ΑΝΘΡΨΠΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΣΙΜΗΗ ΣΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΕΛΕΣΟΤ ΑΠΟ ΣΗΝ ΤΓΚΛΕΙΗ ΣΨΝ ΡΑΥΨΝ ΣΗ ΚΛΗΡΗ ΤΠΕΡΨΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΙΑΣΡΙΚΗ ΦΟΛΗ ΣΟΜΕΑ ΑΝΑΣΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΣΟΜΙΚΗ ΕΡΓΑΣΗΡΙΟ ΙΑΣΡΟΔΙΚΑΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ Α.Π.Θ. ΔΙΕΤΘΤΝΣΗ: ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΔΗΜΗΣΡΙΟ ΧΑΡΟΤΛΗ ΠΑΝΕΠ. ΕΣΟ Αριθμ ΑΝΘΡΨΠΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΣΙΜΗΗ ΣΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΕΛΕΣΟΤ ΑΠΟ ΣΗΝ ΤΓΚΛΕΙΗ ΣΨΝ ΡΑΥΨΝ ΣΗ ΚΛΗΡΗ ΤΠΕΡΨΑ ΑΙΚΑΣΕΡΙΝΗ Α. ΑΠΟΣΟΛΙΔΟΤ ΙΑΣΡΟΤ - ΙΑΣΡΟΔΙΚΑΣΗ ΔΙΔΑΚΣΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΡΙΒΗ ΤΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΗΝ ΙΑΣΡΙΚΗ ΦΟΛΗ ΣΟΤ ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟΤ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟΤ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ

2 Η ΣΡΙΜΕΛΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΔΗΜΗΣΡΙΟ ΧΑΡΟΤΛΗ, ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΑΜΟΤΗΛ ΝΣΟΤΓΚΟΤ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΠΡΟΚΟΠΙΟ ΣΙΚΑΡΑ, ΟΜΟΣ. ΚΑΘΗΓΗΣΗ Η ΕΠΣΑΜΕΛΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΔΗΜΗΣΡΙΟ ΧΑΡΟΤΛΗ, ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΑΜΟΤΗΛ ΝΣΟΤΓΚΟΤ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΠΡΟΚΟΠΙΟ ΣΙΚΑΡΑ, ΟΜΟΣ. ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΑΠΟΣΟΛΙΔΗ ΣΤΛΙΑΝΟ, ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΔΑΛΑΜΠΙΡΑ ΣΤΛΙΑΝΟ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΝΑΣΗ ΚΨΝΣΑΝΣΙΝΟ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΧΗΥΙΔΗ ΑΝΕΣΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΣΗ «Η έγθξηζεο ηεο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο ππό ηεο Ιαηξηθήο ρνιήο ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, δελ ππνδεινί απνδνρήλ ηωλ γλωκώλ ηνπ ζπγγξαθέωο». (Νόμος 5343/32, άρθρ και ν. 1268/82, άρθρ. 50 8) 2

3 ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΙΑΣΡΙΚΗ ΦΟΛΗ ΠΡΟΕΔΡΟ ΣΗ ΦΟΛΗ ΝΙΚΟΛΑΟ Β. ΝΣΟΜΠΡΟ 3

4 4

5 τους γονείς μου Σάσο και Μαργαρίτα το σύζυγό μου πύρο τα παιδιά μου Σάσο, Κωστή και εμίνα 5

6 6

7 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ ΕΙΑΓΨΓΗ 9 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟ ΕΚΣΙΜΗΗ ΚΕΛΕΣΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Εκτίμηση ηλικίας σε σκελετούς ανήλικων ατόμων. 13 Εκτίμηση ηλικίας σε σκελετούς ενηλίκων ατόμων ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΗ ΜΕΘΟΔΟΤ ΣΟΤ ΜΑΝΝ. 31 ΕΜΒΡΤΟΓΕΝΕΗ.. 39 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟ ΤΛΙΚΟ ΜΕΘΟΔΟ 51 ΕΥΑΡΜΟΓΗ ΣΗ ΜΕΘΟΔΟΤ. 57 Α)ΑΝΔΡΕ. 57 Β)ΓΤΝΑΙΚΕ. 61 ΣΑΣΙΣΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ 67 ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ 87 Πραγματική έναντι Εκτιμώμενης Ηλικίας. 89 ύγκριση Αποτελεσμάτων μεταξύ Ανδρών και Γυναικών 89 υνεκτίμηση Κατάστασης κληρής Τπερώας και Τπερώιων Ραφών φάλμα

8 ύγκριση Κλασικής και Αναθεωρημένης Μεθόδου 94 ύγκριση με Άλλες Μεθόδους Εκτίμησης Ηλικίας ΣΤΥΛΟ ΔΕΙΓΜΑ. 145 ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ ΣΤΥΛΟΤ ΔΕΙΓΜΑΣΟ ΤΖΗΣΗΗ. 149 Διαφορές Μεταξύ Ανδρών και Γυναικών κατά την Εφαρμογή της Αναθεωρημένης Μεθόδου 150 ύγκριση των Πληροφοριών από την Τπερώα και τις Ραφές για την Σελική Εκτίμηση Ηλικίας. 152 φάλμα Διαφορές στην Εφαρμογή της Κλασικής και της Αναθεωρημένης Μεθόδου 153 Εκτίμηση κελετικής Ηλικίας Ηλικιωμένων Ατόμων 154 ύγκριση με Άλλες Ηλικιακές Μεθόδους. 155 Εφαρμογή της Αναθεωρημένης Μεθόδου σε Γενετικώς Διαφορετικά Δείγματα ΤΜΠΕΡΑΜΑ υμπεράσματα για κάθε Τπερώια Ραφή υμπεράσματα για την Μέθοδο των Τπερώιων Ραφών ΤΝΟΧΗ SUMMARY. 163 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ 165 8

9 ΕΙΑΓΨΓΗ Η ιατροδικαστική και ανθρωπολογική εκτίμηση της ηλικίας, του φύλου και της φυλής σε έναν σκελετό βασίζεται κυρίως στα μορφολογικά χαρακτηριστικά που είναι παρόντα στο οστό. Σο φύλο, για παράδειγμα, προσδιορίζεται συνήθως από την γενική μορφολογία και τις μετρήσεις της πυέλου, του κρανίου και των μακρών οστών 1,2,3. Από ανάλογα μορφολογικά χαρακτηριστικά, κυρίως του κρανίου, προσδιορίζεται και η φυλή. Η εκτίμηση όμως της σκελετικής ηλικίας είναι από τις πιο δύσκολες ενέργειες στην σκελετική ταυτοποίηση. Παρόλο που υπάρχουν αρκετές μέθοδοι και κριτήρια για την εκτίμηση της ηλικίας θανάτου σκελετικών ευρημάτων, η εκτίμηση αυτή δεν μπορεί να βασίζεται στις σχετικά συνηθισμένες σκελετικές και οδοντικές αλλαγές που συνδέονται με την ανάπτυξη και την ωρίμανση. υνήθως απαιτείται συνδυασμός των μεθόδων και των κριτηρίων αυτών 4,5. Οι πιο αποτελεσματικές μέθοδοι για την εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας όπως αυτές που βασίζονται σε μορφολογικές αλλαγές της πυέλου ή στη σύγκλειση της μέσης επίφυσης της κλείδας 6,7 χρησιμοποιούνται σε ιδανικές καταστάσεις οπού τα σκελετικά ευρήματα είναι άθικτα και ολοκληρωμένα. Επειδή όμως τα σκελετικά απομεινάρια από αρχαιολογικά και ιατροδικαστικά περιστατικά είναι συνήθως ατελή, οι ερευνητές πρέπει να βασίζονται σε εναλλακτικές μεθόδους εκτίμησης ηλικίας, οι οποίες είτε έχει ήδη αποδειχθεί ότι είναι μικρότερης αξιοπιστίας, όπως οι κρανιακές ραφές και η οδοντική τριβή 8, ή δεν έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης σε ανάλογα περιστατικά. την παρούσα μελέτη γίνεται μια προσπάθεια διερεύνησης μιας καινούριας σχετικά μεθόδου εκτίμησης ηλικίας, της μεθόδου των υπερώιων ραφών ή μέθοδο του Μann 9, η οποία αποτελεί αντικείμενο μελέτης τα τελευταία είκοσι χρόνια περίπου (από το 1987). ύμφωνα με την μέθοδο αυτή η σκελετική ηλικία μπορεί να εκτιμηθεί από την σύγκλειση των υπερώιων ραφών της οστέινης υπερώας. υγκεκριμένα με την πραγματοποίηση της διερεύνησης αυτής επιδιώκεται να διαπιστωθεί αν, η μέθοδος που αναπτύχθηκε σε δείγματα της Νότιας Αμερικής, της Ευρώπης και της Αφρικής με ηλικίες γεννήσεως κυρίως μέσα στον 19 ο αιώνα, μπορεί να εκτιμήσει επιτυχώς την ηλικία θανάτου σε ένα γενετικώς διαφορετικό πληθυσμιακό δείγμα προερχόμενο από την Ελληνική Επικράτεια. Επίσης η μελέτη αυτή έχει σκοπό να επεκτείνει τις προηγούμενες μελέτες, αναφέροντας επιπρόσθετα ευρήματα, συγκρίνοντας τα αποτελέσματά της με αυτά από άλλες μεθόδους εκτίμησης ηλικίας και 9

10 εκτιμώντας την αξιοπιστία της αλλά και το σφάλμα της, σε ένα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο και ομοιογενές δείγμα. το σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της διατριβής κ. Δημήτριο Χαρούλη, Καθηγητή Ιατροδικαστικής και Σοξικολογίας του Α.Π.Θ. για την ανάθεση της παρούσας διατριβής, την ηθική συμπαράσταση και τις πολύτιμες συμβουλές του. τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. αμουήλ Ντούγκου και στον Ομότιμο Καθηγητή κ. Προκόπιο Σσικάρα επιθυμώ να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου για το αμέριστο ενδιαφέρον, την καθοδήγηση και τις υποδείξεις τους καθ όλη την διάρκεια εκπόνησης της διατριβής. Ευχαριστώ ολόψυχα τον υπάλληλο των Κοιμητηρίων Θέρμης «Αναστάσεως του Κυρίου» κ. Αστέριο Σσούγκα, για την αμέριστη και ανεκτίμητη βοήθεια που μου προσέφερε, το αμείωτο ενδιαφέρον του και το χρόνο που αφιέρωσε εκτός του ωραρίου του για την ολοκλήρωση του πρακτικού μέρους της παρούσας διατριβής. Σον οδοντίατρο κ. Ιωάννη Ελεμηνιάδη ευχαριστώ βαθύτατα για την ηθική συμπαράσταση, τις πολύτιμες συμβουλές του και την έμπρακτη βοήθεια του. Σην Ηλεκτρολόγο Μηχανικό και Μηχανολόγο Ηλεκτρονικών Τπολογιστών κ. Άννα Αβδαμαλινού βαθύτατα ευχαριστώ για την ανεκτίμητη προσφορά της στην στατιστική ανάλυση των ευρημάτων και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της παρούσας διατριβής. τους καθηγητές του Σμήματος Βιολογίας (Σομέας Υυσιολογίας Ζώων και Ανθρώπου) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μανώλη ωτήρη και κ. Κώστα Ηλιόπουλο ευχαριστώ για την άδεια πρόσβασης στην κελετική υλλογή του Σμήματος (Human Skeletal Athens Collection). την καλή φίλη και συνάδελφο κ. Κολέτσα Υιλιώ, Λέκτορα Παθολογοανατομίας του Α.Π.Θ. θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου για το ενδιαφέρον, την συμπαράσταση και τις υποδείξεις της. Σέλος, ευχαριστώ τα μέλη της τετραμελούς επιτροπής, κ. Αποστολίδη τυλιανό, Επικ. Καθηγητή, Δαλαμπίρα τυλιανό, Αναπλ. Καθηγητή, Νάτση Κωνσταντίνο, Αναπλ. Καθηγητή και Χηφίδη Ανέστη, Αναπλ. Καθηγητή για το ενδιαφέρον και τις πολύτιμες συμβουλές τους. 10

11 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟ 11

12 12

13 ΕΚΣΙΜΗΗ ΚΕΛΕΣΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Η εκτίμηση της ηλικίας σκελετών ή και υπολειμμάτων τους αποτελεί ένα σημαντικό βήμα κατά την διαδικασία του προσδιορισμού της ταυτότητας στην Ιατροδικαστική 10. Πολλές φορές μπορεί να απαιτείται μόνο η αδρή εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας και του φύλου είτε λόγω του μικρού ποσού των ευρημάτων είτε λόγω έλλειψης υλικοτεχνικού εξοπλισμού είτε ακόμη λόγω μεγάλης πληθώρας ευρημάτων, όπως σε μαζικές καταστροφές. Η ακριβής δε εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας είναι μείζονος σημασίας στις ιατροδικαστικές, αρχαιολογικές και παλαιο-δημογραφικές εφαρμογές των οστεολογικών τεχνικών 11. Η μακροσκοπική εκτίμηση της ηλικίας θανάτου σε σκελετούς ενηλίκων αποτελεί μείζων πρόβλημα, καθώς οι αλλαγές στα οστά που σχετίζονται με την ηλικία προχωρούν με διαφορετικούς ρυθμούς από άτομο σε άτομο. το πρόβλημα αυτό συμβάλει επίσης το γεγονός ότι τα κριτήρια που είναι διαθέσιμα για την συστηματική αξιολόγηση της ηλικίας θανάτου είναι περιορισμένα και δεν υπάρχει μια ολοκληρωμένη και ικανοποιητική τεχνική για την εκτίμηση της ηλικίας θανάτου σε ενήλικους σκελετούς 12. τα ανήλικα άτομα τα στάδια της σκελετικής και οδοντικής ωρίμανσης και ανάπτυξης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μια αξιόπιστη εκτίμηση ηλικίας 13,14. Εκτίμηση ηλικίας σε σκελετούς ανήλικων ατόμων Η ηλικία ενός ανήλικου σκελετού μπορεί να προσδιοριστεί με Ι. Αναλύσεις των μακρών οστών 15,16. Σο μήκος των μακρών οστών αποτελεί μια από τις διάφορες τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην βιολογική ανθρωπολογία και την ιατροδικαστική για την εκτίμησης ηλικίας θανάτου σε σκελετικά υπολείμματα ανήλικων ατόμων. Η τεχνική αυτή έχει καθιερωθεί και εφαρμόζεται συχνά. Περιλαμβάνει την μέτρηση του μήκους της διάφυσης των μακρών οστών (π.χ. βραχιόνιο, μηριαίο, κνήμης) και σύγκριση του μήκους με τα δεδομένα πρότυπων πινάκων για τον προσδιορισμό της ηλικίας από την γέννηση ως τα 18,5 έτη. II. Σην επιφυσιακή σύγκλιση 17. Ο προσδιορισμός της ηλικίας κατά την βρεφική, παιδική και εφηβική περίοδο, προσδιορίζεται με ακρίβεια από την σειρά εμφάνισης των πρωτευόντων και δευτερευόντων πυρήνων οστέωσης. Κατά την γέννηση είναι παρόντα μόνο έξι επιφυσιακά κέντρα 18,19 : 13

14 - του κονδύλου του μηριαίου οστού (εμφανίζεται μετά τον 6 ο εμβρυϊκό μήνα), - του κονδύλου της κνήμης (εμφανίζεται από τον 8 ο εμβρυϊκό μήνα μέχρι τον 1 ο μήνα της εξωμήτριας ζωής) [οι πυρήνες αυτοί χρησιμεύουν για τον ιατροδικαστικό προσδιορισμό της ηλικίας κυήσεως ενός νεογνού], - της κεφαλής του μηριαίου οστού (εμφανίζεται στην ηλικία των 2-6 μηνών), - του αστραγάλου, της πτέρνας και του κυβοειδούς οστού. τη συνέχεια δε και ως την ηλικία των δεκαπέντε ετών, με ημερολογιακή σειρά, ολοκληρώνεται η εμφάνιση των πυρήνων οστέωσης 13,14,20. Έως την ηλικία των δεκαπέντε ετών δεν παρατηρείται ένωση επιφύσεωνδιαφύσεων 13,21. Από την ηλικία των δεκαεπτά ετών αρχίζει η συνένωση των επιφύσεων, αρχικά του ωλέκρανου, του μηριαίου και του βραχιονίου, η οποία ολοκληρώνεται περί την ηλικία των είκοσι πέντε ετών, με την ένωση της διάφυσης με την εγγύς (στερνική) επίφυση της κλείδας 10. Οστεοποίηση της Κλείδας Η κλείδα είναι το τελευταίο οστό του σώματος που ολοκληρώνει την επιφυσιακή ένωση. Διακρίνουμε τρία στάδια: Α) καμία ένωση, με ευδιάκριτες ακρολοφίες και αύλακες, Β) μερική ένωση με τμήμα του επιφυσιακού «κυπέλου» παρόν Γ) παρατηρείται πλήρης επιφυσιακή ένωση με λείες άκρες και κανένα στοιχείο της επίφυσης. Γενικοί Κανόνες της Εκτίμησης κελετικής Ηλικίας από την Επιφυσιακή Ένωση της Κλείδας τάδιο Ένωσης Άνδρες Γυναίκες Καμία ένωση με ή χωρίς την παρουσία 25 έτη ή 23 έτη ή χωριστής επίφυσης λιγότερο λιγότερο Μερική Ένωση έτη έτη ή 20 έτη ή Πλήρης Ένωση περισσότερο περισσότερο ΙΙΙ. Σην οδοντική ανάπτυξη 22,23,24,25. Οι οδόντες θεωρούνται μια ιδιαίτερη πηγή δεδομένων και για την πορεία της σωματικής ανάπτυξης αλλά και για το περιβάλλον στο οποίο σχηματίζεται η οδοντοφυΐα. Ειδικές πληροφορίες για την πορεία της ανάπτυξης έχουν προέλθει από χαρακτηριστικά αύξησης της αδαμαντινής και της οδοντίνης, και οι οποίες υποδηλώνουν συγκεκριμένες χρονολογικές περιόδους 26,27. Φρησιμοποιώντας μετρήσεις αυτών των χαρακτηριστικών αύξησης, η χρονολογική ανάπτυξη ενός οδόντα μπορεί να χαρτογραφηθεί από την αρχική 14

15 εναπόθεση σκληρού ιστού μέχρι την ολοκλήρωση του σχηματισμού της ρίζας. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να προσδιοριστεί και η ηλικία θανάτου από την αναπτυσσόμενη οδοντοφυΐα 28,29. υγκεκριμένα, ο πρώτος γομφίος είναι ο πρώτος μόνιμος οδόντας που αρχίζει να σχηματίζεται πριν την γέννηση, και το συμβάν αυτό καταγράφεται σαν μια έντονη γραμμή γνωστή ως νεογνική γραμμή. Η νεογνική γραμμή επιτρέπει καταγραφή του χρόνου ανάπτυξης και επομένως μπορεί να βοηθήσει στην εκτίμηση της χρονολογικής ηλικίας. Επίσης στον προσδιορισμό της ηλικίας θανάτου βοηθούν και άλλα κριτήρια της οδοντικής ανάπτυξης. Έτσι πέραν της νεογνικής γραμμής θα πρέπει να καθοριστεί ο σχηματισμός της οδοντίνης, η αύξηση της αδαμαντίνης και ο σχηματισμός της ρίζας 30 (Εικ. 1). Εικόνα 1 τάδια οδοντικής ανάπτυξης. Η αδαμαντίνη σημειώνεται με το γράμμα Ε (enamel), η οδοντίνη με το γράμμα D (dentine) και η μαύρη γραμμή μεταξύ τους είναι η οδοντινο-αδαμαντική σύναψη (EDJ=enamel dentine junction). 1). Ο σχηματισμός του φύματος αδαμαντίνης (cuspal) αρχίζει πάνω από την κορυφή του κέρατος της οδοντίνης, όπου η αδαμαντίνη εναποτίθεται με τέτοιο τρόπο μέχρι να σχηματιστεί το πλήρες πάχος του φύματος. Η νεογνική γραμμή (ημέρα γέννησης) σημειώνεται με διακεκομμένη άσπρη γραμμή και διαχωρίζει τον σχηματισμό πριν και μετά την γέννηση. 2). Ο σχηματισμός της επικαλυπτικής (imbricational) αδαμαντίνης αντιπροσωπεύεται από τις γραμμές Retzius οι οποίες πορεύονται από την οδοντινο-αδαμαντική σύναψη προς την επιφάνεια του οδόντος. 3). Η ρίζα οδοντίνης (root) σχηματίζεται από μέσα προς την μελλοντική πολφική κοιλότητα και σταματάει κατά τον θάνατο (όταν ο θάνατος επέλθει πριν την ολοκλήρωση του σχηματισμού της) 31. IV. Σην οστεοποίηση των οστών του άκρου χεριού και του καρπού 32. τον καρπό σε ηλικία 6 μηνών υπάρχουν δυο πυρήνες οστέωσης, στο 1 ο έτος δυο με τρεις πυρήνες και μετά εμφανίζεται ένας πυρήνας ανά έτος περίπου. Αμέσως πριν από την ήβη εμφανίζεται ένα σησαμοειδές οστάριο, εσωτερικά του κάτω άκρου του 1 ου μετακαρπίου. Η εκτίμηση της οστικής ηλικίας ενός παιδιού γίνεται μετά από σύγκριση της ακτινογραφίας του καρπού και του άκρου χεριού του με πρότυπους ακτινολογικούς άτλαντες, 15

16 διαφορετικούς για κάθε φύλο όπως π.χ. ο ακτινολογικός άτλαντας των Greulich και Pyle 32. Εκτίμηση ηλικίας σε σκελετούς ενηλίκων ατόμων τους ενήλικες που έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξη τους, άλλα κριτήρια από αυτά που μεταχειρίζονται για τους ανήλικους θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Ο κύκλος ζωής ενός ατόμου μπορεί να είναι καθοριστικής σημασίας στην πορεία της σκελετικής ηλικίας. Παράγοντες όπως η διατροφή, η φυσική κατάσταση καθώς και πολιτισμικές διαφορές μπορεί να συμβάλουν στο εύρος της διαφοράς μεταξύ ανδρών και γυναικών, ηλικιωμένων και νέων, «πλούσιων» και «φτωχών», όπως επίσης και μεταξύ πληθυσμών από διαφορετικές περιοχές 33,34,35,36,37. Ακόμη και με παρόμοιο βιολογικό υπόστρωμα και περιβαλλοντικές συνθήκες, δυο άτομα είναι πιθανόν να έχουν διαφορετική ηλικιακή εκτίμηση. Επομένως, καθώς η πορεία και τα στάδια των αλλαγών υπόκεινται σε βιολογικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις σε όλη την διάρκεια του κύκλου ζωής ενός ατόμου, η εκτίμηση της ηλικίας σε σκελετούς ενηλίκων είναι προβληματική εξαιτίας της ποικιλίας των γενετικών και μη γενετικών παραγόντων και της απάντησης του σκελετού σ αυτούς τους παράγοντες. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την σκελετική ηλικιακή εκτίμηση ενήλικων ατόμων, και βασίζονται σε μακροσκοπικές μορφολογικές και εκφυλιστικές αλλαγές στα οστά και στους οδόντες σχετικές με την ηλικία, είναι λιγότερο ακριβείς από αυτές που χρησιμοποιούνται στην σκελετική ηλικιακή εκτίμηση ανήλικων ατόμων. Και γενικά όσο αυξάνει η ηλικία, ειδικά όσο αφορά άτομα άνω των 40 ετών, τα μορφολογικά αυτά ηλικιακά κριτήρια είναι συνήθως και λιγότερα αξιόπιστα. Οι τεχνικές που αναφέρονται παρακάτω έχει αποδειχθεί, μέχρι σήμερα, ότι είναι οι πιο αξιόπιστες στην εκτίμηση της ηλικίας θανάτου σε ενήλικα άτομα. Ι. ΗΒΙΚΗ ΤΜΥΤΗ Σεχνική Ηλικιακής Εκτίμησης από την Ηβική ύμφυση Περιγραφή Κατηγοριών Αμφίφυλων Υάσεων Brooks and Suchey, Υάση Ι Η επιφάνεια της ηβικής σύμφυσης εμφανίζει κυματισμό (ακρολοφίες και αύλακες) η οποία συνήθως επεκτείνεται για να συμπεριλάβει και το ηβικό φύμα. Οι οριζόντιες ακρολοφίες είναι καλά διαμορφωμένες και ένα έπαρμα μπορεί να αρχίσει να διαφαίνεται στο κοιλιακό (πρόσθιο) άκρο της αρθρικής επιφάνειας (κοιλιακό έπαρμα). Αν και οστέινοι όζοι μπορεί να παρατηρηθούν στην 16

17 περιφέρεια του άνω άκρου της σύμφυσης, το κλειδί στην αναγνώριση αυτής της φάσης είναι η έλλειψη ορίων (χειλέων) και στα δυο άκρα (άνω και κάτω). Υάση ΙΙ Η επιφάνεια της ηβικής σύμφυσης μπορεί ακόμη να παρουσιάζει κυματοειδή εμφάνιση. Η επιφάνεια έχει αρχίσει να εμφανίζει όρια (χείλη) στο άνω και/ή στο κάτω άκρο με ή χωρίς οστέινους όζους. Σο κοιλιακό έπαρμα μπορεί στις αρχικές φάσεις να είναι επέκταση της οστέινης δραστηριότητας του ενός ή και των δυο άκρων. Υάση ΙΙΙ Η επιφάνεια της ηβικής σύμφυσης εμφανίζει χαμηλότερα όρια (χείλη) και το κοιλιακό έπαρμα είναι σε στάδιο ολοκλήρωσης. Μπορεί να συνεχίζεται η συνένωση των οστικών οζιδίων για τον σχηματισμό του άνω ορίου (χείλους) και του πρόσθιου (κοιλιακού) ορίου. Η επιφάνεια σύμφυσης είναι λεία ή μπορεί να εμφανίζει ακόμη ακρολοφίες. Σο νωτιαίο (οπίσθιο) οροπέδιο έχει ολοκληρωθεί. Δεν υπάρχουν χείλη στο νωτιαίο (οπίσθιο) άκρο της επιφάνειας σύμφυσης; καμία συνοστέωση. Υάση ΙV Η επιφάνεια της ηβικής σύμφυσης είναι γενικά ελαφρά κοκκώδης αν και μπορεί να υπάρχουν ακόμη υπολείμματα από το παλιό σύστημα των ακρολοφιών και των αυλάκων. υνήθως το όριο (χείλος) σχήματος ωοειδές έχει ολοκληρωθεί σ αυτό το στάδιο, αλλά κάποιο χάσμα μπορεί να υπάρχει στο ανώτερο τμήμα του πρόσθιου (κοιλιακού) ορίου. Η επιφάνεια σύμφυσης πιθανόν να έχει ένα ευκρινές χείλος. Κοιλιακά, συνοστεώσεις μπορεί να εμφανίζονται στο κατώτερο τμήμα του ηβικού οστού παρακείμενα της επιφάνειας σύμφυσης. Υάση V Η επιφάνεια της ηβικής σύμφυσης έχει ολοκληρώσει το σχηματισμό ορίου (χείλους) γύρω από αυτήν με κάποια ελαφρά καθίζηση της ίδιας της επιφάνειας σχετικά με το χείλος. Μέτριος σχηματισμός χείλους συνήθως βρίσκεται στο οπίσθιο (νωτιαίο) όριο μαζί με κάποιες προεξέχουσες συνοστεώσεις στο πρόσθιο (κοιλιακό) όριο. Τπάρχει ελάχιστη ή και καθόλου διάβρωση του χείλους. πασίματα μπορεί να υπάρχουν στο ανώτερο κοιλιακό όριο. Υάση VI Η επιφάνεια της ηβικής σύμφυσης μπορεί να εμφανίζει μεγαλύτερη καθίζηση καθώς τα χείλη αυξάνουν. Εξωτερικά της επιφάνειας (κοιλιακά) συνοστεώσεις είναι ευδιάκριτες. ε μερικά άτομα το ηβικό φύμα φαίνεται ως ξεχωριστός οστέινος όζος. Η επιφάνεια μπορεί να έχει μικρούς ή μεγάλους πόρους δίνοντας την εικόνα της παραμόρφωσης μαζί με μια συνεχιζόμενη διαδικασία κεντρικής οστεοποίησης. Επίσης μπορεί να έχει κοκκιώδη εμφάνιση. Σο σχήμα της επιφάνειας είναι συχνά ανώμαλο σ αυτό το στάδιο. 17

