεν έχουν κανένα τέκνο (Εικόνα 32). Να σημειωθεί πως στην ευρύτερη περιοχή οι οικογένειες είναι παραδοσιακά πολύτεκνες. 78

79 6 Αριθμός τέκνων έγγαμων Άτομα με 3 παιδια Άτομα με 2 παιδιά Άτομα με 1 παιδί Άτομα χωρίς παιδί Εικόνα 32. Αριθμός τέκνων συνεντευξιαζόμενων Ερώτηση 4 Στην ερώτηση αυτή εξετάστηκε αν οι συνεντευξιαζόμενοι είναι μόνιμοι κάτοικοι του Βώλακα ή αν μετακινούνται από άλλες περιοχές για να δουλέψουν στα λατομεία που εδρεύουν στην περιοχή. Όπως διαπιστώθηκε από τις απαντήσεις, όλοι οι ερωτηθέντες σε ποσοστό 100% ήταν μόνιμοι κάτοικοι του Βώλακα. Γίνεται αντιληπτό ότι οι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής εργάζονται σε πολύ μεγάλο ποσοστό στα λατομεία. Ερώτηση 5 Οι συνεντευξιαζόμενοι ρωτήθηκαν αν εκτός από τη κύρια απασχόλησή τους στα λατομεία της περιοχής έχουν κάποιο χόμπι με το οποίο ασχολούνται στον ελεύθερο χρόνο τους. Να επισημανθεί ότι στον ευρύτερο χώρο λειτουργεί χιονοδρομικό κέντρο, ενώ πολλοί από τους κατοίκους εκτρέφουν άλογα. Από τις απαντήσεις που δόθηκαν, το 48% των ερωτηθέντων ασχολείται με το ποδόσφαιρο, το 9% με την ιππασία, ενώ εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι το 26% δεν ασχολείται με τίποτα στον ελεύθερο χρόνο του, κάτι που προφανώς οφείλεται στην δυσκολία των εργασιών που έχουν να φέρουν σε πέρας στον χώρο των λατομείων (Εικόνα 33). Χαρακτηριστική είναι η απάντηση ενός από τους συνεντευξιαζόμενους ότι: «Μετά την δουλειά στο λατομείο πάω κατευθείαν στο γήπεδο όπου μπορώ να βρω τους φίλους μου, να ξεκουραστώ και να εκτονωθώ». 79

80 Απασχόληση στον ελεύθερο χρόνο Ποδόσφαιρο Ιππασία Τίποτα Άλλο 17% 48% 26% 9% Εικόνα 33 Απασχόληση στον ελεύθερο χρόνο των συνεντευξιαζόμενων Ερώτηση 6 Στην έκτη ερώτηση διερευνήθηκαν οι λόγοι που οδήγησαν στην λήψη της απόφασης των συνεντευξιαζόμενων να ασχοληθούν επαγγελματικά με την συγκεκριμένη εργασία. Από τις απαντήσεις γίνεται αντιληπτό πως κύριος παράγοντας αποτελεί η ανάγκη εύρεσης εργασίας για βιοποριστικούς λόγους, καθώς ο φόβος της ανεργίας σε περίπτωση ενασχόλησης σε κάποιον άλλον επαγγελματικό τομέα είναι ορατός. Συγκεκριμένα, το 70% των ερωτηθέντων απάντησαν πως η ανάγκη εύρεσης εργασίας ήταν ο λόγος που τους οδήγησε στην επιλογή της συγκεκριμένης δουλειάς, με χαρακτηριστική δήλωση ενός από αυτούς: «Γιατί δεν υπήρχε άλλη λύση, που να πάω να δουλέψω; Να κατέβω στη Δράμα ή να πάω στα χωράφια; Ούτε ζώα έχει πια στο χωριό. Καθαρά από ανάγκη δουλεύω στα λατομεία». Το 13% απάντησε πως συνειδητά επέλεξε αυτόν τον τομέα επαγγελματικής δραστηριότητας (Εικόνα 34). Ενώ λοιπόν από τις απαντήσεις των συνεντευξιαζόμενων φαίνεται ότι εργάζονται στο χώρο των λατομείων σε πολύ μεγάλο ποσοστό οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, ποσοστό που αγγίζει το 100%, παρόλα αυτά αν τους δινόταν η δυνατότητα να εργαστούν σε κάποιον άλλο τομέα, θα άλλαζαν εργασιακό περιβάλλον. 80

81 Λόγοι επιλογής λατομικών εργασιών Συνειδητά 13% 3 Καλές οικονομικές απολαβές 13% 3 Τύχη 4% 1 Ανάγκη 70% 16 Εικόνα 34. Λόγοι επιλογής επαγγελματικής ενασχόλησης με λατομικές εργασίες των συνεντευξιαζόμενων Ερώτηση 7 Στην τελευταία ερώτηση κατά την διάρκεια του πρώτου μέρους της συνέντευξης που αφορούσε στα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτηθέντων, ζητήθηκε η γνώμη των συνεντευξιαζόμενων για την βιωσιμότητα των λατομείων της περιοχής. Πόσα χρόνια, δηλαδή, πιστεύουν ότι μπορεί να συνεχιστεί η λατομική δραστηριότητα στο λατομείο που εργάζονται. Βάσει των απαντήσεων που δόθηκαν, φαίνεται πως πάνω από το 60% των ερωτηθέντων πιστεύουν πως η βιωσιμότητα των λατομείων κυμαίνεται από 50 έως 100 χρόνια, ενώ μόνο το 17%, (4 δηλαδή συνεντευξιαζόμενοι), απάντησαν πάνω από 10 χρόνια (Εικόνα 35). Χαρακτηριστική είναι η απάντηση ενός συνεντευξιαζόμενου ότι: «Τα λατομεία θα λειτουργούν με σιγουριά για πάνω από 50 χρόνια γιατί υπάρχει πολύ μάρμαρο ακόμα στο βουνό μας. Δες μόνο πόσα καινούρια λατομεία άνοιξαν τα τελευταία χρόνια. Δες πόσες ξένες εταιρείες έχουν έρθει στο Βώλακα». 81

82 Απόψεις για την βιωσιμότητα των λατομείων 17% 4 26% 6 22% % 100 χρόνια 50 χρονια 20 χρονια Πάνω από 10 χρόνια Εικόνα 35. Απόψεις των συνεντευξιαζόμενων για την βιωσιμότητα των λατομείων Ερωτήσεις σχετικές με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις Στις 15 ερωτήσεις που ακολουθούν πραγματοποιήθηκε εκτενής συζήτηση με τους συνεντευξιαζόμενους για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των λατομείων στην ευρύτερη περιοχή του Βώλακα, τις επιπτώσεις στον άνθρωπο και τα οικονομικά οφέλη της εργασίας. Πρέπει να τονιστεί ότι υπήρχε προθυμία και πνεύμα συνεργασίας από μέρους των ερωτηθέντων, γεγονός που διευκόλυνε την διεξαγωγή των συνεντεύξεων. Ερώτηση 1 Διερευνήθηκε η επαγγελματική σχέση των ερωτηθέντων με τις λατομικές εργασίες εξόρυξης μαρμάρου. Το 39% των ερωτηθέντων εργάζονταν ως εργάτες, το 22% ήταν χειριστές μηχανημάτων, 3 άτομα και ποσοστό 13% ήταν μέλη διοικητικού προσωπικού, 2 άτομα σε ποσοστό 9% εργάζονταν ως ελεύθεροι επαγγελματίες έχοντας εμπορική σχέση, 2 άτομα δούλευαν ως εργοδηγοί έχοντας αυξημένες ευθύνες και αρμοδιότητες στο λατομικό χώρο εξόρυξης, 1 άτομο εργάζονταν ως οδηγός βαρέων οχημάτων και τέλος 1 άτομο ήταν επιστημονικό προσωπικό (Εικόνα 36). Επαγγελματική σχέση Επιστημονικό προσωπικό Εργοδηγοί λατομείων Διοικητικό προσωπικό Εργάτες 4% 4% 9% 9% 13% 22% 39% Εικόνα 36. Επαγγελματική σχέση των συνεντευξιαζόμενων με τις λατομικές εργασίες εξόρυξης 82

83 Ερώτηση 2 Στην δεύτερη ερώτηση τα υποκείμενα της έρευνας ερωτήθηκαν σχετικά με το πόσα χρόνια δουλεύουν στο χώρο των λατομείων. Το 26% εργάζονταν 0-5 χρόνια, το 30% εργάζονταν 6-10 χρόνια, το 22% δούλευαν χρόνια και τέλος το 17% δούλευαν χρόνια (Εικόνα 37). Πάνω από το 43% των ερωτηθέντων εργάζονταν πάνω από 10 χρόνια, γεγονός που καταδεικνύει την εμπειρία του μεγαλύτερου ποσοστού σε θέματα σχετικά με το χώρο των λατομείων. Χρόνια απασχόλησης 4% 17% % 0-5 χρόνια 6-10 χρόνια χρόνια 23% χρόνια χρόνια 30% Εικόνα 37. Χρόνια απασχόλησης στις λατομικές εργασίες Ερώτηση 3 Στην 3 η ερώτηση οι συνεντευξιαζόμενοι ρωτήθηκαν αν έχουν παρατηρήσει προβλήματα αέριας ρύπανσης στην περιοχή. Από αυτούς, το 61% απάντησαν ότι έχουν παρατηρήσει προβλήματα αέριας ρύπανσης, ειδικά τους μήνες του καλοκαιριού όπου συσσωρεύεται σκόνη στα αυτοκίνητά τους που είναι σταθμευμένα σε παρακείμενο χώρο. Χαρακτηριστικά δήλωσε κάποιος ότι: «Βρίσκω το αυτοκίνητό μου καλυμμένο από σκόνη όταν τελειώνω την βάρδιά μου στο λατομείο». Ορισμένοι ανέφεραν ότι νέφος από τα λατομεία κατευθύνεται προς το χωριό ειδικά όταν οι άνεμοι πνέουν προς εκείνη την κατεύθυνση. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι από ένα άτομο έγινε αναφορά σε αναπνευστικά προβλήματα (βήχας) του παιδιού του, που ενδεχομένως να έχουν την αιτία τους στην σκόνη που προκαλούν οι λατομικές εργασίες (Εικόνα 38). 83