18 Εικόνα 2 Ηλικιακές αλλαγές στην ηβική σύμφυση στους άνδρες (δυο πρώτες σειρές) και στις γυναίκες (δυο τελευταίες σειρές) από την Ι ως την VI φάση (από αριστερά προς τα δεξιά). Οι σειρές 1 και 3 δείχνουν τις πρώιμες αλλαγές που συμβαίνουν σε κάθε φάση, και οι σειρές 2 και 4 τις μεταγενέστερες

19 Πίνακας Ι-Περιγραφική τατιστική σχετικά με το ύστημα Suchey και Broooks Ηλικιακής Εκτίμησης από την Ηβική ύμφυση 38 Γυναίκες (N=273) Μέσος όρος (έτη) ταθερή Απόκλιση (έτη) 95% Εύρος (έτη) Άνδρες (N=739) Μέσος όρος (έτη) ταθερή Απόκλιση (έτη) 95% Εύρος (έτη) Υάση I 19,5 2, ,5 2, II 25 4, ,4 3, III 30,7 8, ,7 6, IV 38,2 10, ,2 9, V 48,1 14, ,6 10, VI 60 12, ,2 12, Γενικές Κατευθυντήριες Γραμμές για την Φρονολόγηση της Ηβικής ύμφυσης (Brooks and Suchey, 1990) 38 Οι Brooks και Suchey (1990) διατύπωσαν τις ακόλουθες γενικές κατευθυντήριες γραμμές για την διευκόλυνση της εφαρμογής της μεθόδου τους κατά την εκτίμηση της ηλικίας σε σκελετούς ενηλίκων. 1. Η εμφάνιση έντονων ακρολοφιών και αυλάκων υποδηλώνει ηλικία 24 ετών και κάτω τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. 2. Η εμφάνιση οστέινων όζων, χωρίς την ανάπτυξη κοιλιακού επάρματος, υποδηλώνει ηλικία 30 ετών και κάτω και για τα δυο φύλα. 3. Έλλειψη της ολοκλήρωσης του κοιλιακού επάρματος γενικώς υποδηλώνει ηλικία 40 ετών και κάτω. υμπερασματικά μπορούμε να πούμε για την μέθοδο της ηβικής σύμφυσης ότι: α. Ηλικιακές αλλαγές στην ηβική σύμφυση αναγνωρίστηκαν πριν πολλά χρόνια 40,41,42,43,44. β. Οι Brooks και Suchey ανέπτυξαν ένα σύστημα ηλικιακού προσδιορισμού για άνδρες και γυναίκες σε ένα σύγχρονο δείγμα γνωστής ηλικίας. ΙΙ. ΣΕΡΝΙΚΟ ΑΚΡΟ ΠΛΕΤΡΨΝ 45,46 Εκτίμηση Ηλικίας από την Πλευρά με Ανάλυση Υάσεων (Εικ. 3, 4) Iscan, Loth and Wright, Υάση 0 Η αρθρική επιφάνεια είναι επίπεδη (χωρίς κοίλανση/εμβάθυνση) και κυματοειδής με ένα ομαλό χείλος γύρω από αυτήν. Σο οστό είναι λείο, σταθερό και συμπαγές. 19

20 Υάση 1 Αρχίζουν να εμφανίζονται άμορφα οδοντώματα στην αρθρική επιφάνεια, αλλά η κυματοειδής εμφάνιση μπορεί ακόμη να είναι παρούσα. Σο χείλος είναι ομαλό και καταλαμβάνει όλο τον περίγυρο της επιφάνειας. ε μερικές περιπτώσεις, οδοντώματα μπορεί να αρχίσουν να εμφανίζονται στις άκρες. Σο οστό εξακολουθεί να είναι λείο, σταθερό και συμπαγές. Υάση 2 Σο κέντρο της επιφάνειας είναι βαθύτερο και έχει προσλάβει ένα σχήμα V το οποίο σχηματίζεται από το πρόσθιο και οπίσθιο τοίχωμα. Σα τοιχώματα είναι παχιά και λεία με οδοντώματα ή ελαφρά κυματοειδές άκρο. Σο οστό είναι σταθερό και συμπαγές. Υάση 3 Σο εμβαθυσμένο κέντρο έχει λάβει ένα στενό ως μέτριο U σχήμα. Σα τοιχώματα εξακολουθούν να είναι παχιά με κυκλικά άκρα (περιβάλουν κυκλικά την αρθρική επιφάνεια). Κάποια οδοντώματα μπορεί να είναι παρόντα αλλά τα χείλη αρχίζουν να γίνονται περισσότερο ανώμαλα. Σο οστό είναι ακόμη αρκετά σταθερό και συμπαγές. Υάση 4 Σο βάθος του κέντρου έχει αυξηθεί, αλλά το σχήμα εξακολουθεί να είναι ένα στενό ως μέτριο U σχήμα. Σα τοιχώματα είναι πιο λεπτά, αλλά τα άκρα παραμένουν κυκλικά. Σο χείλος είναι πιο ανώμαλο χωρίς να υπάρχουν ομοιόμορφα οδοντώματα. Τπάρχει μια ελάττωση του βάρους και της σταθερότητα του οστού, αλλά η εξωτερική ποιότητα είναι ακόμη καλή. Υάση 5 Τπάρχει μια μικρή αλλαγή στο βάθος του κέντρου, αλλά το σχήμα εξακολουθεί να είναι κυρίως U. Σα τοιχώματα γίνονται πιο λεπτά και τα άκρα τους πιο αιχμηρά. Σο χείλος γίνεται πιο ανώμαλο. Σα οδοντώματα έχουν τελείως εξαφανιστεί και έχουν αντικατασταθεί από ανώμαλες οστέινες προεξοχές. Η κατάσταση του οστού είναι σχετικά καλή, οπωσδήποτε όμως υπάρχουν σημεία διάβρωσης όπως εμφάνιση πόρων και μείωση της πυκνότητας. Υάση 6 Σο κέντρο της επιφάνειας είναι αξιοσημείωτα βαθύ με ένα ευρύ U σχήμα. Σα τοιχώματα είναι λεπτά με αιχμηρά άκρα. Σο χείλος είναι ανώμαλο και προβάλει μερικές επιμήκεις οστέινες προεξοχές οι οποίες συχνά είναι πιο έντονες στα άνω και κάτω όρια. Σο οστό είναι σαφώς ελαφρύτερο, λεπτότερο με περισσότερους πόρους, ειδικά στο κέντρο της αρθρικής επιφάνειας. 20

21 Εικόνα 3 Μορφολογικές αλλαγές στο στερνικό άκρο της 4 ης πλευράς κατά τις φάσεις 0 ως Εικόνα 4 Μορφολογικές αλλαγές στο στερνικό άκρο της 4 ης πλευράς κατά τις φάσεις 5 ως

22 Υάση 7 Σο κέντρο είναι βαθύ με ένα ευρύ ως πολύ ευρύ U σχήμα. Σα τοιχώματα είναι λεπτά και εύθρυπτα με αιχμηρά, ανώμαλα άκρα και οστέινες προεξοχές. Σο οστό είναι ελαφρύ και εύθραυστο με σημαντική χειροτέρευση της ποιότητας και εμφανή πορώδη εικόνα. Υάση 8 ε αυτή την φάση το κέντρο είναι πολύ βαθύ με ένα πολύ ευρύ U σχήμα. ε μερικά περιστατικά το έδαφος του κέντρου απουσιάζει ή είναι γεμάτο από οστέινες προεξοχές. Σα τοιχώματα είναι πολύ λεπτά, εύθρυπτα και εύθραυστα με αιχμηρά, έντονα ανώμαλα άκρα και οστέινες προεξοχές. Σο οστό είναι πολύ ελαφρύ, λεπτό, εύθρυπτο, εύθραυστο και πορώδες. χηματισμός «παράθυρων» μερικές φορές συμβαίνει στα τοιχώματα. Πίνακας ΙΙ - Περιγραφική τατιστική Εκτίμησης Ηλικίας από το τερνικό Άκρο των Πλευρών. Άνδρες Λευκής Υυλής ΑΝΔΡΕ ΛΕΤΚΗ ΥΤΛΗ Υάση N Μέσος όρος SD SE 95% Εύρος Εύρος ηλικίας ,3 0,502 0,25 16,5-18, ,9 133,5 0,59 20,8-23, ,9 0 0,85 24,1-27, ,2 3,837 1,11 25,7-30, ,8 11 1,93 34,4-42, ,5 2,71 44,3-55, ,2 210,2 2,31 54,3-64, ,5 7 2,97 65,0-78, Πίνακας ΙΙΙ - Περιγραφική τατιστική Εκτίμησης Ηλικίας από το τερνικό Άκρο των Πλευρών. Γυναίκες Λευκής Υυλής ΓΤΝΑΙΚΕ ΛΕΤΚΗ ΥΤΛΗ Υάση N Μέσος όρος SD SE 95% Εύρος Εύρος ηλικίας ,4 1,52 0,68 15,5-19, ,6 1,67 0,74 20,5-24, ,7 4,62 1,46 24,4-31, ,22 2,96 33,7-46, ,7 14,93 3,52 43,3-58, ,2 11,24 2,81 59,2-71, ,4 8,83 2,66 70,4-82,

23 υμπερασματικά μπορούμε να πούμε για την μέθοδο του στερνικού άκρου των πλευρών ότι: α. Η τεχνική αυτή πρέπει να εφαρμόζεται στην τέταρτη πλευρά. Αναγνώριση αυτού του στοιχείου ίσως είναι δύσκολη σε ατελείς σκελετούς. β. Επίδραση στις ηλικιακές αλλαγές ασκούν το φύλο και το είδος του πληθυσμού. ΙΙΙ. ΨΣΟΕΙΔΗ ΕΠΙΥΑΝΕΙΑ 48,49,50,51,52 Εκτίμηση Ηλικίας από την Ψτοειδή Επιφάνεια του Λαγονίου οστού Lovejoy, et al., Αν και η μέθοδος είναι δύσκολη στην εκμάθηση, προσφέρει ηλικιακή εκτίμηση πέρα των 50 ετών. Επιπλέον η ωτοειδής επιφάνεια (ΑS= auricular surface) του λαγονίου οστού είναι πιο πιθανόν να διατηρηθεί ακέραια σε ιατροδικαστικά περιστατικά. Η ωτοειδής επιφάνεια είναι η περιοχή του λαγονίου οστού που αρθρώνεται με την αντίστοιχη επιφάνεια του ιερού οστού. Τπάρχουν ορισμένα συνθετικά που αφορούν την περιγραφή της ωτοειδούς επιφάνειας: κορυφή, άνω ημιγλήνιο, κάτω ημιγλήνιο και οπισθο-ωτιαία περιοχή και ορισμένη ορολογία που αφορά τις παραμέτρους που χρησιμοποιούνται στην μέθοδο: κυματισμός, κοκκίδωση, πυκνότητα και πορώδης υφή. υνθετικά Κορυφή : Η περιοχή της ωτοειδούς επιφάνειας (AS) που έρχεται σε άμεση επαφή με την οπίσθια κατάληξη της τοξοειδούς γραμμής (η γραμμή που φέρεται από άνω και πίσω προς τα κάτω και εμπρός στην έσω επιφάνεια του λαγονίου). Άνω ημιγλήνιο: Σο τμήμα της ωτοειδούς επιφάνειας (AS) πάνω από την κορυφή. Κάτω ημιγλήνιο: Σο τμήμα της ωτοειδούς επιφάνειας (AS) κάτω από την κορυφή. Οπισθο-ωτιαία περιοχή: Περιοχή μεταξύ της ωτοειδούς επιφάνειας (AS) και της οπίσθιας κάτω λαγόνιας άκανθας. Ορολογία Κυματισμός : Εγκάρσιες ακρολοφίες Κοκκίδωση: Εμφάνιση συμπαγών λεπτών δομών στην επιφάνεια; μια έντονα κοκκώδης επιφάνεια έχει την εμφάνιση γυαλόχαρτου. Πυκνότητα: Εξωτερική συμπαγής υφή. Για παράδειγμα, η αρθρική επιφάνεια εμφανίζεται λεία με πλήρη απουσία κοκκίδωσης. Πορώδης υφή: Πόροι επί της αρθρικής επιφάνειας με διάμετρο κυμαινόμενη από 1 ως 10 χιλιοστά. 23

24 Ηλικιακές Ομάδες της Μεθόδου της Ψτοειδούς Επιφάνειας του Λαγονίου Οστού (Εικ. 5) έτη (Υάση 1) Η επιφάνεια έχει ευκρινή κοκκώδη υφή και εμφανίζει σαφή εγκάρσιο κυματισμό. Δεν υπάρχει καμία οστική δραστηριότητα ή πορώδης υφή στην οπισθο-ωτιαία περιοχή ή στην περιοχή της κορυφής. Η επιφάνεια δείχνει μια σειρά από καλά σχηματισμένα κύματα. Οποιαδήποτε ανωμαλία στην αρθρική επιφάνεια εμφανίζει λείες άκρες έτη (Υάση 2) Μικρή ως μέτρια απώλεια του κυματισμού και αντικατάσταση από ραβδώσεις. Η κοκκίδωση είναι ελαφρώς πιο τραχεία. Καμία δραστηριότητα στην οπισθοωτιαία περιοχή ή την περιοχή της κορυφής έτη (Υάση 3) Σα ημιγλήνια δεν εμφανίζουν σαφώς καμία δραστηριότητα και παρατηρείται κάποια μείωση της εγκάρσιας οργάνωσης (κυματισμού). Ραβδώσεις έχουν αντικαταστήσει τα κύματα. Η επιφάνεια είναι πιο τραχεία και κοκκώδης και δεν υπάρχει καμία σημαντική αλλαγή στην κορυφή. Μπορεί να παρατηρηθούν περιοχές με μικροπόρους. Περιστασιακά μπορεί να συμβαίνει κάποια οπισθοωτιαία δραστηριότητα έτη (Υάση 4) Και τα δυο ημιγλήνια είναι ακόμη πιο τραχιά και ανωμάλως κοκκώδη, με σημαντική μείωση των κυμάτων και των ραβδώσεων. Η εγκάρσια οργάνωση είναι παρούσα αλλά ελαφρώς ευκρινής. Κάποια οπισθο-ωτιαία δραστηριότητα είναι εμφανής. Οι αλλαγές στην περιοχή της κορυφής είναι ελάχιστες. Μακροπορώδης υφή είναι απούσα. Η κοκκίδωση είναι ομοιόμορφη έτη (Υάση 5) Παρατηρείται αλλαγή από κοκκώδη σε πυκνή επιφάνεια. Ο κυματισμός απουσιάζει. Αμυδρές ραβδώσεις μπορεί να είναι παρούσες. Σα ημιγλήνια είναι μερικώς κοκκώδη με σημαντική απώλεια της εγκάρσιας οργάνωσης. Περιοχές με μερική πύκνωση στην επιφάνεια (εξαιτίας της απώλειας της κοκκώδους υφής) είναι ορατές. Επίσης είναι ορατή μικρή ως μέτρια οπισθο-ωτιαία δραστηριότητα. Μακροπορώδης υφή γενικώς δεν παρατηρείται. Μερική αύξηση της μικροπορώδους υφής και μικρή δραστηριότητα στην περιοχή της κορυφής είναι ορατές έτη (Υάση 6) Η απώλεια της κοκκώδους υφής αντικαταστάθηκε από πυκνό οστούν. Κύματα και ραβδώσεις δεν είναι πλέον παρόντα. Μικρές ως μέτριες αλλαγές στην 24

25 περιοχή της κορυφής. Η επιφάνεια είναι πυκνή και λείπει η εγκάρσια οργάνωση. Σα όρια εμφανίζουν αυξανόμενη παραμόρφωση. Μέτρια οπισθοωτιαία δραστηριότητα είναι παρούσα. Δεν παρατηρείται μακροπορώδης υφή έτη (Υάση 7) Η επιφάνεια εμφανίζει σημαντική παραμόρφωση χωρίς καμία εγκάρσια οργάνωση. Μέτρια κοκκίδωση είναι σπάνια. Δεν υπάρχουν κύματα και ραβδώσεις. Παρατηρείται σχηματισμός χείλους στο κάτω ημιγλήνιο στο κάτω άκρο αυτού. Αλλαγές στην περιοχή της κορυφής είναι παρούσες και μπορεί να είναι σημαντικές. Αυξημένη παραμόρφωση των ορίων είναι εμφανής. Μερικές φορές παρατηρείται μακροπορώδης υφή. Η οπισθο-ωτιαία δραστηριότητα είναι μέτρια και εμφανής. 60+ έτη (Υάση 8) Η επιφάνεια χαρακτηρίζεται από μη-κοκκίδωση, ανώμαλα σημεία από καταστροφή της επιφάνειας και απουσία εγκάρσιας οργάνωσης. Μακροπορώδης υφή παρατηρείται στο 1/3 των περιπτώσεων. Σα όρια είναι ανώμαλα και έχουν χείλη, με εκφυλιστικές αλλαγές στην άρθρωση. Η οπισθοωτιαία επιφάνεια είναι καλά διαμορφωμένη με άφθονα οστεόφυτα μικρού ως μεσαίου μεγέθους. (5) (6) (7) (8) Εικόνα 5 Μορφολογικές αλλαγές της ωτοειδούς επιφάνειας κατά φάση

26 υμπερασματικά μπορούμε να πούμε για την μέθοδο της ωτοειδούς επιφάνειας ότι: α. Η ωτοειδής επιφάνεια αναφέρεται συχνά σε ιατροδικαστικά περιστατικά. β. Η τεχνική αναπτύχθηκε σε μια σκελετική συλλογή από τις αρχές του 19 ου αιώνα. IV. ΤΓΚΛΕΙΗ ΚΡΑΝΙΑΚΨΝ ΡΑΥΨΝ 54,55,56,57 Εξωκράνια ύγκλειση ραφών Meindl and Lovejoy, ύμφωνα με τη μέθοδο σύγκλεισης των κρανιακών ραφών, οι ραφές εξωκρανιακά διαιρούνται σε δυο συστήματα. Σο ένα είναι το σύστημα του εξωκράνιου θόλου και το άλλο είναι το πλαγιο-πρόσθιο σύστημα. Εικ.6 Θέσεις παρατήρησης στην μέθοδο των κρανιακών ραφών 47 Εξωκράνιος θόλος Παρατήρηση Θέσεων (Εικ. 6) 1. Μεσο-λαμβδοειδής ραφή 2. Λάμβδα 3. Οβελιαία ραφή 4. Πρόσθια οβελιαία ραφή 5. Βρέγμα 6. Μεσοστεφανιαία ραφή 7. Πτέριο Εξωκρανιακό Πλάγιο-πρόσθιο σύστημα Παρατήρηση Θέσεων (Εικ. 6) 6. Μεσοστεφανιαία ραφή 7. Πτέριο 8. φηνομετωπιαία ραφή 9. Κάτω σφηνοκροταφική ραφή 10. Άνω σφηνοκροταφική ραφή 26

27 ημείωση: Κάθε θέση είναι μια περιοχή που περιλαμβάνει όλες τις ραφές μέσα σε ένα κύκλο 1 εκ. από την οριζόμενη θέση. Για να προσδιορίσουμε την ηλικία θανάτου με την μέθοδο των κρανιακών ραφών: 1. Βαθμολογούνται οι ραφές για κάθε σύστημα χωριστά, για το πλαγιοπρόσθιο σύστημα και το σύστημα του εξωκρανιακού θόλου. 2. Αθροίζουμε τους βαθμούς για κάθε σύστημα ώστε να λάβουμε ένα σύνθετο αποτέλεσμα. 3. Διαβάζουμε το σύνθετο αποτέλεσμα στο κατάλληλο πίνακα για να καθορίσουμε τον μέσο όρο και το ηλικιακό εύρος (inter-decile range) (Πίν.IV και V). τάδια ύγκλεισης Κρανιακών Ραφών Εξωκρανιακά 0- Ανοιχτές ; δεν υπάρχει κανένα στοιχείο οποιασδήποτε εξωκρανιακής σύγκλεισης. 1- Ελάχιστη σύγκλειση ; έχει συμβεί μερική σύγκλειση. Ο βαθμός προσδιορίζει οποιαδήποτε ελάχιστη ως μέτρια σύγκλειση, π.χ. από μια μεμονωμένη οστέινη γέφυρα ως το 50% της συνοστέωσης της θέσης. 2- ημαντική σύγκλειση; υπάρχει σημαντικός βαθμός σύγκλεισης των ραφών αλλά κάποια σημεία της θέσης δεν έχουν ακόμη ολοκληρώσει την συνοστέωση. 3- Πλήρης σύγκλειση; η θέση έχει πλήρως συνοστεωθεί. Γενικοί Κανόνες Φρονολόγησης από την ύγκλειση των Κρανιακών Ραφών - Αν όλες οι μεγάλες ραφές του θόλου είναι τελείως ανοιχτές ενδοκρανιακά, το άτομο είναι γενικά κάτω των 35 ετών. - Αν όλες οι μεγάλες ραφές του θόλου έχουν τελείως συνοστεωθεί ενδοκρανιακά, το άτομο είναι 26 ετών ή μεγαλύτερο. - Αν όλες οι μεγάλες ραφές του θόλου έχουν τελείως συνοστεωθεί εξωκρανιακά, το άτομο είναι 36 ετών ή μεγαλύτερο; γενικά άνω των 50 ετών. - Ατομικές διαφορές και διαφορές μεταξύ των δυο φύλων (οι ραφές στους άνδρες συγκλείνουν νωρίτερα από τις γυναίκες) απαιτεί περεταίρω περιορισμό των κανόνων αυτών. υμπερασματικά μπορούμε να πούμε για την μέθοδο των κρανιακών ραφών ότι: α. Η σύγκλειση των ραφών αρχίζει ενδοκρανιακά και προχωράει προς την εξωκράνια επιφάνεια. β. Τπάρχει μεγάλη ατομική διαφοροποίηση στη διαδικασία της σύγκλεισης που οδηγεί σε ένα μεγάλο εύρος ηλικιακής εκτίμησης. 27

28 Πίνακας IV Προσδιορισμός ηλικίας από το σύστημα του εξωκρανιακού θόλου της μεθόδου της ύγκλεισης Κρανιακών Ραφών (Meindl and Lovejoy, 1985) 57 Προσδιορισμός ηλικίας από το σύστημα του εξωκρανιακού θόλου των Κρανιακών Ραφών (Determination of Age Based on Ectocranial Vault Suture Closure) ύλζεην απνηέιεζκα (Composite Score) Άηνκα (Ν) Μέζνο όξνο (Mean Age) ηαζεξή απόθιηζε (S.D.) Δύξνο ειηθίαο (Inter-decile Range) 0 (αλνηρηή) , ,5 9, ,4,5, ,7 7, ,8,9,10, ,4 9, ,13,14, ,2 12, ,17, ,8 10, , ,5 12, (ζπλνζηεωκέλε) Πίνακας V Προσδιορισμός ηλικίας από το πλαγιο-πρόσθιο σύστημα της μεθόδου της ύγκλεισης Κρανιακών Ραφών (Meindl and Lovejoy, 1985) 57 Προσδιορισμός ηλικίας από το πλαγιο-πρόσθιο σύστημα της ύγκλεισης Κρανιακών Ραφών (Determination of Age Based on Ectocranial Lateral-Anterior Suture Closure) ύλζεην απνηέιεζκα (Composite Score) Άηνκα (N) Μέζνο όξνο (Mean Age) ηαζεξή απόθιηζε (S.D.) Δύξνο ειηθίαο (Inter-decile Range) 0 (αλνηρηή) , ,2 6, , , ,4 10, , ,5 8, , ,9 12, ,12,13, ,2 8, (ζπλνζηεωκέλε) 1 V. ΑΛΛΕ ΣΕΦΝΙΚΕ 1. Μικροσκοπικές τεχνικές 58,59,60 α. Πιο ακριβείς ηλικιακές τεχνικές για σκελετούς ενηλίκων β. Οι μικροσκοπικές τεχνικές βασίζονται στον ποσοτικό προσδιορισμό της φλοιώδους ανάπλασης για την εκτίμηση της ηλικίας. γ. Είναι η καλύτερη τεχνική για άτομα άνω των 40 ετών δ. Η τεχνική απαιτεί καταστροφή του οστού και ειδικό εξοπλισμό 28

29 2. Εκφυλιστικές αλλαγές 61,62 α. Εκφυλιστικές αλλοιώσεις όπως στην σπονδυλική οστεοαρθρίτιδα, οστεοποίηση χόνδρου και διατοιχωματική λέπτυνση σχετίζονται με την αύξηση της ηλικίας. β. Οι ηλικιακές αρθριτικές αλλοιώσεις θα πρέπει να διαφοροποιούνται από τις παθολογικές αλλοιώσεις αποτέλεσμα κάποιου τραυματισμού. 3. Οδοντολογικές τεχνικές 63,64,65,66,67,68 Σο 1950 ο G.Gustafson 25 ανακοίνωσε τα αποτελέσματα της εργασίας από την μελέτη λειασμάτων επιμήκων διατομών πάχους 1mm από 41 οδόντες διαφόρων ηλικιών βάσει της οποίας είναι δυνατός ο προσδιορισμός της ηλικίας ενός ατόμου με μόνιμο οδοντικό φραγμό αξιολογώντας έξι παραμέτρους (Εικόνα 7) : α. αποτριβή (Α=occlusal attrition), β. εναπόθεση δευτερογενούς οδοντίνης (SD=secondary dentine), γ. ακρορριζική μετανάστευση της περιοδοντικής πρόσφυσης (P=periodontal repositioning), δ. εναπόθεση νέας οστεΐνης (C=cementum buildup), ε. διαφανής οδοντίνη της ρίζας (RR=root resorption), στ. εξωτερική απορρόφηση της ρίζας (RDT=root dentine translucency) Εικόνα 7 Οδοντικοί ηλικιακοί δείκτες σε διατομές οδόντων 69. (a) οδόντας από άτομο ηλικίας περίπου 20 ετών (b) οδόντας από άτομο ηλικίας περίπου 40 ετών (c) οδόντας από άτομο ηλικίας περίπου 60 ετών 29

30 Κάθε μια παράμετρος βαθμολογείται από 0-3, η γραμμή δε συσχέτισης εκφράζεται από τον τύπο : Ηλικία = 11,43 + 4,56 Φ το άθροισμα της βαθμολογίας των έξι παραμέτρων, με σταθερή απόκλιση SD ± 3,63 έτη από την πραγματική ηλικία του ατόμου. Αν και κατά καιρούς διάφοροι οδοντολόγοι αμφισβήτησαν την αξιοπιστία της και τόνισαν τα μειονεκτήματά της 63,64,70,71,72,73,74, η εργασία του αποτελεί ακόμα και σήμερα, σημείο αναφοράς για τον προσδιορισμό της ηλικίας στην Ιατροδικαστική. υμπερασματικά για τις οδοντολογικές τεχνικές μπορούμε να πούμε: α. Ανάλυση σε τομή οδόντα για την διαφάνεια της ρίζας και άλλων αλλαγών μπορεί να δώσει καλές ηλικιακές εκτιμήσεις για σκελετούς ενηλίκων. β. Απαιτεί καταστροφή του οδόντος για την ανάλυση. 4. Ραδιογραφικές τεχνικές 75,76 α. Διεύρυνση της μυελικής κοιλότητας του βραχιόνιου και του μηριαίου οστού μπορεί να αποτελέσει ένα γενικό ηλικιακό δείκτη. Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω η εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας σε σκελετούς ενηλίκων, μόνο από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά που είναι παρόντα στα οστά, είναι από τις δυσκολότερες εργασίες στην ιατροδικαστική και ανθρωπολογική επιστήμη. Σο πρόβλημα γεννάται από το γεγονός ότι οι βαθμίδες σκελετικού μετασχηματισμού και εκφυλίσεως, πάνω στις οποίες στηρίζονται οι περισσότερες μέθοδοι προσδιορισμού ηλικίας, ποικίλουν ανάμεσα σε διαφορετικά άτομα και πληθυσμούς. Για το λόγο αυτό απαιτείται η αναζήτηση και η διερεύνηση καινούριων μακροσκοπικών μεθόδων εκτίμησης σκελετικής ηλικίας, που να μας παρέχουν πιο έγκυρα και αξιόπιστα αποτελέσματα και να καλύπτουν ένα μεγαλύτερο εύρος ηλικιακών ομάδων. 30

31 ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΗ ΜΕΘΟΔΟΤ Αν και είχε δοθεί προσοχή στην ανθρώπινη υπερώα από διάφορους επιστήμονες, όπως ο ανθρωπολόγος Ashley-Montagu που είχε αποδείξει ότι η τομική ραφή στον άνθρωπο και γενικά στα πρωτεύοντα συγκλείεται με την ηλικία 77, οι περισσότερες έρευνες επικεντρώθηκαν στην εμβρυική ανάπτυξη της υπερώας καθώς αυτή σχετίστηκε με τις χειρουργικές επεμβάσεις του λαγώχειλου και της υπερωϊο-σχιστίας 78,79,80,81. Η πρώτη προσπάθεια για την εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας από την προοδευτική σύγκλειση των υπερώιων ραφών έγινε από τον Robert Mann και τους συνεργάτες του το (αναφέρεται ως κλασική μέθοδος). Για την προκαταρκτική αυτή μελέτη χρησιμοποιήθηκε ένα δείγμα 36 σκελετών γνωστής ηλικίας, φύλου, και φυλής (κυρίως της λευκής), από το Σμήμα Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Tennessee (Knoxville). Σο εύρος ηλικιών κυμαίνονταν από 13 ως 79 έτη και συμπεριλήφθηκαν μόνο ολοκληρωμένες υπερώες. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στην συγκεκριμένη μελέτη αφορούσε την διαίρεση της υπερώας σε τέσσερις ραφές τροποποιημένες από τον Kopsch: τομική (ΙΝ), πρόσθια μέση υπερώια (ΑΜΡ), εγκάρσια (ΣΡ) και οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ) 83. Κάθε ραφή εξετάζονταν για να προσδιοριστεί το μέγεθος (μήκος) ή το ποσοστό σύγκλεισης και στη συνέχεια υπολογίζονταν οι τιμές σύγκλεισης από 0 ως 4 (0=0% σύγκλειση, 1=1-25% σύγκλειση, 2=26-50% σύγκλειση, 3=51-75% σύγκλειση, 4=76-100% σύγκλειση). Οι τιμές σύγκλεισης στην συνέχεια τοποθετούνταν σε ένα διάγραμμα με πέντε μεσοδιαστήματα για να μελετηθεί η ακολουθία της σύγκλεισης με την ηλικία (Πίνακας VΙ). Σα αποτελέσματα της περιορισμένης αυτής έρευνας έδειξαν ότι υπάρχει σημαντική διαφορά στο μέγεθος της σύγκλεισης των ραφών στις διάφορες ηλικίες. Οπωσδήποτε όμως η μελέτη της υπερώας θα μπορούσε να εισάγει πρότυπα προβλεπόμενης ηλικίας που να σχετίζονται με γενικές ηλικιακές ομάδες. Οι πιο προφανείς ηλικιακές ομάδες ήταν : (1) μικρότερη ηλικία πλήρους σύγκλεισης της τομικής ραφής είναι τα 25 έτη (2) κάτω των 25 ετών δεν υπάρχει καμία σύγκλειση της οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (3) κάτω των 43 ετών δεν υπάρχει καμία σύγκλειση σε κανένα τμήμα της πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής και της εγκάρσιας ραφής (4) κατά την ηλικία 60+ ετών τουλάχιστον 2 από τις 4 ραφές έχουν πλήρως συνοστεωθεί 31

32 Πίνακας VΙ- Ολικό αποτέλεσμα τεσσάρων ραφών Βαζκνί Ηιηθία Σο συμπέρασμα της προκαταρκτικής αυτής μελέτης ενός περιορισμένου δείγματος 36 ανθρώπινων υπερώων ήταν ότι η σύγκλειση των υπερώιων ραφών σχετίζεται με την ηλικία. Καθορίζοντας έτσι το μέγεθος και το γενικό πρότυπο 32

33 της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών, ένα άτομο θα μπορούσε να τοποθετηθεί σε μια ευρεία ηλικιακή κατηγορία. Ο Mann και οι συνεργάτες του στην 40 η Ετήσια υνεδρίαση της Αμερικανικής Ακαδημίας Ιατροδικαστικής που έλαβε χώρα στην Υιλαδέλφεια το 1988, παρουσίασε την σύγκλειση των υπερώιων ραφών ως μια καινούρια μέθοδο εκτίμησης της σκελετικής ηλικίας 84. ύμφωνα με την μέθοδο αυτή η πρώτη ραφή που εμφανίζει σύγκλιση είναι η τομική ραφή (ΙΝ) και ακολουθούν η οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ), η εγκάρσια υπερώια (ΣΡ) και τέλος η πρόσθια μέση υπερώια ραφή (ΑΜΡ) (πρότυπο σύγκλεισης υπερώιων ραφών). Η μέθοδος εξήγαγε μια κλίμακα εκτιμώμενης ηλικίας συγκρίνοντας κατά πόσο η παρατηρούμενη σύγκλειση ακολουθεί το πρότυπο της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών. Προσδιορίστηκαν τέσσερις πιθανές ηλικιακές ομάδες, βασιζόμενες στις υπερώιες ραφές, καταδεικνύοντας έτσι την πρώτη απόδειξη της συσχέτισης της σύγκλεισης των ραφών με την ηλικία (Πίνακας VΙΙ). Πίνακας VΙΙ Ηλικιακές ομάδες ανταποκρινόμενες στο πρότυπο της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών για την κλασική και την αναθεωρημένη μέθοδο Κιαζηθή Μέζνδνο Αλαζεωξεκέλε Μέζνδνο Ραθέο Ηιηθηαθέο νκάδεο Ραθέο Ηιηθηαθέο νκάδεο ΙΝ <25 ΙΝ ΡΜΡ ΡΜΡ ΣΡ GPF ΑΜΡ 60+ TP ΑΜΡ 50+ Σέσσερα χρόνια αργότερα (1991) ο Mann και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν μια αναθεώρηση της μεθόδου της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών (αναφέρεται ως αναθεωρημένη μέθοδος) 85. Η αναθεωρημένη μέθοδος αναπτύχθηκε χρησιμοποιώντας ένα μεγαλύτερο δείγμα σε μια προσπάθεια να υπερκεράσει κάποιους περιορισμούς της κλασικής μεθόδου και κάνοντάς την πιο εύκολη στη χρήση. Η βασική της αρχή παρόλο που ήταν παρόμοια με αυτή της κλασικής μεθόδου, ότι δηλαδή η σκελετική ηλικία μπορεί να εκτιμηθεί από την σύγκλειση των υπερώιων ραφών, η αναθεωρημένη μέθοδος επέκτεινε την κλασική μέθοδο. Σο δείγμα στο οποίο αναπτύχθηκε περιλάμβανε υπερώες από 186 άτομα γνωστής ηλικίας, Ευρωπαϊκής και Αφρο-Αμερικάνικης καταγωγής, κυρίως από την Ανατομική υλλογή Terry (Terry Anatomical Collection) 86. υγκεκριμένα στο δείγμα υπήρχαν 46 λευκοί άνδρες, 32 λευκές γυναίκες, 64 μαύροι άνδρες και 44 μαύρες γυναίκες. Όλα τα άτομα του δείγματος είχαν ολόκληρες υπερώες και καμιά δεν απορρίφθηκε λόγω ασυνήθιστων μορφολογικών χαρακτηριστικών, όπως υβώδη υπερώα, πρόωρη σύγκλειση υπερώιων ραφών, αδοντία ή εφαρμογή ορθοδοντικής θεραπείας. 33

34 Επίσης σύμφωνα με την αναθεωρημένη μέθοδο στην τελική εκτίμηση της ηλικίας θα έπρεπε να συνυπολογίζονται και εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες όπως μεγάλη απώλεια οδόντων, φατνιακή απορρόφηση κ.α. Αν και τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έδειξαν ότι υπάρχει αρκετή διαφοροποίηση στην σύγκλειση των τεσσάρων ραφών, επιβεβαίωσαν τα αποτελέσματα της προηγούμενης έρευνας, ότι η πορεία της σύγκλεισης ακολουθεί ένα γενικό πρότυπο ξεκινώντας από την τομική ραφή (ΙΝ), στη συνέχεια την οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ), την εγκάρσια (ΣΡ) και τέλος την πρόσθια μέση υπερώια ραφή (ΑΜΡ). Οι πίνακές VΙΙΙ και IX αντίστοιχα, δείχνουν την πρώτη εμφάνιση μερικής σύγκλεισης και την πρώτη εμφάνιση πλήρους σύγκλεισης για κάθε μία από τις τέσσερις ραφές. Ο πίνακας X δείχνει την πρώτη εμφάνιση σύγκλεισης συνδυασμού ραφών στο δείγμα. Οι πίνακες αυτοί χρησιμεύουν ως παράμετροι της ελάχιστης ηλικίας όταν εκτιμάται η σκελετική ηλικία για έναν σκελετό. Επίσης τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έδειξαν ότι υπάρχει σημαντική διαφορά φύλου (για μια δεδομένη ηλικία οι άνδρες εμφανίζουν μεγαλύτερη σύγκλειση από τις γυναίκες), οι υπερώιες ραφές Πίνακας VΙΙΙ. Πρώτη εμφάνιση μερικής σύγκλεισης υπερώιων ραφών Ραθή Ηιηθία, έηε (Ν=271) Φπιή Φύιν ΙΝ 16 α Μαύξε Άλδξαο ΣΡ 22 Μαύξε Άλδξαο ΡΜΡ 25 Μαύξε Άλδξαο ΑΜΡ 27 Μαύξε Άλδξαο α. το μικρότερο άτομο στο δείγμα Πίνακας IX. Πρώτη εμφάνιση πλήρους σύγκλεισης των τεσσάρων ραφών κατά φύλο Ραθή Άλδξαο Ηιηθία, έηε (Ν=110) Γπλαίθα Ηιηθία, έηε (Ν=76) ΙΝ ΡΜΡ ΣΡ ΑΜΡ Πίνακας X. Πρώτη εμφάνιση σύγκλεισης συνδυασμού ραφών ηάδην ζύγθιεηζεο Ραθέο Πξώηε εκθάληζε, έηε (Ν=271) Μεξηθή ΙΝ, ΡΜΡ 22 Μεξηθή ΙΝ, ΡΜΡ, ΣΡ 26 Οιηθή ΙΝ, ΡΜΡ 28 Οιηθή ΙΝ, ΡΜΡ, ΣΡ 33 Οιηθή ΙΝ, ΡΜΡ, ΣΡ, ΑΜΡ 46 α α. η γυναίκα αυτή εμφάνιζε επίσης και μια πρόωρη σύγκλειση των κρανιακών ραφών. Είναι πιθανό το άτομο αυτό να παρουσίαζε μια ανώμαλη ανάπτυξη των ραφών. Σο αμέσως επόμενο νεότερο άτομο που εμφάνιζε πλήρη σύγκλειση των τεσσάρων ραφών ήταν 55 ετών (όλα τα υπόλοιπα ήταν 68 ετών ή μεγαλύτερα). 34

35 όμως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να τοποθετήσουν ένα άτομο σε μια από τις γενικές ηλικιακές ομάδες του παιδιού, εφήβου, νέου, μεσήλικα ή ηλικιωμένου και να εκτιμήσουν την ηλικία ακόμη και από τμήμα υπερώας. Γενικά η αναθεωρημένη μεθοδολογία ακολουθεί μια πιο ποιοτική προσέγγιση στην εκτίμηση της σύγκλεισης, με σκοπό να βελτιώσει την ακρίβεια αλλά και τον τρόπο εφαρμογής της. Οι υπερώιες ραφές εξετάζονται για την παρουσία οποιασδήποτε σύγκλεισης πάνω στην οποία θα βασιστεί η εκτίμηση της ηλικίας. Επίσης προτείνει ότι συμπληρωματικοί ηλικιακοί δείκτες της σκληρής υπερώας, όπως η κατάσταση του οστού, η απώλεια οδόντων και η φατνιακή απορρόφηση, θα πρέπει να λαμβάνονται υπ όψιν στον προσδιορισμό της τελικής ηλικιακής εκτίμησης (βλ. σελ. 54, τελ. ). Η αναθεωρημένη μέθοδος αναγνωρίζει στενότερες ηλικιακές ομάδες [έχει τρεις ηλικιακές ομάδες που προσδιορίζουν την ηλικία εντός πενταετίας (Πίνακας VΙΙ)] και εξετάζει χωριστά την εγκάρσια υπερώια ραφή, μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα και έξω από αυτά. Μ αυτό τον τρόπο επεκτείνει τον αριθμό των υπό εξέταση ραφών αλλά και τον αριθμό των πιθανών ηλικιακών ομάδων, από τέσσερις σε πέντε (Πίνακας VΙΙ). υμπερασματικά, οι δυο μέθοδοι (κλασική και η αναθεωρημένη) των υπερώιων ραφών για την εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας αναπτύχθηκαν ουσιαστικά πάνω στην ίδια αρχή, ότι δηλαδή η μορφολογική ηλικία αντανακλάται στην σύγκλειση των υπερώιων ραφών. Παρόλα αυτά υπάρχουν μερικές βασικές διαφορές μεταξύ των δυο μεθόδων: η αναθεωρημένη συνυπολογίζει εξωτερικούς ηλικιακούς δείκτες και εξετάζει χωριστά την εγκάρσια ραφή μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα και έξω από αυτά. Οι πρώτες εφαρμογές και δοκιμασίες που ακολούθησαν αφορούσαν την κλασική μέθοδο. Σο 1991 οι Gruspier και Mullen εξέτασαν την κλασική μέθοδο σε μια προσπάθεια να διερευνήσουν το σφάλμα της μεθόδου και την ακρίβειά της όταν εφαρμόζεται σε έναν διαφορετικό πληθυσμό 87. Για την έρευνα αυτή χρησιμοποιήθηκε ένα δείγμα υπερώων από την J.C.B. Grant Collection 88, μια ανατομική συλλογή γνωστής ταυτότητας, του Σμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Σορόντο. Από την συλλογή επιλέχθηκε ένα δείγμα 200 σκελετών οι οποίοι είχαν συλλεχθεί μεταξύ 1930 και Σο δείγμα περιλάμβανε κυρίως άνδρες (η=175) εκ των οποίων οι περισσότεροι είχαν περάσει την τέταρτη δεκαετία. Σα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έδειξαν ότι παρόλο που οι ποσοτικές μέθοδοι μπορεί να θεωρηθούν πιο «επιστημονικές» και ακριβείς από τις ποιοτικές στην ανάλυση του ανθρώπινου σκελετικού υλικού, δεν ισχύει κάτι τέτοιο στην περίπτωση των υπερώιων ραφών. Βέβαια η έρευνα έδειξε ότι η μέθοδος είναι εφαρμόσιμη άλλα δεν μπορεί να επιβεβαιώσει τις γενικές της θέσεις σε ότι αφόρα την χρησιμότητά της. Σο 2000 ο Ginter επανεξέτασε την κλασική μέθοδο στο ίδιο δείγμα που χρησιμοποίησαν οι Gruspier και Mullen (J.C.B. Grant Collection) 89. Γενικά, 35

36 τα αποτελέσματα των πρώτων αυτών εφαρμογών της κλασικής μεθόδου έδειξαν ότι υπάρχει κάποια συσχέτιση μεταξύ του βαθμού σύγκλεισης των υπερώιων ραφών και της ηλικίας και ότι κατά την διάρκεια των πρώιμων ενήλικων χρόνων η σύγκλειση προχωράει σχεδόν με τον ίδιο ρυθμό και στα δυο φύλα αλλά στην συνέχεια οι άνδρες παρουσιάζουν μεγαλύτερη σύγκλειση ραφών από τις γυναίκες. Σο τελικό όμως συμπέρασμα των ερευνών αυτών ήταν ότι η κλασική μέθοδος των υπερώιων ραφών δεν είναι τόσο αποτελεσματική στην σωστή εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας. Ο Mann και οι συνεργάτες του το 2002, στο JPAC Central Identification Lab 90, εφάρμοσαν επιτυχώς την αναθεωρημένη μέθοδο των υπερώιων ραφών για την εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας. Καμία όμως πιο συστηματική ανεξάρτητη μελέτη δεν είχε πραγματοποιηθεί μέχρι τότε για να ελέγξει την ακρίβεια της αναθεωρημένης μεθόδου και να καθορίσει αν οι αναβαθμίσεις που είχαν γίνει σ αυτή, ήταν επιτυχείς στην εξαγωγή μιας πιο αξιόπιστης εκτίμησης σκελετικής ηλικίας, όταν εφαρμόζεται σε δείγματα διαφορετικά από αυτά στα οποία αναπτύχθηκε η αρχική μέθοδος. Μια τέτοια συστηματική έρευνα για την διερεύνηση της αναθεωρημένης μεθόδου πραγματοποιήθηκε από τον Jaime K. Ginter 91 (Department of Anthropology, University of Toronto) το Σο δείγμα που χρησιμοποιήθηκε στην μελέτη αυτή προερχόταν από μια μεγάλη, καταγεγραμμένη σκελετική συλλογή από πτώματα που χρησιμοποιήθηκαν για ανατομή στο Σμήμα Ανατομίας και Κυτταρικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Cape Town (UCT), στο Cape Town της Νοτίου Αφρικής από το 1980 ως το Κατά το διάστημα που τα πτώματα χρησιμοποιούνταν για ανατομή, ταξινομήθηκαν σε κατηγορίες που ήταν κοινές πριν το 1994 : 1) «λευκός» ή Ευρωπαϊκής καταγωγής (Ν=112), 2) «έγχρωμος» ή διαφορετικού υποστρώματος συμπεριλαμβάνοντας την Ανατολική Ινδία και την Νότιο Αφρική (Ν=23), και 3) «μαύρος» περικλείοντας τις μαύρες Αφρικανικές φυλές (Ν=11) 92. Η αναθεωρημένη μέθοδος εκτίμησε την σωστή ηλικιακή κατηγορία για το 83% του δείγματος. Εφαρμόζοντας την κλασική μέθοδο ο Ginter στο ίδιο δείγμα, το ποσοστό σωστών ηλικιακών εκτιμήσεων ήταν 45%. Και στις δυο μεθόδους οι σωστές εκτιμήσεις ήταν πιο συχνές στους άνδρες από ότι στις γυναίκες. υγκεκριμένα η αναθεωρημένη μέθοδος εκτίμησε σωστά το 85% των ανδρών και το 80% των γυναικών, και η κλασική το 49% των ανδρών και το 39% των γυναικών (Πίνακες XI και XII, Εικόνες 2 και 3). Η στατιστική όμως διαφορά φύλου στην ακρίβεια της εκτίμησης ηλικίας και στις δυο μεθόδους δεν ήταν σημαντική (αναθ. χ²=0,867, ρ=0,352, df=1, κλασ. χ²=1,468, ρ=0,226, df=1). Όπως επίσης δεν ήταν σημαντική και η στατιστική διαφορά στην ακρίβεια των μεθόδων μεταξύ των διαφόρων φυλών (χ 2 =1,791, ρ=0,181, df=1). Σα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έδειξαν ότι η αναθεωρημένη μέθοδος των υπερώιων ραφών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην εκτίμηση της σκελετικής 36

37 ηλικίας βασιζόμενη στο μεγάλο ποσοστό σωστών εκτιμήσεων. Όπως επίσης τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η μέθοδος είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην εκτίμηση ηλικίας ηλικιωμένων ατόμων και ότι επιτυχώς εφαρμόστηκε σε μη Νοτιο- Αμερικάνικα δείγματα. Κατά την μελέτη αυτή επίσης διαπιστώθηκε η καλύτερη εφαρμογή της αναθεωρημένης μεθόδου σε σύγκριση με την κλασική. Η χρήση της κλασικής μεθόδου στην εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας δεν θεωρείται εγγυημένη. Σο μειονέκτημα βέβαια της μελέτης αυτής, όπως και των περισσότερων ερευνών που είχαν πραγματοποιηθεί μέχρι τότε, ήταν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των περιστατικών αφορούσε άτομα μεγάλης ηλικίας. Για το λόγο αυτό, παρόλο που τα αποτελέσματα που είχε αρχίσει να δίνει η μέθοδος ήταν ενθαρρυντικά, περαιτέρω διερεύνηση σε ένα δείγμα με νέους ενήλικες θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο στο να διαπιστωθεί αν τα αποτελέσματα θα εξακολουθούσαν να είναι το ίδιο ενθαρρυντικά. Πίνακας XI Αναθεωρημένη και κλασική μέθοδος υπερώιων ραφών: ποσά σωστών ηλικιακών εκτιμήσεων ανά δεκαετία Άλδξεο (Ν=96) Γπλαίθεο (Ν=59) Κιαζηθή Αλαζεωξεκέλε Κιαζηθή Αλαζεωξεκέλε Γεθαεηία Ν¹ (# ωζηέο) (# ωζηέο) Ν¹ (# ωζηέο) (# ωζηέο) Οιηθό Πίνακας XII Υυλετικές διαφορές στην εκτίμηση ηλικιακής κατηγορίας: σύγκριση κλασικής και αναθεωρημένης μεθόδου Κιαζηθή κέζνδνο Αλαζεωξεκέλε κέζνδνο Μαύξνη Λεπθνί Έγρξωκνη Άγλωζηνη Μαύξνη Λεπθνί Έγρξωκνη Άγλωζηνη (Ν=11) (Ν=112) (Ν=23) (Ν=9) (Ν=11) (Ν112) (Ν=23) (Ν=9) ωζηή (45%) (43%) (52%) (56%) (73%) (87%) (74%) (89%) ύλνιν ζω ζηώλ κε από- (100%) (71%) (74%) (56%) (91%) (95%) (91%) (89%) θιηζε ± 1 37

38 Αριθμός ατόμων Αριθμός ατόμων Παρά τα αρνητικά αποτελέσματα της κλασικής μεθόδου και τα σαφώς καλύτερα αποτελέσματα της αναθεωρημένης, μια συγγραφική έρευνα έδειξε ότι μέχρι και το 2005 επικράτησε κάποια σύγχυση αναφορικά με τις δυο μεθόδους των υπερώιων ραφών. Επισκόπηση εγχειριδίων σκελετικής ταυτοποίησης και κειμένων οστεολογίας έδειξε ότι ενώ οι μέθοδοι των υπερώιων ραφών για την εκτίμηση σκελετικής ηλικίας σπανίως αναφέρονται, η κλασική μέθοδος ήταν αυτή που αποτελούσε αντικείμενο συζήτησης 93,94,95. Αλλά και μια έρευνα σε δημοσιεύσεις που αναφέρουν αυτές τις μεθόδους εκτίμησης ηλικίας έδειξε ότι ενώ αυτές χρησιμοποιούνται μόνο περιστασιακά στην εκτίμηση της ηλικίας, η κλασική μέθοδος 96,97,98,99,100 ήταν αυτή που εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται πιο συχνά από την αναθεωρημένη 101,102,103, ΠΡΑΓΜΑΣΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΔΚΣΙΜΩΜΔΝΗ ΗΛΙΚΙΑ Ηλικιακές κατηγορίες Εικ. 8 Αναθεωρημένη μέθοδος: σύγκριση της κατανομής της πραγματικής ηλικίας στο δείγμα με την κατανομή της εκτιμώμενης ηλικίας ΠΡΑΓΜΑΣΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΔΚΣΙΜΏΜΔΝΗ ΗΛΙΚΙΑ (Κιαζηθή κέζνδνο) < Ηλικιακές κατηγορίες Εικ. 9 Κλασική μέθοδος: σύγκριση της κατανομής της πραγματικής ηλικίας στο δείγμα με την κατανομή της εκτιμώμενης ηλικίας 38

39 ΕΜΒΡΤΟΓΕΝΕΗ Για να κατανοηθεί καλύτερα η διαδικασία σύγκλεισης των ραφών, είναι απαραίτητη μια περιγραφή της εμβρυϊκής ανάπτυξης της άνω γνάθου και της οστέινης υπερώας. Διάπλαση προσώπου Η διάπλαση του προσώπου πραγματοποιείται κυρίως μεταξύ της τέταρτης και όγδοης εβδομάδας της ανάπτυξης. Σα πέντε αρχέγονα όργανα του προσώπου, που εμφανίζονται ως αποφύσεις στις αρχές της τέταρτης εβδομάδας γύρω από την μεγάλη αρχέγονη στοματική κοιλότητα 105,106 (Εικ. 10-Α), είναι : Η μονή μετωπορρινική απόφυση Σο ζεύγος των άνω γναθιαίων αποφύσεων Σο ζεύγος των κάτω γναθιαίων αποφύσεων Η μετωπορρινική απόφυση περιβάλλει το πλαγιο-κοιλιακό τμήμα του πρόσθιου εγκεφάλου, το οποίο δημιουργεί τα οφθαλμικά κυστίδια, που σχηματίζουν τους οφθαλμούς (Εικ. 10-Γ). Σο μετωπιαίο τμήμα της μετωπορρινικής απόφυσης σχηματίζει το μέτωπο, και το ρινικό τμήμα της σχηματίζει το ανώτερο όριο της αρχέγονης στοματικής κοιλότητας και της ρινός. Σο ζεύγος των άνω γναθιαίων αποφύσεων σχηματίζει τα πλάγια όρια της αρχέγονης στοματικής κοιλότητας και το ζεύγος των κάτω γναθιαίων αποφύσεων αποτελεί το ουραίο όριο του αρχέγονου στόματος 107,108. Σο ζεύγος των άνω και κάτω γναθιαίων αποφύσεων είναι παράγωγα του πρώτου ζεύγους των φαρυγγικών τόξων. Οι αποφύσεις δημιουργούνται κυρίως από την επέκταση των ομάδων κυττάρων της νευρικής ακρολοφίας που προέρχονται από τις νευρικές πτυχές του μεσεγκεφάλου και του ρυγχοειδούς ρομβοειδούς εγκεφάλου κατά την διάρκεια της τέταρτης εβδομάδας. Από τα κύτταρα αυτά κατάγονται τα στοιχεία του συνδετικού ιστού, συμπεριλαμβανομένων των χόνδρων, των οστών και των συνδέσμων στις περιοχές του προσώπου και του στόματος 109,110. το τέλος της τέταρτης εβδομάδας, στα κάτω πλάγια τμήματα της μετωπορρινικής απόφυσης αναπτύσσονται οι αμφοτερόπλευρες ωοειδείς παχύνσεις του επιφανειακού εξωδέρματος, οι ρινικές καταβολές (τα αρχέγονα όργανα της ρινός). Αρχικά, αυτές οι ρινικές καταβολές είναι κυρτές, αλλά αργότερα επιμηκύνονται για να δημιουργήσουν μια επίπεδη κοίλανση (βοθρίο) σε κάθε καταβολή. Σο μεσέγχυμα που βρίσκεται στα όρια των καταβολών 39