84 Αέρια ρύπανση ΝΑΙ ΌΧΙ 39% 61% Εικόνα 38. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που έχουν παρατηρήσει αέρια ρύπανση Ερώτηση 4 Στην 4 η ερώτηση οι συνεντευξιαζόμενοι ρωτήθηκαν αν έχουν παρατηρήσει αύξηση της ηχορύπανσης στην ευρύτερη περιοχή τα τελευταία χρόνια λόγω της λειτουργίας των λατομείων. Παράλληλα, τους ζητήθηκε να προτείνουν τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου. Το 65% των υποκειμένων απάντησαν ότι παρατήρησαν αύξηση της ηχορύπανσης λόγω των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για την εξόρυξη, καθώς περιλαμβάνουν την χρήση εκρηκτικών (Εικόνα 39). Επισημάνθηκε από τους ερωτηθέντες ότι αν γινόταν χρήση των νόμων δεν θα υπήρχαν προβλήματα ηχορύπανσης, καταλογίζοντας ευθύνες στην τοπική αυτοδιοίκηση. Στους τρόπους αντιμετώπισης προτάθηκε η εξόρυξη χωρίς εκρηκτικά με υπόγεια εκμετάλλευση. Ενδεικτική είναι η απάντηση ενός από τους ερωτηθέντες ότι: «Είναι συχνές οι εκρήξεις από τα φουρνέλα (εκρηκτικά) τόσο τις καθημερινές όσο και τα σαββατοκύριακα». Ενώ όσον αφορά τους τρόπους αντιμετώπισης κάποιος ανέφερε: «Η υπόγεια εξόρυξη θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα του θορύβου. Στο διπλανό λατομείο που δουλεύουν υπόγεια δεν χρησιμοποιούν εκρηκτικά». 84

85 Ηχορύπανση ΝΑΙ ΌΧΙ 35% 65% Εικόνα 39. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που έχουν αναφέρει ότι τα λατομεία προκαλούν ηχορύπανση Ερώτηση 5 Στην 5 η ερώτηση οι συνεντευξιαζόμενοι ρωτήθηκαν αν οι εκρήξεις κατά την διάνοιξη των λατομείων ή κατά την εξόρυξη του μαρμάρου προκαλούν οπτική ή ηχητική όχληση στην ευρύτερη περιοχή. Παράλληλα, τους ζητήθηκε να προτείνουν τρόπους αντιμετώπισης. Αξιοσημείωτο είναι ότι, ενώ 19 άτομα απάντησαν ότι ενοχλούνται από το θόρυβο των εκρήξεων, κανείς από τους ερωτηθέντες δεν φάνηκε να επηρεάζεται από την οπτική όχληση λόγω των εκρήξεων. Συγκεκριμένα, σε ποσοστό 83% οι ερωτηθέντες απάντησαν ότι ενοχλούνται από τις εκρήξεις αλλά μόνο όσον αφορά τον θόρυβο που παράγεται από αυτές, ενώ το 17% δεν παραπονέθηκε ούτε για οπτική ούτε για ηχητική όχληση (Εικόνα 40). Στους τρόπους αντιμετώπισης προτάθηκε η απαγόρευση λειτουργίας των λατομείων τα Σαββατοκύριακα και η χρήση σύγχρονων μεθόδων διάνοιξης λατομείων. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση ενός από τους γηραιότερους εργαζομένους που παραχώρησε συνέντευξη ότι: «Δεν δίνουμε σημασία πια παιδί μου στις εκρήξεις. Μάθαμε να ζούμε με αυτές. Όλο το χωριό εκεί δουλεύει άλλωστε. Τα πρώτα χρόνια ήταν δύσκολα. Τότε που πεταγόμασταν σε κάθε έκρηξη, που κάνανε τα σπίτια μας ρωγμές». 85

86 Ηχητική όχληση λόγω των εκρήξεων ΝΑΙ ΌΧΙ 17% 83% Εικόνα 40. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που ενοχλούνται από τις εκρήξεις στους χώρους εξόρυξης Ερώτηση 6 Στην 6 η ερώτηση ρωτήθηκαν οι συνεντευξιαζόμενοι αν η κίνηση των βαρέων οχημάτων δημιουργεί προβλήματα στους κατοίκους της περιοχής και τους ζητήθηκε να ονομάσουν τα προβλήματα αυτά. Σε ποσοστό 83% δήλωσαν ότι δεν ενοχλούνται από την κίνηση βαρέων οχημάτων λόγω της κατασκευής του νέου περιφερειακού δρόμου, ο οποίος διέρχεται έξω από τις κατοικημένες περιοχές (Εικόνα 41). Να σημειωθεί ότι τα βαρέα οχήματα οδηγούνται στον περιφερειακό δρόμο και μόνο σε περιπτώσεις συντήρησης του οδοστρώματος ή σε ακραίες καιρικές συνθήκες που ο δρόμος έχει καλυφτεί από χιόνι οδηγούνται μέσα από κατοικημένες περιοχές. Τα προβλήματα που αναφέρθηκαν μόνο από 4 άτομα ότι δημιουργούνται λόγω της κίνησης βαρέων οχημάτων εστιάζονται στην ασφάλεια, κυρίως των μικρών παιδιών και στην εκπομπή καυσαερίων. Ενδεικτική είναι η απάντηση ενός από τους συνεντευξιαζόμενους: «Όταν τα φορτηγά και οι εκσκαφείς περνάν μέσα από το χωριό τραντάζονται τα σπίτια μας. Πολλές φορές πέφτουν πιάτα, ραγίζουν τοίχοι, σπάνε οι αποχετεύσεις, δεν έχουμε ρεύμα. Άσε που φοβόμαστε για τα παιδιά. Ευτυχώς τώρα που έγινε ο περιφερειακός δρόμος γλυτώσαμε από αυτά. Μόνο στα πολλά χιόνια έρχονται τα φορτηγά μέσα από το χωριό, που ο περιφερειακός δρόμος είναι αποκλεισμένος». 86

87 Κίνηση βαρέων οχημάτων OXI NAI 17% 83% Εικόνα 41. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που ενοχλούνται από την κίνηση βαρέων οχημάτων στην περιοχή. Ερώτηση 7 Στην 7 η ερώτηση ζητήθηκε η γνώμη των συνεντευξιαζόμενων για το αν έχουν δημιουργηθεί προβλήματα στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, λόγω της λατομικής δραστηριότητας. Δεκατέσσερα άτομα και ποσοστό 61% απάντησαν ότι έχουν παρατηρήσει αλλοιώσεις στο ανάγλυφο του εδάφους και ανέφεραν συγκεκριμένα προβλήματα που προκύπτουν (Εικόνα 42). Μερικά από αυτά είναι ότι τα ζώα εγκλωβίζονται μέσα στο χώρο των λατομείων στην διάρκεια της νύχτας κατά την αναζήτηση νερού, ότι έχουν εξαφανιστεί οι βοσκότοποι της περιοχής λόγω της μεγάλης λατομικής δραστηριότητας, ότι αντιμετωπίζουν πλημμυρικά φαινόμενα κατά την διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων και τέλος ότι έχουν εκλείψει από την περιοχή μεγάλα αιγοπρόβατα και ζώα που στο παρελθόν διαβιούσαν στην ευρύτερη περιοχή. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση ενός συνεντευξιαζόμενου: «Χάλασε η ομορφιά του βουνού μας κόρη μου. Άλλαξαν όλα. Έπρεπε να έβλεπες το βουνό πριν 40 χρόνια. Τώρα έχει φαγωθεί το μισό βουνό. Δεν υπάρχουν πια βοσκότοποι, πηγές με γάργαρο νερό και τα χώματα μας δεν είναι πια τα ίδια». Εννέα άτομα και ποσοστό 39% απάντησαν ότι δεν έχουν δημιουργηθεί προβλήματα στην ευρύτερη περιοχή λόγω της λατομικής δραστηριότητας (Εικόνα 42). Είναι γεγονός ότι η ευρύτερη περιοχή έχει αποψιλωθεί, οι ορεινοί όγκοι έχουν αλλάξει το φυσικό τους ανάγλυφο και είναι καταφανής η εκχέρσωση της περιοχής. 87

88 Χλωρίδα και πανίδα ΝΑΙ ΌΧΙ 39% 61% Εικόνα 42. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που παρατήρησαν προβλήματα στην χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Ερώτηση 8 Στην 8 η ερώτηση ζητήθηκε η γνώμη των συνεντευξιαζόμενων για το αν έχουν παρατηρήσει κινήσεις από τις εταιρείες εκμετάλλευσης των λατομείων μαρμάρου που να οδηγούν στην περιβαλλοντική αποκατάσταση των χώρων διάνοιξης στις λατομικές ζώνες, των εγκαταλελειμμένων λατομείων και των αναβαθμίδων στα ενεργά λατομεία. Από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων το 52% υπέδειξαν λίγες αποκαταστάσεις οι οποίες έχουν πραγματοποιηθεί και τόνισαν την ανάγκη για περισσότερες περιβαλλοντικές αποκαταστάσεις οι οποίες πρέπει να λάβουν χώρα, το 13% δεν έχουν παρατηρήσει καμία παρέμβαση αποκατάστασης της περιοχής, ενώ το 35% των υποκειμένων δήλωσαν ότι είναι επαρκής η παρέμβαση των εταιρειών στην περιβαλλοντική αποκατάσταση των λατομικών χώρων (Εικόνα 43). Να σημειωθεί πως περιβαλλοντικές αποκαταστάσεις πραγματοποιούνται τα τελευταία μόνο χρόνια στα λατομεία της ευρύτερης περιοχής λόγω της αυστηροποίησης των νόμων. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση ενός συνεντευξιαζόμενου: «Τα τελευταία 2 με 3 χρόνια έχουν γίνει μερικές αποκαταστάσεις. Δίνουν οι εταιρείες χρήματα γιατί για να σου ανανεώσουν την άδεια πρέπει να αποκαταστήσεις πρώτα το παλιό λατομείο που αφήνεις. Αλλά είναι λίγες αυτές οι αποκαταστάσεις. Δεν βλέπεις το βουνό που είναι γυμνό; Το έχουν φάει». 88

89 Αποκατάσταση λατομείων OXI NAI Λίγες 13% 52% 35% Εικόνα 43. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που παρατήρησαν κινήσεις που οδηγούν στην περιβαλλοντική αποκατάσταση των λατομείων. Ερώτηση 9 Στην 9 η ερώτηση ζητήθηκε από τους συνεντευξιαζόμενους να βαθμολογήσουν με κλίμακα από το 1 έως το 5, μια σειρά επτά δηλώσεων, οι οποίες αποτελούν επιπτώσεις λειτουργίας των λατομείων. Θεωρώντας το 1 ως το μικρότερο βαθμό και το 5 ως το μεγαλύτερο βαθμό επίπτωσης, οι ερωτηθέντες βαθμολόγησαν τις επτά δηλώσεις. Από τις απαντήσεις των υποκειμένων διαπιστώνεται ότι στην δήλωση «αιωρούμενη σκόνη» το 61% βαθμολόγησαν με 4 ή 5 (μεγάλης σημασίας επίπτωση) το φαινόμενο, γεγονός που έρχεται σε πλήρη συμφωνία με την ερώτηση 3 όπου πάλι το 61% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι έχουν παρατηρήσει προβλήματα αέριας ρύπανσης στην περιοχή (Εικόνα 44). Στην δήλωση «Κυκλοφορία βαρέων οχημάτων», το 74% των ερωτηθέντων βαθμολόγησαν με 1 ή 2 (μικρής σημασίας επίπτωση), γεγονός που έρχεται σε συμφωνία με την ερώτηση 6, όπου το 83% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι δεν ενοχλούνται από την κίνηση βαρέων οχημάτων λόγω της κατασκευής του νέου περιφερειακού δρόμου, ο οποίος διέρχεται έξω από τις κατοικημένες περιοχές (Εικόνα 45). 89

90 Αιωρούμενη σκόνη % 9% 13% 17% 31% Εικόνα 44. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που βαθμολόγησαν την αιωρούμενη σκόνη ως αρνητική συνέπεια της λειτουργίας τους Κυκλοφορία βαρέων οχημάτων % 13% 9% 52% 22% Εικόνα 45. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που βαθμολόγησαν την κυκλοφορία βαρέων οχημάτων ως αρνητική συνέπεια της λειτουργίας τους Στην δήλωση «απασχόληση εργαζομένων», σε συντριπτική πλειοψηφία και ποσοστό 87%, οι συνεντευξιαζόμενοι απάντησαν ότι αποτελεί θετική συνέπεια της λειτουργίας των λατομείων, καθώς μεγάλο μέρος του συνόλου των εργαζομένων που κατοικούν 90

91 στο Βώλακα απασχολείται στην εξόρυξη μαρμάρου. Το υπόλοιπο 13% έδωσε βαθμολογία 3, που αποτελεί μια ουδέτερη στάση, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι κανείς δεν έδωσε βαθμολογία 1 ή 2 (Εικόνα 46). Από τις απαντήσεις των ατόμων στη συγκεκριμένη δήλωση διαφαίνεται ότι η απασχόληση στον τομέα της εξόρυξης μαρμάρου, αποτελεί την κύρια πηγή εισοδήματος για το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Απασχόληση εργαζομένων 1 0% 2 0% % 22% 65% Σχήμα 46 Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που βαθμολόγησαν την απασχόληση των εργαζομένων ως θετική συνέπεια της λειτουργίας των λατομείων Στη δήλωση «Αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος», οι συνεντευξιαζόμενοι βαθμολόγησαν με 4 ή 5 (μεγάλης σημασίας επίπτωση) το φαινόμενο, σε ποσοστό 69% (Εικόνα 47). Ενώ γίνεται αντιληπτό από τους ερωτηθέντες το γεγονός της αλλοίωσης του φυσικού περιβάλλοντος σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, στα επιμέρους περιβαλλοντικά προβλήματα, όμως, φαίνεται να εκφράζουν μια πιο ουδέτερη στάση. Επισημαίνεται το γεγονός ότι κανείς εκ των συνεντευξιαζόμενων δεν έδωσε βαθμολογία 1 στην ερώτηση, ενώ με βαθμολογία 2 απάντησε μόλις το 7% (Εικόνα 47). 91

92 Αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος % 7% 24% 52% 17% Εικόνα 47. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που βαθμολόγησαν την αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος ως συνέπεια της λειτουργίας των λατομείων Στην δήλωση «Θόρυβος», από τις βαθμολογίες που δόθηκαν φαίνεται ότι το φαινόμενο αποτελεί συνέπεια της λειτουργίας των λατομείων, αλλά οι απαντήσεις ποικίλουν όσον αφορά την ένταση του φαινομένου. Έτσι με ποσοστό 22% απάντησαν βαθμολογώντας με 2, με ποσοστό 22% βαθμολόγησαν με 3, με το ίδιο ποσοστό βαθμολόγησαν με 4 και τέλος με 26% βαθμολόγησαν με 5 (Εικόνα 48). Θόρυβος % 8% 22% 22% 22% Εικόνα 48. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που βαθμολόγησαν τον θόρυβο ως συνέπεια της λειτουργίας των λατομείων 92

93 Στην δήλωση «Ποιότητα θέας» το 70% των ερωτηθέντων βαθμολόγησαν με 4 ή 5 (μεγάλης σημασίας επίπτωση) την αλλοίωση της ποιότητας της θέας της μαρμαροφόρου περιοχής (Εικόνα 49). Αυτό οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στο γεγονός ότι μεγάλοι ορεινοί όγκοι έχουν εξορυχτεί, με αποτέλεσμα να έχει χαθεί η φυσική συνέχεια του βουνού με όλες τις ορατές συνέπειες στη χλωρίδα της περιοχής. Κατά την διάρκεια της συνέντευξης έγινε αντιληπτό από τις αντιδράσεις των υποκειμένων πως η αλλοίωση της ποιότητας της θέας λόγω της λατομικής δραστηριότητας, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα. Ποιότητα θέας % 9% 17% 57% 13% Εικόνα 49. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που βαθμολόγησαν την ποιότητα θέας ως συνέπεια της λειτουργίας των λατομείων Στη δήλωση «Τόνωση της εθνικής οικονομίας», το 87% βαθμολόγησε με 4 ή 5 (μεγάλης σημασίας επίπτωση) το φαινόμενο (Εικόνα 50), πράγμα που σημαίνει ότι μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων θεωρεί καθοριστική τη συμβολή των λατομείων και ενδεχομένως ως έναν από τους λίγους τομείς που ακόμα και στα δύσκολα χρόνια της κρίσης εξακολουθεί να συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στην ελληνική οικονομία. Ενδεικτικό είναι άλλωστε το γεγονός ότι στον συγκεκριμένο εργασιακό τομέα δεν υπήρξαν απολύσεις εργαζομένων, συνεχίστηκαν οι εξαγωγές πρώτης ύλης με τους ίδιους ρυθμούς και τέλος δεν υπήρξαν μειώσεις στους μισθούς. Μεγάλο ποσοστό των νέων εναποθέτει τις ελπίδες του για εύρεση εργασίας στηριζόμενο σε εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην εξόρυξη μαρμάρων. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 50, κανείς 93

94 εκ των ερωτηθέντων δεν βαθμολόγησε με 1 ή 2 την δήλωση αυτήν, ενώ μόλις 3 άτομα και ποσοστό 13% τοποθετηθήκαν ουδέτερα βαθμολογώντας με 3 (Εικόνα 50). Τόνωση της εθνικής οικονομίας % 0% 13% 13% 74% Εικόνα 50. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που βαθμολόγησαν την συμβολή της εξόρυξης μαρμάρου στην τόνωση της εθνικής οικονομίας Ερώτηση 10 Στην 10 η ερώτηση οι συνεντευξιαζόμενοι απάντησαν στο αν πιστεύουν ότι η λειτουργία των λατομείων επηρεάζει την καθημερινή τους ζωή. Σε ποσοστό 57% απάντησαν θετικά, ότι επηρεάζει όλους τους τομείς της καθημερινότητάς τους εστιάζοντας κυρίως στα αναπνευστικά προβλήματα των μικρών παιδιών και στο γεγονός της ευρέσεως εργασίας (Εικόνα 51). Χαρακτηριστική είναι η απάντηση ενός συνεντευξιαζόμενου: «Φυσικά και επηρεάζει την καθημερινότητα μας, δεν μπορούμε πια να πάμε μια βόλτα στο βουνό όλοι μαζί. Τα φουρνέλα (εκρηκτικά) σκάνε νύχτα μέρα, τα βουνά είναι γεμάτα σκόνη. Στην πρώτη βροχή τα νερά κατεβαίνουν στο χωριό. Τα παιδιά έχουν αναπνευστικά προβλήματα, βηχάνε. Αλλά τι να πούμε όλοι εκεί δουλεύουμε, από εκεί ζούμε». 94

95 Καθημερινή ζωή Ναι Όχι 43% 57% Εικόνα 51. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που πιστεύουν ότι η λειτουργία των λατομείων επηρεάζει την καθημερινή τους ζωή Ερώτηση 11 Στην 11 η ερώτηση οι συνεντευξιαζόμενοι απάντησαν στο αν έχουν παρατηρήσει συστηματική εμφάνιση ασθενειών τα τελευταία χρόνια, για τις οποίες υποψιάζονται ότι ευθύνεται η λειτουργία των λατομείων. Σε μεγάλο ποσοστό (65%) απάντησαν αρνητικά, ενώ σε ένα ποσοστό 35% απάντησαν ότι έχουν αυξηθεί τα αναπνευστικά προβλήματα όπως το άσθμα στα μικρά παιδιά (Εικόνα 52). Εντύπωση προκαλεί η απάντηση ενός συνεντευξιαζόμενου που τοποθετήθηκε θετικά, τονίζοντας το γεγονός πως παρόμοιες ασθένειες στο παρελθόν ήταν άγνωστες. Χαρακτηριστικά ανέφερε: «Πριν τριάντα χρόνια τα παιδιά μας δεν είχαν προβλήματα αναπνευστικά, δεν ξέραμε τι θα πούνε αυτά τα πράγματα. Τα παιδιά ήταν μεγαλωμένα στο βουνό, μέσα στην υγεία χωρίς βήχα και αρρώστιες. Τώρα όλα έχουν άσθμα. Παίρνουν φάρμακα.» 95