40 πολλαπλασιάζετε, δημιουργώντας πεταλοειδή επάρματα τις έσω και πλάγιες ρινικές αποφύσεις 111,112 (Εικ. 10-Δ). Εικόνα 10 Διαγράμματα που απεικονίζουν τα προοδευτικά στάδια της ανάπτυξης του προσώπου στον άνθρωπο [Υωτ. από το βιβλίο Η Ανθρώπινη Διάπλαση 113 ]. Με τον πολλαπλασιασμό του μεσεγχύματος, οι άνω γναθιαίες αποφύσεις διευρύνονται και επεκτείνονται προς την μέση γραμμή, με αποτέλεσμα να 40

41 συμπλησιάζουν μεταξύ τους και με τις ρινικές αποφύσεις (Εικ. 10-Δ έως Ζ). Κάθε πλάγια ρινική απόφυση χωρίζεται από την άνω γναθιαία απόφυση με μια σχισμή που ονομάζεται ρινοδακρυϊκή αύλακα 107 (Εικ. 10-Γ και Δ). το τέλος της έκτης εβδομάδας, κάθε άνω γναθιαία απόφυση αρχίζει να συνενώνεται με την πλάγια ρινική απόφυση κατά μήκος της πορείας της ρινοδακρυϊκής αύλακας 108. Εικόνα 10 υνέχεια 41

42 Μεταξύ της 7 ης και της 10 ης εβδομάδας, οι έσω ρινικές αποφύσεις συνενώνονται μεταξύ τους, και με τις άνω γναθιαίες και πλάγιες ρινικές αποφύσεις (Εικ. 10-Ζ και Η). Η συνένωση των έσω ρινικών και άνω γναθιαίων αποφύσεων οδηγεί σε συνέχεια της άνω γνάθου και του χείλους και στο διαχωρισμό των ρινικών βοθρίων από την αρχέγονη στοματική κοιλότητα. Καθώς οι έσω ρινικές αποφύσεις συνενώνονται, σχηματίζουν ένα μεσογνάθιο τμήμα (Εικ. 10-Η) από το οποίο προκύπτουν: Σο μέσο τμήμα του άνω χείλους Σο προγναθικό τμήμα της άνω γνάθου και τα συνοδά ούλα Η πρωτογενής υπερώα 109. Διάπλαση υπερώας Η εμβρυολογική διαφοροποίηση της υπερώας αρχίζει την έκτη εμβρυϊκή εβδομάδα, ωστόσο η ανάπτυξη της δεν ολοκληρώνεται μέχρι την δωδέκατη εμβρυϊκή εβδομάδα. Η κρίσιμη περίοδος της διαφοροποίησής της είναι από το τέλος της έκτης ως τις αρχές της ένατης εβδομάδας 114. Η υπερώα αναπτύσσεται σε δυο στάδια: την ανάπτυξη της πρωτογενούς υπερώας την ανάπτυξη της δευτερογενούς υπερώας Πρωτογενής υπερώα την αρχή της 6ης εμβρυϊκής εβδομάδας η πρωτογενής υπερώα μέση υπερώιος απόφυση- αρχίζει να διαφοροποιείται από το έσω τμήμα της άνω γναθιαίας απόφυσης (Εικ. 11-Σ). Αρχικά αυτό το τμήμα της άνω γναθιαίας απόφυσης, το οποίο σχηματίζεται από την συνένωση των έσω ρινικών αποφύσεων, αποτελεί μια προέχουσα μεσεγχυματική μάζα, η οποία βρίσκεται μεταξύ των έσω επιφανειών των άνω γναθιαίων προσεκβολών της υπό διαφοροποίηση άνω γνάθου. Η πρωτογενής υπερώα, σχηματίζει το πρόσθιο/μέσο τμήμα της άνω γνάθου και το προγναθιαίο τμήμα της (Εικ. 12). Σο συγκεκριμένο αυτό τμήμα, αποτελεί μια μικρή μόνο περιοχή της σκληρής υπερώας στον ενήλικα (δηλ. το τμήμα που βρίσκεται μπροστά από το τομικό βοθρίο) 115,116. Δευτερογενής υπερώα Η δευτερογενής υπερώα που αποτελείται από τα αρχέγονα τμήματα, τόσο της σκληρής, όσο και της μαλακής υπερώας (Εικ. 12), αρχίζει να διαφοροποιείται στην αρχή της 6ης εμβρυϊκής εβδομάδας από δυο μεσεγχυματικές προσεκβολές, που εκτείνονται από τα έσω τμήματα των άνω γναθιαίων αποφύσεων. Αρχικά, οι δομές αυτές οι πλάγιες υπερώιες αποφύσεις- 42

43 προβάλλουν προς το πρόσθιο και μέσο τμήμα κάθε πλευράς της γλώσσας. Καθώς οι δυο γνάθοι επιμηκύνονται, έλκουν τη γλώσσα μακριά από την ρίζα Εικόνα 11. Πρώιμη διάπλαση της άνω γνάθου, της υπερώας και του άνω χείλους. Α, Όψη του προσώπου ενός εμβρύου 5 εβδομάδων. Β και Γ, χήματα οριζόντιων διατομών στα επίπεδα που παρουσιάζονται στο Α. Σα βέλη στο Γ δείχνουν αύξηση των άνω γναθιαίων και των έσω ρινικών αποφύσεων προς το μέσο επίπεδο και τη συνένωση των αποφύσεων μεταξύ τους. Δ έως Σ, Παρόμοιες διατομές μεγαλύτερων εμβρύων που δείχνουν συνένωση των έσω ρινικών αποφύσεων μεταξύ τους και με τις άνω γναθιαίες αποφύσεις για το σχηματισμό του άνω χείλους [Υωτ. από το βιβλίο Η Ανθρώπινη Διάπλαση 113 ]. της, με αποτέλεσμα η γλώσσα να φέρεται χαμηλότερα μέσα στη στοματική κοιλότητα. Κατά την διάρκεια της 7ης και 8ης εμβρυϊκής εβδομάδας, οι πλάγιες υπερώιες αποφύσεις προσλαμβάνουν μια οριζόντια θέση επάνω από 43

44 την γλώσσα. Η αλλαγή αυτή στον προσανατολισμό των πλάγιων υπερώιων αποφύσεων επιτυγχάνεται με μια διαδικασία ανέλιξης, η οποία εν μέρει διευκολύνεται μέσω της αποδέσμευσης του υαλουρονικού οξέος από το μεσέγχυμα των υπερώιων αποφύσεων 117,118,119. Σο οστέινο υπόστρωμα αναπτύσσεται στην πρωτογενή υπερώα, σχηματίζοντας το πρόσθιο τμήμα της άνω γνάθου, το οποίο στεγάζει τα φατνία των κεντρικών τομέων της άνω γνάθου (Εικ. 12Β). Σαυτόχρονα, το οστούν επεκτείνεται από τα οστά των άνω γναθιαίων αποφύσεων και της υπερώας στις πλάγιες υπερώιες αποφύσεις, για να σχηματίσει την σκληρή υπερώα. Σα οπίσθια τμήματα αυτών των αποφύσεων δεν οστεοποιούνται. Επεκτείνονται προς τα πίσω, κάτω από το ρινικό διάφραγμα και συγχωνεύονται, σχηματίζοντας την μαλακή υπερώα, περιλαμβάνοντας σε αυτόν τον σχηματισμό την μαλακή κωνοειδή προσεκβολή, δηλ. την σταφυλή. Η μέση υπερώια ραφή υποδεικνύει την γραμμή, όπου τοποθετείται η γραμμή της συγχώνευσης των πλάγιων υπερώιων αποφύσεων 120,121,122. Μια μικρή ρινοϋπερώια αύλακα εξακολουθεί να βρίσκεται στην μέση γραμμή της υπερώας, μεταξύ του πρόσθιου τμήματος της άνω γνάθου και των υπερώιων αποφύσεων της. Η αύλακα αυτή, στην υπερώα του ενήλικα αντιστοιχεί στο τομικό βοθρίο (Εικ. 12Β), το οποίο αντιστοιχεί στο κοινό τρήμα των μικρών (δεξιού και αριστερού) τομικών σωλήνων. Μια μη τυπική ραφή διελαύνει κάθε πλευρά του τομικού βοθρίου προς την φατνιακή απόφυση της άνω γνάθου (τομική ραφή). Η ραφή αυτή βρίσκεται μεταξύ του πλάγιου τομέα και του κυνόδοντα κάθε πλευράς της άνω γνάθου (Εικ. 12Β). το εμβρυικό στάδιο χωρίζει την πρωτογενή από την δευτερογενή υπερώα και συγκλίνει πριν την γέννηση. Η θέση, επομένως, της ραφής αυτής είναι ενδεικτική του σημείου στο οποίο έχει πραγματοποιηθεί η συγχώνευση της πρωτογενούς και δευτερογενούς υπερώας στο έμβρυο. την ηλικία των πέντε ετών η ραφή αυτή εξαλείφεται στην προσωπική επιφάνεια. την γλωσσική επιφάνεια όμως του τομικού και της άνω γνάθου υπάρχει μια ορατή ραφή η οποία μπορεί να παραμείνει μέχρι την ενηλικίωση 121,122,123. θιεξή ππεξώα Σνκέαο νδόληαο Κάηω γλάζνο Εικόνα 12 Α, Οβελιαία διατομή κεφαλής εμβρύου 20 εβδομάδων, η οποία 44

45 απεικονίζει την περιοχή της υπερώας. Β, Η οστέινη υπερώα και το φατνιακό τόξο νεαρού ενήλικα [Υωτ. από το βιβλίο Η Ανθρώπινη Διάπλαση 113 ]. Κατά την γέννηση η δευτερογενής υπερώα αποτελείται από τέσσερα οστά (δεξιά και αριστερή άνω γνάθο και δεξιό και αριστερό υπερώιο οστό) συνδεδεμένα με ευρείες ραφές (μέση υπερώια, εγκάρσια υπερώια). Με την πρόοδο της ηλικίας τα ορατά χάσματα ανάμεσα στα χείλη των ραφών ελαττώνονται, συγχωνεύονται και τελικά εξαφανίζονται. Με την σύγκλιση των ραφών και την συνοστέωση, η σκληρή υπερώα τείνει να γίνει πιο λεία και πιο λεπτή 106,

46 46

47 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟ 47

48 48

49 ΤΛΙΚΟ Σο υλικό που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα μελέτη αρχικά περιλάμβανε 369 σκελετούς προερχόμενους κυρίως από οστεοφυλάκια της Ελληνικής Επικράτειας. Από το αρχικό αυτό δείγμα εξαιρέθηκαν 98 σκελετοί με ηλικίες άνω των 65 ετών, μια ηλικιακή ομάδα για την οποία υπάρχουν αρκετές πληροφορίες και δεδομένα από προηγούμενες έρευνες 82,85,87,89,91. Επιπλέον σε όλες τις προηγούμενες αυτές έρευνες το ποσοστό των νεαρών ηλικιών ήταν πολύ μικρό. Έτσι από το αρχικό δείγμα επιλέχθηκαν 271 υπερώες ώστε η ηλικιακή κατανομή του δείγματος να είναι πιο ομοιογενής. Προέλευση υλικού: α. 192 Kοιμητήριο «Αναστάσεως του Κυρίου», Θέρμη Θεσσαλονίκης, β. 25 Κοιμητήριο Ευόσμου Θεσσαλονίκης, γ. 11 1ο Δημοτικό Κοιμητήριο ερρών, δ. 5 Δημοτικό Κοιμητήριο Καβάλας, ε. 9 Δημοτικό Κοιμητήριο Ζωγράφου Αθήνα και στ. 29 κελετική συλλογή Human Skeletal Athens Collection του Σμήματος Ανθρωπολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σο τελικό δείγμα περιλάμβανε 150 άνδρες και 121 γυναίκες από ενήλικα άτομα, Ελληνικής καταγωγής, γνωστής ηλικίας και φύλου, που γεννήθηκαν και έζησαν κυρίως το δεύτερο μισό του 20 ου αιώνα. Ο μέσος όρος ηλικίας του δείγματος ήταν τα 46,9 έτη (εύρος ηλικιών από 20 έως 86 έτη). Όλο το υλικό πρωτοκολλήθηκε και λήφθηκαν δυο φωτογραφίες από κάθε υπερώα. Η φωτογράφηση έγινε με ψηφιακή μηχανή SONY DSC-H2/H5. το πρωτόκολλο αναγράφονται η προέλευση του περιστατικού, η ηλικία, το φύλο και οι κωδικοί των φωτογραφιών. Επιπλέον πληροφορίες, όπως η αιτία θανάτου, δεν θεωρήθηκαν σχετικές με την συγκεκριμένη έρευνα και δεν αναγράφονται στο πρωτόκολλο. ε μια προσπάθεια να αποφευχθεί οποιοδήποτε σφάλμα από την γνώση της μορφολογικής κατάστασης άλλων περιοχών του σκελετού, εξετάσθηκαν μόνο οι υπερώες. Οι υπερώες αυτές ικανοποιούσαν όλα τα κριτήρια που προδιαγράφηκαν από τον Mann και τους συνεργάτες του. Ο Mann και οι 49

50 Αριθμός ατόμων συνεργάτες του όρισαν ότι η περιοχή της υπερώας πρέπει να είναι ολοκληρωμένη και άθικτη. Τπερώες που έχουν διατμηθεί οβελιαία θα πρέπει να εξαιρούνται. Κρανία με εμφανείς παθολογικές καταστάσεις της υπερώιας περιοχής ή με μεγάλη απώλεια οδόντων συμπεριληφθήκαν στην μελέτη. Σο δείγμα χωρίστηκε σε 10 ηλικιακές ομάδες ανά πενταετία, από την ηλικία των 20 ετών ως τα 64, για να μελετηθεί πληρέστερα η πορεία της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών. Όλα τα άτομα άνω των 65 ετών καταχωρήθηκαν σε μια ηλικιακή ομάδα (65+), εφόσον (όπως αναφέρθηκε παραπάνω) δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές πέραν της ηλικίας αυτής. Η κατανομή του δείγματος παρουσιάζεται στην εικόνα 13. Ηλικιακές ομάδες Άνδρες Γυναίκες 1 η : ετών η : ετών η : ετών η : ετών η : ετών η : ετών η : ετών η : ετών η : ετών η : 65+ ετών ΑΝΓΡΔ ΓΤΝΑΙΚΔ Ηλικιακές ομάδες Εικόνα 13. Κατανομή ηλικίας και φύλου στο δείγμα (Ν=271) 50

51 ΜΕΘΟΔΟ Οι ραφές της άνω γνάθου είναι τρεις, η τομική, η εγκάρσια και η μέση υπερώια. Η τελευταία χωρίζεται σε δυο ανεξάρτητες ραφές, την πρόσθια και οπίσθια μέση υπερώια, για να υπολογίζεται και να συγκρίνεται καλύτερα ο βαθμός σύγκλεισης με την ηλικία. Σο σημείο αναφοράς για τον διαχωρισμό της μέσης υπερώιας είναι η διασταύρωση της με την εγκάρσια ραφή. Έτσι η μέθοδος περιλαμβάνει την διαίρεση της άνω γνάθου από τέσσερις ευδιάκριτες ραφές, τροποποιημένες από τον Kopsch 83 : τομική (ΙΝ), πρόσθια μέση υπερώια (ΑΜΡ), εγκάρσια υπερώια (ΣΡ) και οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ) (εικ. 14). Η τομική ραφή επεκτείνεται από το μεσοδιάστημα που χωρίζει τους πλάγιους τομείς με τους κυνόδοντες ως το οπίσθιο άκρο του τομικού τρήματος. Η πρόσθια μέση υπερώια ραφή αρχίζει από το οπίσθιο άκρο του τομικού τρήματος και εκτείνεται προς τα πίσω μέχρι τα υπερώια οστά. Η εγκάρσια ραφή χωρίζει τα υπερώια οστά από τις υπερώιες αποφύσεις της άνω γνάθου και συνεχίζει μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα. Η οπίσθια μέση υπερώια ραφή είναι το τμήμα εκείνο της μέσης υπερώιας ραφής που χωρίζει τα υπερώια οστά κατά μήκος της μέσης γραμμής. 51

52 Εικόνα 14. Ραφές ανθρώπινης οστέινης υπερώας. Κάθε ραφή εξετάζεται για να καθοριστεί το μέγεθος της σύγκλεισης. Η σύγκλειση ορίστηκε ως οποιοδήποτε τμήμα της ραφής που δεν είναι πλέον ορατό. Η μέτρηση του μήκους του τμήματος εκείνου της ραφής που έχει συγκλεισθεί γίνεται με την χρησιμοποίηση παχυμετρικού διαβήτη. τη συνέχεια υπολογίζεται το ποσοστό της σύγκλεισης για κάθε ραφή και τοποθετείται σε διάγραμμα με πέντε μεσοδιαστήματα για να μελετηθεί η πορεία της σύγκλεισης σε σχέση με την ηλικία. Σα μεσοδιαστήματα είναι : 0 = 0% σύγκλειση 1 = 1 ως 25% σύγκλειση 2 = 26 ως 50% σύγκλειση 3 = 51 ως 75% σύγκλειση 4 = 76 ως 100% σύγκλειση Δείγμα διαγράμματος : Βαθμός σύγκλεισης για μια ραφή Ηλικία (έτη) Α + Β + Γ + Η σειρά με την οποία εξετάζονται οι ραφές ακολουθεί το γενικό πρότυπο της σύγκλεισης των ραφών, όπως ορίστηκε από τον Mann και τους συνεργάτες του 77 : 1. Η πρώτη ραφή που αρχίζει να συνοστεώνεται είναι η τομική ραφή (ΙΝ) (Εικόνα 15). Κατά την διάρκεια των πρώτων ετών της παιδικής ηλικίας, η άνω γνάθος δεν έχει συγκλεισθεί και εμφανίζει προεξοχές σαν δάχτυλα ορατές μέσα στις ραφές. Η γλωσσική επιφάνεια είναι συνήθως τραχεία και αυλακωτή. Η σύγκλειση της τομικής ραφής αρχίζει από τα πλάγια και προχωράει προς την μέση γραμμή. Αν η υπερώα είναι από ενήλικα (>20) η ΙΝ θα έχει σχεδόν ή πλήρως συνοστεωθεί. 2. Παρόλο που υπάρχει κάποια μεταβλητότητα στο μέγεθος και στην ακολουθία της σύγκλεισης των ραφών, η επόμενη ραφή που αρχίζει να συγκλείεται είναι η οπίσθια μέση υπερώια ραφή (ΡΜΡ). Η σύγκλειση αρχίζει από την οπίσθια ρινική άκανθα και προχωράει προς τα εμπρός μέχρι το σημείο που διασταυρώνεται με την εγκάρσια ραφή (Εικόνα 16). 3. τη συνέχεια εμφανίζει σύγκλειση η εγκάρσια ραφή (ΣΡ). Η ΣΡ αρχίζει να συνοστεώνεται από το μείζον υπερώιο τρήμα (GPF) (Εικόνα 17). Όπως 52

53 αναφέρθηκε προηγούμενα η εξέταση της ΣΡ μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα (GPF) γίνεται χωριστά από την υπόλοιπη ΣΡ για να αυξηθεί ο αριθμός των ηλικιακών ομάδων. Οποιοσδήποτε βαθμός σύγκλεισης της ΣΡ μέσα στα GPF υποδηλώνει μια ηλικιακή εκτίμηση ετών. Εικόνα 15 Εικόνα 16 Πλήρης σύγκλειση τομικής ραφής. Μερική σύγκλειση οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής Εικόνα 17 Εικόνα 18 ύγκλειση εγκάρσιας ραφής μέσα ύγκλειση εγκάρσιας ραφής. στα μείζονα υπερώια τρήματα (GPF).. Εικόνα 19 Εικόνα 20 ύγκλειση της πρόσθιας μέσης Λεία, επίπεδη γλωσσική επιφάνεια με υπερώιας ραφής. σημαντική φατνιακή απορρόφηση 53

54 (προχωρημένη ηλικία, πέραν της 6 ης δεκαετίας). 4. Πέραν της ηλικίας των 35 ετών η εγκάρσια ραφή (ΣΡ) μπορεί να δείχνει αυξημένη σύγκλειση (κατά συνέχεια ή με τη μορφή της «διακεκομμένης γραμμής») προς την μέση γραμμή της υπερώας (Εικόνα 18). Άτομα με σύγκλειση περισσότερη του 50% της ΣΡ είναι πιθανόν πάνω από 40 ετών. 5. Σελευταία ραφή που εμφανίζει σύγκλειση, σύμφωνα με το πρότυπο της σύγκλεισης των ραφών είναι η πρόσθια μέση υπερώια (ΑΜΡ) (Εικόνα 19). Η σύγκλειση της ΑΜΡ συνήθως αρχίζει από την οπίσθια διασταύρωση της με το τομικό τρήμα και προχωράει προς τα πίσω, προς την διασταύρωση ΑΜΡ/ΣΡ. Σο πιθανότερο είναι η σύγκλειση της ραφής αυτής να αρχίζει την 5 η δεκαετία. ε προχωρημένη ηλικία η άνω γνάθος παρουσιάζει μια επίπεδη, λεία γλωσσική επιφάνεια (Εικόνα 20). Σο κεντρικό τμήμα είναι λεπτό και οι τέσσερις ραφές μπορεί να παρουσιάζουν μερική αν όχι πλήρη συνοστέωση. την παρούσα μελέτη, όλα τα άτομα της 7 ης δεκαετίας και άνω, εμφάνιζαν μερική σύγκλειση τριών τουλάχιστον υπερώιων ραφών. Η πλειοψηφία των περιστατικών ακολουθεί την προαναφερόμενη πορεία σύγκλεισης αρχίζοντας από την ΙΝ, ΡΜΡ, ΣΡ και τελευταία την ΑΜΡ. Τπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. τις περιπτώσεις αυτές η εκτίμηση ηλικίας βασίζεται στην τελευταία ραφή που εμφανίζει σύγκλειση. Για παράδειγμα, αν σε μια υπερώα παρατηρείται σύγκλειση της τομικής (ΙΝ) η επόμενη ραφή που πρέπει να εξετασθεί είναι η οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ). Αν η ΡΜΡ δεν εμφανίζει καμία σύγκλειση αλλά εμφανίζει η εγκάρσια (ΣΡ) τότε η εκτίμηση ηλικίας θα βασιστεί στο βαθμό σύγκλεισης της ΣΡ. Επίσης για τον καθορισμό του μεγέθους της σύγκλεισης η άνω γνάθος χωρίζεται σε ημίσια ; χρησιμοποιείται το ήμισυ που παρουσιάζει την μικρότερη σύγκλειση. Μετά τον προσδιορισμό του ποσοστού σύγκλεισης για όλες τις ραφές, πριν τοποθετήσουμε έναν σκελετό σε μια ηλικιακή ομάδα, γίνεται συνεκτίμηση και εξωτερικών ηλικιακών δεικτών. Όπως, της κατάστασης της οστέινης υπερώας (οστική πυκνότητα), της παρουσίας ή απουσίας οδόντων και της φατνιακής απορρόφησης. Ο Mann και οι συνεργάτες του δεν πρότειναν με ποιόν τρόπο να συνυπολογίζονται οι άλλοι ηλικιακοί δείκτες της σκληρής υπερώας με τα αποτελέσματα των υπερώιων ραφών για την τελική εκτίμηση της ηλικίας. Διάφοροι παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν την κατάσταση της υπερώας, όπως ο πληθυσμός από τον οποίο προέρχεται το δείγμα, κοινωνικοοικονομικές καταστάσεις, παλαιότητα του δείγματος, διατροφή, καθώς και οδοντιατρικές επεμβάσεις. Αυτό που προσδιορίστηκε ήταν ότι η κατάσταση 54

55 της σκληρής υπερώας υπολογίζεται δευτερογενώς και δεν υπερισχύει των πληροφοριών από τις υπερώιες ραφές, εκτός αν η σκληρή υπερώα υποδηλώνει μεγάλη ηλικία ενώ το πρότυπο των ραφών υποδηλώνει μικρή ηλικία. Η απόφαση αυτή βασίστηκε στο γεγονός ότι είναι απίθανο η σκληρή υπερώα να υποδηλώνει νεαρή ηλικία και οι ραφές να υποδηλώνουν προχωρημένη, εκτός αν το άτομο υπέφερε από κάποια αναγνωρισμένη πάθηση όπως η κρανιοσυνοστέωση. Η χρήση βέβαια μιας τέτοιας πληροφορίας σε οποιαδήποτε μέθοδο μπορεί να εισάγει ένα επίπεδο υποκειμενικότητας και να επηρεάσει την εφαρμογή της μεθόδου. υμπερασματικά όμως η κατάσταση της σκληρής υπερώας χρησιμοποιείται για να τοποθετήσει την εκτιμώμενη ηλικία σε μια μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα, αλλά όχι για να μειώσει την εκτίμηση ηλικίας. Αφού ολοκληρωθεί η εξέταση των υπερώιων ραφών και η συνεκτίμηση των εξωτερικών ηλικιακών δεικτών, το άτομο τοποθετείται σε μια ηλικιακή ομάδα. (Πίνακας XIII) 82. Πίνακας XIII - Αναθεωρημένη Μέθοδος Τπερώιων Ραφών Ραφές Ηλικιακές ομάδες ΙΝ (τομική) ΡΜΡ (οπίσθια μέση υπερώια) GPF (μείζονα υπερώια τρήματα) ΣΡ (εγκάρσια) ΑΜΡ (πρόσθια μέση υπερώια)