96 Εμφάνιση ασθενειών Ναι Όχι 35% 65% Εικόνα 52. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που έχουν παρατηρήσει συστηματική εμφάνιση ασθενειών για τις οποίες υποψιάζονται ότι ευθύνεται η λειτουργία των λατομείων Ερώτηση 12 Στην 12 η ερώτηση οι συνεντευξιαζόμενοι τοποθετήθηκαν στο αν έχουν παρατηρήσει μείωση στο προσδόκιμο ζωής και αν αυτό επηρεάζει την δική τους απόφαση να συνεχίσουν να εργάζονται στο συγκεκριμένο τομέα. Με ένα καθολικό ποσοστό 100% απάντησαν αρνητικά, ότι δεν έχουν παρατηρήσει μείωση στο προσδόκιμο ζωής και κατά επέκταση δεν αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην εργασία τους στις λατομικές επιχειρήσεις. Ερώτηση 13 Στην 13 η ερώτηση οι συνεντευξιαζόμενοι τοποθετήθηκαν στο αν είναι ικανοποιημένοι από τις οικονομικές απολαβές από την εργασία τους στο χώρο των λατομείων. Σε ποσοστό 78% φάνηκαν ικανοποιημένοι, παρόλο που τόνισαν το γεγονός ότι οι παλαιότεροι εργαζόμενοι αμείβονται καλύτερα από τους νεοπροσλαμβανόμενους (Εικόνα 53). Ενδεικτικά, το μεροκάματο για τους νέους κάτω των 25 χρόνων είναι 22 ευρώ, ενώ για τους άνω των 25 χρόνων είναι 26 ευρώ. Οι παλαιότεροι αμείβονται με προσωπικές συμφωνίες και ποσά πολύ μεγαλύτερα. Χαρακτηριστική ήταν η απάντηση ενός συνεντευξιαζόμενου: «Παλιότερα παίρναμε πολύ καλά λεφτά. Να βρεις καλά μαστόρια ήταν πολύ δύσκολο και είμασταν λίγοι αυτοί που ξέραμε καλά την δουλειά. Τα 96

97 αφεντικά μας πλήρωναν καλά και εμείς δουλεύαμε στα κρύα, στα χιόνια με τα χέρια γυμνά, σε πολύ δύσκολες καταστάσεις. Τα σημερινά παιδιά είναι άτυχα. Δεν τους πληρώνουν όπως εμάς κάποτε. Το μεροκάματο είναι 22 ευρώ. Τέτοια δουλειά με 22 ευρώ δεν πληρώνεται. Κατεβαίνεις κομμάτια από το βουνό. Τουλάχιστον να μπορείς να προσφέρεις στο σπίτι σου το ψωμί». Οικονομικά οφέλη Ναι Όχι 22% 78% Εικόνα 53. Ποσοστό συνεντευξιαζόμενων που νιώθουν ικανοποιημένοι από τις οικονομικές απολαβές από την εργασία στα λατομεία Ερώτηση 14 Στην 14 η ερώτηση ρωτήθηκαν οι συνεντευξιαζόμενοι αν τα οικονομικά οφέλη από την λειτουργία των λατομείων είναι σημαντικότερα από την περιβαλλοντική επιβάρυνση. Σε ποσοστό 70% απάντησαν θετικά (Εικόνα 54), τονίζοντας το γεγονός ότι στις οικονομικά δύσκολες εποχές που ζούμε, η εύρεση εργασίας είναι σημαντική και σε δεύτερο επίπεδο έρχεται η προστασία του περιβάλλοντος. Να σημειωθεί ότι για κάποιους από τους εργαζομένους η ενασχόλησή τους με τα λατομεία είναι μονόδρομος, καθώς δεν υπάρχουν άλλες επιλογές εργασίας. Χαρακτηριστική απάντηση είναι: «αν δεν δουλεύαμε στα λατομεία της περιοχής, θα φεύγαμε μετανάστες στην Γερμανία». Μερικοί από όσους τοποθετήθηκαν θετικά στην ερώτηση, σημείωσαν την λειτουργία των λατομείων υπό περιβαλλοντικούς όρους. Μόνο το 30% απάντησε ότι πρέπει να μεριμνούμε για το περιβάλλον και να μην επικεντρωνόμαστε μόνο στις οικονομικές 97

ΤΟ ΜΑΡΜΑΡΟ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΒΑΛΑΣ. Σε τούτα εδώ τα μάρμαρα κακιά σκουριά δεν πιάνει Γιάννης Ρίτσος

ΤΟ ΜΑΡΜΑΡΟ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΒΑΛΑΣ. Σε τούτα εδώ τα μάρμαρα κακιά σκουριά δεν πιάνει Γιάννης Ρίτσος ΤΟ ΜΑΡΜΑΡΟ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΒΑΛΑΣ Σε τούτα εδώ τα μάρμαρα κακιά σκουριά δεν πιάνει Γιάννης Ρίτσος Η λέξη ετυμολογείται από την αρχαιοελληνική μάρμαρος δηλαδή λαμπερός λίθος. Το μάρμαρο είναι πέτρωμα αποτελούμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ)

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ) ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Γ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΟ ΕΡΓΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (ΕΤΠΑ) ΕΛΛΑΔΑΣ (ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ) ΕΡΓΟ:ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟ: ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ)

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟ: ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ) ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Γ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΗΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΟΥΜΕΝΟ ΕΡΓΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (ΕΤΠΑ) ΕΛΛΑ ΑΣ (ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ) ΕΡΓΟ:ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση λατομείων μαρμάρου και αδρανών υλικών Υπολείμματα Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Διαχείριση λατομείων μαρμάρου και αδρανών υλικών Υπολείμματα Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Διαχείριση λατομείων μαρμάρου και αδρανών υλικών Υπολείμματα Περιβαλλοντικές επιπτώσεις ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Κ. ΚΑΡΓΙΩΤΗΣ Dr. Γεωλόγος - Ορυκτολόγος Καθηγητής ΤΕΙ ΑΜΘ Τμήμα Μηχανικων Τεχνολογίας Πετρελαίου & Φυσικού

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ 32ης MARMINSTONE Θεσσαλονίκη 24 Φεβρουαρίου 2008

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ 32ης MARMINSTONE Θεσσαλονίκη 24 Φεβρουαρίου 2008 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ 32ης MARMINSTONE Θεσσαλονίκη 24 Φεβρουαρίου 2008 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΓΟΥ Γ ΚΠΣ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΙΓΜΕ 2003 2008: «Ολοκληρωμένη διαχείριση

Διαβάστε περισσότερα

13/11/2013. Η Μάζα της Ροδόπης

13/11/2013. Η Μάζα της Ροδόπης Η Μάζα της Ροδόπης 1 Γεωτεκτονική θέση Περιλαμβάνει τον ορεινό όγκο της Ροδόπης, στη Θράκη, Ν. Βουλγαρία, Αν. Μακεδονία και τη Θάσο Παλιότερα συμπεριλάμβανε την Σερβομακεδονική Βρίσκεται μεταξύ ιναρικού

Διαβάστε περισσότερα

Δασική Εδαφολογία. Ορυκτά και Πετρώματα

Δασική Εδαφολογία. Ορυκτά και Πετρώματα Δασική Εδαφολογία Ορυκτά και Πετρώματα Ορισμοί Πετρώματα: Στερεά σώματα που αποτελούνται από συσσωματώσεις ενός ή περισσοτέρων ορυκτών και σχηματίζουν το στερεό φλοιό της γης Ορυκτά Τα ομογενή φυσικά συστατικά

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΑΠΘ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΑΠΘ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΑΠΘ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ ΥΠΑΙΘΡΟΥ: ΣΤΡΑΤΩΝΙ ΕΞΑΜΗΝΟ: Α ΜΑΘΗΜΑ: ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΜΕΙΚΤΑ ΘΕΙΟΥΧΑ ΟΡΥΚΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Αναχώρηση με λεωφορείο

Διαβάστε περισσότερα

Ορυκτά και πολύτιμοι λίθοι της Ελλάδας

Ορυκτά και πολύτιμοι λίθοι της Ελλάδας Ορυκτά και πολύτιμοι λίθοι της Ελλάδας Βασίλης Μέλφος Λέκτορας Κοιτασματολογίας-Γεωχημείας Τομέας Ορυκτολογίας, Πετρολογίας, Κοιτασματολογίας Τμήμα Γεωλογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης melfosv@geo.auth.gr

Διαβάστε περισσότερα

7 η ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΥΣΙΚΟΙ ΛΙΘΟΙ

7 η ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΥΣΙΚΟΙ ΛΙΘΟΙ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΜΠ ΤΕΧΝΙΚΑ ΥΛΙΚΑ 7 η ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΥΣΙΚΟΙ ΛΙΘΟΙ Ε. Βιντζηλαίου (Συντονιστής), Ε. Βουγιούκας, Ε. Μπαδογιάννης Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες Χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ελληνικός ορυκτός πλούτος

Ο Ελληνικός ορυκτός πλούτος Ο Ελληνικός ορυκτός πλούτος Οι πρώτες ύλες που υπάρχουν στο υπέδαφος μιας χώρας αποτελούν τον ορυκτό της πλούτο. Ο ορυκτός πλούτος περιλαμβάνει τα μεταλλεύματα, ορυκτά καύσιμα και τα προϊόντα λατομείου.

Διαβάστε περισσότερα

Μεταμορφωμένα Πετρώματα

Μεταμορφωμένα Πετρώματα Μεταμορφωμένα Πετρώματα Προέρχονται από προϋπάρχοντα πετρώματα όταν βρεθούν σε συνθήκες P - T διαφορετικές από αυτές που επικρατούσαν κατά τη δημιουργία τους. Μεταμόρφωση Ορυκτολογική, ιστολογική ή/και

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΑ. Β) Τι ονομάζουμε μαζικό αριθμό ενός στοιχείου και με ποιο γράμμα συμβολίζεται;

ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΑ. Β) Τι ονομάζουμε μαζικό αριθμό ενός στοιχείου και με ποιο γράμμα συμβολίζεται; ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΑ Α) Τι ονομάζουμε ατομικό αριθμό ενός στοιχείου και με ποιο γράμμα συμβολίζεται; Β) Τι ονομάζουμε μαζικό αριθμό ενός στοιχείου και με ποιο γράμμα συμβολίζεται; Γ) Πως συμβολίζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΒΩΞΙΤΕΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΒΩΞΙΤΩΝ Το 1844 ο Γάλλος επιστήμονας Dufrenoy χαρακτήρισε το ορυκτό που μελετήθηκε το 1821 απο το Γάλλο χημικός Berthier στο χωριό Les Baux, της Ν. Γαλλίας ως

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΤΡΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΟΦΟΡΩΝ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΔΡΑΜΑΣ ΚΑΙ ΣΕΡΡΩΝ Δηλγεράκη Ζωή Επιβλέπων Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ. Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός

5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ. Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός 5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός Σκοπός του μαθήματος: Να εντοπίζουμε τη θέση του πυριτίου στον περιοδικό πίνακα Να αναφέρουμε τη χρήση του πυριτίου σε υλικά όπως

Διαβάστε περισσότερα

Έδαφος Αποσάθρωση - τρεις φάσεις

Έδαφος Αποσάθρωση - τρεις φάσεις Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης Έδαφος Αποσάθρωση - τρεις φάσεις Στερεά (ανόργανα συστατικά οργανική ουσία) Υγρή (εδαφικό διάλυμα) Αέρια ( εδαφικός αέρας) Στερεά αποσάθρωση πετρωμάτων αποσύνθεση φυτικών και ζωικών

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ

ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Σερπεντίνης Μοσχοβίτης Βιοτίτης Μαρμαρυγίες Χλωρίτης Τάλκης ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Τομή _ _ φύλλα Πρισματική μορφή Ένα σχισμό Έντονο πλεοχροϊσμό (άν το ορυκτό είναι έγχρωμο) Ορθή κατάσβεση

Διαβάστε περισσότερα

σημείο ζέσεως, σημείο τήξεως, σημείο πήξεως, εξάτμιση, εξάχνωση, συμπύκνωση, απόθεση

σημείο ζέσεως, σημείο τήξεως, σημείο πήξεως, εξάτμιση, εξάχνωση, συμπύκνωση, απόθεση 1.2 Καταστάσεις των υλικών Πρώτες σκέψεις: Η διπλανή φωτογραφία δείχνει ένα υδάτινο τοπίο. Το νερό βρίσκεται σε τρεις διαφορετικές καταστάσεις: ως αέριο, ως υγρό και ως στερεό. Τα διάφορα υλικά μπορούν

Διαβάστε περισσότερα

Μαγματικά, πλουτώνια πετρώματα ΓΡΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΓΡΑΝΙΤΟΕΙΔΗ ΡΥΟΛΙΘΟΣ

Μαγματικά, πλουτώνια πετρώματα ΓΡΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΓΡΑΝΙΤΟΕΙΔΗ ΡΥΟΛΙΘΟΣ Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, 2011 Μαγματικά, πλουτώνια πετρώματα ΓΡΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΓΡΑΝΙΤΟΕΙΔΗ ΡΥΟΛΙΘΟΣ Καλιούχος Άστριος ή Πλαγιόκλαστο Χαλαζίας Βιοτίτης ή Κεροστίλβη + Μοσχοβίτης (όχι με Κεροστλίβη) + Μαγνητίτης

Διαβάστε περισσότερα

1. Το έδαφος και το υπέδαφος 2. Ιδιότητες της ύλης 3. Καταστάσεις της ύλης 4. Ουσίες και μείγματα 5. Διαχωρισμός μειγμάτων στις συστατικές τους

1. Το έδαφος και το υπέδαφος 2. Ιδιότητες της ύλης 3. Καταστάσεις της ύλης 4. Ουσίες και μείγματα 5. Διαχωρισμός μειγμάτων στις συστατικές τους 2. Ιδιότητες της ύλης 3. Καταστάσεις της ύλης 4. Ουσίες και μείγματα 5. Διαχωρισμός μειγμάτων στις συστατικές τους ουσίες 13 Μάθημα 1 Η ΥΛΗ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ Το έδαφος και το υπέδαφος Έδαφος Υπέδαφος Η ζωή άρχισε

Διαβάστε περισσότερα

Σπήλαιο Κουτούκι Παιανίας. Γιώργος Πρίμπας

Σπήλαιο Κουτούκι Παιανίας. Γιώργος Πρίμπας Σπήλαιο Κουτούκι Παιανίας Γιώργος Πρίμπας Σπήλαιο Κουτούκι Παιανίας Το Σπήλαιο Κουτούκι Παιανίας, βρίσκεται στο τέλος μιας ανηφορικής διαδρομής τεσσάρων περίπου χιλιομέτρων έξω από την πόλη της Παιανίας,

Διαβάστε περισσότερα

4.11 Ορυκτά& Πετρώµατα

4.11 Ορυκτά& Πετρώµατα 4.11 Ορυκτά& Πετρώµατα απλά εντυπωσιακά Μαστή Χριστίνα ΠΕ0401 Οπάλιο Αµέθυστος Χαλαζίας Αζουρίτης Ορυκτό Ορυκτά είναι φυσικά, στερεά και οµογενή σώµατα της λιθόσφαιρας που κάτω από ορισµένες συνθήκες πίεσης

Διαβάστε περισσότερα

Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, Απρίλιος 2007 ΠΥΡΙΤΙΚΆ ΟΡΥΚΤΆ

Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, Απρίλιος 2007 ΠΥΡΙΤΙΚΆ ΟΡΥΚΤΆ Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, Απρίλιος 2007 ΠΥΡΙΤΙΚΆ ΟΡΥΚΤΆ 92% των ορυκτών του φλοιού της γης είναι πυριτικά 39% 12% 12% 11% 5% 5% 5% 3% 8% Πλαγιόκλαστα Αλκαλικοί άστριοι Χαλαζίας Πυρόξενοι Αμφίβολοι Μαρμαρυγίες

Διαβάστε περισσότερα

Μοσχοβίτης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης

Μοσχοβίτης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μαρμαρυγίες Τομή _ _ φύλλα Τομή _ _ φύλλα Πρισματική μορφή Ένα σχισμό Έντονο πλεοχροϊσμό (άν το ορυκτό είναι έγχρωμο) Ορθή κατάσβεση Μαρμαρυγή (κοκκώδη επιφάνεια με φωτεινά στίγματα) Τομή // φύλλα Ψευδοεξαγωνικό

Διαβάστε περισσότερα

Π ΕΤΡΟΛΟΓΙΑ Μ ΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ Μ ΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ Π ΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΗ 7

Π ΕΤΡΟΛΟΓΙΑ Μ ΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ Μ ΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ Π ΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΗ 7 Π ΕΤΡΟΛΟΓΙΑ Μ ΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ Μ ΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ Π ΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΗ 7 3 4 5 Κύριες συστασιακές κατηγορίες πετρωμάτων Συστασιακή κατηγορία Κυρίαρχα χημικά στοιχεία Πρωτόλιθος Σημαντικότερα ορυκτά Χαλαζιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

ΜΑΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ MΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝ. ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ & Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΗΡΩΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ 9, 157 80 ΖΩΓΡΑΦΟΥ, ΑΘΗΝΑ NATIONAL TECHNICAL

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Διαδικασίες της μεταμόρφωσης Γεωλογικός κύκλος πετρωμάτων Ιστοί (υφή) των μεταμορφωμένων πετρωμάτων Τύποι μεταμορφωμένων πετρωμάτων Βαθμός Μεταμόρφωσης Αναγνώριση των μεταμορφωμένων

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Σ' όλα τα επίπεδα και σ' όλα τα περιβάλλοντα, η χηµική αποσάθρωση εξαρτάται οπό την παρουσία νερού καθώς και των στερεών και αερίων

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Σ' όλα τα επίπεδα και σ' όλα τα περιβάλλοντα, η χηµική αποσάθρωση εξαρτάται οπό την παρουσία νερού καθώς και των στερεών και αερίων ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Η αποσάθρωση ορίζεται σαν η διάσπαση και η εξαλλοίωση των υλικών κοντά στην επιφάνεια της Γης, µε τοσχηµατισµό προιόντων που είναι σχεδόν σε ισορροπία µε τηνατµόσφαιρα, την υδρόσφαιρα και τη

Διαβάστε περισσότερα

Οψιδιανός, Αδάμαντας Μήλου. Παλαιολιθικό λατομείο πυριτόλιθου, Πετρωτά Ροδόπης, π.χ

Οψιδιανός, Αδάμαντας Μήλου. Παλαιολιθικό λατομείο πυριτόλιθου, Πετρωτά Ροδόπης, π.χ Ορυκτές Πρώτες Ύλες ( ΟΠΥ) Ο άνθρωπος χρησιμοποίησε τις ΟΠΥ ήδη από την Παλαιολιθική Εποχή. Η επιβίωσή του ανθρώπου και η ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας βασίζεται κατά κύριο λόγο στην ικανότητα που

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίοι μαγικοί πολύτιμοι λίθοι

Αρχαίοι μαγικοί πολύτιμοι λίθοι Η χρήση των πολύτιμων λίθων χρονολογείται από την αρχαιότητα. Υπάρχουν αναφορές στη Βίβλο και σε αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά κείμενα, καθώς και ευρήματα σε αιγυπτιακούς τάφους. Η χρήση τους ήταν κυρίως

Διαβάστε περισσότερα

Εικ.IV.7: Μορφές Κυψελοειδούς αποσάθρωσης στη Νάξο, στην περιοχή της Στελίδας.

Εικ.IV.7: Μορφές Κυψελοειδούς αποσάθρωσης στη Νάξο, στην περιοχή της Στελίδας. ii. Μορφές Διάβρωσης 1. Μορφές Κυψελοειδούς Αποσάθρωσης-Tafoni Ο όρος Tafoni θεσπίστηκε ως γεωμορφολογικός από τον A. Penck (1894), εξαιτίας των γεωμορφών σε περιοχή της Κορσικής, που φέρει το όνομα αυτό.