56 56

57 ΕΥΑΡΜΟΓΗ ΣΗ ΜΕΘΟΔΟΤ Όλες οι προηγούμενες έρευνες έδειξαν ότι υπάρχει διαφορά στην σύγκλειση των ραφών ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, και πιο συγκεκριμένα ότι οι γυναίκες δείχνουν μια επιβράδυνση στην σύγκλειση εν συγκρίσει με τους άνδρες. Για τον λόγο αυτό στην παρούσα μελέτη η μέθοδος της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών εφαρμόστηκε χωριστά στους άνδρες και στις γυναίκες για διαπίστωση τυχόν διαφόρων μεταξύ των δυο φύλων. Αρχικά κάθε υπερώια ραφή εξετάζεται και εκτιμάται ο ανάλογος βαθμός (0 ως 4) που αντιστοιχεί στο μέγεθος της σύγκλεισης. Η εκτιμώμενη ηλικία βασίζεται στην τελευταία ραφή που εμφανίζει σύγκλειση, υπενθυμίζοντας ότι οι ραφές ακολουθούν ένα πρότυπο σύγκλεισης με πρώτη την τομική (ΙΝ) και τελευταία την πρόσθια μέση υπερώια (ΑΜΡ). Αν όμως η ΑΜΡ εμφανίζει σύγκλειση ενώ μια ραφή η οποία σύμφωνα με το πρότυπο θα έπρεπε να έχει συγκλεισθεί νωρίτερα, όπως η εγκάρσια (ΣΡ), δεν εμφανίζει σύγκλειση, η εκτίμηση της ηλικίας θα βασιστεί στην κατάσταση της ΑΜΡ και η αρχική εκτιμώμενη ηλικία θα είναι 50+. την συνέχεια μια εκτίμηση της κατάστασης της οδοντοφυΐας και της οστέινης υπερώας απουσία ή παρουσία οδόντων, έκταση της φατνιακής απορρόφησης, κατάσταση και ποιότητα του υπερώιου οστού συνυπολογίζεται με τις πληροφορίες από τις υπερώιες ραφές για την οριστική εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας. Παρόλο που οι ορθοδοντικές εφαρμογές φαίνεται να έχουν μικρή ή και καθόλου επίδραση στον βαθμό της σύγκλεισης των ραφών, μπορεί να οδηγήσουν σε πρόωρη λέπτυνση (σε νεαρά άτομα) των πλάγιων τμημάτων της υπερώας κοντά στα φατνία, χωρίς αυτό βέβαια να επηρεάζει τα αποτελέσματα της μεθόδου. Α) ΑΝΔΡΕ 1. ύμφωνα με το πρότυπο της σύγκλεισης των ραφών η πρώτη ραφή που εξετάζεται είναι η τομική ραφή (ΙΝ), λαμβάνοντας υπ όψιν και εξωτερικούς ηλικιακούς δείκτες της υπερώας. Για παράδειγμα αν η υπερώα είναι μικρή, περισσότερα από τα ¾ της τομικής ραφής είναι ακόμη ορατά και βαθιά και υπάρχει συνοχή στο βάθος και στο πλάτος, το άτομο είναι παιδί και πιθανόν κάτω των 12 ετών. Αν κατά προσέγγιση το μισό της ΙΝ είναι ορατό με συνοχή 57

58 στο βάθος και στο πλάτος αλλά βαθμιαία συγκλείεται από τα πλάγια, η ηλικία του ατόμου είναι πιθανόν μεταξύ 15 και 20 ετών. Αν η υπερώα ανήκει σε ενήλικα, η ΙΝ θα έχει πλήρως ή σχεδόν πλήρως συνοστεωθεί. Η υπερώα ενός 15χρονου παιδιού φαίνεται στην εικόνα 21, όπου παρατηρείται η ευρεία μέση υπερώια ραφή όπως εκτείνεται από το τομικό τρήμα ως την οπίσθια ρινική άκανθα. Η τομική ραφή (ΙΝ) διακρίνεται σαφώς, δείχνοντας μερική σύγκλειση στα ¾ του μήκους της η οποία αρχίζει από τα πλάγια όρια της. Είναι ορατό το ¼ του μήκους της προς την μέση γραμμή. Η εγκάρσια υπερώια ραφή (ΣΡ) είναι ορατή (ανοιχτή με σαφή όρια) και εκτείνεται μεταξύ των μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF) διατρέχοντας κάθετα την μέση υπερώια ραφή. την υπερώα ενός άνδρα 22 ετών (εικόνα 22) παρατηρείται ότι η τομική ραφή (ΙΝ) ραφή δείχνει μεγαλύτερη σύγκλειση από αυτή του 15χρονου παιδιού. Η ευρεία σχισμή που διαχώριζε τα υπερώια οστά στο νεαρό παιδί, έχει στενέψει, καταλήγοντας σε λεπτότερες γραμμές ραφής. Επίσης παρατηρείται η απουσία σύγκλεισης της οπίσθιας μέσης υπερώιας (ΡΜΡ) και της εγκάρσιας ραφής (ΣΡ), επιπλέον υποδηλωτικό στοιχείο της νεαρής ηλικίας. Εικόνα 21. Οστέινη υπερώα 15χρονου παιδιού. Παρατηρείται η ευρεία μέση υπερώια ραφή. Μέχρι την ηλικία των 24 ετών έχει ολοκληρωθεί η σύγκλειση της ΙΝ. Η πορεία της σύγκλεισης της τομικής ραφής (ΙΝ) στους άνδρες του δείγματος φαίνεται στους πίνακες 1-10 (σελ ). Εξαίρεση αποτελούσε η υπερώα ενός άνδρα 26 ετών, της δεύτερης ηλικιακής ομάδας (25-29 ετών). την περεταίρω εξέταση που έγινε στην συγκεκριμένη υπερώα διαπιστώθηκε σύγκλειση της οπίσθιας μέσης υπερώιας, γεγονός που τοποθέτησε το άτομο 58

59 στη σωστή ηλικιακή ομάδα (25-29 ετών). Η μικρότερη ηλικία που έχει παρατηρηθεί πλήρης σύγκλειση της ΙΝ είναι τα 20 έτη (βέβαια στο συγκεκριμένο δείγμα η μικρότερη ηλικία είναι τα 20 έτη, αλλά σε προηγούμενες έρευνες οπού η μέθοδος εφαρμόστηκε και σε μικρότερες ηλικίες δεν παρατηρήθηκε σε κανένα περιστατικό πλήρης σύγκλειση της ΙΝ κάτω των 20 ετών). υμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι όταν κατά την εξέταση μιας υπερώας παρατηρείται πλήρης σύγκλειση της τομικής ραφής το άτομο κατατάσσεται στην ηλικιακή ομάδα ετών. Εικόνα 22. Οστέινη υπερώα άντρα 22 ετών. Παρατηρείται η μερική σύγκλειση της ΙΝ ραφής. 2. Η επόμενη ραφή προς εξέταση είναι η οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ). τους πίνακες (σελ ) παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των μετρήσεων της (ΡΜΡ) στους άνδρες, στις δέκα ηλικιακές ομάδες του δείγματος. Αρχικά στάδια σύγκλεισης γίνονται ορατά στην ηλικία των 25 ετών, ενώ η μικρότερη ηλικία, στο δείγμα, που εμφανίζει πλήρη σύγκλειση είναι τα 28 έτη (σε προηγούμενη έρευνα του Mann η μικρότερη ηλικία πλήρους σύγκλεισης της ΡΜΡ παρατηρήθηκε σε άτομο ηλικίας 26 ετών). Η ηλικιακή ομάδα, επομένως, μέσα στην οποία αρχίζει να παρατηρείται σύγκλειση της ραφής αυτής, αλλά και να ολοκληρώνεται αυτή, είναι έτη. Εξαίρεση αποτελεί μόνο μια υπερώα ενός άνδρα 21 ετών από την 1 η ηλικιακή ομάδα (υπερεκτίμηση ηλικίας). τον πίνακα 13 (30-34 έτη, σελ. 103) επίσης παρατηρούνται άλλες τρεις περιπτώσεις οι οποίες εμφανίζουν μερική σύγκλειση της ΡΜΡ. Όπως όμως διαπιστώθηκε από την περαιτέρω εξέταση, οι περιπτώσεις αυτές εμφάνιζαν σύγκλειση της εγκάρσιας ραφής μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα με αποτέλεσμα να τοποθετηθούν σε μεγαλύτερη ηλικιακή 59

60 ομάδα (30-34 ετών). Άρα μπορούμε να πούμε συμπερασματικά ότι όταν παρατηρείται σύγκλειση της ΡΜΡ το άτομο κατατάσσεται στην ηλικιακή ομάδα ετών. 3. τους πίνακες (σελ ) παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της εξέτασης των μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). Η ηλικιακή ομάδα μέσα στην οποία παρατηρείται οποιαδήποτε σύγκλειση της εγκάρσιας ραφής μέσα στα GPF είναι ετών. Μετά την ηλικία των 35 ετών δεν παρατηρήθηκε ούτε μια υπερώα στο δείγμα που να μην εμφάνιζε σύγκλειση στα GPF. Άρα τα GPF αποτελούν μια πολύ σταθερή παράμετρο ηλικιακής εκτίμησης και για τον λόγο αυτό πρέπει να ελέγχονται προσεκτικά. Εξαιρέσεις κατά την εξέταση των μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF) παρατηρήθηκαν στη ομάδα ετών, οπού η υπερώα ενός άνδρα 28 ετών εμφάνιζε σύγκλειση της εγκάρσιας ραφής (ΣΡ) όχι μόνο μέσα στα GPF αλλά και έξω από αυτά (εκτιμώμενη ηλικία ετών). Η δεύτερη περίπτωση αφορούσε την υπερώα ενός άνδρα 29 ετών, που εμφάνιζε σύγκλειση της ΣΡ μόνο μέσα στα GPF και η εκτιμώμενη ηλικία ήταν ετών (υπερεκτίμηση ηλικίας). 4. Η επόμενη ραφή που εξετάζεται είναι η εγκάρσια ραφή (ΣΡ) έξω από τα μείζονα υπερώια τρήματα (GPF). τους πίνακες (σελ ) παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των μετρήσεων για την ραφή αυτή. Μετά την ηλικία των 35 ετών η ΣΡ μπορεί να εμφανίζει αυξημένη σύγκλειση (κατά συνέχεια ή με την μορφή «διακεκομμένης γραμμής») προς την μέση γραμμή της υπερώας. Παρατηρείται επίσης ότι από την ηλικία των 35 μέχρι τα 40 ο μέσος όρος της σύγκλεισης της εγκάρσιας ραφής είναι περίπου 2 βαθμοί. Πέραν της ηλικίας των 40 ετών και ως τα 50 η ραφή ουσιαστικά ολοκληρώνει την σύγκλεισή της. την εικόνα 23 φαίνεται η υπερώα ενός άνδρα 35 ετών. Παρατηρείται ότι οι ΙΝ, ΡΜΡ και ΣΡ ραφές δείχνουν διάφορούς βαθμούς σύγκλεισης. Ένα μικρό τμήμα της ΙΝ μόλις διακρίνεται κοντά στη μέση γραμμή, η ΡΜΡ έχει πλήρως συγκληθεί και η ΣΡ δείχνει μερική σύγκλειση με την μορφή «διακεκομμένης γραμμής» έξω από τα μείζονα υπερώια τρήματα. Όσες υπερώες μετά την ηλικία των 50 ετών δεν έχουν ολοκληρώσει την σύγκλειση της ΣΡ, εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες της υπερώας (φατνιακή απορρόφηση, λέπτυνση υπερώας) ή σύγκλειση της πρόσθιας μέσης υπερώιας (ΑΜΡ), τις τοποθετούν στην κατάλληλη ηλικιακή ομάδα. 5. Η τελευταία ραφή που εξετάζεται είναι η πρόσθια μέση υπερώια (ΑΜΡ). τους πίνακες (σελ ) παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των μετρήσεων της ΑΜΡ στο δείγμα των ανδρών. Σα πρώτα σημεία σύγκλεισης αρχίζουν να παρατηρούνται μετά την ηλικία των 50 ετών. Η ραφή αυτή δείχνει ένα βραδύ ρυθμό σύγκλεισης που συνεχίζεται μέχρι την 8 η δεκαετία. Πλήρης 60

61 σύγκλειση της ραφής παρατηρείται μετά την ηλικία των 60 ετών. υμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι μερική σύγκλειση της ραφής παρατηρείται πέραν της ηλικίας των 50 ετών ενώ πλήρης σύγκλειση παρατηρείται πέραν της ηλικίας των 60 ετών. ύμφωνα βέβαια με την μέθοδο του Mann οποιοσδήποτε βαθμός σύγκλεισης της ΑΜΡ τοποθετεί το άτομο σε μια γενική ηλικιακή κατηγορία 50+ ετών. Εικόνα 23. Τπερώα άνδρα ηλικίας 35 ετών. ύγκλειση της εγκάρσιας ραφής έξω από τα μείζονα υπερώια τρήματα δηλώνει ηλικία άνω των 34 ετών. ε άτομα άνω των 60 ετών, η υπερώα τυπικά γίνεται ατροφική (λεπτή) και λεία. Μπορεί να υπάρχουν μικρά στρογγυλά «εξογκώματα», τα οποία να συμμετέχουν στο σχηματισμό μιας λεπτής οστέινης ακρολοφίας κατά μήκος της πρόσθιας μοίρας της πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (δεν πρέπει να συγχέεται με τα υπερώια ογκώματα). Μεγάλα σε ηλικία άτομα μπορεί επίσης να εμφανίζουν σύγκλειση στις τρεις ή τέσσερις από τις υπερώιες ραφές καθ όλο το μήκος τους ή σε κάποιο τμήμα ή τμήματα (εικ. 24 και 25). Η πρόσθια μέση υπερώια ραφή (ΑΜΡ) είναι συνήθως η τελευταία ραφή που εμφανίζει σύγκλειση. Β) ΓΤΝΑΙΚΕ 1. Σα αποτελέσματα των μετρήσεων της τομικής ραφής (ΙΝ) στο δείγμα των γυναικών παρουσιάζονται στους πίνακες (σελ ). Παρατηρείται μια επιβράδυνση στη σύγκλειση της ραφής αυτής σε σχέση με τους άνδρες. Η σύγκλεισή της ολοκληρώνεται μέσα στην 5ετία την εικόνα 26 φαίνεται η υπερώα μιας γυναίκας 25 ετών, που δεν έχει ολοκληρώσει την 61

62 σύγκλειση της τομικής ραφής (ΙΝ) αλλά και καμίας άλλης από τις υπόλοιπες ραφές. Εικόνα 24. Οστέινη υπερώα άνδρα 53 ετών. Όλες οι ραφές παρουσιάζουν κάποιο ποσοστό σύγκλεισης. Εικόνα 25. Τπερώα άνδρα 63 ετών, όπου παρατηρείται προχωρημένη σύγκλειση των τεσσάρων ραφών. Επίσης παρατηρείται λέπτυνση της υπερώας. Εικόνα 26. Τπερώα γυναίκας 25 ετών. Δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη η σύγκλειση της τομικής ραφής (ΙΝ). 62

63 2. τη συνέχεια εξετάζεται η οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ) στις γυναίκες. Σα αποτελέσματα των μετρήσεων αναγράφονται στους πίνακες (σελ ). Και στην ραφή αυτή παρατηρείται μια επιβράδυνση στην σύγκλεισή της σε σύγκριση με την αντίστοιχη ραφή στους άνδρες. Πιο συγκεκριμένα, στους άνδρες η ραφή αυτή συνοστεώνεται μέσα στην 5ετία ετών (λίγα περιστατικά που εμφανίζουν μερική σύγκλειση στην 5ετία 30-34, η σύγκλειση της ΣΡ τα κατατάσσει στην σωστή ηλικιακή ομάδα). τις γυναίκες όμως παρατηρούμαι ότι η πορεία της σύγκλεισης της ΡΜΡ φτάνει μέχρι και την 5ετία Βέβαια στα πιο πολλά περιστατικά η εκτίμηση της ηλικίας βάσει των άλλων υπερώιων ραφών (ΣΡ, ΑΜΡ) ή βάσει εξωτερικών ηλικιακών δεικτών (απουσία δοντιών, φατνιακή απορρόφηση, λέπτυνση υπερώας) προσεγγίζει πιο πολύ στη σωστή ηλικιακή ομάδα. Άλλα υπάρχει και ένα σημαντικό ποσοστό ( 7,5%) όπου παρατηρείται υποεκτίμηση ηλικίας, γεγονός που επιβεβαιώνει την επιβράδυνση της σύγκλεισης της ΡΜΡ. την εικόνα 27 παρατηρούμε την υπερώα μιας γυναίκας 44 ετών, όπου η οπίσθια μέση υπερώια ραφή (ΡΜΡ) εμφανίζει μηδενική σύγκλειση. Μόνο η εκτίμηση της ραφής αυτής υποδηλώνει ηλικία κάτω των 25 ετών. την συγκεκριμένη υπερώα όμως παρατηρείται σύγκλειση της εγκάρσιας ραφής (ΣΡ) κατά 2 βαθμούς, γεγονός που τοποθετεί το άτομο στην ηλικιακή ομάδα ετών. Επίσης η συνεκτίμηση της απουσίας οδόντων αλλά και της σημαντικής φατνιακής απορρόφησης συμβάλουν θετικά την τελική εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας. Εικόνα 27. Τπερώα γυναίκας 44 ετών. Ορατή η οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ) 63

64 3. την συνέχεια εξετάζεται η εγκάρσια υπερώια ραφή μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα (GPF). Tα αποτελέσματα των μετρήσεων παρουσιάζονται στους πίνακες (σελ ). ε γενικές γραμμές η πορεία της σύγκλεισης της εγκάρσιας ραφής (ΣΡ) μέσα στα (GPF) στις γυναίκες δεν διαφέρει σημαντικά από την πορεία που ακολουθεί στους άνδρες. Βέβαια παρατηρούνται και μερικές περιπτώσεις που παρουσιάζουν επιβράδυνση στην σύγκλειση (όπως και στις προηγούμενες ραφές) και οδηγούν σε υποεκτιμήσεις ηλικιών. 4. τους πίνακες (σελ ) παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των μετρήσεων για τον βαθμό σύγκλεισης της εγκάρσιας ραφής (ΣΡ) στις γυναίκες. Και στην ραφή αυτή, όπως και στις προηγούμενες, η σύγκλειση προχωράει με βραδύτερο ρυθμό απ ότι στους άνδρες. τους άνδρες η σύγκλειση της ραφής αυτής πραγματοποιείται μέσα στην 15ετία 35-50, και σύγκλειση 2 βαθμών υποδηλώνει μια ηλικία περίπου 40 ετών. τις γυναίκες όμως η σύγκλειση της ραφής αυτής παρόλο που αρχίζει στην ηλικία των 35 ετών ολοκληρώνεται πολύ αργότερα (μπορεί να φθάσει μέχρι την ηλικία των 60 ή 65 ετών) και σύγκλειση 2 βαθμών παρατηρείται πιο συχνά στην ηλικία των 55 ετών. τις περισσότερες περιπτώσεις βέβαια όταν συνυπολογίζονται οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες (φατνιακή απορρόφηση, λέπτυνση υπερώας κ.λ.π.), η εκτίμηση της ηλικίας προσεγγίζει πιο πολύ στην πραγματική ηλικία. Τπάρχει όμως και ένας αριθμός περιπτώσεων όπου παρατηρείται υποεκτίμηση της ηλικίας. Όπως στην εικόνα 28 παρατηρούμε την υπερώα μιας γυναίκας 62 ετών όπου η εγκάρσια ραφή (ΣΡ) εξακολουθεί να είναι ορατή. Μόνο η σημαντική φατνιακή απορρόφηση υποδηλώνει μεγάλη ηλικία. Και η περίπτωση της εικόνας 29, γυναίκα 64 ετών με ορατές την ΣΡ και ΑΜΡ, επιβεβαιώνει την βραδύτερη σύγκλειση των υπερώιων ραφών στις γυναίκες σε σύγκριση με αυτή που παρατηρείται στους άνδρες. Εικόνα 28. Οστέινη υπερώα γυναίκας 62 ετών. Η εγκάρσια ραφή (ΣΡ) εξακολουθεί να διακρίνεται ακόμη, παρατηρείται όμως σημαντική φατνιακή απορρόφηση. 64

65 5. Σελευταία, προς εξέταση, ραφή στις γυναίκες είναι η πρόσθια μέση υπερώια (ΑΜΡ). Σα αποτελέσματα των μετρήσεων αναγράφονται στους πίνακες (σελ ). Παρόμοια, όπως και στις προηγούμενες μετρήσεις των άλλων ραφών και η ΑΜΡ παρουσιάζει επιβράδυνση στην σύγκλειση της. τους άνδρες η ραφή αυτή συγκλείεται βραδέως ξεκινώντας μετά την ηλικία των 50 ετών. Η σύγκλεισή της ολοκληρώνεται μέσα στην 8 η δεκαετία της ζωής. Και στις γυναίκες η σύγκλειση της ραφής αυτής αρχίζει μετά την ηλικία των 50 ετών. Η πορεία της όμως είναι ακόμα πιο βραδεία από αυτή που παρατηρείται στους άνδρες και δεν ολοκληρώνεται μέσα στην 8 η δεκαετία άλλα συνεχίζει και πέρα από αυτή. τους άνδρες για παράδειγμα, στην τελευταία ηλικιακή ομάδα (65+ ετών), δεν υπάρχει καμία υπερώα με μηδενική μέτρηση, γεγονός που επιβεβαιώνει την βραδύτερη πορεία σύγκλεισης της ραφής αυτής (αλλά και των άλλων ραφών) στις γυναίκες. Εικόνα 29. Τπερώα γυναίκας 64 ετών με ορατές ακόμα την ΣΡ και ΑΜΡ. 65

66 66

67 ΣΑΣΙΣΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ Ένα μοντέλο είναι μία προσομοίωση μίας φυσικής κατάστασης όπου οι συσχετισμοί μεταξύ των πραγματικών στοιχείων έχουν αντικατασταθεί από ανάλογους συσχετισμούς ανάμεσα σε μαθηματικές οντότητες. Η βασική απαίτηση είναι το μαθηματικό και το πραγματικό σύστημα να είναι «ισόμορφα» σε όλα τα σημαντικά, για το πρόβλημα που μελετάται, θέματα 125. Ο στόχος είναι να περιγραφεί το σύστημα (ηλικία παράμετροι) και να προβλεφθεί η ηλικία, όταν είναι γνωστές οι τιμές των παραμέτρων. Γίνεται έλεγχος κατά πόσο μία παράμετρος επιδρά στο αποτέλεσμα καθώς και κατά πόσο υπάρχει σχέση μεταξύ των παραμέτρων ανά δύο. Γίνεται εκτίμηση του λάθους στην πρόβλεψη που είναι δυνατό να οφείλεται είτε στην ακρίβεια της μέτρησης των διαφόρων παραμέτρων είτε σε άλλους παράγοντες 126,127,128. Σο όνομα της κάθε παραμέτρου επιλέγεται έτσι ώστε να υποδηλώνει το χαρακτηριστικό που καταγράφει. Έγινε κωδικοποίηση των παραμέτρων μεταμορφώνοντάς τες σε αριθμούς, ώστε να μπορούν να ταξινομηθούν και να μετρηθούν 125,129. Σα δεδομένα κάθε παραμέτρου καταγράφηκαν ομοιόμορφα στις μονάδες του δείγματος. Όταν για μια παράμετρο δεν υπάρχουν καταγραμμένες απαντήσεις, δηλώνεται η έλλειψη της απάντησης 130. ύμφωνα με τα προηγούμενα γίνεται η κατασκευή του πίνακα κωδικογράφησης της έρευνας που έχει την ακόλουθη μορφή: ΗΛΙΚΙΑ C Φ 2 Φ 3 Φ 4 Φ Όπως έχει ήδη λεχθεί, το ζητούμενο είναι η εκτίμηση της ηλικίας (Τ ο ) όταν οι τιμές των παραμέτρων (Φ 1,, Φ 5 ) είναι γνωστές. Μία τέτοια πρόβλεψη της τιμής Τ ο είναι αξιόπιστη όταν οι δοσμένες (μετρημένες) τιμές των Φ i είναι μέσα στην περιοχή μέτρησης (αρίθμησης), που καλύπτεται από τα δεδομένα 125,126. Για παράδειγμα, για την παράμετρο Φ 2 οι τιμές πρέπει να είναι ανάμεσα στο 0 και στο 4. Η μορφή του μοντέλου πρόβλεψης μπορεί να είναι οποιαδήποτε, παρόλα αυτά η μελέτη περιορίζεται στον έλεγχο προσαρμογής του γενικού γραμμικού μοντέλου Τ= β 0 + β 1 X β k X k + e i στα δεδομένα, όπου Τ 67

68 είναι η εξαρτημένη μεταβλητή (depedent) ή απόκριση (response) που εκφράζει την ηλικία και οι Φ 1,, Φ k οι ανεξάρτητες (independent) ή προβλέπουσες (predictor) μεταβλητές, που εκφράζουν κάποιες από τις παραμέτρους. Οι σταθερές β 0,, β κ είναι οι άγνωστοι συντελεστές (συντελεστές παλινδρόμησης) που ζητείται να εκτιμηθούν 126,128,131,132. Κατά την εξαγωγή των συμπερασμάτων ελέγχεται κατά πόσο τα σφάλματα e i ακολουθούν κανονική κατανομή, με μέση τιμή μ=0 και σταθερή διακύμανση σ 2 125,126. Η εύρεση των συντελεστών πολλαπλής παλινδρόμησης (Multiple regression) απαιτεί πολλούς και πολύπλοκους υπολογισμούς. Αν ο αριθμός των προβλεπουσών τιμών είναι ίσος ή μεγαλύτερος του 4, η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι απαραίτητη για τη λύση του προβλήματος 126. την συγκεκριμένη έρευνα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS (Statistical Package for Social Sciences). Η απλή, γρήγορη και αποτελεσματική χρήση αυτού του πακέτου αποτέλεσαν τους λόγους για την επιλογή αυτού του προγράμματος για την στατιστική ανάλυση της συγκεκριμένης έρευνας. Σο πρώτο βήμα στη μελέτη είναι ο υπολογισμός του συντελεστή συσχέτισης R της ηλικίας με κάθε παράμετρο ξεχωριστά καθώς και τους συντελεστές συσχέτισης μεταξύ των παραμέτρων 129,131. Σο στατιστικό πακέτο SPSS περιέχει την εντολή PEARSON CORR., για τον υπολογισμό της συσχέτισης του PEARSON, σαν μέτρο της ύπαρξης γραμμικής σχέσης μεταξύ δύο μεταβλητών. Ο συντελεστής συσχέτισης Pearson είναι ένα αριθμητικό μέτρο ή δείκτης του μεγέθους της συσχέτισης μεταξύ δύο συνόλων τιμών. Κυμαίνεται σε μέγεθος από μέχρι περνώντας και από το Δύο μεταβλητές είναι τόσο καλά συσχετισμένες, όσο ο συντελεστής συσχέτισης R είναι κοντά στο 1 ή στο -1. Εάν είναι κοντά στο 1 είναι θετικά συσχετισμένες, ενώ αν είναι κοντά στο -1 είναι αρνητικά συσχετισμένες 126,127. Αφού σι συντελεστές συσχέτισης βασίζονται συνήθως σε δείγματα δεδομένων, είναι σύνηθες να συμπεριλαμβάνεται κάποια δήλωση στατιστικής σημαντικότητας του συντελεστή συσχέτισης. Η στατιστική σημαντικότητα (significance) είναι μια δήλωση της πιθανότητας να προκύψει ένας συγκεκριμένος συντελεστής συσχέτισης για ένα δείγμα δεδομένων,αν δεν υπάρχει συσχέτιση (δηλαδή, αν η συσχέτιση είναι 0.00) στον πληθυσμό από τον οποίο λήφθηκε το δείγμα. Η σημαντικότητα (significance) του ελέγχου ουσιαστικά είναι η πιθανότητα λάθους όταν απορρίπτουμε τη μηδενική υπόθεση. Η σημαντικότητα αυτή πρέπει να είναι αρκετά μικρή, ώστε η απόρριψη της μηδενικής απόφασης να είναι ασφαλής. Ένα γενικά αποδεκτό όριο σφάλματος για την απόρριψη μιας παραμέτρου είναι το το επόμενο βήμα πρέπει να αποφασιστεί ποιες από τις παραμέτρους που διαθέτουμε Φ 1,, Φ 5 για τις οποίες υπάρχει υπόνοια ότι επηρεάζουν την τιμή της Τ θα μπουν στο μοντέλο. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με τρεις τρόπους: 68