Διαβάστε περισσότερα

Μεταμορφισμός στον Ελληνικό χώρο

Μεταμορφισμός στον Ελληνικό χώρο Μεταμορφισμός στον Ελληνικό χώρο Ιωάννης Ηλιόπουλος Παγκόσμια Γεωδυναμική 1 Η θέση της Ελλάδας στο Παγκόσμιο γεωτεκτονικό σύστημα 2 Γεωλογική τοποθέτηση η της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό χώρο Πανάρχαια Ευρώπη:

Διαβάστε περισσότερα

«Αρχαιολογικοί χώροι και περιβαλλοντική εκπαίδευση- η μελέτη περίπτωσης της αρχαίας Μεσσήνης»

«Αρχαιολογικοί χώροι και περιβαλλοντική εκπαίδευση- η μελέτη περίπτωσης της αρχαίας Μεσσήνης» «Αρχαιολογικοί χώροι και περιβαλλοντική εκπαίδευση- η μελέτη περίπτωσης της αρχαίας Μεσσήνης» Μαρία Μπαλάσκα & Ιωάννα Ραβάνη, μέλη της Π.Ο. του ΚΠΕ Καλαμάτας Οι περιβαλλοντικές συνθήκες, επηρεάζουν τον

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΥΚΤΑ. Ο όρος ορυκτό προέρχεται από το ρήμα «ορύσσω» ή «ορύττω» που σημαίνει «σκάβω». Χαλαζίας. Ορυκτό αλάτι (αλίτης)

ΟΡΥΚΤΑ. Ο όρος ορυκτό προέρχεται από το ρήμα «ορύσσω» ή «ορύττω» που σημαίνει «σκάβω». Χαλαζίας. Ορυκτό αλάτι (αλίτης) ΟΡΥΚΤΑ & ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΟΡΥΚΤΑ Ο όρος ορυκτό προέρχεται από το ρήμα «ορύσσω» ή «ορύττω» που σημαίνει «σκάβω». Χαλαζίας Ορυκτό αλάτι (αλίτης) Τα ορυκτά είναι φυσικά, στερεά και ομογενή σώματα της λιθόσφαιρας

Διαβάστε περισσότερα

Καταστροφή προϋπαρχόντων πετρωμάτων (αποσάθρωση και διάβρωση) Πυριγενών Μεταμορφωμένων Ιζηματογενών. Μεταφορά Απόθεση Συγκόλληση, Διαγένεση

Καταστροφή προϋπαρχόντων πετρωμάτων (αποσάθρωση και διάβρωση) Πυριγενών Μεταμορφωμένων Ιζηματογενών. Μεταφορά Απόθεση Συγκόλληση, Διαγένεση Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, 2011 Καταστροφή προϋπαρχόντων πετρωμάτων (αποσάθρωση και διάβρωση) Πυριγενών Μεταμορφωμένων Ιζηματογενών Μεταφορά Απόθεση Συγκόλληση, Διαγένεση Αποσάθρωση (weathering) προϋπαρχόντων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ Θέμα 1: Επιλέξτε και απαντήστε σε 6 από τις ακόλουθες 10 ερωτήσεις (30 μονάδες) 1. Τι ονομάζουμε ευθύγραμμα ή γραμμικά πολωμένο φως; Ποια είναι

Διαβάστε περισσότερα

Διπλή διάθλαση είναι το φαινόμενο, κατά το οποίο το φως διερχόμενο μέσα από έναν ανισότροπο κρύσταλλο

Διπλή διάθλαση είναι το φαινόμενο, κατά το οποίο το φως διερχόμενο μέσα από έναν ανισότροπο κρύσταλλο ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2009 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ 1. Συμπληρώστε τα κενά στις παρακάτω ερωτήσεις με τους σωστούς όρους. (30 μονάδες) Οι κρύσταλλοι, στους οποίους το φως διαδίδεται με ίδια ταχύτητα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. β. Το κολλάρισμα του χαρτιού στην Ανατολή γινόταν με αμυλόκολλα και στη Δύση με ζελατίνη. Σωστό

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. β. Το κολλάρισμα του χαρτιού στην Ανατολή γινόταν με αμυλόκολλα και στη Δύση με ζελατίνη. Σωστό ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ HMEΡΗΣΙΩΝ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ & ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΣΥΝΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 13: Ζώνη Ροδόπης. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 13: Ζώνη Ροδόπης. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 13: Ζώνη Ροδόπης Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons

Διαβάστε περισσότερα

4.11. Ορυκτά - Πετρώματα

4.11. Ορυκτά - Πετρώματα γκρατήσουν τον προστιθέμενο φώσφορο και συνεπώς ο φώσφορος μεταφέρεται στα υπόγεια νερά με όλες τις δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. 4.11. Ορυκτά - Πετρώματα 4.11.1 Ορυκτά Ορυκτά είναι φυσικά, στερεά

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ 2014-2015 ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΥΛΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ 2014-2015 ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΥΛΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ 2014-2015 ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΥΛΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗ ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ: Η ΥΛΗ Μεταμορφωμένα πετρώματα 3 ΠΙΕΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ Το μάρμαρο της Πάρου Η Αφροδίτη της Μήλου Ενδεικτικά

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Για τη διευκόλυνση των σπουδαστών στη μελέτη τους και την καλύτερη κατανόηση των κεφαλαίων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Σημείωση: Το βιβλίο καλύπτει την ύλη

Διαβάστε περισσότερα

ΝΗΣΟΠΥΡΙΤΙΚΑ X 3 Y 2 (SiO 4 ) 3 (X=Mg,Fe,Mn,Ca) (Y=Al,Cr,Fe Y=Al,Cr,Fe) Κυβικό τα πόλωσης Σχισμός Γενικά άχρωμο, γκριζωπό. Υψηλό έως πολύ υψηλό θετικό. Ιδιόμορφες εξαπλευρικές ή οκταπλευρικές τομές. Aποστρογγυλεμένοι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 5: Δευτερογενής Διασπορά, Κυριότερες γεωχημικές μεθόδοι Αναζήτησης Κοιτασμάτων, Σχεδιασμός και δειγματοληψία Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά Ε ΑΦΟΣ Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Έδαφος Το έδαφος σχηµατίζεται από τα προϊόντα της αποσάθρωσης των πετρωµάτων του υποβάθρου (µητρικό πέτρωµα) ή των πετρωµάτων τω γειτονικών

Διαβάστε περισσότερα

Σο πυρίτιο Φημεία Γ Γυμνασίου

Σο πυρίτιο Φημεία Γ Γυμνασίου Σο πυρίτιο Φημεία Γ Γυμνασίου Επιμέλεια: Δρ. Ιωάννης Καλαμαράς, Διδάκτωρ Χημικός ΤΝΟΠΣΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΟ ΠΤΡΙΣΙΟ 1. ΣΟ ΠΤΡΙΣΙΟ ΣΗ ΥΤΗ Το πυρίτιο (Si) ανήκει στη 14 η ομάδα του περιοδικού πίνακα και στη τρίτη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΔΡΑΝΗ ΥΛΙΚΑ. Ν. Σαμπατακάκης Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΔΡΑΝΗ ΥΛΙΚΑ. Ν. Σαμπατακάκης Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΔΡΑΝΗ ΥΛΙΚΑ Αδρανή υλικά είναι τα διαβαθμισμένα, ορυκτής ή βιομηχανικής προέλευσης υλικά, που χρησιμοποιούνται είτε με κάποιο συγκολλητικό μέσο (για παρασκευή κονιαμάτων, σκυροδεμάτων κλπ.)

Διαβάστε περισσότερα

Χατζηπαναγής I. 1 και Βουγιούκας. 2 1 ΙΓΜΕ, Φράγκων 1, 546 26 Θεσσαλονίκη 2 ΙΓΜΕ, Μπροκούµη 30, 671 00 Ξάνθη ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Χατζηπαναγής I. 1 και Βουγιούκας. 2 1 ΙΓΜΕ, Φράγκων 1, 546 26 Θεσσαλονίκη 2 ΙΓΜΕ, Μπροκούµη 30, 671 00 Ξάνθη ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 ο ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ, ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΧΗΜΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2005 ΣΕΛ. 387-396 ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ. ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΚΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. Κ. ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ, Δρ. Μ. ΠΑΤΡΩΝΗΣ

Δρ. Κ. ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ, Δρ. Μ. ΠΑΤΡΩΝΗΣ ΣΗΜΑΝΣΗ CE ΓΙΑ ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ ΑΠΟ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΛΙΘΟΣ (ΙΓΜΕ) Δρ. Κ. ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ, Δρ. Μ. ΠΑΤΡΩΝΗΣ Ι.Γ.Μ.Ε., Διεύθυνση Κοιτασματολογίας, Τμήμα Μαρμάρων και Αδρανών Υλικών,

Διαβάστε περισσότερα

Γεωθερμική έρευνα - Ερευνητικές διαδικασίες

Γεωθερμική έρευνα - Ερευνητικές διαδικασίες Γεωθερμική έρευνα - Ερευνητικές διαδικασίες Tεχνικο οικονομικοί παράγοντες για την αξιολόγηση της οικονομικότητας των γεωθερμικών χρήσεων και της «αξίας» του ενεργειακού προϊόντος: η θερμοκρασία, η παροχή

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές υπόγειας εκμετάλλευσης

Αρχές υπόγειας εκμετάλλευσης Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών Αρχές υπόγειας εκμετάλλευσης Ανδρέας Μπενάρδος Δρ. Μηχανικός Μεταλλείων Μεταλλουργός Ε.Μ.Π. Θεμελιώδεις αρχές σχεδιασμού Ο σχεδιασμός

Διαβάστε περισσότερα

4. ΕΔΑΦΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ. Α /Β Διαχείριση Φυσικών Πόρων

4. ΕΔΑΦΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ. Α /Β Διαχείριση Φυσικών Πόρων 4. ΕΔΑΦΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Α /Β Διαχείριση Φυσικών Πόρων 4.1 Ορισμός του εδάφους Χερσαία ζωή Οικονομία (;) Διάφοροι ορισμοί Μεταλλειολόγοι, Πολιτικοί Μηχανικοί, Γεωπόνοι κτλ. ΔΦΠ: αλληλεπίδραση με περιβάλλον& άλλους