69 1. Με την προς τα εμπρός επιλογή ( FORWARD SELECTION) 2. Με την προς τα πίσω απαλοιφή ( BACKWARD ELIMINATION) 3. Με την βήμα προς βήμα παλινδρόμηση ( STEPWISE REGRESSION) Προτιμήθηκε η τρίτη μέθοδος ( STEPWISE REGRESSION) γιατί αποτελεί συνδυασμό των δύο άλλων μεθόδων. ύμφωνα με τη μέθοδο αυτή η αρχή γίνεται από το μοντέλο Τ=β 0 +e και σε κάθε βήμα προστίθεται μια μεταβλητή. Πριν το επόμενο βήμα ελέγχονται οι μεταβλητές, που είναι ήδη στο μοντέλο, με μέθοδο ανάλογη της «προς τα πίσω απαλοιφής». Η προσθήκη μιας νέας παραμέτρου έχει νόημα μόνον εφόσον ο συντελεστής παλινδρόμησης της είναι σημαντικά διαφορετικός από το μηδέν. Γι αυτό σε κάθε βήμα συγκρίνονται όλοι οι λόγοι F που αντιστοιχούν στις μεταβλητές που δεν συμμετέχουν στο μοντέλο και που θα προέκυπταν αν μία κάθε φορά από αυτές συμμετείχε στο μοντέλο 125,130. Η τιμή λοιπόν του λόγου F είναι: F= άθροισμα μέσων τετραγώνων από παλινδρόμηση άθροισμα μέσων τετραγώνων από υπόλοιπα Αν οι λόγοι είναι μικρότεροι από μία τιμή F IN, η διαδικασία σταματά, αλλιώς προστίθεται εκείνη η μεταβλητή που έχει το μεγαλύτερο F και ικανοποιεί την σχέση F>F IN. τη συνέχεια υπολογίζονται οι λόγοι F των υπολοίπων μεταβλητών, που ήταν ήδη στο μοντέλο, όπως αυτοί διαμορφώνονται μετά την προσθήκη της νέας μεταβλητής. Αν για κάποιες από αυτές συμβεί ο λόγος F να ικανοποιεί τη σχέση F<F OUT, τότε οι μεταβλητές αυτές απαλείφονται από το μοντέλο και η διαδικασία προχωράει στο επόμενο βήμα. Είναι προφανές ότι για να μην είναι ατέρμονη η διαδικασία, θα πρέπει F OUT <F IN. Ανάλογα με τον καθορισμό των τιμών F IN, F OUT η μέθοδος μπορεί να καταλήγει σε διαφορετικά μοντέλα 125,126,130. Πολλές φορές, αντί του F, ορίζεται ως κριτήριο εισόδου ή εξόδου μιας παραμέτρου στο μοντέλο η πιθανότητα Ρ IN, Ρ OUT, το F να ξεπερνάει την τιμή που τίθεται σαν όριο, γι αυτό στη μελέτη θα χρησιμοποιηθούν οι τιμές που δίνει το πακέτο. Αυτές είναι: P ΙΝ =0,05 (πιθανότητα του F ώστε να μπει μια μεταβλητή στην παλινδρόμηση) P OUT =0,1 (πιθανότητα του F ώστε να βγει μια μεταβλητή στην παλινδρόμηση) F IN =3,84 (η τιμή του F ώστε να μπει μια μεταβλητή στο μοντέλο) F OUT =2,71 (η τιμή του F ώστε να βγει μια μεταβλητή από το μοντέλο) 125,130. αν κριτήριο χρησιμοποιήθηκαν: α) Ο συντελεστής πολλαπλής συσχέτισης R (Multiple R) επιλογής του «καλύτερου» μοντέλου προσαρμογής 69

70 β) Ο συντελεστής προσδιορισμού R 2 (R square) οποίος δηλώνει το ποσοστό της διασποράς που εξηγεί το μοντέλο που επιλέχτηκε 2 γ) Ο διορθωμένος συντελεστής R (Adjusted R square) δ) Σο τυπικό σφάλμα S (Standard error) 127,128,131. Επειδή το πλήθος των παρατηρήσεων στο δείγμα είναι σχετικά μικρό σε 2 σχέση με τον αριθμό των παραμέτρων, ο διορθωμένος συντελεστής R είναι πιο καλό μέτρο προσαρμογής του μοντέλου στα δεδομένα απ ότι ο R 2 125,126,130. Αφού γίνει η επιλογή του κατάλληλου μοντέλου, γίνεται έλεγχος της πολυσυγγραμικότητας των παραμέτρων που συμμετέχουν σ αυτό. Η ύπαρξη πολυσυγγραμικότητας συνεπάγεται την αύξηση των τυπικών σφαλμάτων των συντελεστών παλινδρόμησης. Η απαλοιφή της εν λόγω παραμέτρου δεν λύνει πάντα το πρόβλημα, διότι, στην περίπτωση αυτή, οι συντελεστές των υπολοίπων μεταβλητών εκτιμώνται αμερόληπτα 125,127. Σέλος γίνεται έλεγχος κατά πόσο τα τυποποιημένα υπόλοιπα (Standardized Residual) ακολουθούν ή όχι κανονική κατανομή Ν(0,σ 2 ) 125, ΣΑΣΙΣΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΓΙΑ ΣΟ ΤΝΟΛΟ ΣΨΝ ΔΕΙΓΜΑΣΨΝ 1.1 υσχέτιση (Correlation) Ηλικίας και παραμέτρων Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και τομικής ραφής (ΙΝ) υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙΚΙΑ IN ΗΛΙ ΚΙΑ υσχέτιση Pearson 1,273 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) IN Pearson Correlation,273 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και οπίσθιας μέσης υπερώιας (PMP) υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙΚΙΑ PMP ΗΛΙ ΚΙΑ υσχέτιση Pearson 1,484 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) PMP υσχέτιση Pearson,484 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 70

71 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση μεταξύ ηλικίας (AGE) και μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF) υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ GPF υσχέτιση Pearson 1,635 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) GPF υσχέτιση Pearson,635 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση μεταξύ ηλικίας (AGE) και εγκάρσιας ραφής (TP) υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙΚΙΑ TP ΗΛΙ ΚΙΑ υσχέτιση Pearson 1,794 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) TP υσχέτιση Pearson,794 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση μεταξύ ηλικίας (AGE) και πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (AMP) υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ AMP υσχέτιση Pearson 1,629 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) AMP υσχέτιση Pearson,629 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). 71

72 1.1.α. Σομική ραφή (ΙΝ). Ο συντελεστής συσχέτισης R μεταξύ ηλικίας και τομικής ραφής (IN) στο σύνολο του δείγματος είναι 0,273. Εφόσον δυο μεταβλητές έχουν θετική συσχέτιση όταν ο συντελεστής R είναι κοντά στην μονάδα (1), ένας συντελεστής R =0,273 υποδηλώνει μια χαλαρή συσχέτιση μεταξύ της ηλικίας και της ΙΝ. 1.1.β. Οπίσθια μέση υπερώια ραφή (ΡΜΡ). Ο συντελεστής συσχέτισης R=0,484 μεταξύ ηλικίας και (ΡΜΡ) υποδηλώνει μια αρκετά καλή συσχέτιση μεταξύ των δυο αυτών μεταβλητών. 1.1.γ. Μείζονα υπερώια τρήματα (GPF). Ο συντελεστής συσχέτισης R=0,635 μεταξύ της ηλικίας και της εγκάρσιας ραφής μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα (GPF) υποδηλώνει μια σημαντικά θετική συσχέτιση μεταξύ της συγκεκριμένης παραμέτρου και της ηλικίας. 1.1.δ. Εγκάρσια ραφή (ΣΡ). Η ΣΡ παρουσιάζει την πιο υψηλή συσχέτιση με την ηλικία (R=0,794). 1.1.ε. Πρόσθια μέση υπερώια ραφή (ΑΜΡ). Επίσης αρκετά καλή συσχέτιση (R=0,629) παρατηρείται μεταξύ της ηλικίας και της πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). υμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι στο σύνολο του δείγματος, ο βαθμός συσχέτισης είναι πολύ υψηλός μεταξύ της ηλικίας και της παραμέτρου TP (R=0,794 ή 79,4%). Αξιοσημείωτοι είναι και οι βαθμοί συσχέτισης μεταξύ ηλικίας και GPF (R=0,635 ή 63,5%), και ηλικίας και ΑΜΡ (R=0,629 ή 62,9%) οι οποίοι υποδηλώνουν καλή γραμμική σχέση μεταξύ τους. Η θετική αυτή συσχέτιση ειδικά μεταξύ των TP, GPF και της ηλικίας, διαπιστώνεται και από τα αποτελέσματα των μετρήσεων (Πίνακες 21-30, και 71-80, σελ. 107 και 131). Ειδικά για την εγκάρσια ραφή μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα (GPF), στο σύνολο των 271 περιστατικών η μέτρηση των GPF έδωσε επτά (7) λάθος εκτιμήσεις, ένα ποσοστό σωστών ηλικιακών εκτιμήσεων που φθάνει περίπου στο 97%. Ομοίως και η ΡΜΡ [R=0,484 (48,4%)] δείχνει αρκετά σημαντική συσχέτιση με την ηλικία. Μικρότερος όμως είναι ο βαθμός συσχέτισης μεταξύ της ηλικίας και της παραμέτρου ΙΝ (R=0,273 ή 27,3%). Η χαλαρή συσχέτιση της παραμέτρου ΙΝ και της ηλικίας, δεν επιτρέπει τη χρήση της ως μοναδική παράμετρο για τον προσδιορισμό της ηλικίας. Σο επίπεδο σημαντικότητας είναι υψηλό για όλες τις παραμέτρους, που αποδεικνύει την γραμμική συσχέτιση όλων παραμέτρων με την πάροδο της ηλικίας. Έχει επιλεγεί επίπεδο σημαντικότητας διπλής ουράς (2-tailed). Η σειρά σημαντικότητας των παραμέτρων για το σύνολο του δείγματος είναι: ΣΡ- GPF- ΑΜΡ- ΡΜΡ-ΙΝ 1.2 υσχέτιση (Correlation) παραμέτρων μεταξύ τους 72

73 τον πίνακα δίνονται οι συσχετίσεις μεταξύ των παραμέτρων της έρευνας ενώ στον πίνακα δίνονται οι στατιστικοί δείκτες (συντελεστής συσχέτισης R, R², τυπικό σφάλμα S, επίπεδο σημαντικότητας) για το σύνολο του δείγματος. Ακολουθεί ο υπολογισμός του μαθηματικού μοντέλου υπολογισμού της ηλικίας (AGE) με ανεξάρτητες μεταβλητές τις παραμέτρους της έρευνας (AMP, GPF, IN, PMP, TP). Πίνακας υσχέτιση παραμέτρων μεταξύ τους υσχετίσεις (Correlations) AMP IN PMP GPF TP AMP υσχέτιση Pearson 1,106,278 **,273 **,500 ** Επίπ.ημαντικότητας,082,000,000,000 N (αριθμός ατόμων) IN υσχέτιση Pearson,106 1,321 **,334 **,244 ** Επίπ.ημαντικότητας,082,000,000,000 N (αριθμός ατόμων) PMP υσχέτιση Pearson,278 **,321 ** 1,584 **,525 ** Επίπ.ημαντικότητας,000,000,000,000 N (αριθμός ατόμων) GPF υσχέτιση Pearson,273 **,334 **,584 ** 1,613 ** Επίπ.ημαντικότητας,000,000,000,000 N (αριθμός ατόμων) TP υσχέτιση Pearson,500 **,244 **,525 **,613 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000,001,000,000 N (αριθμός ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Δείκτ ες (Mod el) Πίνακας τατιστικοί δείκτες για το σύνολο του δείγματος (Model Summary) υντελ. Πολλαπλής υσχέτισης R (Multiple R) 1 0,862ª ή 86,2% υντελ. Προσδιορ. R 2 (R Square) 0,743 ή 74,3% Διορθωμένο ς υντελ. Προσδιορ. R 2 Adjusted R Square Συπικό φάλμα S Std. Error of the Estimate ª. Προβλέπουσες μεταβλητές: (υνεπείς), GPF, AMP, TP Βαθμοί ελευθερίας (df2) Change Statistics Επίπεδο σημαντικότητας Sig. F Change 0,74 ή 74% 8 267,000 73

74 Από την συσχέτιση των παραμέτρων μεταξύ τους αυτό που παρατηρείται είναι η αξιοσημείωτη γραμμική σχέση μεταξύ της παραμέτρου GPF και ΣΡ (R=0,613 ή 61,3%). Η θετική αυτή συσχέτιση ήταν προφανώς αναμενόμενη εφόσον πρόκειται για την ίδια ραφή. Η εγκάρσια δηλαδή ραφή αρχίζει την πορεία της μέσα από τα υπερώια τρήματα και συνεχίζοντας έξω από αυτά φθάνει μέχρι την μεσότητα της υπερώας όπου διασταυρώνεται με την μέση υπερώια ραφή. Για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της μεθόδου έπρεπε να αυξηθούν και οι παράμετροι. Για το λόγο αυτό η εγκάρσια ραφή χωρίστηκε σε δυο τμήματα. Σο ένα τμήμα αφορά την πορεία της μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα (GPF) και το άλλο την πορεία της έξω από αυτά (ΣΡ). Επίσης σημαντική γραμμική σχέση παρατηρείται μεταξύ των παραμέτρων PMP και GPF (R=0,584 ή 58,4%). ημαντική επίσης μπορεί να χαρακτηριστεί και η σχέση μεταξύ των παραμέτρων TP και ΡΜΡ (R=0,525 ή 52,5`%). Η ΙΝ όμως παρουσιάζει χαλαρή συσχέτιση σχεδόν με όλες τις άλλες παραμέτρους. Η μεγαλύτερη γραμμική σχέση παρατηρείται μεταξύ της ΙΝ και GPF (R=0,334 ή 33,4%). Η χρήση επομένως της παραμέτρου αυτής σε συνδυασμό με άλλους παραμέτρους πρέπει να γίνεται με μεγάλη επιφύλαξη. 1.3 Μαθηματικό μοντέλο υπολογισμού ηλικίας ΗΛΙΚΙΑ=26,48+2,51(GPF)+4,90(AMP)+4,84(TP) το μαθηματικό μοντέλο που προκύπτει με τη μέθοδο STEPWISE REGRESSION συμμετέχουν οι παράμετροι GPF,AMP ΣΡ. Για το συγκεκριμένο μαθηματικό μοντέλο η στατιστική ανάλυση των υπολοίπων δίνεται στον πίνακα 1.3.1, και στο σχεδιάγραμμα απεικονίζεται το ιστόγραμμα της συχνότητας εμφάνισης των τυποποιημένων υπολοίπων. Όπως λοιπόν προκύπτει τα τυποποιημένα υπόλοιπα για το συγκεκριμένο μοντέλο έχουν μέση τιμή 0 (μ=0) και τυπική απόκλιση 0,994. Η προσέγγιση της κανονικής κατανομής είναι εξαιρετικά καλή. Σο τυπικό σφάλμα στον υπολογισμό της ηλικίας στο σύνολο των δειγμάτων με το συγκεκριμένο μοντέλο είναι 8 έτη. Πίνακας τατιστική ανάλυση υπολοίπων (Residuals Statistics) a Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος όρος Συπική απόκλιση N Προβλέπουσα τιμή 26, , , , Τπόλοιπο -20, ,97789, , Συποπ.προβλ.τιμή -1,511 2,108,000 1,

75 υχνότητα Συποποιημένο υπόλοιπο -2,606 3,371,000, a. Δμαξηεκέλε κεηαβιεηή: ΗΛΙΚΙΑ (AGE) Ιστόγραμμα Εξαρτημένη μεταβλητή: ΗΛΙΚΙΑ 1,2 1 Μέσος όρος = 1,80Ε-16 Συπική απόκλ.=0,994 Ν=271 0,8 Δμαξηεκέλε κεηαβιεηε 0,6 0,4 0,2 0 Κατανομή τυποποιημένων υπολοίπων χεδιάγραμμα Κατανομή τυποποιημένων υπολοίπων για το σύνολο του δείγματος 2. ΣΑΣΙΣΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΓΙΑ ΣΟ ΔΕΙΓΜΑ ΣΨΝ ΑΝΔΡΨΝ 2.1 υσχέτιση (Correlation) Ηλικίας και παραμέτρων στο δείγμα των ανδρών Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και τομικής ραφής (IN). Άνδρες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙΚΙΑ IN ΗΛΙ ΚΙΑ υσχέτιση Pearson 1,244 ** Επίπ.ημαντικότητας,003 N (αριθ. ατόμων) IN υσχέτιση Pearson,244 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,003 N (αριθ. ατόμων)

76 ΗΛΙ ΚΙΑ υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙΚΙΑ IN υσχέτιση Pearson 1,244 ** Επίπ.ημαντικότητας,003 N (αριθ. ατόμων) IN υσχέτιση Pearson,244 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,003 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/ 2-tailed). Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και οπίσθιας μέσης υπερώιας (PMP). Άνδρες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ PMP υσχέτιση Pearson 1,575 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) PMP υσχέτιση Pearson,575 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). Άνδρες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ GPF υσχέτιση Pearson 1,639 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) GPF υσχέτιση Pearson,639 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). 76

77 Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και εγκάρσιας ραφής (TP). Άνδρες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙΚΙΑ TP ΗΛΙ ΚΙΑ υσχέτιση Pearson 1,849 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) TP υσχέτιση Pearson,849 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/ 2-tailed). Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και πρόσθιας μέσης υπερώιας (AMP). Άνδρες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ AMP υσχέτιση Pearson 1,689 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) AMP υσχέτιση Pearson,689 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/ 2-tailed). 2.1.α. Σομική ραφή (ΙΝ). Παρατηρείται ένας αρκετά μικρός βαθμός συσχέτισης μεταξύ της ηλικίας και της παραμέτρου ΙΝ (R=0,244 ή 24,4%). Η χαλαρή συσχέτιση της παραμέτρου ΙΝ και της ηλικίας επαληθεύεται και από τον συντελεστή σημαντικότητας, του οποίου η τιμή αν και μικρότερη από 0,05 δεν λαμβάνεται ως μηδενική (sig.=0,02). 2.1.β. Οπίσθια μέση υπερώια ραφή (ΡΜΡ). Ο συντελεστής συσχέτισης R=0,575 μεταξύ ηλικίας και (ΡΜΡ) υποδηλώνει μια σημαντική γραμμική σχέση μεταξύ των δυο αυτών μεταβλητών και με βαθμό σημαντικότητας 0, γ. Μείζονα υπερώια τρήματα (GPF). Ο βαθμός συσχέτισης μεταξύ ηλικίας και της GPF είναι R=0,639, ο οποίος υποδηλώνει επίσης σημαντική γραμμική σχέση μεταξύ τους. 2.1.δ. Εγκάρσια ραφή (ΣΡ). Ο βαθμός συσχέτισης είναι πολύ υψηλός μεταξύ της ηλικίας και της παραμέτρου ΣΡ (R=0,849 ή 84,9%).Σο ακριβές επίπεδο σημαντικότητας για την ίδια παράμετρο είναι μικρότερο από 0,05 συνεπώς η υπόθεση της γραμμικής ανεξαρτησίας των 2 αυτών μεταβλητών μπορεί να απορριφθεί. 77

78 2.1.ε. Πρόσθια μέση υπερώια ραφή (ΑΜΡ). Επίσης αρκετά καλή συσχέτιση (R=0,689 ή 68,9%) παρατηρείται μεταξύ της ηλικίας και της πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ) με βαθμό σημαντικότητας πολύ μικρότερο του 0,05. Η σειρά σημαντικότητας των παραμέτρων για το δείγμα των ανδρών είναι: ΣΡ- ΑΜΡ-GPF- ΡΜΡ - ΙΝ 2.2 υσχέτιση (Correlation) παραμέτρων μεταξύ τους στο δείγμα των ανδρών τον πίνακα δίνονται οι συσχετίσεις μεταξύ των παραμέτρων της έρευνας για το δείγμα των ανδρών ενώ στον πίνακα δίνονται οι στατιστικοί δείκτες (συντελεστής συσχέτισης R, R², τυπικό σφάλμα S, επίπεδο σημαντικότητας) για το σύνολο του δείγματος των ανδρών. Ακολουθεί ο υπολογισμός του μαθηματικού μοντέλου υπολογισμού της ηλικίας (AGE) για τους άνδρες με ανεξάρτητες μεταβλητές τις παραμέτρους της έρευνας (AMP, GPF, IN, PMP, TP). Πίνακας υσχέτιση παραμέτρων μεταξύ τους. Άνδρες υσχετίσεις (Correlations) AMP IN PMP GPF TP AMP υσχέτιση Pearson 1,092,239 *,271 *,534 ** Επίπ.ημαντικότητας,265,003,001,000 N (αριθ. ατόμων) IN υσχέτιση Pearson,092 1,427 **,338 **,224 * Επίπ.ημαντικότητας,265,000,000,006 N (αριθ. ατόμων) PMP υσχέτιση Pearson,239 *,427 ** 1,767 **,572 ** Επίπ.ημαντικότητας,003,000,000,000 N (αριθ. ατόμων) GPF υσχέτιση Pearson,271 *,338 **,767 ** 1,662 ** Επίπ.ημαντικότητας,001,000,000,000 N (αριθ. ατόμων) TP υσχέτιση Pearson,534 **,224 *,572 **,662 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000,006,000,000 N (αριθ. ατόμων) *. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.05 (διπλής ουράς/ 2-tailed). **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). 78

79 Δείκτες (Mode l). Από την συσχέτιση των παραμέτρων μεταξύ τους στο δείγμα των ανδρών, παρατηρείται μια ισχυρή γραμμική σχέση μεταξύ της παραμέτρου PMP και GPF (R=0,767 ή 76,7%). ημαντική επίσης μπορεί να χαρακτηριστεί και η σχέση μεταξύ των παραμέτρων TP και GPF (R=0,662 ή 66,2%) και των PMP και ΣΡ (R=0,572 ή 57,2%). Ακόμη και η ΙΝ που στο σύνολο του δείγματος δεν είχε ισχυρή συσχέτιση με καμιά από τις υπόλοιπες παραμέτρους, στο δείγμα των ανδρών παρουσιάζει μια αρκετά καλή γραμμική σχέση με την ΡΜΡ (R=0,427 ή 42,7%). Έτσι παρόλο που η ΙΝ μόνη της δεν αποτελεί αξιόπιστη παράμετρο εκτίμησης ηλικίας, σε συνδυασμό με την ΡΜΡ θα μπορούσε να προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες σε σκελετικά υπολείμματα ανδρών. Γραμμική σχέση επίσης παρατηρείται μεταξύ των παραμέτρων ΣΡ και ΑΜΡ (R=0,534 ή 53,4%). Πίνακας τατιστικοί δείκτες για το δείγμα των ανδρών (Model Summary) υντελ. Πολλαπλής υσχέτισης R (Multiple R) υντελ. Προσδιορ. R 2 (R Square) Διορθωμένος υντελ. Προσδιορ. R 2 Adjusted R Square Συπικό φάλμα S Std. Error of the Estimate Change Statistics Βαθμοί ελευθερίας df2 Επίπεδο σημαντικότητ ας Sig. F Change 1 0,904 d ή 90,4% 0,818ή 81,8% 0,814ή 81,4% 6,96 146,000 d. Προβλέπουσες μεταβλητές: (υνεπείς), TP, PMP, AMP, GPF 2.3 Μαθηματικό μοντέλο υπολογισμού ηλικίας για τους άνδρες ΗΛΙΚΙΑ=25,03+1,90(GPF)+5,05(AMP)+5,19(TP) (Α=Άνδρες) το μαθηματικό μοντέλο που προκύπτει με τη μέθοδο STEPWISE REGRESSION συμμετέχουν οι παράμετροι GPF,AMP και ΣΡ. Για το συγκεκριμένο μαθηματικό μοντέλο η στατιστική ανάλυση των υπολοίπων δίνεται στον πίνακα ενώ στο σχεδιάγραμμα απεικονίζεται το ιστόγραμμα της συχνότητας εμφάνισης των τυποποιημένων υπολοίπων. Όπως λοιπόν προκύπτει τα τυποποιημένα υπόλοιπα για το συγκεκριμένο μοντέλο έχουν μέση τιμή 0 (μ=0) και τυπική απόκλιση 0,990. Μπορούμε λοιπόν και για το δείγμα των ανδρών να θεωρήσουμε ότι τα 79

80 υχνότητα τυποποιημένα υπόλοιπα ακολουθούν με πολύ καλή προσέγγιση την κανονική κατανομή Ν(0,1) όπως είναι το ζητούμενο. Σο τυπικό σφάλμα στον υπολογισμό της ηλικίας για τους άνδρες, με το συγκεκριμένο μοντέλο είναι 6,96 έτη. Πίνακας τατιστική ανάλυση υπολοίπων (Residuals Statistics) a Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος όρος Συπική απόκλιση N Προβλέπουσα τιμή 25, , , , Τπόλοιπο -18, ,61314, , Συποπ.προβλ.τιμή -1,409 1,919,000 1, Συποποιημένο υπόλοιπο -2,641 3,679,000, a. Εξαρτημένη μεταβλητή: ΗΛΙΚΙΑ (AGE) 1,2 Ιστόγραμμα Εξαρτημένη μεταβλητή: ΗΛΙΚΙΑ 1 Μέσος όρος=4,44ε-16 Συπική απόκλιση= 0,99 Ν=150 0,8 Δμαξηεκέλε κεηαβιεηε 0,6 0,4 0,2 0 Κατανομή τυποποιημένων υπολοίπων χεδιάγραμμα Κατανομή τυποποιημένων υπολοίπων για το δείγμα των ανδρών 3. ΣΑΣΙΣΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΓΙΑ ΣΟ ΔΕΙΓΜΑ ΣΨΝ ΓΤΝΑΙΚΨΝ 80

81 3.1 υσχέτιση (Correlation) Ηλικίας και παραμέτρων στο δείγμα των γυναικών Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και τομικής ραφής (ΣΡ). Γυναίκες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙΚΙΑ IN ΗΛΙ ΚΙΑ υσχέτιση Pearson 1,337 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) IN υσχέτιση Pearson,337 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) με την οπίσθια μέση υπερώια ραφή (ΡΜΡ). Γυναίκες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ PMP υσχέτιση Pearson 1,495 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) PMP υσχέτιση Pearson,495 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση μεταξύ ηλικίας (AGE) και μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). Γυναίκες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ GPF υσχέτιση Pearson 1,634 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) GPF υσχέτιση Pearson,634 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων)

82 ΗΛΙ ΚΙΑ υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙΚΙΑ GPF υσχέτιση Pearson 1,634 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) GPF υσχέτιση Pearson,634 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση μεταξύ ηλικίας (AGE) και εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). Γυναίκες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ TP υσχέτιση Pearson 1,785 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) TP υσχέτιση Pearson,785 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Πίνακας υσχέτιση ηλικίας (AGE) και πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (AMP). Γυναίκες υσχετίσεις (Correlations) ΗΛΙ ΚΙΑ ΗΛΙΚΙΑ AMP υσχέτιση Pearson 1,554 ** Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) AMP υσχέτιση Pearson,554 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). 3.1.α. Σομική ραφή (ΙΝ). Ο συντελεστής συσχέτισης μεταξύ ηλικίας (AGE) και ΙΝ R=0,337 υποδηλώνει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο παραμέτρων. 82

83 3.1.β. Οπίσθια μέση υπερώια ραφή (ΡΜΡ). Παρόμοια και ο συντελεστής συσχέτισης R=0,495 μεταξύ ηλικίας και (ΡΜΡ) υποδηλώνει την ύπαρξη γραμμικής σχέσης μεταξύ των δυο αυτών μεταβλητών. 3.1.γ. Μείζονα υπερώια τρήματα (GPF). Παρατηρείται ότι ο βαθμός συσχέτισης είναι σχετικά υψηλός μεταξύ της ηλικίας και της παραμέτρου GPF (R=0,634). Σο ακριβές επίπεδο σημαντικότητας για την ίδια παράμετρο δίνεται με τρία δεκαδικά ψηφία (.000), πρόκειται δηλαδή για πολύ σημαντικό επίπεδο. 3.1.δ. Εγκάρσια ραφή (ΣΡ). Ο βαθμός συσχέτισης μεταξύ ηλικίας και της ΣΡ είναι R 5 =0,785, ο οποίος υποδηλώνει σημαντική συσχέτιση. 3.1.ε. Πρόσθια μέση υπερώια ραφή (ΑΜΡ). Επίσης αρκετά καλή συσχέτιση (R=0,554 ή 55,4%) παρατηρείται μεταξύ της ηλικίας και της πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). Η σειρά σημαντικότητας των παραμέτρων είναι: ΣΡ- GPF-ΑΜΡ-ΡΜΡ- ΙΝ 3.2 υσχέτιση (Correlation) Παραμέτρων μεταξύ τους στο δείγμα των Γυναικών τον πίνακα δίνονται οι συσχετίσεις μεταξύ των παραμέτρων της έρευνας για το δείγμα των γυναικών και στον πίνακα δίνονται οι στατιστικοί δείκτες (συντελεστής συσχέτισης R, R², τυπικό σφάλμα S, επίπεδο σημαντικότητας) για το σύνολο του δείγματος. το επόμενο βήμα υπολογίζεται το μαθηματικό μοντέλο υπολογισμού της ηλικίας (AGE) για τις γυναίκες με ανεξάρτητες μεταβλητές τις παραμέτρους της έρευνας (AMP, GPF, IN, PMP, TP). Πίνακας υσχέτιση παραμέτρων μεταξύ τους. Γυναίκες υσχετίσεις (Correlations) AMP IN PMP GPF TP AMP υσχέτιση Pearson 1,138,341 **,283 **,435 ** Επίπ.ημαντικότητας,131,000,002,000 N (αριθ. ατόμων) IN υσχέτιση Pearson,138 1,238 **,337 **,300 ** Επίπ.ημαντικότητας,131,009,000,001 N (αριθ. ατόμων) PMP υσχέτιση Pearson,341 **,238 ** 1,462 **,460 ** Επίπ.ημαντικότητας,000,009,000,000 N (αριθ. ατόμων) GPF υσχέτιση Pearson,283 **,337 **,462 ** 1,568 ** 83

84 Επίπ.ημαντικότητας,002,000,000,000 N (αριθ. ατόμων) TP υσχέτιση Pearson,435 **,300 **,460 **,568 ** 1 Επίπ.ημαντικότητας,000,001,000,000 N (αριθ. ατόμων) **. Η συσχέτιση είναι σημαντική στο επίπεδο 0.01 (διπλής ουράς/2-tailed). Αξιοσημείωτη είναι η σχετικά ισχυρή γραμμική σχέση μεταξύ της παραμέτρου ΣΡ και GPF (R=0,568) σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο σημαντικότητας (.000). Επίσης καλή γραμμική σχέση παρατηρείται μεταξύ ΡΜΡ και GPF (R=0,462) με επίπεδο σημαντικότητας (.000). Δείκτες (Model) Πίνακας τατιστικοί δείκτες για το δείγμα των γυναικών (Model Summary) υντελ. Πολλαπλής υσχέτισης R (Multiple R) υντελ. Προσδιορ. R 2 (R Square) Διορθωμένος υντελ. Προσδιορ. R 2 Adjusted R Square Συπικό φάλμα S Std. Error of the Estimate Βαθμοί ελευθερίας df2 Change Statistics Επίπεδο σημαντικότητας Sig. F Change 1 0,848ª ή 84,8% 0,719 ή 71,9% 0,712 ή 71,2% 8,07 117,000 ª. Προβλέπουσες μεταβλητές: (υνεπείς), GPF, AMP, TP 3.3 Μαθηματικό μοντέλο υπολογισμού ηλικίας για τις γυναίκες ΗΛΙΚΙΑ=28,24+2,52(GPF)+4,21(AMP)+5,81(TP) (Γ=Γυναίκες) Όπως παρατηρείται στο μαθηματικό μοντέλο υπολογισμού της ηλικίας συμμετέχουν μόνο οι παράμετροι GPF,AMP και ΣΡ. Για το συγκεκριμένο μαθηματικό μοντέλο η στατιστική ανάλυση των υπολοίπων δίνεται στον πίνακα ενώ στο σχεδιάγραμμα απεικονίζεται το ιστόγραμμα της συχνότητας εμφάνισης των τυποποιημένων υπολοίπων. Όπως λοιπόν προκύπτει τα τυποποιημένα υπόλοιπα για το συγκεκριμένο μοντέλο έχουν μέση τιμή 0 (μ=0) και τυπική απόκλιση 0,987. Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι ακολουθούν με πολύ καλή προσέγγιση την κανονική κατανομή Ν(0,1) όπως είναι το ζητούμενο. Σο τυπικό σφάλμα στον υπολογισμό της ηλικίας των γυναικών με το συγκεκριμένο μοντέλο είναι 8,07 έτη. 84

85 υχνότητα Ιστόγραμμα Εξαρτημένη μεταβλητή: ΗΛΙΚΙΑ 1,2 1 Μέσος όρος=6,61ε-16 Συπική απόκλιση= 0,987 Ν=121 0,8 Δμαξηεκέλε κεηαβιεηε 0,6 0,4 0,2 0 Κατανομή τυποποιημένων υπολοίπων χεδιάγραμμα Κατανομή τυποποιημένων υπολοίπων για το δείγμα των γυναικών Πίνακας τατιστική ανάλυση υπολοίπων (Residuals Statistics) a Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος όρος Συπική απόκλιση N Προβλέπουσα τιμή 28, , , , Τπόλοιπο -20, ,22659, , Συποπ.προβλ.τιμή -1,596 2,337,000 1, Συποποιημένο υπόλοιπο -2,550 2,754,000, a. Εξαρτημένη μεταβλητή: ΗΛΙΚΙΑ (AGE) 85

86 86

87 ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ Εκτιμώντας σωστά την ηλικιακή κατηγορία για το 87% των ατόμων του δείγματος, τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής δείχνουν ότι η αναθεωρημένη μέθοδος είναι αποτελεσματική στην εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας. Παρόλο που το ποσοστό της σύγκλεισης διαφέρει από άτομο σε άτομο, η πορεία της σύγκλεισης ακολουθεί ένα γενικό πρότυπο ξεκινώντας από την τομική ραφή (ΙΝ), συνεχίζοντας με την οπίσθια μέση υπερώια (ΡΜΡ), την εγκάρσια (ΣΡ) και τελειώνοντας με την πρόσθια μέση υπερώια ραφή (ΑΜΡ) (εικ. 30). Σο γενικό αυτό πρότυπο είναι αρκετά συνεπές για να είναι αξιόπιστο στην εκτίμηση της ηλικίας. Για παράδειγμα, η παρουσία οποιασδήποτε σύγκλεισης στην πρόσθια μέση υπερώια (ΑΜΡ) ή στην εγκάρσια ραφή (ΣΡ) σε ολόκληρη 87

88 ή και τμηματική υπερώα είναι ικανή να τοποθετήσει το άτομο σε μια μεγάλη ηλικιακή κατηγορία. Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης εξήχθησαν οι πίνακες ΦIV, ΦV, ΦVΙ αντίστοιχα προς τους πίνακες του Mann (VIII, IX, X, σελ. 34). τους πίνακες XIV και XV παρατηρούμε την πρώτη εμφάνιση μερικής σύγκλεισης και την πρώτη εμφάνιση πλήρους σύγκλεισης για κάθε μια από τις τέσσερις ραφές στο σύνολο του δείγματος. τον πίνακα XVI παρατηρούμε την πρώτη εμφάνιση από συνδυασμένη σύγκλειση ραφών. Η εικόνα 30 και οι πίνακες XIV ως XVI προσφέρουν μια βάση για σύγκριση του μεγέθους της σύγκλεισης για κάθε ραφή αλλά και του συνδυασμού της σύγκλεισης των διαφόρων ραφών, χρησιμοποιώντας την ελάχιστη ηλικία που δίνεται σε κάθε πίνακα σύμφωνα με την κατάλληλη ραφή ή ραφές. Ψς επαλήθευση και συμπλήρωση των ανώτερων θα μπορούσε να εφαρμοστεί και το μαθηματικό μοντέλο ΗΛΙΚΙΑ=26,48+2,51(GPF)+4,90(AMP)+4,84(TP) της στατιστικής ανάλυσης για το σύνολο του δείγματος, με την χρησιμοποίηση τριών παραμέτρων. Ο υπολογισμός της ελάχιστης ηλικίας θα πρέπει να βασίζεται στην σύγκλειση της ραφής που υποδηλώνει την μεγαλύτερη ηλικία. Για παράδειγμα, αν η τομική ραφή (ΙΝ) έχει συγκλεισθεί τελείως ( 20+ έτη ), το επόμενο που πρέπει να εξεταστεί είναι αν υπάρχει σύγκλειση στην οπίσθια μέση υπερώια ραφή (ΡΜΡ). Εάν υπάρχει πλήρης σύγκλειση της ΡΜΡ ο υπολογισμός της ελάχιστης ηλικίας αυξάνεται ( 28+ ) σ αυτό που δίνουν οι πίνακες XIV έως XVI. Οπωσδήποτε, αν η ΡΜΡ δεν δείχνει καμία σύγκλειση αλλά δείχνει η εγκάρσια ραφή (ΣΡ), ο υπολογισμός της ελάχιστης ηλικίας θα πρέπει να βασιστεί στην ΣΡ. Αυτή η διαδικασία θα πρέπει να επαναλαμβάνεται για κάθε μια από τις τέσσερις ραφές. Αν όλες οι ραφές έχουν πλήρως ή σχεδόν πλήρως συγκλεισθεί, το άτομο, ασχέτου φύλου, είναι πιθανόν μεγαλύτερο των 50 ετών. 88

89 Εικόνα 30 - Γενικό πρότυπο της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών σε ενήλικο σκελετό Πίνακας ΦIV. Πρώτη εμφάνιση μερικής σύγκλεισης στο δείγμα Ραφή Ηλικία, έτη (Ν=271) Υύλο ΙΝ 20 α Άνδρας ΡΜΡ 25 β Άνδρας ΣΡ 30 Άνδρας ΑΜΡ 50 Γυναίκα α. μερική σύγκλειση παρατηρείται και σε μικρότερη ηλικία αλλά στο συγκεκριμένο δείγμα η μικρότερη ηλικία είναι τα 20 έτη β. υπάρχει ένα μεμονωμένο περιστατικό στο δείγμα, 21 ετών, που εμφανίζει μερική σύγκλειση της ΡΜΡ, το οποίο όμως αποτελεί εξαίρεση η συνήθης ηλικία πρώτης εμφάνισης μερικής σύγκλεισης της ΡΜΡ (25 έτη) Πίνακας XV. Πρώτη εμφάνιση πλήρους σύγκλεισης στο δείγμα Ραφή Ηλικία, έτη (Ν=271) Υύλο ΙΝ 20 Άνδρας ΡΜΡ 28 Άνδρας ΣΡ 42 Άνδρας ΑΜΡ 60 Γυναίκα Πίνακας XVI. Πρώτη εμφάνιση σύγκλεισης συνδυασμού ραφών τάδιο σύγκλειση Ραφές Ηλικία, έτη (Ν=271) 89

90 Μερική ΙΝ, ΡΜΡ 25 Μερική ΙΝ, ΡΜΡ, ΣΡ 32 Ολική ΙΝ, ΡΜΡ 28 Ολική ΙΝ, ΡΜΡ, ΣΡ 42 Ολική ΙΝ, ΡΜΡ, ΣΡ, ΑΜΡ 64 Με τον τρόπο αυτό η εικόνα 30 και οι πίνακες ΦIV, ΦV και ΦVΙ μπορούν να χρησιμεύσουν ως ελάχιστες ηλικιακές παράμετροι για την εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας σε ένα μόνο κρανίο. (Για την εξαγωγή των πινάκων ΦIV ως ΦVΙ δεν χρησιμοποιήθηκαν οι εξαιρέσεις άλλα οι ηλικίες που εμφανίζονταν πιο συχνά στο δείγμα). Πραγματική έναντι Εκτιμώμενης Ηλικίας (Πίνακας ΦVΙΙ, Εικ. 31) Όπως έχει ήδη αναφερθεί η μέθοδος χρησιμοποιεί πέντε ηλικιακές ομάδες κατά την εκτίμηση της σκελετικής ηλικίας [20-24 ετών, ετών, ετών, ετών, 50+ ετών] (Πίνακας ΦΙΙΙ, σελ. 55). Για να συγκριθεί η πραγματική ηλικία με την εκτιμώμενη, θα πρέπει η καταγεγραμμένη χρονολογική ηλικία (πραγματική) για κάθε σκελετό να μετατραπεί σε μια κατάλληλη ηλικιακή κατηγορία ανάλογα με το εύρος των κατηγοριών που χρησιμοποιεί η μέθοδος. την συνέχεια, η πραγματική ηλικιακή κατηγορία συγκρίνεται με την εκτιμώμενη ηλικιακή κατηγορία με σκοπό να καθοριστεί η ακρίβεια της μεθόδου και η φύση του λάθους. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο είναι 33 ετών, η ηλικία αυτή μετατρέπεται στην ηλικιακή κατηγορία ετών. Αν εφαρμόζοντας την μέθοδο εκτιμηθεί ότι το άτομο ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία ετών σημαίνει ότι έχει γίνει λάθος εκτίμηση κατά μια κατηγορία, ενώ αν εκτιμηθεί ότι ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία ετών τότε η εκτίμηση είναι σωστή. Αναλύοντας τα αποτελέσματα των μετρήσεων διαπιστώνεται ότι η αναθεωρημένη μέθοδος των υπερώιων ραφών εκτίμησε την σωστή ηλικιακή ομάδα για το 87% του συνόλου των περιστατικών. Από τις περιπτώσεις που εκτιμήθηκαν λάθος (13%) οι πιο πολλές (80%) τοποθετήθηκαν σε μικρότερες ηλικιακές κατηγορίες (υποεκτίμηση ηλικίας) από αυτές που πραγματικά ανήκαν ενώ λιγότερες (20%) τοποθετήθηκαν σε μεγαλύτερες ηλικιακές κατηγορίες (υπερεκτιμήσεις ηλικίας). ύγκριση Αποτελεσμάτων μεταξύ Ανδρών και Γυναικών (Πίνακας ΦVΙΙΙ) Όπως τα αποτελέσματα του Mann και των συνεργατών του 85 και στην παρούσα μελέτη ο βαθμός της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών παρουσιάζει διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών. Για οποιαδήποτε δεδομένη ηλικία οι 90

91 Αριθμός ατόμων ΠΡΑΓΜΑΣ ΔΚΣΙΜΟΜ Ηλικιακές κατηγορίες Εικόνα 31. Αναθεωρημένη μέθοδος: ύγκριση της κατανομής της πραγματικής ηλικίας του δείγματος με την κατανομή της εκτιμώμενης ηλικίας. Πίνακας ΦVΙΙ Αναθεωρημένη μέθοδος υπερώιων ραφών : αριθμός εκτιμήσεων σωστών ηλικιακών ομάδων ανά πενταετία Πενταετία Ν ωστές εκτιμήσεις ύνολο (87%) άνδρες εμφάνιζαν μεγαλύτερη σύγκλειση και οι σωστές ηλικιακές εκτιμήσεις ήταν πιο συχνές στους άνδρες απ ότι στις γυναίκες. υγκεκριμένα, εφαρμόζοντας την αναθεωρημένη μέθοδο, εκτιμήθηκε σωστά το 89% των ανδρών και το 84% των γυναικών. Ουσιαστικά όμως η στατιστική διαφορά φύλου στην ακρίβεια της εκτίμησης ηλικίας δεν είναι σημαντική (χ 2 =1,510, p=0,219, df=1). Παρομοίως, εφαρμόζοντας και την κλασική μέθοδο στο 91

92 δείγμα, εκτιμήθηκε σωστά το 57% των ανδρών και το 53% των γυναικών με ασήμαντη στατιστική διαφορά μεταξύ τους (χ²=0,00113, p=0,973, df=1). Πίνακας ΦVΙΙΙ Αναθεωρημένη μέθοδος υπερώιων ραφών: αριθμός εκτιμήσεων σωστών ηλικιακών ομάδων για τους άνδρες και τις γυναίκες ανά πενταετία Άνδρες (Ν=150) Γυναίκες (Ν=121) Πενταετία Ν ωστές εκτιμήσεις Ν ωστές εκτιμήσεις ύνολο (89%) (84%) Παρόλο που δεν υπάρχει σημαντική στατιστική διαφορά φύλου στην ακρίβεια της μεθόδου (εφαρμόζοντας δηλαδή την μέθοδο σε δείγμα ανδρών και σε δείγμα γυναικών η στατιστική διαφορά μεταξύ τους θεωρείται ασήμαντη), ο φυλετικός διμορφισμός είναι υπαρκτός. Γεγονός που διαπιστώθηκε και από την στατιστική ανάλυση που έλαβε χώρα χωριστά για τους άνδρες και τις γυναίκες [Πίνακας τατιστικοί δείκτες για το δείγμα των ανδρών (σελ. 79), Πίνακας τατιστικοί δείκτες για το δείγμα των γυναικών (σελ. 83)]. υνεκτίμηση Κατάστασης κληρής Τπερώας και Τπερώιων Ραφών (Πίνακας ΦΙΦ, Εικ. 32) την αναθεωρημένη μέθοδο ο Mann και οι συνεργάτες του έδωσαν περισσότερη έμφαση στο γεγονός ότι η κατάσταση της σκληρής υπερώας πρέπει να συνυπολογίζεται με τις πληροφορίες από τις υπερώιες ραφές για την τελική εκτίμηση της ηλικίας. Για να γίνει δυνατή η διερεύνηση του κατά πόσο η κατάσταση της σκληρής υπερώας μπορεί να επιδράσει θετικά στην τελική εκτίμηση της ηλικίας, αρχικά οι ηλικιακές εκτιμήσεις υπολογίστηκαν χρησιμοποιώντας μόνο τις μετρήσεις από τον βαθμό σύγκλεισης των 92

93 Αριθμός ατόμων υπερώιων ραφών. Σα αποτελέσματα των μετρήσεων αυτών συγκρίθηκαν με αυτά που προέκυψαν από τον συνδυασμό των πληροφοριών από τις υπερώιες ραφές και από την κατάσταση της σκληρής υπερώας ΠΡΑΓΜΑΣ ΔΚΣΙΜΟΜ Ηλικιακές κατηγορίες Εικόνα 32. Αναβαθμισμένη μέθοδος : ύγκριση της κατανομής της πραγματικής ηλικίας του δείγματος με την κατανομή της εκτιμώμενης ηλικίας μόνο από την σύγκλειση των ραφών. Πίνακας XIΦ. Αναθεωρημένη μέθοδος : ύγκριση της τελικής εκτιμώμενης ηλικίας από την εφαρμογή της σύγκλεισης των ραφών και της κατάστασης της σκληρής υπερώας με την τελική εκτιμώμενη ηλικία από την εφαρμογή μόνο της σύγκλεισης των ραφών. Άλδξεο(150) Γπλαίθεο(121) Ραθέο+Τπεξώα Μόλν Ραθέο Ραθέο+Τπεξώα Μόλν Ραθέο ύλνιν + - ύλνιν + - ύλνιν + - ύλνιν + - ωζηή ± ± ± ύλνιν ιάζνο εθηηκήζεωλ (+) : υπερεκτίμηση ηλικίας ( -) : υποεκτίμηση ηλικίας 93

94 Φρησιμοποιώντας λοιπόν μόνο το βαθμό σύγκλεισης των υπερώιων ραφών η ηλικία εκτιμήθηκε σωστά για το 80% του συνόλου του δείγματος, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό λαμβάνοντας υπ όψιν και την κατάσταση της οστέινης υπερώας ήταν 87%. Επτά (7) άνδρες και δώδεκα (12) γυναίκες τοποθετήθηκαν σε μεγαλύτερη ηλικιακή κατηγορία βάση της γενικής κατάστασης της υπερώας και αυτό αποδείχθηκε σωστό σε όλες τις περιπτώσεις. Σο συμπέρασμα από τις συγκρίσεις των μετρήσεων αυτών ήταν ότι οι πληροφορίες από την κατάσταση της σκληρής υπερώας, ακόμη και ανεξάρτητα από τις υπερώιες ραφές, μετακινεί την εκτίμηση ηλικίας πιο κοντά στην σωστή ηλικιακή ομάδα. φάλμα (Πίνακας XIΦ) Σο σφάλμα της παρούσας μελέτης εκτιμήθηκε από την εξέταση δυο παραμέτρων. Σου μεγέθους της διασποράς (αριθμός ηλικιακών ομάδων) των λάθος ηλικιακών εκτιμήσεων από την πραγματική ηλικία και από την εξέταση της κατεύθυνσης των λάθος εκτιμήσεων. Απόκλιση της Εκτιμώμενης Ηλικιακής Κατηγορίας από την Πραγματική Ηλικιακή Κατηγορία. Η αναθεωρημένη μέθοδος εκτίμησε λάθος 35 υπερώες από το σύνολο των 271. Από τις λάθος εκτιμήσεις οι περισσότερες (n=24) είχαν απόκλιση από την πραγματική ηλικία κατά ± μια ηλικιακή κατηγορία. Η αναθεωρημένη μέθοδος είναι λίγο μόνο πιο αποτελεσματική στην εκτίμηση ηλικίας με απόκλιση μιας ηλικιακής ομάδας για τους άνδρες (98%) σε σύγκριση με τις γυναίκες ( 93,5%). Επίσης το μέγεθος των λάθος ηλικιακών εκτιμήσεων δεν είναι τόσο σημαντικό για τους άνδρες αφού δεν υπάρχουν περιστατικά που το λάθος να ξεπερνά τις δυο ηλικιακές ομάδες. τις γυναίκες οι περισσότερες λάθος εκτιμήσεις αποκλίνουν από την πραγματική ηλικία κατά μια με δυο ηλικιακές ομάδες, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις με απόκλιση τριών ομάδων. Γεγονός που επιβεβαιώνει όχι μόνο την διαφορά μεταξύ των δύο φύλων αλλά και την καλύτερη εφαρμογή της μεθόδου στους άνδρες. Όσο αφορά το τυπικό σφάλμα (S) της μεθόδου, όπως αυτό προκύπτει από την στατιστική ανάλυση, για τους μεν άνδρες είναι S=6,96 έτη, για τις δε γυναίκες S=8,07, έτη ενώ για το σύνολο του δείγματος S=8 έτη. Κατεύθυνση των Λάθος Ηλικιακών Εκτιμήσεων. Σο σφάλμα ελέγχθηκε με την εξέταση της κατεύθυνσης των λάθος ηλικιακών εκτιμήσεων αν, δηλαδή η ηλικία υποεκτιμήθηκε ή υπερεκτιμήθηκε. Όπου υπήρχε λάθος, η ηλικία κυρίως υποεκτιμήθηκε (80%). τα άτομα των μεγάλων ηλικιακών κατηγοριών η ηλικία αποκλειστικά υποεκτιμήθηκε, ενώ οι υπερεκτιμήσεις αφορούσαν κυρίως νεαρά άτομα. Επίσης, οι περισσότερες 94

95 υποεκτιμήσεις αποκλίνουν από την πραγματική ηλικία κατά μια ηλικιακή κατηγορία μόνο, το εύρος όμως των υποεκτιμήσεων κυμαίνεται από μια ως τρεις ηλικιακές κατηγορίες. ε αντίθεση, μόνο μια από τις επτά υπερεκτιμήσεις αποκλίνουν από την πραγματική ηλικία περισσότερο από μια ηλικιακή κατηγορία. Η ηλικία υποεκτιμήθηκε σε μεγαλύτερο ποσοστό στις γυναίκες (89,5%) από ότι στους άνδρες (69%), αλλά οι διαφορές φύλου δεν είναι σημαντικές. ύγκριση Κλασικής και Αναθεωρημένης Μεθόδου (Πίνακας XΦ,XΦI, Εικ. 33) Παρόλο που οι μέθοδοι των υπερώιων ραφών (κλασική και αναθεωρημένη) βασίστηκαν πάνω στην ίδια αρχή, δηλαδή ότι η σκελετική ηλικία μπορεί να εκτιμηθεί από την εξέταση της σύγκλεισης των υπερώιων ραφών, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους που επιδρούν άμεσα στον τρόπο εφαρμογής τους. την παρούσα μελέτη έγινε εφαρμογή και των δυο μεθόδων ώστε να είναι δυνατή η σύγκριση των αποτελεσμάτων τους και η εντόπιση των διαφορών τους. Πίνακας XΦ Αναθεωρημένη και κλασική μέθοδος υπερώιων ραφών : αριθμός σωστών ηλικιακών εκτιμήσεων ανά δεκαετία Άλδξεο (Ν=150) Γπλαίθεο (Ν=121) Κιαζηθή Αλαζεωξεκέλε Κιαζηθή Αλαζεωξεκέλε Γεθαεηία Ν (ωζηέο) (ωζηέο) Ν (ωζηέο) (ωζηέο) Οιηθό (57%) 134(89%) (53%) 102(84%) Ν= ο αριθμός των ατόμων στο δείγμα που οι πραγματικές τους ηλικίες αναλογούν στην αντίστοιχη δεκαετία Η κλασική μέθοδος εκτίμησε τη σωστή ηλικιακή κατηγορία για το 55% του συνόλου του δείγματος σε σύγκριση με την αναθεωρημένη μέθοδο που εκτίμησε σωστά το 87%. Παρατηρούμε ότι η διαφορά μεταξύ των ποσοστών των σωστών ηλικιακών εκτιμήσεων είναι αρκετά σημαντική. Μια ακόμη διαφορά μεταξύ των δυο μεθόδων είναι ότι στην κλασική μέθοδο περισσότερα άτομα τοποθετήθηκαν σε μεγαλύτερες ηλικιακές κατηγορίες από αυτές που πραγματικά ανήκαν, ενώ λιγότερα άτομα τοποθετήθηκαν σε μικρότερες ηλικιακές κατηγορίες. 95