Διαβάστε περισσότερα

Τα Fe-Ni-ούχα λατεριτικά μεταλλεύματα της Ελλάδας. Συμβολή της Ορυκτολογίας- Πετρολογίας στην αξιοποίησή τους. Ευριπίδης Μπόσκος, Καθηγητής

Τα Fe-Ni-ούχα λατεριτικά μεταλλεύματα της Ελλάδας. Συμβολή της Ορυκτολογίας- Πετρολογίας στην αξιοποίησή τους. Ευριπίδης Μπόσκος, Καθηγητής Τα Fe-Ni-ούχα λατεριτικά μεταλλεύματα της Ελλάδας. Συμβολή της Ορυκτολογίας- Πετρολογίας στην αξιοποίησή τους. Ευριπίδης Μπόσκος, Καθηγητής Στον Τομέα Γεωλογικών Επιστημών η Ορυκτολογία-Πετρολογία που

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ. Αριάδνη Αργυράκη

ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ. Αριάδνη Αργυράκη ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ Αριάδνη Αργυράκη Περιεχόμενα 2 1. ΟΡΙΣΜΟΣ- ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΓΕΝΕΣΗΣ 2. ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ 3. ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ 4. ΔΙΑΓΕΝΕΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΗΛΟΥ ΔΙΑΓΕΝΕΣΗ / ΟΡΙΣΜΟΣ & ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗ ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005

ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗ ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗ ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Κύρια είδη ιζηµατογενών πετρωµάτων Tα ιζηµατογενή πετρώµατα σχηµατίζονται από τα υλικά αποσάθρωσης όλων των πετρωµάτων, που βρίσκονται στην επιφάνεια της γης κάτω

Διαβάστε περισσότερα

Ζοϊσίτης Ca 2 Al 3 O(Si 2 O 7 ) (SiO 4 )(OH) Ρομβικό

Ζοϊσίτης Ca 2 Al 3 O(Si 2 O 7 ) (SiO 4 )(OH) Ρομβικό ΣΩΡΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Ζοϊσίτης Κλινοζοϊσίτης Επίδοτο Αλλανίτης Ζοϊσίτης Ca 2 Al 3 O(Si 2 O 7 ) (SiO 4 )(OH) Ρομβικό Ζοϊσίτης Χρώμα Ανάγλυφο Σχήμα-Μορφή Άχρωμο. Υψηλό θετικό. Σχισμός Τέλειος (001). Χρώματα πόλωσης

Διαβάστε περισσότερα

Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια

Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια κάτοψη, περισσότερους από έναν ορόφους και στιβαρή κατασκευή.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ΚΑΙ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ΚΑΙ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑ A ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ΚΑΙ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ A1. Να χαρακτηρίσετε τις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΗ 1 Εκφώνηση Από την υπαίθρια έρευνα σε μία περιοχή προέκυψε ο γεωλογικός χάρτης του σχήματος 1. Σε αυτόν φαίνεται ότι ο γρανίτης έρχεται σε επαφή με σχιστόλιθο,

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός Υπαίθριων Εκμεταλλεύσεων

Σχεδιασμός Υπαίθριων Εκμεταλλεύσεων Σχεδιασμός Υπαίθριων Εκμεταλλεύσεων Ενότητα 3: Βασικές παράμετροι σχεδιασμού υπαιθρίων εκμεταλλεύσεων Μ. Μενεγάκη Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49 Στις 17 Απριλίου 2013 επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Η αρχαιολόγος κα Τσάλκου (την οποία θερμά ευχαριστούμε) μας παρουσίασε τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της περιοχής μας δίνοντάς μας αναλυτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται ΜΑΘΗΜΑ 1 Π. Γ Κ Ι Ν Η Σ 1. Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται 2. Να μπορείς να δώσεις την σχετική γεωγραφική θέση ενός τόπου χρησιμοποιώντας τους όρους

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (ORE DEPOSIT GEOLOGY)

ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (ORE DEPOSIT GEOLOGY) ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (ORE DEPOSIT GEOLOGY) 7.3.05.4 Τομέας Γεωλογικών Επιστημών Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών ΜΑΘΗΜΑ 1 ο. ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ Σταύρος Τριανταφυλλίδης, 2015 Λέκτορας Κοιτασματολογίας

Διαβάστε περισσότερα

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 2. 2.1 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται συνοπτικά το Γεωλογικό-Σεισμοτεκτονικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής του Π.Σ. Βόλου - Ν.Ιωνίας. Η ευρύτερη περιοχή της πόλης του

Διαβάστε περισσότερα

Υπόγειες μεταλλευτικές εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα

Υπόγειες μεταλλευτικές εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών Υπόγειες μεταλλευτικές εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα Ανδρέας Μπενάρδος Δρ. Μηχανικός Μεταλλείων Μεταλλουργός Ε.Μ.Π. Αρχαίες Υπόγειες Εκμεταλλεύσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΦΕΡΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΩΝ ΡΕΜΜΑΤΩΝ ΜΕΡΟΣ Α. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΦΕΡΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΩΝ ΡΕΜΜΑΤΩΝ ΜΕΡΟΣ Α. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΦΕΡΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΩΝ ΡΕΜΜΑΤΩΝ ΜΕΡΟΣ Α ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δρ. Γ. ΖΑΙΜΗΣ Παραγωγή Διάφορα χειμαρρικά φαινόμενα Κυρίως χώρο λεκάνης απορροής Κλίμα επιδρά στο γεωλογικό, συνάρτηση

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη περιγραφή του πειράματος. Διδακτικοί στόχοι του πειράματος

Σύντομη περιγραφή του πειράματος. Διδακτικοί στόχοι του πειράματος Σύντομη περιγραφή του πειράματος Α. Διάσπαση του ανθρακικού χαλκού με θέρμανση, (σε χαμηλότερη θερμοκρασία από ότι η διάσπαση του ανθρακικού ασβεστίου), προς οξείδιο του χαλκού και διοξείδιο του άνθρακα.

Διαβάστε περισσότερα

Είναι μίγματα ορυκτών φάσεων Οι ορυκτές φάσεις μπορεί να είναι ενός είδους ή περισσότερων ειδών Μάρμαρο

Είναι μίγματα ορυκτών φάσεων Οι ορυκτές φάσεις μπορεί να είναι ενός είδους ή περισσότερων ειδών Μάρμαρο Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, 2011 Είναι μίγματα ορυκτών φάσεων Οι ορυκτές φάσεις μπορεί να είναι ενός είδους ή περισσότερων ειδών Μάρμαρο Πολλοί κρύσταλλοι ασβεστίτη Γρανίτης Κρύσταλλοι χαλαζία, πλαγιοκλάστου,

Διαβάστε περισσότερα

Φαινόµενα ρευστοποίησης εδαφών στον Ελληνικό χώρο Κεφάλαιο 1

Φαινόµενα ρευστοποίησης εδαφών στον Ελληνικό χώρο Κεφάλαιο 1 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Εισαγωγικό σηµείωµα Η προκαλούµενη, κατά τη διάδοση των σεισµικών κυµάτων, εφαρµογή κυκλικών διατµητικών τάσεων οδηγεί τους κορεσµένους χαλαρούς αµµώδεις σχηµατισµούς σε συµπύκνωση.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ - ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 2. ΟΡΥΚΤΑ - ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ - ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 2. ΟΡΥΚΤΑ - ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ - ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 2. ΟΡΥΚΤΑ - ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Μαρία Περράκη, Επίκουρη Καθηγήτρια ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχεία Θερµικών/Μηχανικών Επεξεργασιών και δοµής των Κεραµικών, Γυαλιών

Στοιχεία Θερµικών/Μηχανικών Επεξεργασιών και δοµής των Κεραµικών, Γυαλιών Στοιχεία Θερµικών/Μηχανικών Επεξεργασιών και δοµής των Κεραµικών, Γυαλιών Βασισµένοστο Norman E. Dowling, Mechanical Behavior of Materials, Third Edition, Pearson Education, 2007 1 Κεραµικάκαιγυαλιά Τα

Διαβάστε περισσότερα

Ν. Σαμπατακάκης Αν. Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών

Ν. Σαμπατακάκης Αν. Καθηγητής Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας Παν/μιο Πατρών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Α ΡΑΝΗ ΥΛΙΚΑ Αδρανή υλικά είναι τα διαβαθμισμένα, ορυκτής ή βιομηχανικής προέλευσης υλικά,, που χρησιμοποιούνται είτε με κάποιο συγκολλητικό μέσο (για παρασκευή κονιαμάτων, σκυροδεμάτων κλπ.)

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ.

ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ. ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ. Η σύσταση του φλοιού ουσιαστικά καθορίζεται από τα πυριγενή πετρώματα μια που τα ιζήματα και τα μεταμορφωμένα είναι σε ασήμαντες ποσότητες συγκριτικά. Η δημιουργία των βασαλτικών-γαββρικών

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΕΝΑΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ

ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΕΝΑΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΕΝΑΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΕΡΑΤΕΙΝΟΥ-ΔΗΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΡΑΤΕΙΝΟΥ- ΠΕΤΡΟΠΗΓΗΣ-ΠΟΝΤΟΛΙΒΑΔΟΥ Ο όρος Γεωθερμία σημαίνει θερμότητα από τη Γη, επομένως η γεωθερμική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ για την μακροσκοπική αναγνώριση των ορυκτών

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ για την μακροσκοπική αναγνώριση των ορυκτών ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ : ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ : Γ : 2015-2016 ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ για την μακροσκοπική αναγνώριση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΘΕΜΑ A A1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα

Διαβάστε περισσότερα

Η δομή των πετρωμάτων ως παράγοντας ελέγχου του αναγλύφου

Η δομή των πετρωμάτων ως παράγοντας ελέγχου του αναγλύφου Κεφάλαιο 11 ο : Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ Η δομή των πετρωμάτων ως παράγοντας ελέγχου του αναγλύφου Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με τις δευτερογενείς μορφές του αναγλύφου που προκύπτουν από τη δράση της

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΑΕΤ ΣΓΤΚΣ, ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΑΕΤ ΣΓΤΚΣ, ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΑΕΤ ΣΓΤΚΣ, ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΟΙ ΛΙΘΟΙ ΟΨΙΑΝΟΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΠΥΡΙΤΟΛΙΘΟΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΜΑΡΜΑΡΙΝΑ ΓΛΥΠΤΑ ΕΡΜΗΣ ΑΠΌ ΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Το Προεδρείο του Συνδέσμου παρέθεσε γεύμα εργασίας στους δημοσιογράφους που καλύπτουν το ρεπορτάζ του ΥΠΕΚΑ, στην Αίγλη Ζαππείου, στις

Το Προεδρείο του Συνδέσμου παρέθεσε γεύμα εργασίας στους δημοσιογράφους που καλύπτουν το ρεπορτάζ του ΥΠΕΚΑ, στην Αίγλη Ζαππείου, στις Το Προεδρείο του Συνδέσμου παρέθεσε γεύμα εργασίας στους δημοσιογράφους που καλύπτουν το ρεπορτάζ του ΥΠΕΚΑ, στην Αίγλη Ζαππείου, στις 14-7-2011. Τονίστηκαν για μια ακόμη φορά οι δυνατότητες που έχει ο

Διαβάστε περισσότερα

Α Δ/νση Δ/θμιας Εκπ/σης Αθήνας 1ος Πειραματικός Διαγωνισμός Γυμνασίων στις Φυσικές Επιστήμες 2015 Πειραματίζομαι Ερευνώ και Ανακαλύπτω

Α Δ/νση Δ/θμιας Εκπ/σης Αθήνας 1ος Πειραματικός Διαγωνισμός Γυμνασίων στις Φυσικές Επιστήμες 2015 Πειραματίζομαι Ερευνώ και Ανακαλύπτω Α Δ/νση Δ/θμιας Εκπ/σης Αθήνας 1ος Πειραματικός Διαγωνισμός Γυμνασίων στις Φυσικές Επιστήμες 2015 Πειραματίζομαι Ερευνώ και Ανακαλύπτω Η Μαρία και ο Γιάννης είναι μέλη ερευνητικής ομάδας που υποστηρίζει

Διαβάστε περισσότερα

Project : Θέμα σεισμός. Σεισμοθηλυκά Ταρακουνήματα!!

Project : Θέμα σεισμός. Σεισμοθηλυκά Ταρακουνήματα!! Project : Θέμα σεισμός Σεισμοθηλυκά Ταρακουνήματα!! Τι είναι σεισμός; Σεισμός είναι η δόνηση ή ξαφνική κίνηση της επιφάνειας της Γης. Ο σεισμός στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται αισθητός από την κίνηση

Διαβάστε περισσότερα

Γρανάτες X 3Y 2 2( (SiO 4 4) 3 (X=Mg,Fe,Mn,Ca) (Y=Al,Cr,Fe Y=Al,Cr,Fe) Κυβικό

Γρανάτες X 3Y 2 2( (SiO 4 4) 3 (X=Mg,Fe,Mn,Ca) (Y=Al,Cr,Fe Y=Al,Cr,Fe) Κυβικό ΝΗΣΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Γρανάτες Σταυρόλιθος Ζιρκόνιο Τιτανίτης Γρανάτες X 3Y 2 2( (SiO 4 4) 3 (X=Mg,Fe,Mn,Ca) (Y=Al,Cr,Fe Y=Al,Cr,Fe) Κυβικό Γρανάτες Χρώμα Ανάγλυφο Σχήμα-Μορφή Χρώματα πόλωσης Σχισμός Αλλοιώσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Χριστίνα Στουραϊτη

ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Χριστίνα Στουραϊτη 1 ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Χριστίνα Στουραϊτη ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑΣ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019 ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ 1 η 2 η Εισαγωγή- Επεξηγήσεις,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ Θέμα 1: Επιλέξτε και απαντήστε σε 6 από τις ακόλουθες 10 ερωτήσεις (30 μονάδες) 1. Τι ονομάζουμε δείκτη διάθλασης ενός μέσου; Τι αριθμητικές

Διαβάστε περισσότερα

Δδά Διδάσκοντες: Δημήτριος Ρόζος, Επικ. Καθηγητής ΕΜΠ Τομέας Γεωλογικών Επιστημών, Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών

Δδά Διδάσκοντες: Δημήτριος Ρόζος, Επικ. Καθηγητής ΕΜΠ Τομέας Γεωλογικών Επιστημών, Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΗΡΩΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ 9 15780 ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΑΘΗΝΑ Δδά Διδάσκοντες: Δημήτριος Ρόζος, Επικ. Καθηγητής ΕΜΠ Τομέας Γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ. Δρ Γεώργιος Μιγκίρος

ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ. Δρ Γεώργιος Μιγκίρος ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΕΞΩΜΑΛΥΝΣΗ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ Δρ Γεώργιος Μιγκίρος Καθηγητής Γεωλογίας ΓΠΑ Ο πλανήτης Γη έτσι όπως φωτογραφήθηκε το 1972 από τους αστροναύτες του Απόλλωνα 17 στην πορεία τους για τη σελήνη. Η

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ HMEΡΗΣΙΩΝ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ & ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΣΥΝΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Έδαφος και Πετρώματα

Έδαφος και Πετρώματα Το έδαφος = ένα σύνθετο σύνολο από μεταλλεύματα, νερό και αέρα Επηρεάζει αμφίδρομα τους ζώντες οργανισμούς Τα πετρώματα αποτελούν συμπλέγματα μεταλλευμάτων τα οποία συνδέονται είτε μέσω συνδετικών κόκκων

Διαβάστε περισσότερα

«γεωλογικοί σχηματισμοί» όρια εδάφους και βράχου

«γεωλογικοί σχηματισμοί» όρια εδάφους και βράχου «γεωλογικοί σχηματισμοί» έδαφος (soil) είναι ένα φυσικό σύνολο ορυκτών κόκκων που μπορούν να διαχωριστούν με απλές μηχανικές μεθόδους (π.χ. ανακίνηση μέσα στο νερό) όρια εδάφους και βράχου όλα τα υπόλοιπα

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΙΚΑ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ

ΥΛΙΚΑ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΥΛΙΚΑ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Ι 2 Κατηγορίες Υλικών ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΛΙΚΩΝ Παραδείγματα Το πεντάγωνο των υλικών Κατηγορίες υλικών 1 Ορυκτά Μέταλλα Φυσικές πηγές Υλικάπουβγαίνουναπότηγημεεξόρυξηήσκάψιμοή

Διαβάστε περισσότερα

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com 1 1.2 Καταστάσεις των υλικών 1. Συμπληρώστε το παρακάτω σχεδιάγραμμα 2. Πώς ονομάζονται οι παρακάτω μετατροπές της φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτικοί Μηχανικοί ΕΜΠ Τεχνική Γεωλογία Διαγώνισμα 10/ ΘΕΜΑ 1 ο (4 βαθμοί)

Πολιτικοί Μηχανικοί ΕΜΠ Τεχνική Γεωλογία Διαγώνισμα 10/ ΘΕΜΑ 1 ο (4 βαθμοί) Πολιτικοί Μηχανικοί ΕΜΠ Τεχνική Γεωλογία Διαγώνισμα 10/2006 1 ΘΕΜΑ 1 ο (4 βαθμοί) 1. Σε μια σήραγγα μεγάλου βάθους πρόκειται να εκσκαφθούν σε διάφορα τμήματά της υγιής βασάλτης και ορυκτό αλάτι. α) Στο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ. Αριάδνη Αργυράκη

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ. Αριάδνη Αργυράκη ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Αριάδνη Αργυράκη ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αναλυτική χημεία και γεωεπιστήμες 2. Ταξινόμηση μεθόδων ανάλυσης 3. Επιλογή μεθόδων ανάλυσης ΟΡΙΣΜΟΣ- ΣΤΟΧΟΙ Αναλυτική Γεωχημεία εφαρμογή της Αναλυτικής

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ !Unexpected End of Formula l ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Παραδεισανός Αδάμ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2003 2004 στο μάθημα «Το πείραμα στη

Διαβάστε περισσότερα

Σ. ΧΑΤΗΡΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε.

Σ. ΧΑΤΗΡΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΙΙ του άρθρου 16 της ΚΥΑ 69269/5387/90 (ΦΕΚ 678 Β') ΕΚΤΑΣΗ:: ΠΕΡΙΙΟΧΗ:: ΘΕΣΗ:: ΝΟΜΟΣ:: 96..674 τ..µ...... ΚΕΧΡΟΚΑΜΠΟΥ Τύµπανο Καβάλαςς ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Αθροιστικές επιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Θαλάσσια ιζήματα_2. (συνέχεια...)

Θαλάσσια ιζήματα_2. (συνέχεια...) Θαλάσσια ιζήματα_2 (συνέχεια...) Τα υδρογενή ή αυθιγενή ιζήματα σχηματίζονται από την καθίζηση χημικών στοιχείων ή ενώσεων, τα οποία εξέρχονται της διαλελυμένης φάσης τους στην υδάτινη στήλη. κόνδυλοι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΣΙΜΕΝΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

ΠΡΟΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΣΙΜΕΝΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΡΟΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΣΙΜΕΝΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Φωτ.: Κατά FLSmidth 1 ΠΡΟ-ΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ - Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στην παραγωγική διαδικασία του κλίνκερ τσιμέντου, εκτός των άλλων, σημαντικότατη επίδραση έχουν

Διαβάστε περισσότερα

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Βασικός στόχος του ΚΠΕ Ευαισθητοποίηση των μαθητικών ομάδων σε περιβαλλοντικά ζητήματα. (εκπαιδευτικά προγράμματα, εκπαιδευτικό υλικό, δίκτυα σχολείων, κ.α δράσεις)

Διαβάστε περισσότερα

ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ Η εφαρμογή των γεωλογικών πληροφοριών σε ολόκληρο το φάσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων και του φυσικού τους περιβάλλοντος Η περιβαλλοντική γεωλογία είναι εφαρμοσμένη

Διαβάστε περισσότερα