96 Αριθμός ατόμων Πίνακας XΦI ύγκριση του αριθμού και του μεγέθους των λάθος ηλικιακών εκτιμήσεων μεταξύ κλασικής και αναθεωρημένης μεθόδου. Άλδξεο (Ν=150) Γπλαίθεο (121) Κιαζηθή Αλαζεωξεκέλε Κιαζηθή Αλαζεωξεκέλε ύλνιν + - ύλνιν + - ύλνιν + - ύλνιν + - ωζηή ± ± ± ύλνιν ιάζνο εθηηκήζεωλ (+)= υπερεκτίμηση ηλικίας ( -)= υποεκτίμηση ηλικίας ΠΡΑΓΜΑΣ ΔΚΣΙΜΟΜ < Ηλικιακές κατηγορίες Εικόνα 33. Κλασική μέθοδος : ύγκριση της κατανομής της πραγματικής ηλικίας του δείγματος με την κατανομή της εκτιμώμενης ηλικίας. ύγκριση με Άλλες Μεθόδους Εκτίμησης Ηλικίας (Πίνακας XΦII) Σα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας συγκρίθηκαν με τα αποτελέσματα μιας άλλης έρευνας που πραγματοποίησε ο Iscan το 1992 στην οποία εξέτασε την εφαρμογή δυο άλλων μεθόδων εκτίμησης ηλικίας 133. H μια ήταν η μέθοδος του στερνικού άκρου των πλευρών του Iscan και των συνεργατών του 96

97 (1984, 1985) και η άλλη ήταν η μέθοδος της ηβικής σύμφυσης του Todd (1920) τροποποιημένη από τον Angel (1980). Από τις τρεις μεθόδους η αναθεωρημένη μέθοδος εξήγαγε τον μεγαλύτερο αριθμό σωστών ηλικιακών εκτιμήσεων. Με την αναθεωρημένη μέθοδο των υπερώιων ραφών, η ηλικία εκτιμήθηκε σωστά για το 87% του συνόλου του δείγματος της παρούσας μελέτης, ενώ με την μέθοδο του στερνικού άκρου των πλευρών οι σωστές ηλικιακές εκτιμήσεις ανέρχονταν στο 56% και με την μέθοδο της ηβικής σύμφυσης στο 29%. Πίνακας XΦII ύγκριση της αναθεωρημένης μεθόδου με άλλες μεθόδους εκτίμησης ηλικίας. Άνδρες Γυναίκες Πλευρές Ηβική Αναθεωρημένη Πλευρές Ηβική Αναθεωρημένη (Ν=59) (Ν=59) (Ν=150) (Ν=21) (Ν=21) (Ν=121) ωστή (54%) (27%) (89%) (62%) (33%) (84%) ± ύνολο σω στών με από (92%) (56%) (98%) (95%) (76%) (94%) κλιση ± 1 (±): απόκλιση μιας ηλικιακής ομάδας Επίσης στην έρευνα που διεξήγαγε ο Iscan το σύγκρινε τα αποτελέσματα του συνόλου των σωστών εκτιμήσεων και των εκτιμήσεων με απόκλιση μιας ηλικιακής κατηγορίας μεταξύ των δυο μεθόδων (στερνικό άκρο πλευρών και ηβικής σύμφυσης). υγκρίνοντας τα αποτελέσματα αυτά με τα αντίστοιχα της αναθεωρημένης μεθόδου, παρατηρούμε ότι η μέθοδος των υπερώιων ραφών και η μέθοδος του στερνικού άκρου των πλευρών είχαν παρόμοια ποσοστά σωστών ηλικιακών εκτιμήσεων με απόκλιση μιας ηλικιακής κατηγορίας, και στους άνδρες και στις γυναίκες. 97

98 ΣΟΜΙΚΗ ΡΑΥΗ (ΙΝ) ΑΝΔΡΕ Πίνακας 1- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (IΝ). 1 η ομάδα (20-24) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 2- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 2 η ομάδα (25-29) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α α. το περιστατικό αυτό παρουσιάζει σύγκλειση της ΡΜΡ γεγονός που το κατατάσσει στην ηλικιακή ομάδα

99 Πίνακας 3- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 3 η ομάδα (30-34) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 4- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 4 η ομάδα (35-39) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία

100 Πίνακας 5-Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 5 η ομάδα (40-44) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 6- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 6 η ομάδα (45-49) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία

101 Πίνακας 7- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 7 η ομάδα (50-54) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 8- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 8 η ομάδα (55-59) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία

102 Πίνακας 9- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 9 η ομάδα (60-64) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 10- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 10 η ομάδα (65+) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία

103 ΟΠΙΘΙΑ ΜΕΗ ΤΠΕΡΨΙΑ ΡΑΥΗ (ΡΜΡ) ΑΝΔΡΕ Πίνακας 11-Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 1 η ομάδα (20-24) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία α α. υπερεκτίμηση ηλικίας (η μέτρηση αυτή κατατάσσει το άτομο σε μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα 25-29) Πίνακας 12- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 2 η ομάδα (25-29) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία α α. υποεκτίμηση ηλικίας 103

104 Πίνακας 13- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 3 η ομάδα (30-34) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία α β γ δ α,β,γ,δ. οι περιπτώσεις αυτές εμφανίζουν σύγκλειση της εγκάρσιας ραφής μέσα στα GPF και κατατάσσονται στην σωστή ηλικιακή κατηγορία (30-34) Πίνακας 14- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 4 η ομάδα (35-39) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία

105 Πίνακας 15- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 5 η ομάδα (40-44) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 16- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 6 η ομάδα (45-49) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία

106 Πίνακας 17- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 7 η ομάδα (50-54) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α α. στην υπερώα αυτή παρατηρείται σύγκλειση της επόμενης ραφής (ΣΡ) Πίνακας 18- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 8 η ομάδα (55-59) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία

107 Πίνακας 19- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 9 η ομάδα (60-64) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία α + α. στην υπερώα αυτή παρατηρείται σύγκλειση των επόμενων ραφών Πίνακας 20- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 10 η ομάδα (65+) Άντρες Βαζκόο Ηιηθία

108 ΜΕΙΖΟΝΑ ΤΠΕΡΨΙΑ ΣΡΗΜΑΣΑ (GPF) ΑΝΔΡΕ Πίνακας 21 ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 1 η ομάδα (20-24) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε Πίνακας 22 ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 2 η ομάδα (25-29) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε α β + α. η περίπτωση αυτή δείχνει σημαντική υπερεκτίμηση ηλικίας διότι η σύγκλειση της ΣΡ συνεχίζει και έξω από τα GPF. β. υπερεκτίμηση ηλικίας 108

109 Πίνακας 23 ύγκλειση μειζόνων υπερώιων ραφών (GPF) 3 η ομάδα (30-34) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε α β α,β. υποεκτίμηση ηλικίας (έλλειψη σύγκλεισης μέσα στα GPF σημαίνει ηλικία μικρότερη των 30 ετών) Πίνακας 24- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 4 η ομάδα (35-39) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε

110 Πίνακας 25- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 5 η ομάδα (40-44) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε Πίνακας 26- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 6 η ομάδα (45-49) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε

111 Πίνακας 27- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 7 η ομάδα (50-54) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε Πίνακας 28- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 8 η ομάδα (55-59) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε

112 Πίνακας 29- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 9 η ομάδα (60-64) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε Πίνακας 30- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 10 η ομάδα (65+) Άνδρες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε

113 ΕΓΚΑΡΙΑ ΤΠΕΡΨΙΑ ΡΑΥΗ (ΣΡ) ΑΝΔΡΕ Πίνακας 31- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 1 η ομάδα (20-24) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 32- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 2 η ομάδα (25-29) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α α. υπερεκτίμηση ηλικίας 113

114 Πίνακας 33- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 3 η ομάδα (30-34) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 34- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 4 η ομάδα (35-39) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α β + α,β. οι περιπτώσεις αυτές ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία αλλά η μέτρηση αυτή τις τοποθετεί άνω των 40 ετών, ειδικά η α περίπτωση λόγω της σημαντικής απόκλισης μπορεί να θεωρηθεί ως υπερεκτίμηση 114

115 Πίνακας 35- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 5 η ομάδα (40-44) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α α. υποεκτίμηση ηλικίας (η περίπτωση αυτή ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία αλλά με την μέτρηση αυτή εκτιμάται κάτω των 40 ετών) Πίνακας 36- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 6 η ομάδα (45-49) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία

116 Πίνακας 37- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 7 η ομάδα (50-54) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α β γ + 54 δ ε + β,ε. υποεκτίμηση ηλικίας α,γ,δ. οι περιπτώσεις αυτές εμφανίζουν σύγκλειση της ΑΜΡ και κατατάσσονται στην ομάδα 50+ Πίνακας 38- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 8 η ομάδα (55-59) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α + 55 β γ α,γ. στις περιπτώσεις αυτές παρατηρείται σύγκλειση της ΑΜΡ και κατατάσσονται σε μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα (50+) β. εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες (μεγάλη φατνιακή απορρόφηση) τοποθετούν το άτομο σε μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα από αυτή που προκύπτει μόνο από την ΣΡ 116

117 Πίνακας 39- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 9 η ομάδα (60-64) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α + 62 β γ + 63 δ ε + α,β. υποεκτίμηση ηλικίας, γ,δ,ε. οι περιπτώσεις αυτές παρουσιάζουν σύγκλειση της ΑΜΡ και αυξημένους εξωτερικούς ηλικιακούς δείκτες και κατατάσσονται σε μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα Πίνακας 40- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 10 η ομάδα (65+) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία

118 ΠΡΟΘΙΑ ΜΕΗ ΤΠΕΡΨΙΑ ΡΑΥΗ (ΑΜΡ) ΑΝΔΡΕ Πίνακας 41- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 1 η ομάδα (20-24) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 42- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 2 η ομάδα (25-29) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία

119 Πίνακας 43- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 3 η ομάδα (30-34) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 44- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 4 η ομάδα (35-39) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία

120 Πίνακας 45- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 5 η ομάδα (40-44) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 46- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 6 η ομάδα (45-49) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α α. υπερεκτίμηση ηλικίας (50+) 120

121 Πίνακας 47- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 7 η ομάδα (50-54) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α β + 52 γ δ + 54 ε + α. υποεκτίμηση ηλικίας β,δ. με την βοήθεια των εξωτερικών ηλικιακών δεικτών οι περιπτώσεις αυτές προσεγγίζουν την σωστή ηλικιακή κατηγορία γ,ε. σχολιάζεται στον πίνακα 37 (υποεκτίμηση) Πίνακας 48- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 8 η ομάδα (55-59) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α + 56 β γ δ α,β. παρά την υποεκτίμηση ηλικίας οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες υποδηλώνουν γ,δ. μεγαλύτερη ηλικία υποεκτίμηση ηλικίας 121

122 Πίνακας 49- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 9 η ομάδα (60-64) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α + 62 β γ + 64 δ α,β. υποεκτίμηση ηλικίας γ,δ. οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες υποδηλώνουν μεγαλύτερη ηλικία Πίνακας 50- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 10 η ομάδα (65+) Άνδρες Βαζκόο Ηιηθία α α. οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες υποδηλώνουν μεγαλύτερη ηλικία 122

123 ΣΟΜΙΚΗ ΡΑΥΗ (ΙΝ) ΓΤΝΑΙΚΕ Πίνακας 51- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 1 η ομάδα (20-24) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 52- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 2 η ομάδα (25-29) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 53- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 3 η ομάδα (30-34) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία

124 Πίνακας 54- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 4 η ομάδα (35-39) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β + α,β. οι περιπτώσεις αυτές εμφανίζουν σύγκλειση της ΣΡ μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα οπότε κατατάσσονται σε μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα Πίνακας 55- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 5 η ομάδα (40-44) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία

125 Πίνακας 56- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 6 η ομάδα (45-49) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 57- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 7 η ομάδα (50-54) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία

126 Πίνακας 58- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 8 η ομάδα (55-59) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 59- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 9 η ομάδα (60-64) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία

127 Πίνακας 60- Βαθμός σύγκλεισης τομικής ραφής (ΙΝ). 10 η ομάδα (65+) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία

128 ΟΠΙΘΙΑ ΜΕΗ ΤΠΕΡΨΙΑ ΡΑΥΗ (ΡΜΡ) ΓΤΝΑΙΚΕ Πίνακας 61- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 1 η ομάδα (20-24) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α α. η μέτρηση αυτή κατατάσσει το άτομο σε μεγαλύτερη ηλικιακή κατηγορία (υπερεκτίμηση ηλικίας) Πίνακας 62- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 2 η ομάδα(25-29) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α α. υποεκτίμηση ηλικίας Πίνακας 63- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 3 η ομάδα (30-34) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Εκτός από την ηλικία των 32 ετών (υποεκτίμηση ηλικίας) οι άλλες τρεις περιπτώσεις εμφανίζουν σύγκλειση της ΣΡ μέσα στα μείζονα υπερώια τρήματα (εκτιμώμενη ηλικιακή ομάδα 30-34). 128

129 Πίνακας 64- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 4 η ομάδα (35-39) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β + 37 γ + 37 δ + 38 ε δ + 38 ε ζ + α,γ. υποεκτίμηση ηλικίας κατά δυο ηλικιακές κατηγορίες (δεν εμφανίζει σύγκλειση της (ΣΡ) β,δ,ζ. οι περιπτώσεις αυτές κατατάσσονται στη σωστή ηλικιακή κατηγορία διότι ε,η,θ. εμφανίζουν σύγκλειση της εγκάρσιας (ΣΡ) υποεκτίμηση ηλικίας κατά μια ηλικιακή κατηγορία (εμφανίζει σύγκλειση της ΣΡ μόνο μέσα στα GPF ) Πίνακας 65- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 5 η ομάδα (40-44) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α + 44 β + 44 γ + α,β. οι περιπτώσεις αυτές μόνο με την μέτρηση αυτή κατατάσσονται σε πολύ μικρή ηλικιακή ομάδα (υποεκτίμηση), και οι δυο όμως εμφανίζουν σύγκλειση της ΣΡ γ. εμφανίζει σύγκλειση της ΣΡ μόνο μέσα στα GPF, οπότε πάλι κατατάσσεται σε μικρότερη ηλικιακή ομάδα (υποεκτίμηση) α,β,γ. και στις τρεις περιπτώσεις εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες (απουσία οδόντων, μεγάλη φατνιακή απορρόφηση) υποδηλώνουν μεγαλύτερη ηλικία 129

130 Πίνακας 66- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 6 η ομάδα (45-49) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β γ δ + 48 ε δ + 49 ε + 49 ζ + α,γ,ε,θ,η. οι περιπτώσεις αυτές παρουσιάζουν μεγάλη σύγκλειση της ΣΡ οπότε βρίσκονται στην σωστή ηλικιακή ομάδα β. υποεκτίμηση ηλικίας δ. η υπερώα αυτή εμφανίζει μικρότερη σύγκλειση της ΣΡ (εκτιμώμενη ηλικία 35-40) ζ. εμφανίζει σύγκλειση της ΣΡ μόνο μέσα στα GPF (30-34) και μόνο οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες υποδηλώνουν μεγαλύτερη ηλικία Πίνακας 67- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 7 η ομάδα (50-54) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β γ + 52 δ ε + 53 δ ε α,β,γ,δ,ε,ζ,η. εμφανίζουν σύγκλειση των επόμενων, προς εξέταση, ραφών 130

131 Πίνακας 68- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 8 η ομάδα (55-59) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β γ + 57 δ + 57 ε α,γ,δ. οι περιπτώσεις αυτές εμφανίζουν μεγάλη σύγκλειση της ΣΡ, αλλά και οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες δείχνουν μεγάλη ηλικία β,ε. υποεκτίμηση ηλικίας Πίνακας 69- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 9 η ομάδα (60-64) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α + 60 β γ + 61 δ ε α,β,γ,δ,ε. παρόλο που οι μετρήσεις υποδηλώνουν νεαρή ηλικία, όλες οι περιπτώσεις εμφανίζουν σύγκλειση των επόμενων, προς εξέταση, ραφών (ΣΡ, ΑΜΡ) γεγονός που τις κατατάσσει, μαζί με άλλους ηλικιακούς δείκτες (απουσία οδόντων, φατνιακή απορρόφηση), σε μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα. 131

132 Πίνακας 70- Βαθμός σύγκλεισης οπίσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΡΜΡ). 10 η ομάδα (65+) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α α. η περίπτωση αυτή παρουσιάζει μέτρια σύγκλειση της ΣΡ, άλλα και πάλι κατατάσσεται σε μικρότερη ηλικιακή ομάδα (υποεκτίμηση ηλικίας) ΜΕΙΖΟΝΑ ΤΠΕΡΨΙΑ ΣΡΗΜΑΣΑ (GPF) ΓΤΝΑΙΚΕ Πίνακας 71- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 1 η ομάδα (20-24) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε

133 Πίνακας 72- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 2 η ομάδα (25-29) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε Πίνακας 73- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 3 η ομάδα (30-34) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε 32 α α. υποεκτίμηση ηλικίας Πίνακας 74 - ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 4 η ομάδα (35-39) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε α β α.β. υποεκτίμηση ηλικίας (με αυτή την μέτρηση κατατάσσονται κάτω των 30 ετών) 133

134 Πίνακας 75- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 5 η ομάδα (40-44) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε α + α. μεγάλη υποεκτίμηση ηλικίας (<30) παρόλο που οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες ανεβάζουν την εκτιμώμενη ηλικιακή ομάδα ( βέβαια, όπως φαίνεται από την πορεία της σύγκλεισης της ΣΡ μέσα στα GPF, αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση). Πίνακας 76- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 6 η ομάδα (45-49) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε α α. υποεκτίμηση ηλικίας 134

135 Πίνακας 77- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 7 η ομάδα (50-54) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε Πίνακας 78- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 8 η ομάδα (55-59) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε α α. υποεκτίμηση ηλικίας 135

136 Πίνακας 79- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 9 η ομάδα (60-64) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε Πίνακας 80- ύγκλειση μειζόνων υπερώιων τρημάτων (GPF). 10 η ομάδα (65+) Γυναίκες Ηιηθία Κακία ζύγθιεηζε ύγθιεηζε

137 ΕΓΚΑΡΙΑ ΡΑΥΗ (ΣΡ) ΓΤΝΑΙΚΕ Πίνακας 81- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 1 η ομάδα (20-24) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 82- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 2 η ομάδα (25-29) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 83- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 3 η ομάδα (30-34) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία

138 Πίνακας84- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 4 η ομάδα (35-39) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β γ δ ε δ + α. μικρή υποεκτίμηση ηλικίας (κατά 1 έτος) β,γ. δεν εμφανίζει σύγκλειση ούτε μέσα στα GPF (σημαντική υποεκτίμηση) δ,ε,ζ. εμφανίζει σύγκλειση μέσα στα GPF (υποεκτίμηση κατά μια ηλικιακή ομάδα) Πίνακας 85- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 5 η ομάδα (40-44) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α + α. η περίπτωση αυτό σχολιάζεται στο πίνακα

139 Πίνακας 86- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 6 η ομάδα (45-49) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β α,β. οι περιπτώσεις αυτές εμφανίζουν σύγκλειση της ΣΡ μόνο μέσα στα GPF (εκτίμηση 30-34). Οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες όμως (απουσία οδόντων, φατνιακή απορρόφηση) ανεβάζουν την βαθμίδα της αρχικής εκτίμησης. Πίνακας 87- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 7 η ομάδα (50-54) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α + 51 β + 51 γ + 52 δ + 52 ε δ + 53 ε + 53 ζ + 54 η + 54 θ + 54 ι + 54 κ + α,γ,ζ,η,ι,λ. εμφανίζουν σύγκλειση της επόμενης ραφής (ΑΜΡ) β,δ,ε. θ,κ,μ. υποεκτίμηση ηλικίας οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες τοποθετούν τα άτομα στη σωστή ηλικιακή κατηγορία 139

140 Πίνακας 88- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 8 η ομάδα (55-59) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α + 55 β + 55 γ + 56 δ ε + 56 δ ε + 57 ζ + 57 η + 58 θ + 58 ι κ + α,γ,ε,δ,ζ,κ,μ. παρατηρείται σύγκλειση της επόμενης ραφής (ΑΜΡ) β. υποεκτίμηση ηλικίας ι. σημαντική υποεκτίμηση ηλικίας παρόλο που οι εξωτερικοί δείκτες υποδηλώνουν το προχωρημένο της ηλικίας η,θ,λ. οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες τοποθετούν τα άτομα στην κατάλληλη ηλικιακή κατηγορία Πίνακας 89- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 9 η ομάδα (60-64) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α + 60 β + 60 γ ε + 61 δ ε + 62 ζ + 62 η + 62 θ + 63 ι + 64 κ + 64 λ + α,β,γ,δ,ε,ζ,ι,κ,μ. παρατηρείται σύγκλειση της επόμενης ραφής (ΑΜΡ) ν. υποεκτίμηση ηλικίας η,θ,λ. οι εξωτερικοί ηλικιακοί δείκτες τοποθετούν τις περιπτώσεις αυτές σε πιο κατάλληλη ηλικιακή κατηγορία 140

141 Πίνακας 90- Βαθμός σύγκλεισης εγκάρσιας ραφής (ΣΡ). 10 η ομάδα (65+) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α + 66 β γ δ ε α,ε. υποεκτίμηση ηλικίας γ. συνεκτίμηση ραφών και εξωτερικών ηλικιακών δεικτών τοποθετούν την περίπτωση αυτή στην κατάλληλη ηλικιακή κατηγορία β,δ. εμφανίζει σύγκλειση της επόμενης ραφής (ΑΜΡ) ΠΡΟΘΙΑ ΜΕΗ ΤΠΕΡΨΙΑ ΡΑΥΗ (ΑΜΡ) ΓΤΝΑΙΚΕ Πίνακας 91- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής(αμρ). 1 η ομάδα (20-24) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία

142 Πίνακας 92- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 2 η ομάδα (25-29) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 93- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 3 η ομάδα (30-34) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 94- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 4 η ομάδα (35-39) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία

143 Πίνακας 95- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 5 η ομάδα (40-44) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία Πίνακας 96- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 6 η ομάδα (45-49) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α α. η όλη κατάσταση της υπερώας υποδηλώνει μεγάλη ηλικία (υπερεκτίμηση) 143

144 Πίνακας 97- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 7 η ομάδα (50-54) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β + 52 γ + 52 δ ε δ + α,β,γ,ε. σχολιάζεται στον πίνακα 87 (υποεκτίμηση) δ. υποεκτίμηση ηλικίας ζ. με τους εξωτερικούς ηλικιακούς δείκτες το άτομο προσεγγίζει την σωστή ηλικιακή κατηγορία Πίνακας 98- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 8 η ομάδα (55-59) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β γ + 57 δ ε α,δ. υποεκτίμηση ηλικίας (όχι μόνο από την ραφή αυτή αλλά και από την μικρού βαθμού σύγκλειση της εγκάρσιας ) β,γ,ε. στις περιπτώσεις αυτές ο συνυπολογισμός των εξωτερικών δεικτών βοηθάει στην προσέγγιση πιο κατάλληλης ηλικιακής ομάδας 144

145 Πίνακας 99- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 9 η ομάδα (60-64) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α + 62 β γ δ + α. παρόλο που το μηδενικό αποτέλεσμα υποδηλώνει μικρότερη ηλικία εντούτοις οι υπόλοιποι ηλικιακοί δείκτες (φατνιακή απορρόφηση, λέπτυνση υπερώας) β,γ,δ. υποδηλώνουν σαφώς μεγαλύτερη ηλικία. υποεκτίμηση ηλικίας Πίνακας 100- Βαθμός σύγκλεισης πρόσθιας μέσης υπερώιας ραφής (ΑΜΡ). 10 η ομάδα (65+) Γυναίκες Βαζκόο Ηιηθία α β γ δ α,β,γ. υποεκτίμηση ηλικίας δ. στις περιπτώσεις αυτές οι αυξημένοι εξωτερικοί δείκτες είναι αυτοί που βοηθούν στην τοποθέτηση τους σε μια μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα 145

146 ΣΤΥΛΟ ΔΕΙΓΜΑ Έγινε εφαρμογή της αναθεωρημένης μεθόδου των υπερώιων ραφών σε ένα δείγμα από 30 πρόσφατες, γνωστής ηλικίας, υπερώες (πίνακας XXIΙΙ). Καμιά πληροφορία σχετικά με την ηλικία ή το φύλο οποιουδήποτε ατόμου ήταν γνωστά πριν την δοκιμασία. Πίνακας XXIΙΙ.-ύνθεση και αποτελέσματα του τυφλού δείγματος (Ν=30) (εκτιμώμενη ηλικία βασιζόμενη στην αναθεωρημένη μέθοδο). Υύλο Πραγματική ηλικία, έτη Εκτιμώμενη ηλικία, έτη A Γ Γ Α Γ Α Α Α Γ Α Α Γ Γ Α Α Α Α Α Γ Α Γ Γ Α Α 15 <20 Α Γ Α Γ Γ Α

147 Επίσης στο ίδιο δείγμα έγινε εφαρμογή και δυο άλλων μακροσκοπικών μεθόδων εκτίμησης σκελετικής ηλικίας, της ηβικής σύμφυσης και του στερνικού άκρου των πλευρών (πίνακας XXΙV). Σα αποτελέσματα των εκτιμήσεων ηλικίας από την αναθεωρημένη μέθοδο συγκρίθηκαν με τα αποτελέσματα από τους άλλους ηλικιακούς δείκτες. Πίνακας XXΙV.- ύνθεση και αποτελέσματα του τυφλού δείγματος σε σύγκριση με άλλες ηλικιακές μεθόδους (Ν=30) Υύλο Πραγματ. ηλικία, έτη Αναθεωρημ. μέθοδος Άλλοι ηλικιακοί δείκτες Α Γ Γ Α Γ Α Α Α Γ Α Α Γ Γ Α Α Α Α Α Γ Α Γ Γ Α Α 15 < Α Γ Α Γ 25 < Γ Α

148 ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ ΣΤΥΛΟΤ ΔΕΙΓΜΑΣΟ Σο τυφλό δείγμα εξήγαγε ηλικιακές εκτιμήσεις που ήταν συνεπείς με τα αποτελέσματα της εφαρμογής της αναθεωρημένης μεθόδου σε γνωστό δείγμα. τις 18 υπερώες ανδρών που υπήρχαν στο άγνωστο δείγμα, ηλικιακά εκτιμήθηκαν σωστά οι 16, ποσοστό που αγγίζει το 89%. Δυο περιπτώσεις υποεκτιμήθηκαν κατά μια ηλικιακή κατηγορία (ένας άνδρας 28 ετών που εκτιμήθηκε ετών και ένας άνδρας 39 ετών που εκτιμήθηκε ετών). τις γυναίκες από τις 12 υπερώες που υπήρχαν στο άγνωστο δείγμα ηλικιακά εκτιμήθηκαν σωστά οι 10, ποσοστό 83,33%. Και εδώ είχαμε δυο υποεκτιμήσεις κατά μια ηλικιακή κατηγορία (μια γυναίκα 25 ετών που εκτιμήθηκε ετών και μια γυναίκα 51 ετών που εκτιμήθηκε ετών). το τυφλό δείγμα υπήρχε ένα περιστατικό 15 ετών το οποίο δεν εμφάνιζε σύγκλειση σε καμία ραφή και εκτιμήθηκε σωστά <20 ετών (εικ. 34). Εικόνα 34. Οστέινη υπερώα 15χρονου αγοριού οπού καμία από τις τέσσερις ραφές, και ειδικά η τομική (ΙΝ) ραφή, δεν εμφανίζει κανένα ποσοστό σύγκλεισης. Επίσης, όπως φαίνεται στον πίνακα XXΙV, υπάρχει γενική συμφωνία μεταξύ των εκτιμήσεων ηλικίας της αναθεωρημένης μεθόδου και των εκτιμήσεων από άλλους ηλικιακούς δείκτες. 148